Diagnostiek en behandeling bij taal- en gedragsproblemen Dr. John van Daal Klinisch psycholoog/ psychotherapeut
Inhoud lezing • • • • • • •
Taalproblemen Gedragsproblemen Comorbiditeit Ontwikkelingsdynamiek Signalering Behandeling Discussie
15-3-2009
Taal en gedrag: de kip of het ei
2
Specific Language Impairment (Stark & Tallal, 1981) • Ernstige Spraak/taalmoeilijkheden (ESM) • Taalproblemen niet verklaarbaar door:
15-3-2009
Taal en gedrag: de kip of het ei
3
1
Subtypen taalproblemen • • • • •
Klankwaarneming Lexicon (begrip & productie) Grammatica (begrip & productie) Spraakproductie Pragmatiek
15-3-2009
Taal en gedrag: de kip of het ei
4
Gedrag: kinder & jeugd psychiatrie DSM IV & Zorglijnen: • Gedragstoornissen, hechtingsstoornissen • Angst, depressie, PTSS, fobieën, dwang • ADHD & Autisme • Psychotische stoornissen • Eetstoornissen • Verslaving • Infants, DC 0-3, Regulatiestoornissen • Persoonlijkheidsstoornissen 15-3-2009
Taal en gedrag: de kip of het ei
5
Theoretisch kader Omgeving
Waarneembaar ASS / ADHD / gedrag Depressie Neuropsychologie Executief Theory of mind
SLI / ESM
Neurofysiologie
Vertraagd EEG
Slaap-EEG (LKS)
Neuroanatomie
Frontaal Spiegelneuronen
Temporaal Broca
Auditieve verwerking en geheugen
Genen 15-3-2009
Taal en gedrag: de kip of het ei
6
2
Gedrag en taal: Comorbiditeit, differentiaal, secundair Depressie
Dyspraxie
ADHD
Schizophrenie OCD
Autisme
Angst Randy Ross, M.D. 2001 15-3-2009
Taal en gedrag: de kip of het ei
7
Overlap tussen taalstoornissen, sociaal taalgebruik en interesses Language Structure
social use of language
Specific Language impairment
PLI (Semantic Pragmatic Disorder)
Autistic Disorder Asperger’s disorder
Bishop, D., & Leonard, L. (2000). Speech and language impairments in children. Psychology Press.
Interests
15-3-2009
Taal en gedrag: de kip of het ei
8
Overlap ADHD / SLI
Onoplettend
Geheugen
Hyperactief
Instrueerbaarheid
Impuslief
15-3-2009
Planning & organisatie
Taal en gedrag: de kip of het ei
Taalbegrip
Taalproductie
9
3
Overlap ASS / SLI ADHD SLI/PLI Gedragstoornis Achterstand in taalontwikkeling en sociale vaardigheden
autisme 15-3-2009
Stereotiep gedrag & beperkte interesses
OCD Tourette syndroom Eetstoornissen
Taal en gedrag: de kip of het ei
10
Recent onderzoek in Nederland • 40 % ernstige klinische gedragsproblemen • Teruggetrokken gedrag • Somatische klachten • Agressief gedrag • Relaties taal en gedrag: – Sociale problemen met alle factoren – Concentratieproblemen bij 3 taalfactoren (excl. spraak) 15-3-2009
•
Daal van, J., Verhoeven, L., & Balkom van, H. (2007). Behaviour problems in children with language impairment.
Journal of Child Psychology and Psychiatry, 48:11, pp 1139–1147.
Taal en gedrag: de kip of het ei
11
Taalsubtypen en gedrag Tabel: Correlaties gedrag en taal Terug
Syntactical proficiency Semantic proficiency Speech production
-.11 -.34 -.19 -.24
lichaam
-.02 -.18 .04 -.09
Angst
-.17 -.22 -.10 -.26
sociaal
-.42 -.55 -.23 -.49
Denkpro bleem
aandacht
delinquent
agressie
-.20 -.26 -.01 -.40
-.44 -.49 -.16 -.53
.02 .02 .11 -.25
-.11 -.12 -.10 -.20
TOT
-.26 -.36 -.14 -.40
INT
-.15 -.34 -.12 -.28
EXT
.10 -.11 .08 -.21
Phonological processing
sociaal -.42 -.55 -.23 -.49 15-3-2009
aandacht -.44 -.49 -.16 -.53
Taal en gedrag: de kip of het ei
12
4
Overlap SLI en gedrag • Gedragsproblemen als gevolg van de taalspraakproblemen • Taalspraakproblemen en gedragsproblemen door onderliggend neuro-pediatrische stoornis 15-3-2009
Taal en gedrag: de kip of het ei
13
Ontwikkeling van taal en gedrag Ernst
Gedrag
Taal Leeftijd 15-3-2009
Taal en gedrag: de kip of het ei
14
Taal en gedrag: literatuur Baker and Cantwell, 1987
Gedragsstoornis (SLI) 50% Algemene Populatie 5-7%
Rutter & Yule, 1970
15-3-2009
Anti-sociaal Gedrag (Leesproblemen) 24%
Taal en gedrag: de kip of het ei
15
5
Taal en gedrag: literatuur 2 Love & Thompson, 1988
ADHD (SLI) 75%
Algemene Populatie 3-5%
Willcutt & Pennington, 2000
Depressie (Meisjes, leesproblemen) 21%
Algemene Populatie .34-2.53%
Depressie (Jongens, leesproblemen) 11%
Willcutt & Pennington, 2000
15-3-2009
Algemene populatie .34-2.53%
Taal en gedrag: de kip of het ei
16
Taal en gedrag: literatuur 3
Clegg J., Hollis C., Mawhood L., & Rutter M. (2005). Developmental language disorders, a follow-up in later adult life. Cognitive, language and psychosocial outcomes. Journal of Child
Psychology & Psychiatry & Allied Disciplines, 46, 128-49. 15-3-2009
Taal en gedrag: de kip of het ei
17
Ontwikkelingsmodel voor Pathologie
Genetische
BioBio-Fysische
Tijdstip
15-3-2009
PsychoPsycho-Sociale SocioSocio-Culturele
Duur
Individu in Ontwikkeling Taal en gedrag: de kip of het ei
Intensiteit
18
6
• • • • • • •
Signalering Gedrag & hulpverleningsketen
Ouders Peuterspeelzaal Basisschool Logopedist Schoolbegeleidingsdienst Audiologisch centrum Expertisecentrum Onderwijs & Zorg
15-3-2009
Taal en gedrag: de kip of het ei
19
Signalering gedrag: instrumenten • Observatie Æ DSM- IV criteria • Vragenlijsten ouders en leerkrachten: – CBCL – VISK
• Vragenlijsten individueel
– NPV-J – Kinder-depressievragenlijst
• Persoonlijkheidsonderzoek 15-3-2009
Taal en gedrag: de kip of het ei
20
Signalering: afwijking van verwachting • Ouders: stagnering algehele ontwikkeling; pedagogische onvermogen • School: Stagnering leerontwikkeling (o.a. lezen), pedagogisch onvermogen • Behandelaars, o.a. logopedist: stagneren van behandeling 15-3-2009
Taal en gedrag: de kip of het ei
21
7
Risico op gedragsproblemen • Stagnerende neuropediatrische ontwikkeling • Traumatische ervaringen • Perinatale problematiek • Genetische syndromen • Familiaire leerproblemen, o.a. dyslexie • Familiaire psychiatrische problemen 15-3-2009
Taal en gedrag: de kip of het ei
22
Behandeling • • • • • • • •
VROEGTIJDIG ! Behandeling van taalproblemen Behandeling van leerproblemen Neuropsychologische training, o.a. auditieve waarneming & geheugen, executief Ouderbegeleiding (Groeps)-psychotherapie Medicatie Arbeidstraining
15-3-2009
Taal en gedrag: de kip of het ei
23
Behandeling 2 • Ondersteuning (handicapmodel): – Visualisatie – Structurering
• Ontwikkelingsgericht – Hechting – Individuatie – Separatie 15-3-2009
Taal en gedrag: de kip of het ei
24
8
Behandeling: angst & depressie
• Individuele kindertherapie, met o.a.
– Psycho-educatie kind, ouders, leerkracht – Activiteitendosering – Ontspanning, kunstzinnige therapie (creatief, muziek, PMT) – Ontwikkelen sterke punten – Medicatie – Graduele exposure – Rollenspel
15-3-2009
Taal en gedrag: de kip of het ei
25
Behandeling: ADHD & ASS • • • • •
Psycho – educatie Gedragstherapie Omgevingsmanagement Medicatie Protocollaire behandelingen
– O.a. Remweg – Ik ben speciaal – Zie ook: www.kenniscentrum-kjp.nl
15-3-2009
Taal en gedrag: de kip of het ei
26
Rol gedragswetenschappers • Beeldvorming gedragsprobleem • Overzicht ontwikkelingsverloop, fasering • Inschakelen deskundigheid: – Neuropsycholoog: specialistische batterij – Kinderneuroloog: o.a. MRI – Kinderarts: o.a. medicatie – Kinder- & jeugdpsychiatrie: ADHD, ASS, angst & stemming • Één kind - één plan 15-3-2009
Taal en gedrag: de kip of het ei
27
9
Waarschuwing: Overfocus op taalproblemen Æ blinde vlek gedrag??
15-3-2009
Taal en gedrag: de kip of het ei
28
Toekomst • Nauwe samenwerking tussen expertisecentra taal en kinder- en jeugdpsychiatrie?! • Volgen van ontwikkeling van kinderenen jeugdigen met SLI
15-3-2009
Taal en gedrag: de kip of het ei
29
Aanbevolen literatuur •
•
•
• •
Beitchman, J.H., Wilson, B., Brownlie, E.B., Walters, H., Inglis, A., & Lancee, W. (1996). Long-term consistency in speech/language profiles: II. Behavioral, emotional, and social outcomes. Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 35, 815-825. Bishop, D.V.M. (1998). Development of the children's communication checklist (CCC): A method for assessing qualitative aspects of communication impairment in children. Journal of Child Psychology & Psychiatry, 39, 879-891. Clegg J, Hollis C, Mawhood L, Rutter M. Developmental language disorders--a follow-up in later adult life. Cognitive, language and psychosocial outcomes. Journal of Child Psychology & Psychiatry & Allied Disciplines 2005;46:128-49. Reed, V. A. (2005). Introduction to children with language disorders (3 rd ed.). Boston, MA: Pearson Allyn & Bacon. Willinger, U., Brunner, E., Diendorfer-Radner, G., Sams, J., Sirsch, U., & Eisenwort, B. (2003). Behaviour in children with language development disorders. Canadian Journal of Psychiatry, 48, 607-614.
15-3-2009
Taal en gedrag: de kip of het ei
30
10
Dank voor uw aandacht! DISCUSSIE !
[email protected] 15-3-2009
Taal en gedrag: de kip of het ei
31
11
