Directie Informatiseringsbeleid Ontmoetingsplein: trefpunt van Rijk en ICT-bedrijfsleven
In Nederland bestaat er een unieke dialoog tussen het Rijk en het ICT-bedrijfsleven. Drie keer per jaar ontmoeten de Interdepartementale Commissie van CIO’s (ICCIO) en leden van brancheorganisatie ICT~Office elkaar om te praten over hun gezamenlijke belangen en toekomst. Hiervoor hebben de Directie Informatiseringsbeleid – die vanuit het ministerie van BZK het rijksbrede ICT-beleid coördineert - en ICT~Office het Ontmoetingsplein in het leven geroepen. Voor het Rijk valt het Ontmoetingsplein in het kader van het programma ‘Samenwerking Rijk en ICT-bedrijfsleven’.
ONTMOETINGSPLEIN 13 september 2010 Theater van kansen, trends en bedreigingen Het Ontmoetingsplein van 13 september 2010 werd een bijzondere bijeenkomst. En dat kwam niet alleen door de fratsen van dagvoorzitter Jort Kelder. Doel van de namiddag was een beeld op te roepen van de richting waarin de samenwerking tussen Rijk en ICT-markt zich kan bewegen. Verschillende middelen werden daarvoor ingezet. Presentaties natuurlijk, inclusief een gesproken column, maar wat vooral als bijzonder werd ervaren, waren de pitches van zes vertegenwoordigers van ICTleveranciers die solliciteerden naar de niet-bestaande ministerspost van ICT. Ruim tachtig invloedrijke mensen waren aanwezig, onder wie directeuren Public Sector van ICT-bedrijven en cio’s uit het Rijk.
Fundament Inhoudelijk legde Daniel Erasmus van bureau The DTN meteen al een stevig fundament onder de bijeenkomst met de presentatie van zijn onderzoek naar vier ICT-scenario’s voor 2020. Scenario’s kies je niet, was zijn betoog, ze overkomen je. Er volgde een levendige discussie. Het creëren van een voedingsbodem waarin innovatieve ideeën tot bloei kunnen komen, werd duidelijk gezien als een taak van de overheid.
Bruggenbouwers Daarmee was de toon gezet voor een inspirerende sessie van deze ontmoeting die drie keer per jaar plaatsvindt tussen het
Rijk en de ICT-markt. De interactie en opkomst zijn altijd van hoog gehalte. Ook nu. Maarten Hillenaar, cio Rijk, trapte af met een uiteenzetting van de I-strategie Rijk. Hoe kun je ICT rijksbreed inzetten om te vernieuwen en kosten te besparen? Het beantwoorden van die vraag is het doel van zijn team. Meer samenhang is de toverformule. De verzamelde cio’s zijn dan ook de bruggenbouwer tussen ICT, bedrijfsvoering en markt.
Minister van ICT Vervolgens sprak Patrick Rikken van DiVetro zijn uitdagende column uit over publiek-private samenwerkingen in ICT en solliciteerden vertegenwoordigers van zes ICT-bedrijven – Accenture, Atos, HP, Logica, Microsoft en Sogeti - naar een plekje in het kabinet als minister van ICT. Hun pitches werden onderworpen aan het kritisch oordeel van een panel, bestaande uit Sylvia Roelofs, directeur ICT~Office; Jaap Uijlenbroek, directeur-generaal Organisatie en Bedrijfsvoering Rijk; Nicole Kroon, directeur ICT & Toepassing van het ministerie van EZ, en Daniel Erasmus, managing director van The DTN.
Oogst De bijdragen op het Ontmoetingsplein van 13 september 2010 leverden niet alleen sprankelende discussies en gedachtewisselingen op, maar werden ook uitzonderlijk goed gewaardeerd. Vandaar dat is besloten om de oogst van de bijeenkomst samen te vatten in deze speciale uitgave.
Het antwoord van The Digital Thinking Network
Vier scenario’s voor de toekomst van de ICT-sector Het ministerie van Economische Zaken gaf vorig jaar The Digital Thinking Network opdracht om vier scenario’s te schetsen van de richting waarin de ICT-sector zich de komende tien jaar zou kunnen ontwikkelen. The DTN is een vooraanstaand adviesbureau voor de formulering van strategische toekomstscenario’s. Op grond van gesprekken met 33 experts en diverse workshops kwam The DTN tot vier scenario’s, waarvoor alle huidige aannames over de ICT-wereld overboord werden gegooid. Managing director Daniel Erasmus gaf op het Ontmoetingsplein tekst en uitleg. Dit zijn de vier scenario’s kort samengevat op een rij:
Recessie: ‘Efficient ICT’
Fragmentatie: ‘Internet Islands’
De verkeerde aanname: ICT leidt altijd tot innovatie. De vraag: gaat schuldaflossing de economie domineren? Als het antwoord ja is: dan leidt ICT niet tot innovatie, maar wordt het de drijfveer tot kostenbesparing. Als het antwoord nee is: zie het volgende scenario
De verkeerde aanname: het internet is een open, onafhankelijk netwerk met regels die zich niets aantrekken van nationale of commerciële grenzen. De vraag: blijft het world wide web als één gemeenschappelijk netwerk bestaan? Als het antwoord nee is: landen sluiten delen van het internet af, terwijl ook mobiele applicaties (nu sterk in opkomst) uit technische en/of commerciële overwegingen slechts delen van het internet toegankelijk maken. Als het antwoord ja is: zie het volgende scenario.
Interventie: ‘Big is Beautiful’ De verkeerde aanname: innovatie komt voort uit kleine bedrijven die door flitskapitaal worden gefinancierd. De volgende vraag: gaat de overheid de ICT-sector stimuleren? Als het antwoord ja is: een Keynesiaans investeringsprogramma in een belangrijke sector voor economische groei leidt tot grote contracten met leveranciers die net zo groot zijn als de overheid – en dus tot grootschalige consolidatie in de sector Als het antwoord nee is: zie het volgende scenario.
Patrick Rikken (DiVetro): “Verhoog je ambities en manage gezamenlijk het succes”
Ten eerste is de huidige wijze van functioneel aanbesteden vlees noch vis. Dat lijkt ook de bedoeling, anders krijg je te weinig aanbiedingen. Maar in de praktijk kom je toch steeds bij dezelfde spelers uit. Kies daarom scherper. Òf je maakt de aanbesteding simpeler en selecteert, verloot of veilt puur op een outputspecificatie. Òf je specificeert de vraag tot op het laagste niveau en besteedt dan pas uit. Ten tweede moet de business case van een project centraal staan in plaats van het contract. Het streven naar vergelijkbare aanbiedingen maakt dat alleen de prijs nog onderscheidend is, waardoor te lage prijsniveaus worden afgedwongen. Dat leidt ertoe dat leveranciers een eigen plan trekken om toch tegen zo’n prijs te kunnen leveren. Zo ontspint zich vaak een vechtrelatie in het project over meerwerk met het contract continu op tafel. Het samen managen van succes is dan verder weg dan ooit.
Verandering: ‘New Frontiers’ De verkeerde aanname: de huidige kolossen blijven het internet domineren. Als het internet open blijft: een nieuwe generatie van marktpartijen, kansen en uitdagingen daagt aan de horizon.
Ten derde moeten overheid en grote ICT-bedrijven zich beter in elkaar verdiepen om tot oplossingen te komen die ècht waarde toevoegen. Het is wonderlijk dat de overheid zich zo gesloten opstelt naar leveranciers en weinig over haar processen en hiaten daarin prijsgeeft, terwijl juist zij belang heeft bij waardevolle oplossingen.
Vergelijk het eens met de bouw- en infrawereld, met zijn uitgelopen megaprojecten. Om de moeizame samenwerking te verbeteren is niet een maximum gesteld aan de projectomvang en daarmee het ambitieniveau, maar er is wel iets gedaan aan de vraagarticulatie. Vroeger moesten ontwikkelaars kosteloos ontwerpen, tegenwoordig wordt er een ontwerpbureau ingeschakeld dat alles specificeert tot op het niveau van een stopcontact. Pas daarna wordt er aanbesteed.
Het volledige rapport is beschikbaar op: www.dtn.net
Na enkele uit de hand gelopen ICT-projecten bij de overheid is de neiging tot voorzichtigheid groot. Te groot. Daarom moeten drie zaken worden verbeterd.
Of kijk naar publiek-private samenwerking (PPS), een andere manier van samenwerken waarin overheid en bedrijfsleven opbrengst en risico’s delen. Bijna per definitie staat een succesvolle business case daardoor centraal. Het is een succes bij gebiedsontwikkeling en maatschappelijk vastgoed, waarom niet voor ICT? Er liggen geweldige kansen. Verhoog de ambities, manage de risico’s, maar vooral het gezamenlijke succes!
Accenture
Het gevaar? Dat ICT geen richting krijgt. Een minister van ICT kan de regie in handen nemen en de vraag vanuit de overheid en de samenleving kanaliseren. De rol van een minister van ICT richt zich daarbij niet meer op organisatorische efficiency of effectieve processen – die taken horen bij de tijdperken uit het verleden. Het gaat nu om het samenbrengen van technologie, gebruikers en dienstverlening. Zodat de juiste ICT werkt voor het juiste doel.
Inzet voor een beter Nederland Geert van der Goor van Accenture solliciteerde naar de functie van minister van ICT om zo innovatie op drie terreinen te bereiken: de grote maatschappelijke thema’s, de interactie van het openbaar bestuur met burgers en bedrijven en tot slot de ontkokering van de overheid zelf. De inzet van de portefeuille ICT is eenvoudig: het leven en werken in Nederland beter maken. Dat kan in de eerste plaats door voorop te lopen in de innovatie op het gebied van veiligheid, mobiliteit, onderwijs, zorg, de transitie naar nieuwe energievormen en tot slot globalisering. ICT kan een belangrijke rol spelen bij preventie en repressie van criminaliteit. Bij betere verkeersdoorstroming dankzij ‘het nieuwe werken’. In de verbetering van de kwaliteit van het onderwijs, doordat kennis eenvoudiger kan worden gedeeld, maar ook van de zorg, door virtuele diagnostiek en veilige uitwisseling van patiëntengegevens. Bij de ontwikkeling van smart grids en decentrale energieopwekking. Of door Nederland een sterkere rol te laten spelen in de onvermijdelijke globalisering. Burgers en bedrijven kunnen intussen met al hun vragen bij één overheidsloket terecht, terwijl een afgeslankte overheid dankzij ICT en datzelfde ‘nieuwe werken’ haar taken efficiënt uitvoert. Een minstens zo belangrijk streven in de eerste termijn van vier jaar is het creëren van transparantie ten aanzien van de kostenoverschrijdingen en vertraging op grote ICTprogramma’s binnen de overheid, met als doel vroegtijdige bijsturing mogelijk te maken. Tevens zullen de kosten van it-voorzieningen dalen, onder andere door de introductie van overheidsbrede basisvoorzieningen, in ieder geval op infrastructureel niveau, en de komst van expertisecentra, om te voor-komen dat het wiel steeds opnieuw wordt uitgevonden. Een minister van ICT is zo bezien de ontbrekende schakel tussen alle onderdelen van het concern ‘overheid’, met als resultaat een beter Nederland.
“Het gevaar? Dat ICT geen richting krijgt. Een minister van ICT kan de regie in handen nemen.”
“ICT kan een belangrijke rol spelen bij preventie en repressie van criminaliteit.”
Atos Origin
Het ecotijdperk Han van der Zee van Atos Origin solliciteerde naar de functie van minister van ICT omdat zich in zijn ogen een nieuw tijdperk heeft aangekondigd: het ecotijdperk, een term die hij in 2000 al muntte. In zijn ontwikkeling is de ICT namelijk door diverse fasen gegaan. De eerste was de fase van de dataverwerking. ICT leverde toen nog een bijdrage aan een industriële economie. Vanaf 1980 begon het it-tijdperk, waarin de economie langzaam transformeerde (door creatieve innovatie) tot de informatieeconomie waarover we vanaf 1995 mogen spreken. Het netwerktijdperk dat toen inging, is nu afgelost door het ecotijdperk. En dan ‘eco’ in de zin van ICT voor iedereen en overal. De primaire rol van ICT veranderde kortom van transactieverwerking (data) in informatievoorziening (informatie), informatieverspreiding (kennis) en vandaag de dag de alomtegenwoordige aanwezigheid van informatie. De monolithische computer van weleer heeft plaatsgemaakt voor een ruimte waarin de gebruiker geen toeschouwer is, maar volwaardig deelnemer. ICT komt net als elektriciteit ‘uit de muur’, de afkomst ervan is niet meer relevant, want alles kan met elkaar worden verbonden. Internet raakt steeds meer verweven in alle objecten om ons heen en dat opent de weg naar nieuwe markten en samenwerkingsverbanden.
“Het netwerktijdperk is afgelost door het ecotijdperk: ICT voor iedereen en overal.”
HP
Alles komt versterkt samen André van der Meer van HP solliciteerde naar de functie van minister van ICT omdat het Rijk naar zijn stellige overtuiging een voortrekkersrol heeft in het stimuleren van ICT in de hele samenleving en het Rijk voor grote uitdagingen staat. ICT is de hype voorbij en de overheid moet een voorbeeldfunctie vervullen bij de professionele inzet van ICT. Als de overheid een volwassen ICT-speler is, volgt de rest van de maatschappij snel. Van der Meer noemt dit Programma Crescendo, omdat alles versterkt samenkomt dankzij het Rijk als ICT-spil. Maar ook omdat alle plannen-makerij van de afgelopen jaren nu samenkomt in één uitvoeringsuitdaging. Momenteel is 70 procent van de ICT-inspanningen gericht op ‘houden wat je hebt’, niet alleen in het bedrijfsleven, maar zeker ook bij de overheid. Terwijl het nodig is om steeds sneller te reageren en zelfs te anticiperen op maatschappelijke en politieke ontwikkelingen. Vergrijzing, een krimpende overheid, leegloop in het onderwijs en de zorg, capaciteitsproblemen bij politie en inspectiediensten,
“Laat de middelen over aan anderen en kijk zelf vooral naar de doelen die je wilt bereiken.”
“Je kunt niet reageren en anticiperen als 70 procent van de ICTinspanningen is gericht op ‘houden wat je hebt’.”
budgettaire druk. Dan gaat het niet meer primair om operationele beheersing, maar om het razendsnel kunnen in- en uitschakelen van functies. Dat vraagt om een overheid die rijksbreed de regie in handen neemt en houdt. Kortom, maak de overheids-ICT flexibel en daadkrachtig door de middelen zelf over te laten aan partijen die daar goed in zijn, en/of door ze verregaand te automatiseren en te consolideren. Kijk vooral naar de doelen die je wilt bereiken. In samenhang en integraal, met de broodnodige kennisverankering, zodat minder ambtenaren gegarandeerd dezelfde kwaliteit leveren, tegen lagere kosten. Zo’n transformatie naar een meer strategische en tactische ICT-rol kan natuurlijk alleen gefaseerd, maar moet binnen acht jaar voor een belangrijk deel mogelijk zijn. Dat levert niet alleen grote besparingen op, maar vooral een overheid die met zijn ICT actief kan inspelen op de politieke en maatschappelijke werkelijkheid. Om dit waar te maken moet het maken van plannen zo snel mogelijk worden omgezet in executiekracht.
Logica
Laat burgers de juiste keuzes maken Marianne Herbert en Amber Fiechter van Logica solliciteerden samen naar de functie van minister van ICT. Hun uitgangsstelling was dat een goed geïnformeerde burger betere keuzes maakt. Anders gezegd: if we knew better, we’d do better. Het informeren van de burger is een taak van de overheid en daarin kan de ICT een ondersteunende, maar belangrijke rol spelen. Vooral doordat ICT informatie kan ordenen en zo inzicht kan geven, waardoor wij als burger gefundeerd kunnen kiezen. Via steeds meer apparaten zijn we al permanent online, in het Netwerk van Mensen, wat bepalend is voor de manier waarop we als burger informeren, communiceren, delen, onze kennis verrijken en zakelijke en sociale netwerken onderhouden. Maar maakt ons dat ook tot een
“Technologisch doet de markt z’n werk goed. Daar is geen ministerie van ICT voor nodig.”
meer betrokken burger met meer initiatief? Nog onvoldoende. Want nog steeds is het gemakkelijker om online een nieuwe camera te kopen, dan om uit te zoeken bij welk gemeenteloket je kwijt kunt dat een lantaarnpaal overdag brandt. De smartphoneapplicatie die Logica ontwikkelde - Meld een Probleem - is maar een voorbeeld, maar laat wel zien hoe gemakkelijk je het burgers kunt maken om bij hun gemeente te melden dat er een stoeptegel los ligt. Natuurlijk, achter de schermen gebeurt daarbij van alles, maar dat gaat goed: de markt doet technologisch prima z’n werk. Daar is geen ministerie van ICT voor nodig. Wel echter om sturend op te treden en dat netwerk in te zetten voor een betere wisselwerking met burgers, waardoor zij de juiste keuzes maken. Tegelijkertijd ontstaat het Netwerk der Dingen: de aaneenschakeling van fysieke objecten met een netwerkadres. Met alle registratie- en detectiemogelijkheden van dien. Ook daar ligt een verbinding met maatschappelijke thema’s en politieke keuzes voor de hand, waarin de minister van ICT sturend kan zijn. Daarbij ligt de nadruk op innovatie, ofwel leading by example. Het ministerie kan veel bereiken met proefprojecten die de markt na gebleken succes kan overnemen.
Microsoft
Een wereld waarin mensen steeds meer zelf beslissen Cees van de Par solliciteerde naar de functie van minister van ICT (zelf zegt hij liever voor ICT), hoewel hij twijfelde aan het profiel waarop de commissie hem zou gaan beoordelen. Liever dan op het wat en hoe van deze ministerspost wilde de directeur Public Sector van Microsoft zich verantwoorden op het waarom ervan. Daartoe schetste hij in zes stappen een wereld die de afgelopen dertig à veertig jaar fundamenteel is veranderd van industrieel geordende samenleving naar digitaal verbonden wereld, waarin het procesdenken steeds meer plaats maakt voor mensen die zelfstandig beslissen op basis van vrij toegankelijke informatie. Accountability, zo noemde hij dit. Onze kinderen, de komende generatie, zullen veel meer verantwoordelijkheid dragen en afleggen, dankzij de zegeningen van de ICT. Het zou dan ook niet gek zijn, bedacht Van de Par zich terzijde, om hen te laten meebeslissen bij de selectie van een minister voor ICT. Deze accounta-bility komt sterk tot uiting in een ander soort leiderschap, dat veel meer gedistribueerd is. Zo ontstaat een verscheidenheid aan gemeenschappen waarin waarde wordt gecreëerd. In dit proces kan de minister voor ICT
“It’s not the instrument, but how you play it.”
“Als kaders en context ontbreken, dreigt het risico van een runaway society.”
een bepalende rol spelen, namelijk door deze waardegemeenschappen te activeren en de executiekracht die daardoor loskomt, in te zetten voor de keuzes die we als samenleving maken. Kortom: it’s not the instrument, but how you play it. Eigenlijk hetzelfde effect van de maatschappij waarin alles om informatie draait, is dat de kaders en contexten waarbinnen we werken, steeds verder vervagen. Het risico daarvan is dat iedereen z’n eigen gang gaat en een runaway society ontstaat. Ook daarin kan de minister van ICT bijsturen, door de kaders te herdefiniëren en ethische normen te stellen. Actiepunten voor de minister zijn verder de bestrijding van het digibetisme onder sociaal zwakkeren, beleid te ontwikkelen voor internet als nutsvoorziening en het openstellen van relevante overheidsdata. Vooral in dat laatste schuilt een enorme potentie als burgers en waardegemeenschappen er hun informatie aan kunnen toevoegen: denk aan een digitale Bos-atlas.
Sogeti
De intelligente comeback van de staat Diederik Vieleers van Sogeti solliciteerde naar de functie van minister van ICT door te betogen dat de huidige crisis niet zozeer een economische crisis, bankencrisis, milieucrisis of vertrouwenscrisis is, maar een ICT-crisis. In zijn ontwikkeling bevindt ICT zich namelijk halverwege de Kondratieffcurve. De grote technologische doorbraak is achter de rug: mobiele telefonie, internet, social media – dat was er 20 tot 30 jaar geleden allemaal nog niet. Vooral de laatste jaren heeft de toevloed van nieuwe technologie manische proporties aangenomen. Het einde van deze ‘installatieperiode’ is nu bereikt. Het is kenmerkend voor elke nieuwe technologie dat die wordt gemarkeerd door grote economische en sociale hervormingen. Pas in de ‘deploymentperiode’ die volgt – en waar we nu voor staan – wordt de technologie echt benut. De tijd van het snelle geld is voorbij, nu komt de nadruk weer te liggen op welzijn en kwaliteit. Zo gebeurde het met stoom, met staal, met elektriciteit, met olie – en zo zal het ook gebeuren met ICT.
“Technologie is de hefboom voor meer duurzaamheid, transparantie en vertrouwen.”
Zo bezien is de crisis een zegen: na de innovatiegolf gaat ICT echt deel van ons leven uitmaken. Niet door zoals na de dotcomcrisis van 2001 een stap terug te doen, maar juist vooruit te kijken. Naar meer duurzaamheid, meer transparantie, het herstel van vertrouwen. Daar moet juist de overheid het voortouw nemen. Technologie is de hefboom om dat te bereiken. De minister van ICT is daarom een visionair en missionaris, die de wereld beter wil maken. Groei is niet langer het motto, maar eerlijkheid en empathie. Bij uitstek de terreinen waarop de overheid het goede voorbeeld hoort te geven.
