Diabetes, kanker en vaatziekten: de evolutie van welvaartsfenomenen Hanno Pijl LUMC, Afd Endocrinologie
Chronische ziekte prevalentie in Nederland
Astma, diabetes, reuma, migraine, hoge bloeddruk, kanker, beroerte, rugaandoeningen, hartaandoeningen, darmstoornissen, artrose
RIVM, 2007
Voeding en Humane Evolutie (Australopithecus afarensis) fruit, planten, noten koolhydraat
4.000.000 jr
Voeding en Humane Evolutie (Homo erectus) Verandering van Klimaat & Ecosystemen • kouder, droger • minder bos • toename van grote zoogdieren
3.000.000 jr
Vlees en vis 50% Planten, fruit, noten eiwit/(onverzadigd) vet
Omgeving/genen Omgeving
Mens
Makkelijker verteerbaar voedsel
Kortere darmen
Meer onverzadigde vetzuren
Groter brein
Minder (direct beschikbare) koolhydraten
Smaak adaptatie
Open grasland
Spier/skelet adaptatie
Groter brein
Ongevoeligheid voor insuline
Omgeving/genen Omgeving
Mens
Zout armoede
Smaak adaptatie Zout sparen
Seizoensgebonden voedselschaarste
Eetlust adaptatie Vetopslag
Voeding en Humane Evolutie
500 cc koolhydraat 4.000.000
1000 cc
1350 cc
eiwit/(onverzadigd) vet 2.000.000
200.000
jaar
Hersenomvang en darmlengte in primaten
Aiello & Wheeler, Curr Anthropol 1995
Migratie van Homo Sapiens
4.000 jr 14.000 jr
22.000 jr 50.000 jr 13.000 jr 80.000 jr 90.000 jr
40.000 jr 12.000 jr
De landbouw
tarwe bonen pompoen
haver gerst erwten olijven
2500 BC
rijst gierst
3500 BC
rijst gierst 7500 BC
8500 BC
5000 BC
suikerriet banaan 7000 BC 3500 BC
aardappel cassave
• graan • peulvruchten • KOOLHYDRATEN Diamond JR in: Guns Germs and Steel, 1997
De veeteelt
schaap geit
kalkoen 3500 BC
parelhoen
varken zijderups 7500 BC
8500 BC
5000 BC
3500 BC
llama cavia
• vis ↓ • melkproducten • verzadigde vetzuren
Diamond JR in: Guns Germs and Steel, 1997
Landbouw en gezondheid
• kortere lengte • osteoporose • infecties • caries • vitamine deficienties • kortere levensduur • hersenen nemen in volume af
Voordelen van landbouw
• maakt vestiging mogelijk • stimuleert samenleving en politieke organisatie • vergemakkelijkt bescherming tegen roofdieren/soortgenoten • maakt (economische en technische) specialisatie mogelijk
Industriele revolutie (1800-)
Gevolgen van industrializering
• gemotoriseerde (landbouw) arbeid • voedsel conservering • gemotoriseerd transport
• voldoende voedsel voor iedereen • geraffineerde producten • afname van energieverbruik
Suiker consumpte per capita per jr (UK)
O’Keefe JH. Mayo Clin Proc 79:101, 2004
• Diabetes • Hart/vaatziekte • Kanker • Diabetes • Kanker • Hart/vaat ziekte • Kanker • Bloeddruk • Hart/vaat ziekte Pijl H Neth J Med 2011
Leefstijl en chronische ziekte
Willett WC, Science 2002
Calorieen en chronische ziekte
Colman RJ, Science 2009
Calorieen en chronische ziekte
Colman RJ, Science 2009
Natrium, calorieen en bloeddruk
Sacks FM, NEJM 2010
Zout en bloeddruk
Sacks FM, NEJM 2010
Bronnen van zout in Nederland
• Mannen 10 g/dag • Vrouwen 7,5 g/dag • 1/5 wordt toegevoegd
• Vleesproducten • Sauzen • Brood • Kaas • Koekjes en taart RIVM 2012
Glycemische lading en diabetes (vrouwen)
Willett WC, AJCN 2002
GI en diabetes
Willett WC, AJCN 2002
Het mediterrane dieet
Het mediterrane dieet en mortaliteit
Mitrou PN, Arch Int Med 2007
Mediterraan dieet en secundaire preventie van MI
De Lorgeril M, Circulation 1999
Conclusies
De landbouw- en industriele revoluties hebben ons voedingspatroon fundamenteel veranderd De (over)consumptie van geraffineerde suiker, natrium en calorieen, en gebrek aan onverzadigde vetten predisponeert voor vrijwel alle prevalente chronische aandoeningen “Mediterrane” voeding lijkt op voeding die wij tot aan de landbouw revolutie miljoenen jaren hebben gegeten; consumptie van het mediterrane dieet is geassocieerd met evident lagere prevalentie van chronische aandoeningen.
Adviezen
• Eet kleine porties • Eet elke dag een handje noten • Eet ten minste 2x per week vette vis • Eet alleen mager vlees (gevogelte of wild) • Eet enkele porties groente en fruit per dag • Eet alleen volkoren graan producten • Vermijd industriële voedingsmiddelen • Drink water in plaats van frisdrank • 30 minuten of meer matige inspanning per dag
