CULTUUR
Hoofdstuk 12
Cultuur
12.1 Inleiding Cultuur is één van de peilers van de stadsvisie ‘Leiden, stad van ontdekkingen’. Leiden is een historische stad met een breed aanbod aan culturele voorzieningen. Zo is de oudste schouwburg van het land hier te vinden, zijn de musea flinke publiekstrekkers, is er met BplusC een unieke combinatie van bibliotheek, muziekschool en volksuniversiteit en is het Scheltemacomplex een innovatief centrum voor actuele kunst. In dit hoofdstuk staan de belangrijkste cijfers over de culturele sector in Leiden op een rijtje. Achtereenvolgens komen aan de orde: 12.2 Cultuurtoerisme in Leiden 12.3 Cultuur in Leiden ten opzichte van andere steden 12.4 Monumenten 12.5 Bezoek aan culturele voorstellingen door Leidenaren 12.6 Bezoek aan bioscopen, theater- en concertzalen en musea in Leiden 12.7 Cultuureducatie 12.8 Actieve cultuurbeoefening door Leidenaren 12.9 Werkgelegenheid in de cultuursector 12.10 Trends en ontwikkelingen Dit hoofdstuk heeft raakvlakken met hoofdstuk 8 over Toerisme en recreatie, daar staat bijvoorbeeld meer informatie over evenementen. Samenvatting x x x x x x x x x
Leiden staat op nummer 4 van de cultuurindex Atlas voor gemeenten Cultuur als reden voor dagbezoek is het hoogst in Leiden 78% van Leidenaren bezoekt culturele voorstelling Per jaar 200.000 bezoeken aan Leidse podia Ruim 850.000 museumbezoekers in 2011 Bezoek aan Leidse bioscopen is sinds 2005 gestegen tot ruim 350.000 Deelnemersaantallen Museum & School en Cultuur & School stijgen 43% van de volwassen Leidenaren is zelf cultureel actief Cultuursector biedt werk aan ruim 800 personen
Staat van Leiden 2012
103
CULTUUR
12.2 Cultuurtoerisme in Leiden Per jaar brengen ongeveer één miljoen bezoekers ruim twee miljoen bezoeken aan Leiden. We hebben het dan over een dagje uit, niet over werk, school of familiebezoek. Wat is de belangrijkste reden voor mensen om een stad te bezoeken? Leiden is de stad waar de meeste bezoekers komen met een cultureel bezoekmotief. Bijna de helft (47%) van de dagbezoekers komt naar Leiden vanwege het culturele aanbod. Dit betekent dat de hoofdreden dat ze Leiden bezochten was: museumbezoek, stadswandeling, evenement, theater- en bioscoopbezoek bij elkaar geteld. Percentage bezoekers met een culturele hoofdreden 47%
Leiden 38%
Deventer 34%
Am s terdam 29%
Utrecht Den Haag
28%
Rotterdam
28% 26%
Tilburg
24%
Zutphen
23%
Delft Haarlem
23%
Den Bos ch
23%
Maas tricht
22% 21%
Leeuwarden
20%
Arnhem
19%
Eindhoven
19%
Groningen Alkm aar
18%
Am ers foort
18%
Gouda
17% 17%
Dordrecht Breda
16%
Zwolle
16%
Alm elo
16%
Hoorn
15%
Ens chede
12%
Bron: Continu Vakantie Onderzoek 2011
12.3 Cultuur in Leiden ten opzichte van andere steden In de Atlas voor Gemeenten worden de 50 grootste gemeenten van Nederland op een aantal punten met elkaar vergeleken. Hieronder de plaats van Leiden op de verschillende ranglijsten die over cultuur en cultuurbeleving gaan. Opvallend zijn de hoge scores van Leiden op het aantal musea en het bezoek ervan, op het aantal rijksmonumenten en boekwinkels. De Cultuurindex is in 2012 voor het
104
Staat van Leiden 2012
CULTUUR
eerst opgenomen in de Atlas. Het is een gewogen combinatie van zestien indicatoren die tezamen een maat zijn voor de omvang en diversiteit van het culturele aanbod in de gemeente. Leidse cultuur in de Atlas voor Gemeenten – plaats in de top-50 (nummer 1 is het beste) 2007
2008
2009
2010
2011
2012
Cultuurindex
-
-
-
-
-
4
Aantal musea per inwoner
4
4
5
5
5
-
Aantal bezoeken musea per inwoner
2
-
-
-
2
-
15
14
-
-
19
-
Kunstenaars als % van de beroepsbevolking Aantal evenementen per inwoner
-
12
9
23
20
-
18
12
13
13
20
12
- theatervoorstellingen
9
-
12
15
17
16
- klassieke concerten
16
-
8
9
11
5
- popconcerten
17
-
18
13
18
14
Aantal bezoeken podiumkunsten per inwoner
5
-
-
-
3
-
Aantal rijksmonumenten per inwoner
4
4
4
4
2
-
Aantal boekwinkels per inwoner
2
-
-
-
1
-
Aantal galerieën per inwoner
9
-
-
-
12
-
Aantal doeken in filmhuizen per inwoner
3
-
-
-
16
-
Aanbod podiumkunsten totaal
Bron: Atlas voor Gemeenten
12.4 Monumenten Zoals in bovenstaande tabel te zien is, heeft Leiden veel monumenten binnen de grenzen. Eind 2011 zijn er in totaal 1.563 gemeentelijke monumenten en 1.260 rijksmonumenten. Gemeten naar de oppervlakte land (dus exclusief water), staat Leiden met het aantal rijksmonumenten op de eerste plaats in Nederland. Het is niet zinvol om het aantal gemeentelijke monumenten met elkaar te vergelijken, want gemeenten hanteren verschillende criteria om objecten aan te wijzen als monument. Aantal rijksmonumenten per vierkante kilometer (tussen haakjes het absolute aantal per gemeente) 58
Leiden (1.260) 42
Am s terdam (7.036)
41
Haarlem (1.198)
40
Delft (902) Maas tricht (1.660)
29 26
Enkhuizen (327) 24
Schoonhoven (149)
23
Middelburg (1.113) Harlingen (513)
20
Gouda (333)
20
Bron: Erfgoed Nederland (2010) en gemeente Leiden (2011)
Staat van Leiden 2012
105
CULTUUR
12.5 Bezoek aan culturele voorstellingen door Leidenaren Uit de Stadsenquête 2011 blijkt dat 78% van de Leidenaren in de afgelopen 12 maanden één of meer culturele voorstellingen heeft bezocht. Het meest bezocht is een film (3,6 keer per volwassen Leidenaar per jaar), toneelvoorstelling (1,0 keer per jaar) en een popconcert (0,9 keer per jaar). Jongere Leidenaren (18 t/m 34 jaar) brengen vaker een bezoek aan een culturele voorstelling dan ouderen en hoger opgeleiden vaker dan lager opgeleiden. Bezoek culturele voorstellingen door Leidenaren per jaar
Totaal bezoek 78%
Film in bios coop of film huis
58%
Toneelvoors telling 27% Concert pop- / wereldm uziek
27%
Cabaret of kleinkuns t 26% Concert klas s ieke m uziek
2002 2005
20%
2009 2011
Mus ical 17%
Bron: Stadsenquête Leiden
12.6 Bezoek aan bioscopen, theater- en concertzalen en musea in Leiden Bioscopen Leiden was met 353.000 bezoekers in 2011 de negentiende gemeente van Nederland op basis van bioscoopbezoek. Het aantal bezoekers loopt, ook landelijk, sinds het dieptepunt in 2005 al jaren op. Aanbod en bezoek bioscopen in Leiden 2003
2005
2007
2009
2011
4
3
3
3
3
Aantal doeken
10
11
11
10
10
Aantal stoelen
2.915
2.586
1.672
1.638
1.594
340
272
310
328
353
2.306
1.805
2.092
2.354
2.696
18
22
18
20
19
Aantal bioscopen
Aantal bezoekers (x 1.000) Recette (x € 1.000) Rang op basis van bezoek Bron: Jaarverslag NVB / NVF
106
Staat van Leiden 2012
CULTUUR
Theater- en concertzalen Het totale bezoekersaantal van de Leidse podia ligt jaarlijks rond de tweehonderdduizend. Tussen 2007 en 2009 werd de Stadsgehoorzaal verbouwd. Vandaar de lagere bezoekersaantallen in die periode. Vanaf 2008 laat het totale aantal bezoekers een stijgende lijn zien. Bezoek aan Leidse theater- en concertzalen 2006
2007
2008
2009
2010
2011
Leidse Schouwburg
77.235
86.730
90.159
96.496
74.575
75.202
LAK theater (in 2012 opgeheven)
22.775
23.014
22.688
22.248
22.085
20.201
Scheltema
12.166
21.804
23.371
25.108
27.712
22.000
Stadsgehoorzaal + De Waag
52.092
10.221
7.961
9.286
30.914
29.520
LVC
44.416
54.250
44.000
39.230
42.552
50.992
x
-
5.368
5.514
7.164
8.649
208.684
196.019
193.547
197.882
205.002
206.564
Muziekhuis / Q-bus Totaal
- = geen bezoekers, x = bezoekersaantal niet bekend Bron: Opgave afzonderlijke podia
Musea Onderstaande grafiek laat de bezoekerscijfers van 2005 tot en met 2011 zien voor de zeven Leidse musea die aangesloten zijn bij de Museumgroep Leiden aangevuld met Molenmuseum de Valk. Tussen 2005 en 2011 liep het totale aantal bezoekers op van nog geen 600 duizend naar ruim 850 duizend bezoekers. Stedelijk museum De Lakenhal had in 2006 een topjaar vanwege de viering van de 400ste verjaardag van Rembrandt van Rijn. Bezoekersaantallen diverse Leidse musea
250.000
Naturalis
200.000
Rijks m us eum van Oudheden Mus eum Volkenkunde
150.000 Hortus botanicus Leiden 100.000
Stedelijk m us eum De Lakenhal Mus eum Boerhaave
50.000
SieboldHuis 0 2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Bron: Museumgroep Leiden
Staat van Leiden 2012
107
CULTUUR
12.7 Cultuureducatie Het doel van het programma Museum en School is museumbezoek een structurele plaats geven in het lesprogramma van basisscholen. De leerlingen bezoeken ieder schooljaar een andere erfgoedinstelling waardoor ze bij het verlaten van de basisschool kennis hebben gemaakt met een breed aanbod aan erfgoededucatie. In 2011 was het aantal deelnemers hoger dan ooit. Het betreft zowel Leidse scholen als scholen uit de regio. De Museumgroep werkt op dit moment aan een doorontwikkeling van Museum en School waarbij de ontwikkeling van doorlopende leerlijnen centraal staat.
23.756
20.509
20.191 18.359
21.477
18.243
14.563
14.503
16.244
15.080
15.993
2011
2010
2009
2008/09
2008
2007/08
2006/07
2005/06
2004/05
2003/04
2002/03
11.701 2000/01
s chooljaar kalenderjaar
2001/02
11.475 1999/00
1998/99
9.022
20.618
Aantal deelnemende leerlingen aan het programma Museum en School
Bron: Museumgroep Leiden
Voor het primair onderwijs in Leiden heeft BplusC, in opdracht van de gemeente Leiden, het programma Cultuur en School samengesteld. Tot en met 2012 subsidieerde de gemeente Leiden dit programma. BplusC heeft vanaf schooljaar 2012/2013 een nieuwe vorm van het programma Cultuur en School aan het primair onderwijs aangeboden. De kosten hiervan zijn voor rekening van de scholen en BplusC draagt door de organisatiekosten ook bij. De basis van het programma wordt nog steeds gevormd door professionele theatervoorstellingen en cultuureducatieve projecten en lessen. Er is voor scholen keuzemogelijkheid welk pakket Cultuur en School wordt afgenomen. Voor een groot deel van de scholen in Leiden blijft BplusC cultuureducatie verzorgen. Aantal deelnemende leerlingen aan het programma Cultuur en School 16.609
18.243
15.825 12.850
2006
2007
2008
2009
14.766
2010
16.325
2011
Bron: BplusC
108
Staat van Leiden 2012
CULTUUR
12.8
Actieve cultuurbeoefening door Leidenaren Ruim vier op de tien Leidenaren beoefent zelf een culturele activiteit. Dat is vergelijkbaar met eerdere jaren en met andere steden. Muziek maken (instrument bespelen of zingen), fotografie/film en tekenen/schilderen zijn het meest populair. Jongeren tot 35 jaar en hoger opgeleiden beoefenen relatief vaker zelf een culturele activiteit, 50-plussers en lager opgeleiden relatief het minst vaak. Van alle Leidenaren is 19% aangesloten bij een culturele instelling of vereniging, meestal in Leiden. Percentage Leidenaren dat culturele activiteiten beoefent
Totaal participatie 43%
Muziekins trum ent bes pelen
14%
Fotografie, film , video 11% 2002
Tekenen, s childeren 16%
2005 2009
Zingen 11%
2011
Bron: Stadsenquête Leiden
12.9
Werkgelegenheid in de cultuursector De cultuursector biedt in Leiden werkgelegenheid aan ongeveer achthonderd mensen. Hieronder vallen onder andere kunstenaars met een bedrijf en werknemers bij musea en podia. Het aantal bedrijven en instellingen is de afgelopen jaren sterk gestegen; vaak zijn dit zelfstandigen. Uit onderzoek van o.a. Bureau Blauwberg is bekend dat de cultuursector en met name de festivals en evenementen voor het grootste deel draaien op vrijwilligers. Werkgelegenheid in de cultuursector 2009
2010
2011
Aantal vestigingen
93
137
188
Aantal werknemers
738
768
817
Bron: Bedrijvenregister Zuid-Holland, stand per 1 januari (totaal van SBI-codes 90 en 91)
Staat van Leiden 2012
109
CULTUUR
12.10 Trends en ontwikkelingen Leids beleid Op 16 februari 2012 heeft de Leidse gemeenteraad unaniem besloten de nieuwe Cultuurnota 20122017 vast te stellen. Alle fracties in de raad spraken hun waardering uit voor de manier waarop de cultuurnota tot stand kwam. Voor het opstellen van de nieuwe cultuurnota is het college in gesprek gegaan met betrokkenen uit de stad. Met de inzichten uit alle bijeenkomsten, (social media-) discussies, bijdragen en onderzoeken is de nieuwe nota geschreven. De cultuurvisie luidt: “Cultuur in onze historische stad is een dragende pijler van de stadsvisie Leiden, Stad van Ontdekkingen en maakt daardoor Leiden één van de aantrekkelijkste steden van Nederland: de kracht van cultuur is de toekomst van de stad”. De ambities van de cultuurnota zijn: - Cultuur heeft een breed en divers aanbod, met meer kwaliteit en vernieuwing; - Cultuur versterkt de levendigheid en identiteit van de (binnen)stad; - Cultuur (ver)bindt en ontwikkelt talenten en activiteiten die passen bij Leiden, Stad van Ontdekkingen. Algemene trends In de cultuurnota worden externe ontwikkelingen genoemd die van belang zijn voor cultuurbeleid: - Nederland vergrijst - Nederland wordt veelkleuriger - De belevingseconomie is in opkomst - Cultuurhistorie beleeft een revival - Er vinden meer cross-overs plaats tussen kunstvormen - Groeiend belang van cultureel ondernemerschap - De rijksoverheid bezuinigt op cultuur
Meer informatie?
bijvoorbeeld…
Meer informatie over Cultuur vindt u op www.leiden.nl/statistiek
Î Stadsenquête over cultuurparticipatie Î Cultuur in Leiden (Atlas voor gemeenten) Î LeidenPanel over cultuurbeleid
Î Voor rapporten: klik op Onderzoeksbank Î Voor tabellen: klik op Leiden in cijfers
110
Staat van Leiden 2012
