Den Bosch houdt verhoging kwaliteit vast

Thema opleiding G88@DJ9:AJ8=I7:=6C9:A>C<

Door G.J. Doornbos*

Gecommitteerde en docent van de post-HBO Opleiding Koudetechniek in Den Bosch

Resultaat project Opscholing voor post-HBO opleiding Koudetechniek duidelijk zichtbaar

‘Den Bosch’ houdt verhoging kwaliteit vast De enige opleiding Koudetechniek in het Nederlandse taalgebied op post-HBO niveau is al vele decennia gevestigd in Den Bosch. De opleiding heeft een grote naamsbekendheid opgebouwd. Bijna elk jaar is er een nieuwe groep cursisten van start gegaan. Onlangs zijn er zelfs parallelgroepen ingesteld. Enkele jaren geleden is de opleiding vernieuwd. Nu blijkt dat de vernieuwing niet alleen voor één keer de kwaliteit heeft verbeterd, maar de opleiding houdt dit hogere niveau ook daadwerkelijk vast. Niet alleen wordt kennis bijgebracht; deze wordt ook verankerd in een modern competentiegericht curriculum. In 1960 wees een door de NVvK geïnitieerd onderzoek uit dat er grote behoefte was aan hoog koudetechnisch geschoold personeel bij het Nederlandse bedrijfsleven. Na drie jaar voorbereiding ging in september 1963 een eerste cursus Koudetechniek van start, mogelijk gemaakt door een samenwerking van de NVvK en de TH Delft. Van alle mogelijkheden werd gekozen voor het kader van een Applicatie-opleiding die moest aansluiten op de reguliere HTS. De HTS Den Bosch bood onderdak aan de cursus. De opleiding wordt ook nog steeds gegeven in Den Bosch, nu onder de naam Avans+. In 1966 werden voor het eerst officiële exameneisen en een uitgebreid leerplan opgesteld, die in 1989, 2001 en 2006 ingrijpend werden gewijzigd. De opleiding Koudetechniek stond onder toezicht van de inspectie van het Ministerie van Onderwijs. Tegenwoordig is de opleiding erkend door `iÊÃ̈V…̈˜}Ê*œÃÌÊ "]Êi˜ÊܜÀ`ÌʅiÌÊՈÌ}iۜiÀ`Ê onder auspiciën van de KNVvK (sinds haar eeuwfeest in 2008 heeft de NVvK het predicaat Koninklijk). De KNVvK levert met haar Belgische «>À̘iÀÊ1 Êii˜Ê}iVœ““ˆÌÌiiÀ`iÊ`ˆiÊ`>ÌÊ̜iâˆV…ÌÊ moeten uitvoeren.

Inhoud opleiding

Zoals bij het begin in 1960, is ook in 1995 via on`iÀâœiŽÊ>>˜}i̜œ˜`Ê`>ÌÊ`iÊ*œÃÌÊ "Ê"«iˆ`ˆ˜}Ê Koudetechniek in een grote behoefte voorziet van het bedrijfsleven in het Nederlandse taalgebied. De ontwikkelingen gaan ook in de Koudetech-

34

102e Jaargang mei 2009

niek heel snel (bijvoorbeeld door veranderende milieueisen). Bovendien is er geen afzonderlijke bachelor opleiding Koudetechniek in Nederland. Dit maakt de post-HBO Opleiding Koudetechniek van Avans+ uniek in zijn soort in het Nederlandse taalgebied. De post-HBO opleiding Koudetechniek onderwijst zowel in technologie als in toepassing. Daarmee geeft het een compleet overzicht van de Koudetechniek. De opleiding is bedoeld voor technici die al een relevante, technische opleiding hebben afgerond op bachelor of masterniveau. De opleiding begint met de toepassing: het te koelen of te bevriezen product. De productkwaliteit staat centraal. Hiermee wordt immers het geld verdiend bij de gebruikers van de koudetechniek. Er wordt diep ingegaan op houdbaarheid, de koudeketen, warmtestromen in het product en gewichtsverlies. Verder komt ook de omgeving van het product (koel- en vriesprocessen en de ruimten waarbinnen dit gebeurt) uitgebreid aan de orde. Dit is de eerste fase. Vanuit de toepassing moet een systeem worden gekozen voor de koudeopwekking met een bijbehorend koudemiddel. De meest voorkomende systemen worden doorgerekend waarbij de invloed van het koudemiddel wordt bestudeerd. Er wordt gekeken naar zowel de prestatie als naar andere aspecten zoals milieu, regelgeving, kosten en veiligheid. Daarna moeten de hoofdcomponenten worden geselecteerd zoals compressoren, warmtewisselaars en appendages. Systeemaspecten als olie en leidingloop spelen een grote rol.

Thema opleiding

G88@DJ9:AJ8=I7:=6C9:A>C<

1ˆÌiˆ˜`iˆŽÊۈ˜`ÌÊÛiÀ`iÀiÊVœ“«iÌi˜Ìˆi}ÀœiˆÊ«>>ÌÃÊ door alle opgedane kennis te verwerken en te integreren in het afstudeerproject (zie hieronder). Opvallend is dat bekend te veronderstellen stof uit de biologie, natuur-, wis- en scheikunde soms niet (of niet meer) aanwezig is bij de cursisten. Daarom zijn een aantal inleidende vakken geïntroduceerd om alle benodigde theorie op niveau te brengen alvorens te kunnen starten met de eigenlijke opleiding. Alle vakken heten modulen. Dit is om te benadrukken dat er sprake is van grote flexibiliteit. 1ˆÌÊii˜Ê 6 ‡«ÀœVi`ÕÀiÊ­ ÀŽi˜˜i˜Ê6iÀܜÀÛi˜Ê œ“petenties) kan blijken dat niet alle modulen gevolgd hoeven te worden en dat de cursist (indien gewenst) er voor kan kiezen niet alle modulen te volgen. Ook kan de cursist zelf aangeven niet alle vakken te willen doen. In het laatste geval wordt per module een certificaat afgegeven en geen diploma. Er valt een verschuiving waar te nemen in de accenten binnen de opleiding. Vroeger werd bijvoorbeeld geleerd hoe een compressor moest worden ontworpen. Nu wordt de nadruk meer verlegd naar de competentie om verschillende aanbiedingen op hun merites te kunnen beoordelen.

stromen in de opleiding. De opleiding zelf is onder de bezielende leiding van toenmalig coördinator Martin Bode vernieuwd. Alle vakken hebben nu een digitale brontekst en veel docenten gebruiken, ii˜Ê`>>ÀՈÌÊ>v}iiˆ`iÊ*œÜiÀ«œˆ˜ÌÊ«ÀiÃi˜Ì>̈i]ʜ“Ê de stof over te brengen. Elk vak heeft nu een modulewijzer die doelstelling, omvang (zowel lessen als studietijd) en inhoud nauwkeurig omschrijft. Om de opgedane kennis te leren gebruiken in zijn context, is er een afstudeerproject in het curriculum opgenomen. Tenslotte is door de KNVvK en CODE66 een Kennisbank geformuleerd die door iedereen kan worden bezocht (zie figuur 2 en referentie 5).

Project Opscholing

Figuur 2. Website van de Kennisbank Koudetechniek

In 2003 is door de NVKL, Avans+ en de KNVvK het initiatief genomen tot het Opscholingsproject. Dit door SenterNovem gesubsidieerde project had tot doel te komen tot een innovatief scholingstraject. Dit traject moest worden geïmplementeerd en getest. Voor ‘Den Bosch’ betekende dat een verbetering van de instroom en van de opleiding en het ontwikkelen van een Kennisbank Koudetechniek. <ˆiʎ>`iÀÊ*ÀœVi`ÕÀi° Om het EVC-traject van de instroom te vereenvou-

Het project Opscholing is in 2006 afgerond. De Kennisbank is gereed, maar nog niet uitontwikkeld. Een commissie onder leiding van de KNVvK heeft zich ten doel gesteld een stichting te formeren die de site gaat beheren. Er komt een redactieraad en een hoofdredacteur. Hoewel de site nu nog voor iedereen toegankelijk is zal er een speciaal deel komen voor leden van de NVKL, KNVvK en cursisten van ‘Den Bosch’.

Niels Govers: luisteren naar de klant

Figuur 1. Procedure (overgenomen uit ref. 4) digen is een digitale toets ontwikkeld die inzichtelijk moet maken welke kennisgebieden voor nadere bestudering in aanmerking komen alvorens in te

Het was alweer een tijdje geleden dat ik een uitgebreide opleiding had gevolgd. Ik wilde graag iets doen in de richting van koudetechniek, vooral om mijn theoretische kennis op een hoger plan te brengen. De meeste koudetechnische opleidingen kennen vooral een praktische insteek. Avans+ belooft echter ook een gedegen theoretische onderbouwing. Die belofte hebben ze waargemaakt. Maar wat ik vooral heb geleerd is luisteren naar de klant en dóórvragen: wat is het echte probleem? Door mij meer in te leven in de klant en zijn productieproces, kan ik situaties beter doorgronden. De opgedane theoretische kennis helpt mij bij het analyseren en bij het vinden van passende oplossingen. Inmiddels heb ik een nieuwe baan gevonden in de industriële koeltechniek. Met deze opleiding op mijn cv was er veel belangstelling. De readers van Avans+ heb ik meegenomen. Dit complete naslagwerk komt me nog wekelijks van pas.

102e Jaargang mei 2009

35

Thema opleiding

G88@DJ9:AJ8=I7:=6C9:A>C<

Het afstudeerproject

Een nieuw onderdeel van de opleiding is het afstudeerproject. Dit is een reëel project dat in teams moet worden uitgewerkt vanuit de rol van koeltechnisch adviseur. Het uitwerken gebeurt in vier fasen waar steeds andere vakdocenten bij betrokken zijn. Vanuit het te koelen/bevriezen product wordt een systeemontwerp en een koudemiddelkeuze gedaan, waarna de hoofdcomponenten worden geëngineerd en geselecteerd. In rollenspellen en presentaties worden de teams begeleid en beoordeeld. Het afstudeerproject verdiept niet alleen de vakkennis maar ondersteunt ook de competentie de kennis op het juiste tijdstip en de juiste vorm in en over te brengen.

techniek behartigt) in Breda gevestigd is, wordt de opleiding als vanouds in Den Bosch gegeven. Ondanks het feit dat Avans+ een commerciële instelling is, kiest zij voortdurend voor continuïteit, kwaliteit en verbetering van de opleiding Koudetechniek en haar cursusuitvoering. Dit is een groot goed voor koeltechnisch Nederland en Vlaanderen en iets dat bijzonder wordt gewaardeerd door haar klanten, de koeltechnische bedrijven. De opleiding kent een staf (coördinator en Backoffice), een examencommissie en uitsluitend docenten die uit het vakgebied komen. Zij hebben allen hun sporen verdiend door een langjarige ervaring

Organisatie

Jarenlang was de opleiding bij de Hogeschool ’s Hertogenbosch ondergebracht. Inmiddels is deze opgegaan in Avans Hogeschool en is haar dochter Avans+ (www.avansplus.nl) verantwoordelijk voor de onderwijsuitvoering van de opleiding. Avans+ verzorgt trainingen en postbachelor- en masteropleidingen voor professionals en managers. Hoewel Avans+ (en ook de staf die de opleiding Koude-

Figuur 3. Personele bezetting van de Post-Bachelor Opleiding Koudetechniek OP DE BOVENSTE RIJ VAN LINKS NAAR RECHTS: Dr. ir. Geert Doornbos (gecommitteerde namens de KNVvK, lid examencommissie, docent: fysische transportverschijnselen, methoden koelen en bevriezen), ir. Wilfried De Smet (gecommitteerde Belgische vereniging van koudetechnici UBF), ir. Léon Pijls (coördinator Avans+ en vz. examencommissie), ir. Jan Gerritsen (lid examencommissie en docent: compressiekoelsystemen en koudemiddelen), ir. Fons Pennartz (lid examencommissie en docent: apparaten en voorzieningen), ir. Erik Hoogendoorn (afstudeerprojectcoördinator), dr.ir. Cor van den Berg (docent: grondslagen verduurzamen door koude, de koudeketen); OP DE ONDERSTE RIJ VAN LINKS NAAR RECHTS: ir. Gerrit van Nieuwenhuizen (docent: gekoelde ruimte), ir. Jos van der Meer (docent: compressoren), dr. ir. Leo Lukasse (docent regeltechniek), ing. Kees van Heiningen (docent: regeltechniek praktijk), ing. Joop Hoogkamer (docent wetgeving en milieu), Astrid van de Lisdonk (Back-office Avans+).

Figuur 4 Verloop van de cursist waardering over 10 jaar van cohort 98/99 tot en met 08/10 (van het laatste jaar 08/10 zijn het afstudeerproject en een aantal vakken nog niet afgerond).

in de koudetechniek, en zij zijn gedreven om hun vak over te dragen. Dat de docenten uit het vak zelf komen, staat borg voor het feit dat de inhoud upto-date is en voortdurend wordt bijgewerkt. Buiten de docenten en staf zijn er twee gecommitteerden die elk vanuit hun eigen organisatie (KNVvK in i`iÀ>˜`Êi˜Ê`iÊ1˜ˆiÊÛ>˜Ê i}ˆÃV…iÊÀˆ}œÀˆÃÌi˜Ê ­1 ®Êˆ˜Ê i}ˆl®Ê̜iâˆV…ÌʅœÕ`i˜Êœ«Ê`iʜ«iˆ`ˆ˜}°Ê Zie figuur 3 voor de huidige personele bezetting.

Figuur 3.

102e Jaargang mei 2009

37

Thema opleiding G88@DJ9:AJ8=I7:=6C9:A>C<

Student tevredenheid

Al sinds jaar en dag wordt aan onze cursisten gevraagd wat ze van de opleiding vonden. Het is daarom ook interessant om te bekijken hoe het project Opscholing en de invoering van het afstudeerproject hun invloed deden gelden op de waardering van de cursisten. In figuur 4 is een grafiek opgenomen van de gemiddelde waardering per vak en het gemiddelde daarvan.

Opvallend is dat de waardering in het eerste jaar waarin alle vernieuwingen zijn ingevoerd (cohort 03/05) een lage uitkomst gaf. Op dat moment zaten er nog kinderziektes in het afstudeerproject ­
*®]Ê`ˆiʘ>ÌÕÕÀˆŽÊ«Àœ“«ÌÊÜiÀ`i˜Êœ«}iœÃÌ°ÊiÌÊ resultaat is in de daaropvolgende jaren te zien. Het is duidelijk dat de waardering inderdaad is toegenomen en de opleiding dat niveau heeft kunnen vasthouden. Zo nam 6 maart 2009 cohort 07/09 afscheid in een motiverende diploma-uitreiking met medewerking van de volleybalspeler Bas van der Goor.

Toekomst Roy Bax: Opleiding centraal bij Grenco

Het ontwikkelingsbeleid van Grenco stelt medewerkers in staat een carrière in de koudetechniek op te bouwen. En dan vooral in de industriële koudetechniek. Wij sturen al onze talentvolle medewerkers naar deze opleiding, zodat ze de kans krijgen dat talent daadwerkelijk naar boven te halen. Het gemiddelde startniveau van onze nieuwe medewerkers is mbo. Inmiddels weten we dat mensen een forse sprong in hun ontwikkeling doormaken als ze de opleiding Koudetechniek van Avans+ hebben gevolgd. Daarom sturen we alle talentvolle medewerkers naar deze opleiding, zodat zij de kans krijgen dat talent naar boven te halen. Het mes snijdt aan twee kanten. Hun toegevoegde waarde op het gebied van productkennis, koudetechniek, toepassing en verkoop vergroot de slagkracht van Grenco richting haar klanten. En de medewerkers zelf kunnen met die kennis verschillende kanten van onze organisatie op gaan.

Figuur 5. Gediplomeerden en docenten en staf op 6 maart 2009

38

102e Jaargang mei 2009

Ondanks dat België een opleiding van vergelijkbare inhoud en niveau ontbeert, is de herkomst van Vlaamse deelnemers nog beperkt tot slechts enkele grotere organisaties. In samenwerking met lokale partijen gaat daarom aandacht geschonken worden aan de naamsbekendheid van de opleiding aldaar. Een heel ander toekomstaspect is de toepassing van de nieuwste elektronische leeromgeving. Op dit moment vindt de overgang plaats naar het gebruik van het internationaal steeds meer in zwang rakende ‘Blackboard’. Daarmee wordt een helemaal op maat gesneden leeromgeving gecreëerd, waarin de nieuwste e-toepassingen hun toegevoegde waarde gaan leveren. Het systeem bevat niet alleen alle lesmateriaal (dictaten en powerpoints) en aanverwante materialen (zoals video’s), het is ook een vertrekpunt naar alle andere kennisbronnen

Thema opleiding

G88@DJ9:AJ8=I7:=6C9:A>C<

op het vakgebied. Iedereen heeft een eigen pagina met zijn gegevens, wat het netwerken en het in stand houden daarvan na afloop van de opleiding ondersteunt. Een deel van de omgeving is zelfs publiekelijk toegankelijk, zodat ook belangstellenden voor de opleiding zich uitgebreid kunnen oriënteren. Tijdens het afstudeerproject gaat het systeem gebruikt worden om een compleet projectarchief op te bouwen. Waardevol voor docenten om de voortgang te bewaken en prettig voor de deelnemer om tussen de wekelijkse contactmomenten door op het gewenste moment en op afstand van elkaar toch samen te kunnen werken.

Referenties:

£°Ê*Àœ}À>““>Ê*œÃÌÊ >V…iœÀÊ"«iˆ`ˆ˜}ÊœÕ`iÌiV…˜ˆiŽ]ÊÓään]Ê°°Ê œœÀ˜LœÃ]Ê°Ê*ˆÃ 2. Afstudeerproject 2007-2008, G. Holtkamp H.H. van der Linden, M. Bode. 3. Memo prof. H. van der Ree aangaande de Applicatiecursus Koudetechniek aan het bestuur van de NVvK, mei 2005. 4. Innovatie leidt tot praktijkgericht onderwijs, M. Tachet, RCC Koude & Luchtbehandeling, 98e jaargang nr. 8 – september 2005, blz. 26-31 5. Web-site Kennisbank: www.kennisbank.org/kbkoud, log in als gast, password gast.

* Dr.ir. G.J Doornbos is gecommitteerde en docent van de post-HBO Opleiding Koudetechniek in Den Bosch en tevens verbonden als manager Research aan Alfa Laval Groningen BV. De auteur bedankt ˆÀ°Ê°Ê*ˆÃ]ʈÀ°Ê°Ê œ`i]ʓiÛÀ°Ê
°ÊÛ>˜Ê`iʈÃ`œ˜ŽÊ en prof. ir. H. van der Ree voor hun medewerking aan de totstandkoming van dit artikel.

Niels van de Heuvel: Leve de Bètavakken

Als Design Engineer bij GEA Grasso B.V., producent en ontwikkelaar van industriële koelcompressoren, heb ik vooral profijt van de pure bètavakken die gegeven worden tijdens de Post Bachelor Opleiding Koudetechniek van Avans+. Hoewel ik als HTS-Werktuigbouwer binnen de specialisatierichting energietechniek ben afgestudeerd, hebben juist vakken als Fysische Transportverschijnselen, Gekoelde Ruimtes en ook Methoden Koel & Bevriezen een meerwaarde voor mijn functie. Bij het afstudeerproject dat voor deze opleiding gedaan zal worden, hoop ik vooral te leren om de koelcompressor in zijn algemeenheid vanuit de andere perspectieven te zien dan die van een productontwikkelaar. Dit om mij beter te kunnen verplaatsen in de andere spelers op het koeltechnisch speelveld zoals installateurs, onderhoudsbedrijven, contractors en zodoende nóg gerichter koelcompressoren te ontwerpen, ontwikkelen, produceren en vermarkten in het kader van Compressing Your Costs.

102e Jaargang mei 2009

39