De Nationale
DenkTank kennismaken zonder kaders
december 2011
Maak werk van de toekomst Internationale concurrentie, vergrijzing en veranderende verwachtingen zetten Nederland aan tot een andere manier van werken. Kunnen we deze uitdaging aan? De Nationale DenkTank onderzocht hoe het werken van de toekomst er uit moet zien. Waarom het beter moet én hoe het beter kan, beschrijft de Nationale DenkTank in het eindrapport ‘Maak Werk van de Toekomst’.
twee op één. Tot slot veranderen ook de behoeften van werkende Nederlanders. Bekende voorbeelden zijn het zoeken naar een nieuwe werk-privébalans en de toepassing van moderne technologieën in het werk.
in 2040 zijn er twee werkenden per oudere
100 MILJARD EURO EXTRA GROEI IS MOGELIJK
Veranderingen in de manier waarop we werken in Nederland zijn nodig, constateert de Nationale DenkTank. We moeten ons staande houden in een internationaal speelveld van opkomende economieën die ons in kennis, innovatiekracht en handelspositie dreigen voorbij te lopen. Ook de vergrijzing in eigen land maakt actie noodzakelijk. Waar nu nog vier werkenden de lasten dragen van één oudere, is de verhouding in 2040
Uit het onderzoek blijkt dat het echt beter kan. Zo groeit de arbeidsproductiviteit in sommige sectoren in Nederland langzamer dan in internationaal toonaangevende landen. Als deze sectoren volledig kunnen aanhaken, zou dat 100 miljard euro extra groei opleveren. Ook de inzetbaarheid van onze arbeidspopulatie is voor verbetering vatbaar. Als we meer vrouwen en ouderen in staat stellen fulltime aan de slag te gaan, kunnen we de vergrijzing
pagina 2
pagina 4
Tijd voor actie
Wil Nederland het welvaartsniveau behouden of versterken dan is het nu tijd om gerichte maatregelen voor de toekomst te nemen. De Nationale DenkTank ging op onderzoek en kwam met verrassende inzichten.
opvangen en zelfs een lichte stijging in inzetbaarheid realiseren. Natuurlijk is gemotiveerd aan het werk zijn een belangrijke voorwaarde voor een verbeterde productiviteit en inzetbaarheid. Ook daar is nog een wereld te winnen: zo beoordelen zzp’ers hun arbeidsmotivatie met een 8,5 terwijl de gemiddelde werknemer met een 7,5 een vol punt lager scoort.
DE OPLOSSING LIGT IN ARBEIDSRELATIES, FLEXIBILEIT EN WERKOMGEVING De sleutel tot verbetering ligt volgens de Nationale DenkTank op drie terreinen: betere arbeidsrelaties, flexibele organisatie van arbeid en een stimulerende werkomgeving. Het team formuleerde dertien concrete oplossingen en negen
pagina 6
bijbehorende adviezen om het werken van de toekomst in Nederland vorm te geven. De implementatie van de ideeën werd direct in gang gezet. Zo werden werkgevers en dienstverleners bij elkaar gebracht om te praten over een boodschappenservice op de werkvloer. Een pilot werd uitgevoerd met gamification, een trend waarbij een spelelement wordt toegepast in organisatieprocessen, in de zorgsector. Ook werd een businessplan voor cadeaubonnen in de persoonlijke dienstverlening geschreven. Meer weten over het werken van de toekomst? Analyses en adviezen van de Nationale DenkTank worden gepresenteerd in deze krant en het rapport ‘Maak Werk van de Toekomst’. Dit rapport is te downloaden via www.nationale-denktank.nl
pagina 9
Column: Droombaan
Creatieve oplossingen
Vernieuwende ideeën
Volgens Huub van Zwieten moeten we iedereen helpen aan een droombaan. Dan zal de productiviteit, effectiviteit en motivatie vanzelf omhoog gaan. Een column.
Tweeëntwintig oplossingen en adviezen om Nederland klaar te stomen voor het werken in de toekomst. Met aandacht voor een stimulerende werkomgeving, flexibele organisatie van arbeid en volwaardige arbeidsrelaties.
Al sinds de eerste Nationale DenkTank in 2006 weten de deelnemers maatschappelijke thema’s te vertalen naar inspirerende en verrassende adviezen. Een greep uit vijf jaar denken zonder kaders.
2 | De Nationale DenkTank | Het werken van de toekomst
De Nationale Denktank | Het werken van de toekomst | 3
Tijd voor actie Fotografie: Joppe van Hulzen
Het Nederlandse welvaartsniveau staat onder druk. Ondanks de relatief stabiele en goede concurrentiepositie ten opzichte van de rest van de wereld. NEDERLAND STAAT AAN DE VOORAVOND VAN EEN ENORME UITDAGING.
Het gaat, ondanks de economische recessie, goed met de Nederlandse welvaart. Echter, door vergrijzing en de toenemende internationale concurrentie, staat Nederland voor een grote uitdaging.
Wil Nederland haar welvaartsniveau behouden of versterken, dan moeten er nu maatregelen voor de toekomst genomen worden. Een uitdaging voor de talenttoppers van
de Nationale DenkTank. Ook dit jaar werd er een multidisciplinair team van ruim twintig veelbelovende promovendi, pas afgestudeerden en masterstudenten samengesteld. Zij bogen zich de afgelopen maanden over de vraag hoe Nederland een vernieuwing in arbeidsrelaties, arbeidsorganisatie en werkomgeving tot stand kan brengen. Met als resultaat; meer werkplezier, betere prestaties en langer doorwerken. De groep ging in vier teams, te weten arbeidsprestatie, arbeidsparticipatie, arbeidsmotivatie en verandervermogen, uiteen en verdiepte zich in de thematiek. Om tot een goede analyse van de vraagstelling te komen, interviewde het team 270 experts. Hoogleraren, HR-managers en deeltijdmoeders, iedere mening telde. Naast deze interviews stelde de groep een enquête op die door ruim dertien-
honderd mensen ingevuld werd. Nadat het literatuuronderzoek was afgerond en alle gegevens waren verwerkt, werd er nagedacht over mogelijke oplossingen. De oplossingen en adviezen zijn zeer divers van aard. Sommige zijn eenvoudig uitvoerbaar, andere vergen verder onderzoek of implementatiepartners. Maar één ding hebben ze gemeen: ze zijn allemaal bedacht in een creatieve setting waarin out-of-the-box-denken een belangrijke rol speelde. De kracht van de Nationale DenkTank is dat jaarlijks een actueel maatschappelijk thema vanuit diverse gezichtspunten belicht wordt. Altijd met als doel de samenwerking tussen overheid, bedrijfsleven en kennisinstellingen te verbeteren. Deze integrale aanpak bracht vernieuwende en verrassende oplossingen. Nieuwsgierig? Op pagina 6 en 7 vindt u een overzicht.
Het Nieuwe Huren
@jafmpeters Is je betrokkenheid anders nu je voorzitter af bent? @haraldtepper Wat dacht je! Ik bezoek nog steeds de events, kan daar enorm van genieten. Doe alleen de leuke dingen nog. @jafmpeters En je bent natuurlijk nog secretaris van de Partnerraad. We kunnen jouw waardevolle adviezen goed gebruiken. @haraldtepper Ik kon het voorzitterschap loslaten, de organisatie is nu stabiel. Betrokkenheid blijft, het is toch een beetje mijn kindje. @jafmpeters Het is ook een ongelooflijk leuke, zinvolle organisatie met veel inspirerende mensen. En met heel veel mooie momenten. @haraldtepper Inderdaad! Neem de ontwikkeling die de twintig jonge talenten elk jaar doormaken: van ietwat verlegen individuen tot een hechte groep.
Fotografie: Lars en Thomas
Lancering Gezond24 en ZegelGezond
Onafhankelijkheid is cruciale factor voor succes
Frans Derks is een van de oprichters van Deskbookers.
2006
De kracht van de Nationale DenkTank Links: Harald Tepper, rechts: Hans Peters
Harald Tepper, oud-voorzitter en medeoprichter van Stichting de Nationale DenkTank twittert met Hans Peters, huidig voorzitter van de Stichting.
‘Tot twee jaar geleden werkte ik bij Wegener uitgeverij. Een parapluorganisatie met veel kantoren, verspreid over heel Nederland. Daar is het idee van Het Nieuwe Huren ontstaan. Ik werkte in Apeldoorn, maar als ik ’s morgens een afspraak in Den Bosch had, zocht ik ’s middags een werkplek bij het Brabants Dagblad. Of ik ging werken bij De Gelderlander, waar ik vanaf mijn huis naar toe liep. Zo bespaarde ik reistijd en bovendien vond ik het inspirerend om in een andere omgeving te werken. Ik geloof heel sterk dat de juiste werkplek bij de juiste taak gezocht moet worden. Een creatieve sessie vraagt een andere omgeving dan een ontmoeting waarbij uiterste concentratie vereist is. Steeds meer organisaties omarmen deze visie. De voordelen zijn dan ook groot. Reistijden, reiskosten, huisvestingskosten en faciliteitskosten nemen af. Terwijl motivatie, productie en creativiteit toenemen. Medewerkers kunnen zich meer ontplooien en worden niet afgerekend op aanwezigheid, maar op behaalde resultaten. Deskbookers ontwikkelde een tool met daarop aangesloten een landelijk netwerk van kant-en-klare kantoorruimtes. Werkgevers nemen urenbundels af die medewerkers kunnen inzetten waar en wanneer ze willen. Op een eenvoudige, toegankelijke en makkelijke manier. Een organisatie huurt geen pand meer, maar werkplekken. Dat is Het Nieuwe Huren; flexibel, kostenbesparend én inspirerend!’
Dit najaar lanceert ZegelGezond, een kwaliteitszegel voor online publieksinformatie over ziekte en gezondheid. Vijf jaar na hun deelname aan de Nationale DenkTank 2006 vertellen Lars Gierveld en Thomas Schippers, initiatiefnemers van ZegelGezond, hoe ze zover zijn gekomen.
“De oplossingen komen tot stand dankzij het denken zonder kaders en agenda. Terwijl het hele proces in een strakke structuur vol deadlines zit. Dat is de kracht van de Nationale DenkTank.”
Thomas: ‘Vanuit onze media-achtergrond werkten we in de Nationale DenkTank 2006 het idee uit van een crossmediaal platform voor gezondheidsinformatie. Dat sloeg aan bij de publieke omroep, mede door de combinatie van een frisse blik en gedegen kennis van het onderwerp. Ze wilden graag dat we er na de Nationale DenkTank mee verder zouden gaan. We richtten Mediavedi op om onafhankelijk tussen alle partijen in te staan. De cruciale factor voor succes, zo bleek al snel.’ Het project leidde tot de oprichting van Gezond24, een online platform waar audiovisuele gezondheidsinformatie van omroepen en zorgpartijen samenkomt.
ZegelGezond als kompas Naar aanleiding van dat succes vroeg het Innovatiefonds Zorgverzekeraars Mediavedi een onafhankelijk keurmerk voor online gezondheidsinformatie te ontwikkelen.
Lars: ‘De zorgverzekeraars willen twee vliegen in één klap slaan. Aan de ene kant is een goed geïnformeerde patiënt makkelijker en efficiënter te behandelen. Met betrouwbare informatie die makkelijk te vinden is, zullen de zorgkosten dalen. Aan de andere kant heeft het Innovatiefonds een maatschappelijke taak. Ze zien kwalitatief goede gezondheidsinformatie als een recht voor de patiënt.’ Zo ontstond het initiatief tot ZegelGezond, een innovatief waarderingssysteem voor online gezondheidsinformatie. Partijen die online publieksinformatie aanbieden, kunnen hun website hier aanmelden. Na een zelfcertificering vindt een review plaats: organisaties die het zegel al dragen, verifiëren de antwoorden. Transparantie van de informatie staat voorop: zijn de bronnen vermeld? Is duidelijk wie de organisatie financiert? Is het mogelijk contact op te nemen? Als de website deze test doorstaat,
krijgt het een kwaliteitszegel. Vervolgens waarderen professionele experts en publieksdeskundigen zoals patiënten de inhoud. Bij voldoende waarderingen rollen hier twee gemiddelde cijfers uit, die in het zegel op de website worden vermeld.
Anders dan anders Lars: ‘Uit ons onderzoek bleek dat bestaande systemen vastliepen op de structuur, te veel top-down. Beoordeling van informatie vindt plaats in een log, hiërarchisch systeem. Wij kozen voor een andere aanpak: onafhankelijke vakexperts, aanbieders én gebruikers spelen een belangrijke rol in de certificering. Dat maakt het systeem makkelijker uitvoerbaar.’ Thomas: ‘We zochten direct samenwerking met alle belanghebbenden. Zowel patiënten, zorgverleners als verzekeraars zijn vertegenwoordigd. Hiermee creëren we cruciaal commitment.’
@jafmpeters Zelf vind ik het einde van de Zomerschool met de nieuwe lichting DenkTankers, structurele en themapartners en alumni erg bijzonder. @haraldtepper En de thema’s. Altijd met een maatschappelijke relevantie. We komen met concrete oplossingen waarvan altijd een deel opgepikt wordt. @jafmpeters En andere oplossingen hebben meer tijd nodig. Neem de kwaliteit van het onderwijs. Vier jaar geleden een thema. @haraldtepper En nu een publiek debat om ouders meer bij onderwijs te betrekken. Een van onze oplossingen. @jafmpeters Die ontstaan dankzij het denken zonder kaders en zonder agenda. @haraldtepper Terwijl het hele proces in een strakke structuur zit vol deadlines. Noodzakelijk om binnen drie maanden tot
Een van die partijen die aanhaakte bij ZegelGezond is TNO. Loes van Herten was daar destijds projectmanager van QMIC, een kwaliteitssysteem voor medische informatie en communicatie. Loes: ‘Bij TNO waren we al enkele jaren bezig met de ontwikkeling van QMIC. Op het moment dat we niet verder kwamen, benaderden Lars en Thomas ons. Toen we hun opzet zagen, kozen we ervoor QMIC stop te zetten en partner te worden van ZegelGezond. De kennis, kunde en contacten die we hadden opgebouwd, konden we uitstekend overdragen.’
Sociale impact De eerste ontwikkelfase van ZegelGezond werd afgesloten met een pilot. Daarin werden de eerste contouren duidelijk van de impact die ZegelGezond kan hebben. Twee deelnemers schrokken zo van de resultaten van de zelfcertificering dat ze besloten direct hun webpagina opnieuw te ontwik-
resultaat te komen. @jafmpeters We zijn in zes jaar gegroeid naar een netwerkorganisatie die er toe doet. @haraldtepper De eerste jaren zijn we vooral bezig geweest met het neerzetten van de organisatie, terwijl we nu stabiel zijn en een vaste kern hebben. @jafmpeters Gesteund door een vast Projectbureau dat zorgdraagt voor de professionalisering van de verder grotendeels vrijwilligersorganisatie. @haraldtepper Geweldig om te zien hoe een idee tot een volwassen instituut is geworden. Ik zie dan ook een mooie toekomst weggelegd voor de NDT! Harald Tepper is organisatieadviseur bij McKinsey & Company. Hans Peters is marketingdirecteur bij Unilever.
kelen. Ook een aantal wetenschappelijke studies die parallel aan de pilot werden uitgevoerd, concludeerden dat er behoefte is aan het systeem van ZegelGezond. Lars: ‘Nu we landelijk uitrollen, blijven we meten. Dat gaat bijvoorbeeld om een efficientiëvraagstuk: hoeveel tijd bespaart een zorgverlener op voorlichting en behandeling dankzij ZegelGezond? Tegelijkertijd zijn er sociale componenten: neemt het veiligheidsgevoel van patiënten bijvoorbeeld toe? Die sociale effecten zijn voor ons belangrijk. Uiteindelijk gaat het om de eindgebruiker. ZegelGezond moet leiden naar snelle toegang tot betrouwbare informatie. Dat maatschappelijk doel hebben we in de statuten laten vastleggen.’ Loes van Herten is inmiddels werkzaam bij het ministerie van VWS maar nog wel betrokken bij Stichting Zegelgezond. Ze is lid van de kwaliteitsraad die advies geeft
over de te volgen strategie. Het maatschappelijk effect van ZegelGezond staat ook bij haar voorop. ‘Wat ik belangrijk vind, is de mediawijsheid die ZegelGezond oplevert; mensen worden bewust van wat ze lezen. Vroeger had je vooral gedrukte media en waren er slechts enkele bronnen. Tegenwoordig kan iedereen eenvoudig informatie op internet plaatsen. Door de ZegelGezond-waardering van zowel professionals als eindgebruikers, weet je beter de informatie op waarde te schatten.’
4 | De Nationale DenkTank | Het werken van de toekomst
Fotografie: Huub van Zwieten
De Dinko-economie
Arjan van den Born is verbonden aan twee universiteiten. In Utrecht doet hij onderzoek naar verandermanagement en in Antwerpen houdt hij zich bezig met ‘klein ondernemerschap’. Daarnaast heeft hij een eigen organisatieadviesbureau.
Droombaan Mensen aan een droombaan helpen, dat is volgens Huub van Zwieten dé oplossing voor alle problemen op de arbeidsmarkt. een column
Werken in de toekomst, hoe doen we dat? Een belangrijk instrument voor het werken in de toekomst is Het Nieuwe Werken. Maar wat is dat? Wat verstaan we hieronder?
Eind oktober mocht ik een lezing geven aan de jonge talenten van de Nationale DenkTank. Zij kwamen tijdens een Expertforum bij elkaar om de eerste analyses van het onderzoek te presenteren. En om een begin te maken met oplossingen die het werk in de toekomst leuker, productiever en efficiënter maken. Wow, dacht ik, dat ik daar bij mag zijn! Ik hoefde niet lang over de oplossing na te denken. Die is zo eenvoudig! Het past in een Twitterbericht van 140 tekens.
“negen van de tien medewerkers willen hun werk goed doen en een zinvolle bijdrage aan de organisatie leveren.”
Als we mensen helpen het werk te doen wat echt bij hen past, dan is werk ineens geen noodzakelijk kwaad meer. Dan wordt werk een inspirerend deel van je leven, waar je naar uitziet op de maandagochtend. Dan ben je voor de wekker wakker en begint je dag energiek. En op je vakantie denk je gemeend: ‘Ik ben echt weer aan mijn werk toe!’ Als we er met z’n allen naar streven deze situatie voor zoveel mogelijk mensen werkelijkheid te maken, dan stijgt de arbeidsproductiviteit. Als je doet wat je leuk vindt, dan werk je door, soms zelfs in het weekend of na je 65ste. Werk is dan een privilege. Van de arbeidsbevolking krijgt 10% in zijn leven een burn-out. Dat is vervelend, maar zet wel aan tot actie. Het grootste probleem zit in de 78% van de mensen die niet echt blij is met z’n werk, maar ook niet echt tevreden. Daar ontbreekt vaak de urgentie om in actie te komen.
Fotografie: Roos Wouters
‘Voor 1920 werkte vrijwel iedereen als zelfstandige. De advocatuur en de zorg, en dan bedoel ik de artsen, zijn altijd gedomineerd door zzp’ers. In veel organisaties is loondienst lange tijd gezien als een ideale werkrelatie tussen werknemer en werkgever. Maar het is niet de enige mogelijkheid! Steeds meer organisaties schakelen zzp’ers in om zo de professionaliteit die op dat moment gewenst en noodzakelijk is, in huis te halen. Zzp’ers zijn professionals en willen hun autonomie behouden. Hun grote gemeenschappelijke kenmerk is dat ze klein zijn. Klein zijn heeft echter als nadeel dat je snel kwetsbaar bent en weinig tijd hebt. Via allerlei functionele en effectieve netwerken zoeken zzp’ers hier gerichte oplossingen voor. Organisaties zullen in de toekomst veel vaker werkzekerheid in plaats van baanzekerheid bieden. Ik noem het vaak de Dinko-economie; dienstverlenend, innovatief, netwerken, kennis en ondernemerschap. In een van de dingen moet je uitblinken en in de andere zaken moet je net zo goed zijn als de rest. En daar zie ik een grote rol voor zzp’ers weggelegd. Organisaties zullen steeds vaker netwerken managen in plaats van werknemers. Daarbij is het de uitdaging om identiteit en betrokkenheid te behouden.’
De Nationale Denktank | Het werken van de toekomst | 5
De Nationale DenkTank presenteert binnenkort haar conclusies. Ongetwijfeld staan daar wijze dingen in. Maar geloof me, we moeten iedereen die een dramabaan heeft, helpen aan een droombaan. Dan verandert er echt iets!
Roos Wouters is voorzitter van Stichting Het Nieuwe Werken en treedt al jaren in de publiciteit om te pleiten voor een gezonde en evenwichtige combinatie van werk en privé. Ze is auteur van Fuck ik ben een feminist!, Femanistisch Manifest, Carrièrebitches en papadagen: Hoogste tijd voor Het Nieuwe Werken.
Als het zo doorgaat, sta ik over twee jaar voor de klas!
Persoonlijke Assistent van Leraren
2007
Huub van Zwieten is droombaangoeroe, spreker, entertainer 2.0 en auteur van diverse boeken met als onderwerp talent, passie en ontwikkeling. Meer informatie op www.huubvanzwieten.nl.
De PAL is een student die leraren in het voortgezet onderwijs ondersteunt met diverse taken in de klas zoals nakijken, lessen voorbereiden en experimenten begeleiden. Met het advies van de PAL beoogde de Nationale DenkTank 2007 het lerarentekort op de korte en lange termijn aan te pakken. Terwijl de PAL met zijn inbreng de werkdruk van de leraar verlaagt, maakt hij op een laagdrempelige manier kennis met een loopbaan in het
onderwijs. Een gemotiveerde PAL is daarmee een leraar in de dop.
Fotografie: Studelta
Uitdagende taken Jan Wolters is een schoolvoorbeeld van het succes van deze aanpak. Begin 2010 begon hij als PAL op een middelbare school in Bergen. Jan: ‘Ik zocht een extra baan en stuitte via een omweg op de vacature voor PAL. Vrienden hadden altijd al gezegd dat het onderwijs misschien iets voor mij zou zijn. Dit was een mooie manier om dat uit te vinden.’ De taken die Jan uitvoerde werden steeds uitdagender: ‘In het begin hielp ik leerlingen die tijdens de les vragen hadden. Later bereidde ik ook lessen voor en gaf ik instructie voor een practicum.’ Tijdens zijn werkzaamheden als PAL raakte Jan steeds gemotiveerder: ‘Leraren waar ik mee werkte, gaven aan dat ze in mij ook een echte leraar zagen. Dat was een goede motivatie om de stap te zetten.’ Nadat hij anderhalf jaar als PAL had gewerkt, begon Jan aan de lerarenopleiding schei- en natuurkunde. Voor zijn opleidingsstages
Daarna ging ik naar de universiteit. Het ‘blok’ werd opgerekt tot een ‘trimester’ en de klassenleraar verdween. Ook als student werd ik geacht met deze vrijheid en verantwoordelijkheid om te kunnen gaan. De schok kwam dan ook pas toen ik voor het eerst een ‘volwassen baan’ kreeg. Tot mijn stomme verbazing gaf mijn leidinggevende geen leiding maar nam deze. Hij bepaalde waar, wanneer en hoe ik mijn werk moest doen, of dat nou werkte of niet. Nu weet ik best dat niet iedereen even geschikt is voor het montessorionderwijs. De een kan beter met die vrijheid omgaan dan de ander. Toch weet ik heel zeker dat niemand beter presteert als hij of zij gewantrouwd wordt. Negen van de tien medewerkers willen hun werk goed doen en een zinvolle bijdrage aan de organisatie leveren. Waarom zouden we dan de enige zijn die ze zo behandelen? Alleen maar omdat er enkele zijn die er de kantjes vanaf lopen? Doodzonde! Het Nieuwe Werken staat dan ook NIET voor fulltime thuiswerken zonder regels en kaders, of voor werken in de hipste kantoren met de lekkerste koffie maar voor het loslaten van het idee dat je medewerkers beter presteren als ze de hete adem van wantrouwen niet in hun nek voelen. Alleen werken op basis van wederzijds respect en vertrouwen mag Het Nieuwe Werken heten. Want zo werken we in de toekomst!
O ja, de korte samenvatting in mijn tweet (@huub), luidde: ‘Lossen we het probleem van productiviteit, motivatie en effectiviteit niet op, door mensen aan hun droombaan te helpen?’
Nog niet zo lang geleden was Jan Wolters verkoper in een winkel en naar eigen zeggen ‘een beetje lui’ als het op zijn carrièreplannen aankwam. Zijn bijbaan als Persoonlijke Assistent van Leraren (PAL) veranderde dat beeld compleet. Inmiddels doorloopt hij in razendsnel tempo de lerarenopleiding schei- en natuurkunde om zo snel mogelijk voor de klas te kunnen staan.
Deze vragen worden mij, als voorzitter van Stichting Het Nieuwe Werken, regelmatig gesteld en telkens moet ik terugdenken aan mijn middelbareschooltijd. Op het Montessori Lyceum werkte ik met een duidelijk omschreven takenpakket. Een schema waarin stond wat we aan het einde van het blok (zes weken) gedaan moesten hebben, welke klassikale lesuren we hadden en welke leraren in de ‘keuze werktijd’ aanwezig waren om de schriftelijke en mondelinge toetsen af te leggen. Een klassenleraar nam eens per week met ons door of we op schema lagen en of we het beoogde niveau behaalden. Aan het einde van het blok kregen we een rapport waarin onze al dan niet behaalde resultaten helder beoordeeld werden. Er was niets onduidelijks of vrijblijvends aan. Toch ervoer ik een zee aan vrijheid.
kon hij bij zijn school in Bergen direct aan de slag.
Bewezen concept Jan is niet de enige die als PAL kennis maakte met het onderwijs. Platform Bèta Techniek pakte het advies van de Nationale DenkTank op. Begin 2009 startte het platform een stimuleringsregeling waarin scholen advies en financiële ondersteuning kregen voor het inschakelen van PAL’s. Joanne Kuipers, projectleider vanuit het platform: ‘Scholen waren heel enthousiast, mede door het werk van de Nationale DenkTank. Uiteindelijk heeft de regeling twee jaar gelopen, terwijl er maar een jaar was voorzien. In die twee jaar zijn er veel PAL’s aan de slag gegaan op verschillende scholen. We merkten ook dat bemiddelingsbureaus in het onderwijs de PAL in hun dienstenaanbod opnamen. Er zijn zelfs bureaus opgericht specifiek voor het inzetten van PAL’s.’
Eind 2010 stopte de stimuleringsregeling. Inmiddels hadden 215 scholen een aanvraag voor PAL’s ingediend. Joanne: ‘We vonden het niet langer nodig scholen financieel te ondersteunen. Het concept had zich bewezen.’ Uit evaluaties kwamen dan ook bemoedigende cijfers. Joanne: ‘Bijna driekwart van de scholen constateerde een vermindering van de werkdruk van hun docenten. Van de PAL’s had 87% een duidelijk beeld van werken in het onderwijs gekregen. Vaak leidde dit ook tot interesse in een carrière in het onderwijs. Zo was de helft van de studenten die aanvankelijk geen leraar wilde worden, na hun werkzaamheden als PAL wel geïnteresseerd in de lerarenopleiding.’ De inzet van PAL’s is dan ook niet stil te komen liggen na het eindigen van de regeling. Joanne: ‘Veel scholen zijn op eigen kosten, of met financiering uit andere bronnen verder gegaan. Ook de bemiddelingsbureaus
plaatsen nog actief studenten op scholen. In onze voorlichting wijzen we scholen altijd op de mogelijkheid om PAL’s in te zetten voor hun lerarenbestand.’
Geleidelijk het onderwijs inrollen Jan Wolters vond zijn PAL-bijbaan ook via een bemiddelingsbureau. Lieke Kwantes van talentenorganisatie Studelta begeleidde hem hierbij. ‘Bij Studelta bemiddelen we studenten en starters naar werk dat bij hun studie past. Het PAL-project sloot heel goed aan bij onze diensten. Sterker nog, er liepen al vergelijkbare projecten. We hebben het concept van de PAL zowel binnen als buiten de stimuleringsregeling in praktijk gebracht.’ De werkzaamheden van de PAL’s lopen zeer uiteen. Lieke: ‘Soms gaat het om huiswerkbegeleiding of hulp bij leesdossiers. Maar vaak worden de
studenten ook ingezet om samen met de docent lessen voor te bereiden. We bieden onze PAL’s ook trainingen aan waarin ze vaardigheden leren om goed met hun werk in de klas om te gaan. Het is bijvoorbeeld niet gemakkelijk om als student een groep middelbare scholieren in de hand te houden.’ Een PAL groeit in zijn rol en kan daardoor steeds complexere taken uitvoeren.’ Voor Jan Wolters gold dit ook: ‘Het was ideaal om zo geleidelijk het onderwijs in te kunnen rollen. Nu loopt alles voorspoedig op de lerarenopleiding. Als het zo doorgaat, sta ik over twee jaar voor de klas!’
6 | De Nationale DenkTank | Het werken van de toekomst
tweets 25 07 2011 inlezen De reader valt op de deurmat: 7 kilogram aan voorbereiding.
24 08 2011 integreren Na vele trainingen op de Zomerschool zijn we helemaal thuis in het jargon van de begeleiders van McKinsey. “Is dit wel helemaal MECE?”
De Nationale Denktank | Het werken van de toekomst | 7
Creatieve oplossingen tweeëntwintig creatieve en vernieuwende oplossingen en adviezen van de Nationale DenkTank over volwaardige arbeidsrelaties, een flexibele organisatie van arbeid en een stimulerende werkomgeving. doel: een stap dichterbij het werken van de toekomst.
Flexibele organisatie van arbeid ondernemerschap stimuleren
mobiliteit en ontwikkeling bevorderen
medewerkers tussen organisaties uitwisselen
Het cadeau dat werkt
Investmens
Ambtenaar in het veld
Lanceer een website met lokaal dienstenaanbod en cadeaubonnen voor professionele diensten. Doel: stimuleren van ondernemerschap.
Laat institutionele beleggers investeren in menselijk kapitaal door opleidingskosten of inkomensverlies te financieren tijdens de zoektocht naar een betere baan. Doel: mogelijkheden realiseren voor werknemers om een opleiding te volgen of een carrièreswitch te maken.
Zet een overheidswebsite met succesvolle uitwisselingsinitiatieven op, initieer een competitie over uitwisseling en samenwerkingsverbanden tussen gemeenten en introduceer beloningsstructuren voor deelname aan uitwisselingen. Doel: uitwisseling van werknemers tussen organisaties stimuleren.
Promostroom
Flexibel inzetten van oudere werknemers
De ZZP-parachute Zet een spaarfonds voor zzp’ers op ten behoeve van arbeidsongeschiktheid of pensioen. Doel: sociaal vangnet voor zzp’ers vergroten.
Zet landelijke carrièredagen voor promovendi en postdocs op. Doel: promovendi en postdocs vroegtijdig in de loopbaan carrièremogelijkheden buiten de wetenschap laten verkennen.
Breder inzetten EVC Promoot en zet het certificaat Erkenning Verworven Competenties (EVC) breed in. Doel: talenten van werknemers optimaal benutten en baanmobiliteit stimuleren.
29 08 2011 science park Het kille kantoor van de Nationale DenkTank levert wat teleurgestelde gezichten op: “Is dit het werken van de toekomst?”
14 10 2011 yes! De eerste implementatiepartner voor de beeldvorming van ouderen is gevonden! CAOP gaat de WerkWijzer in de markt zetten.
27 10 2011 Trots Na twee maanden achter dichte deuren te hebben gewerkt, mogen vanavond eindelijk vrienden en familie naar onze presentatie komen luisteren. We zien veel trotse blikken.
11 11 2011 laatste dag We bouwen onze betrokkenheid af zodat Nederland zelf het heft in handen kan nemen voor het werken in en aan een mooie toekomst.
Leerplicht tot je 67ste Zet een financiering op met een persoonsgebonden budget voor persoonlijke ontwikkeling en talentbenutting. Doel: bewustwording creëren voor het belang van een leven lang leren en het benutten van talenten.
Stimulerende werkomgeving fysieke werkomgeving verbeteren
virtuele werkomgeving verbeteren
Formele kaders voor het Nieuwe Werken
Versophetwerk.nl
Zet oudere werknemers in op tijdelijke projecten binnen of buiten de organisatie. Doel: duurzame inzetbaarheid van ouderen vergroten en productiviteit en flexibiliteit van organisaties vergroten.
Flexibel inzetten van gepensioneerden Faciliteer betaald en vrijwilligerswerk voor gepensioneerden en maak het aanbod van vrijwilligerswerk inzichtelijker. Doel: kennisdelen en flexibiliteit van organisaties vergroten.
Volwaardige arbeidsrelaties
Stimuleer thuiswerken en leg de verdeling van verantwoordelijkheden over thuiswerken schriftelijk vast in formele kaders. Doel: organisaties in staat stellen kosten te besparen en werknemers de mogelijkheid bieden werk en privé goed te combineren.
Zet een webwinkel in levensmiddelen op voor kleine ondernemers, waarbij ieder een eigen virtuele winkel inricht. Ondernemers bezorgen collectief boodschappen op het werk van klanten. Doel: vergroten van gemak voor ondernemers en klant door gebruik te maken van de mogelijkheden in de virtuele werkomgeving.
informele arbeidsrelaties verbeteren
formele arbeidsrelaties verbeteren
beeldvorming verbeteren
De Woliday
Caremiles
Barobeter
Cao à-la-carte
De WerkWijzer
Bied medewerkers de kans om vakantie en werk te combineren. Doel: flexibiliteit van de fysieke werkomgeving vergroten.
Introduceer een competitief spelelement in het dagelijkse werk van zorgpersoneel dat medewerkers betrekt bij het verbeteren van organisatieprocessen en ze beloont voor de oplossingen. Doel: vergroten van waardering, arbeidsmotivatie en betrokkenheid van zorgpersoneel en arbeidsprestaties inzichtelijk maken.
Voer een voorbereidende training en wekelijkse online vragenlijsten uit binnen organisaties, met name voor het MKB. Doel: ondernemers leren dialoog aan te gaan met werknemers.
Neem à-la-cartebepalingen op in de cao. Doel: werknemers in staat stellen het arbeidsvoorwaardenpakket af te stemmen op hun persoonlijke behoeften door uitruil van secundaire arbeidsvoorwaarden.
Voer een online test met vooroordelen en feiten over oudere werknemers uit. Doel: beeldvorming van oudere werknemers verbeteren.
Blikopener
Representatieve vakbonden
Zet medewerkers actief in om actuele organisatievraagstukken op te lossen. Doel: draagvlak creëren voor verandering en inspraak medewerkers vergroten.
Voer een vernieuwd systeem van representatieve vakbonden en democratische besluitvorming bij cao-onderhandelingen in. Doel: eerlijke vertegenwoordiging van werknemers realiseren en werknemersvertegenwoordiging toekomstbestendig maken.
De ideale werkplek Richt kantoren in met aandacht voor comfort in meubilair en (groen)voorzieningen en geef medewerkers eigen controle over verlichting, meubilair en temperatuur. Doel: arbeidsproductiviteit, arbeidsmotivatie en creativiteit van medewerkers vergroten.
Werkende moeders
EveryBuddy Koppel systematisch jonge en oude medewerkers binnen een organisatie aan elkaar. Doel: uitwisselen en borgen van kennis, ervaring en ideeën binnen een organisatie.
oplossingen Uitgewerkt idee, vaak met implementatiepartner(s). adviezen
Beknopt idee om overheid en samenleving tot actie aan te sporen.
Demotie Neem een bepaling voor demotie op in cao’s zodat werknemers de kans hebben een stapje terug te doen. Doel: oudere werknemers in staat stellen langer door te werken en maatschappelijke kosten voor uitkeringen verminderen.
Biedt vrouwen meer flexibiliteit en een platform om werkervaringen uit te wisselen. Doel: draagvlak voor het combineren van een carrière met zorg voor kinderen vergroten.
8 | De Nationale DenkTank | Het werken van de toekomst Fotografie: Mathieu Weggeman
Ruimte en vertrouwen ‘Veel organisaties willen veranderen, maar denken nog vanuit gangbare bedrijfsmodellen, compleet met hiërarchie, bureaucratie en afgebakende functieomschrijvingen. Daadwerkelijke veranderingen komen pas als er ruimte aan alle medewerkers wordt gegeven. We moeten af van het onderscheid tussen baas en medewerker, maar gelijkwaardig met elkaar omgaan en respect hebben voor de verschillen die er zijn. Huidige organisatiestructuren zijn gebaseerd op angst en macht. Echte veranderingen ontstaan pas als er vertrouwen in de ander is. Ga er vanuit dat ieders intentie is om goed te doen en dat iedereen een positieve bijdrage wil leveren aan de organisatie. Dan kan er dialoog ontstaan en vinden echte ontmoetingen plaats. Ga niet uit van functies of leeftijden, maar van ontmoetingen met tijdsgeesten. Ontdek dat alle talent al in huis is. Het Nieuwe Werken is eigenlijk Het Normale Werken. Geef mensen de ruimte om te doen waar ze goed in zijn en ontdek dat ze zelf hun verantwoordelijkheden nemen. Dan hoef je niets meer op te leggen. Zolang een organisatie transparant is, ook qua financiën en salarissen, zal iedereen elkaars werkwijze en keuze respecteren.‘ Fokke Wijnstra noemt zichzelf strateeg en werkt o.a. bij Finext, een vertouwensvennootschap zonder vaste werkplekken, vakantiedagen en functieomschrijvingen. Daarnaast vervult hij de rollen van coach, vertrouwensman, conflictoplosser en sjouwer.
De Nationale Denktank | Het werken van de toekomst | 9
Vernieuwende ideeën 2006 Oplossingen aandragen voor maatschappelijke thema’s door nieuwe discussies op gang te brengen tussen samenleving, overheid, bedrijfsleven en wetenschap. Denken zonder kaders met de juiste ingrediënten blijkt succesvol te zijn. Al sinds de eerste Nationale DenkTank in 2006 weten de deelnemers inzichten te vertalen naar vernieuwende ideeën die mensen inspireren om daadwerkelijk actie te ondernemen. Een overzicht:
Werknemer 2.0 ‘Tot voor kort kenden we de carrièremakers: mannen in driedelig pak en vrouwen in mantelpakjes die tachtig uur per week werkten om status, macht en geld te vergaren. Een jonge generatie, ik noem ze ook wel Werknemer 2.0, staat te popelen om het anders te doen. Zij hebben andere drijfveren, zijn veel meer gericht op people, planet en profit. Ze hebben ook andere competenties zoals multi-tasking en netwerkvaardigheden. Daar horen andere werkvormen bij. Willen organisaties de aansluiting houden, dan zal het werk anders ingedeeld en bestuurd moeten worden. Flexibeler. Die nieuwe generatie werkt vanzelf samen, zonder contracten, en vindt kennis geen macht. Ik zie een toekomst waarbij steeds meer organisaties, en dan vooral de grote, het verschil tussen de werk- en de privéwereld steeds verder verkleinen. Zie Googleplex, een campus met sportfaciliteiten, muziekstudio’s, chill-out ruimtes, hippe restaurantjes, noem maar op. In de traditionele organisaties is het nog vaak zo dat als je een goede beoordeling hebt gehad, je promotie krijgt, een nieuwe leaseauto of een nog slimmere telefoon. Ook dit zal verdwijnen. De nieuwe generatie is meer value-driven dan money-driven. Speelt een organisatie hier niet op in, dan zullen steeds meer deskundigen en professionals voor zichzelf beginnen. De groei van het aantal zzp’ers is daarvan het bewijs. Zij zijn de gevangenis ontvlucht die ouderen organisatie noemen. De nieuwe generatie werknemers zoekt naar een juiste balans tussen werk en privé. Noem het de 3:1:1-regel. Drie dagen werken, een dag vrijwilligerswerk en een egodag.’
singen om de consument te bewegen om energie-efficiënte oplossingen en hernieuwbare decentrale energiebronnen te kiezen. De Nationale DenkTank kwam met adviezen die energiebesparing voor consumenten makkelijker, goedkoper en leuker maken. Twee deelnemers richtten de Stichting Green Mimics op, dat zich inzet voor groen en duurzaam voorbeeldgedrag, op (zie pagina 10).
2007 - ‘Succes op school!’ bracht frisse
voor publieke organisaties om de vertrouwensrelatie met burgers te verbeteren. De Nationale DenkTank presenteerde oplossingen voor het vergroten van het vertrouwen in wetenschappelijk gefundeerd beleid, pensioenen, politie, rechtspraak en publieke organisaties die communicatie, transparantie, beeldvorming en betrokkenheid verbeteren. Een voorbeeld hiervan is de Pensioen Masterclass (zie pagina 11).
2008 – ‘Gezond voor elkaar!’ gaf adviezen voor het eet-, drink- en beweeggedrag van jongeren, onder andere door de omgeving gezonder te maken, de weerbaarheid en daadkracht van jongeren te vergroten en hen gestructureerd hulp te bieden vanuit hun omgeving. De Nationale DenkTank adviseerde de EPODEmethode naar de Nederlandse situatie te vertalen. Andere partijen, waaronder de JOGG-beweging, dachten daar ook zo over (zie pagina 8).
Mathieu Weggeman is hoogleraar Organisatiekunde, in het bijzonder Innovatiemanagement aan de Technische Universiteit Eindhoven. Daarnaast voert hij een eigen praktijk als bestuursadviseur.
2006
2009 – ‘Energie in beweging’ bracht oplos-
2006 – Met ‘Recept voor morgen’ werd de zorg voor chronisch zieken onder de loep genomen. De Nationale DenkTank concludeerde dat taakherschikking de kosten van de zorg enorm verminderen en dat de zorgsector de uitgespaarde kosten grotendeels kan investeren in patiënten, zodat de zorgkwaliteit verbetert. Twee deelnemers ontwikkelden Gezond24 en ZegelGezond om de informatievoorziening in de zorg te verbeteren (zie pagina 2). ideeën voor onderwijs als intermediair tussen leerlingen, arbeidsmarkt en maatschappij. De Nationale DenkTank kwam onder andere met oplossingen voor het docententekort, waarvan de Persoonlijk Assistent voor Leraren inmiddels landelijk is geïntroduceerd (zie pagina 4).
2010
2010 – ‘Zelf Vertrouwen’ gaf oplossingen
De Nationale DenkTank beoogt met zijn onderzoek maatschappelijke discussie los te maken. Daarbij krijgt de Nationale DenkTank tijdens en na het onderzoek veel aandacht van de politiek en de media. Leden van het Nationale DenkTank-netwerk worden regelmatig gevraagd een bijdrage te leveren aan symposia, panelgesprekken, presentaties en publicaties.
2007
2008 Zelf Vertrouwen
Adviezen aan publieke organisaties om de vertrouwensrelatie met burgers te verbeteren
Eindrapport De Nationale DenkTank 2010 Kennis maken zonder kaders
2009
2010
Een groeiend aantal jongeren kampt met overgewicht. Het landelijk gemiddelde in 2010 is 13% en in sommige wijken gaat het zelfs om een derde van de jongeren. Het Convenant Gezond Gewicht probeert met haar deelconvenant Jongeren Op Gezond Gewicht (JOGG) deze trend te keren door een gezonde leefstijl van jongeren te stimuleren. Jongeren Op Gezond Gewicht (JOGG) is een beweging waarbij iedereen in stad, dorp of wijk zich samen inzet om gezond eten en bewegen voor jongeren makkelijk en aantrekkelijk te maken om zo de stijging van overgewicht en obesitas bij Nederlandse jongeren te keren. JOGG is gebaseerd op vijf pijlers; politiekbestuurlijk draagvlak, publiek-private samenwerking, sociale marketing, wetenschappelijke begeleiding en evaluatie en
verbinding van preventie en zorg. Samenhang in activiteiten, de samenwerking tussen (lokale) overheden, gezondheidsinstellingen en bedrijven en het inzetten van marketingtechnieken vormen de belangrijkste onderdelen van de JOGG-aanpak om het doel te bereiken.
De inspiratie voor JOGG kwam van het vergelijkbare Franse initiatief EPODE, dat sinds de jaren ‘90 resulteerde in een halvering van het aantal jongeren met overgewicht in diverse Franse steden. Ook in het onderzoek van de Nationale DenkTank 2008 omtrent een gezonde leefstijl voor jongeren kwam EPODE naar voren als een succesvolle best practice. De Nationale DenkTank adviseerde dan ook om deze methode naar de Nederlandse situatie te vertalen. Meerdere partijen dachten er hetzelfde over. Daphne: ‘Inmiddels hebben afgeleiden van de EPODE-methode zich verspreid over acht landen en drie continenten. Internationaal wordt veel kennis met elkaar uitgewisseld.’
integrale aanpak De publiek-private samenwerking is één van de vijf pijlers die moet leiden tot een samenhangend meerjarig programma op lokaal niveau. Een voorbeeld is de pilot ‘Makkelijke Moestuinen’ voor peuters, die Nutricia en de gemeenten Rotterdam en Utrecht gezamenlijk startten. Daphne Ketelaars, coördinator van JOGG: ‘Voordat we met JOGG begonnen, bestonden al veel interventies rondom gezondheid en overgewicht bij jongeren. Ze werden echter versnipperd toegepast en niet met andere wijken of gemeenten gedeeld. Dat proberen we binnen JOGG aan te pakken.’
Fotografie: JOGG
Gezond eten en bewegen voor jongeren makkelijk en aantrekkelijk maken
Jongeren Op Gezond Gewicht
2008
Alle rapporten zijn te raadplegen via www.nationale-denktank.nl
75 JOGG-GEMEENTEN IN 2015 Gemeenten, lokale ondernemers en professionals die zich aansluiten bij de JOGGbeweging profileren zich als een gezonde
organisatie. Nederland heeft nu dertien JOGG-gemeenten. In 2010 startten zes koplopers: Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht, Zwolle en Veghel. Lokale betrokkenheid is een andere belangrijke pijler van JOGG. Daphne: ‘Sowieso moet er op bestuurlijk niveau collegebreed draagvlak zijn om meerdere jaren met JOGG aan de slag te gaan. Tegelijkertijd proberen we ook lokale bedrijven te betrekken. Vanwege hun sterke lokale vertegenwoordiging in Veghel speelt supermarktketen Jumbo daar bijvoorbeeld een sterke rol.’
sociale media
In 2011 startte de tweede groep van zeven JOGG-gemeenten. Het streven is om in 2015 75 JOGG-gemeenten met een bereik van circa vijf miljoen jongeren en hun ouders te hebben. De activiteiten die in deze gemeenten plaatsvinden, zijn divers. Denk aan een sportkantine met meer gezonde producten, een uitgebreider netwerk van fietspaden of sportclinics in de buurt.
ervaringen uitwisselen
Daphne: ‘JOGG maakt ook gebruik van sociale marketing. Hiermee zetten we marketingtechnieken in om burgers te motiveren tot sociaal gewenst gedrag. Als je bijvoorbeeld jonge meiden minder frisdrank en meer water wilt laten drinken, kun je ze beter wijzen op de directe voordelen voor hun figuur dan dat je inspeelt op de gezondheidswinst op lange termijn. Bedrijven die met ons samenwerken zijn bekend met sociale marketing, maar veel gemeenten nog niet.
Kennisdeling is essentieel voor het slagen van JOGG. Daarom volgen de projectleiders van de deelnemende gemeenten regelmatig samen trainingen. Daar leren ze effectieve interventies toe te passen en kunnen ze informeel ervaringen uitwisselen. Daphne: ‘Deze bijeenkomsten zijn erg inspirerend. Zo krijgen succesvolle lokale
initiatieven de kans zich te verspreiden. Als JOGG-bureau is het lokaal faciliteren dan ook een van onze belangrijkste taken. Zo zag ik laatst een gemeentelijke JOGGbrochure die was gebaseerd op informatie van andere gemeenten, die wij eerder hadden verspreid. Zo bereiken we wat we willen: een landelijk initiatief met een lokaal sausje.’ JOGG wil ook de resultaten monitoren. Daphne: ‘Wetenschappelijke evaluatie is een belangrijke voorwaarde voor JOGG. Daarom zijn we nu bezig een meetmodel op te zetten. Door de indicatoren in dat model zoveel mogelijk te standaardiseren, kunnen we vergelijken welke interventies het meeste resultaat hebben. We moeten weten wat het beste werkt om de jeugd gezonder te maken, want dat is uiteindelijk wat we willen.’
10 | De Nationale DenkTank | Het werken van de toekomst
De Nationale Denktank | Het werken van de toekomst | 11
Onze inspiratie
Talenttoppers
Muziek, literatuur en filmpjes zijn altijd een bron van inspiratie. Ook voor de Nationale DenkTank. Dit zijn de toplijsten waar wij enthousiast van raken.
Jonge ambitieuze, onlangs afgestudeerde talenten zochten vernieuwingen in arbeidsrelaties, arbeidsorganisatie en werkomgeving. Na drie maanden keihard werken kwamen ze met een schat aan creatieve en haalbare oplossingen. Dit zijn de deelnemers aan de Nationale DenkTank 2011.
Top 5 muziek
Top 5 websites
Top 5 youtube
Namen staan per team van links naar rechts
1. Working 9 to 5 - Dolly Parton 2. Work - Justin Timberlake 3. Let’s Work - Mick Jagger 4. Work it - Missy Elliot 5. Working on a dream - Bruce Springsteen
1. www.leeftijdophetwerk.nl 2. www.ambtenaar20.nl 3. www.ncsi.nl 4. www.cbs.nl 5. www.managementexchange.com
Top 5 boeken
Top 5 brainstormruimtes
1. Tango op de werkvloer - Aukje Nauta 2. De toekomst van werk Adjiedj Bakas en Martijn van der Woude 3. Pleasures and Sorrows of Work - Alain de Botton 4. De pensioenmythe - Martin Pikaart 5. The Netherlands of 2040 - CPB
1. In een lagedrukgebied 2. Op een dakterras aan de Amstel 3. De Nationale DenkTank headquarters, UvA 4. Landgoed de Horst, Driebergen 5. The Hub, Amsterdam
1. What really motivates us: www.youtube.com/watch?v=u6XAPnuFjJc 2. Charlie Chaplin, factory scene from Modern Times www.youtube.com/watch?v=CReDRHDYhk8& feature=fvwrel 3. Zaagmans, debiteuren en crediteuren www.youtube.com/watch?v=-IqeX1vMqUM 4. Piano Trap, Gamification www.youtube.com/watch?v=TDM_nRg4bl4 5. First Follower leadership lessons www.youtube.com/watch?v=fW8amMCVAJQ
Dromen & ambities waarmaken ‘Bij Microsoft werken we vanuit de visie mensen en organisaties te inspireren om, met alle mogelijke technologieën, hun dromen en ambities waar te maken. Dat heeft consequenties voor het arbeidspotentieel en voor de inrichting van je organisatie. Binnen Microsoft is inmiddels aangetoond dat de arbeidsproductiviteit en het motivatieniveau groter worden als mensen de vrijheid krijgen om te werken waar en wanneer ze willen. Die flexibilisering van arbeid neemt in de toekomst toe, ondanks de angst die er vaak heerst voor veranderingen. Maar de vergrijzende arbeidsmarkt en de ontwikkelingen in zorg en onderwijs laten zien dat we wel die kant op moeten gaan. Cultuurvraagstukken en persoonlijke ontwikkelingsvraagstukken geven hier richting aan. De controle en aanwezigheid, maken langzamerhand plaats voor vertrouwen en leveren van output. Het zijn complexe vraagstukken met veel ongeschreven regels. Maar met zijn allen kunnen we dit gesprek op gang brengen. Wees eerlijk, zeg als vrouw dat je fulltime wilt werken om een leukere moeder te zijn. Of dat je als vader gelukkiger bent in het werk als je ook leesvader op school bent. Nieuwe technologieën maken het steeds eenvoudiger om tijd- en plaatsongebonden te werken. Stabiliteit en veiligheid van technologie is hierbij cruciaal.’
2
3
4
1.Team arbeidsproductiviteit
Die aanpak werpt langzaam zijn vruchten af. Rolf: ‘In eerste instantie reageren mediapartijen terughoudend. Ze zijn niet zo happig op suggesties voor de inhoud van hun programma’s. Als ze er wel voor openstaan, hangt daar bij de commerciële
Groen in de spotlights Op dit moment is Green Mimics in gesprek met tientallen programmamakers, van producenten van bouwprogramma’s tot kookrubrieken, om groen gedrag als vanzelfsprekend te etaleren. Inmiddels zijn de eerste resultaten zichtbaar. In het RTL verbouwingsprogramma Krabbé staat op straat is een ‘groene’ voice-over te horen die de kijker vertelt hoe milieuvriendelijk de vernieuwingen in het huis zijn. Rolf: ‘We verwachten veel van het gebruik van rolmodellen om milieubewust gedrag te stimuleren. Voorbeelden in de media zijn daarbij belangrijk. Een programmamaker zei het zelf treffend “Dit is ook de manier waarop Nederland is gestopt met roken.”’
Niels Bultink studeert natuurkunde. Zinsnedes als ‘weerstand vanuit de werknemers’ en ‘energieniveau in een gesprek’ kregen een nieuwe ‘lading’. Sarie Muijs studeerde geschiedenis. Raakte geïnspireerd om over een maatschappelijk probleem na te denken én hier oplossingen voor te bedenken.
2.Team arbeidsparticipatie Sander van Huystee studeerde econometrie. Door de NDT kon hij allerlei kanten van werkend Nederland ontdekken.
Saskia Elise is filosofe. Deed veel bijvakken en volgde diverse artistieke opleidingen. Zag in NDT een kans om samen met anderen tot vernieuwende inzichten te komen. Brankele Frank is net afgestudeerd in de neurobiologie. Wilde deel uitmaken van een ambitieus collectief. Vreest voor het moment dat de NDT-bubbel barst. Wouter Mallee is arts-onderzoeker op de afdeling Orthopedie van het AMC. Vindt dat een van de belangrijkste uitkomsten is dat er te weinig aan externe kennisdeling wordt gedaan.
hun eigen pensioenfondsbestuur verdienen meer aandacht. ‘Het is inderdaad belangrijk’, legt Anneke Westerlaken, projectleider van de Pensioen Masterclass bij CNV Jongeren uit. ‘De verhouding is nu niet representatief, terwijl elke generatie wezenlijk andere belangen heeft. Die moeten in de besluitvorming meegewogen worden.’
Fotografie: Pensieon Masterclass
Tabe Dwinger en Lukas Haverkate, deelnemers aan de Nationale DenkTank 2009, en Claire Arens en Rolf Schreuder, destijds projectmanagers van de Nationale DenkTank, sloegen de handen ineen en gingen aan de slag. Ze richtten Stichting Green Mimics op en startten het project ‘Groen voorbeeld doet groen volgen’. Rolf Schreuder, bestuurslid van de Stichting: ‘We stimuleren duurzaam voorbeeldgedrag van rolmodellen op televisie en in de media door samen te werken met het hele veld: kennisinstituten, de overheid en mediaproducenten.’
omroepen vaak een flink prijskaartje aan. Toch zien mediamakers steeds meer in dat zij impliciet een norm communiceren. Zij willen best groener gedrag inpassen.’
Pensioen Masterclass
Duurzaam voorbeeldgedrag
Verjongingskuur voor pensioenfondsbesturen
Nienke de Pauw studeerde International Development Studies. NDT bracht haar een fantastische ervaring. Ze hoopt dat haar toekomstige baan niet als werk voelt. Eerke Steller studeerde Public International Law. NDT gaf haar gereedschappen om de arbeidsmarkt van de toekomst te betreden. Martin Straver studeerde Microsystems and Micro-electronics. NDT inspireerde hem om samen met anderen Nederland in de toekomst mooier te maken.
2010
Voorbeelden in media verspreiden groen gedrag
Stichting Green Mimics
2009
Communicatie en reclame rondom duurzaamheid spreken de consument doorgaans expliciet aan. De consument wordt verleid tot aanschaf door producten en diensten als milieuvriendelijk of kostenbesparend te presenteren. Impliciete duurzame marketing komt echter nauwelijks voor. Terwijl product placement van andere producten in bijvoorbeeld televisieseries en films inmiddels een bekend fenomeen is. De Nationale DenkTank 2009 zag een kans voor het inzetten van rolmodellen om duurzaam gedrag bij een breed publiek onder de aandacht te brengen.
1
Anne Maren Krüse studeerde Research Master Brain and Cognitive Sciences. Gebruikte 100% van haar talenten. Josje Damsma is politicoloog en historicus. Hoopt in 2012 haar proefschrift af te ronden. Weet nu hoe de Nederlandse markt in elkaar steekt. Maaike Zwart is stedenbouwkundige. Wilde graag met niet-bèta’s samenwerken. Kwam op plekken en ideeën die verrassend waren en kreeg vrienden voor het leven. Barbara van der Meer studeerde politieke filosofie. Ontdekte dat er in korte tijd veel te leren valt over een voorheen onbekend onderwerp. Jodine Smits wilde als geneeskundestudent aan de NDT deelnemen om buiten haar medische kaders te denken. En om samen te werken met mensen uit allerlei richtingen. Beiden doelen zijn gehaald.
3.Team arbeidsmotivatie
Gonnie Been is manager corporate communicatie & sociale innovatie bij Microsoft. Daarnaast is zij ook en vooral moeder, zus, vriendin en wereldburger.
Goed voorbeeld doet goed volgen. Deze strategie gaat nauwelijks op voor de communicatie rondom duurzaamheid, merkte de Nationale DenkTank in 2009. Stichting Green Mimics sprong hierop in en activeert mediabedrijven om duurzaam gedrag in hun producties op te nemen.
Fotografie: Martin Straver
besturen in balans Voor een toekomstbestendig pensioensysteem is inspraak en betrokkenheid van jongeren cruciaal. CNV Jongeren en FNV Jong delen deze opvatting met de Nationale DenkTank 2010 en komen in actie met de Pensioen Masterclass. Slechts 2% van de pensioenfondsbestuurders is jonger dan 35 jaar concludeerde de Nationale DenkTank in 2010. Werving en opleiding van jongeren voor een functie in
In de Pensioen Masterclass krijgen tweeëntwintig geselecteerde jongeren de kans om hun pensioenkennis te vergroten en om daarna een functie te bekleden binnen hun pensioenfonds. Anneke: ‘We kregen veel aanmeldingen, waaronder van een aantal oud-deelnemers van de Nationale DenkTank. De achtergrond van de geselecteerden is divers; van beveiligers tot managers in de zorg.’ Dankzij de Pensioen Masterclass kunnen deelnemers de opgedane kennis in de
Bernold Nieuwesteeg studeerde technische bestuurskunde en Europees recht. Was op zoek naar een ongelooflijke ervaring en steile leercurve. NDT gaf hem dit. Ellen Gerretsen studeerde rechten. Ze werd in het diepe gegooid, kwam boven en ontdekte dat ze in drie maanden, drie jaar ouder en wijzer werd. Lizzy Kok studeerde privaatrecht en minors filosofie en kunstgeschiedenis. Kon geen nee zeggen tegen drie maanden hard werken, buiten kaders denken, inspiratie opdoen en lol maken.
4.Team Verandervermogen Aster van Tilburg is afgestudeerd in bestuurs- en organisatiewetenschappen. Wilde zich in een nieuw inhoudelijk onderwerp verdiepen. Bram Eidhof studeerde neurowetenschappen en onderwijskunde. Deed mee omdat NDT een maatschappelijk probleem in kaart brengt en oplost waarbij zelfontwikkeling belangrijk is. Benjamin de Boer promoveert in de arbeids- en organisatiepsychologie. Zocht een slag naar de praktijk en ruimte voor persoonlijke ontwikkeling. Hij vond dit en nog veel meer. Ivanka Bloom studeerde sociale psychologie. Zocht een praktische toepassing van een zeer theoretische studie. NDT leerde haar multitaskend deadlines halen en assertief het veld in gaan. Dominique Snel studeerde European History & Civilisation. NDT bood haar, in consultancy termen, de win-win-win kickstart van haar young professional carrière.
praktijk toepassen. Anneke: ‘We hebben geïnventariseerd welke vakbondsplekken in deelnemersraden van pensioenfondsen binnenkort vrijkomen. We weten nu al vrij zeker dat we vijftien deelnemers een plaats kunnen bieden in hun eigen pensioenfondsraad. Wellicht dat zij op termijn doorstromen naar een bestuursfunctie. De overige deelnemers zetten we in als ‘pensioenambassadeurs’. Binnen hun eigen organisatie kunnen ze de opgedane kennis met andere jongeren delen.’ Als het aan CNV Jongeren en FNV Jong ligt, blijft het niet bij een eenmalig traject. ‘Elk jaar komen er plekken bij pensioenfondsen vrij. We willen deze masterclass dus vaker organiseren. We zijn bezig om de financiering voor een volgende editie veilig te stellen bij pensioenfondsen en koepelorganisaties. Zij hebben er alle belang bij dat hun fondsen evenwichtig worden bestuurd.’
12 | De Nationale DenkTank | Het werken van de toekomst
En in 2026? Het is 12 december 2026. Precies vijftien jaar geleden presenteerde de Nationale DenkTank tweeëntwintig vooruitstrevende oplossingen en adviezen over het werken van de toekomst. veel oplossingen zijn niet meer weg te denken uit het dagelijkse werkleven. Een terug- en vooruitblik. Even terug naar 2011
Durf I-deals te maken! ‘Arbeidsrelaties veranderen in rap tempo. Werknemers worden mondiger en organisaties reorganiseren vrijwel voortdurend. Het zijn onzekere tijden voor werknemers in vast dienstverband. Steeds vaker schakelen organisaties tijdelijke krachten in. Tien procent van de beroepsbevolking is inmiddels zzp’er. Allemaal veranderingen waarbij makkelijk conflicten op kunnen treden. En dat gebeurt ook; op de werkvloer met collega’s en leidinggevenden, tussen managers onderling en tussen de sociale partners. Conflicten zijn niet erg, als we weten hoe ze te hanteren. Creatieve dialogen waarbij afspraken gemaakt worden zijn daarbij een uitstekend middel. Ik noem het I-deals: unieke afspraken tussen leidinggevende en werknemer waarin de werknemer zowel persoonlijke ontwikkeling nastreeft, als ontwikkeling van de organisatie. Leidinggevenden vinden over het algemeen dat zij goede gesprekken met hun werknemers voeren. Ze zijn geneigd oplossingen te verzinnen voor hun medewerkers, in plaats van hen zelf met voorstellen te laten komen. Het ontbreekt aan met-de-benenop-tafel-gesprekken, vanuit volwaardige, gelijkwaardige arbeidsrelaties. Willen we arbeidsrelaties echt veranderen, dan zullen er andere structuren moeten komen. Vanuit wettelijke kaders is de leidinggevende nog altijd eindverantwoordelijk en de medewerker ondergeschikt. Laten we meer naar cocreatie zoeken waarbij de mening van medewerkers er echt toe doet en we niet alles in cao’s dichttimmeren. Bij volwaardige arbeidsrelaties vindt het gesprek op de werkvloer plaats. Cao’s en sociale zekerheid blijven belangrijk, maar idealiter zijn dat vangnetten in plaats van hangmatten. Veel regels zijn nu eenmaal niet de beste oplossing, omdat ze het gesprek uit de arbeidsrelatie halen.’
Het einde van de crisis was in 2011 nog lang niet in zicht. De euro stond op losse schroeven, organisaties waren vooral bezig met bezuinigen. Toch schetste de Nationale DenkTank een optimistisch beeld over de manier waarop de talenten van Nederlanders optimaal benut konden worden voor het werken in de toekomst.
Werken in 2026 Onderzoek van de Universiteit Utrecht naar het werk van Nederlanders laat zien dat negentig procent geen hiërarchische leidinggevende meer heeft zoals die in de twintigste eeuw bestond. Nederlanders zien hun leidinggevende als een coach die werk faciliteert en het optimale uit zijn medewerkers haalt. Ruim driekwart van de ondervraagden is tevreden over de samenwerking in de fysieke of virtuele werkomgeving. Dankzij de BaroBeter, een instrument om de werkbeleving van medewerkers inzichtelijk te maken en te bespreken, voelen medewerkers zich betrokken. Het functioneren van een team wordt open en regelmatig besproken. De organisatie van het werk is flexibel en gericht op individuele behoeften van medewerkers. Nog maar 20% heeft vaste werktijden en slechts 15% heeft meer dan twee jaar hetzelfde takenpakket. Het aantal zzp’ers is fors toegenomen.
Zorgsector populair Prof. Dr. Aukje Nauta is bijzonder hoogleraar ‘Employability in werkrelaties’ aan de Universiteit van Amsterdam en partner van organisatieadviesbureau Factor Vijf. Ze schreef een aantal boeken over arbeidsrelaties, o.a. Tango op de werkvloer, een nieuwe kijk op arbeidsrelaties.
themapartners
In 2011 zag het ernaar uit dat de toenemende vergrijzing en het gebrek aan jonge mensen die in de zorg wilde werken tot grote tekorten in de zorgsector zouden
Partners
leiden. De zorg is inmiddels een populaire sector. Dankzij InvestMens, een programma dat opleidingskosten en tijdelijk inkomstenverlies financiert, zijn vanaf 2020 al 30.000 mensen overgestapt naar een baan in de zorgsector. De populariteit van werken in de zorg bij met name jongeren wordt ook verklaard door het gebruik van CareMiles, een trend waarbij spelelementen in organisatieprocessen worden ingezet. Werknemers krijgen punten, CareMiles, voor prestaties van henzelf, de afdeling en het ziekenhuis. Hierdoor ontvangen werknemers waardering en krijgen ze inzicht in hun prestaties.
Representatieve vakbonden Nederland loopt voorop als het gaat om cao-onderhandelaars die direct worden gekozen door werknemers. Vakbonden leveren onderhandelaars en hebben de taak om bijvoorbeeld loopbaanbegeleiding en juridisch advies te geven aan hun leden. Mogelijk nemen andere Europese landen dit systeem van representatieve vakbonden over. België start in januari 2027 met een pilot. In Frankrijk voeren vakbonden gesprekken over een mogelijke hervorming van de onderhandelingen. In 2011 kwam de Nationale DenkTank met baanbrekende oplossingen en adviezen. Voor sommige mensen begon het werken van de toekomst direct, voor velen stond het onderwerp nog in de kinderschoenen. Het is dan ook interessant om te zien hoe soms utopische ideeën van toen uitmonden in een dagelijkse gang van zaken in 2026.
Colofon
Deze krant is op 12 december 2011 uitgegeven door Stichting de Nationale DenkTank bij de presentatie van het eindrapport ‘Maak Werk van de Toekomst’.
De makers van de krant: RESEARCH & CONSULTANCY
Tekst en eindredactie: Lef met Letters, ZinInZin, Middelhoff Advies Ontwerp en vormgeving: Studio Veer Fotografie: Paul van der Klei fotografie Productie: Gravo Groep, Bold Productions
Stichting de Nationale DenkTank Postbus 94582, 1090 GN Amsterdam
[email protected] www.nationale-denktank.nl
