Deze informatie is te gebruiken als eerste ideeënbron

Beplanting: streekeigen, inheems, autochtoon

Iedereen met een erf heeft de kans om daar de natuur de ruimte te geven. Een tuin aan de rand van het dorp of een groot erf in het buitengebied; overal zijn er, afhankelijk van de lokale omstandigheden, mogelijkheden om iets moois te laten ontstaan. Dat is niet alleen aantrekkelijk om te zien en interessant om te volgen, maar het kan voor de overlevingskansen van veel soorten dieren of planten van belang zijn. Uiteindelijk kan het ook van betekenis zijn voor de voedselproductie. In deze waaier vindt u ideeën rond diverse thema’s. Voor kleine maar ook voor grotere erven, ook toepasbaar op het erf van een agrarisch- of melkveebedrijf. Ook voor het landelijk gebied vindt u voorbeelden. Zoals een poel in een huisweide, een akkerrand aan de aangrenzende akker of een windscherm buitenom de boomgaard. Ook op bedrijventerreinen is er met kleine veranderingen veel winst te behalen. Deze informatie is te gebruiken als eerste ideeënbron.

vogelhulp Voor meer informatie kunt u bij de organisaties terecht die deze waaier mogelijk maakten: Stichting Landschapsbeheer Zeeland Ravelijn de Groene Jager 5 4461 DJ Goes Tel. 0113-23 09 36 www.landschapsbeheerzeeland.nl [email protected] Boerderijenstichting Zeeland Postbus 49 4330 AA Middelburg Tel.: 0118 670 607 www.boerderijenstichtingzeeland.nl [email protected] Zuidelijke Land- en Tuinbouw Organisatie Kantoor Colijnsplaat, Noordlangeweg 42 4486 PR Colijnsplaat Tel. 0113-24 77 00 www.zlto.nl [email protected]

Mede gefinancierd door:

Foto’s en teksten door: SLZ

Beplanting: streekeigen, inheems, autochtoon

Beplanting: streekeigen, inheems, autochtoon Hoogstamfruit - Knotbomen - Hagen en heggen - Lanen - Windscherm Bosje - Geen hoge bomen bij weidevogelgebieden

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

8-14

Bloemweide Inheemse soorten - Gefaseerd hooibeheer - Begrazingsbeheer Geen kunstmest/herbiciden

15-18

Poel of natuurvijver Spontane begroeiing - Flauw hellende oevers - Geen vis Geen tamme eenden/ganzen - Geen bomen/struiken

19-23

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

inhoudsopgave

vogelhulp Open raam/deur voor zwaluwen - Nestkasten voor kerkuil/steenuil/zangvogels - Klimop als broedplek/voedselbron - Klimop als broedplek/voedselbron 24-26

. . . . .

insectenhulp Insectenhotel - Zandheuvel - Bloemrijke omgeving

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

27-29

Natuurlijke tuin Heemtuin met inheemse kruiden - Natuurlijke moestuin - Zeeuwse boerderijtuin 30-34 Natuurlijk gazon - Groene daken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Verwerking eigen groenafval Houtril - Compostplaats

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

35-36

inhoudsopgave

Behoud van oudere stenen elementen Bakkeet, varkenshok, aardappelkelder - Drinkbak, waterput, dampaal

. . . . . . . . . . . . .

rommelhoekjes Stapels stenen - Stapels hout - Grondhoop Overwinteringsbiotoop amfibieën

.............................................................................................................................

akkerrand en sloot Spuit en mestvrije zone, Lagere zaaidichtheid, Inzaai bloemrijk mengsel Meerjarige culturen, In stoppel de winter door

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

wist u dat...

37-38

39-42

43-47

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

49

Beplanting: streekeigen, inheems, autochtoon 8

• Fruitbomen bloeien mooi en zijn belangrijk voor broedvogels en insecten • Soorten: appels, peren, kersen, pruimen, walnoot, moerbei, mispel, kweepeer • Streekeigen rassen • Plantafstand: 8-12 meter • Goed beschermen tegen vraat van grazers: paarden, koeien en schapen bijv. met gaas • Periodiek snoeien, bv. jaarlijks of 1 keer per 2 jaar

Perenbloesem


Vrijwilligers knotten de wilgen

• Knotbomen zijn een sieraad in het landschap • Oude knotbomen zijn belangrijk voor broedvogels als steenuil, mezen, e.d. • Aanplant door middel van wilgentenen • Na aanplant goed beschermen tegen vraat van grazers: paarden, koeien en schapen • Periodiek snoeien bv. om de 3 à 4 jaar • Dikhout te gebruiken als brandhout. Dunhout verwerken in takkenril of houtstapel


• Hagen zijn bloeiende linten in het landschap • Hagen zijn belangrijk voor broedvogels (grasmus, roodborsttapuit, bosrietzanger) en insecten (bloesem) • Kiezen voor geschoren heg of uitgroeiende haag (dan meer ruimte nodig) • Kies voor inheemse soorten als meidoorn, sleedoorn, hondsroos, vlier, bramen • Geschoren heggen na broedperiode snoeien, 1 x jaarlijks of 1x/2 jaar


Mooie oprijlaan met paardenkastanjes

• Oprijlanen zijn fraaie landschapselementen, met statuur • Inheemse en streekeigen soorten (es, walnoot, linde ed.) hebben meer waarde dan uitheemse of cultuurvormen (japanse kers, bol-esdoorn ed.) • Opgaande bomen hebben veel ruimte nodig, plantafstand 8 meter • Na aanplant alleen nog vormsnoei nodig


• Gezonde uitgegroeide windschermen of houtwallen zijn mooie landschappelijke elementen • Soortkeuze en mengverhouding bepalen de waarde. Een gemengd scherm met inheemse soorten (zwarte els, zwarte populier, meidoorn ed.) heeft de hoogste waarde (broedvogels, insecten) • Rond boomgaarden leveren gemengde schermen een hogere bijdrage aan bestrijding van plaaginsecten


• Kleine bosjes vormen samen met hagen en bomenrijen voor de stoffering van het landschap • Voor broedvogels zijn bosjes als oases in een open landschap • Vooral aan de zuidzijde van bosjes zijn er mogelijkheden voor bosrandbeheer Het gaat om een geleidelijke overgang van de lagere vegetatie naar de hogere bomen. Hier vinden bloeiende planten en insecten een goede leefplek


• Daar waar weidevogelpopulaties aanwezig zijn kunnen hoge bomen nadelig zijn, i.v.m. met extra predatiedruk. De bomen kunnen fungeren als broedplaats of uitkijkpunt van belagers als kraaiachtigen en roofvogels

bloemweide 15

• Maak gebruik van de al aanwezige soorten • Inzaai van bloemzaadmengsels heeft met inheemse en streekeigen soorten meer te bieden aan ecologische waarde voor hier levende organismen • Eventueel inbrengen van extra soorten door het opbrengen van maaisel van fraaie percelen uit de omgeving

bloemweide 16

• Een bloemrijke vegetatie wordt gestimuleerd door maaien en afvoeren van het maaisel. Dit kan 1 of 2 keer per jaar zowel in akkerrand als in weiland • Spaar stroken, door deze niet te maaien, bijvoorbeeld 5 à 15% van de oppervlakte Hier kunnen insecten nog voedsel vinden en/of overwinteren. Deze stroken moeten jaarlijks wel van plaats wisselen • Het maaibeheer is goed te combineren met begrazing door dieren. Bijvoorbeeld door in het voorjaar te hooien en dan na te begrazen met dieren, zie volgende pagina

bloemweide 17

• Geschikt zijn koeien, paarden, schapen of ezels • Begrazingsdichtheid goed afstemmen op beschikbaarheid voedsel Bij teveel dieren moet er bijgevoerd worden en dat is ongunstig voor de vegetatie Bij te weinig dieren is het effect op de vegetatie onvoldoende • Jaar rond begrazen is mogelijk, maar is voor de vegetatie alleen positief als er ’s winters niet bijgevoerd hoeft te worden

bloemweide 18

• Kunstmest brengt de soortenrijkdom aan zowel planten, insecten als paddenstoelen snel omlaag. Veel bodems zijn van nature rijk genoeg • Chemische gewasbeschermingsmiddelen kunnen een negatieve invloed hebben op populaties van insecten • Met een simpele zeis werk je net zo snel en veel goedkoper dan met de rugspuit

Poel of natuurvijver bloemweide 19

Veenwortel

• Breng bij poelen geen waterplanten in, deze komen vanzelf Het natuurlijke kolonisatieproces is boeiend om te volgen Zo wordt ook het risico vermeden dat er verkeerde soorten uitgezet worden • Bij vijvers geldt in principe hetzelfde, maar vaak is de wens dat hier sneller waterplanten aanwezig zijn. Neem dan uitsluitend inheemse soorten. Het risico dat hinderlijke exoten zich via uw vijver verspreiden is immers altijd aanwezig

Poel of natuurvijver 20

• Flauw hellende oevers bevatten een smalle waterkolom die door zonlicht snel opwarmt. Deze is van groot belang voor de ontwikkeling van o.a. larven van amfibieën • Flauwe hellingen kunnen het beste aan de noordzijde van de poel of vijver • Hellingshoek kan dan bv. 1/6 zijn


• Veel vissoorten eten eieren of larven van amfibieën, zodat deze zich hier niet meer kunnen voortplanten • Andere vissoorten woelen de bodem voortdurend om, waardoor de waterkwaliteit achteruit gaat • Een poel staat niet in verbinding met open water


• Gehouden tamme eenden of ganzen vervuilen met hun ontlasting het water waardoor de waterkwaliteit en helderheid snel achteruit gaat. Dit is nadelig voor amfibieën en waterplanten • Kortstondige bezoekjes van wilde eenden en ganzen is geen bezwaar


• Vooral bomen die aan de zuidkant staan werpen hun schaduw over de poel Dat is ongunstig • Vooral bomen die aan de westzijde staan, werpen in het najaar veel blad in het water. Dat levert een toestroom aan nutriënten en dat is nadelig voor de waterkwaliteit • Enkele lagere bomen en wat struweel aan de noord- en oostzijde is wel mogelijk

vogelhulp 24

• Heeft u een schuur en staan daar dieren in? Laat dan gedurende het broedseizoen een deur of raam open staan zodat zwaluwen binnen kunnen nestelen • De zwaluwen zijn nuttig doordat ze een grote hoeveelheid aan vliegen (mest) en muggen eten

Boerenzwaluw

vogelhulp 25

Steenuil

• Heeft u een schuur, dan is er misschien ruimte voor een kerkuil kast Geschikt zijn open schuren. Eventueel is een constructie te maken die alleen de kerkuil binnen laat en overige vogels niet • Heeft u een erf met daarop veel kleine landschapselementen, dan kunt u mogelijk een steenuilkast (laten) plaatsen • Op de meeste erven is voldoende plaats voor een aantal broedparen van diverse zangvogels. Deze zijn te stimuleren door het ophangen van nestkasten, bijvoorbeeld voor ringmussen of mezen

vogelhulp 26

• Klimop die een beetje de ruimte krijgt om te groeien is een biotoop op zich • Klimop geeft uitstekende broedmogelijkheden voor zangvogels • Klimop is belangrijk als voedselbron in het late najaar doordat de struik bloeit op een moment dat er bijna geen andere soorten meer bloeien. Bijna alle insecten verzamelen zich dan op de klimopbloemen • In de diepe winter zijn de bessen van de klimop rijp. Dit is gunstig als voedselbron voor vogels omdat dan de meeste andere struiken al hun bessen verloren hebben

insectenhulp 27

• Een insectenhotel is een boeiend en educatief element in tuin of erf, waarin een flink aantal verschillende soorten kan nestelen. Vooral bijen zijn ermee geholpen • Belangrijk is de constructie en plaatsing van het hotel. Op een droge en windluwe plek, goed in de zon • Gebruik natuurlijke materialen voor de opvulling, zoals houtblokjes met gaatjes, bamboe, bosjes riet en dergelijke

insectenhulp 28

• Bodem bewonende insecten zoals zandbijen krijgen een kans in een kale of half begroeide zandheuvel. Deze kan bevolkt worden door grote aantallen van veel verschillende soorten • Gebruik hiervoor voedselarm zand, bijvoorbeeld één of enkele aanhangwagens, zodat de plek een paar m2 groot kan zijn • Als er teveel planten op gaan groeien, raakt de heuvel in onbruik Periodiek uittrekken van de ruige groeiers is dan gewenst • Ook bloemborders met voldoende open grond tussen de planten kunnen voor bodemnestelaars een functie hebben

insectenhulp 29

Gehakkelde aurelia op knoopkruid

• Insecten zijn afhankelijk van bloemen maar bloemen ook van insecten • Natuurlijke soorten bloemen hebben voor de meeste soorten insecten het beste stuifmeel. Bijvoorbeeld: knoopkruid, witte en rode klaver, klaproos, korenbloem, fluitekruid, pastinaak etc. • Een grote diversiteit aan plantensoorten biedt ruimte voor veel soorten vlinders, bijen, kevers e.d. • Bijen en zweefvliegen zijn van groot belang bij bestuiving van fruitteelt en groenteteelt

Natuurlijke tuin 30

• Een collectie inheemse planten is niet alleen heel mooi, maar vormt voor insecten een perfect biotoop • Bij de aanleg van een heemtuin kan men het beste een laag voedselarm zand gebruiken. Dat voorkomt dat ongewenste ruige groeiers snel de overhand krijgen • Inheemse kruiden zijn bijvoorbeeld: marjolein, grote tijm, steentijm, akelei, boerenwormkruid, echte kamille, valeriaan etc.

natuurlijke tuin 31

• Een natuurlijk onderhouden moestuin biedt leefruimte aan tal van zoogdieren, vogels of insecten • Passend daarin zijn hoogstamfruitbomen, bessenstruiken, bloemenranden, composthoop en dergelijke • Gebruik liever compost dan kunstmest en liever de schoffel dan met chemie

Natuurlijke tuin 32

• Een authentieke streekeigen boerderijtuin is een sieraad voor het erf • Gebruik streekeigen bloemen, zoals: goudsbloemen, herfstasters, margrieten, duizendschoon, maarts viooltje, sleutelbloem, meekrap, etc. • Gebruik liever buxus of taxus dan een haag van laurierkers

natuurlijke tuin 33

• Een natuurlijk gazon is mooi want er zijn kleine bloemetjes aanwezig, zoals madeliefje, draadereprijs en dergelijke • Niet alle mossen hoeven steeds eruit gehaald te worden. Mossen vormen een natuurlijke component. Datzelfde geldt voor molshopen. Met een eenvoudige hark zijn de hopen zo te uit te spreiden • Geen kunstmest of gewasbeschermers gebruiken

Natuurlijke tuin 34

• Een groen dak is mooi om te zien • Een groen dak buffert water • ’s zomers koel, ’s winters warm • Vormt een mooi biotoop voor planten, mossen, korstmossen en insecten

verwerking eigen groenafval 35

• Een goed onderhouden houtril is een mooi lijnvormig element • Een Gezonde houtril uitgegroeide is een apartwindschermen biotoop dat bewoond zijn mooie wordt landschappelijke door broedvogels, elementen. talrijke ongewervelden • paddenstoelen, Soortkeuze en mengverhouding bepalenendemossen waarde. Een gemengd scherm met • De verwerking in een houtril veel milieuvriendelijker dan verbranden, inheemse soorten (Zwarte els,iszwarte populier, meidoorn ed.) heeft de hoogste waarde (broedvogels, versnipperen of afvoeren insecten). • Door Rond vertering boomgaarden aan de leveren onderzijde gemengde kan erschermen steeds nieuw een hogere snoeihout bijdrage aan de aan bovenzijde bestrijding toegevoegdvan worden plaaginsecten.

verwerking eigen groenafval 36

• Een compostplaats vormt een apart biotoop, dat bewoond wordt door wormen, springstaarten, larven van kevers en dergelijke • Zo kan keukenafval, groenafval van de moestuin en het gazon milieuvriendelijker worden verwerkt • Compost is als meststof te gebruiken in de (moes)tuin

Behoud verwerking van oudere stenen eigen groenafval elementen 37

Baardvleermuis

• Bij behoud van hogere stenen gebouwtjes zoals een bakkeet, varkenshokje of aardappelkelder, blijft niet alleen een stukje cultuurhistorie in stand maar deze oude stenen gebouwtjes bieden ook veel natuurwaarden • Mossen en korstmossen sieren de oude stenen. Voor holenbroeders en vleermuizen zijn er meestal leefplekjes

Behoud van oudere stenen elementen 38

• Ook de kleinere oude stenen elementen hebben hun natuurwaarde Oude stenen drinkbakken, waterputten en dampalen zijn kleine microbiotoopjes • Vooral muurplanten, mossen en korstmossen vinden er een leefplek De soms half begroeide stenen vormen fraaie “levende” landschapselementen • In waterputten is soms de zeldzame tongvaren aanwezig

rommelhoekjes 39

• Gezonde uitgegroeide windschermen zijn mooie landschappelijke elementen. • Tijdelijk Soortkeuze nietengebruikte mengverhouding stenen kunnen bepalen opde een waarde. losse hoop Een gemengd of als eenscherm stapelmuurtje met inheemse worden opgeslagen soorten (Zwarte els, zwarte populier, meidoorn ed.) heeft de hoogste • Steenstapels waarde (broedvogels, kunnen goede insecten). biotopen vormen voor mossen, korstmossen en • muurplanten Rond boomgaarden zoals muurleeuwenbek. leveren gemengdeHet schermen komt zelfs eenvoor hogere dat bijdrage de zeldzame aan steenuil bestrijding er een broedplek van plaaginsecten. vindt

rommelhoekjes 40

• Behalve houtrillen kunnen ook lossere houtstapels een functie hebben voor broedvogels en zoogdieren • Door vertering aan de onderzijde kan er steeds nieuw snoeihout aan de bovenzijde toegevoegd worden • De verwerking in een takkenstapel is veel milieuvriendelijker dan verbranden, versnipperen of afvoeren

rommelhoekjes 41

• Gezonde uitgegroeide windschermen zijn mooie landschappelijke elementen. • Wordt Soortkeuze een hoeveelheid en mengverhouding grond tijdelijk bepalen niet degebruikt, waarde. Een dan gemengd is het gunstig scherm ommet deze inheemse niet uit te soorten vlakken,(Zwarte maar alsels, grondhoop zwarte populier, een tijdmeidoorn lang te bewaren ed.) heeft de hoogste • De waarde variatie (broedvogels, aan hellingsgraden insecten).en blootstellen aan het zonlicht, maakt dat er een • grote Rond variatie boomgaarden aan minibiotoopjes leveren gemengde ontstaat. schermen Door de een hellingen hogere bijdrage vindt er aan wat erosie bestrijding plaats waardoor van plaaginsecten. pioniervegetaties een kans krijgen

rommelhoekjes 42

• Zowel stapels stenen, hout of grondhopen kunnen een functie hebben als najaars-leefplaats of overwinteringsplek voor amfibieën • Zijn er amfibieën aanwezig dan is de meest gunstige tijd om de materialen te hergebruiken of verplaatsen in de lente of vroege zomer

akkerrand akkerranden en sloot 43

• Het vrij houden van de randzone van mest en gewasbeschermingsmiddelen verbetert de waterkwaliteit van de aangrenzende sloot en berm

akkerrand en sloot akkerranden 44

• Een lagere bezetting van het gewas geeft meer leefruimte voor broedvogels zoals veldleeuwerik en akkerplanten


• Randen met veel bloemen hebben een fraaie uitstraling en kunnen voor insecten een goede leefplek zijn • Liever streekeigen en inheemse planten, dan uitheems of doorgekweekte cultivars • Bijen en andere insecten hebben een bloemenboog van bloeiende inheemse soorten nodig als voedselbron

akkerrand en sloot akkerranden 46

• Bij meerjarige randen is de meerwaarde meer structureel • Bij meerjarige randen gaan ruige soorten soms na verloop van tijd te veel domineren. Dan is de tijd gekomen voor een nieuwe bewerking van de rand • Meerjarige randen bieden ook ‘s winters een leefplek


• Door pas in het voorjaar de rand te ploegen/bewerken en nieuw in te zaaien, kan de rand als stoppelrand de winter door. Dit is gunstig als voedselbron voor vogels zoals patrijs of leeuwerik

vogelhulp 48

49

• een stapeltje stenen een schuilplaats kan bieden aan jonge uiltjes of vleermuizen? • een bloemenwei op z’n mooist is als de bodem verschraald wordt? • koeien en ander vee graag schaduwplekjes opzoeken onder bomen? • amfibieën en vissen niet samengaan? • er manieren zijn om wel een nestkast voor een kerkuil op het erf te hebben, zonder dat hij/zij overlast in de schuur veroorzaakt? • zwaluwen naarstig zoeken naar onderdak op het platteland • vergeten overhoekjes geschikt te maken zijn voor zeldzame akkerkruiden en bloemen? • streekeigen fruitrassen in uw boomgaard ook een rol spelen bij het behoud van oude rassen? • inheemse planten meer relaties hebben met dieren die hier leven dan exotische planten? • zwaluwen ook stalvrij op het erf huisvesting kunnen krijgen? • inheemse plantensoorten soms verdrongen worden door exoten?

Deze informatie is te gebruiken als eerste ideeënbron

Recommend Documents