Dit artikel is met toestemming van de redactie overgenomen uit TvZ Tijdschrift voor verpleegkundigen 2012, nr. 2
Panel V&V
Nog steeds veel behoefte aan extra scholing levenseindezorg In 2002 is het landelijke Panel Verpleging & Verzorging voor het eerst ondervraagd over deskundigheid en scholing in de zorg rond het levenseinde. Toen gaf ruim driekwart aan behoefte te hebben aan extra scholing. Sindsdien is het aantal scholingen, instrumenten en consultatiemogelijkheden op het gebied van palliatieve zorg flink toegenomen. Hoe is het nu gesteld met de behoefte aan deskundigheidsbevordering?
(64%) en voeren van ‘slechtnieuwsgesprek’ (56%). De volgende onderwerpen zijn minder vaak in de basisopleiding of nascholing aan bod geweest: gesprekken voeren over zingevingsvragen en het bieden van ondersteuning bij religie of levensovertuiging (32%); palliatieve
Anneke L. Francke, Gwenda Albers, Anke J.E. de Veer, Bregje D. Onwuteaka-Philipsen
sedatie (31%); wet- en regelgeving rondom euthanasie (30%); beslissingen rondom het levenseinde (29%);
Om de deskundigheid te bevorderen
voelen als deze zorg niet goed verloopt,
het gebruik van meetinstrumenten
van professionals die zorg rond het
lijden hieronder.’ Er zou meer kennis
voor het rapporteren of meten van
levenseinde geven, is er een breed scala
nodig zijn onder meer op het gebied
pijn of andere symptomen (20%); ken-
aan initiatieven. Vanuit de Integrale
van psychosociale ondersteuning en
nis over de zorg rondom overlijden in
Kankercentra zijn veel multidisciplinai-
pijn- en symptoombestrijding in de al-
andere culturen (20%); complemen-
re richtlijnen over symptoombestrijding
lerlaatste levensfase.
taire zorg (14%).
ontwikkeld, er is een landelijk dekkend
Voldoende aanleiding om de leden van
We vroegen ook of er in de basisoplei-
netwerk voor consultatievoorzieningen
het Panel Verpleging & Verzorging op-
ding een aparte module over palliatieve
palliatieve zorg en een breed aanbod
nieuw te vragen naar hun behoefte aan
zorg was geweest. Slechts 17% gaf aan
aan bij- en nascholing op dit terrein (zie
deskundigheidsbevordering.
dat dit het geval was. Op de vraag
bijvoorbeeld www.agora.nl). Toch zijn
‘Vindt u dat u voldoende opgeleid bent
er vanuit het veld signalen dat de des-
Eerdere scholing
om goede palliatieve zorg te kunnen
kundigheid van verpleegkundigen en
We vroegen de leden van het Panel
bieden?’ antwoordde 41% bevestigend.
verzorgenden nog niet optimaal is. In
welke onderwerpen of vaardigheden ge-
Opmerkelijk is dat van degenen die de
de Spits van 18 mei j.l. trok Thirza
relateerd aan palliatieve zorg aan bod
afgelopen twee jaar palliatieve zorg heb-
Olden, voorzitter van de afdeling pallia-
zijn gekomen in hun basisopleiding en/
ben gegeven toch maar de helft (50%)
tieve verpleegkunde van beroepsorgani-
of nascholing. Naast een aantal voorge-
aangeeft daar voldoende voor opgeleid
satie V&VN, aan de bel. Volgens haar
structureerde antwoordmogelijkheden,
te zijn.
beschikken veel verpleegkundigen en
had men ook de mogelijkheid om zelf
verzorgenden niet over de juiste compe-
nog scholingsonderwerpen te noemen.
Behoefte extra scholing
tenties. Zij stelt: ‘Wanneer zorgverleners
Bij de volgende onderwerpen geven re-
Net als bij de eerdere peiling in 2002
patiënten in hun laatste levensfase niet
latief veel respondenten aan dat die al
geeft ongeveer driekwart (73%) aan be-
goed kunnen verzorgen, veroorzaakt
in de basisopleiding of eerdere nascho-
hoefte te hebben aan bijscholing over
dat aan het einde van het leven onnodig
lingen aan bod waren geweest: onder-
één of meerdere onderwerpen die te
leed, zoals onrust, pijn of benauwdheid.
steuning bij omgaan met naderend over-
maken hebben met de zorg rond het
Ook de naasten en zorgprofessionals
lijden/afscheid (72%); lichamelijke
overlijden. De behoefte aan extra scho-
zelf, die zich zeer emotioneel geraakt
verzorging van een overleden persoon
ling bestaat in alle sectoren, maar is het
tvz | Tijdschrift voor Verpleegkundigen - 2012 nr. 2
| 37
Panel V&V
sterkst in de thuiszorg (83%). In de
tot overlijden, lichamelijke verzorging
zijn nog onvoldoende aanwezig:
zorg voor verstandelijk gehandicapten
en huishoudelijke verzorging.
28 procent zegt dat die documenten niet beschikbaar zijn terwijl men daar
en de psychiatrie bestaat de minste behoefte aan extra scholing, maar ook in
Richtlijnen
wel behoefte aan heeft.
die sectoren heeft nog steeds meer dan
Ook vroegen we of er binnen het team
Opvallend is verder dat - net als in de
de helft (62%) daar wel behoefte aan.
of de afdeling richtlijnen, protocollen,
peiling uit 2002 - de meeste behoefte
De top 5 van onderwerpen die worden
checklists e.d. zijn ter ondersteuning
aan richtlijnen of vergelijkbare docu-
genoemd zijn:
van de zorg aan het levenseinde. Figuur
menten bestaat over ‘zorg rondom het
• kennis rondom overlijden in andere
1 laat zien dat 81 procent aangeeft dat
overlijden van mensen uit andere cul-
er richtlijnen of soortgelijke documen-
turen’. Meer dan de helft (58%) zegt
ten (zoals protocollen, checklists en
dat dergelijke documenten niet be-
handleidingen) aanwezig zijn over hoe
schikbaar zijn, terwijl men daar wel
• palliatieve sedatie (34%);
je als zorgverlener moet handelen na
behoefte aan heeft. Ook hierbij zijn er
• ondersteuning bieden bij omgaan met
een overlijden. Ook over behandeling
wel verschillen tussen sectoren. De be-
naderend overlijden/afscheid nemen
van symptomen en hoe te handelen bij
hoefte aan een richtlijn over zorg rond-
(34%);
palliatieve sedatie zijn er relatief vaak
om overlijden bij mensen uit andere
richtlijnen of vergelijkbare richtingge-
culturen is het grootst in de thuiszorg
vende documenten. Dat wil overigens
en in verpleeghuizen (67%), en het
Onderwerpen die niet in de ‘top 5’
niet zeggen dat die al in voldoende
minst groot in de academische zieken-
staan maar die toch door velen werden
mate aanwezig zijn. Twintig procent
huizen (45%) en in de gehandicapten-
genoemd zijn:
geeft aan dat er in het team of op de af-
zorg (44%).
• gesprekken over zingevingvragen
deling geen richtlijnen over symptoom-
culturen (genoemd door 45%); • wet- en regelgeving rondom euthanasie en hulp bij zelfdoding (40%);
• beslissingen rondom het levenseinde (28%).
bestrijding aanwezig zijn terwijl men
Consultatiebehoeften
• complementaire zorg (21%);
daar wel behoefte aan heeft. Daarnaast
De meerderheid (73%) geeft aan dat zij
• slechtnieuwsgesprekken (21%).
zegt 28 procent dat er binnen het team
binnen de eigen organisatie geen con-
Onderwerpen waarbij de behoefte aan
of de afdeling geen richtlijnen over pal-
sultatiemogelijkheden hebben op het
extra scholing duidelijk lager is (door
liatieve sedatie zijn terwijl die wel ge-
gebied van zorg rondom het levenseinde
5% of minder genoemd) zijn bijvoor-
wenst zijn. Ook richtlijnen over hoe te
(figuur 2). Echter, 20 procent heeft die
beeld praktische zaken met betrekking
handelen bij euthanasie(verzoeken)
mogelijkheid niet binnen de eigen orga-
(24%);
nisatie maar zou dat wel willen. Ook 100
hier zijn er verschillen tussen sectoren.
90
De mensen die werkzaam zijn in de
80
psychiatrie geven het vaakst aan (14%) dat consultatiemogelijkheden binnen de
Percentage
70 Wel aanwezig
60 50
Niet aanwezig maar wel gewenst
40
dat zij daar ook geen behoefte aan hebben. Dit contrasteert het sterkst met de
30
verzorgingshuissector, waar 31 procent
20
aangeeft dat deze consultatiemogelijk-
10
heden niet bestaan binnen de organisa-
0 Na overlijden
Symptomen
Palliatieve sedatie
Euthanasie
Figuur 1. Aanwezigheid en behoefte aan richtlijnen e.d.
38 |
eigen organisatie niet aanwezig zijn en
Overlijden cliënten uit andere culturen
tie, terwijl daar wel behoefte aan is. Als het gaat om consultatiemogelijkheden buiten de eigen organisatie, geeft ruim een kwart (27%) aan dat die moge-
tvz | Tijdschrift voor Verpleegkundigen - 2012 nr. 2
100
zorgverleners zullen ook weer nieuwe kennis op moeten doen. Maar onze re-
90
sultaten suggereren ook dat vergroting
80 Percentage
70 60
Consultatiemogelijkheid
van het aanbod van richtlijnen, scholin-
aanwezig
gen e.d. niet het enige antwoord moet
Niet aanwezig maar wel gewenst
50
zijn op gesignaleerde behoeften aan deskundigheidsbevordering. Nieuwe kennis en instrumenten zullen het beste
40
‘landen’ als verpleegkundigen en ver-
30
zorgenden werkzaam zijn in een organi-
20
satie waar goede zorg rondom het levenseinde prioriteit geniet en waar
10
continue deskundigheidsbevordering sa-
0
mengaat met deskundige begeleiding en Binnen eigen
Buiten eigen
organisatie
organisatie
feedback in de praktijk. ■
Figuur 2. Consultatiemogelijkheden m.b.t. zorg rondom het levenseinde.
Referenties Mistiaen, P., Francke, A.L., Graaff, F.M. de & Muij-
lijkheden er niet zijn terwijl men die wel
Uit dit Panelbericht blijkt daarnaast dat
senbergh, M.E.T.C. van den (2011). Handreiking
wenst. Er zijn daarbij geen statistisch
ondanks dat het aanbod aan scholing
Palliatieve zorg aan mensen met een niet-wes-
significante verschillen tussen sectoren.
en richtlijnen de laatste jaren enorm is
terse achtergrond. Utrecht: NIVEL, Integraal Kan-
toegenomen, er nog steeds veel behoefte
kercentrum Nederland, Pharos (gratis te down-
Tot slot
bestaat aan deskundigheidsbevordering.
loaden vanaf www.nivel.nl en www.pallialine.nl).
Opvallend is dat relatief veel responden-
De behoefte aan scholing en richtlijnen
Spits (18 mei 2011). ‘Verpleegkundigen weten te
ten aangeven geen consultatiemogelijk-
over ‘zorg aan het levenseinde van men-
weinig over palliatieve zorg’. Interview met
heden over zorg rond het levenseinde te
sen uit andere culturen’ scoort daarbij -
Thirza Olden.
hebben buiten de organisatie. Dit is op-
net als in 2002 - het hoogst. Zeer recent
merkelijk omdat er inmiddels verspreid
is er door NIVEL/Pharos/IKNL een
(2003). Grote behoefte aan extra scholing in
over het hele land multidisciplinaire
handreiking voor de palliatieve zorg
zorg rond het levenseinde. TvZ Tijdschrift voor
consultatieteams palliatieve zorg zijn die
voor mensen uit niet-westerse culturen
(gratis) consulten geven aan andere in-
uitgebracht (Mistiaen e.a., 2011; www.
tramurale en extramurale zorgprofessio-
pallialine.nl) en ook een recent hand-
Onwuteaka-Philipsen, B.D (2011). Scen V&V:
nals (zie voor een overzicht van de con-
boek voor verpleegkundigen besteedt
telefonisch advies bij euthanasie. TvZ Tijd-
sultatieteams www.agora.nl). Ook zijn er
aandacht aan dit onderwerp (Visser e.a.,
schrift voor Verpleegkundigen, 6, 41-44.
mogelijkheden voor consultaties als ver-
2011). Echter, het verspreiden van richt-
Visser A.P., Bilsen, J.R.R. & Francke, A.L. (2011).
Veer A.J.E. de, Franke, A.L. & Poortvliet, E.P.
Verpleegkundigen, 10, 42-43. Veer, A.J.E. de, Albers, G., Francke, A.L.,
pleegkundigen en verzorgenden aanlo-
lijnen, handreikingen of handboeken en
Palliatieve zorg door verpleegkundigen. Hand-
pen tegen vragen en problemen rond
het verzorgen van scholingen bieden
boek. Amsterdam: Reed Business.
euthanasie(verzoeken) en andere medi-
geen garantie dat zij ook werkelijk lei-
www.agora.nl
sche beslissingen rond het levenseinde
den tot meer deskundigheid. Het feit
www.pallialine.nl
(de Veer e.a., 2011). Deze peiling lijkt
dat in 2011 net als in 2002 nog steeds
erop te duiden dat verpleegkundigen en
driekwart van de bevraagden behoefte
Auteurs
verzorgenden nog beter geïnformeerd
heeft aan extra scholing op dit terrein
Anneke Francke is programmaleider bij het
moeten worden over de mogelijkheid tot
kan deels komen door het grote verloop
NIVEL en bijzonder hoogleraar Verpleging en
externe consultatie.
in de verpleging en verzorging: nieuwe
verzorging in de laatste levensfase bij de afde-
tvz | Tijdschrift voor Verpleegkundigen - 2012 nr. 2
| 39
Panel V&V
ling Sociale Geneeskunde, EMGO+/VUmc,
thuiszorg (n=211), verzorgingshuizen (n=118) en
met financiële ondersteuning van het Ministerie
Amsterdam. Gwenda Albers is onderzoeker en
verpleeghuizen (n=106). Het Panel Verpleging &
van VWS. Doel is om de deelnemers regelmatig
Bregje Onwuteaka-Philipsen is hoogleraar
Verzorging bestaat uit ongeveer 1350 verpleeg-
te bevragen over onderwerpen binnen hun werk
Levenseinde onderzoek bij de afdeling Sociale
kundigen, verzorgenden, sociaalagogen en hel-
die relevant zijn voor het beleid van de overheid.
Geneeskunde, EMGO+/VUmc. Allen zijn verbon-
penden en wordt gecoördineerd door het NIVEL
Zie ook: www.nivel.nl/panelvenv.
den aan het Expertise Centrum voor Palliatieve Zorg in Amsterdam. Anke de Veer is senior onderzoeker bij het NIVEL.
SAMENVATTING
Informatie
• Het Panel Verpleging & Verzorging is een schriftelijke vragenlijst voorgelegd over zorg
De schriftelijke vragenlijst over zorg rond het levenseinde werd ingevuld door 834 mensen werkzaam in de directe zorg aan cliënten, voornamelijk verpleegkundigen en verzorgenden, werkzaam in de sectoren: ziekenhuizen (n=158),
rond het levenseinde. • Net als in 2002 heeft driekwart van de deelnemers behoefte aan extra scholing op dit terrein. In de thuiszorg is deze behoefte het grootst. • De meeste behoefte aan deskundigheidsbevordering bestaat over het onderwerp ‘zorg rondom het overlijden van mensen uit andere culturen’.
de ggz (n= 110), gehandicaptenzorg (n=131),
Advertentie
40 |
TvZ_12_02.indd Sec1:40
tvz | Tijdschrift voor Verpleegkundigen - 2012 nr. 2
4/10/2012 2:59:06 PM
