L 66 1
M i e s B o u w m a n en d o k t e r A. K l a p w i j k t i j d e n s de televisie-uitzending ' O p e n Het D o r p ' . 26 n o v e m b e r 1 962
R o m m e l i g begin Op een persconferentie voorafgaand aan de uitzending gaf dokter Klapwijk een lange uit eenzetting over het doel en de opzet van Het Dorp. Het begin van de uitzending was rommelig en aarzelend. Van presentatrice Mies Bouwman werd verwacht dat zij, zonder tekst, 24 uur televisie zou verzorgen. Het duurde even voordat zij de juiste toon had gevonden. Veel van de 3000 plaatsen bleven de eerste uren onbezet. Er waren in de voor verkoop slechts honderd kaartjes verkocht. Er waren zelfs momenten dat er meer tele fonistes waren dan bezoekers! Sommige bezoekers vertrokken boos, omdat ze vonden dat de telefonistes teveel aan het lachen waren... De organisatoren hielden hun hart vast uit vrees dat het een fiasco zou worden. Buiten de RAI sloeg de actie echter wèl aan. Aan het begin van de uitzending was een documentaire van Hans Keiler vertoond (opgenomen in de Johanna Stichting) waarin dokter Klapwijk een indringend beeld gaf van de problemen van de blijvend gehandi capten: 'Gaat u nu eens naar de bedjes van uw eigen kinderen. Kijk hoe gezond ze zijn. Doe dan iets in een lucifersdoosje uit dankbaarheid voor uw eigen gezonde kinderen, opdat mensen die met een handicap op de wereld zijn, ook een beetje meer geluk dan tot nu toe kunnen krijgen'. Klapwijk vertelde dat veel ouders bij hem waren gekomen met de vraag: 'Wie zal er voor mijn kind zorgen als ik er niet meer ben?'. Aan de hand van de maquette van de Gebr. Das kon Klapwijk ook een concreet beeld geven van de oplossing: een Dorp voor gehandicapten. Er ontstond een grote offerbereidheid toen Klapwijk een oproep deed om geld of cheques in een lucifersdoosje naar de supermarkt, de bank of het postkantoor te brengen. Tussen acht en negen uur gingen duizenden mensen op weg naar het postkantoor of de super markt. Om tien uur 's avonds had Mies Bouwman zelf het eerste bedrag gestort in een enorme lucifersdoos, een half uur later was er al 40.000 gulden binnen. Steeds meer men-
')
De basistekst van dit hoofdstuk is van Wim Coster uit Zwolle. De tekst is met zijn toestemming overgenomen uit 'Documentaire 20e eeuw: kroniek en aanzien van onze tijd', onder redactie van Jac. G. Constant, 1993, nr. 35, blz. 832-836. Zwolle, Waanders, 1992-1994.
Theo Or d ema n n Th eo O rd em an n , de reg iss eu r van de T V -u itzen d in g, h e rin n erd e zich in 1970: 'Vrij kort na het begin voelde ik dat de vo n k ov ers loeg en de g eestd rift over N ed erlan d k w am . We h ad d en m et veel d in g en re k en in g geh o u d en , vo oral m e t een in zin k in g , w an t 24 uren telev is ie-aan -een -stu k was nog n ooit vertoo n d . Toen tegen half tw aalf die m o rg en de ren naar de RAI b egon , w erd en we allen m in of m eer m eeg esleep t. Ik vo elde dat h et p ro g ram m a, zoals dat in grote lijnen was gep lan d , uit de hand ging lopen, m aar ik liet de teu gels zo ru im m o g e lijk vieren o m d at ik zelf oo k w erd gefa sc in e e rd d oor de chaos die nog m aar net b in n en een o rgan isatie b leef p assen '.
sen uit Amsterdam en wijde omgeving meldden zich bij de RAI, niet alleen als bezoeker, maar vooral als gevers van geld en andere goederen: auto's, tapijten, meubels, een jaar lang gratis brood, een telefooncentrale, een varkentje. Er kwamen ook bijzondere giften binnen ter openbare verkoop: de verzameling ballen van scheidsrechter Leo Horn, de gouden Olympische medaille van zwemster Rie Mastenbroek, een gouden plaat van Willy Alberti, een auto van Max Tailleur, een bruids japon. De kleuters van 'Kleutertje luister', het populaire kinderprogramma van Lily Peters, kwamen naar de RAI om Mies Bouwman hun spaarvarkens aan te bieden. Hun optreden was voldoende om overal in het land kinderen spon taan afstand te laten doen van hun spaarcentjes. De lucifersdoosjes werden te klein: het geld kwam met emmers, manden en dozen tegelijk. De KNVB gaf ƒ 25.000,- van de toto-opbrengst, de spelers van Ajax haalden ƒ 1.400,- op.
De g o u d e n p l a a t v a n W i l l y A l b e r t i
Een miljoen per uur Rond middernacht arriveerde een steuntelegram van H.M. Koningin Juliana en speelde het voltallige Concertgebouworkest het Wilhelmus. Burgemeester Matser van Arnhem kondigde aan dat de grond gratis ter beschikking was gesteld. Mies Bouwman kon boven dien melden dat de kale bouwkosten binnen waren. Na middernacht liepen de bedragen op met een miljoen per uur! Het stroom- en gas verbruik in het land vertoonde pieken als nooit tevoren: niemand ging naar bed, iedereen zat gefascineerd naar het scherm te kijken. De telefonistes in de RAI konden het werk nauwelijks aan. Er ontstond een stemming waarbij iedereen zich verplicht voelde iets te geven. En dat kon ook: de PTT hield die nacht zo'n 2200 postkantoren open voor het inza melen van de giften en ook ontelbare winkels en banken bleven gedurende de uitzending open om de gevulde lucifersdoosjes in ontvangst te nemen. Een Amsterdamse winkelier, die als een van de weinigen zijn deuren dicht had gelaten, vroeg om politie-assistentie omdat hij zich bedreigd voelde door verontwaardigde buurtbewoners.
RAI. De zaal was inmiddels overvol en een paar keer moest de uitzending worden onder broken om de ordedienst gelegenheid te geven podium en tussenpaden te ontruimen. Iedere tram bracht grote ladingen nieuwe bezoekers. Wi m Kan Tegen de ochtend riep 'Mies Bouwdorp', zoals ze inmiddels door de Heerlense Prins Carnaval was herdoopt, vertegenwoordigers van grote bedrijven op in dè RAI persoonlijk hun bijdrage te komen overhandigen. Tuk op de publiciteit wilden velen van die moge lijkheid gebruik maken -maar nu waren er plotseling wachtlijsten. Wim Kan, van wie niet bekend was gemaakt wanneer hij zou komen, gaf op de valreep nog een flinke draai aan
De S l e u t e l t j e s - a c t i e Tijdens de T V -u itzen d in g op 26 n o v e m b e r w erd het s tartsch ot g eg ev en van de z o g e n o em d e S leuteltjes-actie. Al in 1961 was er con tact on tstaan tussen de in itiatiefn em ers van Het Dorp en de Federatie van V rou w elijk e Vrijw illige H u lp v erlen in g. Bij deze Federatie w aren vrijw el alle N e d erlan d s e vro u w e n o rg a n is a tie s aan gesloten , met in totaal z o 'n 500.000 leden. Zij gingen na de TV -uitzending aan de slag met de verkoop van zilveren steekspeldjes en broches met het Dorp-sym bool: het sleuteltje. De actie bracht meer dan ƒ 5 0 0 .0 0 0 ,- op! Enkele w ek en vo o r de u itzen d in g b od en de Federatie G oud en Z ilver en het Centraal O rgaan v o o r Ju w eliers en H orlogers aan, om de N ed erlan d se ju w eliers in te sch ak elen bij de verk o op van zilveren sleuteltjes, u itgevo erd als bedeltje. De on d er h o o g sp a n n in g w e rk en d e p ro d u cen t k on de vraag van de ju w eliers niet b i j h ou den , zo d at een achterstan d in de afw erk in g van de b estellin gen ontstond. Veel ju w eliers m o esten een tijd lang het op sch rift 'B ed eltjes u itv e rk o c h t' op hun w i n k elram en plakk en. U itein d elijk w erd en d oor de j u w eliers 120.000 bedeltjes verk o ch t; de o p b ren g s t b ed roeg ruim ƒ 2 0 0 .0 0 0 ,- . (B ro n: De D o rp sk o erier, ju li 1963)
Het D o r p s s l e u t e t j e w a s e e n o n t w e r p v a n de i n 1 9 2 5 g e b o r e n O o s t e n r i j k e r F r i t s J a r i t z . in d i e n s t bij V a n K e m p e n S B e g e e r . Hij k o o s a l s motief een sleutel, w a a r i n doel en o p z e t v a n Het D o r p e n z i j n t o e k o m s t i g e b e w o n e r s s t e r k tot u i t d r u k k i n g k w a m e n : de m e n s . d i e b e s c h u t t i n g en g e b o r g e n h e i d v i n d t o n d e r e e n d a k d at hi j m et b e i d e h a n d e n v a s t h o u d t . J a r i t z g i n g bij de k e u z e v a n z i j n o n t w e r p ui t v a n de g e d a c h t e , d at m e n m et e en s l e u t e l v e l e d i n g e n k a n o p e n e n : de harten der m e n s e n , een g e l d b e u r s v o o r e e n s p o n t a n e gi f t en de p o o r t e n v a n h et t o e k o m s t i g e D o r p .
1 9 6 2 I 1997
<29
Om drie uur 's nachts verscheen tegen alle verwachtingen in alsnog Toon Hermans in de
. . . a u t o ’s, t a p i j t e n , m e u b e l s , e en j a a r l a n g g r a t i s b r o o d , e en t e l e f o on c e n t r a l e , een var kentje...
het scorebord. In feite introduceerde hij op dat moment de commerciële televisie in Nederland. Vooraf had hij een aantal van zijn kapitaalkrachtige vrienden benaderd met de vraag of ze een gift wilden doen. Binnen vijf minuten had hij zo een ton opgehaald. Toen de actie op dinsdagavond half acht door minister Marga Klompé werd afgesloten was er twaalf miljoen gulden binnen. Alleen al de actie met de lucifersdoosjes had bijna 6 miljoen opgeleverd. Met een enorme bos rode rozen in de armen bedankte Mies Bouw man voor alle gaven en het applaus. Toen de spanning uiteindelijk brak werd de ontroe ring haar te machtig. Dokter Klapwijk had een remedie: 'Huil maar even uit'. Mies slikte haar tranen weg: 'Ik wou u allemaal bedanken voor echt de fijnste dag en nacht in mijn leven! Heel hartelijk dank fijne mensen in de RAI, fijne mensen in het land, fijne winke liers en iedereen'.
M i d d e l b a r e s c h o l i e r e n ui t A s s e n v o e r d e n s p o n t a a n e e n l e g e - f l e s s e n - a c t i e v o o r Het D o r p . Zij h a a l d e n o n g e v e e r 2 5 . 0 0 0 f l e s s e n op. E é n v a n de v e l e s c h o l i e r e n me t h a a r b u i t op weg n a a r het v e r z a m e l p u n t
