Dementie & motoriek Motorische veranderingen in een cognitief proces
Jeroen Demarteau, MSc Prof. Dr. Ivan Bautmans
Dementie & motoriek •
Dementie • Corticale vs. Subcorticale beelden
•
Faseringen in dementie • Verschillende indelingen
•
Functioneren bij dementie • Aangrijpingspunten en verrichtingen fysiotherapie
•
Wat kunnen we aan dementie doen? • Medicamenteuze en niet-medicamenteuze preventie en behandeling
Pag.2
Dementie Corticale dementie: • • • • • • • • • •
Vasculaire dementie Lewy-body dementie Ziekte van Alzheimer Frontotemporale dementie Frontalekwabdementie Primaire progressieve afasie Posterior corticale atrofie Langzaam progressieve apraxie Ziekte van Creutzfeldt-Jacob Syndroom van GerstmannSträussler-Scheinker
Subcorticale dementie: • • • • • • • • • • •
Vasculaire dementie Lewy-body dementie Normal pressure hydrocephalus Parkinson dementie Progressieve supranucleaire palsy Dementia pugilistica Ziekte van Huntington Progressieve multifocale leukoencefalopathie HIV-dementie Neurolues Toxische / metabole encefalopathie
Pag.3
Dementie Corticale dementie: • • • •
Vergeetachtigheid, m.n. inprentingstoornissen Gnostische stoornissen Fatische stoornissen Praktische stoornissen
Subcorticale dementie: •
• • • •
Pag.4
Vergeetachtigheid, m.n. ‘geheugenophaal’ stoornissen, trage verwerking van informatie en reactie daarop Depressiviteit, inertie, apathie Bradykinesie, hypokinesie, rigiditeit Loop- en stabiliteitsstoornissen Hypofonie, dysartrie
Dementie Corticale dementie: • • • •
Vergeetachtigheid, m.n. inprentingstoornissen Gnostische stoornissen Fatische stoornissen Praktische stoornissen
Subcorticale dementie: •
• • • •
Vergeetachtigheid, m.n. ‘geheugenophaal’ stoornissen, trage verwerking van informatie en reactie daarop Depressiviteit, inertie, apathie Bradykinesie, hypokinesie, rigiditeit Loop- en stabiliteitsstoornissen Hypofonie, dysartrie
Pag.5
Faseringen in dementie • • • •
Global Deterioration Scale (Reisberg B. e.a., 1982) Clinical Dementia Rating scale (Morris JC., 1993) Diagnostic and Statistical Manual of Mental disorders-3-R (American Psychiatric Association, 1987) Belevinggerichte Zorg (Feil N., 1989)
Pag.6
Faseringen in dementie GDS
CD R
Fase 1
Subjectively and objectively normal
Fase 2
Subjective complaints, objectively normal
Fase 3
DSM-3
0
Normal
Mild Cognitive Impairment
0,5
Very mild dementia
Fase 4
Early dementia
1
Mild dementia
Fase 5
Moderate dementia
Fase 6
Moderately severe dementia
2
Moderate dementia
Fase 7
Severe dementia
3
Severe dementia
BGZ
1
Lichte dementie
2
Matige dementie
3
Ernstige dementie
Fase 1
‘Bedreigde ik’
Fase 2
‘Verdwaalde ik’
Fase 3
‘Verborgen ik’
Fase 4
‘Verzonken ik’
Pag.7
Faseringen in dementie GDS
CD R
Fase 1
Subjectively and objectively normal
Fase 2
Subjective complaints, objectively normal
Fase 3
DSM-3
0
Normal
Mild Cognitive Impairment
0,5
Very mild dementia
Fase 4
Early dementia
1
Mild dementia
Fase 5
Moderate dementia
Fase 6
Moderately severe dementia
2
Moderate dementia
Fase 7
Severe dementia
3
Severe dementia
Pag.8
BGZ
1
Lichte dementie
2
Matige dementie
3
Ernstige dementie
Fase 1
‘Bedreigde ik’
Fase 2
‘Verdwaalde ik’
Fase 3
‘Verborgen ik’
Fase 4
‘Verzonken ik’
Functioneren bij dementie
International Classification of Functioning, disability and health (ICF), WHO 2001
Pag.9
Functioneren bij dementie
International Classification of Functioning, disability and health (ICF), WHO 2001
Pag.10
Functioneren bij dementie
International Classification of Functioning, disability and health (ICF), WHO 2001
Pag.11
Functioneren bij dementie
International Classification of Functioning, disability and health (ICF), WHO 2001
Pag.12
Functioneren bij dementie
International Classification of Functioning, disability and health (ICF), WHO 2001
Pag.13
Functioneren bij dementie
International Classification of Functioning, disability and health (ICF), WHO 2001
Pag.14
Functioneren bij dementie
International Classification of Functioning, disability and health (ICF), WHO 2001
Pag.15
Functioneren bij dementie
International Classification of Functioning, disability and health (ICF), WHO 2001 •
Functies 1. 2. 3. 4.
5. 6. 7. 8.
•
Mentale functies Sensorische functies en pijn Stem en spraak Functies van hart en bloedvatenstelsel, hematologisch systeem, afweersysteem en ademhalingsstelsel Functies van spijsverteringsstelsel, metabool stelsel en hormoonstelsel Functies van urogenitaal stelsel en reproductieve functies Functies van bewegingssysteem en aan beweging verwante functies • Functies van huid en verwante structuren
Anatomische eigenschappen 1. Anatomische eigenschappen van zenuwstelsel 2. Anatomische eigenschappen van oog, oor en verwante structuren 3. Anatomische eigenschappen van structuren betrokken bij stem en spraak
Pag.16
4. Anatomische eigenschappen van hart en bloedvatenstelsel, afweersysteem en ademhalingsstelsel 5. Anatomische eigenschappen van spijsverteringsstelsel, metabool stelsel en hormoonstelsel 6. Anatomische eigenschappen van urogenitaal stelsel 7. Anatomische eigenschappen van structuren verwant aan beweging 8. Anatomische eigenschappen van huid en verwante structuren
Activiteiten en participatie 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.
Leren en toepassen van kennis Algemene taken en eisen Communicatie Mobiliteit Zelfverzorging Huishouden Tussenmenselijke interacties en relaties Belangrijke levensgebieden Maatschappelijk, sociaal en burgerlijk leven
Functioneren bij dementie
International Classification of Functioning, disability and health (ICF), WHO 2001 •
1. 2. 3. 4.
5. 6. 7. 8.
•
4. Anatomische eigenschappen van hart en bloedvatenstelsel, afweersysteem en ademhalingsstelsel 5. Anatomische eigenschappen van spijsverteringsstelsel, metabool stelsel en hormoonstelsel 6. Anatomische eigenschappen van urogenitaal stelsel 7. Anatomische eigenschappen van structuren verwant aan beweging 8. Anatomische eigenschappen van huid en verwante structuren
Functies Mentale functies Sensorische functies en pijn Stem en spraak Functies van hart en bloedvatenstelsel, hematologisch systeem, afweersysteem en ademhalingsstelsel Functies van spijsverteringsstelsel, metabool stelsel en hormoonstelsel Functies van urogenitaal stelsel en reproductieve functies Functies van bewegingssysteem en aan beweging verwante functies • Functies van huid en verwante structuren
Activiteiten en participatie
Anatomische eigenschappen 1. Anatomische eigenschappen van zenuwstelsel 2. Anatomische eigenschappen van oog, oor en verwante structuren 3. Anatomische eigenschappen van structuren betrokken bij stem en spraak
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.
Leren en toepassen van kennis Algemene taken en eisen Communicatie Mobiliteit Zelfverzorging Huishouden Tussenmenselijke interacties en relaties Belangrijke levensgebieden Maatschappelijk, sociaal en burgerlijk leven
Pag.17
Aangrijpingspunten fysiotherapie
International Classification of Functioning, disability and health (ICF), WHO 2001
•
Functies 1) Mentale functies •
Algemene mentale functies • Energie en driften •
Energieniveau: mate van kracht en uithoudingsvermogen
• Slaap
•
Specifieke mentale functies • Aandacht • Psychomotorische functies • •
Psychomotorisch controle Kwaliteit van psychomotorische functies
• Stemming • Perceptie •
Auditieve, visuele, geur, smaak, tactiele perceptie
• Bepalen sequentie bij complexe bewegingen • Ervaren van zelf en tijd • •
Pag.18
Ervaren van zelf Lichaamsbeeld
Aangrijpingspunten fysiotherapie
International Classification of Functioning, disability and health (ICF), WHO 2001
2) Sensorische functies en pijn •
Hoorfuncties en vestibulaire functies • Vestibulaire functies • • •
•
Andere sensorische functies Smaak Reuk Propriocepsis Tast Sensorische functies verwant aan tempratuur en andere stimuli
• • • • •
• •
•
Positiegevoel Balans Bewegingsgevoel
Tempratuurwaarneming Waarnemning van druk
Pijn • Pijngewaarwording
Pag.19
Aangrijpingspunten fysiotherapie
International Classification of Functioning, disability and health (ICF), WHO 2001
4) Functies van hart en bloedvatenstelsel, haematologisch systeem, afweersysteem en ademhalingstelsel •
Functie van hart en bloedvatenstelsel • Hartfuncties • Functies van bloedvaten • Bloeddruk
•
Functie van ademhalingsstelsel • Ademhaling • Functies van ademhalingsspieren
•
Andere functies en gewaarwordingen van hart en bloedvatenstelsel en ademhalingsstelsel • Inspanningstolerantie • • •
Pag.20
Algemeen fysiek uithoudingsvermogen Aërobe capaciteit Vermoeibaarheid
Aangrijpingspunten fysiotherapie
International Classification of Functioning, disability and health (ICF), WHO 2001
7) Functies van bewegingssysteem en aan beweging verwante functies •
Functies van gewrichten en botten
• Onwillekeurige bewegingen • • • •
• Mobiliteit van gewrichten • Stabiliteit van gewrichten • Mobiliteit van botten
•
Spierfuncties • Spiersterkte • Spiertonus • Spieruithoudingsvermogen
•
Bewegingsfuncties
Onwillekeurige spiercontracties Tremor Tics en maniërisme Stereotypieën en motorische perseveratie
• Gangpatroon • Gewaarwordingen verband houdend met spieren en bewegingsfuncties
• Motorische reflexfuncties • Onwillekeurige bewegingsreacties • Controle van willekeurige bewegingen
• •
Spierstijfheid Spierspasme
Pag.21
Aangrijpingspunten fysiotherapie
International Classification of Functioning, disability and health (ICF), WHO 2001
•
Activiteiten en participatie 4) Mobiliteit •
Veranderen en handhaven van lichaamshouding • Veranderen van basale lichaamshouding • Handhaven van lichaamshouding • Uitvoeren van transfers
•
Dragen, verplaatsen en manipuleren van iets of iemand • Nauwkeurig gebruik van handen • Gebruiken van hand en arm
•
Lopen en zich verplaatsen • • • •
Lopen Zich verplaatsen Zich verplaatsen tussen verschillende locaties Zich verplaatsen met speciale middelen
7) Tussen menselijke interacties en relaties •
Algemene tussenmenselijke interacties • Basale tussen menselijke interacties Pag.22
Fysiotherapeutische verrichtingen
Classificatie Verrichtingen Paramedische Beroepen (CVPB), WCC 1995
• • • • • • • • • •
Het bevragen Paramedisch onderzoek Manuele verrichtingen Fysische therapie in engere zin Het sturen / oefenen Begeleiding Instrumentele verrichtingen Medicamenteuze verrichtingen Het voorzien in hulpmiddelen Overige verrichtingen
Pag.23
Fysiotherapeutische verrichtingen
Classificatie Verrichtingen Paramedische Beroepen (CVPB), WCC 1995
• • • • • • • • • •
Het bevragen Paramedisch onderzoek Manuele verrichtingen Fysische therapie in engere zin Het sturen / oefenen Begeleiding Instrumentele verrichtingen Medicamenteuze verrichtingen Het voorzien in hulpmiddelen Overige verrichtingen
Pag.24
Fysiotherapeutische verrichtingen
Classificatie Verrichtingen Paramedische Beroepen (CVPB), WCC 1995
•
Manuele verrichtingen • •
•
Het sturen / oefenen • • • •
•
Individueel sturen / oefenen van functies Groepsgewijs sturen / oefenen van functies Individueel sturen / oefenen van vaardigheden Groepsgewijs sturen / oefenen van vaardigheden
Begeleiding • •
•
Teweegbrengen van articulaire bewegingen Masseren
Informeren / adviseren / motiveren / stimuleren Bieden van steun
Het voorzien in hulpmiddelen • • • • •
Ontwerpen van hulpmiddelen Maken / vervaardigen van hulpmiddelen Veranderen van hulpmiddelen Aanbrengen / aanleggen en verwijderen van hulpmiddelen Testen / meten / controleren van hulpmiddelen
Pag.25
Wat kunnen we aan dementie doen? •
Farmacologische behandeling: • Inhiberend (GDS 3-?) • Palliatief (GDS 3-7)
•
Niet-farmacologische behandeling • Preventief (GDS 1-2) • Palliatief (GDS 3-7)
Pag.26
Farmacologische behandeling GDS: 3-?
•
Inhiberend: • Experimenteel: • • • • •
NSAID’s Vitaminen suplementen (C en E) Hormoonpreparaten (oestrogeen) Anti-amyloïd behandelingen Antioxidantia
• Beschikbaar: • Cholinesterase remmers • Memantine
Pag.27
Farmacologische behandeling GDS: 3-7
•
Palliatief: • Eerst niet-medicamenteuze behandeling / zorg, dan pas medicamenteuze behandeling (CBO-richtlijn Dementie, 2005) • Gericht op nevensymptomen: • • • • • • • • • • • • •
Agressie en agitatie Wanen en hallucinaties Apathie en onverschilligheid Depressie, dysforie en Emotionele labiliteit Prikkelbaarheid Angst Eetstoornissen Dwangmatigheid Slaapstoornissen / nachtelijke onrust Ontremming (opwindingstoestand) Ontremming (seksueel) Euforie Motorische onrust Pag.28
Farmacologische behandeling GDS: 3-7
•
Palliatief: • Eerst niet-medicamenteuze behandeling / zorg, dan pas medicamenteuze behandeling (CBO-richtlijn Dementie, 2005) • Gericht op nevensymptomen: • • • • • • • • • • • • •
Agressie en agitatie Wanen en hallucinaties Apathie en onverschilligheid Depressie, dysforie en Emotionele labiliteit Prikkelbaarheid Angst Eetstoornissen Dwangmatigheid Slaapstoornissen / nachtelijke onrust Ontremming (opwindingstoestand) Ontremming (seksueel) Euforie Motorische onrust Pag.29
Niet-farmacologische behandeling GDS: 1 en 2
•
Determinanten & risicofactoren: • • • • • • • • • •
Leeftijd Geslacht Erfelijke aanleg Overige familiaire factoren Risicofactoren voor hart- en vaatziekte Hoofdletsel Alcoholgebruik Opleidingsniveau Geneesmiddelen, hormonen en vitamines Overige factoren
Pag.30
Niet-farmacologische behandeling GDS: 1 en 2
•
Determinanten & risicofactoren: • • • • • • • • • •
Leeftijd Geslacht Erfelijke aanleg Overige familiaire factoren Risicofactoren voor hart- en vaatziekte Hoofdletsel Alcoholgebruik Opleidingsniveau Geneesmiddelen, hormonen en vitamines Overige factoren
Pag.31
Niet-farmacologische behandeling GDS: 1 en 2
•
Preventief (Middleton L. e.a., 2009): • Beperken cardiovasculaire risicofactoren: • • • • • •
• • • •
bloeddruk cholesterol bloedsuikers gewicht, alcoholgebruik roken
Cognitieve training (hersengymnastiek) Actieve leefstijl (lichaamsbeweging) Tijd doorbrengen met familie en vrienden Gezond eten: • meervoudig onverzadigde vetzuren (vis, granen en noten) • antioxidanten (groenten, fruit, koffie en thee)
• Behandelen van depressie Pag.32
Niet-farmacologische behandeling GDS: 1 en 2
•
Preventief (Middleton L. e.a., 2009): • Beperken cardiovasculaire risicofactoren: • • • • • •
• • • •
bloeddruk (Jonker C. e.a., 2009) cholesterol bloedsuikers gewicht, alcoholgebruik roken
Cognitieve training (hersengymnastiek) Actieve leefstijl (lichaamsbeweging) Tijd doorbrengen met familie en vrienden Gezond eten: • meervoudig onverzadigde vetzuren (vis, granen en noten) • antioxidanten (groenten, fruit, koffie en thee)
• Behandelen van depressie Pag.33
Niet-farmacologische behandeling GDS: 3-7
•
Palliatief: • Psychosociale interventies: • • • • • •
Cognitieve stimuleringsprogramma’s Emotie georiënteerde programma’s Zintuigstimuleringsprogramma’s Bewegingstimuleringsprogramma’s Stimuleren van (plezierige) activiteiten Psychotherapeutische interventies
• Fysieke interventies • • • •
Stimuleren van actieve leefstijl (ook preventief) Trainen (ook preventief) Bewegingstimuleringsprogramma’s Passieve houdings- / bewegingsinterventies
Pag.34
Psychosociale interventies GDS: 3-7
•
Gericht op de patiënt: • Cognitieve stimuleringsprogramma’s: • Cognitieve stimulatie therapie / Cognitieve training • Realiteitsoriënterende benaderingswijze (ROB)
• Emotiegeörienteerde programma’s: • • • • •
Behaviour management Reminiscentie Validation therapy Warme zorg Animal Assisted Therapy (AAT)
• Zintuigstimuleringsprogramma’s: • • • • • •
Massage / touch therapies Muziektherapie Aromatherapie Lichttherapie Multisensorische stimulatie (Snoezelen) Environmental manipulation / omgevingsfactoren Pag.35
Psychosociale interventies GDS: 3-7
• Bewegingstimuleringsprogramma’s: • Physical activity / Exercise • Psychomotorische therapie / Bewegings Activerings Programma (BAP)
• Stimuleren van (plezierige) activiteiten: • Activiteitenbegeleiding • Sociaal-maatschappelijke interacties
• Psychotherapeutische interventies: • Gedragstherapie • Ergotherapie
Pag.36
Psychosociale interventies GDS: 3-7
•
Gericht op de mantelzorger: • Psychotherapeutische interventies: • • • • •
Informatie / psycho-educatie Aanleren vaardigheden Vergroten sociale steun Gedragstherapie Ergotherapie
Pag.37
Psychosociale interventies GDS: 3-7
•
• • •
•
Muziektherapie, massage / touch therapie en fysieke activiteit / lichamelijke oefening werden in een recente review effectief bevonden voor specifieke symptomen bij dementie (Hulme C. e.a., 2010) Voor bijna alle psychosociale interventies is in meer of mindere mate evidentie beschikbaar Accupunctuur en Counseling werden niet bewezen effectief bevonden Er wordt in de literatuur een sterke voorkeur uitgesproken voor psychosociale interventies gericht op zowel de patiënt als de mantelzorger, m.n. gedragstherapie en ergotherapie (Jonker C. e.a., 2009). Multidisciplinaire benadering: • • • •
Verpleging Fysiotherapie, ergotherapie en logopedie Activiteitenbegeleiding Mantelzorgers Pag.38
Psychosociale interventies GDS: 3-7
•
Mogelijke werking psychosociale interventies: • Belasting = belastbaarheid zowel cognitief als fysiek • Gedrag: rustig • Tonus: ontspannen • Gemoedstoestand: neutraal, opgewekt, open, toegankelijk etc.
• Belasting ≠ belastbaarheid zowel cognitief als fysiek • Gedrag: onrustig • Tonus: gespannen • Gemoedstoestand: angstig, emotioneel, geagiteerd, agressief, verward etc. Pag.39
Fysieke interventies GDS: 1-7
• • • •
Stimuleren van actieve leefstijl (GDS 1-3) Trainen (GDS 1-4) Bewegingstimuleringsprogramma’s (GDS 4-5) Passieve houdings- / bewegingsinterventies (GDS 6-7)
Pag.40
Stimuleren van actieve leefstijl GDS: 1, 2 en 3
•
Nederlandse norm gezond bewegen voor ouderen: • 30 min. matig intensief bewegen, 5 dagen per week
•
Nederlandse fitnorm voor ouderen: • 20 min. intensief bewegen, 3 dagen per week
•
Sporten voor ouderen: • 60 min. intensief bewegen, 3 dagen per week
Pag.41
Stimuleren van actieve leefstijl GDS: 1, 2 en 3
•
Onderzoek ouderen: • • • • •
Sofi F. e.a., 2011 Meta-analyse, 15 prospectieve cohort studies geïncludeerd Doelgroep: niet dementerende personen >65 jaar (totaal n=33.816) Tijdspanne: follow-up 1-12 jaar Outcome measures: • Cognitieve achteruitgang (10 studies MMSE, 5 studies anders): tijdens follow-up 3210 gevallen van cognitieve achteruitgang
•
Resultaat: • Hoog niveau van fysieke activiteit: 38% minder kans op cognitive achteruitgang dan passieve personen • Laag tot gemiddeld niveau van fysieke activiteit: 35% minder kans op cognitive achteruitgang dan passieve personen
Pag.42
Trainen
GDS: 1, 2, 3 en 4
•
Grondmotorische eigenschappen: • • • • •
•
Kracht Uithoudingsvermogen Snelheid Lenigheid Coördinatie
Toevoegingen: • • • • • •
Mobiliteit Sensibiliteit (proprioceptie) Balans Wendbaarheid Dubbel taken Functionele oefeningen
Pag.43
Trainen
GDS: 1, 2, 3 en 4
•
Grondmotorische eigenschappen: • • • • •
•
Kracht Uithoudingsvermogen Snelheid Lenigheid Coördinatie
Toevoegingen: • • • • • •
Mobiliteit Sensibiliteit (proprioceptie) Balans Wendbaarheid Dubbel taken Functionele oefeningen
Pag.44
Trainen
GDS: 1, 2, 3 en 4
Trainingsvariabelen bepalen trainingsprikkel Trainingsvariabelen:
• •
Intensiteit (zwaarte) Duur (tijd) Frequentie (aantal X per week) Omvang (duur X frequentie.) Dichtheid (verhouding arbeid / rust)
• • • • •
Pag.45
Training kracht GDS: 1, 2, 3 en 4
• •
Beweging maximaal 1-30x uitvoerbaar = krachtprikkel Van Bemt e.a., 2001 • • • • • • • • • •
Bepalen 1RM (repetition maximum) Start tussen 30-45% 1RM / 1-3 series Opbouw 5% per week Trainen tussen 50-80% 8-10 oefeningen van grote spiergroepen b.v. circuit training 8-12 herhalingen per serie 3-5 series 2-3x per week Minimaal 6 weken Voorkeur functionele oefenvormen (de Vreede P., 2006) Pag.46
Voorbeelden circuit krachttraining GDS: 1, 2, 3 en 4
Pag.47
Voorbeelden functionele krachttraining GDS: 1, 2, 3 en 4
Pag.48
Training uithoudingsvermogen GDS: 1, 2, 3 en 4
• •
Beweging langdurig uitvoerbaar = UHV-prikkel Van Bemt e.a., 2000 • • • • • •
HRR bepalen (Karvonen) Start 30-45% HRR / 20 min. Elke 2 weken +5%HRR / +5 min. Trainen tussen 50-70% HRR 30-40 min. niet noodzakelijk aansluitend 3x per week
Pag.49
Voorbeelden cardiorespiratoire training GDS: 1, 2, 3 en 4
Pag.50
Trainen
GDS: 1, 2 en 3
•
Onderzoek geïnstitutionaliseerde kwetsbare ouderen: • • • • •
Weening-Dijksterhuis E. e.a., 2011 Review, 27 studies geïncludeerd Doelgroep: geïnstitutionaliseerde kwetsbare ouderen (≥70 jaar) RCT’s: 12 hoge kwaliteit, 12 RCT gemiddelde kwaliteit en 3 lage kwaliteit (aDCA) Outcome measures gebaseerd op Effect Size: • • • • • • • •
•
Kracht: 4 studies sterk / erg sterk effect, 5 studies gemiddeld / beperkt effect Uithoudingsvermogen: 2 studies sterk / erg sterk effect, 1 studie beperkt effect Lenigheid: 2 studies gemiddeld effect Coördinatie: tegenovergesteld effect Balans: 1 studie sterk / erg sterk effect, 9 studies gemiddeld / beperkt effect Functionele prestatie: 4 studies sterk / erg sterk effect, 8 studies gemiddeld / beperkt effect ADL: 1 studie sterk / erg sterk effect, 5 studies gemiddeld / beperkt effect, 1 studie tegenovergesteld effect Kwaliteit van leven: 2 studies effect op depressie beperkt en algeheel welbevinden beperkt / sterk
Resultaat: evidence-based trainingsadviezen geformuleerd.
Pag.51
Trainen
GDS: 1, 2 en 3
•
Evidence-based trainingsadviezen: • Kracht: • • • • • •
Type: progressieve weerstand training Intensiteit: 40-80% van 1RM Volume: van 1 set / 8 herhalingen naar 3 sets / 8 herhalingen Frequentie: 3x per week Duur: 60 minuten Episode: minimaal 10 weken
•
• • • •
•
• Uithoudingsvermogen: • • • • • •
Type: progressieve weerstand training Intensiteit: 80% van 1RM Volume: van 1 set / 8 herhalingen naar 3 sets / 8 herhalingen Frequentie: 3x per week Duur: 60 minuten Episode: 10 weken
• Lenigheid en Coördinatie: •
Geen sterk bewezen effect daarvoor geen advies
Pag.52
Balans: Type: individuele behoefte en mogelijkheden Frequentie: 3x per week Duur: 60 minuten Episode: 3 maanden
Functionele prestatie: • • • • • • • •
Type: progressieve weerstand training Intensiteit: 40-80% van 1RM voor PWT Volume: van 1 set / 8 herhalingen naar 3 sets / 8 herhalingen Frequentie: 3x per week Duur: 60 minuten Episode: 10 weken Type: progressieve functionele training (lopen, steppen, sport en spel) Intensiteit: opbouwen naar individuele behoefte en mogelijkheden in de tijd voor PFT
Trainen
GDS: 1, 2 en 3
• ADL prestatie: • • • • • •
Type: progressieve weerstand training Intensiteit: 40-80% van 1RM voor PWT Volume: van 1 set / 8 herhalingen naar 3 sets / 8 herhalingen Frequentie: 3x per week Duur: 60 minuten Episode: 10 weken
• Kwaliteit van leven: • • • • •
Type: weerstandstraining Volume: 2 sets / 8-12 herhalingen Frequentie: 1x per week Duur: 60 minuten Episode: 6 maanden
• • • •
Type: functionele training middels spel Frequentie: 1x per week Duur: 60 minuten Episode: 6 maanden
Pag.53
Trainen
GDS: 1, 2 en 3
•
Evidence-based trainingsadviezen: • Kracht: • • •
Frequentie: 3x per week Duur: 60 minuten Episode: minimaal 10 weken
• Uithoudingsvermogen: • • •
Frequentie: 3x per week Duur: 60 minuten Episode: 10 weken
• Balans: • • •
Frequentie: 3x per week Duur: 60 minuten Episode: 3 maanden
• Functionele prestatie: • • •
Frequentie: 3x per week Duur: 60 minuten Episode: 10 weken
Pag.54
• ADL prestatie: • • •
Frequentie: 3x per week Duur: 60 minuten Episode: 10 weken
• Kwaliteit van leven: • • •
Frequentie: 1x per week Duur: 60 minuten Episode: 6 maanden
Trainen GDS: 3 en 4
•
Onderzoek dementerende ouderen: • • • • •
Blankevoort CG. e.a., 2010 Review, 16 studies geïncludeerd Doelgroep: dementerende ouderen (≥70 jaar, MMSE ≤24/30) 10 RCT’s (niveau 2b), 6 Case series (niveau 4), gemiddelde kwaliteit Outcome measures gebaseerd op Effect Size: • • • • • • •
• • •
Loopsnelheid (normaal): 6 studies gemiddel effect Loopsnelheid (snel): 2 studies beperkt effect Uithoudingsvermogen: 5 studies erg sterk effect Functionele mobiliteit: 6 studies gemiddeld effect Kracht onderste extremiteit: 7 studies erg sterk effect Balans: 5 studies erg sterk effect ADL: 4 studies sterk effect
Haalbaarheid trainingsprogramma: ≥85% geschikt voor deelname, ≤20% dropout, geen tegenovergesteld effect gerapporteerd; Hogere MMSE, hogere uitval ; Resultaat: evidence-based trainingsadviezen geformuleerd.
Pag.55
Trainen GDS: 3 en 4
•
Evidence-based trainingsadviezen: • Train in alle stadia van dementie binnen de behoefte en mogelijkheden van de persoon • Gevonden effecten zijn vergelijkbaar met resultaten van ouderen zonder cognitieve beperkingen en geïnstitutionaliseerde ouderen zonder cognitieve beperkingen. • Gebruik multi-componenten interventies • Duur: 45-60 minuten per sessie • Frequentie: mininimaal 3x per week • Episode: 12 weken of langer
Pag.56
Bewegingstimuleringsprogramma’s GDS: 4 en 5
•
Therapeutisch lopen o.b.v. Fysiotherapeut: •
• •
Lopen met een rollator is voor personen ouder dan 75 jaar een activiteit met een gemiddelde tot hoge intensiteit waarbij het aerobe uithoudingsvermogen getraind wordt (Eggermont L. e.a., 2006)
Groepsgym i.s.m. activiteitenbegeleiding gericht op sport, spel en ontspanning Bewegings Activerings Programma (BAP), Droes RM., 1987: • • • •
Psychomotorische groepstherapie voor dementerende ouderen Elementen van ROB / Validation Doel: verminderen of voorkomen van psychosociale problemen door beweging en aandacht voor lichaamsbeleving Drie aspecten: 1. 2. 3.
• • •
(Re-) activering (Re-) socialisering Bevorderen van het affectief functioneren
59 bewegingsactiviteiten met vaste opbouw Duur:45 min. Frequentie: 2xp/w
Pag.57
Passieve interventies GDS: 6 en 7
•
Passive Movement Therapy (PMT): • • •
Hobbelen H., 2010 Doelgroep: dementerende ouderen met paratonie Defenitie paratonie: • • • • • • •
•
Paratonia Assessment Instrument (PAI): • • • • •
•
Paratonie is een vorm van hypertonie met een onvrijwillige variabele weerstand tegen passief bewegen die voorkomt bij dementie De uitingsvorm van paratonie kan veranderen met het vorderen van de dementie De mate van weerstand veranderd met de snelheid van bewegen De mate van paratonie neem toe als de behandelaar meer kracht gebruikt De ernst van de paratonie neemt toe met de progressie van de dementie De weerstand kan in elke bewegingsrichting voelbaar zijn (geen patroon) Er is geen sprake van een knipmesfenomeen
Een onvrijwillige variabele weerstand bij passief bewegen Er is geen sprake van een knipmesfenomeen De weerstand op passief bewegen is in elke bewegingsrichting voelbaar Weerstand is voelbaar in één lidmaat in twee richtingen of in twee ledematen De mate van weerstand correleert met de snelheid van bewegen
Resultaat: op korte termijn effect, op lange termijn tegenovergesteld effect. Pag.58
Passieve interventies GDS: 6 en 7
PDL:
•
Een complex van handelingen , maatregelen en voorzieningen die bijdragen aan een optimale begeleiding, verzorging en verpleging van mensen bij wie zelfzorgtekorten niet meer zijn op te heffen. Aandachtsgebieden: liggen, zitten, gewassen worden, gekleed worden, verschoond worden, verplaatst worden en gevoed worden. Instruerende rol fysiotherapeut: spasme inhiberende technieken, vermijden ongewenst optredende reflexen, efficiënte transfers begeleiden, bieden van optimale houdingen en ondersteunende maatregelen.
•
• •
Methode van de Rakt:
•
Ontstaan foetale houding door perceptieprobleem als reactie op gebrek aan stabiliteit en verminderde tactiele input waardoor men op zoek gaat naar interne input. Behandeling door verhogen tactiele input en stabiliteit door gebruik van ‘harde’ matrassen en kussens.
•
•
Pag.59
Overzicht GDS: 1 Patiënt •
Cognitieve functie: •
Geen cognitieve achteruitgang
•
Psychosociale interventies:
•
Stimuleren actieve leefstijl
•
Fysieke interventies:
•
Stimuleren actieve leefstijl
Pag.60
Overzicht GDS: 2 Patiënt •
Cognitieve functie: •
•
Mantelzorger •
Zeer lichte cognitieve achteruitgang
Psychosociale interventies: •
Informatie / psycho-educatie
Psychosociale interventies: •
Stimuleren van actieve leefstijl
•
Fysieke interventies:
• •
Stimuleren van actieve leefstijl Trainen
Pag.61
Overzicht GDS: 3 Patiënt •
Cognitieve functie: •
Lichte cognitieve achteruitgang
•
Psychosociale interventies:
• • • • •
Cognitieve stimulatie therapie / Cognitieve training Realiteitsoriënterende benaderingswijze Omgevingsfactoren Gedragstherapie Ergotherapie
•
Fysieke interventies:
• •
Stimuleren van actieve leefstijl Trainen
Pag.62
Mantelzorger •
Psychosociale interventies: • • • • •
Informatie / psycho-educatie Aanleren vaardigheden Vergroten sociale steun Gedragstherapie Ergotherapie
Overzicht GDS: 4 Patiënt •
Cognitieve functie: •
Mantelzorger •
Matige cognitieve achteruitgang
•
Psychosociale interventies:
• • • • • • •
Realiteitsoriënterende benaderingswijze Reminiscentie Validation Omgevingsfactoren Warme zorg Gedragstherapie Ergotherapie
•
Fysieke interventies:
•
Trainen
Psychosociale interventies: • • • • •
Informatie / psycho-educatie Aanleren vaardigheden Vergroten sociale steun Gedragstherapie Ergotherapie
Pag.63
Overzicht GDS: 5 Patiënt •
Cognitieve functie: •
•
Psychosociale interventies: • • • • • • • •
•
Matig tot ernstige cognitieve achteruitgang Reminiscentie Validation Animal Assisted Therapie Muziektherapie Omgevingsfactoren Warme zorg Gedragstherapie Ergotherapie
Fysieke interventies: •
Psychomotorische therapie / Bewegings Activerings Programma
Pag.64
Mantelzorger •
Psychosociale interventies: • • • • •
Informatie / psycho-educatie Aanleren vaardigheden Vergroten sociale steun Gedragstherapie Ergotherapie
Overzicht GDS: 6 Patiënt •
Cognitieve functie: •
Mantelzorger •
Ernstige cognitieve achteruitgang
•
Psychosociale interventies:
• • • • • • • • • • •
Reminiscentie Validation Massage- / touch therapies Animal Assisted Therapie Muziektherapie Aromatherapie Lichttherapie Snoezelen Omgevingsfactoren Warme zorg Ergotherapie
•
Fysiek interventies:
•
Passiviteiten dagelijks Leven (PDL)
Psychosociale interventies: • • • • •
Informatie / psycho-educatie Aanleren vaardigheden Vergroten sociale steun Gedragstherapie Ergotherapie
Pag.65
Overzicht GDS: 7 Patiënt •
Cognitieve functie: •
zeer ernstige cognitieve achteruitgang
•
Psychosociale interventies:
• • • • • • • • •
Massage- / touch therapies Animal Assisted Therapie (AAT) Muziektherapie Aromatherapie Lichttherapie Snoezelen Omgevingsfactoren Warme zorg Ergotherapie
•
Fysiek interventies:
• •
Passiviteiten dagelijks Leven (PDL) Van de Rakt-methode Pag.66
Mantelzorger •
Psychosociale interventies: • • • • •
Informatie / psycho-educatie Aanleren vaardigheden Vergroten sociale steun Gedragstherapie Ergotherapie
Vragen?
www.vub.ac.be/GERO Pag.67
Literatuur • • • • • • • • • • •
Jonker C. et al, Handboek dementie, BSL 2009 (ISBN 9789031362288) Wolters E. et al, Neurologie, BSL 2001 (ISBN 903133474) van der Brugge F., Neurorevalidatie bij centraal neurologische aandoeningen, BSL 2008 (ISBN 9789031352722) de Morree J. et al, Inspanningsfysiologie, oefentherapie en training, BSL 2006 (ISBN 9031343668) WHO, Internationale statistische classificatie van ziekten en met gezondheidverband houdende problemen, BSL 2010 (ISBN 9789031383924) APA, Diagnostic and statistical manual of mental disorders - fourth edition – text revision, D&S Company 2000 (ISBN 9780890420249) WHO, Internationale classificatie van het menselijk functioneren, BSL 2001 (ISBN 903133913X) CBO, Richtlijn Diagnostiek en medicamenteuze behandeling van dementie, 2005 (ISBN 9085230934) NGR, Rapport Gezondheidsraad Dementie, 2002 (ISBN: 9055494178) Hobbelen J., Paratonia enlightened, Gildeprint 2010 (ISBN 9789461080950) RIVM, Nationaal Kompas Volksgezondheid, 2007: http://www.nationaalkompas.nl /gezondheid-en-ziekte/ziekten-enaandoeningen/psychische-stoornissen/dementie/ Pag.68
Literatuur •
• •
• •
•
Weening-Dijksterhuis et al. Frail institutionalized older persons: A comprehensive review on physical exercise, physical fitness, activities of daily living, and quality-of-life. American journal of physical medicine & rehabilitation / Association of Academic Physiatrists (2011) vol. 90 (2) pp. 156-68 Sofi et al. Physical activity and risk of cognitive decline: a meta-analysis of prospective studies. Journal of Internal Medicine (2011) vol. 269 (1) pp. 107-17 Hulme et al. Non-pharmacological approaches for dementia that informal carers might try or access: a systematic review. International Journal of Geriatric Psychiatry (2010) vol. 25 (7) pp. 756-63 Dual protection: 6 steps for preventing dementia. Harvard heart letter : from Harvard Medical School (2010) vol. 20 (8) pp. 6 Blankevoort et al. Review of effects of physical activity on strength, balance, mobility and ADL performance in elderly subjects with dementia. Dementia and Geriatric Cognitive Disorders (2010) vol. 30 (5) pp. 392-402 Hogan et al. Diagnosis and treatment of dementia: 5. Nonpharmacologic and pharmacologic therapy for mild to moderate dementia. CMAJ : Canadian Medical Association journal = journal de l'Association medicale canadienne (2008) vol. 179 (10) pp. 1019-26
Pag.69
Literatuur •
• • •
• •
•
Eggermont et al. Walking with a rollator and the level of physical intensity in adults 75 years of age or older. Archives of Physical Medicine and Rehabilitation (2006) vol. 87 (5) pp. 733-6 Ferri et al. Global prevalence of dementia: a Delphi consensus study. Lancet (2005) vol. 366 (9503) pp. 2112-7 De prevalentie bij ouderen van de ziekte van Alzheimer, vasculaire dementie en dementie bij de ziekte van Parkinson; het ERGO-onderzoek. (2005) pp. 1-6 Choi et al. Interchanging scores between clinical dementia rating scale and global deterioration scale. Alzheimer disease and associated disorders (2003) vol. 17 (2) pp. 98105 van Bemt C. et al, De effectiviteit van trainingsprogramma’s voor ouderen ter verbetering van de spierkracht, Fysiotherapie & ouderenzorg (2001) pp. 5-14 Van Bemt C. et al, De effectiviteit van trainingsprogramma’s voor ouderen ter verbetering van het maximaal aeroob uithoudingsvermogen, Fysiotherapie & ouderenzorg (2000) pp. 9-19 Feil. Validation therapy. Geriatric nursing (New York, NY) (1992) vol. 13 (3) pp. 129-33
Pag.70
