definitieve eindnota masterplan petroleum zuid GO IPZ juni 2011 TEKST

definitieve eindnota masterplan petroleum zuid GO IPZ | juni 2011 | TEKST

OMGEVING + HASKONING + BCI + MINT - 23/08/2013 - 201106_Antwerpen_Blue Gate_Masterplan Petroleum Zuid

colofon  project: masterplan petroleum zuid  opdrachtgever: GO IPZ  opdrachtnemer: OMGEVING cvba + HASKONING nv + BCI bv + MINT nv Uitbreidingstraat 390 2600 Berchem - Antwerpen t 03 448 22 72 f 03 440 13 93

2


Inhoud Inhoud ...................................................................................................................................... - 3 Kaarten .................................................................................................................................... - 7 Figuren..................................................................................................................................... - 7 Tabellen ................................................................................................................................... - 8 Leeswijzer ................................................................................................................................ - 9 I.

Inleiding.......................................................................................................................... - 11 -

1.

Statuut van het masterplan ............................................................................................. - 13 -

2.

Situering ......................................................................................................................... - 13 -

3.

Randvoorwaarden en richtlijnen ..................................................................................... - 14 -

4.

Eigendomsstructuur........................................................................................................ - 14 -

II.

Ontwerp ......................................................................................................................... - 15 -

1.

Visie................................................................................................................................ - 17 -

2. Unique selling proposition .............................................................................................. - 19 2.1. Petroleum Zuid: een ambitieus en innovatief bedrijventerrein aan de Antwerpse Scheldeboord......................................................................................................................... - 19 2.2. Economische invulling ................................................................................................. - 20 2.2.1. Duurzame logistiek ................................................................................................... - 21 2.2.2. Duurzame productie ................................................................................................. - 21 2.3. Ambities....................................................................................................................... - 22 2.3.1. Duurzaam, eco-innovatief bedrijventerrein ............................................................... - 22 3. Ruimtelijke concepten .................................................................................................... - 25 3.1. Vaste ruimtelijke concepten ......................................................................................... - 25 3.2. Flexibele ruimtelijke concepten ................................................................................... - 28 4. Bouwstenen van het masterplan .................................................................................... - 29 4.1. Hoogwaardige economische (watergebonden) activiteiten ......................................... - 29 4.1.1. Zone voor slimme logistiek ....................................................................................... - 29 4.1.2. Gemengd regionaal bedrijventerrein ........................................................................ - 31 4.2. Gebied voor stedelijke activiteiten ............................................................................... - 32 4.2.1. Harde randvoorwaarden voor de zone stedelijke activiteiten ................................... - 32 4.2.2. Flexibele elementen voor de zone voor stedelijke activiteiten .................................. - 33 4.3. Groene corridor ........................................................................................................... - 34 4.4. Ontsluiting ................................................................................................................... - 36 4.5. Reliëf en ruimte voor water.......................................................................................... - 37 4.5.1. Harde randvoorwaarden met betrekking tot het reliëf ............................................... - 37 4.5.2. Flexibele concepten met betrekking tot het reliëf ..................................................... - 38 -

3


5. Detailuitwerkingen.......................................................................................................... - 41 5.1. Richtinggevende straatprofielen ................................................................................. - 41 5.1.1. Hoofdontsluitingsweg ............................................................................................... - 41 5.1.2. Secundaire wegen ................................................................................................... - 41 5.2. Overgang naar de Hobokense Polder......................................................................... - 42 6. Aanzet tot beeldkwaliteit ................................................................................................ - 43 6.1. Beeldkwaliteit van het openbaar domein .................................................................... - 43 6.1.1. Omheining en afsluitingen ....................................................................................... - 43 6.1.2. Groen ....................................................................................................................... - 44 6.1.3. Water ....................................................................................................................... - 44 6.1.4. Erfgoed .................................................................................................................... - 44 6.1.5. Signalisatie .............................................................................................................. - 44 6.2. Beeldkwaliteit van de architectuur............................................................................... - 44 6.3. Speciale zichtlocaties.................................................................................................. - 45 6.4. Inrichtingsprincipes ..................................................................................................... - 46 6.5. Materiaalgebruik ......................................................................................................... - 47 6.6. Aanpasbaarheid .......................................................................................................... - 47 7. Fasering ......................................................................................................................... - 49 7.1.1. Fase 0: bouwrijp maken van het terrein ................................................................... - 49 7.1.2. Fase 1: aanleggen van de infrastructuur en ontwikkelen van het SWDC ................ - 49 7.1.3. Fase 2: ontwikkelen van het oostelijk deel en bouw van het voetbalstadion ............ - 49 7.1.4. Fase 3: ontwikkelen van het westelijk deel en aanleggen van de groene corridor ... - 50 7.1.5. Fase 4: transformeren van de petroleumcluster....................................................... - 50 8. Oppervlakten ................................................................................................................. - 51 8.1. Oppervlakten bij de bestaande situatie ....................................................................... - 51 8.2. Indicatieve oppervlakten van het masterplan .............................................................. - 51 9. Relatie met het project-MER .......................................................................................... - 53 9.1. MER-plicht .................................................................................................................. - 53 9.2. Inzet van de MER-studie in de procesvoortgang van het project IPZ ......................... - 53 9.3. Inhoudelijke aspecten ................................................................................................. - 53 9.3.1. Disciplines ................................................................................................................ - 54 9.4. Procedure ................................................................................................................... - 56 III.

Thematische onderbouwing .......................................................................................... - 57 -

1. Ruimtelijke economie ..................................................................................................... - 59 1.1. Uitgangspunten ........................................................................................................... - 59 1.2. Economisch profiel van het bedrijventerrein ............................................................... - 59 1.2.1. Duurzame logistiek .................................................................................................. - 59 1.2.2. Hoogwaardige productie .......................................................................................... - 60 1.2.3. Onderzoek en ontwikkeling ...................................................................................... - 61 1.3. Flexibiliteit op basis van marktvraag ........................................................................... - 61 1.4. Raming van de potentiële werkgelegenheid ............................................................... - 62 1.4.1. Potentiële werkgelegenheid voor hoogwaardige productie ...................................... - 62 1.4.2. Potentiële werkgelegenheid voor onderzoek en ontwikkeling .................................. - 62 1.4.3. Totale potentiële werkgelegenheid .......................................................................... - 63 1.5. Trimodaliteit ................................................................................................................ - 64 1.6. Conclusies .................................................................................................................. - 65 -

4


2. Eco-effectiviteit ............................................................................................................... - 67 2.1. Water ........................................................................................................................... - 67 2.1.1. Uitgangspunten ........................................................................................................ - 67 2.1.2. Buffering van piekneerslagen ................................................................................... - 70 2.1.3. Waterbalans ............................................................................................................. - 72 2.1.4. Verdere onderzoeksvragen ...................................................................................... - 73 2.2. Ecologie....................................................................................................................... - 73 2.2.1. Uitgangspunten ........................................................................................................ - 73 2.2.2. Groene corridor: ecotoopontwikkeling ...................................................................... - 73 2.2.3. Groene corridor: landschapecologische verbinding .................................................. - 74 2.2.4. Bedrijventerrein ........................................................................................................ - 77 2.3. Energie ........................................................................................................................ - 77 2.3.1. Uitgangspunten ........................................................................................................ - 78 2.3.2. Concrete inpassing ................................................................................................... - 78 2.3.3. Samenvatting ........................................................................................................... - 83 2.4. Materialen.................................................................................................................... - 84 3. Bodemsanering .............................................................................................................. - 87 3.1. Verontreinigingssituatie ............................................................................................... - 87 3.2. Basisprincipes voor de bodemsanering ....................................................................... - 87 3.3. Beschrijving van de toekomstige topografie in de saneringszones ............................. - 88 3.3.1. Groene corridor ........................................................................................................ - 88 3.3.2. Bedrijventerrein ........................................................................................................ - 89 3.4. Voorgestelde saneringsaanpak ................................................................................... - 89 3.5. Timing van de sanering ............................................................................................... - 91 3.6. Conclusies van de bodemsanering ............................................................................. - 93 4. Mobiliteit ......................................................................................................................... - 95 4.1. Uitgangspunten ........................................................................................................... - 95 4.2. Bereikbaarheidsprofiel van Petroleum Zuid ................................................................. - 96 4.2.1. Voetgangers ............................................................................................................. - 96 4.2.2. Fietsers..................................................................................................................... - 96 4.2.3. Openbaar vervoer..................................................................................................... - 97 4.2.4. Privaat gemotoriseerd personenvervoer ................................................................... - 98 4.2.5. Goederenvervoer...................................................................................................... - 99 4.3. Mobiliteitsprofiel van de geplande activiteiten ............................................................. - 99 4.3.1. Bedrijventerrein ........................................................................................................ - 99 4.3.2. Zone voor stedelijke activiteiten ............................................................................. - 101 4.4. Confrontatie van de profielen .................................................................................... - 104 4.4.1. Cumulatieve effecten voor het bedrijventerrein en het stadion ............................... - 104 4.4.2. Parkeerbehoeften ................................................................................................... - 105 4.4.3. Aanpassingen aan het bestaand verkeersnet ........................................................ - 105 4.5. Bijkomende maatregelen ........................................................................................... - 107 4.5.1. Algemene maatregelen .......................................................................................... - 107 4.5.2. Maatregelen per modus voor het bedrijventerrein .................................................. - 107 4.5.3. Maatregelen per modus voor het stadion ............................................................... - 108 4.5.4. Complementariteit tussen maatregelen .................................................................. - 108 4.6. Conclusies ................................................................................................................. - 108 4.7. Verdere onderzoeksvragen ....................................................................................... - 108 5.

Reliëf ............................................................................................................................ - 111 -

5


5.1. 5.2. 5.3.

Uitgangspunten ......................................................................................................... - 111 Principes van de ophoging........................................................................................ - 111 Conclusies ................................................................................................................ - 112 -

6. Landschap ................................................................................................................... - 113 6.1. Uitgangspunten ......................................................................................................... - 113 6.2. Ontwerpelementen.................................................................................................... - 113 6.2.1. Groene corridor ...................................................................................................... - 113 6.2.2. Poldermodel als landschappelijk kader .................................................................. - 113 6.3. Erfgoed ..................................................................................................................... - 114 6.3.1. Studie Erfgoed & Visie ........................................................................................... - 114 6.3.2. Beperkingen van het terrein ................................................................................... - 114 6.3.3. Visie op behoud van erfgoed ................................................................................. - 115 6.3.4. Voorstel van behoud van industrieel erfgoed ......................................................... - 115 7. Parkmanagement......................................................................................................... - 117 7.1. Principes ................................................................................................................... - 117 7.1.1. Principes van hoogwaardigheid ............................................................................. - 117 7.1.2. Principes voor samenwerking ................................................................................ - 118 7.1.3. Praktische aandachtspunten .................................................................................. - 118 IV. Suggesties en aanbevelingen ..................................................................................... - 121 1. Potenties buiten het plangebied ................................................................................... - 123 1.1. Waterzuiveringsinstallatie van Aquafin ..................................................................... - 123 1.2. Spoorwegbundel ....................................................................................................... - 123 1.3. Site Emiel Vloorstraat ............................................................................................... - 123 1.4. Energie-uitwisseling .................................................................................................. - 123 V.

Bijlage I: planningscontext ........................................................................................... - 125 -

1. Randvoorwaarden en richtlijnen .................................................................................. - 127 1.1. Gewestelijk ruimtelijk uitvoeringsplan „afbakening grootstedelijk gebied Antwerpen‟ - 127 1.1.1. Specifiek regionaal bedrijventerrein met watergebonden karakter ........................ - 127 1.1.2. Gemengd regionaal bedrijventerrein ...................................................................... - 128 1.1.3. Gebied voor stedelijke activiteiten.......................................................................... - 128 1.1.4. Gebied voor spoorinfrastructuur............................................................................. - 129 1.1.5. Publiek toegankelijke groenzone ........................................................................... - 129 1.2. Strategisch ruimtelijk structuurplan Antwerpen ......................................................... - 130 1.3. Mobiliteitsplan Antwerpen ......................................................................................... - 130 1.4. Masterplan Scheldekaaien ........................................................................................ - 130 1.5. Politiek akkoord, Termsheet en brownfieldconvenant ............................................... - 131 1.6. Business Plan Petroleum Zuid .................................................................................. - 131 VI. Bijlage II: voorstel tot bedrijfscharter............................................................................ - 133 1. Voorstel tot bedrijfscharter ........................................................................................... - 135 1.1. Uitgiftebeleid ............................................................................................................. - 135 VII. Bijlage IlI: raamwerk duurzaamheid............................................................................. - 139 1.

6

Raamwerk voor duurzaamheid .................................................................................... - 141 -


1.1. 1.2. 1.3.

Specifieke activiteiten ................................................................................................ - 141 Specifieke infrastructuur ............................................................................................ - 141 Specifieke gebiedsinrichting ...................................................................................... - 142 -

Kaarten kaart 1 kaart 2 kaart 3 kaart 4 kaart 5 kaart 6 kaart 7 kaart 8 kaart 9 kaart 10 kaart 11 kaart 12 kaart 13 kaart 14 kaart 15 kaart 16 kaart 17 kaart 18 kaart 19 kaart 20 kaart 21

situering .......................................................................................................... - 13 gewestelijk ruimtelijk uitvoeringsplan.............................................................. - 14 eigendomsstructuur ........................................................................................ - 14 visualisatie - clusterkade ............................................................................... - 30 visualisatie - gemengd regionaal bedrijventerrein .......................................... - 31 gebied voor stedelijke activiteiten - situering .................................................. - 32 gebied voor stedelijke activiteiten - randvoorwaardenkaart ............................ - 32 gebied voor stedelijke activiteiten - richtinggevende invulling ........................ - 33 gebied voor stedelijke activiteiten - richtinggevend profiel.............................. - 33 visualisatie groene corridor ............................................................................ - 34 hoofdontsluitingsweg 1 .................................................................................... - 41 hoofdontsluitingsweg 2 .................................................................................... - 41 secundaire ontsluitingsweg ............................................................................. - 41 secundaire ontsluitingsweg en groenstrook .................................................... - 42 visualisatie overgang naar de Hobokense Polder ........................................... - 42 onderzoek inplanting grootschalige windmolens ............................................. - 80 energienetwerk ................................................................................................ - 82 verontreiniging - drijflagen en/of grondconcentraties aan minerale olie................................................................................................................... - 87 verontreiniging - zware metalen en PAK ......................................................... - 87 parkeren - personenwagens .......................................................................... - 105 digitale reliëfkaart (laserscanning Vlaanderen) ............................................. - 111 -

Figuren figuur 1 figuur 2 figuur 3 figuur 4 figuur 5 figuur 6 figuur 7 figuur 8 figuur 9 figuur 10

reorganisatie ATAB ......................................................................................... - 29 conceptsnede ophoging centrale corridor ....................................................... - 39 conceptsnede ophoging corridor langs spoorbundel ....................................... - 39 typologievoorstellen: gemeenschappelijke toegang (l), rug aan rug (r)..................................................................................................................... - 45 mogelijk overstromingsgevoelig gebied........................................................... - 68 typisch ecotopenbeeld in de Hobokense Polder ............................................. - 74 typisch ecotopenbeeld in het bermenlandschap van de groene singel ............................................................................................................... - 75 schema‟s bodemverontreiniging groene corridor............................................. - 88 schema bodemverontreiniging bedrijventerrein ............................................... - 89 fasering bodemsanering .................................................................................. - 92 -

7


Tabellen tabel 1 tabel 2 tabel 3 tabel 4 tabel 5 tabel 6 tabel 7 tabel 8 tabel 9 tabel 10 tabel 11

8

indicatieve netto oppervlakte van de bestaande situatie ................................- 51 indicatieve netto oppervlakte voor het ruimtebeslag in het projectgebied ...................................................................................................- 51 vier ontwikkelingsvarianten .............................................................................- 54 indicatie van totale werkgelegenheid van het projectgebied ...........................- 63 indicatie van de totale werkgelegenheid van Petroleum Zuid (na 2035) ...............................................................................................................- 63 totale hoeveelheid hemelwater op Petroleum Zuid .........................................- 70 capaciteitsberekening hemelwaterbuffers .......................................................- 70 overzicht van mogelijke technieken om duurzame energie op te wekken ............................................................................................................- 79 overzicht van mogelijke alternatieve energiebronnen .....................................- 83 vergelijking van de saneringstechnieken .........................................................- 90 vergelijking tussen LEED en BREEAM ..........................................................- 142 -


Leeswijzer Voorliggend document kadert in de herontwikkeling van Petroleum Zuid als „een watergebonden bedrijventerrein met voetbalstadion‟. Het masterplan Petroleum Zuid legt het kader en de randvoorwaarden vast voor een samenhangende ruimtelijke ontwikkeling van het opdrachtgebied en fungeert in de toekomst als leidraad voor de ontwikkeling van verschillende deelprojecten. In het masterplan wordt het onderscheid gemaakt tussen vaste elementen en richtinggevende elementen. In een eerste deel wordt het statuut van het masterplan Petroleum Zuid besproken. Over welk gebied gaat het? Welke randvoorwaarden zijn meegenomen bij de opmaak van de principes voor het masterplan? Het tweede deel beschrijft het plan zelf. Wat is de visie op het gebied en wat zijn de bouwstenen van het plan? Waarschijnlijk komen er vele vragen op bij het lezen van de krachtlijnen van het masterplan. Welk is de motivatie om bepaalde uitspraken te doen? Wat is de onderbouwing van de genomen opties? Deel 3 tracht een zo volledig mogelijk antwoord te geven op al deze vragen en dit vanuit verschillende invalshoeken. Achtereenvolgens wordt ingegaan op de thema‟s „ruimtelijke economie‟, „mobiliteit‟, „reliëf‟, „water‟, „bodemsanering‟, „energie‟, „materiaalgebruik‟, „beeldkwaliteit‟, „beheer‟. De behandeling van al deze thema‟s binnen het ontwerp geeft samen een invulling aan de ambitie om een duurzaam bedrijventerrein te ontwikkelen. Een vierde deel vat de voornaamste conclusies samen en doet enkele aanbevelingen voor het verder proces.

9


10


I. Inleiding

11


12


1. Statuut van het masterplan Het masterplan Petroleum Zuid legt het kader vast en geeft de randvoorwaarden aan voor de samenhangende ruimtelijke ontwikkeling en invulling van het projectgebied. Het vormt het raamwerk waarbinnen de verdere uitwerking en ontwikkeling van deelprojecten (stadsregionaal watergebonden distributiecentrum (SWDC), bedrijventerrein, voetbalstadion met flankerend programma, verkeersinfrastructuur en groene corridor) op een autonome en gefaseerde wijze kunnen plaatsvinden. Het presenteert een mogelijk voorstel van invulling op basis van de verschillende besliste elementen die zullen deel uitmaken van het nieuw bedrijventerrein. Het masterplan is geen eindtoestandsplan dat de exacte invulling van het projectgebied vastlegt. Het wordt gekenmerkt door een belangrijke mate van flexibiliteit en aanpasbaarheid in functie van nieuwe inzichten, veranderende behoeften en verder onderzoek. Vandaar dat alleen de essentiële elementen die onontbeerlijk zijn voor een kwalitatieve invulling van het terrein, als „hard‟ worden beschouwd. Het masterplan zal dan ook duidelijk aangeven:  welke elementen bij de ontwikkeling als harde randvoorwaarden moeten worden beschouwd  waar flexibiliteit mogelijk is en welke marges hierbij worden gehanteerd. Momenteel bestaat geen volledige consensus over de exacte invulling van de toekomstige site. Daarom maakt het masterplan een onderscheid tussen vaste elementen en elementen voor verder onderzoek. De onderzoeksvraagstukken die momenteel een eenduidige ruimtelijke planvorming in de weg staan, moeten worden onderzocht in de project-MER (zie hoofdstuk 9 van deel II).

2. Situering kaart 1

situering

De site „Petroleum Zuid‟ maakt deel uit van het grondgebied van de stad Antwerpen en is ten zuiden van de kernstad gelegen. Het masterplan handelt over het gebied, zoals beschreven in de brownfieldconvenant 1 dus met inbegrip van de huidige, nog in bedrijf zijnde petroleumcluster. Het plangebied wordt in het noordwesten begrensd door de Schelde, door het natuurgebied Hobokense Polder in het zuidwesten, door de spoorlijn Boom - Antwerpen inclusief spoorbundel R in het zuiden en het zuidoosten en door Generaal Armstrongweg in het noordoosten. Het gebied heeft in totaal een oppervlakte van 112,9 hectare. Het projectgebied behelst hetzelfde gebied als het plangebied met uitzondering van de actieve petroleumcluster die pas op lange termijn (na 2035) kan worden ontwikkeld, en de bedrijfspercelen van ATAB. De definitie is dezelfde als deze die is gehanteerd in het business plan Petroleum Zuid 2. Het projectgebied heeft in totaal een oppervlakte van 73,1 hectare. Het is het gebied dat op korte tot middellange termijn kan worden ontwikkeld.

1 2

Brownfieldconvenant met betrekking tot „Investeringszone Petroleum Zuid‟, mei 2009. Businessplan herontwikkeling IPZ (2008), stad Antwerpen, AG Vespa, PMV, waterwegen en zeekanaal.

13


3. Randvoorwaarden en richtlijnen kaart 2

gewestelijk ruimtelijk uitvoeringsplan

De vooropgestelde invulling van het plangebied houdt rekening met de randvoorwaarden volgend uit:  het strategisch ruimtelijk structuurplan Antwerpen  het mobiliteitsplan Antwerpen  het gewestelijk ruimtelijk uitvoeringsplan „afbakening grootstedelijk gebied Antwerpen‟  de plan-Mer als bijlage bij het gewestelijk ruimtelijk uitvoeringsplan „afbakening grootstedelijk gebied Antwerpen‟  het masterplan Scheldekaaien  het politiek akkoord en termsheet „een watergebonden bedrijventerrein met voetbalstadion op Petroleum Zuid‟, afgesloten tussen de stad Antwerpen en Vlaanderen  de brownfieldconvenant met betrekking tot het brownfieldproject „Investeringszone Petroleum Zuid‟. Voor een meer uitvoerige toelichting van de randvoorwaarden wordt verwezen naar bijlage I „planningscontext‟.

4. Eigendomsstructuur kaart 3

eigendomsstructuur

Op basis van recente terreinopmetingen is de eigendomsstructuur van de verschillende zones binnen het gewestelijk ruimtelijk uitvoeringsplan in detail in kaart gebracht. Het betreft 3:  circa 16,3 hectare in eigendom van de Vlaamse overheid, gronden beheerd door Waterwegen en Zeekanaal nv  circa 32,9 hectare in eigendom van het gemeentelijk havenbedrijf Antwerpen  circa 19,3 hectare in eigendom van het Fonds voor Spoorweginfrastructuur (FSI)  circa 4,4 hectare in eigendom van de NMBS Holding  circa 45,5 hectare in eigendom van de stad Antwerpen  circa 12,9 hectare in eigendom van Infrabel.

3

14

GO IPZ, maart 2011.


II. Ontwerp

15


16


1. Visie De kernidee is de realisatie van een duurzame ontwikkeling en exploitatie van het plangebied waarbij de verschillende delen (regionaal bedrijventerrein, gebied voor stedelijke activiteiten, groene corridor) in een logische samenhang met elkaar worden bekeken en elkaar versterken en aanvullen. Het masterplan speelt in op de unique selling proposition van het gebied. Bij het uitwerken van een visie over het plangebied is veel aandacht besteed aan een flexibele invulling. Vermits een masterplan niet de ambitie heeft om een vast eindbeeld te presenteren van de invulling van het plangebied, is aangegeven welke elementen als vast moeten worden beschouwd en voor welke andere elementen een zekere mate van flexibiliteit geldt.  Vaste elementen zijn essentieel voor een kwalitatieve ontwikkeling van het gebied. Indien zij worden losgelaten, is de kans reëel dat de hoge ambitie niet zal worden gehaald.  Andere elementen kunnen flexibel worden ingevuld. Verschillende invullingen of varianten zijn mogelijk. Zij hypothekeren het gesteld ambitieniveau niet. Faseerbaarheid bij de ontwikkeling van het plangebied is een tweede aandachtspunt. Vermits het masterplan een visie bevat van hoe het plangebied er op lange termijn zou kunnen uitzien, is het belangrijk aan te geven hoe een stapsgewijze ontwikkeling kan plaatsvinden. Dit is des te meer het geval daar een vrij groot deel van het gebied (de actieve petroleumcluster) in theorie pas na 2035 vrijkomt. Het integreren van deze petroleumcluster in de gewenste ontwikkeling van het plangebied is dus een noodzakelijke opgave. Het plangebied is geen eiland op zich. Bij het uittekenen van het toekomstbeeld is het nodig om zijn inbedding in een ruimere context te bekijken. Er wordt nagegaan welke relaties het plangebied met zijn omgeving onderhoudt enerzijds en welke mogelijkheden er bestaan om het beter in zijn omgeving te verankeren anderzijds. Een goed „nabuurschap‟ met onder andere de Hobokense Polder, de kernstad en het Kiel zijn dus aan de orde. Het plangebied kent op termijn een volledige nieuwe invulling. Het vormt een nieuw landschap waarbij de reminiscenties aan het verleden zeer beperkt zijn. Bijkomend wordt getracht nieuwe landschappelijke elementen te introduceren die het gebied een eigen herkenbare identiteit geven. Rekening houden met een mogelijke uitbreidbaarheid van het plangebied is een volgend visie-element. Hoewel dit element niet expliciet tot de opdracht behoort, is het aangewezen om te wijzen op de potenties die in de omgeving aanwezig zijn en die misschien op langere termijn kunnen leiden tot een uitbreiding van het plangebied. In die optiek komt de onderbenutte spoorwegbundel in beeld. Deze zone is in het gewestelijk ruimtelijk uitvoeringsplan ook ingekleurd als gemengd regionaal bedrijventerrein. Elementen die inspelen op deze uitbreidbaarheid, worden aangeven, zij het als een hypothese. Het plangebied vormt een complex veld waar uiteenlopende problemen en belangen samenkomen. Uitspraken over waterhuishouding, bodemsanering, ophoging, ontsluiting, ruimtelijke kwaliteit staan in nauwe relatie tot elkaar. Het is de ambitie van het masterplan om tot een weloverwogen geheel te komen waarbij wordt gestreefd naar een optimalisatie van en een onderlinge samenhang tussen al deze aandachtspunten, en dit binnen een verantwoorde financiële enveloppe. Dat houdt in dat op een verantwoorde manier wordt omgegaan met elementen zoals bodemverontreiniging, waterhuishouding en -buffering, ophoging in functie van het vigerend decretaal kader en het gewenst eindbeeld. De ontsluiting is multimodaal gelet op de belangrijke verkeersgenererende activiteiten die in het plangebied een plaats krijgen. Hoogwaardige en kwalitatieve infrastructuren voor voetgan-

17


gers, fietsers, openbaar vervoergebruikers zijn even essentieel als een goede infrastructuur voor auto- en vrachtverkeer.

18


2. Unique selling proposition 2.1. Petroleum Zuid: een ambitieus en innovatief bedrijventerrein aan de Antwerpse Scheldeboord Vanaf 1901 was Petroleum Zuid de petroleumhaven in Antwerpen. De activiteiten doofden er uit in de jaren na de tweede wereldoorlog. De bodem is thans zwaar vervuild. Vandaag is Petroleum Zuid erkend als een brownfield. Voor de sanering en de ontwikkeling van deze site tot een duurzaam bedrijventerrein werd de nv GO IPZ opgericht, een samenwerking van stad Antwerpen en Vlaanderen. IPZ staat voor Investeringszone Petroleum Zuid. Het masterplan Petroleum Zuid heeft tot doel het kader aan te reiken om in het plangebied een hoogwaardig en duurzaam watergebonden bedrijventerrein te ontwikkelen samen met een zone voor stedelijke activiteiten en een groene corridor die doorheen deze beide gebieden loopt. Deze ambitie is het logisch gevolg van de unieke plaats van het projectgebied in een ruimere regio.

Unique selling proposition De unique selling proposition (USP) van Petroleum Zuid bestaat uit vijf elementen die door hun combinatie de site tot een uniek terrein maken met een hoge potentialiteit om zich tot een bedrijventerrein van de toekomst te ontwikkelen. Een eerste element is de ligging pal naast de stad: Petroleum Zuid ligt op enkele kilometers van het centrum van de stad. De trendy buurt Antwerpen Zuid is nog dichterbij en eens Nieuw Zuid ontwikkeld is, is de stad een echte overbuur. Dit is een uniek element van Petroleum Zuid. Er is nergens in Vlaanderen een terrein van deze omvang dat zo dicht ligt bij een grote stad. In een eerste marktverkenning wordt dit door vele bedrijven als erg belangrijk omschreven. Die nabijheid biedt mogelijkheden voor activiteiten die hooggeschoold personeel vergen, zoals onderzoek en ontwikkeling. Die hooggeschoolden voor wie de grens tussen werk en vrije tijd vager is, verblijven graag in een bruisende stad dicht bij hun werk. Een grote stad biedt ook veel mogelijkheden voor het aantrekken van personeel, zowel hoog- als laaggeschoold, en voor het aanbieden van specifieke opleidingen om werknemers bij of om te scholen. Ook stadsdistributie krijgt kansen door de nabijheid van de stad (zie verder). Een tweede element van de USP is de eco-effectiviteit 4 die als basis dient voor de ontwikkeling van het terrein (met als inspiratiebron de principes van cradle-to-cradle 5). Het vermijden van CO2-uitstoot is een van de grootste uitdagingen van de maatschappij van morgen. Petroleum Zuid wil daartoe een belangrijke bijdrage vormen door CO 2-positief te zijn. Het vermijden ofwel recycleren van afval, het sluiten van materiaalkringlopen, het gebruiken van zoveel mogelijk hernieuwbare energie, het inzetten op allerlei groene producten en processen enz. zijn daartoe belangrijke maatregelen. Het is de bedoeling om hier een zo hoog mogelijke ambitie waar te maken. Die eco-effectiviteit is een belangrijke aantrekkingskracht en voor vele vooruitstrevende bedrijven is zij een noodzaak. De eindigheid van grondstoffen en de maatschappelijke evolutie

4 5

Eco-effectiviteit is een nieuwe manier van economisch denken die uitgaat van het sluiten van kringlopen. Het cradle to cradle concept is een nieuwe kijk op duurzaam ontwerpen, uitgebracht in een boek van William McDonough en Michael Braungart „Cradle to cradle: Remaking the way we make things‟. De kern van het cradle to cradle prinicipe ligt in het concept: afval is voedsel.

19


waarbij duurzaamheid 6 een hoog ingeschatte waarde wordt, noodzaken bedrijven om ecologisch te gaan denken en produceren. Op heel wat nieuwe bedrijventerreinen wordt dan ook ingezet op een duurzame en ecologische bedrijfsvoering. Wat Petroleum Zuid op dit vlak uniek maakt, is het hoog ambitieniveau en de positionering als eco-cluster. Daarmee kunnen Antwerpen en Vlaanderen een onderscheidende plaats innemen in het internationaal cleantech landschap. Een derde element van de USP is het feit dat Petroleum Zuid aansluit bij een nieuw gecreëerde eco-zone. Die zone bestaat uit het voetbalstadion, de site Emiel Vloorstraat (met de groothandelsmarkt), het complex van technische scholen en ook het bedrijventerrein. In deze eco-zone zal eco-effectiviteit een rode draad vormen. De stad Antwerpen zal voor deze wijk die nog een nieuwe naam zal krijgen, een aparte communicatie opzetten die sterk het duurzaam karakter zal beklemtonen. Dat kan het imago van Petroleum Zuid versterken. Een vierde element van de USP is de uitstekende ontsluiting met vooral een aantrekkelijke ligging aan de Schelde. Dankzij de ligging aan de Schelde, een waterweg van klasse VI B en bevaarbaar door de grootste binnenschepen, zal ten volle worden ingezet op de binnenvaart als transportmodus. Minder files in en rond de stad Antwerpen, minder vervuiling door de uitstoot van schadelijke stoffen zoals CO2 en minder geluidsoverlast zijn enkele concrete resultaten die zullen worden bereikt door de aanen afvoer van goederen via de binnenvaart. Het maximaal inzetten van deze transportmodus levert dus niet alleen bedrijfseconomische maar ook ecoeffectieve en ecologische voordelen op. De unieke ligging van dit bedrijventerrein aan de Schelde leidt dan ook tot een actieve deelname aan het duurzame pad dat wordt bewandeld. Naast de ontsluiting via het water biedt Petroleum Zuid nog vele andere mogelijkheden.  Via de weg is er een goede aansluiting op A12 en de ring.  Naast Petroleum Zuid ligt een brede spoorbundel.  Voor personenvervoer zal er dankzij de aanwezigheid van het voetbalstadion een goede ontsluiting worden voorzien: tram, bus, trein (station Antwerpen Zuid), fietspad. Een vijfde element van de USP is de omvang van het terrein: 112,9 hectare waarvan 73,1 (na sanering) nu al bouwrijp kunnen worden gemaakt. De resterende 39,8 hectare worden beschikbaar na 2035. Vlaanderen heeft een stuitend gebrek aan bedrijventerreinen en zeker terreinen met een grotere oppervlakte zijn schaars.

2.2. Economische invulling Petroleum Zuid bestaat uit drie belangrijke delen.  Aan de Scheldeboord komt een kade met aangrenzend een cluster voor duurzame logistiek met inbegrip van een magazijn voor stadsregionale watergebonden distributie, samen 13,25 hectare.  Een groene corridor van 14,5 hectare moeten de beeld- en leefkwaliteit van het terrein sterk verhogen.  Tot slot is er een zone voor hoogwaardige productiebedrijven en voor onderzoek en ontwikkeling van netto 26 hectare.

6

20

Duurzame ontwikkeling is ontwikkeling die aansluit op de behoeften van het heden zonder het vermogen van toekomstige generaties om in hun eigen behoeften te voorzien in gevaar te brengen, aldus de definitie van de VNcommissie Brundtland uit 1987.


De resterende hectares worden ingenomen door infrastructuur en door de zone voor stedelijke activiteiten waar een nieuw voetbalstadion wordt gebouwd.

2.2.1. Duurzame logistiek De logistieke zone op Petroleum Zuid bevat twee luiken die dynamisch met elkaar in verband staan.

Logistieke cluster Petroleum Zuid zal focussen op het innovatief concept van de slimme logistiek. Die focus past volledig in het kader van Vlaanderen in Actie (VIA). In de pijler „Flanders Land Logistics‟ worden vier elementen van slimme logistiek aangeduid:  stroomlijnen van de logistieke keten  verbeteren van de fijnmazige distributie: bijvoorbeeld via stadsdistributie  stimuleren van initiatieven inzake groene logistiek en retour logistiek  aantrekken van logistieke activiteiten met een hoge toegevoegde waarde: het gaat om aanvullende diensten zoals labeling, customisatie, kitting, assemblage, kwaliteitscontrole enz. Petroleum Zuid zal in zijn logistieke cluster goederen aanen afvoeren via de binnenvaart. Samen met de focus op slimme logistiek neemt het daarbij in verhouding tot de Antwerpse haven (met zijn zeeschepen en ruimte-extensieve logistiek) een eigen positie in.

Magazijn voor stadsregionale watergebonden distributie Een specifiek onderdeel van de slimme logistiek wordt het magazijn voor stadsregionale watergeboden distributie: een voorbeeld van het concept „stadsdistributie‟ dat als volgt wordt gedefinieerd: een (logistieke) voorziening die relatief dicht is gelegen bij het geografisch gebied dat ze bedient (een stadscentrum, een hele stad of regio, of een specifieke locatie), waaraan vele logistieke bedrijven goederen leveren die voor dat gebied bestemd zijn, van waaruit gebundelde bezorgingen binnen dat gebied worden uitgevoerd door kleinere en milieuvriendelijke voertuigen, en waar verschillende andere logistieke en detailhandelsdiensten met toegevoegde waarde kunnen worden geboden. Het stadsregionaal magazijn is een voorbeeld van eco-effectieve logistiek: CO2-reductie van de leveringen in de binnenstad, daling van het aantal vrachtbewegingen door efficiënter beladen, gebruik maken van milieuvriendelijkere voertuigen enz. Het dient zoveel mogelijk gebruik te maken van het watergebonden karakter van de site voor de aanen afvoer van goederen. Maar ook langs landzijde zal het terrein goed bereikbaar zijn.

2.2.2. Duurzame productie De toekomst van Vlaanderen op het vlak van productie ligt in bedrijven met grote flexibiliteit en grote toegevoegde waarde. Het Vlaams industriebeleid zal zich daar ook op toespitsen. Petroleum Zuid is een terrein dat enerzijds door zijn omvang en anderzijds door zijn flexibele ruimtelijke planning met basiskavels van 1 tot 4 hectare, maar met mogelijkheid van zowel kleinere als grotere kavels, maximaal inspeelt op die flexibiliteit.

21


Petroleum Zuid zal om dezelfde redenen focussen op nicheproducties en specialiteiten. Het gaat om hoogwaardige productiebedrijven die een hoge toegevoegde waarde realiseren. Factoren zoals de nabijheid van de stad en een hoge kwaliteit van het geleverd dienstenpakket via parkmanagement, zijn een extra aantrekkingskracht voor dit soort bedrijven. Enkele voorbeelden:  kleinere productieruimten gecombineerd met ruime kantoorruimte van topkwaliteit voor hoogtechnologische nicheproductie  bedrijven die een mix van engineering en productie aanbieden  pilootfabrieken die de overgang van laboschaal naar grote industriële schaal maken. Alle productieactiviteiten moeten zich inschrijven in de principes van eco-effectiviteit die richtinggevend zijn voor de invulling van de site. Via het parkmanagement zal op een flexibele manier worden toegezien dat de bedrijven die zich vestigen, stroken met het imago en de waarden van het terrein. Zo zal er Petroleum Zuid een eco-cluster ontstaan van bedrijven die ofwel actief zijn in de „blue economy‟ ofwel de principes toepassen die aan de grondslag liggen van de economie van de toekomst.

Onderzoek en ontwikkeling Uit een eerste marktonderzoek blijkt dat Petroleum Zuid een ideale locatie is voor onderzoek en ontwikkeling. Volgende elementen maken Petroleum Zuid zo aantrekkelijk voor O&O:  trendy locatie  eco-effectiviteit: cachet van duurzaamheid  groene corridor en nabijheid van het natuurgebied Hobokense Polder  nabijheid van de stad. Petroleum Zuid zal enerzijds mikken op O&O-instellingen, gelieerd aan universiteiten, sectorfederaties, overheid en aanverwanten en anderzijds op O&O-afdelingen van productiebedrijven. Er zal ook bij het aantrekken van O&O-instellingen worden gemikt op een duurzaam en innovatief karakter van de bedrijven. Eventuele complementariteit met de duurzame productiebedrijven die zich op Petroleum Zuid vestigen, zal dit nog versterken.

2.3. Ambities De nv GO IPZ wil Petroleum Zuid ontwikkelen en daarmee verschillende ambities waarmaken:  een duurzaam, eco-innovatief bedrijventerrein  een bedrijventerrein met richtinggevende en ambitieuze eco-effectieve principes  een optimale benutting van de watergebonden ligging  een hoogwaardige ruimtelijke kwaliteit  een marktconforme projectontwikkeling.

2.3.1. Duurzaam, eco-innovatief bedrijventerrein Deze ambitie wordt waargemaakt door het streven naar een multifunctioneel duurzaam bedrijventerrein. Dit wordt gerealiseerd door onder andere:  het aantrekken van innovatieve productiebedrijven die de principes van eco-effectiviteit die op het terrein gelden (zie punt 3) in letter en geest onderschrijven

22


     

het aantrekken van productiebedrijven die voor elkaar versterkend zijn vanuit de principes van eco-effectiviteit (intelligent materials pooling 7) het aantrekken van toonaangevende centra voor onderzoek en ontwikkeling die zich axeren op onderzoek en ontwikkeling rond duurzame en innovatieve producten en processen het aantrekken van logistieke bedrijven die activiteiten ontwikkelen die een hoge toegevoegde waarde creëren en die dat doen volgens de principes van eco-effectiviteit het creëren van een hoogstaand, modern bedrijventerrein met een uitgebreid parkmanagement dat vele diensten kan leveren aan de bedrijven het creëren van een bedrijventerrein dat de thuishaven kan worden van zowel regionale, nationale als internationale bedrijven het creëren van een bedrijventerrein dat zowel voor de stad Antwerpen als voor Vlaanderen een toegevoegde waarde betekent op het vlak van economische ontwikkeling, innovatie, werkgelegenheid, stedelijke en ecologische ontwikkeling.

Bedrijventerrein met richtinggevende en ambitieuze eco-effectieve principes De eco-effectiviteit is het richtinggevend principe voor de invulling van Petroleum Zuid. Dat principe zal worden waargemaakt in verschillende onderdelen.  Een energie-positieve ontwikkeling wordt gerealiseerd door lokale opwekking van hernieuwbare energie en het streven naar maximale energie-efficiëntie. De ontwikkeling van een smart grid en een warmtenet zorgt voor een optimale uitwisseling van energie tussen de verschillende productie-units en gebruikers.  Afval wordt grondstof. Afvalstromen worden zoveel mogelijk gereduceerd en bedrijven werken aan gesloten materialenkringlopen in hun producten en processen.  De gebouwen op het terrein zijn opgetrokken met het gebruik van innovatieve componenten en materialen waarvan de impact meetbaar positief is voor de menselijke gezondheid en het milieu, zowel binnen als buiten. Gebouwen zijn aanpasbaar en moduleerbaar doorheen de tijd.  De groene corridor vormt een ecologische verbinding, maakt mee het sluiten van kringlopen inzake water mogelijk (verschillende functies inzake opvang, reiniging en zuinig gebruik enz.) en zorgt voor een aangename en groene werkomgeving.  De aanwezige verontreiniging wordt efficiënt gesaneerd, ook via biologische afbreekbaarheid.  Er wordt optimaal ingezet op sociale economie projecten in het parkmanagement (bijvoorbeeld het onderhoud van de groene corridor).  Er wordt uitgegaan van een duurzame modal split zowel voor het goederenvervoer met nadruk op multimodaliteit en comodaliteit als voor het personenvervoer met nadruk op openbaar vervoer. De infrastructuur voor het wegtransport is aangepast aan de groene (vracht)wagen van de toekomst, onder meer laadinfrastructuur voor elektrische wagens en mogelijkheden voor waterstof- en brandstofceltechnologie.

Optimale benutting van de watergebonden ligging De ligging aan de Schelde biedt bedrijven meer keuzemogelijkheden inzake transportmodus en is ook een middel om de eco-effectiviteit te realiseren. Dat uit zich in:  het innovatief en duurzaam organiseren van logistiek waarbij zoveel mogelijk wordt gebruik gemaakt van de aanvoer en afvoer via de Schelde en waardoor het aantal transportbewegingen wordt beperkt

7

Restproducten van een bedrijf zijn grondstof voor een ander.

23


het verzorgen van een relatie tussen logistieke en productiezone zodat productiebedrijven ook gebruik kunnen maken van de watergebonden ligging  het kunnen inspelen op de verwachte toekomstige groei van de binnenvaart als alternatief voor het steeds toenemend transport over de weg  het inzetten van de waterweg als middel om via reverse logistics en waste logistics een groene logistiek te realiseren. Het specifiek kenmerk van de watergebondenheid moet mee leiden tot een duurzame mobiliteit. Een efficiënte wegontsluiting, een breed aanbod van openbaar vervoer en een ambitieuze „modal split‟ zullen mee deze ambitie waarmaken. 

Hoogwaardige ruimtelijke kwaliteit Petroleum Zuid heeft hoge ambities op ruimtelijk vlak. Het wil meer zijn dan een saai, banaal en alledaags bedrijventerrein. Dat uit zich in verschillende aspecten:  het verenigen van economische activiteiten en fysieke infrastructuren in een nieuwe landschappelijke context  het eventueel integreren van beeldbepalende erfgoedelementen op het terrein  het uitspelen van de uitstraling en de aantrekkingskracht van de groene corridor van 14,5 hectare die ook een ecologische verbinding maakt met het aanpalend natuurgebied Hobokense Polder  het aanleggen van een recreatieve fietsverbinding doorheen de groene corridor  het inspelen op de ligging aan de Schelde die een extra cachet geeft aan het terrein en op de aanwezigheid van het voetbalstadion aan de rand van het bedrijventerrein waardoor heel het terrein wordt ingeschakeld in het stedelijk functioneren.

Marktconforme projectontwikkeling De sanering van het vervuilde terrein brengt een grote kost met zich mee. Onder meer daardoor leidt het businessplan dat in 2008 werd opgesteld, tot een verliesfinanciering. Het doel van de ontwikkeling is dat verlies zoveel mogelijk te minimaliseren of zelfs weg te werken door:  optimaal ruimtegebruik: een maximale oppervlakte aan uitgeefbare kavels  minimale infrastructuur(kosten): onder andere door het streven naar een optimale benutting (gedeeld gebruik)  fiscale optimalisatie  optimale afstemming van enerzijds zowel de sanering als de ophoging van het terrein en anderzijds de ruimtelijke invulling  een marktconform uitgiftebeleid.

24


3. Ruimtelijke concepten Er is een onderscheid gemaakt tussen vaste en flexibele ruimtelijke concepten. De vaste concepten zijn als gevolg van voorliggende studie „verworven‟ en staan in principe niet meer ter discussie. De flexibele concepten vormen het voorwerp van verder onderzoek. Omwille van de nog bestaande onduidelijkheid op vlak van het saneringsconcept, de grondwaterproblematiek is in het masterplan nog geen definitieve keuze kunnen worden gemaakt over de exacte ligging van de groene corridor en van de hoofdontsluitingsinfrastructuur. De uiteindelijke keuze zal moeten gebeuren in het op te maken project-MER.

3.1. Vaste ruimtelijke concepten Voldoende ruimte voor de uitbouw van een stadsregionaal watergebonden distributiecentrum en daaraan verbonden slimme logistieke activiteiten

Bij de ontwikkeling van Petroleum Zuid wordt voldoende plaats voorzien voor de uitbouw van het stadsregionaal watergebonden distributiecentrum (SWDC), gekoppeld aan het water. Het bevat een clusterkade en speelt in op de ambitie om maximaal in te zetten op duurzaam transport via de binnenvaart. Het is op relatief korte termijn realiseerbaar. Aansluitend bij het SWDC voorziet het masterplan ruimte voor slimme logistieke activiteiten. Samen vormen zij de logistieke zone. Indien in de toekomst, na 2035, zou blijken dat het plangebied gegeerd is bij dit type van bedrijven is een invulling van de huidige petroleumcluster met logistieke bedrijven een mogelijkheid. Voldoende ruimte voor hoogwaardige productie en voor onderzoek en ontwikkeling

Het masterplan voorziet in voldoende ruimte voor hoogwaardige productie en voor bedrijven die zich toeleggen op onderzoek en ontwikkeling. Indien in de toekomst zou blijken dat het plangebied gegeerd is bij dit type van bedrijven is een invulling van de huidige petroleumcluster met bedrijven, actief in onderzoek en ontwikkeling, een mogelijkheid. Het watergebonden karakter van deze zone vormt wel een aandachtspunt bij dergelijke invulling 8.

8

Volgens het gewestelijk ruimtelijk uitvoeringsplan is dit deel van het plangebied gelegen in de zonering „specifiek regionaal bedrijventerrein met watergebonden karakter‟. Volgens de verordenende voorschriften moeten de bedrijven hier een watergebonden karakter hebben, wat bestaat uit het gebruik van de waterweg voor het vervoer

25


Zone voor stedelijke activiteiten als schakel tussen kernstad en bedrijventerrein

De zone voor stedelijke activiteiten is een essentiële schakel in de relatie tussen de Antwerpse binnenstad, het regionaal bedrijventerrein en de Hobokense Polder. Deze stedelijke ruimte krijgt met de komst van het nieuw voetbalstadion een hoogwaardige uitstraling en een sterke dynamiek. De ruimtelijke inpassing van de zone en het zoeken naar win-win situaties met het regionaal bedrijventerrein is een belangrijk uitgangspunt van het masterplan. Drie belangrijke toegangspoorten tot het gebied

Om het plangebied maximaal te ontsluiten worden drie belangrijke hoofdtoegangen voorzien. De eerste is gelegen ter hoogte van Generaal Armstrongweg, de tweede sluit aan op de Herenpolderbrug. De derde poort is een waterpoort ter hoogte van de clusterkade. Met het oog op een duurzame model split betreffende het goederenvervoer moet deze poort maximaal worden uitgebouwd. Kwalitatief netwerk voor langzaam verkeer

Buiten het projectgebied zijn verschillende trajecten voor langzaam verkeer aanwezig of gepland. Het netwerk voor langzaam verkeer sluit naadloos aan op deze routes en tracht ze indien mogelijk te versterken. Het hoogwaardig karakter van het traag netwerk in het bedrijventerrein draagt bij tot zijn duurzaam imago.

van substantiële hoeveelheden basisgrondstoffen en/of (half) afgewerkte producten of uit het gebruik van het water als substantieel onderdeel van het productieproces. Het inpassen van O&O bedrijven in deze zone is dus niet evident.

26


Hoogwaardige functionele infrastructuur

Het masterplan creëert een logisch en flexibel basisgrid van infrastructuren. Een gecombineerd gebruik van deze infrastructurele ruimte voor functionele wegen, paden, afwateringsgrachten, kabels en leidingen in functie van energie-, afval- en datastromen (smart grid +) enz. zorgt voor een heldere en flexibele structuur. Noord-zuid gerichte groene elementen als een nieuwe landschappelijk raster

Haaks op de Schelde worden structurerende bomenrijen aangeplant. Zij vallen samen met grote delen van het infrastructureel netwerk van ondersteunende voorzieningen (wegen, paden, grachten, smart grid +). Op die manier wordt een landschappelijk raster gecreëerd dat refereert naar de traditionele polderstructuur met langgerekte percelen die haaks op de waterlijn staan. Gemeenschappelijk parkeren

In functie van het nastreven van een efficiënt ruimtegebruik en het stimuleren van het gebruik van duurzame transportmiddelen voorziet het masterplan in geclusterd parkeren. Bedrijven op vlak van onderzoek en ontwikkeling met zicht op het groen

27


De aanwezigheid van een groene corridor en de nabijheid van de Hobokense Polder maken het mogelijk om bedrijven, actief binnen onderzoek en ontwikkeling, te situeren langs deze groene elementen. Zij profiteren in die zin maximaal van het zicht over het aanwezig groen en vormen daarnaast een aantrekkelijke, hoogwaardige grens van het bedrijventerrein.

3.2. Flexibele ruimtelijke concepten Oost-west gerichte groene corridor

De groene corridor wordt uitgebouwd als een directe en efficiënte ecologische, en recreatieve verbinding tussen de Hobokense Polder, het bedrijventerrein, de zone voor stedelijke activiteiten en de snelwegzate. Hij zorgt voor een groene continuïteit tussen belangrijke natuur- en groengebieden. Hij wordt niet doorsneden door infrastructuren. De groene corridor bevat voldoende ruimte voor de noodzakelijke waterbuffering. Hij ligt ofwel centraal binnen het plangebied ofwel parallel aan de Infrabelgronden. Twee mogelijke tracés voor de interne hoofdontsluiting

Om het plangebied maximaal te ontsluiten worden twee mogelijke tracés voorgesteld. Het eerste voorstel bestaat uit twee kruisende hoofdassen als hoofdstructuur. Het tweede voorstel bevat één structurerende hoofdas waarop de verschillende functies worden aangesloten. In beide gevallen gebeurt de kruising van de hoofdinfrastructuur met de groene corridor voor een deel ongelijkvloers zodat geen ecologische barrière optreedt.

28


4. Bouwstenen van het masterplan 4.1. Hoogwaardige economische (watergebonden) activiteiten 4.1.1. Zone voor slimme logistiek

Het gewestelijk ruimtelijk uitvoeringsplan voorziet een zone voor specifieke regionale bedrijvigheid met een watergebonden karakter. Een groot deel van deze zone valt buiten het projectgebied en kan pas worden ontwikkeld na 2035. Het deel dat wel binnen het projectgebied valt, is de zone voor slimme logistiek. De clusterkade en het stadsregionaal watergebonden distributiecentrum (SWDC) maken deel uit van de zone voor slimme logistiek. De hele zone beslaat een oppervlakte van 12,25 ha. Om het terrein zo goed mogelijk te ontwikkelen zijn twee randvoorwaarden belangrijk.  Het bestaand bedrijf ATAB moet minstens gedeeltelijk worden gereorganiseerd. Het meest oostelijk gelegen deel van het bedrijf staat een rationele ontwikkeling van deze zone in de weg. Er wordt voorgesteld om als compensatie eenzelfde oppervlakte aansluitend langs de zuidzijde van het bedrijf te voorzien. figuur 1



reorganisatie ATAB

Hetzelfde geldt voor het goederenspoor dat nu vanuit het vormingsstation afbuigt doorheen de zone voor slimme logistiek en westwaarts loopt naar Alca Petroleum Company. Dit spoor wordt momenteel nog sporadisch gebruikt. Aanbevolen wordt om te onderzoeken binnen

29


welke termijn dit spoor buiten dienst kan worden gesteld zodat een rationele inrichting van de zone voor slimme logistiek mogelijk is. De kade-infrastructuur is bedoeld voor:  overslag van containers naar een transporthub en de ruimte voor stadsregionale distributie  (voorlopige) open overslag van bulkgoederen en bouwmaterialen voor onder andere de herontwikkeling van Petroleum Zuid en andere grote bouwprojecten in en rond Antwerpen  open overslag van goederen voor de stadsregionale distributie. Het masterplan voorziet een ontwikkelingskader voor de zone voor logistieke activiteiten aan de hand van enkele harde en flexibele elementen. De onderbouwing van deze elementen zijn terug te vinden in de thematische uitwerking.

Harde elementen    



De transportzone van de clusterkade heeft een lengte van circa 200 m en een diepte van circa 50 m 9. Om de uitbreidbaarheid van de kade op termijn mogelijk te maken moet langs het water een zone van circa 30 m gevrijwaard blijven. Er wordt voldoende ruimte voorzien die de aanleg van een tramverbinding met het stedelijk distributiecentrum mogelijk maakt. De erftoegangsweg tot de zone voor slimme logistiek wordt op de scheidingslijn gelegd met het gebied voor stedelijke activiteiten zodat ook de logistieke bevoorrading van het flankerend programma via deze weg wordt geregeld. Ter hoogte van de zone voor slimme logistiek is een privatisering van d‟Herbouvillekaai mogelijk.

Flexibele elementen   

Om een optimale werking van de logistieke zone te bewerkstelligen is een ruimtelijke reorganisatie van ATAB aangewezen. Met het oog op een optimale logistieke afwikkeling is het niet aangewezen om grootschalige windmolens te plaatsen in de zone voor slimme logistiek 10. De ruimtelijke organisatie van de zone voor slimme logistiek zal rekening houden met een kwalitatieve overgang met de aangrenzende zone voor stedelijke activiteiten en de zijde grenzend aan de hoofdontsluitingsweg van het terrein.

kaart 4

9 10

30

visualisatie - clusterkade

Bron: haalbaarheidsstudie stadsregionaal distributiecentrum op Petroleum Zuid. Advies Waterwegen en Zeekanalen betreffende de plaatsing van windturbines op Petroleum Zuid, 8 november 2010.


4.1.2. Gemengd regionaal bedrijventerrein

Het gebied ten zuiden van de huidige Lakweg wordt in het gewestelijk ruimtelijk uitvoeringsplan beschreven als gemengd regionaal bedrijventerrein en krijgt in het masterplan ook soms de benaming „de buik‟ van het bedrijventerrein. Het gemengd regionaal bedrijventerrein biedt plaats voor hoogwaardige productieactiviteiten en voor bedrijven actief in onderzoek en ontwikkeling.

Harde elementen        

De toegangen van de gemeenschappelijke parkeergarages bevinden zich ter hoogte van de secundaire ontsluitingswegen. Het poldermodel wordt ruimtelijk ondersteund in het bedrijventerrein door continue bomenrijen (zie kaart 11 en kaart 14). Hemelwater wordt gravitair afgevoerd via grachten in de richting van de groene corridor. In het kader van zuinig ruimtegebruik worden infrastructuren en functies (kabels en leidingen, voetwegen, bomenrijen, grachten enz.) optimaal gebundeld. De meest hoogwaardige (zicht)locaties worden voorbehouden voor onderzoek en ontwikkeling. In zones die voldoen aan de infiltratievoorwaarden 11, wordt de aanleg van verharding beperkt. Er is geen contact tussen eventuele restverontreiniging in de bodem en het oppervlaktewater. Hemelwater wordt opgevangen en hergebruikt in de bedrijfsgebouwen.

Flexibele elementen    

De inrichting van het bedrijventerrein laat een flexibele kavelindeling toe 12. De percelen sluiten qua vorm (rechthoekig) en qua grootte aan bij een efficiënt ruimtegebruik ten behoeve van bedrijven. Centraal in het gemengd regionaal bedrijventerrein wordt een bushalte ingericht. Groen op het bedrijventerrein kan bijdragen tot de ecologie door het bufferen van aangrenzende zones met ecologische waarde.

kaart 5

11 12

visualisatie - gemengd regionaal bedrijventerrein

Zie thematische onderbouwing, waterbalans bladzijde 61. Er moet wel op worden gewezen dat de voorschriften van het gewestelijk ruimtelijk uitvoeringsplan een minimale kaveloppervlakte van 5.000 m² als uitgangspunt opleggen.

31


4.2. Gebied voor stedelijke activiteiten kaart 6

gebied voor stedelijke activiteiten - situering

Voor de ontwikkeling van het gebied voor stedelijke activiteiten reikt het masterplan een aantal harde voorwaarden aan. Daarnaast geeft het een aantal suggesties mee die vanuit dit proces ter overweging mee worden gegeven.

4.2.1. Harde randvoorwaarden voor de zone stedelijke activiteiten kaart 7

gebied voor stedelijke activiteiten - randvoorwaardenkaart

Voor de ontwikkeling van het gebied voor stedelijke activiteiten reikt het masterplan een aantal harde randvoorwaarden aan. Daarnaast geeft het een aantal suggesties mee die vanuit dit proces ter overweging mee worden gegeven.

Continuïteit van de kaaien tot aan het stadion De kaaien spelen een essentiële rol in het verbinden van de Antwerpse binnenstad met het nieuw voetbalstadion. De flexibel invulbare publieke ruimte, de „terrain vague‟ die de basis vormt van de visie voor de herinrichting van de Scheldekaaien 13, wordt om die reden doorgetrokken tot aan de voet van het stadion. Het uiteindelijk ontwerp voor deze zone moet rekening houden met de techniciteit van de kaaien en mag de scheepvaart op de Schelde niet hinderen.

Vlotte recreatieve verbinding tussen kaaien en groene corridor Het gebied voor stedelijke activiteiten vormt de publieke schakel op de recreatieve route tussen het bedrijventerrein, de Scheldekaaien, de groene corridor en de Hobokense Polder. Een continue, vlotte en verkeersveilige padeninfrastructuur is daarbij cruciaal.

Behoud van het onderstation voor hoogspanning De nieuwe stedelijke ontwikkeling moet rekening houden met de aanwezigheid van het onderstation voor hoogspanning. De locatie van het onderstation is een vast gegeven. Eventueel kan de ontsluiting ervan worden geoptimaliseerd.

13

32

Masterplan Scheldekaaien (2010), PROAP, WIT, D-RECTA, IDROESSE.


Stadion als kaaibaken Het opvallend bouwwerk van het voetbalstadion vormt door zijn schaal en zijn positie in het gebied samen met het flankerend programma - indien afzonderlijk ingeplant - steeds een baken en landmark op de kaaien. De architecturale uitwerking, de icoonwaarde, is in die zin uitzonderlijk en essentieel.

Ontsluitingsinfrastructuur De zone voor stedelijke activiteiten wordt doorkruist door de hoofdontsluitingsweg van het regionaal bedrijventerrein en de zone voor slimme logistiek. Deze hoofdweg kan ook worden gebruikt om het voetbalstadion en het flankerend programma te ontsluiten. Op de grens van de zone voor stedelijke activiteiten en het regionaal bedrijventerrein wordt een secundaire (logistieke) weg voorzien ter ontsluiting van het SWDC. Deze weg kan ook worden aangewend om de bereikbaarheid van het flankerend programma voor leveringen te garanderen. Bij de ontwikkeling en de exploitatie van het voetbalstadion, het openbaar vervoerplein en het flankerend programma moet te allen tijde rekening worden gehouden met een vlotte bereikbaarheid en werking van het bedrijventerrein en het SWDC.

Aansluiting op de bestaande hoogtes Volgens het geactualiseerd Sigmaplan moet de huidige waterkering worden opgetrokken tot het niveau 9,25 m TAW. In het masterplan Scheldekaaien werd een globale visie voor de Scheldekaaien ontwikkeld die de krijtlijnen bevat om de ruimtelijke samenhang van de kaaien te garanderen. Naast de hoogte van de waterkering zijn ook de hoogtes van d‟Herbouvillekaai en de aansluiting op Generaal Armstrongweg vaste gegevens.

Ruimte voor een tramverbinding in de richting van het SWDC Gelet op de langetermijnvisie van het masterplan wordt in de zone voor stedelijke activiteiten een reserveringsstrook voorzien voor een mogelijke tramverbinding met het SWDC. Indien de stad in de toekomst kiest om een cargotram in te schakelen voor de stedelijke distributie, kan deze eenvoudig worden geïntegreerd in het ontwerp. De reserveringsstrook moet rekening houden met de maximale hellingsgraden van de tram om het hoogteverschil tussen de Scheldekaai (9,25 m TAW) en het SWDC (ongeveer 7 m TAW) te overbruggen.

4.2.2. Flexibele elementen voor de zone voor stedelijke activiteiten kaart 8

gebied voor stedelijke activiteiten - richtinggevende invulling

kaart 9

gebied voor stedelijke activiteiten - richtinggevend profiel

Publieke ruimte rondom het stadion In functie van het veilig dirigeren van de verschillende bezoekersstromen voor en na wedstrijden is rondom het voetbalstadion een kwalitatieve publieke ruimte aangewezen. De exacte maatvoering is afhankelijk van het aantal toeschouwers en de organisatie van het voetbalstadion. Voor een stadion van 25.000 toeschouwers is 3 ha aaneengesloten publieke ruimte noodzakelijk. Voor een stadion van 40.000 toeschouwers bedraagt dit 4,5 ha.

33


Oriëntatie van het voetbalstadion Volgens de richtlijnen van de FIFA is een noord-zuid gerichte oriëntatie vaak de meest gunstige oriëntatie voor een voetbalstadion. Een specifieke gebiedsanalyse zorgt er in de praktijk echter vaak voor dat ontwerpers kiezen voor een andere oriëntatie. Gelet op de ruimtelijke karakteristieken van de zone voor stedelijke activiteiten en de beperkte oppervlakte die voorhanden is, is een afwijking op de noord-zuid oriëntatie ook hier te overwegen. Een mogelijke referentie is het DSB stadion in Alkmaar (bouwjaar 2006) waar de oriëntatie, 45º gedraaid ten opzichte van de noordpijl, zorgt voor een minimale hindernis van de zon. De hoofdtribune is hier gelegen aan de zuidwest zijde: de duurste plaatsen en de televisiecamera‟s hebben zo de zon in de rug.

Openbaar vervoerplein In de richtinggevende invulling is het openbaar vervoerplein voorzien aan de zijde van de hoofdtribune van het stadion (zuidwest zijde). Het wordt centraal gesitueerd tussen het voetbalstadion en het flankerend programma. Door het openbaar vervoerplein aan de zijde van het bedrijventerrein onder te brengen wordt medegebruik gestimuleerd. Bovendien zorgt de nabijheid van de groene corridor voor een vlotte en aangename verbinding naar de werkplek. Onder het plein wordt een ondergrondse parkeergarage voorzien van ongeveer 875 parkeerplaatsen die zowel voor het voetbalstadion als het flankerend programma worden gebruikt.

Relatie met de site Emiel Vloorstraat De site Emiel Vloorstraat beschikt over een aanzienlijk aantal parkeerplaatsen die bij voetbalmatchen of evenementen kunnen worden ingezet. Om een veilige en rechtstreekse verbinding te garanderen is een fietsen voetgangersbrug tussen deze site en de zone voor stedelijke activiteiten wenselijk. Deze brug creëert een rechtstreekse verbinding tussen het fietspad langs de kaaien en de route langs de Groothandelsmarkt in de richting van de woonwijk het Kiel. De fietsen voetgangersbrug heeft een aanzienlijke lengte (en dus kostprijs) aangezien de hoofdontsluitingsweg en de spoorlijn moeten worden overbrugd. Bovendien moet men rekening houden met de maximale hellingspercentages voor een fietsersbrug. In dat opzicht kan een kleinere voetgangersbrug (eventueel met trappen) over de spoorweg een alternatief zijn.

4.3. Groene corridor kaart 10

visualisatie groene corridor

De groene corridor is een publiek toegankelijke groenzone van minimaal 14,5 hectare waarin natuurontwikkeling en recreatief medegebruik nevengeschikte functies zijn. Hij vormt een continue groene ruimte die niet wordt doorsneden door harde verkeersinfrastructuren. De publiek toegankelijke groene corridor is oost-west georiënteerd en moet een ecologische corridor realiseren tussen de Hobokense Polder en de snelwegzate en Scheldekaaien. Doorheen het gebied is een langzaam verkeerverbinding verplicht onder de vorm van fietsen voetgangersverbinding die ook aansluit op trajecten voor langzaam verkeer buiten het opdrachtgebied (bijvoorbeeld het regionaal fietspad langs de Schelde, de verbinding Hoboken - binnenstad enz.). De groene corridor wordt ingericht met afwisselend open en gesloten ecotopen. Deze ontstaan door een variabel terreinbeheer van maaien, kappen en nietsdoen. Een aangewezen verhou-

34


ding is één derde opgaande, gesloten vegetatie van bos en struweel en twee derden niethoutige, open vegetatie van grasland, ruigte of waterplassen. In de thematische uitwerking 14 wordt dieper ingegaan over de ecologische invulling van de groene corridor. Onderstaande concepten verduidelijken de aanpak voor het realiseren van de groene corridor. Spontane opslag en successie van struweel en bos

Spontane opslag en successie sluiten aan bij de huidige werking van de Hobokense Polder. Bos of struweel moet niet worden aangeplant. Door gericht beheer kunnen struweel en bos op die plaatsen worden ontwikkeld waar zij kunnen worden gebruikt als buffer voor ecologische verbindingen. Ontwikkeling van habitats en biodiversiteit

Door ecologische verbindingen af te schermen van ongewenst medegebruik en verstoring kunnen verscheidene habitats zich ontwikkelen. Deze verbindingen moeten functioneel zijn voor kleine tot middelgrote zoogdieren en er moet voldoende geschikt leefgebied worden voorzien voor ongewervelde diersoorten. Dynamisch landschap

De groene corridor wordt opgevat als een dynamisch landschap. De vaste inrichtingen (banken, verharde paden enz.) zijn beperkt tot een minimum waardoor het landschap onderhevig is aan sterke veranderingen in het verloop van de tijd.

Harde elementen     

14 15

Er is geen contact tussen eventuele restverontreiniging in de bodem en het oppervlaktewater. De groene corridor voorziet in recreatief medegebruik. In de groene corridor wordt een langzaam verkeersverbinding aangelegd voor fietsers en voetgangers. De groene corridor wordt niet doorsneden met verkeerwegen. De groene corridor moet voldoen aan de vooropgestelde ecologische invulling op vlak van ecotoopontwikkeling en landschapsecologische verbinding 15.

Zie thematische onderbouwing, groene corridor bladzijde 62. Zie thematische onderbouwing, groene corridor bladzijde 62.

35


4.4. Ontsluiting Het openbaar vervoer bedient optimaal het plangebied. Het opgewaardeerd IC-station „Antwerpen zuid‟ ligt op loopafstand van het plangebied. Aantrekkelijke en beveiligde looproutes verbinden het station met het plangebied. Tramlijnen worden vanuit verschillende richtingen doorgetrokken tot het gebied voor stedelijke activiteiten. Zij verknopen met een structurele buslijn die doorheen het regionaal bedrijventerrein loopt. Op vlak van wegeninfrastructuur takt de interne hoofdontsluiting aan op Generaal Armstrongweg enerzijds en op de Herenpolderbrug anderzijds. Zo worden twee duidelijke toegangspoorten tot de site gedefinieerd. Op deze hoofdstructuur is een systeem van secundaire lussen aan die voor de ontsluiting van de individuele percelen zorgt. Het is niet de bedoeling om via de ontsluitingswegen van het plangebied een vlotte (sluik)route te voorzien tussen de wijk het Kiel en de Scheldekaaien. Er worden twee mogelijke tracés voor de hoofdontsluiting voorgesteld:  een tracé waar de hoofdontsluiting loodrecht en vrij centraal de groene corridor kruist  een tracé waar de hoofdontsluiting parallel met de spoorwegbundel ligt en de groene corridor meer oostelijk kruist. Het parkeren gebeurt geclusterd voor de verschillende onderdelen van het plangebied. Inspelend op het reliëf gebeurt dat ondergronds in het gebied voor de stedelijke activiteiten (onder het voetbalstadion) en ondergronds of gestapeld bovengronds in de buik van het bedrijventerrein en de zone voor slimme logistiek. De parkings voor de verschillende delen van het bedrijventerrein worden in functie van de noodzaak ingezet om de parkeerdruk bij piekmomenten in de zone voor stedelijke activiteiten (bijvoorbeeld bij belangrijke voetbalmatchen) mee op te vangen. Een functionele en volwaardige wandelroute tussen de parkings en de zone voor stedelijke activiteiten is daarbij essentieel. Vanuit het vooropgesteld STOP-principe 16 dooradert een functioneel fietsnetwerk wordt het plangebied doorheen het bedrijventerrein en een recreatief fietsnetwerk doorheen de groene corridor. Een recreatieve fietsen wandelroute maakt deel uit van de groene corridor en legt een link tussen de kaaien enerzijds en de Hobokense Polder en de Scheldeoevers anderzijds. Het functioneel netwerk vormt onderdeel van het wegprofiel. Doelstelling is om via veilige fietspaden langs de ontsluitingswegen de verschillende delen van het plangebied met zijn omgeving vlot en comfortabel te verbinden.

Harde elementen  

  

16

36

In heel het plangebied worden geclusterde parkeergarages voorzien. Parkeren op de eigen bedrijfspercelen wordt slechts in beperkte mate toegestaan. De parkeergarages zijn verbonden met de bedrijven, de corridor en de ruimere omgeving door een veilig netwerk van voetwegen. Zij worden bij piekmomenten ingezet voor bezoekers van de zone voor stedelijke activiteiten. Doorheen het bedrijventerrein loopt een structurele buslijn met een centrale halte die gekoppeld is aan de parkeergarages. De aansluiting op Generaal Armstrongweg en de aansluiting op de Herenpolderbrug zijn de twee toegangspoorten voor wegverkeer. Een functioneel fietsnetwerk zorgt voor vlotte en veilige verbindingen tussen het plangebied en zijn ruimere omgeving.

Zie thematische onderbouwing, mobiliteit bladzijde 82.




Op de hoofdontsluitingsweg worden geen rechtstreekse erftoegangen voorzien 17.

Flexibele elementen 

De exacte locatie van de aansluiting van de hoofdontsluitingsweg op de Herenpolderbrug moet verder worden onderzocht in functie van de gewenste ligging van de hoofdontsluitingsweg.

4.5. Reliëf en ruimte voor water Omgaan met het reliëf is een belangrijke uitdaging bij de ontwikkeling van het plangebied. Het plangebied heeft te kampen met wateroverlast vooral in het lager gelegen zuidelijk en zuidoostelijk deel. Ophoging is dus noodzakelijk. De ophooghoogte is geen vast gegeven. Hier is een zekere flexibiliteit mogelijk. Het referentiekader dat in het masterplan wordt meegegeven betreffend het wenselijk reliëf, bestaat uit een aantal harde en zachte randvoorwaarden. In de thematische onderbouwing wordt in het hoofdstuk reliëf dieper ingegaan op alle aspecten betreffende de ophoging van het plangebied.

4.5.1. Harde randvoorwaarden met betrekking tot het reliëf De harde randvoorwaarden met betrekking tot het gewenst reliëf houden rekening met drie belangrijke parameters:  de vaste hoogtes van de weginfrastructuur en de omliggende percelen  de groene corridor als waterbuffer en een gravitaire afwatering van het bedrijventerrein  een zachte overgang met de Hobokense Polder.

Hoogte van de weginfrastructuur De weginfrastructuur dient te allen tijde te zorgen voor een vlotte ontsluiting van de bestaande én toekomstige bedrijvigheid. Daarnaast moeten de vereiste technische hellingsgraden en veiligheidsmaatregelen worden gerespecteerd. De hoogtes van de weginfrastructuur worden hoofdzakelijk bepaald door een aantal vaste aanknopingspunten:  Herenpolderbrug  Generaal Armstrongweg  nieuwe sigmahoogte van de dijken. Vanuit de continuïteit van de groene corridor moet deze de hoofdinfrastructuur ongelijkvloers kruisen. De locatie van deze corridor en de keuze voor een brug of tunnel zullen dan ook sterk bepalend zijn voor de uiteindelijke hoogtes van de weginfrastructuur.

Groene corridor als waterbuffer Omwille van de bestaande waterproblematiek op het terrein moet voldoende ruimte worden voorzien om water te bufferen. In het masterplan doet de groene corridor dienst als bufferzone om overtollig water bij piekmomenten te kunnen bergen. De waterhuishouding zal het reliëf van het bedrijventerrein sterk beïnvloeden. Een hoogteverschil tussen de corridor en het bedrijven-

17

Zie thematische onderbouwing, mobiliteit bladzijde 82.

37


terrein is dus noodzakelijk om voldoende bufferruimte te realiseren 18. Daarnaast moet steeds rekening worden gehouden met een optimale, gravitaire afwatering. Het volgend punt gaat dieper in op de mogelijke ruimtelijke concepten betreffende deze problematiek.

Zachte overgang naar Hobokense Polder Het aanpalend natuurgebied Hobokense Polder draagt bij tot het hoogwaardig karakter van het bedrijventerrein. Het is dan ook aangewezen om in de overgangszone ter hoogte van de huidige Naftaweg een synergie te creëren tussen beide activiteiten. Een zachte overgang betekent dat er aan de zijde van de Hobokense Polder wordt gekozen voor een minimale ophoging.

4.5.2. Flexibele concepten met betrekking tot het reliëf Naast de harde randvoorwaarden reikt het masterplan enkele richtinggevende concepten aan betreffende het reliëf van het bedrijventerrein. Deze concepten houden rekening met de harde randvoorwaarden, zoals beschreven in het vorig punt, en proberen deze te kaderen in een ruimere landschappelijke visie op het terrein. De positie van de groene corridor is een belangrijk element en zal het reliëf van het terrein sterk bepalen. Er is dan ook geopteerd om twee verschillende concepten uit te werken waarbij de groene corridor eerst centraal en vervolgens meer zuidelijk wordt gepositioneerd. Beide concepten leggen de spelregels vast voor de ophoging maar de exacte hoogtes van de tussenliggende percelen kunnen nog variëren aan de hand van enkele parameters:  marktaanbod en beschikbaarheid van gronden  gewenste zichtlocaties  vraag naar grote, aaneengesloten percelen.

Centrale groene corridor Om het water zoveel mogelijk vertraagd en gravitair af te voeren stelt deze variant een valleimodel voorop als globaal principe voor de ophoging van het terrein. Binnen het valleimodel liggen enkel de onder- en bovengrenzen vast waardoor bij de verdere invulling een zekere flexibiliteit mogelijk is. De ondergrens ter hoogte van de groene corridor19 is vastgelegd op 3 à 4 m TAW. Dat is circa 0,5 m boven het huidig maaiveldniveau. Deze hoogte garandeert enerzijds een zachte overgang naar het bedrijventerrein en creëert anderzijds toch voldoende hoogteverschil tussen beide terreinen om de gewenste buffercapaciteit te realiseren. De noordelijke bovengrens is het geactualiseerd sigmapeil en bedraagt 9,25 m TAW. In het zuiden van het masterplan is de aansluiting op de Herenpolderbrug op 10 tot 12 m TAW (afhankelijk van de plaats van de aansluiting) een vast gegeven.

18 19

38

Zie thematische onderbouwing, reliëf bladzijde 95. Zie thematische onderbouwing, bodemsanering bladzijde 86.


figuur 2

conceptsnede ophoging centrale corridor

Groene corridor langs spoorbundel Indien de groene corridor zich positioneert langs de spoorbundel wordt een enkelzijdige helling gehanteerd als principe voor de ophoging van het terrein. Ook hier vormt hij het laagste punt van het bedrijventerrein. Aangezien het terrein op deze locatie in mindere mate vervuild is, kan men een deel van de gronden uit de groene corridor uitgraven en recupereren voor de ophoging van het bedrijventerrein. Dit resulteert in een lange uitgestrekte helling die tevens de afwatering in de richting van de groene corridor faciliteert. figuur 3

conceptsnede ophoging corridor langs spoorbundel

39


40


5. Detailuitwerkingen 5.1. Richtinggevende straatprofielen 5.1.1. Hoofdontsluitingsweg In de kaartenbundel zijn twee mogelijke conceptuele sneden van de hoofdontsluitingsweg opgenomen. Beide profielen onderscheiden zich door de flankerende functies van de weg. In het eerste profiel wordt de hoofdontsluiting aan beide zijden omgeven door bedrijventerreinen. In het tweede profiel loopt de hoofdontsluitingsweg tussen de groene corridor en de logistieke zone. Beide profielen hebben nagenoeg dezelfde opbouw maar hebben een verschillende detailuitwerking. kaart 11

hoofdontsluitingsweg 1

Ter hoogte van het bedrijventerrein heeft het straatprofiel een symmetrische opbouw. Het fietsverkeer wordt door een groene buffer met laanbeplanting afgescheiden van de drukke hoofdweg. De bomenrij creëert een veilige fietssituatie en onderstreept het belang van de hoofdweg. Bovendien geeft zij vorm aan de landschappelijke structuur van het bedrijventerrein. De busreizigers die afstappen aan de centrale halte in de buik, kunnen via het trottoir veilig op hun bestemming geraken. Door de gemeenschappelijke parkeergarages in het bedrijventerrein zullen ook vele werknemers dagelijks gebruik maken van het padennetwerk. aan één zijde onder het trottoir wordt een koker voorzien waarin het energienetwerk alsook allerhande kabels en nutsleidingen kunnen worden ondergebracht. Tot slot worden aan de uiterste zijden van de weg grachten voorzien die instaan voor de afwatering van het terrein. Zij kunnen bij extreme weerssituaties het nodig volume aan water bergen en dragen bij tot de hoogwaardige beeldkwaliteit van het terrein. kaart 12

hoofdontsluitingsweg 2

Het tweede straatprofiel van de hoofdontsluitingsweg is gelegen langs de groene corridor. Aangezien de weg hier afwijkt van de landschappelijke structuur wordt geopteerd om op deze plaats geen bomen te planten. Dit benadrukt tevens de openheid en het uitzicht op de groene corridor. Overigens is het trottoir in dit profiel weggelaten aangezien voetgangers gebruik kunnen maken van de verbinding voor langzaam verkeer in de groene corridor.

5.1.2. Secundaire wegen Net zoals bij de hoofdstructuur onderscheiden wij ook voor de secundaire structuur twee verschillende profielen. Indien de secundaire weg samenvalt met de landschappelijke structuur (poldermodel) wordt hij begeleid door een groene as. Wij lichten kort beide elementen toe. kaart 13

secundaire ontsluitingsweg

De secundaire ontsluitingsweg voorziet aan één zijde parkeerhavens voor vrachtwagens, begeleid door een trottoir. Aan de overzijde wordt een groenstrook ingetekend als overgang naar de bedrijfspercelen. Gelet op de beperkte afstanden en de kriskras-bewegingen van het fietsverkeer wordt geopteerd om geen aparte fietspaden aan te leggen op de secundaire ontsluitingsassen. Hier rijdt namelijk enkel bestemmingsverkeer. De aanwezigheid van de fietsdoorsteken maakt de afstand tot de bedrijventerreinen bovendien minimaal. Het is wel aangewezen om de secundaire ontsluitingsweg optisch te versmallen zodat het (vracht)verkeer wordt afgeremd. Dit kan bijvoorbeeld door fietssuggestiestroken aan te brengen op de weg.

41


kaart 14

secundaire ontsluitingsweg en groenstrook

De groenstrook is de vertaling van de landschappelijke structuur. De centrale gracht voert het water af naar de groene corridor. Er wordt tevens een dubbele bomenrij aangeplant waarvan één rij zich op het publiek domein bevindt en een andere wordt ingeplant op de bedrijfspercelen. Wanneer de groene as los van de secundaire ontsluitingsweg tussen twee percelen loopt, wordt hij begeleid door een fietsen wandelpad.

5.2. Overgang naar de Hobokense Polder kaart 15

visualisatie overgang naar de Hobokense Polder

De overgang tussen het regionaal bedrijventerrein en de Hobokense Polder verdient bijzondere aandacht. De inrichting van dit gebied gebeurt zowel vanuit het zicht vanuit het bedrijventerrein naar de Hobokense Polder als omgekeerd. Deze zone wordt veeleer aangezien als een hoogwaardig contactgebied tussen beide ruimtelijke entiteiten. Op de grens van het bedrijventerrein en het natuurgebied wordt de huidige Naftaweg omgevormd tot een langzame verkeersverbinding. Een 30 meter brede overgangszone met de Hobokense Polder kan multifunctioneel worden ingevuld. Door langs de Hobokense Polder onderzoek en ontwikkeling onder te brengen blijft de verstoring minimaal. Dergelijke activiteiten generen doorgaans minder lawaai en kunnen optimaal profiteren van de unieke zichtlocatie. De architectuur van de bedrijfsgebouwen richt zich maximaal op de Hobokense Polder en integreert zich maximaal in de omgeving. Lichtpollutie moet er worden vermeden. Het is dan ook niet aangewezen om de omgevormde Naftaweg uit te rusten met verlichting.

42


6. Aanzet tot beeldkwaliteit Dit hoofdstuk reikt de algemene principes voor de beeldkwaliteit op het terrein aan. De huidige onzekerheden over de ruimtelijke invulling van het terrein laten echter niet toe om specifieke eisen op te leggen aan bepaalde zones of kavels. Idealiter wordt een beeldkwaliteitsplan opgemaakt door de terreinbeheerder (GO IPZ) om de architecturale ambitie en sfeer duidelijk te communiceren met potentieel geïnteresseerden. Kwaliteit op een bedrijventerrein houdt een goede afstemming in tussen de wensen van de gebruiker en de kenmerken van het terrein. Functionaliteit en bereikbaarheid zijn uitgangspunten. Daarbij valt te denken aan volgende zichtbare en onzichtbare elementen:  differentiatie: het juist bedrijf op de juiste plaats  uitstraling: ontwerp, inrichting, openbare ruimte, sociale veiligheid  infrastructuur: bereikbaarheid, ontsluiting, parkeren, voorzieningen  ruimte: inrichting, integratie in de omgeving, ruimtegebruik, kavelindeling  milieu: kwaliteit van bodem, lucht en water, gebruik van grondstoffen  faciliteiten: aanwezigheid van voorzieningen  organisatie en beheer: verbanden tussen bedrijven, rol van de overheden. Omwille van de lange doorlooptijd van de ontwikkeling van een bedrijventerrein moet het masterplan een overtuigend en flexibel plan zijn. De vraag is echter hoe dit plan bestand is tegen alle onzekerheden waar planvorming dient mee om te gaan. Naast goede inrichtingsstudies 20 moet een constante controle worden uitgevoerd in hoeverre nieuwe ontwikkelingen binnen het gebied corresponderen met de oorspronkelijke uitgangspunten. De projectvennootschap kan de taak op zich nemen om initiatieven te toetsen op hun kwaliteit en conformiteit. De kwaliteitseisen worden idealiter verankerd in het op te zetten parkmanagement.

6.1. Beeldkwaliteit van het openbaar domein De uitstraling van het bedrijventerrein wordt sterk beïnvloed door de inrichting van de publieke ruimte. Zowel de inrichting als het beheer en de opvolging spelen een belangrijke rol. Wij lichten kort enkele thema‟s toe die een mogelijke bedreiging of potentie zijn voor de beeldkwaliteit van het openbaar domein.

6.1.1. Omheining en afsluitingen De visuele impact van erfafscheidingen op het bedrijventerrein wordt idealiter geminimaliseerd. Het aanleggen van brede grachten is in die optiek de meest optimale keuze. Er is echter slechts een beperkte hoeveelheid ruimte beschikbaar waardoor er weinig alternatieven zijn. Het gebruik van inheemse hagen versterkt het groen karakter van het bedrijventerrein en geniet daarom de voorkeur. Indien er gekozen wordt voor een hekwerk is het aangewezen om een uniforme stijl te hanteren voor heel het bedrijventerrein. Het hekwerk is bij voorkeur voldoende transparant en heeft een neutrale kleur.

20

Volgens de stedenbouwkundige voorschriften van het gewestelijk ruimtelijk uitvoeringsplan moet bij verkavelingsaanvragen voor projecten die een terreinoppervlakte beslaan vanaf 1 ha, een inrichtingsstudie worden gevoegd. Dit is een informatief document voor de vergunningverlenende overheid met het oog op het beoordelen van de vergunningsaanvraag in het kader van de goede ruimtelijke ordening en de stedenbouwkundige voorschriften voor het gebied.

43


6.1.2. Groen Voor wat de groenaanleg op het terrein betreft komen volgende aanbevelingen naar voor:  extensief beheer van groen op het bedrijventerrein  gebruik van inheemse plantsoorten  opvolging en onderhoud van bomenrijen, grasvlakken en hagen door centraal parkmanagement.

6.1.3. Water Water wordt zichtbaar gemaakt in het openbaar domein. Via brede goten en vervolgens de grachten komt het water volledig bovengronds en vertraagd in de groene corridor terecht.

6.1.4. Erfgoed Voor de inrichting van het publiek domein kunnen materialen of objecten die zich op het terrein bevinden, worden hergebruikt. Zo kan de grote hoeveelheid kasseistenen bij de inrichting van het openbaar domein in de parkeerstroken worden aangewend.

6.1.5. Signalisatie Signalisatie en reclame zijn vaak te sterk aanwezig op bedrijventerreinen. De terreinbeheerder (GO IPZ) dient van bij het begin duidelijke spelregels hieromtrent op te leggen. Een uniforme signalisatie in een huisstijl die specifiek wordt ontwikkeld voor het bedrijventerrein, is noodzakelijk om het vooropgesteld ambitieniveau te halen.

6.2. Beeldkwaliteit van de architectuur Net zoals de kwaliteit van de openbare ruimte het beeld van het bedrijventerrein zal bepalen is de architecturale uitstraling van de individuele gebouwen cruciaal in de beleving van het bedrijventerrein. Bij een volgehouden kwaliteitsbewaking kan dit bedrijventerrein uitgroeien tot een voorbeeldproject voor nog te ontwikkelen bedrijventerreinen in Vlaanderen en daarbuiten.

Uitgangspunten  

   

44

Het landschappelijk poldermodel wordt gehanteerd als structurerend raster voor de ruimtelijke invulling van het terrein. Binnen de inrichting van het terrein kunnen twee zones worden onderscheiden: de rand, grenzend aan de polder en het park, en een centrale zone voor grootschalige bedrijvigheid en distributie. De secundaire ontsluitingsweg is de scheiding tussen de architectuurtypologie van de O&O bedrijven en de grootschalige bedrijfsgebouwen. Op een aantal scharnierpunten kunnen speciale architectuur typologieën worden toegelaten die een afwijkende vormtypologie en bouwhoogte mogen hebben. De zichtgevels langs de groene corridor hebben een sterke visuele relatie en zijn beeldbepalend voor het bedrijventerrein. De zichtgevels langs de hoofdontsluitingsweg zijn beeldbepalend. Laagwaardige achterkanten of opslagzones zijn hier uitgesloten. De zuidgeoriënteerde gevel kan worden gebruikt voor energieopslag. Dit kan worden benadrukt in de vormgeving of in de detaillering van de gevel.




Gemeenschappelijke toegangen en parkeerhavens tot de bedrijfspercelen zorgen voor een optimaal ruimtegebruik. Om het groen karakter van het bedrijventerrein te kunnen waarborgen geldt voor de O&O percelen een maximum bebouwing van 50% van het perceel. Voor de zone voor grootschalige bedrijvigheid geld een maximale bebouwing van 70% van het perceel. Voor beide percelen geldt dat voor het onbebouwd deel maximaal 30% kan worden ingezet als verharding en 70% als groenvoorziening. figuur 4

typologievoorstellen: gemeenschappelijke toegang (l), rug aan rug (r)

Richtinggevende algemene inrichtingsprincipes      



Omwille van de (interne) flexibiliteit van de gebouwen wordt een verdiepingshoogte van 4 meter gehanteerd. Algemene richtlijn in verband met de bouwhoogte is dat een maximum van 5 bouwlagen is toegestaan. Dit resulteert in een maximum bouwhoogte van 20 m. Een minimum van 2 bouwlagen (8 meter bouwhoogte) moet worden aangehouden om de schaal van architectuur in verhouding tot het bedrijventerrein te kunnen waarborgen. Voor de percelen met speciale zichtlocaties kan een afwijkende bouwhoogte worden toegestaan tot het maximum dat wordt voorgeschreven in de hoogbouwnota Antwerpen. De bouwvolumes worden op vaste afstand van de perceelgrens geplaatst: 5 m afstand tot de groene corridor en 12 m afstand tot de rijweg. Er moet voldoende tussenruimte worden voorzien tussen de gebouwen. Hiervoor wordt een minimale tussenruimte van 40 m tussen twee gebouwen vooropgesteld. Deze tussenruime wordt gebruikt voor gemeenschappelijk toegang, parkeren en zichtgroen. De bouwvolumes kunnen zodanig worden gepositioneerd dat twee grenzende volumes met inachtneming van een minimale brandscheiding rug aan rug kunnen worden geplaatst.

6.3. Speciale zichtlocaties De algemene inrichtingsprincipes van de bedrijfskavels kunnen op twee plaatsen worden doorbroken. Het gaat om kavels die vanwege hun gunstige ligging en zichtlocatie op een bijzondere wijze kunnen worden ingericht. Zij kunnen door hun architectuuridioom de orthogonale polderstructuur doorbreken met een organische of experimentele vormentaal. Wij onderscheiden twee verschillende bedrijfspercelen die in aanmerking komen als speciale zichtlocatie.  Een eerste gunstige zichtlocatie is het hoekperceel waar de groene corridor en de hoofdontsluitingsweg elkaar kruisen. Deze plek heeft een belangrijke baken- en geleidingsfunctie langs de toegangsweg van het gebouw. Dit gebouw moet als herkenbare metafoor dienen voor de hoogwaardigheid en eco-effectiviteit van het terrein en is daarom uitermate geschikt om enkele gemeenschappelijke functies te huisvesten zoals vergaderfaciliteiten, een informatiecentrum, parkmanagement of een eetgelegenheid. De inplanting van een biomassa-

45




centrale op dit perceel behoort ook tot de mogelijkheden. Uiteraard moet voldoende aandacht worden besteed aan de beeld- en icoonwaarde van het perceel. De bouwhoogte kan op dit perceel uitzonderlijk worden verhoogd tot het maximum dat wordt voorgeschreven in de hoogbouwnota Antwerpen op voorwaarde dat het gaat om een volledige invulling als bedrijfsgebouw en/of biomassacentrale met een architectonische kwaliteit en beeldwaarde in overeenkomst met de ambitie van het bedrijventerrein. Deze uitzondering in bouwhoogte kan niet worden toegelaten voor het plaatsen van reclame of bedrijfssignalisatie. Daarnaast is het hoekperceel dat uitgeeft op zowel de groene corridor als de Hobokense Polder, een tweede bijzondere (zicht)locatie. Dit perceel heeft een belangrijke sleutelpositie tussen de groene zones en moet een duidelijk relatie aangaan met het aangelegen park en polder. Het hoekperceel is representatief voor het groen karakter van het bedrijventerrein en mag worden bebouwd met een afwijkend volume met een sterke ecologische, energetische en landschappelijke identiteit. Er kan een onderzoeks- of kenniscentrum worden ondergebracht dat in relatie staat met natuur en duurzaamheid. De bouwhoogte kan op dit perceel uitzonderlijk worden verhoogd tot het maximum dat wordt voorgeschreven in de hoogbouwnota Antwerpen op voorwaarde dat het gaat om een volledige invulling als bedrijfsgebouw met een architectonische kwaliteit en beeldwaarde in overeenkomst met het omliggend park en de vooropgestelde identiteit. Deze uitzondering in bouwhoogte kan niet worden toegelaten voor het plaatsen van reclame of bedrijfssignalisatie.

6.4. Inrichtingsprincipes Bouwblokken aan de groene corridor Er wordt een sterke visuele gevellijn ontwikkeld langsheen de groene corridor door bedrijfsgebouwen met een variabele hoogte. Op strategische plekken wordt een hoger bouwvolume („eyecatcher‟) toegestaan van maximaal 40m bouwhoogte.

Bouwhoogtes Centraal in het bedrijventerrein worden minimaal twee en maximaal vijf bouwlagen toegelaten. Zo blijft een zekere openheid aanwezig op het terrein. Op de koppen (langs de corridor of de hoofdontsluitingsweg) is het wel mogelijk om vijf bouwlagen te voorzien.

46


Speciale zichtlocatie langs de hoofdontsluitingsweg Op de kruising van de groene corridor en de hoofdontsluiting dient het hoekperceel zich aan als een speciale zichtlocatie.

Speciale zichtlocatie op de kruising van de polder en de corridor Naast een visuele verbindende functie heeft dit perceel een duidelijke relatie met de omliggende corridor en de Hobokense Polder.

6.5. Materiaalgebruik Het materiaalgebruik op Petroleum Zuid dient zich volledig in te schrijven in het eco-effectieve karakter dat het bedrijventerrein zichzelf wil aanmeten. De laatste decennia is een sterke omschakeling merkbaar in de sector van bouwmaterialen naar duurzame productie en materialentechnologie. Bedrijven op Petroleum Zuid zullen in de toekomst bijdragen aan onderzoek en ontwikkeling van nieuwe en gerecycleerde materialen. Dit gegeven moet zichtbaar worden gemaakt in de uitwerking, materialisering en detaillering van de gebouwen en buitenruimte. Petroleum Zuid mag als referentie dienen voor de toepassing van innovatieve materialen en technieken. Opslag en wering van zonlicht, regen en wind mogen duidelijk in de architectuurtaal en detaillering worden verwerkt.

6.6. Aanpasbaarheid In een dynamische sociaaleconomische context moeten de bedrijfsgebouwen en kavels worden ontworpen vanuit een groeiende vraag naar flexibiliteit. Voor de gebouwen wordt dan ook geopteerd voor een modulaire structurele opbouw waarbij de inwendige indeling en gevelcomponenten binnen een eenvoudig en efficiënt bouwproces kunnen worden aangepast. Ook de percelering moet zodanig worden ontworpen dat zij met weinig ingrepen kan worden herverdeeld of samengevoegd.

47


48


7. Fasering Gelet op de lange termijnen zal de ontwikkeling van het bedrijventerrein en de zone voor stedelijke activiteiten gefaseerd verlopen. Dit hoofdstuk bevat een algemeen voorstel tot fasering aan de hand van de huidige informatie. In de thematische uitwerking wordt dieper ingegaan op een voorstel tot fasering met betrekking tot de bodemsanering. Onderstaande schema‟s geven een logische volgorde aan.

7.1.1. Fase 0: bouwrijp maken van het terrein Voor de herontwikkeling van Petroleum Zuid moeten in eerste instantie een aantal voorbereidende werkzaamheden worden uitgevoerd om het terrein bouwrijp te maken:  slopen van de nog overblijvende installaties en infrastructuren  nivelleren van het terrein  afbreken van de bestaande wegenis  rooien van bomen en begroeiing. Voor de uitvoering hiervan moeten de nodige regelingen worden getroffen (sloopvergunning, bestemming puin, afzet kasseien, kapvergunning enz.).

7.1.2. Fase 1: aanleggen van de infrastructuur en ontwikkelen van het SWDC In de eerste fase wordt de aanleg voorzien van de infrastructuur. Deze moet conform het subsidiedossier ten laatste in 2015 worden aangelegd. De aanleg van de nieuwe ontsluitingswegen is tevens noodzakelijk om overige ontwikkelingen op te starten. Ook kan de logistieke zone worden ingericht. De clusterkade zal van bij het begin worden ingezet om grondstoffen aan te leveren voor de infrastructuurwerken. Om een optimale ruimtelijke organisatie van de logistieke zone mogelijk te maken is een beperkte herschikking van de activiteiten van ATAB noodzakelijk.

7.1.3. Fase 2: ontwikkelen van het oostelijk deel en bouw van het voetbalstadion In een tweede fase kunnen de percelen in het oostelijk deel van het bedrijventerrein in de buik worden ontwikkeld. Het westelijk deel dat sterker vervuild is, wordt samen met de groene corridor gebruikt voor on-site landfarming. In deze fase wordt ook de bouw van het voetbalstadion voorzien. Terzelfdertijd worden de infrastructuren aangelegd die noodzakelijk zijn om het voetbalstadion op een duurzame manier bereikbaar te maken (openbaar vervoerplein, fietsen voetpaden, tramlijn). De ontwikkeling van het oostelijk deel gaat gepaard met de bouw van een gemeenschappelijk parkeergarage. Deze parkeerplaatsen kunnen bij voetbalmatchen of evenementen worden gebruikt voor de bezoekers van het voetbalstadion.

49


7.1.4. Fase 3: ontwikkelen van het westelijk deel en aanleggen van de groene corridor Indien de nodige termijn voor de bodemsanering verstreken is, kan ook het westelijk deel van het terrein voor ontwikkeling in aanmerking komen. In het geval van on-site landfarming wordt de tijdsduur op 5 jaar geschat. Aansluitend wordt ook de groene corridor vormgegeven en ingericht.

7.1.5. Fase 4: transformeren van de petroleumcluster In een vierde fase wordt de huidige petroleumcluster ontwikkeld. Conform de voorschriften van het gewestelijk ruimtelijk uitvoeringsplan is deze zone bestemd voor watergebonden bedrijvigheid. Afhankelijk van het economisch klimaat en het succes van de al ontwikkelde terreinen zal de huidige petroleumcluster worden ingevuld met logistiek, productie of onderzoeksactiviteiten.

50


8. Oppervlakten 8.1. Oppervlakten bij de bestaande situatie tabel 1

indicatieve netto oppervlakte 21 van de bestaande situatie

profiel

voorziene netto oppervlakte (ha)

plangebied

112,9

projectgebied

73,1

te ontwikkelen zone na 2035 (bestaande petroleumcluster,

39,8

inclusief ATAB) ATAB

7,8

8.2. Indicatieve oppervlakten van het masterplan Onafgezien van de resterende ruimtelijke keuzes geeft het masterplan indicatieve oppervlakten mee die inzicht bieden in het toekomstig ruimtebeslag van het projectgebied. De oppervlaktes zijn gebaseerd op de gemiddelden van resterende ruimtelijke varianten. Er worden dan ook geen grote afwijkingen verwacht. De oppervlakten van de economische activiteiten op het terrein zijn slechts een inschatting aan de hand van de informatie die vandaag beschikbaar is. De ruimte die wordt voorzien voor onderzoek en ontwikkeling, hoogwaardige productie en slimme logistiek kan onderling nog wijzigen afhankelijk van de marktvraag. De totaalsom van de oppervlakte economische activiteiten blijft vanzelfsprekend gelijk. tabel 2

indicatieve netto oppervlakte voor het ruimtebeslag in het projectgebied

profiel

132.500

zone voor bedrijven op vlak van onderzoek en ontwikkeling

120.000

zone voor hoogwaardige productie

140.000

weginfrastructuur

34.000

bermen en taluds

23.500

grachten

9.500

groene corridor

145.000

zone voor stedelijke activiteiten

100.000

fietsen wandelpaden

17.500

bestaande infrastructuur (Herenpolderbrug + zuidelijke flank) totaal

21

voorziene netto oppervlakte (m²)

zone voor „slimme‟ logistiek

9.000 731.000

De netto oppervlakte betreft de ontwikkelbare ruimte voor bedrijvigheid. De oppervlakte voor wegeninfrastructuur, bermen, grachten enz. is niet in het getal inbegrepen.

51


52


9. Relatie met het project-MER 9.1. MER-plicht De ontwikkeling van Petroleum Zuid is een project dat valt onder de categorie 10 „infrastructuurprojecten van Bijlage II van het BVR 10 12 2004, houdende vaststelling van de categorieën van projecten onderworpen aan milieueffectenrapportage‟. Het gaat hier in de eerste plaats om een industrieterreinontwikkeling met een oppervlakte van 50 ha of meer.

9.2. Inzet van de MER-studie in de procesvoortgang van het project IPZ Een milieueffectenrapportage gaat steeds uit van de vergelijking van alternatieven binnen een projectomschrijving om de milieueffecten in verschillende disciplines te beoordelen. In die zin zal het project-MER dus verdere informatie verschaffen die moet toelaten een grondigere onderbouwing aan te leveren voor de te maken keuzes door GO IPZ, onder meer voor de locatie van de groene corridor en de situering van de ontsluitingswegen.

9.3. Inhoudelijke aspecten Een (project)MER heeft een vaste opbouw en structuur om uiteenlopende aspecten een plaats te geven. Hieronder worden relevante beschouwingen voor Petroleum Zuid gemaakt. Het alternatievenonderzoek bevat voor Petroleum Zuid:  inrichtingsalternatieven en ruimtelijke scenario‟s (bijvoorbeeld ligging van de groene corridor)  uitvoeringsalternatieven (type bedrijvigheid, keuze voor type energievoorziening)  faseringsalternatieven (bijvoorbeeld type bedrijvigheid in petroleumcluster na 2035). De stedelijke ontwikkelingszone (voetbalstadion) kan:  een onderdeel van de projectomschrijving en met het bedrijventerrein worden „beMERd‟  geen onderdeel zijn maar als een ontwikkelingsscenario worden opgenomen  geen onderdeel zijn maar in de referentiesituatie worden beschreven. In het geval van Petroleum Zuid is het alternatievenonderzoek een belangrijk onderdeel van de MER-procedure. Het masterplan laat twee belangrijke ruimtelijke onderzoeksvragen nog open (locatie van de groene corridor en van de interne hoofdontsluitingsweg), wat op zich aanleiding geeft tot vier ruimtelijke varianten. Het in kaart brengen van de milieueffecten zal mee bepalen welke variant uiteindelijk de voorkeur geniet. Onderstaande tabel geeft een overzicht van de resterende ontwikkelingsvarianten.

53


tabel 3

vier ontwikkelingsvarianten groene corridor centraal

hoofdinfrastructuur

groene corridor parallel aan spoorlijn

cen-

traal

hoofdinfrastructuur decentraal

9.3.1. Disciplines Hier worden aspecten van de relevante disciplines voor Petroleum Zuid aangegeven die het MER-onderzoek zullen sturen. Het gaat om een voorbeschouwing en is zeker niet exhaustief. Alle relevante aspecten worden definitief uitgewerkt in de kennisgevingsnota van het projectMER.

Bodem Wenselijk is dat het MER-onderzoek kan verwijzen naar een conform verklaard bodemsaneringsproject. Hierdoor moeten milieuaspecten van de bodemsanering zelf niet in het MER worden besproken. Het MER kan dan uitgaan van een referentiesituatie (eventueel genuanceerd met overlappende fasen) waarin het bodemsaneringsproject is uitgevoerd.

Geluid en lucht Voor deze disciplines zijn mogelijk een inventarisatie van de huidige toestand en zeker een modellering nodig.

Landschap en erfgoed Deze discipline bevat voor Petroleum Zuid onder andere:  de inpassing van industrieel erfgoed (bijvoorbeeld piperacks of gasmeters) in de ontwikkeling van het bedrijventerrein  de landschappelijke buffering naar Hobokense Polder toe.

54


Water Er is voorgaand informeel overleg geweest met de adviserende instanties tijdens het masterplanproces (najaar 2010). Naar aanleiding van dit overleg met de verschillende instanties is de opmaak van een grondwatermodel wenselijk om de effecten naar het grondwatersysteem in kaart te brengen. Het resultaat van dit grondwatermodel moet inzicht verschaffen in:  de huidige en toekomstige grondwaterstromingen op de site IPZ en in de directe omgeving  de grondwaterrelaties met omliggende gebieden (Hobokense Polder, overstromingsgebied van de wijk het Kiel)  de continuïteit van de polderklei en de mate waarin het freatisch grondwater in contact kan komen met het grondwater uit de zanden van Lillo  de zones binnen het projectgebied waar infiltratie van hemelwater al dan niet wenselijk is. Deze informatie moet daarna worden meegenomen om verschillende scenario‟s op het vlak van waterhuishouding met elkaar te kunnen vergelijken.

Fauna en flora ANB zal aangeven of een passende beoordeling nodig is voor de mogelijke effecten op habitats in de Schelde (lozingen, kadewerken enz.) en op fauna (vleermuizen in de fortengordel).

Mens: veiligheid en gezondheid Op vlak van veiligheid onderscheidt men op Petroleum Zuid een aantal aandachtsgebieden:  zone voor stedelijke activiteiten  specifiek regionaal bedrijventerrein met watergebonden karakter  regionaal bedrijventerrein  gebied voor spoorinfrastructuur. De komst van een nieuw voetbalstadion en een flankerend programma in de zone voor stedelijke activiteiten impliceert dat er rekening moet worden gehouden met de aanwezigheid van veel publiek 22. Er moet dus naast de risicozonering ook rekening worden gehouden met deze activiteiten. Niet enkel het voetbalstadion maar ook de invulling van het flankerend programma zal hierbij een belangrijke parameter zijn. De aanwezigheid van heel wat publiek kan ten aanzien van de inplanting van Seveso-bedrijven een negatieve impact hebben of een beperking inhouden voor wat betreft het groepsrisico. De risicozonering van het specifiek regionaal bedrijventerrein met watergebonden karakter en van het regionaal bedrijventerrein wordt bepaald door de nabijheid van gebieden met woonfunctie en de invulling van de zone voor stedelijke activiteiten. Van de bestaande Sevesobedrijven moet in de referentiesituatie een veiligheidsrapportage (VR) opgenomen zijn. De informatie uit de veiligheidsrapportage moet worden opgenomen bij de randvoorwaarden voor keuzes in de projectomschrijving. Indien nieuwe Sevesobedrijven worden toegelaten (chemie) moet een OVR (omgevingsveiligheidsrapportage) of een RVR (ruimtelijk veiligheidsrapportage) worden opgesteld. Het gebied voor spoorinfrastructuur aan de rand van het Petroleum Zuid is als (mogelijke) externe gevarenbron een aandachtspunt bij de inrichting van het terrein.

22

Momenteel wordt een voetbalstadion gepland met een capaciteit van 25.000 toeschouwers.

55


Mens: mobiliteit De discipline „mobiliteit‟ moet zeker conform de meest recente voorschriften van een MOBER gebeuren en een combinatie van worst-case scenario‟s beschouwen. De gemodelleerde verkeersstromen worden doorgegeven naar de disciplines „lucht‟ en „geluid‟.

9.4. Procedure Er wordt een kennisgevingsnota opgemaakt en ingediend. Daarna verlopen 3 maanden tot aan de richtlijnenvergadering. Op basis van de richtlijnen wordt dan (in enkele maanden) het MERonderzoek zelf opgesteld en wordt een ontwerp MER ingediend. Na 3 weken kan een ontwerp MER vergadering plaatsvinden. Na eventuele aanpassingen wordt een definitief MER ingediend dat na 30 dagen kan worden goedgekeurd. Gelet op de veelheid aan aspecten en de inpassing in de MER-procedure kan de duur voor realisatie van de project-MER worden ingeschat op circa 1 jaar.

56


III. Thematische onderbouwing

57


58


1. Ruimtelijke economie 1.1. Uitgangspunten De economische herontwikkeling van het plangebied moet ambitieus zijn. De voorschriften en randvoorwaarden uit het gewestelijk ruimtelijk uitvoeringsplan vormen het kader waarbinnen de economische ambities moeten worden gerealiseerd. Andere belangrijke parameters die bij de economische profilering moeten worden meegenomen, zijn:  het inspelen op het ambitieniveau van GO IPZ qua internationale uitstraling van het terrein  het optimaal benutten van de intermodale potentie  het creëren van synergie tussen het terrein en de kade  het creëren van synergie tussen het gemengd regionaal bedrijventerrein en het stedelijk gebied  het creëren van synergie tussen het SWDC en de stad  het creëren van synergie tussen de verschillende activiteiten op het terrein  het nastreven van intensief ruimtegebruik  het aanbieden van een hoogwaardige ruimtelijke en stedenbouwkundige beeldkwaliteit  het aantrekken van hoogwaardige, duurzame en innovatieve bedrijvigheid  het zorgen voor eco-effectiviteit op het terrein en in de bedrijfsvoering  het reduceren van negatieve externe effecten zoals bijvoorbeeld de belasting van de verkeersinfrastructuur, de impact op het milieu, de geluidshinder en de geurhinder.

1.2. Economisch profiel van het bedrijventerrein Op basis van een eerste verkennend marktonderzoek en rekening houdend met de unique selling proposition van het gebied, richt het economisch profiel van het nieuw bedrijventerrein zich op hoogwaardige economische activiteiten gerelateerd aan duurzame ontwikkeling. Hierbij ligt de focus op clustereffecten inzake eco-innovatie. Inhoudelijk spitst eco-effectiviteit zich toe op het sluiten van materiaal- en energiekringlopen. Ondernemingen en activiteiten die gerelateerd zijn aan duurzame materialen- en energietechnologie, worden dan ook als kansrijke activiteiten beschouwd. Gelet op de specificaties van het terrein worden drie economische delen aangegeven waarmee Petroleum Zuid zich kan ontwikkelen tot een eco-cluster die zich internationaal kan positioneren in de speerpunt van de groene economie. De drie economische activiteiten kunnen als volgt worden omschreven.

1.2.1. Duurzame logistiek Logistieke cluster Voor de logistieke zone wordt vertrokken vanuit het concept „slimme logistiek‟. Mutualisering staat hierbij centraal. Het is een nieuw begrip dat vertrekt van een diepe integratie van processen en stromen van verschillende logistieke operators. Mutualisering wordt aangestuurd vanuit één transporthub (minimum oppervlakte ongeveer 1 ha in hoogbouw) op de logistieke zone voor inbound en outbound stromen (stromen die op het terrein toekomen, en stromen die het terrein verlaten). De transporthub fungeert tevens als centraal overslagpunt. Mutualisering gaat echter verder. Het begrip heeft bijvoorbeeld ook betrekking op het gezamenlijk inrichten van gemeenschappelijke ICT, facilty management, HRM enz. De clusterkade zal hoofdzakelijk dienen voor:

59


  

de aanen afvoer van goederen naar en van de logistieke bedrijven via de transporthub de aanen afvoer van goederen naar het stadsregionaal watergebonden distributiecentrum (wederom via de transporthub) de open overslag van bulkgoederen en bouwmaterialen voor de herontwikkeling van het terrein zelf alsook voor andere grote infrastructurele projecten in en rond Antwerpen.

De logistieke cluster zal goederen aanen afvoeren via de binnenvaart. In combinatie met een focus op slimme logistiek neemt Petroleum Zuid zo een specifiek positie in tegenover de Antwerpse haven.

Stadsregionale distributie De logistieke activiteiten hebben voornamelijk betrekking op logistiek met een toegevoegde waarde (bijvoorbeeld order fulfilment, assemblage, supply / demand planning, logistiek netwerk design) en dit binnen alle goederensegmenten (containers, geünitiseerde ladingen, stukgoed, bulk enz.). Binnen deze slimme logistieke cluster kan het stadsregionaal watergebonden distributiecentrum (SWDC) worden geïntegreerd. De uitbouw van een SWDC is geen evident gegeven. Uit de benchmark die werd uitgevoerd in de haalbaarheidsstudie „stadsregionaal distributiecentrum op Petroleum Zuid‟ 23 is gebleken dat het vooropstellen van realistische, maar weliswaar ook ambitieuze, doelstellingen en afspraken zeer belangrijk zijn, mede met het oog op het rendabiliseren van de stedelijke distributiecentra. In Utrecht bijvoorbeeld, waar het stedelijk distributiecentrum werd ingericht als een business unit van een groter distributiecentrum, bleek de formule rendabel te zijn. De benchmark case rond het stedelijk distributiecentrum in Utrecht leert dat stadsdistributie meer kans maakt wanneer het wordt geïncorporeerd binnen een groter geheel van logistieke activiteiten. Dit groter kader kan worden geboden door het SWDC onderdeel te maken van de slimme logistieke cluster. Bovendien moet het watergebonden karakter van de site optimaal worden benut voor de aanen afvoer van goederen.

1.2.2. Hoogwaardige productie Het profiel met hoogwaardige activiteiten gaat ervan uit dat de economische herontwikkeling zich logischerwijze toespitst op hoogwaardige productieactiviteiten (bijvoorbeeld eco-productie, life sciences, productie van high-tech components, biotech enz.). De doelgroepen zijn dan ook in de eerste plaats (hoogwaardige) productiebedrijven en kleinere (hoogwaardige) KMO‟s. Deze doelgroepen scoren voornamelijk goed met betrekking tot:  het nastreven van intensief ruimtebeslag  het aanbieden van een hoogwaardige ruimtelijke en stedenbouwkundige beeldkwaliteit  het aantrekken van hoogwaardige, duurzame en innovatieve bedrijvigheid  het zorgen voor eco-effectiviteit op het terrein en in de bedrijfsvoering  het beperken of het reduceren van negatieve externe effecten zoals bijvoorbeeld belasting van de verkeersinfrastructuur, impact op het milieu, geluidshinder, geurhinder. Een eerste onderzoek selecteert volgende kansrijke activiteiten:  hoogwaardige recyclage  duurzame productie van bouwmaterialen en materialentechnologie  innovatieve bedrijven uit de textielsector

23

60

Haalbaarheidsstudie stadsregionaal distributiecentrum op Petroleum Zuid, uitgevoerd in 2008 door Rebel Group in samenwerking met Technum, Tritel en de Universiteit Gent in opdracht van WNE en Waterwegen en Zeekanaal.


 

metaalverwerkende en hoogtechnologische sectoren voeding en fast moving consumer goods.

Voor het aantrekken van dergelijke bedrijven is de aanwezigheid van onderzoek en ontwikkeling zeker een meerwaarde. De hoogwaardige productiebedrijven genereren een beperkt volume aan goederen. Bij de aanen toevoer van deze goederen dienen de bedrijven maximaal gebruik te maken van de watergebondenheid van het bedrijventerrein.

1.2.3. Onderzoek en ontwikkeling Naast productiebedrijven kan op het gemengd regionaal bedrijventerrein tevens ruimte worden voorzien voor afzonderlijke onderzoeken ontwikkelingsstructuren die weliswaar een zekere mate van connectiviteit hebben met de activiteiten op IPZ maar waarvan hun invloedsfeer tot ver buiten het terrein reikt (nationaal en zelfs internationaal). De locatietroeven (erfgoed, groen, stad) en het imago van het bedrijventerrein maken Petroleum Zuid aantrekkelijk voor onderzoek en ontwikkeling. Onderzoek naar duurzaam materiaalbeheer en cradle to cradle is een economische noodzaak en tegelijk een opportuniteit voor ondernemingen die mikken op innovatie op vlak van duurzame materialentechnologie en cradle to cradle. Er wordt gestreefd naar een complementariteit met de hoogwaardige productie. De Vlaamse overheid steunt verschillende initiatieven voor kennisontwikkeling en innovatie. In die optiek komen eveneens O&O-instellingen in beeld, gelieerd aan universiteiten, sectorfederaties, overheid en aanverwanten.

1.3. Flexibiliteit op basis van marktvraag GO IPZ beoogt om op korte termijn maximaal in te zetten op hoogwaardige productie en onderzoek en ontwikkeling. De logistieke oppervlakte wordt in eerste instantie beperkt tot ongeveer 11 ha logistieke zone en ongeveer 2 ha voor de clusterkade. Hoogwaardige productiebedrijven vereisen doorgaans kavels van minimaal 1 ha tot maximaal 4 ha die goed ontsloten zijn via de weg. Aansluiting op het openbaar vervoer is wenselijk. O&O organisaties zijn doorgaans kleinschaliger. De vereiste kavels bedragen ongeveer 1 ha. In de tabel met de indicatieve netto oppervlaktes voor de verschillende economische activiteiten binnen het regionaal bedrijventerrein 24 wordt de netto oppervlakte voor productie en O&O becijferd op 26 ha. Er wordt een verdeling gehanteerd van 14 ha voor productie en 12 ha voor O&O. Gelet op de onzekere marktvraag kan deze verdeling in de toekomst (snel) wijzigen. Het verdient dan ook de aanbeveling om de nodige flexibiliteit in te bouwen met het oog op de uitgifte van de gronden. De oppervlakte voor logistieke ontwikkeling bedraagt in eerste instantie 13,25 ha (inclusief de clusterkade). Gelet op het feit dat de intermodale potentie van de productiebedrijven waarschijnlijk ontoereikend zal zijn en dus voornamelijk de logistieke cluster (inclusief SWDC) zal instaan voor het genereren van intermodale stromen, lijkt deze oppervlakte veeleer beperkt. In eerste instantie zal de clusterkade dan ook grotendeels moeten worden ingericht met het oog

24

Zie oppervlakten bladzijde 44.

61


op het behandelen van bulkstromen en bouwmaterialen. Na 2035 kan circa 40 ha logistieke terreinen bijkomend worden ontwikkeld indien hiervoor voldoende marktvraag is.

1.4. Raming van de potentiële werkgelegenheid De raming van de potentiële werkgelegenheid is sterk afhankelijk van het type van bedrijven. Verschillende types van bedrijven vertonen immers een afwijkend gemiddeld ruimtegebruik per werknemer. Verder kunnen er ook verschillen optreden tussen bedrijven uit een bepaalde sector. Veel hangt af van bijvoorbeeld de lay-out van de gebouwen, de aangehouden voorraadniveaus, de intensiteit van het gebruik van de beschikbare ruimte, de verhouding tussen arbeiders en bedienden en vele andere factoren. Gelet op deze variatie wordt voor het ramen van de potentiële werkgelegenheid gewerkt met kengetallen, opgesteld op basis van een bevraging bij meer dan 1.000 bedrijven uit verschillende sectoren 25. Daarnaast worden ook een aantal assumpties in verband met de bebouwbare oppervlakte en de verhouding tussen arbeiders en bedienden gemaakt 26.

1.4.1. Potentiële werkgelegenheid voor hoogwaardige productie Voor het berekenen van de potentiële werkgelegenheid worden volgende uitgangspunten gehanteerd.  Intensief ruimtegebruik wordt zoveel mogelijk gemaximaliseerd. De bebouwbare oppervlakte (exclusief parkings) bedraagt ongeveer 70%. Hierbij wordt uitgegaan van gemeenschappelijke parkings voor de werknemers op het terrein. Aan de bedrijven zelf wordt een beperkt aantal parkings voorzien voor bezoekers.  De verhouding tussen arbeiders en bedienden bedraagt 50% arbeiders en 50% bedienden.  Onder deze verhouding bedraagt het gemiddelde ruimtegebruik ongeveer 95 m² per werknemer. Onder deze assumpties bedraagt de bandbreedte voor de potentiële werkgelegenheid 70 à 75 werknemers per ontwikkelbare hectare.

1.4.2. Potentiële werkgelegenheid voor onderzoek en ontwikkeling Voor het berekenen van de potentiële werkgelegenheid binnen onderzoek en ontwikkeling worden volgende assumpties gehanteerd.  Voor O&O wordt uitgegaan van een maximaal ruimtegebruik met een bebouwbare oppervlakte (exclusief parkings) van 70%. Hierbij wordt ervan uitgegaan dat O&O meer aandacht besteedt aan de architecturale beeldkwaliteit van het bedrijfsgebouw en zijn inpassing in de omgeving.  Binnen O&O zijn enkel bedienden tewerkgesteld. Het gemiddeld ruimtegebruik bedraagt 190 m² per werknemer. Dit in inclusief de ruimten voor labo‟s, testing, design, vergaderzalen enz.). Onder deze assumpties bedraagt de bandbreedte voor de potentiële werkgelegenheid 25 à 30 werknemers per bouwlaag per ontwikkelbare hectare 27.

25 26 27

62

Buck Consultants International. Op basis van bureauexpertise van Buck Consultants International. O&O instellingen zijn doorgaans kantoorachtige gebouwen met verschillende verdiepingen. Het toegestaan en gerealiseerd aantal verdiepingen kan dus van invloed zijn op de werkgelegenheid per hectare.


Potentiële werkgelegenheid voor logistiek Voor het berekenen van de potentiële werkgelegenheid in de logistieke zone worden volgende uitgangspunten gehanteerd.  Intensief ruimtegebruik wordt zoveel mogelijk gemaximaliseerd. De bebouwbare oppervlakte (exclusief parkings) bedraagt ongeveer 60%.  De verhouding tussen arbeiders en bedienden bedraagt 60% arbeiders en 40% bedienden.  Het gemiddeld ruimtegebruik varieert tussen 100 m² en 150 m² per werknemer. Dit gemiddelde is gebaseerd op een mix tussen VAL/VAS 28 en distributie. Onder deze assumpties bedraagt de bandbreedte voor de potentiële werkgelegenheid 40 à 60 werknemers per ontwikkelbare hectare.

1.4.3. Totale potentiële werkgelegenheid

70

75

maximum

0,7

totaal werkgelegenheid

14

3

minimum

30


60

25

bouwlagen

40

0,7

gemiddeld aantal

0,6

12

maximaal

aantal werknemers

13,25

onderzoek en

minimaal

ruimtegebruik

logistiek

oppervlakte (ha)

aantal werknemers

indicatie van totale werkgelegenheid van het projectgebied

netto ontwikkelbare

tabel 4

318

477

630

756

686

735

1.634

1.968

ontwikkeling hoogwaardige productie totaal

25

30

14

0,7

70

75

3

maximum

0,7


12

minimum

onderzoek en


60

bouwlagen

40

gemiddeld aantal

0,6

maximaal

aantal werknemers

50

minimaal

ruimtegebruik

logistiek 29

oppervlakte (ha)

aantal werknemers

indicatie van de totale werkgelegenheid van Petroleum Zuid (na 2035)

netto ontwikkelbare

tabel 5

1.200

1.800

630

756

686

735

2.516

3.291

ontwikkeling hoogwaardige productie totaal

28 29

Value Added Services en Value Added Logistics. De totale bijkomende oppervlakte na 2035 is 39,8 ha. Vermits deze oppervlakte inclusief bermen, grachten, wegenis en paden is, wordt de netto ontwikkelbare oppervlakte geraamd op 36,75 ha. Samen met de zone voor slimme logistiek geeft dit een totale oppervlakte van 50 ha.

63


1.5. Trimodaliteit Het huidig spoortraject doorkruist de zone die in de eerste ontwikkelingsfase voor logistiek kan worden ingericht. Deze doorkruising hindert de efficiënte inrichting van de logistieke zone (inclusief het SWDC). De facto wordt hierdoor de beschikbare ruimte aanzienlijk gereduceerd, wat dan weer tot gevolg heeft dat de beschikbare oppervlakte in de eerste fase te beperkt zal zijn voor het toepassen van slimme logistiek. Dit houdt in dat de kritische massa voor het rendabiliseren van de transporthub niet zal kunnen worden bereikt. Principieel kan men stellen dat de spoorontsluiting behouden moet blijven zolang de bedrijven op Petroleum Zuid hiervan gebruik maken. Er is echter gebleken dat deze ontsluiting niet intensief wordt gebruikt door de aanwezige bedrijven. Een mogelijke oplossing voor de knelpunten bestaat in het verleggen van de huidige bundel. Hierbij kunnen echter volgende bemerkingen worden gemaakt.  De investeringen in nieuwe infrastructuur zullen hoog oplopen en dus maar moeilijk opwegen tegen het beperkt gebruik van het spoor.  Een verlegging creëert nieuwe knelpunten met betrekking tot de weginfrastructuur. Het spoor moet over een afstand van ongeveer 500 meter twee keer worden doorkruist door d‟Herbouvillekaai: een eerste keer ter hoogte van het voetbalstadion en een tweede keer ter hoogte van ATAB.  Het verleggen van de spoorbundel zorgt ook voor ruimtelijke knelpunten op de clusterkade. Rekening houdend met de nodige bochtstralen zal het spoor dan op ongeveer 30 meter van de waterkant gaan liggen wat de efficiëntie van open overslag op de clusterkade hindert. Voor het toekomstig potentieel van de spoorontsluiting (na de realisatie van fase 2) kan worden gesteld dat een spoorontsluiting nauwelijks meerwaarde biedt voor de bedrijven op het gemengd regionaal bedrijventerrein (niet watergebonden zone). Zij kan een beperkte meerwaarde bieden voor de logistieke activiteiten op de watergebonden zone maar dit vereist grote investeringen die enkel voldoende return zullen opleveren, indien aan een aantal randvoorwaarden kan worden voldaan.  Er zal een modal split moeten worden opgelegd aan de logistieke operaties (cfr. Maasvlakte II). Het gebruik van het spoor wordt dan een onderdeel van algemeen duurzaam transportgebruik op het terrein.  Een spoorontsluiting zal enkel maar zinvol zijn indien tijdens de herinrichting van het terrein in fase 2 een noordelijke bocht kan worden gerealiseerd. Door deze ontsluiting kan worden aangetakt op het netwerk van internationale spoorcorridors en inland terminals die de verschillende havengebieden in België en Nederland verbinden met het noordwest Europese hinterland. Dit zal echter een relatief grote investering vragen terwijl in de haven reeds goed functionerende spoorterminals aanwezig zijn.  Een trimodale kade vereist een diepte van ongeveer 100 meter. Het is dus weinig zinvol om in fase 1 van de herontwikkeling deze diepte te reduceren tot 30 meter (als gevolg van het verleggen van de huidige bundel) om vervolgens in fase 2 een nieuwe verlegging te voorzien. Ook hier is dus duidelijk sprake van hoge opportuniteitskosten: een tijdelijke verlegging van het spoor in fase 1 en aanpassingen van de logistieke zone in fase 2 (om het oorspronkelijk traject te herstellen) versus een zeer beperkte logistieke ontwikkeling in fase 1 met behoud van het huidig traject. Het verdient dan ook aanbeveling om ten volle in te zetten op de binnenvaart. Het behouden van het de spoorlijn ter hoogte van de clusterkade vereist immers aanzienlijke investeringen terwijl de bedrijven op de bedrijvenzone op een efficiënte wijze kunnen aantakken op de bestaande spoorterminals in de haven. Daarom bestaat er geen dwingende noodzaak is om een

64


spoorterminal in de logistieke zone te ontwikkelen. Gekoppeld aan een lage emissiezone op het bedrijventerrein kan dit dezelfde en zelfs betere resultaten opleveren qua milieu-impact. Daarentegen biedt de goede ligging van het terrein langs de Schelde en de connectie op het netwerk van belangrijke waterwegen in noordwest Europa een aanzienlijke meerwaarde voor de bedrijven in de watergebonden zone. Het potentieel voor de binnenvaart is groot terwijl de investeringen relatief beperkt zijn. Tevens biedt binnenvaart een concrete operationele meerwaarde voor de verdere ontwikkeling van het bedrijventerrein en andere grote infrastructuurprojecten. Op basis van bovenstaande argumenten lijkt het behoud van de spoorlijn ter hoogte van de clusterkade op lange termijn niet mogelijk. De zone voor slimme logistiek wordt maximaal ingericht in functie van watergebonden logistiek, eventueel in combinatie met een cargotram. De nabijheid van het spoor blijft echter wel een belangrijke troef voor het bedrijventerrein. Indien er voldoende kritische massa is kan alsnog een overslagplaats worden ingericht ter hoogte van het huidig rangeerstation.

1.6. Conclusies Met de consensus om op korte termijn hoofdzakelijk in te zetten op hoogwaardige productie en onderzoek en ontwikkeling, wordt maximaal de kaart getrokken van hoogwaardigheid en duurzaamheid. De logistieke ontwikkelingen worden in eerste instantie beperkte tot een oppervlakte van 13,25 ha. In een latere fase (na 2035) kan de logistieke cluster - indien gewenst - worden uitgebreid. De voordelen van deze keuze hebben voornamelijk te maken met intensief ruimtebeslag, hoogwaardige beeldkwaliteit, winsten op het gebied van eco-effectiviteit en reductie van de externe negatieve effecten. De intermodale potentie van het terrein wordt echter minder benut aangezien hoogwaardige productie en O&O doorgaans geen intermodale stromen genereren. Om de rendabiliteit van de clusterkade te versterken is een uitbreiding van de logistieke zone in westelijke richting mogelijk en/of wordt de relatie met de hoogwaardige productiebedrijven in de buik van het bedrijventerrein versterkt. In eerste instantie zal sterk moeten worden gemikt op de behandeling van bulkstromen en bouwmaterialen. Gesteld kan worden dat het economisch herontwikkelingsscenario ambitieus is. Naarmate het ambitieniveau toeneemt, kunnen echter ook de ontwikkelings- en opportuniteitskosten hoger liggen. De herontwikkelingskosten zouden immers hoger kunnen oplopen aangezien er al bij de aanvang van de herontwikkeling duurdere infrastructuren moeten worden voorzien. Door strengere eisen te stellen aan bedrijven bestaat anderzijds het risico dat de uitgifte trager zal verlopen. Het risico bestaat met andere woorden dat het langer zal duren alvorens het terrein rendabel wordt. Het is dan ook zeer belangrijk om voldoende flexibiliteit in te bouwen met betrekking tot de uitgifte van de terreinen.

65


66


2. Eco-effectiviteit 2.1. Water 2.1.1. Uitgangspunten Hier worden voor onderscheiden types water van het watersysteem binnen Petroleum Zuid de principes weergegeven 30. Twee belangrijke aandachtspunten zijn:  het uitsluiten van ongecontroleerde overstromingen die overlast of schade kunnen berokkenen, zowel binnen Petroleum Zuid als in de nabije omgeving  een gezoneerd infiltreren naar de ondergrond. Hieronder wordt een voorstelling gegeven van de belangrijkste principes: Hergebruiken

IPZ Terrein

- opvangen van daken en hergebruiken

Vasthouden - groendaken - ruwe verhardingen - grachten - buffers in groene corridor

Bergen -gezoneerde infiltratie: delen groene corridor trajectdelen van grachten

Afvoeren - spui met beperkt debiet op Leigracht langs Olieweg - mogelijk nazuivering - verzekering verdere afvoer naar Schelde

Afvalwater Een ambitie voor Petroleum Zuid is om alle afvalwater op de site uit te sluiten. In tweede instantie kan eventueel afvalwater (zwart- en grijswater) van Petroleum Zuid gescheiden worden afgevoerd naar RWZI Antwerpen Zuid van Aquafin via een correct gedimensioneerd rioleringssysteem. Het grijswater kan voor een deel ook worden hergebruikt in laagwaardige toepassingen van drinkwater.

Drinkwater Op het bedrijventerrein worden laagwaardige toepassingen van drinkwater en grondwater vermeden en vervangen door hemelwater of grijswater. De dimensies (debiet) van het drinkwaternet zal vooral worden bepaald door de minimale debieten voor bluswater.

Hemelwater Bij de ontwikkeling van Petroleum Zuid wordt een nieuwe topografie voorzien zoals aangegeven in het hoofdstuk over reliëf 31. Het watersysteem zal zorgen voor een afvoer van het neerslagwater op het terrein, conform de principes van integraal waterbeheer:  door opvang op en hergebruik in de bedrijfsgebouwen  door gravitaire oppervlakkige afvoer via grachten naar buffers in de groene corridor  door gezoneerde infiltratie

30

31

Om het watersysteem op Petroleum Zuid in kaart te brengen werden onderstaande bronnen geraadpleegd: Arcadis (2008) Gedetailleerd bodemonderzoek Investeringszone Petroleum Zuid Antwerpen. In opdracht van GO IPZ nv. Arcadis (2008) Concept bodemsaneringsproject. Haskoning (2004) Hydrogeologische studie van de polderklei in het havengebied van Antwerpen. Studie in opdracht van OVAM. 7203467/R00002/TCA/Mech. Van Vooren (2003) Verkennend bodemonderzoek terrein in Hobokense Polder III. Thematische onderbouwing, 5.Reliëf.

67




door begrensde afvoer (spui aan constant laag debiet) naar de Leigracht.

Oppervlaktewater Gecontroleerde, tijdelijke watervlakken in de groene corridor zorgen ervoor dat effectief overstromingsgevoelig gebied niet meer onderloopt. figuur 5

mogelijk overstromingsgevoelig gebied

Door het afstroomwater in deze watervlakken samen te brengen zal het peil reageren op regenrijke dagen en een dynamisch waterbeeld opleveren. De kwantiteit en kwaliteit van het afvloeiwater moeten worden gecontroleerd aan de hand van een knijpconstructie vóór de aanvulling van het oppervlaktewater buiten IPZ: de Leigracht en de Schelde. Het begrensd, veeleer continu debiet waarmee water uit IPZ wordt gespuid, laat toe om eenvoudig en effectief een eventuele nazuivering van het hemelwater te realiseren. Hierbij kan worden gedacht aan een plantenbed (rietveld) om stofdeeltjes (afgespoeld van de verhardingen) te filteren. Bij eventuele schadegevallen op het terrein biedt het grachtensysteem de mogelijkheid om de verspreiding van aangetast water tegen te gaan door op meerdere plaatsen in het afvloeitraject afsluitbare knijpconstructies te plaatsen. De verdere basisafvoer vanuit de Leigracht langs Olieweg kan:  via de Leigracht naar het westen, om gravitair, dan wel bij vloed gepompt in de Schelde te lopen via een pompstation aan Boombekelaan op voorwaarde dat het geen piekafvoer be-

68




treft en dat het pompstation aan Boombekelaan geen extra belasting ontvangt in vergelijking met de huidige situatie via de Leigracht naar het noorden, om gravitair, dan wel bij vloed gepompt in de Schelde te lopen via een aangepaste uitlaatconstructie of via te bouwen pompstation in de petroleumcluster.

Grondwater De algemeen verminderde infiltratie op het verhoogd en deels verhard bedrijventerrein geeft minder voeding aan de grondwaterlaag nabij het huidig maaiveld in IPZ. Door echter in bepaalde zones infiltratie net te bevorderen, kan wel een voorspelbare aanvulling van het ondiep grondwater gebeuren. Een juiste effectbepaling van de gewijzigde topografie en het oppervlaktewatersysteem op de grondwaterniveaus en de grondwaterbewegingen kan enkel gebeuren met een grondwatermodel. De ondergrond onder IPZ beantwoordt aan de algemene geologische opbouw van de poldergebieden in het Antwerpse (Haskoning 2004). Het poldergebied werd net na 1900 opgehoogd. De polderklei bestaat uit een mix van klei, veen, zandlaagjes en vormt, op de plaatsen waar hij continu aanwezig is, een ondoorlaatbare laag (doorlatendheid 0,0002 tot 0,02 m/dag) tussen de oude aanvullingsgronden en de onderliggende watervoerende zandlagen bovenop de Boomse klei (Arcadis 2008). Hobokense polder

IPZ

?

Leigracht

?

nieuwe ophoging

oude aanvullingsgronden

zandbodem

Polderklei Zanden Lillo Boomse klei

Er zijn echter plaatsen waar de kleilaag onderbroken kan zijn. Enerzijds heeft de oorspronkelijke natuurlijke loop van de grachten (zoals de Leigracht) zich ingesneden in de klei, anderzijds is de polderklei hier en daar doorboord door menselijke ingrepen (bijvoorbeeld bij het aanbrengen van funderingen). Er is nochtans duidelijk sprake van twee watervoerende lagen onder Petroleum Zuid. Ondiep grondwater in de heterogene aanvullingslaag bovenop de polderklei Het peil van dit ondiep grondwater reageert snel op neerslag. Na zware regenval staat het terrein op plaatsen blank. Binnen enkele dagen zakt het ondiep grondwaterpeil weg. Dieper grondwater onder de polderklei in de zanden van Lillo Deze grondwatertafel zou in principe opgespannen kunnen zijn onder de kleilaag maar staat in „open‟ verbinding met het getijgevoelig water van de Schelde naar het noorden toe en de zandlagen dagzomen ook naar het westen toe. De kleilaag wigt immers uit naar het westen toe. Onder de Hobokense Polder is de kleilaag erg dun of afwezig en worden onder de ophogingslagen de zanden van Lillo aangeboord (Van Vooren 2003). In de niet opgehoogde delen van Hobokense Polder liggen volgens de bodemkaart inderdaad licht zandleemgronden en lemige zandgronden.

69


De relatie tussen het grondwater onder de Hobokense Polder en onder Petroleum Zuid is op dit moment niet duidelijk.

2.1.2. Buffering van piekneerslagen Er zal voldoende gecontroleerde buffercapaciteit moeten zijn voor de neerslaghoeveelheid van een storm met terugkeerfrequentie 100 jaar (T100), zodat zelfs bij zo‟n uitzonderlijke situatie overlast of schade binnen het bedrijventerrein IPZ en in de onmiddellijke omgeving wordt vermeden. tabel 6

totale hoeveelheid hemelwater op Petroleum Zuid waterhoeveelheid plangebied (m³)

waterhoeveelheid projectgebied (m³)

(112,9 ha)

(73,1 ha)

gemiddelde regendag

2.380

1.540

storm met terugkeerperiode 2 jaar T2

14.585

9.445


23.375

15.135


28.255

18.295

type regenstorm

In 2.1.1 werd aangegeven dat in de groene corridor één of meer laaggelegen wachtbuffers worden voorzien. Daarin wordt bij een regenstorm het hemelwater samengebracht en opgehouden. Er is een knijp voorzien met een laaggeplaatste buis zodat het debiet waarmee de buis naar de Leigracht kan spuien, minder is dan 4 l/s/ha.

Daarnaast wordt wel een regelbare noodklep voorzien. Die kan worden geopend om de bufferbekkens versneld te laten leeglopen als er na een zware storm voldoende afvoercapaciteit is op de Leigracht (bijvoorbeeld laagtij op de Schelde) en terwijl er bijkomende neerslag wordt verwacht. Een dergelijke buffer is een laaggelegen terreindeel dat aan alle zijden wordt omringd door hoger gelegen delen. Het hoogteverschil en de oppervlakte bepalen het aantal m³ water, zoals in onderstaand voorbeeld, waarbij twee buffers op verschillende plaatsen in het terrein worden voorzien. tabel 7

capaciteitsberekening hemelwaterbuffers opp.

bodempeil

maximaal

maaiveld aanliggend

capaciteit

waterpeil

terrein

buffer

ha

m TAW

m TAW

m TAW

m³

buffer 1

1,2

3

4

4,5

12.000

buffer 2

2

3,5

4,5

5,5

20.000

De grachten in het bedrijventerrein kunnen het water gravitair afvoeren. Er wordt met minstens een halve meter marge gerekend, zodat grachten die vanuit het omliggend terrein in de groene

70


corridor overlopen, steeds kunnen afvoeren naar de buffer, zelfs als de buffer grotendeels gevuld is. Zelfs zware regenstormen zullen zo niet leiden tot overlopen van grachten in het bedrijventerrein. Omdat de groene corridor 14,5 ha groot is en het bedrijventerrein wordt opgehoogd, is het goed haalbaar om voldoende buffercapaciteit aan te leggen om bij een T100 alle neerslagwater te bergen.

Aandachtspunten Uit de praktische analyse van ruimtelijke schetsontwerpen kwamen volgende aandachtspunten naar voren. 1.

Bij een doorsnijding van de groene corridor door een (bedekte) tunnel vormt deze een barrière voor een normale waterafvoer doorheen de groene corridor in westelijke richting, naar de spui op de Leigracht langs Olieweg. Dit kan worden opgelost door een sifon maar dan moet deze sifon voldoende gedimensioneerd zijn en goed bereikbaar voor onderhoud om de afvoer te verzekeren. Immers, de verzekerde werking van een sifon is sterk afhankelijk van de kans op verstopping.

2.

Twee zones liggen tijdelijk of voor onafzienbare tijd laag ten opzichte van de ophogingen van het bedrijventerrein: het AVIA terrein in de petroleumcluster en de zone in de wijk het Kiel net ten zuiden van de spoorweg nabij de Krugerbrug en de Herenpolderbrug. Deze laatste zone is vandaag effectief overstromingsgevoelig gebied. Het principe van de groene corridor in Petroleum Zuid is dat deze aansluit op Hobokense Polder. Het principe van het watersysteem is dat het op het laagste punt spuit op de Leigracht langs Olieweg, op de grens tussen de groene corridor en de Hobokense Polder. Net dit deel van de groene corridor is een goede plaats om een aanzienlijke waterbuffer te voorzien. In het geval de groene corridor noordelijk ligt, zal de voor de hand liggende waterbuffer naast het AVIA terrein gaan liggen. In het geval de groene corridor zuidelijk ligt, zal dergelijke waterbuffer naast het Kiel gaan liggen. Uiteraard zal de waterbuffer begrensd zijn door een dijk of andere verhoging zoals weg of spoorwegtalud zodat het oppervlaktewater niet naar AVIA of het Kiel stroomt. Maar het is mogelijk dat het grondwater onder AVIA of het Kiel zal worden opgestuwd, als in de buffer veel water staat en tegelijk het grondwaterniveau al hoog staat, bijvoorbeeld in de winter. Mogelijke oplossingen zijn:  een geohydrologische beheersmaatregel voorzien langs de grens van de groene corridor  een scheidende laag onder de buffer zelf (badkuip), met evenwel verminderde buffercapaciteit tenzij heel het aanliggend bedrijventerrein verder wordt opgehoogd  een kleischerm tot op voldoende diepte langs de grens van de groene corridor, maar in dat geval mag het grondwater onder AVIA of het Kiel ook weer niet permanent opgestuwd raken.

3.

Zoals hoger weergegeven, zal worden vermeden om het peil van de Leigracht bij hoge neerslag te hoog te laten worden. Anderzijds moet dit peil in droge periodes net zo hoog mogelijk worden gehouden omdat de waterloop anders drainerend zal werken op het ondiep grondwater in de aangrenzende delen van de Hobokense Polder. Dat kan moge-

71


lijk gevolgen hebben voor de natte biotopen in dit deel van het natuurgebied. De vertraagde afvoer na regenbuien van water van IPZ ( waterbuffers in de groene corridor) kan bijdragen tot een verlengde aanvulling van de Leigracht tot dieper in droge periodes.

2.1.3. Waterbalans Voor de ontwikkeling zal het grootste deel van het bedrijventerrein en infrastructuur worden opgehoogd en een aanzienlijk deel worden verhard. De verhouding tussen het aandeel van de neerslag dat oppervlakkig afstroomt en het aandeel dat in de bodem infiltreert; zal daardoor veranderen. Het is in principe belangrijk om de toevoer van water naar het dieper grondwater onder Petroleum Zuid (zie hierboven onder 2.1.1 punt grondwater) niet te sterk te veranderen. Dit dieper grondwatersysteem communiceert volgens het schema immers mogelijk met het dieper en ondieper grondwater onder het natuurgebied Hobokense Polder. Deze relatie kan echter pas goed worden ingeschat door middel van een grondwatermodel. Een tweede principe is om het ondiep grondwater, bovenop de polderklei, in de oude aanvullingslaag die het huidig maaiveld vormt (zie hierboven onder 2.1.1 punt Grondwater), zo statisch mogelijk te houden. Dit zal de kans op verspreiding van de restverontreiniging minimaliseren. Dit pleit ervoor om de toevoer naar deze ondiepe grondwaterlaag te controleren.

Infiltratie Hemelwaterinfiltratie kan optimaal gebeuren in zones:  waar de polderkleilaag onderbroken is en waar het water kan infiltreren naar de onderliggende watervoerende zandlaag  waarvan geweten is dat er geen verhoogde impact op een eventueel verspreidingsrisico is  waar de grachten en waterbuffers zo min mogelijk gepositioneerd zijn in de zones met restverontreiniging  die niet onder invloed staan van grondwateronttrekkingen (bijvoorbeeld aan de Kennedytunnel)  waar de infiltratie geen hinderlijke opbolling van het grondwater veroorzaakt voor bewoning of andere bebouwing. De zones die hieraan voldoen, kunnen dan in het ontwerp optimaal worden ingezet om het hemelwater te laten infiltreren. Dit kan worden gerealiseerd door op deze plaatsen:  het bedrijventerrein zo weinig mogelijk te verharden: bijvoorbeeld door veel grasbermen, boomspiegels en halfdoorlatende ruwe verhardingen aan te leggen  de bedding van grachten doorlatend te maken  de bodem van waterbuffers extra doorlatend te maken (wadi-principe). Er is een relatief goede kennis van de bovenste ophogingslagen in Petroleum Zuid. Maar het onderzoek was gericht op het lokaliseren van bodemcontaminatie in de ondiepe bodem, niet op het in kaart brengen van de daaronder liggende lagen. Uit een screening van de bestaande informatie (geologische kaarten, Arcadis 2008, boringen DOV Vlaanderen) blijkt vooral dat een strook van enkele tientallen meters breed langs de volledige zuidoostgrens van Petroleum Zuid kansrijk is voor infiltratie. Hier loopt de Herenpoldergracht. Er zijn aanwijzingen dat in deze strook de polderklei plaatselijk onderbroken is en bovendien blijkt uit onderzoek dat de aanwezige bodemverontreiniging in de actuele situatie niet uitloogt.

72


Een optimalisatie kan bijvoorbeeld ook bestaan in het kiezen van de afstroomrichting (terreinverhang) van een perceel op het bedrijventerrein naar één of meerdere zijdes waar geen bodemverontreiniging is vastgesteld. De gracht kan dan in deze „veilige‟ zone worden aangelegd met een doorlatende bodem. Aan zijden van een perceel waar wel kans op restverontreiniging bestaat en dus een eventueel verspreidingsrisico door infiltratiewater zou kunnen bestaan, wordt dan idealiter geen gracht aangelegd.

2.1.4. Verdere onderzoeksvragen Er kan worden nagegaan of een bluswaterleiding naar de waterbuffer Kielsbroek (waarin het effluent van de RWZI Aquafin uitkomt) een technisch haalbare mogelijkheid vormt voor het gebruik van bluswater voor de brandweer. Het drinkwaternet kan daardoor mogelijk kleiner gedimensioneerd worden. In een volgende fase wordt bij voorkeur een grondwatermodel opgesteld om de huidige en te verwachten grondwaterstromingen in kaart te brengen en verder in detail in te schatten. Het model moet als input een vrij hoge resolutie van textuur en opbouw van de watervoerende lagen in het huidig terrein krijgen. Hierbij vormt de continuïteit van de polderklei een belangrijk aandachtspunt. Het model moet als input informatie over de ophogingslagen en de gewijzigde weg van het hemelwater op het bedrijventerrein en in de groene corridor krijgen. Het moet de hydrologische uitwisseling tussen grondwater van IPZ en grondwater van de Hobokense Polder kunnen inschatten en daarnaast het effect van maatregelen om een ondiepe grondwateruitwisseling te vermijden. Het grondwatermodel moet tenslotte de impact van de herontwikkeling op het grondwater in de omgeving inzichtelijk maken.

2.2. Ecologie 2.2.1. Uitgangspunten Groene corridor De groene corridor kan zich ontwikkelen om schematisch twee functies te dienen: ecotoopontwikkeling en landschapsecologische verbinding van natuurgebieden.

Bedrijventerrein Groene delen in het bedrijventerrein kunnen op twee manieren bijdragen tot ecologie:  buffering van aangrenzende zones met ecologische waarde (groene corridor, Hobokense Polder)  ecotoopontwikkeling voor robuuste soorten van bebouwd gebied.

2.2.2. Groene corridor: ecotoopontwikkeling De keuze voor een aaneengesloten groene zone van 14,5 ha en de noodzakelijke ophogingen laten toe om abiotische gradiënten te ontwikkelen door verschillende oriëntaties van hellingen (warm, kouder), variaties in vochttoevoer en variaties in bodemtextuur. Door dit te combineren met een variabel terreinbeheer van maaien, kappen, nietsdoen kan bovendien een afwisseling van open en gesloten ecotopen ontstaan. Een aangewezen verhouding is één derde opgaande, gesloten vegetatie van bos en struweel en twee derden niet-houtige, open vegetatie van gras-

73


land, ruigte of waterplassen. Deze combinatie dient ook de landschapsecologische verbinding tussen Hobokense Polder en groene singel (zie verder). De vegetatieontwikkeling in de groene corridor kan vanuit ecologisch oogpunt tenminste deels spontaan gebeuren. Bij nulbeheer zal zich snel een pionierbos (berken, wilgen) vestigen. Ook de open ecotopen kunnen zich zonder inzaaien of aanplanten ontwikkelen maar hier is een beheer van maaien of kappen nodig om de evolutie naar pionierbos tegen te gaan. Ecologisch beheer van graslanden (doeltypes droge en vochtige Glanshavergraslanden of schralere struisgraslanden) omvat zeker in de eerste jaren en mogelijk zelfs op lange termijn:  een vroege maaibeurt met afvoer van maaisel net voor het ogenblik dat de dominante grassoorten in bloei komen  een late maaibeurt naar het einde van het groeiseizoen, met afvoer van maaisel. Ecologisch beheer van ruigte omvat een maaibeurt met afvoer van maaisel om de twee tot drie jaar. Struwelen worden om de zes tot tien jaar afgezet om dan opnieuw uit te lopen. Op plaatsen waar het huidig maaiveld niet hoeft te worden opgehoogd kan de aanwezige spontane natuurontwikkeling behouden blijven en mee in de ontwikkeling van de groene corridor worden opgenomen.

2.2.3. Groene corridor: landschapecologische verbinding figuur 6

74

typisch ecotopenbeeld in de Hobokense Polder


figuur 7

typisch ecotopenbeeld in het bermenlandschap van de groene singel

In samenhang met de corridorfunctie is het ecologisch aangewezen om in de groene corridor een combinatie te ontwikkelen van ecotopen die typisch zijn voor de Hobokense Polder met ecotopen die typisch zijn voor de groene singel. De groene corridor dankt zijn naam aan de langgerekte vorm en aan de open ruimte verbinding die hij moet waarborgen tussen het natuurgebied Hobokense Polder en het zuidwestelijk traject van de groene singel (Kennedytunnel tot aansluiting E19 en meer bepaald de spaghettiknoop). De mate waarin de corridor connectiviteit realiseert tussen beide gebieden, hangt af van de doorwaadbaarheid voor de kritische diersoorten en plantensoorten die tussen beide gebieden individuen kunnen uitwisselen. De Hobokense Polder bevat halfopen tot gesloten vegetaties met een groot bereik van nat tot droog. Het gebied is een aanzienlijk blokvormig aaneengesloten groene zone met over grote delen spontane evolutie. Er is enige betreding door recreanten maar geen doorsnijding met verkeerswegen. De groene singel bevat in de omgeving van de spaghettiknoop Antwerpen-Zuid zeer open tot halfopen en gesloten vegetaties die overwegend droog tot zeer droog zijn. Het gebied is gekenmerkt door strook- tot lintvormige gebiedjes, van elkaar gescheiden door verkeerswegen. Een aanzienlijk deel ervan kent een frequent maaibeheer. De houtige beplantingen worden (aan de randen) gekapt, en evolueren over bescheiden oppervlaktes spontaan. Er is veel (voorspelbare) verstoring door licht, geluid en depositie van uitlaatgassen maar weinig betreding door recreanten. Nochtans stelt de visie op de groene singel van de stad Antwerpen dat dit bermenlandschap meer toegankelijk kan worden. Diersoorten of plantensoorten die in beide gebieden kunnen voorkomen, zijn waarschijnlijk soorten van halfopen tot gesloten vegetaties die de beperkende omstandigheden in de groene singel aankunnen:  die niet permanent aan natte biotopen gebonden zijn  die minder gevoelig zijn voor voorspelbare, constante geluid en lichtverstoring  die voldoende dekking vinden in een gebied met, naast graslanden, kleine bosjes en struwelen. Gidssoorten die aan deze omschrijving voldoen, zijn:  dagvlinders zoals kleine vuurvlinder, boomblauwtje, citroenvlinder, oranje luzernevlinder, groot koolwitje, klein geaderd witje, klein koolwitje, Icarusblauwtje, kleine vos, bruin zandoogje, bont zandoogje, gehakkelde aurelia en argusvlinder  zoogdieren zoals konijn, haas, egel, vos, wezel, ree, gewone dwergvleermuis  amfibieën zoals gewone pad  planten zoals soorten van bloemrijke graslanden (glanshaververbond).

75


De groene corridor moet vlot doorwaadbaar zijn voor soorten die aan deze omschrijving voldoen. Dat veronderstelt een inrichting met een afwisseling aan biotopen die deze soorten als vriendelijk ervaren. Zij moeten er niet hun volledige levenscyclus (voortplanting, voeding, overwintering) kunnen doorbrengen maar zich wel binnen één generatie kunnen verplaatsen naar een gebied waar dat wel het geval is. Er mogen geen belangrijke dwarse barrières optreden waar deze soorten niet overheen kunnen. Typische voorbeelden van barrières zijn dwarse infrastructuren of aaneengesloten blokken gesloten of net open vegetatie die voor de soort vijandig zijn, bijvoorbeeld een blok gesloten bos voor een dagvlinder van open graslanden of een grote grasvlakte zonder enige dekking voor een wezel of ree. De onvoorspelbare verstoring door licht, geluid of zichtbare beweging (vooral van menselijke silhouetten) moet beperkt zijn minstens tijdens de activiteituren van de dieren en mag niet de gehele breedte van de corridor bestrijken. Zo niet ontstaat een barrière. Dit kan worden bereikt door struwelen en bossen zonder al te brede onderbrekingen langs de buitenranden van de groene corridor te laten ontstaan en centraal een aaneengesloten keten van grasland en ruigtes te voorzien. De bossen en struwelen aan de buitenrand vormen een belemmering voor een optimale beleving en werkkwaliteit van het bedrijventerrein. In het ontwerp voor de inrichting van de groene corridor zal dan ook naar een goed evenwicht moeten worden gezocht deze elementen aan de buitenranden en de mate van doorsteken vanuit het bedrijventerrein naar het centrum van de groene corridor. Onderstaande illustratie toont dit schematisch (open is lichtgroen, gesloten is donkergroen). Bij de aanleg van recreatieve paden in de lengterichting van de corridor moet worden vermeden dat deze over lange afstanden in die centrale open strook lopen (A: aanvaardbaar, B: minder geschikt voor de ecologische verbindingsfunctie). Positief is dat functionele fietsroutes niet in de groene corridor maar binnen een wegprofiel op het bedrijventerrein worden aangelegd. Deze functionele fietsroutes worden immers druk gebruikt en ook verlicht in de ochtend- en avonduren, net wanneer ook zoogdieren (bijvoorbeeld vleermuizen en reeën) en vogels het meest actief zijn. Schematische opbouw van de groene corridor met voldoende dekking en aanvaardbare verstoring door recreatieve routes

A

B Een aandachtspunt bij het ontwikkelen van de parkranden met architecturaal sprekende gevels en ontvangstzones van de O&O bedrijven is dat kunstlicht zeer gericht wordt toegepast. De verlichting van de gevels, toegangen en wegen in het bedrijventerrein moet zo min mogelijk verstrooien naar de groene corridor. Dit kan met doordachte armaturen, correct gedoseerde

76


lichtsterkte voor elk terreindeel en de keuze voor gemakkelijk „leesbare‟ gebouwen en toegangen. Enige nuance moet hier evenwel worden gemaakt want het bermenlandschap in de spaghettiknoop even verderop is vrijwel geheel uit smalle en verstoorde stroken opgebouwd die bovendien ook zeer algemeen door verstrooid kunstlicht worden beschenen. De groene corridor zal ter hoogte van de zone voor stedelijke activiteiten erg smal zijn en worden gebundeld met wegen voor auto‟s, bussen of trams, fietsers en spoorweg. Hier zal hij de kenmerken hebben van de vlakbij gelegen groene singel.

2.2.4. Bedrijventerrein Een 30 meter brede bufferzone met de Hobokense Polder kan multifunctioneel worden ingevuld. De belangrijkste ecologische functie is het effectief visueel bufferen van bewegingen en activiteiten in het naastliggend bedrijventerrein voor ecotopen in de Hobokense Polder. Dat betekent dat hier een aandeel gesloten ecotopen met bomen en struiken aangewezen is bij voorkeur op basis van dezelfde begeleid spontane ontwikkeling als beschreven onder de groene corridor. Voor de groenzones in het bedrijventerrein zijn de regels van het vademecum „harmonisch park en groenbeheer‟ richtinggevend. Daarnaast wordt ook verwezen naar de richtlijnen van Natuurpunt voor biodiversiteit op bedrijventerreinen (zie http://biodivenquete.natuurpunt.be/bedrijven). Hierdoor kan geschikt biotoop ontstaan voor robuuste dieren plantensoorten van tuinen en stedelijk gebied. Groene elementen in het bedrijventerrein die aansluiten op de randen van de groene corridor of op de overgangszone met de Hobokense Polder, versterken het ecologisch functioneren. Bijvoorbeeld opgaande groenelementen (bomen en struiken) die loodrecht aansluiten, versterken de visuele afscherming van het bedrijventerrein door bomen en struweel in de groene corridor of de buffer zelf. Anderzijds geven zij ook de aanliggende zichtlocaties van de parkranden een groen imago en wordt een ongeloofwaardig sterk contrast tussen puur groen en zuiver grijs vermeden. Elementen in verband met biodiversiteit en ecologie kunnen worden opgenomen in het bedrijfscharter. Zo kan het verplichten van inbouwstenen en dakconstructies voor nestgelegenheid populaties in stand houden of kunnen groendaken en groengevels stedelijke opwarming (hitteeiland effect) tegengaan.

2.3. Energie De begrippen „groene stroom‟ en „energiebesparing‟ winnen vandaag snel veld. Deze opmars is hoofdzakelijk te wijten aan de onomkeerbare uitputting van de fossiele brandstoffen, hun nefaste invloeden op het klimaat en de toenemende energieprijzen. Op beleidsniveau wordt de inzet van groene energie aangemoedigd door nieuwe milieuverplichtingen om de Kyoto-doelstellingen te halen en in het algemeen om de klimaatverandering af te remmen. Voor de site Petroleum Zuid wordt als doelstelling vooropgesteld om te komen tot een energiepositieve ontwikkeling. Hieronder zijn een aantal maatregelen opgenomen die hiertoe kunnen bijdragen.

77


2.3.1. Uitgangspunten Een goede startbasis voor de verdere uitwerking van het thema energie berust op de aspecten van de Trias Energetica (met inbegrip van het benutten van de reststromen) die zich op verschillende niveaus - terrein, cluster, gebouw - kunnen vertalen. In het masterplan is gekeken naar de mogelijkheden op de schaal van het plangebied in combinatie met de directe omgeving rondom Petroleum Zuid.

De verschillende maatregelen bevatten:  vraag verminderen: beperken van de behoefte aan energie  reststromen benutten: optimaal inzetten of uitwisselen van reststromen  duurzaam opwekken: zoveel mogelijk hernieuwbare energie toepassen  schoon leveren: efficiënt omgaan met fossiele brandstoffen maar indien mogelijk, proberen deze levering te vervangen door de drie voorgaande. Een ruwe inschatting van de hoeveelheid energie die op het terrein beschikbaar moet zijn om energieneutraal te zijn, is gebaseerd op vergelijkbare terreinen, met name Vossenberg West II te Tilburg. Dit levert volgende schatting van de totale energievraag:  elektrische vraag: 9 GWh elektriciteit per jaar  thermische vraag: 12 GWh aan aardgas per jaar.

2.3.2. Concrete inpassing Concreet kunnen een aantal technieken worden ingezet om energie duurzaam op te wekken.

Bio-WKK De toepassing van Bio-WKK (Warmte Kracht Koppeling met biomassa als brandstof) voorziet het gelijktijdig produceren van warmte en elektriciteit met dezelfde installatie. Deze toepassing kan, indien voldoende biomassa voorhanden is, het terrein in energiebehoefte voorzien. Een WKK-installatie benut de brandstof zeer goed waardoor totale rendementen van 85% en meer kunnen bedragen (bijna het dubbele van een kolencentrale). In voorliggende case is de thermische vraag hoger dan de elektrische vraag. Een WKK wordt steeds ontworpen op de warmtevraag. Indien wordt gekozen voor een machine van 2 MWth kan aan de thermische vraag op het terrein (12 MWth) voldaan worden indien deze 6.000 uren per jaar kan draaien op vollast. De kwaliteitsvraag van de thermische behoefte (warm water, stoom) zal dan bepalen of voor een hoog elektrische rendementsysteem wordt gekozen of niet. Stel dat een elektrisch rendement van 40% à 45% wordt aangehouden, dan kan de WKK de elektrische energievraag volledig invullen (zie onderstaande tabel).

78


PV-panelen

#

1

3

90.000

51.136

draaiuren op vollast

#

6.000

1.500

500

800

elektrisch Vermogen

kWe

1.500

3.000

0,20

0,22

jaarlijkse elektrische energieproductie

kWhe

9.000.000

3.000.000

100

176

thermisch Vermogen

kWth

2.000

-

-

-

jaarlijkse thermische energieproductie

kWhth

12.000.000

-

-

-

verbruik aardgas

Nm3/h

350.000

-

-

-

verbruik hout

ton/dag

50 - 80

-

-

-

verbruik GFT

ton/dag

100 - 150

-

-

-

m^2

100 - 700*

6400

40

1.5 - 2

€/MWh

50 - 100*

140

220 - 250

350 - 400

jaren

3-5

5 - 10

10 - 15

6 - 10

voetafdruk per eenheid kostprijs per MWh terugverdientijd

bio-WKK

eenheden systeem

eenheid

wind (< 2kW)

overzicht van mogelijke technieken om duurzame energie op te wekken wind (3 MW)

tabel 8

* parameters sterk afhankelijk van brandstofkeuze en techniekkeuze

De integratie van een WKK-centrale op biobrandstof vergt een aantal belangrijke bijkomende aandachtspunten betreffende logistiek (aanvoer), opslag en verwerking van de biomassa. De aanvoer moet immers worden gegarandeerd. Deze aanvoer kan uit lokale bronnen bestaan (GFT, snoeihout, papier, voedsel enz.). Indien bijvoorbeeld GFT of voedsel als brandstof wordt benut, moet de biomassa veilig en geurvrij worden opgeslagen. Bovendien zal dan een vergistingeenheid of pyrolyse-eenheid moeten worden ingezet voor de conversie naar biogas. Dat laatste verhoogt de kostprijs. De integratie van een WKK-installatie met als brandstof enkel hout heeft een drievoudige investeringskosten in vergelijking met een conventionele kolengestookte centrale (ongeveer 1.000 €/kW versus 3.000 €/kW). Indien wordt overwogen om bijvoorbeeld GFT te benutten moet een additionele vergisting- of pyrolyse eenheid worden geïnstalleerd voor conversie. Dit houdt uiteraard een meerkost in. Er moet dan worden gerekend op ongeveer 5.000 à 6.000 €/kW. Indien bijvoorbeeld een centrale van 1,5 MWe wordt geplaatst die vooral met hout zou worden gevoed, moet worden gerekend op een 50 tot 100 ton hout per dag. Voor een centrale op GFT zou 150 à 200 ton afval vereist zijn (ter indicatie: 3 dagen buffer zou ongeveer 25 vrachtwagens van 30 ton inhouden). Deze laatste keuze vereist dus meer transport, opslag, verwerking. Bij voorkeur wordt een bio-WKK vanuit logistiek oogpunt dan ook gepositioneerd bij een waterloop. Zodoende wordt de brandstof efficiënt ter plaatste aangevoerd. Er kan anderzijds ook worden geopteerd om een bio-WKK net op een specifieke zichtlocatie te voorzien. De installatie van een WKK kan eventueel ook ondergronds gebeuren waardoor bovengronds aandacht kan worden geschonken aan vergroening van het gebied.

Windturbines Voor groene elektriciteitsopwekking zijn windturbines op het terrein eveneens een interessante optie. Windturbines zijn beschikbaar in een brede range van 0,1 kW tot 7 MW geïnstalleerd vermogen. Gelet op de brede range die beschikbaar is, wordt in deze paragraaf onderscheid gemaakt tussen toepassing van grootschalige windenergie (vanaf circa 500 kW geïnstalleerd

79


vermogen per eenheid) en kleinschalige windenergie (tot circa 2 kW geïnstalleerd vermogen per eenheid). Van belang bij de beschouwing van grootschalige windturbines zijn met name de windcondities op de locaties en de hieraan gerelateerde opbrengstmogelijkheden bij de gekozen technologie. Grootschalige toepassing van windenergie betekent dat er ruimte op het terrein beschikbaar moet zijn om de windturbines te kunnen plaatsen. Ter indicatie wordt in deze rapportage uitgegaan van een totaal elektrisch vermogen van circa 3 MW met behulp van 3 windturbines (van elk circa 1 MW) met een ashoogte van 70 meter en een rotordiameter van 60 meter. Dat betekent dat rond een virtuele cirkel met diameter D = 60 m (diameter rotor) en als middelpunt de windturbine niet mag worden gebouwd. Bovendien dienen de turbines in de regel op een afstand van 6 tot 8 maal D in de windrichting te staan en dwars op de windrichting 4xD. Voor grootschalige windenergie geldt dat uit oogpunt van rendement een zo groot mogelijke windturbine moet worden toegepast. Specificaties van turbines tonen dat vanaf een windsnelheid van 4 m/s elektriciteit wordt geproduceerd. Hoe groter het geïnstalleerde vermogen, hoe groter de opbrengst. De maximale opbrengst wordt bij een windsnelheid van circa 15 m/s gegenereerd. Bij hogere windsnelheden wordt de stand (spoed) van de turbinebladen versteld om te voorkomen dat de turbine te hard draait. Ter hoogte van het IPZ terrein is de gemiddelde windsnelheid ongeveer 6 à 7 m/s op die hoogte. Per windturbine wordt gerekend met een investering van 1,5 miljoen euro per MW geïnstalleerd vermogen. Deze prijsindicatie is inclusief installatie, fundering en bekabeling. Per windturbine bedragen de kosten dus € 14,5 miljoen. Daarnaast bedragen de jaarlijkse variabele kosten van een windturbine circa 5% van de investeringskosten. De gemiddelde jaarlijkse opbrengst op locatie zou 3 tot 4 GWh bedragen per turbine. Drie windturbines zouden m.a.w. in de elektrische vraag van het terrein kunnen voorzien. kaart 16

onderzoek inplanting grootschalige windmolens

Kaart 16 geeft bij een eerste ruimtelijke inschatting aan dat de terreinen van Aquafin het meest geschikt lijken om 3 grootschalige windmolens van circa 1 MW met een ashoogte van 70 m en een rotordiameter van 60 m in te planten. Kleinschalige windturbines (diameter 1 à 2 m, 100 à 200 W) worden steeds vaker waargenomen op industrieterreinen voor de productie van groene energie. De naafhoogte van de kleinschalige windturbines moet minimaal 10 tot 12 m boven het maaioppervlak gepositioneerd zijn om voldoende wind te vangen. Deze windturbines kunnen m.a.w. op hooggelegen daken worden geïnstalleerd of via een lange pijler worden verankerd op de bodem. Kleinschalige windturbines hebben het nadeel dat de totale terugverdientijden van de technologie relatief hoger liggen dan een conventionele 1 MW windturbine. Dit heeft hoofdzakelijk te maken met de lage energieopbrengst per geïnstalleerd vermogen. Dit is te verklaren door het gedrag van de wind die over gebouwen blaast waardoor de opbrengst lager en moeilijker in te schatten is. Het 2 gemiddeld vermogen van een turbine wordt geschat op 5 W/m dakoppervlak. De operationele tijd is ten gevolge van de kleinschalige toepassing (lage naafhoogte) ongeveer 500 draaiuren. Voor een 200 W turbine is de kostprijs inclusief bouwkosten ongeveer € 5.000 of dus 50.000 €/kW. Voor kleinschalige windenergie bedraagt de kilowattuurprijs ongeveer 250 €/kWh (zie ook tabel). In voorliggende case moeten 90.000 kleine windturbines van 200 W worden geïnstalleerd om aan de jaarlijkse energievraag te voldoen. Deze toepassing kan dus enkel op kleinere schaal worden toegepast. Dergelijke systemen verdienen zich tussen 10 en 15 jaar terug. Bij windturbines is afstemming van vraag en aanbod een issue. Theoretisch zou het terrein moeten produceren als het hard waait. Dat is economisch het meest interessant. Indien het hard waait terwijl er geen productie plaatsvindt, wordt de elektriciteit geleverd aan het elektrici-

80


teitsnet tegen het zogenaamd feed in tarief (nettarief) wat lager is dan de prijs die men normaal gesproken betaalt voor het inkopen van elektriciteit. Aangezien bijvoorbeeld de grootschalige windturbines een ashoogte van 70 meter hebben (en inclusief bladen zelfs tot 104 meter hoogte reiken) zijn deze goed zichtbaar in de omgeving. Ten opzichte van het duurzaam inkopen van elektriciteit heeft dit het voordeel dat windenergie het imago van het terrein zichtbaar verbetert. Een nadeel is dat hoogbouw de rendementen van de turbines drastisch kan doen verlagen door optredende turbulentie van de luchtstroom. Bovendien staat de omgeving vaak sceptisch ten aanzien van grootschalige windturbines, het NIMBY effect (not in my back yard) vooral vanwege horizonvervuiling, slagschaduw en geluidsklachten. De keuze voor een geschikte locatie op het terrein is van belang om dergelijke effecten op de omgeving te beperken. Kleinschalige windturbines daarentegen kunnen hieraan tegemoet komen. Nadeel van deze installaties is de lagere energieopbrengst per geïnstalleerde kW.

Zonnepanelen Photo-voltaïsche zonnepanelen voor elektriciteitsproductie kunnen in eerste instantie op de daken van de gebouwen worden geïnstalleerd. Maar ook alternatieve locaties zijn mogelijk. Denk bijvoorbeeld aan de straatverlichting. De hiervoor voorziene infrastructuur kan worden benut voor het plaatsen van zonnecellen waardoor kunstmatig licht wordt opgewekt uit natuurlijk licht. Er zijn verschillende toe te passen soorten zonnepanelen. Zo zijn panelen op de markt voor flexibele toepassingen op bijvoorbeeld wanden en golvende daken of panelen verwerkt in dakpannen. Bijkomend zijn er panelen (amorf kristallijn) die een vrij constante elektriciteitsopbrengst hebben en weinig invloed ondervinden van de zonintensiteit. Op bewolkte dagen wordt dus ook elektriciteit opgewekt en suboptimale ligging ten opzichte van de zon heeft minder effect. Nadeel is dat het piekvermogen per vierkante meter ongeveer de helft bedraagt van de 2 2 conventionele poly- en monokristallijn panelen (mono +/- 145 Wp/m , poly +/- 130 Wp/m en 2 amorf +/- 70 Wp/m ). Indien wordt uitgegaan van circa 20 hectare bebouwde oppervlakte, verspreid over het terrein, en indien de helft van deze oppervlakte (circa 10 hectare) wordt aangewend voor de aanleg van zonnepanelen, zouden in totaal circa 50.000 zonnepanelen kunnen worden ingezet. Met onge2 veer 100.000 m dakoppervlak dat zou worden belegd met conventionele zonnepanelen, kan ongeveer 12,5 MWp worden geïnstalleerd. Bij berekeningen aan opgewekte elektriciteit uit zonne-energie worden in de regel 800 vollasturen als vuistregel gehanteerd voor de opbrengst. Deze installatie zou dus garant staan voor circa 9 GWh/jaar elektrische energieopbrengst maar zou een kostprijs hebben van 45 miljoen euro. De terugverdientijd voor deze omvang is ongeveer 6 jaar (zie tabel). Belangrijk bij de installatie van dergelijke panelen is natuurlijk de schaduw die van andere daken of zelfs windturbines wordt veroorzaakt. Deze schaduwzones zorgen voor een daling van rendement. Amorfe panelen ondervinden hier minder de nadelige effecten, maar produceren minder energie voor dezelfde oppervlakte.

Uitwisseling van energie en warmte Het koppelen van thermische reststromen kan de warmte of koude vraag sterk reduceren. Bedrijven kunnen met elkaar worden gelinkt ten einde een optimale symbiose te bewerkstelligen. Dit kan eveneens in combinatie met een WKK (thermische energieopwekking, benutting rookgassen). Belangrijk zijn de energie-inhoud per stroom en de continuïteit van de levering.

81


Netwerken (smart grid en warmtenet) kaart 17

energienetwerk

Slim omspringen met de flexibele vraag en aanbod in combinatie met een hoger energiebesparingsniveau vraagt om slimme meters in gebouwen en zelfs in toestellen en een slimme verdeling van energie (smart grid). Deze inpassing maakt het mogelijk om lasten te sturen afhankelijk van de energie die beschikbaar is en de vraag die voorhanden is (kortstondig uitschakelen van koeleenheden, uitstellen van wasbeurten enz.). Deze uitrusting kan het eveneens mogelijk maken om het energieverbruik zo prijsgunstig mogelijk te timen. Een belangrijk sociaal maatschappelijk probleem is de privacy en de elektronische inbraakveiligheid. Privacyvriendelijkheid wordt bijvoorbeeld bevorderd door een centrale communicatie-eenheid. De omvang en uitvoering van warmtenetten zijn zeer divers. Een aantal basiskenmerken hebben zij echter allemaal gemeen. Warmtebron De warmte wordt geleverd uit een centrale bron. Dit kan bijvoorbeeld een elektriciteitscentrale, een warmtekrachtcentrale (WKC), een afvalverbrandingsinstallatie (AVI), een centrale ketel, een warmtepomp (WKO, aardwarmte, zeewarmte) of een collectief zonnepaneel zijn. Distributienet Dit is het net voor het transport van warmte. Het bestaat vaak uit een primair hoofdtransportnet en een secundair distributienet. Het primair en secundair net worden vaak gescheiden door een onderstation (OS) of warmteoverdrachtsstation (WOS). In een OS of WOS bevindt zich een warmtewisselaar waar de warmte wordt overgedragen. Net als bij de gewone cv-installatie in een woning, is ook bij warmtenetten sprake van een aanen afvoerleiding voor de warmte. Hulpstookinstallaties De warmtevraag fluctueert over de tijd. Het is dan ook niet altijd mogelijk om het warmteaanbod vanuit de primaire warmtebron te laten aansluiten bij de warmtevraag. Om het verschil in vraag en aanbod te overbruggen worden er (met name in grote netten) hulpstookcentrales of -ketels geplaatst. Deze dienen soms tevens als back-up indien er onderhoud wordt gepleegd of problemen zijn met de hoofdbron. De hulpstookinstallaties kunnen zowel aan het primair als secundair net gekoppeld zijn. Opslag door middel van een WKO (warmte koude opslag) kan ook voorhanden zijn. Concreet zullen leidingen moeten worden om de warmtestromen te transporteren. Voor een conceptuele fase is dat geen sinecure aangezien nog geen zekerheid is over de types bedrijven die zich op het terrein zullen vestigen. Een netwerk met minder dan 5.000 gebruikers wordt een kleinschalig warmtenetwerk genoemd. Indien er van wordt uitgegaan dat enkel kleingebruikers (gebouwverwarming enz.) kan worden gewerkt met ingaande temperaturen van 70 graden Celsius en retourtemperaturen van 40 graden Celsius. De leidingen worden onder de grond geplaatst (circa 0,5 tot 2 m diep) en hebben een beperkte diameter < 0,5 m afhankelijk van het debiet (seizoensgebonden). Een voorstel is om bij de aanleg van het terrein een „hartnetwerk‟ te voorzien waaraan toekomstige bedrijven kunnen koppelen al naargelang hun behoefte.

82


Warmte-koude opslag Buffering en opslag kunnen een belangrijk aandachtspunt zijn bij de ontwikkeling van een thermisch netwerk aangezien aangeboden warmte vaak gevraagd op een moment dat enkel koude voorhanden is (wintermaanden). Een WKO systeem (warmte koude opslag) kan hieraan tegemoet komen hoewel het lang niet zeker is of de geologische eigenschappen geschikt zijn voor deze toepassing. De terugverdientijd van een WKO systeem is volgens studies 2 tot 7 jaar (afhankelijk van de eigenschappen van het systeem zoals bijvoorbeeld de diepte).

2.3.3. Samenvatting Verschillende mogelijkheden kunnen in de verdere uitwerking na het masterplan concreet worden ingevuld of worden toegepast. Volgens een eerste verkenning kan een WKK-eenheid op biomassa aan de volledige elektrische en thermische energiebehoefte van het terrein voldoen. Op kleinere schaal kan elektriciteitsopwekking via kleinschalige windturbine of PV-panelen een nuttige toepassing vinden. Een belangrijk aandachtspunt is de koppeling van thermische reststromen. Buffering en opslag kunnen hier onontbeerlijke aandachtspunten zijn. WKO kan hierin tegemoet komen als geologisch onderzoek uitwijst dat deze technologie op de locatie mogelijk kan zijn. Onderstaande tabel vat de belangrijkste elementen per toepassing nog eens samen. tabel 9

overzicht van mogelijke alternatieve energiebronnen techniek

technische

financieel

ruimtelijk

invulling

randvoorwaarden

voordelen bio-wkk

- voorziet in elektrische en thermische energievraag

- terugverdientijd is

- lage visuele impact

lager dan 10 jaar

- continue energielevering windturbines (3 MW)

- kunnen voor een belangrijk deel

- imago-uitstraling

bijdragen tot de elektrische energievraag windturbines (< 2 KW)

- technisch eenvoudig inpasbaar

- lage aanschafkost per turbine

zonnepanelen

- kunnen gedeeltelijk in elektrische energievraag voorzien

warmtenet

- koppeling thermische gebruikers - thermische vraag kan worden voorzien

- lage aanschafkost per paneel - besparing van

- lage visuele impact - lage voetafdruk - imago-uitstraling - lage voetafdruk - geen visuele impact

kosten gerelateerd aan verwarming uit fossiele bronnen

nadelen bio-wkk

- logistiek biomassa

- hoge aanschafkost

- vergisting / pyrolyse is bijko-

- logistieke aanvoer biomas-

mende eenheid windturbines (3 MW)

- afhankelijk van windkarakteristieken (geen continue energielevering)

- opslag van biomassa sa

- hoge aanschafkost

- visuele impact - hoogbouw vermijden ter hoogte van windturbines - geluidsimpact

83


- slagschaduw - voetafdruk van 6.400 m² windturbines (< 2 KW)

- voorzien niet in elektrische vraag

- terugverdientijden hoger dan 10 jaar

- hoogbouw vermijden ter hoogte van turbines

- afhankelijk van windkarakteristieken (geen continue energielevering) zonnepanelen

- laag rendementssysteem - afhankelijk zonne-instraling

- terugverdientijden 6 à 10 jaar

- geen mogelijkheid voor groene daken

(geen continue energielevering) warmtenet

- seizoensgebonden (meer

- terugverdientijd

warmte nodig tijdens winter-

afhankelijk van

maanden)

gebruikers

- moet voorafgaand worden ingepland

2.4. Materialen Duurzaam materialenbeheer bevat zowel aspecten van eco-efficiëntie (3R of reduce, reuse, recycle) en eco-effectiviteit (cradle to cradle of het produceren volgens het principe van schone, slimme en gesloten materialenkringlopen). In essentie vormt deze opeenvolging ook de Ladder van Lansink 32. Dit kan op verschillende schaalniveaus in het gebied van Petroleum Zuid:  op het vlak van de aan te leggen infrastructuur  bij de constructie van de gebouwen op de site  in het functioneren van de installaties binnen de industriële activiteiten, „operaties‟.

Het gaat hierbij dus om zowel het materiaalgebruik in de open ruimte als in de gebouwen. Voor het materiaalgebruik in de open ruimte kan invulling worden gegeven door GO IPZ zelf. Voor de

32

84

De „Ladder van Lansink‟ stelt een voorkeursrangorde op hoe afval best wordt verwerkt, startend bij de meest milieuvriendelijke en eindigend bij de meest milieubelastende manier.


gebouwen zal dit door de ontwikkelaars en de gebruikers van vastgoed worden gerealiseerd. Voor de gebouwen ligt de verantwoordelijkheid rond materiaalgebruik dus buiten GO IPZ. Door middel van een programma van eisen voor toekomstige gebruikers kan GO IPZ echter wel vat hebben over het te gebruiken materiaal. Via een instantie die het gebied samen beheert, kunnen tijdens de operaties gezamenlijke afvalstromen worden beheerd zodat het uiteindelijk grondstoffenstromen worden. Onderdelen uit het NISP (National Industrial Symbiosis Programm) kunnen bijvoorbeeld worden toegepast (stromen inventarisatie, uitwisseling en beheer). De methodiek voor duurzame materialen die in voorliggende nota wordt gegeven, dient voor de herontwikkeling van Petroleum Zuid praktische handvaten te bieden. Om dit praktisch toepasbaar te maken, is de methodiek zo eenvoudig mogelijk gehouden. Materialen van leveranciers kunnen op basis van de systematiek van de materialenlijst eenvoudig worden beoordeeld. Voorop wordt gesteld dat het geen wetenschappelijk onderbouwde systematiek en lijst is. Een belangrijk nevendoel van deze lijst is de bevordering van innovatie op weg naar een volledige eco-effectiviteit. Vele stappen zijn nog nodig om tot een volledige eco-effectiviteit te komen en het einddoel lijkt nog ver weg maar ontwikkelingen zijn gaande. Een betonadditief Hycrete is ontwikkeld dat aanzienlijk schoner is dan de bestaande additieven. Ook uitsparing van grind door toepassing van betongranulaat is in ontwikkeling. De brancheorganisatie van betonmortelfabrikanten streeft naar 50% grindvervanging. Het gebruik van FSC-hout wordt al steeds meer verplicht. En zo zijn er nog veel meer ontwikkelingen te noemen. Een eco-effectief materialengebruik is in belangrijke mate gericht op het hergebruik van materialen. Het gaat dan om hergebruik van materialen maar ook van bouwdelen en constructies. In dit verband betekent hergebruik „upcycling‟ en niet „downcycling‟: het materiaal/product moet minimaal worden gebruikt voor dezelfde toepassing als de eerste toepassing. Hergebruik van bouwdelen en van zelfs gehele constructies wordt mogelijk bij een flexibel ontwerp ervan. Zo zouden bijvoorbeeld bedrijfsgebouwen na de eerste en mogelijk tweede gebruiksperiode gemakkelijk kunnen worden aangepast voor gebruik als woningen. De draagconstructies en funderingen blijven dan staan terwijl de indeling en mogelijk ook de gevel worden aangepast. De gevel kan worden gedemonteerd en elders of op andere wijze worden gebruikt. Ook voor tussenmuren kan dit dan gelden. Kortom gaat het om flexibel ontwerpen met hergebruik van de gedemonteerde bouwdelen. Dit geldt bijvoorbeeld ook voor funderingen. Waarom niet een ontwerp maken uitgaande van de fundering die al in de grond aanwezig is? De vrijheid van de architect wordt dan beperkt, zal men zeggen. Deels is dit zo maar anderzijds wordt de ontwerper juist uitgedaagd om optimaal gebruik te maken van de constructiedelen en materialen die al aanwezig zijn. Ontwerp met het oog op recycling en uitgaande van een toekomstig hergebruik van al gebruikte materialen levert naast besparing op grondstoffen ook een kostenbesparing op. Hergebruik van bestaande gebouwen, constructies en materialen betekent immers dat het gebouw of de constructie na de gebruiksperiode weer opnieuw kan worden gebruikt en dus een waarde heeft. Zeker met het oog op de toekomst waarin de grondstofprijzen door het steeds schaarser worden ervan zullen stijgen, houdt hergebruik ook een kostenbesparing in. Deze kostenbesparing ligt echter in de toekomst (verder dan 20 jaar). Voor bedrijven is een terugverdientijd van meer dan 20 jaar veelal veel te lang maar voor overheden geldt dit in mindere mate. Leningconstructies voor overheden die uitgaan van een waardenbehoud na een gebruiksperiode, zijn mogelijk aantrekkelijker dan leningen die uitgaan van volledige aflossing na circa 20 of zelfs 30 jaar. Een bijkomend voordeel van hergebruik en van ontwerp voor hergebruik is de creatie van werkgelegenheid en dan met name werkgelegenheid voor lager geschoolden. Handelingen om ma-

85


terialen, bouwdelen en constructies te hergebruiken zijn veelal eenvoudig maar wel in belangrijke mate handmatig en wellicht juist geschikt voor lager geschoolden. Voor de beoordeling van eco-effectief materialengebruik binnen het gebied van Petroleum Zuid worden vijf criteria vooropgesteld:  behoud van grondstoffen door recycling, geen downcycling maar upcycling  behoud van grondstoffen door design voor recycling of een lange levensduur  gebruik schone energie zonder klimaataantasting  maak gezonde producten door geen giftige stoffen te gebruiken en te emitteren  beperk het transport. Op basis van deze criteria kan in een charter of programma van eisen verder invulling worden gegeven aan een kader voor de ontwikkeling en het gebruik van duurzame materialen.

86


3. Bodemsanering 3.1. Verontreinigingssituatie Op het westelijk gedeelte van de site (Petroleum Groen) is verspreid verontreiniging van oliecomponenten aanwezig. De oliecomponenten zijn gekarakteriseerd als voornamelijk oudere gasolie. Op kaart 18 wordt een overzicht gegeven van de verontreinigingskernen van oliecomponenten. Deze verontreinigingskernen zijn gekenmerkt door de aanwezigheid van drijflagen en/of grondconcentraties aan minerale olie van meer dan 20.000 mg/kg droge stof). kaart 18

verontreiniging - drijflagen en/of grondconcentraties aan minerale olie

In het oostelijk deel van de site (FSI-terrein) is in de bovenste bodemlaag (tot circa 1 à 2 meter diepte) een verontreiniging aan zware metalen en PAK aanwezig. Op kaart 19 wordt de verontreiniging van zware metalen en PAK weergegeven met grondconcentraties in de bovenlaag boven de bodemsaneringsnorm. kaart 19

verontreiniging - zware metalen en PAK

3.2. Basisprincipes voor de bodemsanering In functie van de ontwikkeling van Petroleum Zuid vragen zowel de bodemverontreiniging, de waterhuishouding als de topografie om een geïntegreerde strategische en oplossingsgerichte aanpak die financieel geoptimaliseerd is en leidt tot een economisch functionerend bedrijventerrein. De bodemsanering zal concreet worden uitgewerkt in een bodemsaneringsproject. Op basis van informele gesprekken met de OVAM en uitgaande van expert judgement worden een aantal basisprincipes voor de bodemsanering vooropgesteld. Voor de keuze van de bodemsaneringsvariant wordt uitgegaan van de momenteel beschikbare informatie om in dit stadium van het project een optimale inschatting te kunnen geven van de BATNEEC-oplossing (Best Available Technique Not Entailing Excessive Costs). Er zijn een aantal voorwaarden en basisprincipes die hieraan ten grondslag liggen en waaraan de toekomstige bodemsanering zal beantwoorden.  Een optimale afstemming van de noodzakelijke sanering en de gewenste ruimtelijke ontwikkeling dient te resulteren in een reductie van de saneringskost, zonder afbreuk te doen aan de vigerende wetgeving.  De sanering, en bij uitbreiding de waterhuishouding, dienen rekening te houden met de vigerende wetgeving inzake integraal waterbeheer. De sanering, en bij uitbreiding de waterhouding, moeten zodoende de actuele wateroverlast binnen het projectgebied opvangen en kunnen niet leiden tot een negatieve impact op de waterbalans op het Kiel en evenmin tot een verdroging van de Hobokense Polder.  Na de bodemsanering moeten de risico‟s voor de volksgezondheid en het leefmilieu conform het BATNEEC-principe worden gereduceerd. Na de bodemsanering komen op de site geen potentiële, ontoelaatbare risico‟s meer voor.  Om te vermijden dat het oppervlaktewater in grachten of buffers in aanraking kan komen met eventuele restverontreiniging, kan een scheidende afdichting worden voorzien onderaan en langs de waterpartijen.  Na de bodemsanering moet het risico voor verspreiding via het grondwater of via infiltrerend hemelwater worden gereduceerd conform het BATNEEC-principe. Een eventuele nadelige impact van de restverontreiniging op de grondwaterkwaliteit moet worden weggenomen conform het BATNEEC-principe.

87


 

Een verspreidingsrisico naar de Leigracht moet maximaal worden vermeden. De Leigracht zal worden gesaneerd en kan na de sanering optimaal worden geïntegreerd in het natuurgebied van de Hobokense Polder.

Bij de bodemsanering moet minimaal aan bovenstaande basisprincipes worden voldaan. Deze principes gelden zowel tijdens als na de sanering en bij de realisatie van de site Petroleum Zuid.

3.3. Beschrijving van de toekomstige topografie in de saneringszones Vanuit het ontwerp wordt een landschappelijke structuur vastgelegd voor de herontwikkeling van Petroleum Zuid. Een detail van de toekomstige bodemsamenstelling wordt hieronder weergegeven ter plaatse van „Petroleum Groen‟ (dit is het westelijk gedeelte van IPZ ter plaatse van de olieverontreinigingen) en de oostelijke zone (ter hoogte van de FSI-terreinen, verontreinigd met zware metalen en PAK).

3.3.1. Groene corridor Afhankelijk van de locatie in de groene corridor kunnen na de herontwikkeling verschillende bodemsituaties voorkomen. In onderstaande schema‟s worden de mogelijkheden in de toekomstige bodemprofielen voorgesteld. figuur 8

88

schema’s bodemverontreiniging groene corridor


3.3.2. Bedrijventerrein figuur 9

schema bodemverontreiniging bedrijventerrein

Rekening houdend met deze nieuwe bodemsituatie kan er vanuit worden gegaan dat:  er na de herontwikkeling van het terrein ter plaatse van „Petroleum Groen‟ de potentiële humane risico‟s voldoende zijn weggenomen 33  er nog infiltratie zal optreden van hemelwater zowel ter hoogte van de groene corridor als plaatselijk in de bedrijvenzone  de ophoging mogelijk een impact zal hebben op het grondwatersysteem met betrekking tot de diepte van het grondwaterniveau en de grondwaterstroming. De precieze implicatie met betrekking tot het verspreidingsrisico van restverontreinigingen is echter momenteel niet met zekerheid te voorspellen. Verwacht wordt dat de mobilisatie van de restverontreinigingen veeleer beperkt zal zijn.

3.4. Voorgestelde saneringsaanpak Rekening houdend met de bodemsituatie en de gebruiksfunctie na de herontwikkeling van het terrein wordt een bodemsaneringsoptie voorgesteld, bestaande uit volgende elementen.  De drijflaag en de grondverontreiniging worden ontgraven tot een concentratie aan minerale olie van 20.000 mg/kg. De definitieve terugsaneerwaarde wordt bepaald op basis van de resultaten van het bodemsaneringsproject.  Er is een on-site reiniging van de met olie verontreinigde gronden (fysico-chemisch of biologisch via landfarming). De keuze van de saneringstechniek zal worden uitgemaakt na een BATNEEC-evaluatie in het kader van het bodemsaneringsproject.

33

Hierbij wordt opgemerkt dat in de parking (gedeeltelijk in contact met de restverontreiniging) voldoende ventilatie aanwezig is om een eventuele uitdamping vanuit de restverontreiniging teniet te doen. Eventueel kan hiervoor worden overwogen om nog bijkomende corrigerende maatregelen te voorzien indien nodig (bijvoorbeeld luchtdichte beton).

89


ruimtebeslag

tijdsduur

eenheidskost (€/m³)

saneringstechniek on-site biologische reiniging (land-

haalbare terugsaneerwaarde 35

vergelijking van de saneringstechnieken

34

tabel 10

58 €/m³

circa 5 jaar

10 hectare

7.500 mg/kg

85 €/m³

1 jaar

0,5 hectare

1.500 mg/kg

farm) on-site fysico-chemische reiniging

 



De gesaneerde gronden kunnen nadien worden hergebruikt binnen de kadastrale werkzone indien wordt voldaan aan de voorwaarden volgens artikel 164 van het Vlarebo (zie ook hoofdstuk 5 in verband met grondverzet). De gesaneerde gronden kunnen dan worden aangewend als aanvulling in de ophoging boven het grondwaterniveau (in de onverzadigde zone). De Leigracht wordt gesaneerd tot de bodemsaneringsnorm type I (natuurgebied) door ontgraving van de (slib)bodem en wanden. De hotspots aan verontreinigingen met zware metalen en PAK in het oostelijk gedeelte van de site (ter hoogte van de FSI-terreinen) worden ontgraven. De verwijdering ervan betreft enkele beperkte verontreinigingskernen met grondconcentraties aan benzo(a)pyreen en/of lood boven respectievelijk 40 mg/kg ds en 8.000 mg/kg ds. Deze gronden worden hetzij hergebruikt als bouwstof onder bepaalde infrastructuren (bijvoorbeeld dijkenbermen, onderlaag weginfrastructuur, landhoofd van de brug), hetzij afgevoerd voor off-site verwerking. De onderbouwing voor de saneringsdoelstelling voor de zware metalen en de PAK wordt op basis van het BATNEEC-principe uitgewerkt in het bodemsaneringsproject. Er wordt een leeflaag van minimaal 0,5 meter dikte aangebracht over de volledige oppervlakte van de groene corridor, dus inclusief ter plaatse van ondiepe restverontreinigingen aan zware metalen PAK (oostelijk deel van de groene corridor).

Na de sanering wordt een monitoring van de grondwaterkwaliteit uitgevoerd op en rondom de site (nazorg). Als back-up maatregel wordt tussen de Leigracht en de site Petroleum Zuid een recuperatiesleuf (hydrologische barrière van circa 0,5 m breed) voorzien die eventuele oliecomponenten in het grondwater (ten gevolge van de aanwezige restverontreinigingen) kan opvangen en zuiveren. Het water in de recuperatiesleuf wordt onttrokken via een pompgemaal en wordt na zuivering geloosd op de Schelde.

34 35

90

Deze eenheidsprijzen bevatten naast de behandeling van de gronden eveneens de kosten voor bemaling, ontgraving, verplaatsen van gronden, aanvulling op het terrein en milieukundige begeleiding. Deze concentraties aan minerale olie worden op basis van expert judgement technisch haalbaar geacht. Deze waarden blijven voorlopig nog informeel en zijn nog niet officieel voorgelegd aan OVAM. Definitieve beoordeling en uitspraak met betrekking tot terugsaneerwaarden zullen deel uitmaken van het bodemsaneringsproject.


Tegen de grens met de bestaande petroleumactiviteiten (van AVIA) wordt in afwachting van een sanering ter hoogte van de terreinen van AVIA een recuperatiesleuf voorzien parallel met Lakweg. Deze beheersmaatregel (hydrologische barrière van circa 0,5 m breed) moet vermijden dat verontreiniging van op het terrein van AVIA zich kan verspreiden in de richting van de nieuw ontwikkelde site (nieuw bedrijventerrein of groene corridor).

3.5. Timing van de sanering In functie van de bodemsanering kan een voorlopige, indicatieve fasering worden gegeven.

91


figuur 10

92

fasering bodemsanering


3.6. Conclusies van de bodemsanering De sanering is geïnspireerd op een risicogerichte aanpak. Op basis van de huidige informatie wordt ingeschat dat met de vooropgestelde saneringsaanpak tegemoet wordt gekomen aan de randvoorwaarden voor de bodemsanering. Dit impliceert:  dat na de bodemsanering en de herontwikkeling van het terrein de potentiële risico‟s voor de volksgezondheid herleid zijn tot een aanvaardbaar niveau  dat er geen verspreidingsrisico meer mag optreden ten gevolge van de nog aanwezige restverontreiniging en dat vooral ter plaatse van onverharde zones (zoals in de groene corridor) een eventuele impact van infiltrerend hemelwater de verspreiding via het grondwater niet negatief mag beïnvloeden  dat er moet op worden toegezien dat er geen contact zal plaatsvinden tussen eventuele restverontreiniging in de bodem en het oppervlaktewater (zoals afvoergrachten en bufferzones voor het water). In het stadium van dit masterplan blijven er nog verschillende onzekerheden bestaan.  De saneringsdoelstelling is nog niet goedgekeurd door OVAM. Dit kan pas na het bodemsaneringsproject.  De saneringstechniek ligt nog niet vast. Dit wordt verder uitgewerkt in het bodemsaneringsproject.  De hydrologische situatie en de grondwaterstroming na de herontwikkeling van het terrein is niet met zekerheid gekend.

93


94


4. Mobiliteit 4.1. Uitgangspunten Generieke uitgangspunten zijn:  de doelstellingen van het mobiliteitsplan Vlaanderen:  vrijwaren van de bereikbaarheid  garanderen van de toegankelijkheid  verzekeren van de verkeersveiligheid  verbeteren van de verkeersleefbaarheid  terugdringen van schade aan natuur en milieu.  masterplan 2020: tegen 2020 moet minstens de helft van alle verplaatsingen in de Antwerpse agglomeratie met het openbaar vervoer, met de fiets of te voet gebeuren  bestuursakkoord stad Antwerpen: uitgangspunt voor het mobiliteitsbeleid is de optimale bereikbaarheid van de stad, haar districten, wijken en buurten volgens het STOP-principe. Dat geeft in deze volgorde prioriteit aan Stappers, Trappers, Openbaar vervoer en Privaat (auto)vervoer. Gebiedsgerichte uitgangspunten kunnen als volgt worden omschreven.  Het bestek vraagt een duurzame trimodale ontsluiting 36 en het scheiden van de verkeersstromen.  Het gewestelijk ruimtelijk uitvoeringsplan en het plan-MER stellen dat de interne ontsluiting van het gebied volledig kan worden herbekeken. De meest westelijke ontsluitingsweg moet op minimum 30 meter van de Hobokense Polder liggen. Het groeperen van parkeervoorzieningen voor stadion en bedrijventerrein zal een beoordelingscriterium zijn bij de vergunningaanvraag. Een sterkere uitbouw van het openbaar vervoer is wenselijk en de realisatie van een evenementenstation is aangewezen. Een doorgaande fietsverbinding doorheen het gebied is noodzakelijk.  Het mobiliteitsplan zuidrand Antwerpen voorziet bovenlokale en lokale fietsroutes doorheen Petroleum Zuid.  Er is een eerste concept voor de aanpassing van de zuidelijke infrastructuurknoop van de Antwerpse ringweg (ook spaghettiknoop genoemd, een term die verder wordt gebruikt). Zowel voor het bedrijventerrein als voor de zone voor stedelijke activiteiten wordt een aandeel autogebruik van maximaal 50% nagestreefd. Minstens de helft van alle verplaatsingen van en naar Petroleum Zuid gebeuren dan met meer duurzame verplaatsingsmodi. Voor de zone voor stedelijke activiteiten zal worden beargumenteerd dat een nog meer duurzame modal split haalbaar is. Om de ambitieuze modal split te halen is wel een stevig flankerend beleid nodig. Het gaat hierbij zowel om het aanmoedigen van de alternatieven als om het ontmoedigen van het autogebruik. Bij de berekeningen van het mobiliteitsprofiel van de geplande activiteiten wordt telkens uitgegaan van een worst case scenario. Dat wil zeggen dat alle percelen maximaal worden bebouwd.

36

Zie discussie bij het onderdeel Ruimtelijke Economie

95


4.2. Bereikbaarheidsprofiel van Petroleum Zuid 4.2.1. Voetgangers Voor voetgangers worden 7 externe relaties voorzien. Het gaat om een relatie naar de Hobokense Polder, één over de Krugerbrug, één naar de Herenpolderbrug en Schroeilaan, één naar de site Emiel Vloorstraat over de spoorweg ter hoogte van het stadion, één aansluitend op Generaal Armstrongweg, één langs de spoorweg tot aan het treinstation Antwerpen-Zuid en één naar de Scheldekaaien. Voor voetgangers worden doorheen het plangebied comfortabele verbindingen aangelegd. In hoofdzaak is dat het geval doorheen de groene corridor met verbindingen naar alle externe relaties. Het gaat hierbij om een doortrekking van de wandelboulevard langs de kaaien tot aan de Hobokense Polder. Daarop sluiten dan de relaties aan naar het treinstation Antwerpen-Zuid, naar de site Emiel Vloorstraat en naar de Krugerbrug. Naast de externe relaties zijn er binnen het gebied twee plaatsen waar de gebruikers van een andere vervoermodus voetganger worden. Het gaat enerzijds om de centrale autoparking en anderzijds om het openbaar vervoerknooppunt aan het stadion. Ter ondersteuning van een goed gebruik worden vanaf deze plaatsen dan ook comfortabele en zo kort mogelijke voetgangersverbindingen voorzien naar alle bedrijfstoegangen. Doorheen de groene corridor en langs de Hobokense Polder gaat het om conflictvrije verbindingen zonder gemotoriseerd verkeer. De overige verbindingen lopen langs wegen en zullen worden verzekerd met een stoep die aan alle vereisten voldoet.

4.2.2. Fietsers Voor fietsers worden 7 externe relaties voorzien. Het gaat om een relatie naar de Hobokense Polder, één over de Krugerbrug, één naar de Herenpolderbrug en Schroeilaan, één naar de site Emiel Vloorstraat over de spoorweg ter hoogte van het stadion, één aansluitend op Generaal Armstrongweg, één langs de spoorweg tot aan het treinstation Antwerpen-Zuid en één naar de Scheldekaaien. Voor fietsers worden doorheen het plangebied comfortabele verbindingen aangelegd. In de eerste plaats gaat het om een specifieke fietsas doorheen de groene corridor. Deze vormt een oost-west verbinding tussen de fietsboulevard langs de Scheldekaaien en de Hobokense Polder. Hieraan worden drie belangrijke aansluitingen op voorzien. Het gaat om de relaties langs de Hobokense Polder naar de Krugerbrug, langs de hoofdweg doorheen het bedrijventerrein en in de richting van een nieuwe brug richting site Emiel Vloorstraat, Generaal Armstrongweg en de spoorbrug over de ringweg R1. Doorheen de groene corridor en langsheen de Hobokense Polder gaat het om conflictvrije verbindingen zonder gemotoriseerd verkeer. De overige verbindingen lopen langs wegen en zullen worden verzekerd met een fietspad dat aan alle vereisten voldoet. Zowel de functionele als de recreatieve fietser kunnen gebruik maken van de hierboven beschreven fietsinfrastructuur en aldus kunnen de bevoegde instanties hun netwerken/routes aanpassen (bijvoorbeeld provinciale fietsroutenetwerk enz.). Elk bedrijf zorgt aan zijn toegang aan de fietsinfrastructuur voor een comfortabele fietsenstalling die voldoet aan de eisen van de richtlijn Antwerpse bouwcode, het vademecum fietsvoor-

96


zieningen 37 en de stallingswijzer 38. Aan het stadion wordt een grote beveiligde fietsenstalling aangelegd die naadloos aansluit op de fietsas doorheen de groene corridor en langs de kaaien.

4.2.3. Openbaar vervoer Momenteel is er geen openbaar vervoeraanbod in het plangebied. Voor het behalen van de gewenste modal split is echter, naast de uitstekende voorzieningen voor actieve weggebruikers, een performant aanbod van openbaar vervoer noodzakelijk. De realisatie van een stevig openbaar vervoer aanbod is dus een vereiste. Een overeenkomst met de Lijn, de NMBS en Infrabel is hiervoor noodzakelijk. Overleg met de NMBS toonde aan dat de realisatie van een bijkomend treinstation ter hoogte van het plangebied onvoldoende potentieel heeft. Het station zal te dicht bij het beter bediend station Antwerpen-Zuid liggen en zou voornamelijk concurrentie betekenen voor het stedelijk openbaar vervoer. Het is daarom van uitermate groot belang dat de relatie tussen het plangebied en het station Antwerpen-Zuid zo kort en zo comfortabel mogelijk wordt georganiseerd. Het gaat hierbij om een doortrekking van een voet- en fietsverbinding vanaf de groene corridor ten zuiden van het stadion, mee op de spoorbrug over de ringweg R1 en verder langs de sporen tot aan alle perrons van Antwerpen-Zuid (1,3 km). Voor wat betreft het stedelijk openbaar vervoer is een performant nieuw aanbod vereist. Alvorens het gebied kan worden ontwikkeld moet hierover overeenstemming zijn met de Lijn. Het masterplan formuleert hiervoor een aantal voorstellen. In eerste instantie gaat het om de inrichting van een openbaar vervoerplein aan het stadion. Hier is plaats voor een keerlus van twee tramlijnen, een halteplaats voor bussen en een piekend reizigerspubliek bij evenementen. Van op het openbaar vervoerplein en de keerlus loopt een tramlijn zowel naar de kaaien als naar Generaal Armstrongweg. Beide verbindingen zijn conflictvrij ten opzichte van het gemotoriseerd verkeer (en zoveel mogelijk ook met actief verkeer). Indien een autorijbaan naar de kaaien toch over de tramsporen naar Generaal Armstrongweg moet worden gelegd, wordt deze duidelijk ondergeschikt gemaakt zodat trams nooit worden gehinderd of opgehouden door het gemotoriseerd verkeer. Voor het flexibel bedienen van evenementen in het stadion en voor het voorzien van een aangepast openbaar vervoeraanbod, is de inrichting van een stelplaats in de onmiddellijke omgeving van het voetbalstadion sterk aan te raden. De tramverbinding over Generaal Armstrongweg sluit hierop naadloos aan. De sporen langs Generaal Armstrongweg worden verbonden met de bestaande sporen op Sint-Bernardsesteenweg en Kolonel Silvertopstraat. Naast het tramaanbod op het openbaar vervoerplein is ook een flexibel busaanbod gewenst. De bussen rijden over de ontsluitingsweg doorheen het bedrijventerrein, waar zij het aantal comfortabele bushaltes bedienen dat nodig is om de loopafstand tot alle bedrijven zo kort mogelijk te houden. Er kan bijvoorbeeld een halte worden ingericht ter ontsluiting van de bedrijvenzone aan de kade en een tweede ter ontsluiting van de buik van het bedrijventerrein. Vanuit het plangebied zijn de relaties naar het stadscentrum, naar de stations Antwerpen-Zuid en Antwerpen-Berchem (en Antwerpen-Centraal) alsook naar het zuiden belangrijk. In dat opzicht kunnen buslijnen vanaf de Leien en de Singel via de kaaien aansluiting vinden naar het openbaar vervoerplein naast het stadion. In zuidelijke richting maken zij gebruik van de Herenpolderbrug.

37 38

Vlaamse overheid, departement Mobiliteit en Openbare Werken (2008) Vademecum fietsvoorzieningen, online beschikbaar op www.mobielvlaanderen.be. Vast Secretariaat voor het Preventiebeleid (2001) De Stallingswijzer; uitgave van het ministerie van Binnenlandse Zaken en het ministerie van Verkeer en Infrastructuur, online beschikbaar op www.mobielvlaanderen.be.

97


Omwille van stabiliteitsproblemen is de huidige Krugerbrug immers niet geschikt voor busverkeer. Naast het tramaanbod voor personen zou in functie van het stedelijk distributiecentrum ook kunnen worden gedacht aan een tramaanbod voor goederen. Een zogenaamde cargotram zou dan kunnen instaan voor het transport van goederen tussen het distributiecentrum en de binnenstad. Om deze potentie niet uit te sluiten, wordt de nodige ruimte gereserveerd voor een spooraftakking van de tramkeerlus aan het stadion naar het stedelijk distributiecentrum.

4.2.4. Privaat gemotoriseerd personenvervoer Voor gemotoriseerd verkeer worden 2 externe relaties voorzien. Het gaat om een aansluiting op de Herenpolderbrug en Schroeilaan en één op Generaal Armstrongweg. Indien de mogelijkheid wordt opengehouden om vanuit het plangebied via Generaal Armstrongweg de kaaien te bereiken, wordt dit deel van de weg zo geconstrueerd dat hij doorgaand verkeer ontmoedigt en er geen conflict optreedt met de voet- en fietsverbindingen naar de kaaien en over de spoorbrug, noch met de tramverbinding naar de kaaien en Generaal Armstrongweg. Indien een conflict onvermijdelijk blijkt, moet de rijweg duidelijk ondergeschikt worden geconcipieerd. De Krugerbrug zal niet meer toegankelijk zijn voor auto- of vrachtverkeer. Binnen het plangebied wordt de bestaande wegenis volledig herzien. Er komt een hoofdontsluitingsweg die de twee externe relaties verbindt. De weg loopt van aan Generaal Armstrongweg langs het stadion en door het bedrijventerrein tot aan de Herenpolderbrug / Schroeilaan. Op deze weg is één rijstrook per rijrichting voorzien. Er zijn geen rechtstreekse erftoegangen. Wel sluiten hierop de ondergrondse stadionparking aan, de beveiligde toegang naar het SWDC en de kade alsook de secundaire ontsluitingsweg binnen het bedrijventerrein. De secundaire ontsluitingsweg vormt een interne lus (rechthoekige vorm doorsneden door de hoofdontsluitingsweg) waarop de toegangen tot de centrale parking gelegen zijn en alle rechtstreekse toegangen naar de bedrijven mogelijk zijn. In functie van de ontsluiting van alle bedrijfspercelen kan de rechthoekige secundaire ontsluitingsweg flexibel worden aangelegd. De hoofdontsluitingsweg doorsnijdt de rechthoek met twee voorrangsgeregelde kruispunten waarbij de secundaire ontsluitingsweg ondergeschikt is aan de hoofdontsluitingsweg. Als onderdeel van het maatregelenpakket voor het behalen van de gewenste modal split worden de autoparkeervoorzieningen voor alle bedrijven gebundeld. Op enkele centrale plaatsen in het bedrijventerrein worden parkeergarages voorzien (half verzonken en dus deels ondergronds, of in een parkeergebouw). De toegangen voor auto‟s situeren zich niet rechtstreeks op de hoofdontsluitingsweg, maar wel op de aantakkende secundaire wegen. De toegangen voor automobilisten sluiten rechtstreeks aan op de voetgangersinfrastructuren in alle richtingen naar alle bedrijven. Daarenboven is er vanuit elke parkeergarage in het bedrijventerrein en de logistieke zone ook een conflictvrije, brede, comfortabele, rechtstreekse, duidelijke en aangename voetgangersverbinding naar het stadion, zodat deze bij evenementen gemakkelijk kunnen worden ingeschakeld. Op de bedrijfspercelen zelf worden geen autoparkeerplaatsen voorzien voor werknemers. Voor bezoekers, leveranciers en eventueel directieleden kunnen wel een beperkt aantal plaatsen voor kort parkeren worden aangelegd. Onder het stadion wordt een aparte parkeergarage voor auto‟s voorzien.

98


4.2.5. Goederenvervoer Goederenvervoer over de weg kan gebruik maken van dezelfde ontsluitingsstructuur als die van het privaat gemotoriseerd personenvervoer. Indien nodig voor een optimale werking van het SWDC, kan de wegenis in de richting van de kaaien dermate worden afgeraden voor privaat gemotoriseerd personenverkeer dat de verbinding tussen de stad en zijn SWDC vlot kan verlopen. Naast de wegeninfrastructuur zijn er voor goederenvervoer nog andere toegangspoorten tot Petroleum Zuid. Ten eerste is er een eigen kade. Om de ambitie van watergebondenheid waar te maken is een goede uitbouw hiervan belangrijk. Ten tweede is er de modus van het spoor. De discussie over de ontsluiting van het bedrijventerrein en de kade met een treinspoor werd hierboven al aangegaan. Daarnaast blijft de optie voor een tramspoor in functie van een toekomstige cargotram open.

4.3. Mobiliteitsprofiel van de geplande activiteiten 4.3.1. Bedrijventerrein Op basis van algemene kencijfers en aannames wordt hieronder een inschatting gemaakt van de verkeersgeneratie van het bedrijventerrein. Het gaat aldus om een ruwe voorspelling die door allerhande interne en externe factoren sterk kan afwijken van de uiteindelijke toekomstige situatie. Er zal worden uitgegaan van een modal split van 25% fietsgebruik, 25% openbaar vervoer gebruik en 50% autogebruik. Dit voldoet aan het streven van het Masterplan 2020 en moet mits voldoende flankerende maatregelen haalbaar zijn zoals dat het geval is in verschillende referentievoorbeelden 39. Gelet op de meer perifere ligging van het bedrijventerrein wordt het aandeel werknemers dat geen vervoermiddel gebruikt en de volledige woonwerkverplaatsing te voet doet, verwaarloosbaar geacht.

Onderzoek en ontwikkeling Vanuit de beeldkwaliteit van het bedrijventerrein 40 is het wenselijk om voor de percelen voor onderzoek en ontwikkeling een maximaal ruimtegebruik van 50% te hanteren. In het hoofdstuk ruimtelijke economie 41 wordt echter aangegeven dat een maximaal ruimtegebruik van 70% voor dergelijke activiteiten mogelijk is. Zonder de beeldkwaliteit in vraag te stellen vertrekken de berekeningen van een worst-case scenario en dus van het hoogste bebouwingspercentage.

39

40 41

oppervlakte

ruimtegebruik

werkgelegenheid

12 ha * 3 bouwlagen

70%

25 - 30 per ha

De FOD Mobiliteit geeft een overzicht van een aantal referentievoorbeelden Beste mobiliteitspraktijken voor het woon-werkverkeer bij bedrijven en overheidsinstellingen, 2008. Hieruit kunnen een aantal voorbeelden gehaald worden die aantonen dat het inperken van het autogebruik tot 50% haalbaar moet zijn: P&V elektrotechniek in Heusden-Zolder: 177 werknemer met 58% autogebruik Agfa-Gevaert in Westerlo: 134 werknemers met 40% autogebruik Smals ICT in Charleroi: 69 werknemers met 45% autogebruik Belgacom in Evere: 350 werknemers met 93% treingebruik (pendelbus naar station Brussel-Noord op meer dan 1km) Lanxess energizing chemistry in de Antwerpse haven: 515 werknemers met 82% privé busgebruikers (netwerk van privé bussen met haltes afgestemd op de werknemerswoningen) Zie ontwerp, aanzet tot mobiliteit bladzijde 44. Zie thematische onderbouwing, ruimtelijke economie 60.

99


Op basis van een algemeen aangenomen aanwezigheidspercentage van 90% kan het aantal werknemers worden ingeschat tussen de 567 en de 680. Per vervoersmodus gaat het dan om volgende aantallen aanwezigen per dag. fiets

openbaar vervoer

auto

minimum

142

142

284

maximum

170

170

340

Hoogwaardige productie De gegevens uit het hoofdstuk ruimtelijke economie dienen als vertrekpunt. oppervlakte

ruimtegebruik

werkgelegenheid

14 ha

70%

70 - 75 per ha

Op basis van een algemeen aangenomen aanwezigheidspercentage van 90% kan het aantal werknemers worden geschat tussen de 617 en de 662. Per vervoersmodus gaat het dan om volgende aantallen aanwezigen per dag. fiets

openbaar vervoer

auto

minimum

154

154

309

maximum

165

165

331

Logistiek/regionaal bedrijventerrein met SWDC In deze fase van het onderzoek zijn de berekeningen gedaan voor een invulling van de kadeterreinen als logistieke zone. De totale bijkomende oppervlakte van de huidige petroleumcluster na 2035 is 39,8 ha. Daar deze oppervlakte inclusief bermen, grachten, wegenis en paden is, wordt de netto ontwikkelbare oppervlakte geraamd op 36,75 ha. Samen met de zone voor slimme logistiek geeft dit een totale oppervlakte van 50 ha. oppervlakte

ruimtegebruik

werkgelegenheid

50 ha

60%

40 - 60 per ha

Op basis van een algemeen aangenomen aanwezigheidspercentage van 90% kan het aantal werknemers worden geschat tussen de 1.080 en de 1.620. Per vervoermodus gaat het dan om volgende aantallen aanwezigen per dag. fiets

openbaar vervoer

auto

minimum

270

270

540

maximum

405

405

810

100


Totaal voor het bedrijventerrein Op basis van de aanwezigen per vervoermodus voor de verschillende bedrijfstypes en een wagenbezettingsgraad van 1,2 personen per auto 42 kunnen per dag volgende totalen worden afgeleid. fietsen

openbaar vervoer

auto‟s

minimum

566

566

944

maximum

740

740

1.234

Wanneer men uitgaat van de algemene aanname dat 50% van de dagelijkse aanwezigen toekomt in het drukste spitsuur, betekent dat volgende aantallen. fietsen

openbaar vervoer

auto‟s

minimum

283

283

472

maximum

370

370

617

Voor wat betreft het gemotoriseerd verkeer moet naast de auto‟s van de werknemers ook nog het vrachtverkeer in rekening worden gebracht. Op basis van het TNO rekenmodel voor het bepalen van goederenvoertuigbewegingen op bedrijventerreinen en de aanname dat 50% van de berekende goederenbewegingen op een alternatieve manier kan gebeuren dan over de weg (slimme logistiek), wordt volgende inschatting gemaakt voor het maximaal aantal goederenvoertuigbewegingen (ochtendspitsuur) 43. bestelwagens

vrachtwagens

107

141

De hoogste verkeersgeneratie is het toekomend verkeer in de ochtendspits. In personenwagenequivalenten 44 gaat het dan om volgende aantallen. minimum

maximum

860 pae

1.005 pae

4.3.2. Zone voor stedelijke activiteiten Stadion Het gepland stadion zal plaats bieden aan 25.000 supporters. Het gaat om vier verschillende profielen. werknemers en officials

VIP‟s en business

bezoekers

thuissupporters

250

1.500

2.000

21.500

De twee clubs die potentieel van het stadion gebruik zullen maken, Germinal Beerschot en Antwerp, hebben momenteel een stadioncapaciteit van 13.500, respectievelijk 16.649 plaatsen.

42 43 44

Rapport OVG Vlaanderen 3 (2008). Het TNO-rekenmodel voor het bepalen van goederenvoertuigbewegingen op het bedrijventerreinen is gebaseerd op kengetallen die verder worden toegelicht in CROW publicatie 227c. Het TNO-rekenmodel voor het bepalen van goederenvoertuigbewegingen op het bedrijventerreinen is gebaseerd op kengetallen die verder worden toegelicht in CROW publicatie 227c. PAE = personenauto equivalent: 1 auto = 1 PAE, 1 bestelwagen = 1 PAE, 1 vrachtwagen = 2 PAE.

101


Er kan bijgevolg worden verwacht dat een volledige bezetting van het nieuw stadion veeleer uitzonderlijk zal zijn. Naast de drie supportersprofielen en de werknemers is er natuurlijk ook nog ruimte nodig voor de spelersbussen, voor de media, als veiligheidszone enz. Werknemers, officials, VIP‟s en business vertegenwoordigen samen 1.750 personen. Met een bezetting van 2 personen in de auto geeft dit 875 auto‟s in de ondergrondse parking onder het stadion. profiel

personen

modus

bezetting

voertuigen

staff en vip

1.750

auto

2

875

Bezoekers (2.000 personen) komen met het collectief vervoer. Dit vertegenwoordigt twee treinen op een wachtspoor 45 of 40 bussen op de open terreinen van de site Emiel Vloorstraat 46. profiel

personen

modus

bezetting

voertuigen

bezoek bezoek

2.000

trein

1.400

1.4

2.000

autocar

50

40

Voor de thuissupporters gaat het om 21.500 personen die via diverse modi komen. thuis

personen

modus

2,5%

538

te voet

12,5%

2.688

5%

1.075

40%

8.600

10% 5% 25,0%

bezetting

voertuigen

fiets

1

2.688

trein

1.400

1

tram

200

43

2.150

bus

70

31

1.075

autocar

50

22

5.375

auto

3

1.792

21.500

Volgende voorzieningen zijn noodzakelijk: een fietsenstalling in of onder het stadion met plaats voor minstens 2.688 fietsen, voldoende capaciteit op trein, tram en bus, plaats voor 22 autocars in het bedrijventerrein of de directe nabijheid van het stadion en 1.792 autoparkeerplaatsen, beschikbaar gesteld op: aantal

plaats

1.000

nieuw in bedrijventerrein

625

45

46

47

102

47

site Emiel Vloorstraat

1.625

totaal

350

Justitiepaleis

1.975

totaal

Bij een overleg met de NMBS was hiervoor in eerste instantie geen positieve feedback. De mogelijkheid moet verder worden afgetoetst met veiligheidsdiensten, openbaar vervoeraanbieders, stadsdiensten, voetbalbond, clubs enz. Uit een overleg tussen de stad Antwerpen en de twee voetbalclubs kwam naar voor dat de parkeerplaatsen voor bussen zo dicht mogelijk bij het stadion moeten staan op zo‟n manier dat bezoekers in een soort „afgesloten corridor‟ rechtstreeks vanuit de bus naar de ingang van het stadion kunnen worden geleid. Uiteraard is dat niet zo evident bij het parkeren van bussen op de site Emiel Vloorstraat. Eventueel kunnen de bussen dan eerst de supporters afzetten aan het stadion en vervolgens doorrijden naar de voorziene parkeerplaats. Hiermee moet alleszins rekening worden gehouden bij de verdere intekening van de site rond het voetbalstadion. Gelet op de beperkte oppervlakte werd daarom de optie van een bezoekerstrein naar voren geschoven. 350 plaatsen op de site Emiel Vloorstraat en 275 op Digipolis.


714

Beatrijslaan linkeroever

2.689

totaal

De modal split voor thuissupporters wordt als volgt gemotiveerd.  Momenteel gebeurt gemiddeld 50% van de recreatieve verplaatsingen van minder dan 5 km met de fiets of te voet.  26% van de abonnementshouders van Germinal Beerschot woont op minder dan 5 km van Petroleum Zuid.  Mits een goede afstemming met het bedrijventerrein en de site Emiel Vloorstraat (Groothandelsmarkt en Digipolis) is het gevraagd aantal parkeerplaatsen beschikbaar zonder bijkomende ruimte-inname.  Er wordt een uitgebreid openbaar vervoeraanbod voorzien.  Het aanbod parkeerplaatsen voor de auto wordt beperkt.  Uitgangspunt is de wens van een duurzaam stadion.  de vergelijking met het aantal aangeboden parkeerplaatsen in andere stadions. Ter vergelijking wordt hieronder het percentage parkeerplaatsen weergegeven ten opzichte van het totaal aantal supportersplaatsen in verschillende stadions:  bestaande stadions:



stadion

plaatsen

parkeren

% parkeren

parkeren in omgeving

Amsterdam Arena

80.000

5.000

6%

Stade de France

51.629

2.000

4%

Feyenoord

51.177

2.700

5%

bedrijventerrein

Anderlecht

26.360

1.300

5%

woonwijken

Genk

25.000

5.500

22%

Groningen

22.500

2.500

11%

2.500 (onder andere in bedrijventerrein)

gepland stadion

plaatsen

parkeren

% parkeren

omgeving

Brussel

50.000

2.000

4%

Brugge

44.600

7.000

16%

Gent

21.000

1.500

7%

IPZ 30%

25.000

3.025

12%

IPZ 25%

25.000

2.667

11%

IPZ 20%

25.000

2.308

9%

geplande stadions:

Verklaring bij de tabellen plaatsen parkeren % parkeren

parkeren in omgeving IPZ x%

3.750 met pendelbussen

totaal aantal zit- en staanplaatsen in het stadion totaal aantal voorziene parkeerplaatsen bij het stadion het aantal parkeerplaatsen ten opzichte van het aantal supportersplaatsen (het gaat niet om een modal split, aangezien die cijfers (bijna) niet verkrijgbaar zijn en er wordt geen veronderstelling gemaakt van de bezettingsgraad) eventueel bijkomende parkeerplaatsen in de ruimere omgeving stadion op IPZ met voor de thuissupporters x% autogebruikers en 3 personen per auto en 875 parkeerplaatsen voor VIPs en staff.

103


Flankerend programma De concrete invulling van het flankerend programma is nog niet bekend (mogelijk 15.000 m² retail en leisure). De mogelijkheden qua verkeersgeneratie zijn uiterst divers. Bijvoorbeeld retail en leisure kan zowel worden ingevuld met een beperkt verkeersgenererende showroom als met een sterk verkeersbelastende baanwinkel. In deze fase van het onderzoek is het dan ook zinloos om een inschatting van de te verwachten verkeersgeneratie te maken. Voor de invulling van het programma is het echter wel belangrijk dat er net rekening wordt gehouden met de verkeersgeneratie als beperkende factor. Wat er ook zal komen bij het stadion, de complementariteit met het stadion is belangrijk. Zo kan er bijvoorbeeld gebruik worden gemaakt van de parkeerplaatsen onder het stadion maar niet bij een evenement. Wanneer deze parking moet dienen als park en ride moeten die plaatsen alweer in mindering worden gebracht. Naast het genereren van gemotoriseerd verkeer moet er vanuit worden gegaan dat het flankerend programma voornamelijk voetgangers over de kaaien aantrekt, fietsers door de groene corridor lokt en men het openbaar vervoer volop benut.

4.4. Confrontatie van de profielen 4.4.1. Cumulatieve effecten voor het bedrijventerrein en het stadion Er zijn geen cumulatieve mobiliteitseffecten van het bedrijventerrein en het stadion omwille van volgende redenen.  Het piekmoment van een bedrijventerrein situeert zich vooral tijdens de klassieke spitsuren (als gevolg van aankomst en vertrek van werknemers) tussen 7 u en 9 u ‟s morgens en tussen 16 u en 18 u „s avonds op weekdagen. Wanneer het bedrijventerrein 24 u op 24 u in werking is, zal er nog wel bedrijvigheid zijn na 18 u en in het weekend maar het gaat dan niet meer om een piekmoment.  Een voetbalmatch begint normaliter na 20 u ‟s avonds. Reguliere competitiematchen worden op zaterdagavond om 20 u afgewerkt. Omwille van uitzendingen van Belgacom TV wordt steeds één wedstrijd in eerste klasse op vrijdagavond om 20.30 u. gespeeld en één op zondagavond om 20.30 u. Uitzonderingen daarop zijn (omwille van risicomatchen) wedstrijden die soms op zondagen om 13 u of 18 u worden gespeeld.  Daarnaast zijn er de bekerwedstrijden en eventueel de wedstrijden voor Europees voetbal. Zij vinden meestal plaats op weekdagen (dinsdag, woensdag, donderdag) en hebben in de meeste gevallen een aanvangsuur om 20.30 u of zelfs 21 u. Héél uitzonderlijk vangt een Europese wedstrijden tijdens de week aan om 19 u. Ter vergelijking worden hieronder de tijdstippen van de voetbalmatchen tijdens het seizoen 2010 - 2011 gegeven:  Germinal Beerschot: 4 keer op een weekdag, namelijk op woensdag om 20.30 u, en waarvan er slechts 2 wedstrijden een thuismatch waren  Antwerp: 6 keer op een weekdag, namelijk 5 op woensdag en 1 op vrijdag om 20.30 u, en waarvan er slechts 2 wedstrijden een thuismatch waren  Anderlecht voor zijn thuiswedstrijden in het kader van Europees voetbal: 6 keer op een weekdag, namelijk 2 keer om 19 u, 1 keer om 20.30 u, 1 keer om 20.45 u en 2 keer om 21.05 u. De belangrijkste verkeersgeneratie ten gevolge van het voetbal situeert zich één uur voor de wedstrijd en één uur na de wedstrijd. Voor topmatchen zijn die pieken soms iets uitgestrekter tot anderhalf uur voor en na de wedstrijd. Het vroeger komen van een beperkt aantal VIP‟s zorgt

104


niet voor een piekmoment. In het geval van een thuiswedstrijd tijdens de week (veeleer uitzonderlijk) worden de pieken van het voetbal dus verwacht tussen 19 u en 20.30 u en na het einde van de wedstrijd (na 22.30 u). Deze uitzonderlijke pieken tijdens de week vallen buiten de drukke momenten van aanen afrijdend verkeer naar het bedrijventerrein. De reguliere matchen kennen nagenoeg geen interferentie met verkeer van en naar het bedrijventerrein. Er zal nog wel wat verkeer van en naar het bedrijventerrein zijn maar aangezien Petroleum Zuid over twee toegangen beschikt kan de ontsluiting naar zowel het voetbalstation als het bedrijventerrein ook tijdens dergelijke weekenddagen perfect worden georganiseerd en functioneren.

4.4.2. Parkeerbehoeften Fietsen Elk bedrijf voorziet aan zijn toegang ter hoogte van de fietsinfrastructuur een comfortabele fietsenstalling die voldoet aan de eisen van het vademecum fietsvoorzieningen en de stallingswijzer. Hierin moet minstens plaats zijn voor de fietsen van 25% van het totaal werknemersaantal en er moet worden voldaan aan de richtlijn Antwerpse Bouwcode dat 1 fietsstalplaats vraagt per 150 m² bvo voor bedrijven en per 75 m² bvo voor kantoren. In of onder het stadion wordt een fietsenstalling voorzien voor minstens 2.688 fietsen.

Auto’s Centraal in de verschillende delen van het bedrijventerrein worden geclusterde parkeergarages voorzien voor 911 à 1.191 auto‟s. Onder het stadion wordt een ondergrondse parkeergarage voorzien voor 875 wagens met minstens 2 in- en uitrijstroken 48. kaart 20

parkeren - personenwagens

Autocars Op de terreinen van de site Emiel Vloorstraat moet ruimte worden vrijgehouden voor 40 autocars. In het bedrijventerrein kan het langsparkeren voor vrachtwagens bij grote evenementen in het stadion worden benut door 22 autocars. Aan de kleedkamers in het stadion is plaats voor de spelersbussen.

Vrachtwagens Op de secundaire ontsluitingswegen in het bedrijventerrein wordt langsparkeren voorzien uitsluitend voor vrachtwagens (en indien nodig bussen tijdens evenementen).

4.4.3. Aanpassingen aan het bestaand verkeersnet Aansluiting op het macroniveau De toegangen tot Petroleum Zuid worden hertekend. Er zijn drie toegangen voorbehouden voor actieve weggebruikers (voetgangers en fietsers).

48

Nederlands Normalisatie Instituut (2000) Nederlandse norm NEN 2443 - parkeren en stallen van personenauto's op terreinen en in garages.

105


De Krugerbrug wordt aangepast aan exclusief gebruik door voetgangers en fietsers. Het kruispunt met Lageweg wordt hiervoor voldoende beveiligd. De spoorbrug over de ringweg R1 wordt toegankelijk gemaakt voor voetgangers en fietsers. Er is mogelijkheid voor gescheiden supportersstromen. Een nieuwe spoorwegoverbrugging wordt voorzien voor fietsers en voetgangers tussen stadion en de site Emiel Vloorstraat. De twee volwaardige toegangen voor privaat gemotoriseerd verkeer kunnen vanzelfsprekend ook worden gebruikt voor openbaar vervoer. De aansluiting van het bedrijventerrein aan de voet van de Herenpolderbrug wordt vervangen door een aansluiting op het talud van de Herenpolderbrug. Het gaat om een voorrangsgeregeld T-kruispunt waarbij de toegang tot het bedrijventerrein ondergeschikt is. De hoofdontsluitingsweg van het bedrijventerrein wordt aangetakt op Generaal Armstrongweg met een Tkruispunt, waarbij de aantakking naar de kaaien ondergeschikt is.

Aanpassingen aan de externe wegeninfrastructuur Op de site Emiel Vloorstraat moet ruimte worden gereserveerd voor het parkeren van 40 bussen en 625 auto‟s. Een fietspad langs het Kielsbroek wordt voorzien als verbinding tussen de nieuwe brug over de sporen en Emiel Vloorstraat. De aansluiting op de spaghettiknoop is een belangrijk aandachtspunt.  Wanneer een hertekening van de spaghettiknoop een aantakking op Generaal Armstrongweg zou voorzien, wordt deze best zo zuidelijk mogelijk gelokaliseerd. Gelet op de conflicten ter hoogte van het stadion en aan de spoorbrug is een aantakking daar onhaalbaar. Mits een ongelijkvloerse kruising met de traminfrastructuur kan de aantakking worden aangelegd ter hoogte van de aansluiting van de Groothandelsmarkt op Generaal Armstrongweg.  Het kruispunt Generaal Armstrongweg - Kolonel Silvertopstraat - Sint-Bernardsesteenweg Emiel Vloorstraat wordt heraangelegd met een aftakking van het bestaand tramspoor naar Generaal Armstrongweg.  Generaal Armstrongweg wordt heringericht voor voetgangers, fietsers, trams en gemotoriseerd verkeer en eventueel met een nieuwe aansluiting naar de spaghettiknoop.  Het kruispunt Emiel Vloorsstraat - Herenpolderbrug wordt heraangelegd in functie van de gewenste doorstroming met een hertekening van de spaghettiknoop en de afgeleide verkeersstromen naar het bedrijventerrein (afhankelijk van de aantakkingen voornamelijk via Generaal Armstrongweg of de Herenpolderbrug).

Confrontatie met bestaande kruispuntcapaciteiten De hertekening van de spaghettiknoop en de hiermee gepaard gaande kruispuntaanpassingen zijn bepalend voor de verkeerscapaciteiten. De gevolgde routes van de verkeersstromen naar het bedrijventerrein zullen hiervan ook afhankelijk zijn. Het is dus in het licht hiervan dat kruispuntbeoordelingen nodig zijn. Dat geldt ook voor het kruispunt van Emiel Vloorsstraat met de Herenpolderbrug.

106


4.5. Bijkomende maatregelen 4.5.1. Algemene maatregelen De vooropgestelde modal split vereist voldoende begeleidende maatregelen ter ondersteuning. Eerst en vooral moet de complementariteit tussen bedrijventerrein, stadion en flankerend programma worden benadrukt. Gelet op het dubbelgebruik van de parkeervoorzieningen kunnen de activiteiten niet samen plaatsvinden. Vooraf moeten hierover bindende afspraken worden gemaakt, gebundeld in een charter. Het charter voor de bedrijven bevat de afspraak dat maximum de helft van de personeelsleden met de wagen komen. De wagens worden niet op het bedrijfsterrein geparkeerd maar wel in de centrale ondergrondse parkeergarage. Deze wordt beheerd door een parkmanagement dat huur vraagt in functie van het effectief gebruik. Buiten de werkuren, wanneer er een evenement plaatsvindt in het stadion, wordt de parking vrij gehouden. Elk bedrijf voorziet een toegang naar de fietsinfrastructuur waar comfortabele fietsenstallingen worden voorzien die plaats bieden aan minstens 25% van de werknemers. Hier bestaat de mogelijkheid dat een hoogwaardige service voor fietsers gemeenschappelijk zou worden geregeld. De bedrijven maken specifieke bedrijfsvervoerplannen. Om het woon-werkverkeer duurzamer te organiseren kunnen bedrijven momenteel een beroep doen op twee mobiliteitsadviseurs van de provincie. Zij worden gratis ter beschikking gesteld via het Provinciaal Mobiliteitspunt. Daarnaast beschikken zij zelf (eventueel met verschillende bedrijven samen) over een vervoerscoordinator die de gegenereerde vervoersstromen controleert.

4.5.2. Maatregelen per modus voor het bedrijventerrein Voor het oriënteren en ontwikkelen van een eigen vervoerplan en voor het succesvol stimuleren van openbaar vervoer, collectief bedrijfsvervoer, carpool en fietsen in het woon-werk en zakelijk verkeer kan een beroep worden gedaan op de toolbox voor mobiliteitsmanagement in ondernemingen 49. Een aantal voorbeelden is hieronder ter illustratie opgenomen:  stappers: rechtstreekse, aangename en conflictvrije voetgangersverbindingen vanaf het stadion naar het station Antwerpen-Zuid, de verschillende parkeergarages waar supporters parkeren, de kaaien en de Krugerbrug  trappers: fietsvergoeding, fietsonderhoud, hersteldienst, overdekte fietsenstalling, fiets voor dienstverplaatsingen, fiets ter beschikking voor woon-werkverplaatsing, douchemogelijkheid met lockers  openbaar vervoer: betaald door werkgever, plooifiets, comfortabele wachtplaatsen, trein en bike vanuit Antwerpen-Zuid, comfortabele wachtplaatsen, real time informatie over wachttijden  privaat vervoer:  collectief vervoer: specifieke bedrijfsbussen van een cluster herkomsten van werknemers en/of van station Antwerpen-Berchem en Antwerpen-Zuid  vrachtvervoer: bedrijven in de logistieke zone aan het water met het merendeel van hun goederenstromen via het water en bedrijven in de buik van het bedrijventerrein met een uiterst beperkte generatie van vrachtverkeer over de weg  auto‟s: betalend parkeren, organiseren carpool, gegarandeerde thuisrit  stimuli voor verhuizingen in de richting van de werkplaats.

49

www.mobiliteitsmanagement.be

107


4.5.3. Maatregelen per modus voor het stadion Voor het organiseren van de mobiliteit bij een evenement in het stadion is in functie van de grootte en de verwachte toeloop, een aangepast mobiliteitsmanagement vereist in samenspraak met veiligheidsdiensten, clubs, politie, stad enz. Hieronder is een aanzet gegeven voor maatregelen die alvast best worden genomen als vast stramien voor alle evenementen.  Trappers maken gratis gebruik van de fietsenstalling. Daags na de wedstrijd worden achtergelaten fietsen uit de fietsenparking gehaald.  Het inkomticket geeft gratis toegang tot het openbaar vervoer op de dag van de match. Er is een openbaar vervoeraanbod dat is aangepast aan de verwachte supportersstroom.  Voor het privaat vervoer geldt:  collectief vervoer: voor bezoekers inbegrepen in prijs en verplicht  vrachtvervoer: geen leveringen in de zone voor stedelijke activiteiten tijdens een evenement  auto‟s: parkeertickets bijkomend te betalen per wedstrijd, verkochte parkeertickets gelimiteerd tot aantal plaatsen, in verband met wagenbezetting kan slechts per 3 inkomtickets een parkeerplaats worden aangevraagd, voor VIP‟s is dat per 2 inkomtickets, communicatie op voorhand over welke parking men moet gebruiken en hoe deze te bereiken.

4.5.4. Complementariteit tussen maatregelen De verschillende maatregelen versterken elkaar om een duurzame modal split te behalen. Het nemen van één maatregel zal niet het gewenst doel opleveren. Daarom moeten alle, of toch zoveel mogelijk, maatregelen worden gecombineerd. Er moeten dan voldoende maatregelen worden genomen zowel voor het ontmoedigen van het autogebruik als voor het aanmoedigen van de alternatieven zodat de gewenste modal split (waarop via het charter wordt ingetekend) wordt behaald.

4.6. Conclusies In deze fase van het onderzoek is de vork waarbinnen de te verwachten verkeersgeneratie zich situeert, nog zeer breed. Er kan echter worden gesteld dat de verschillen geen effect hebben op de vereisten van de interne ontsluiting en wegenis binnen Petroleum zuid. Voor de capaciteit van de verkeersstromen moet in die zin voornamelijk worden gekeken naar de hertekening van de spaghettiknoop en de externe kruispunten in de relatie daar naartoe. Om ervoor te zorgen dat kan worden gesproken van een duurzaam Petroleum Zuid, ook op mobiliteitsvlak, is het belangrijk om voldoende flankerende maatregelen vast te leggen in het bindend bedrijfscharter en de overeenkomst met de uitbating van het stadion.

4.7. Verdere onderzoeksvragen In de huidige onderzoeksfase kunnen een aantal zaken met betrekking tot mobiliteit nog niet worden vastgelegd. Om hierover verder uitsluitsel te krijgen is verder onderzoek vereist. Er zijn verschillende zaken die verder moeten worden uitgewerkt:  uitwerking van sluitende structuren van het openbaar vervoer, zeker in functie van het stadion  overleg met de veiligheidsdiensten in functie van de ontsluiting van het stadion

108


  

kruispuntcapaciteiten in functie van de hertekening van de spaghettiknoop en de concretere invulling van het bedrijventerrein cumulatieve effecten ten gevolge van overige ontwikkelingen zoals Nieuw Zuid invulling van het flankerend programma in de zone voor stedelijke activiteiten afhankelijk van het mobiliteitsprofiel.

109


110


5. Reliëf 5.1. Uitgangspunten Momenteel is de topografie van het terrein ongelijkmatig en geaccidenteerd. Ter hoogte van de zone „Petroleum groen‟ (westelijk deel van de site) ligt het maaiveld op circa 2,5 à 3 m TAW. Petroleum Zuid en de Hobokense Polder liggen laag ten opzichte van het omliggend terrein. Afhankelijk van het getij staat ook de Schelde maar weinig lager of zelfs hoger dan het terrein, zodat de afwatering (via de Leigracht) niet voortdurend kan gebeuren en ook het grondwaterpeil zeer ondiep is. Vandaag is het grootste deel van Petroleum Zuid waterziek. Delen van het terrein lopen zelfs regelmatig onder water. kaart 21

digitale reliëfkaart (laserscanning Vlaanderen)

Voor de herontwikkeling moet het terrein worden opgehoogd om de volgende redenen.  Een permanent hoge grondwaterstand en het ongecontroleerd onderlopen van delen van het terrein zijn niet verenigbaar met bebouwing en infrastructuur van een bedrijventerrein.  Vanuit landschappelijk oogpunt wordt de topografie op rationele manier aangepast. Er wordt een geleidelijke overgang voorzien vanaf de Scheldedijk (9 m TAW) naar de lager gelegen punten in het zuidelijk gedeelte van het bedrijventerrein (circa 4 m TAW). Het terrein moet aan de randen landschappelijk aansluiten op het maaiveld (hoogte in m TAW) van de omliggende terreinen en infrastructuren:  Scheldekaaien: 9,25  d‟Herbouvillekaai: 7,00  rangeerstation Infrabel: 5,00  Herenpolderbrug: 10,00  Hobokense Polder: 2,50.  De verkeersinfrastructuren krijgen een vaste hoogte die naadloos moet kunnen aansluiten op de wegen in de omgeving van de site. Daarnaast mogen de wegen voor het vrachtvervoer een maximale helling hebben van 4 à 5%.  Het maximaal hellingspercentage voor fietspaden is 4 à 6%. Vanuit deze randvoorwaarden wordt rekening gehouden met een ophoging van het terrein die in hoogte kan variëren doorheen het terrein.

5.2. Principes van de ophoging In het kader van het grondverzet bij de herontwikkeling worden volgende basisprincipes geformuleerd.  Alle ontgraven gronden (binnen het bodemsaneringsproject, ondergrondse infrastructuren zoals parkings) worden maximaal aangewend voor hergebruik binnen de site.  Ontgraven gronden met niet optimale kwaliteit (zoals van assenlagen) worden waar mogelijk hergebruikt als niet-vormgegeven bouwstof, bijvoorbeeld onder wegenis of fietspaden.  In niet-verontreinigde zones worden eventueel extra gronden uitgegraven en elders op de site hergebruikt indien zo de grondbalans kan worden geoptimaliseerd. Voor de ophoging moet alleszins een substantiële hoeveelheid grond extern worden aangevoerd. Afhankelijk van het scenario van ophoging varieert deze hoeveelheid externe grond van enkele honderdduizenden m³ tot meer dan 1 miljoen m³. De kosten van deze aanvulgronden zijn sterk afhankelijk van de beschikbaarheid in het marktaanbod en van de marktevolutie voor gronden tegen het moment dat de werken voor de herontwikkeling worden uitgevoerd.

111


Bij de ophoging op het terrein wordt rekening gehouden met de volgende kwaliteitseisen voor de gronden.  De ontgravingszones voor de sanering worden heraangevuld met propere (zand)grond (code 211).  De toplaag in de groene corridor bestaat eveneens uit propere (zand)grond (code 211). Vanuit ecologisch standpunt wordt de voorkeur gegeven aan schrale zandige grond (en zeker geen teelaarde).  Ter plaatse van de groene corridor wordt in de onderliggende ophogingslaag een aanvulgrond voorzien met kwaliteit code 311.  In de ophoging van het bedrijventerrein wordt aanvulgrond voorzien met kwaliteit code 511.  Voor de grachten en bufferzones in de onverzadigde bodem (boven het grondwaterniveau) wordt in een zone van circa een halve meter rondom grachten en bufferzones (naast de wanden en onderaan) propere grond (code 211) aangebracht, zodat het oppervlaktewater niet in contact kan komen met verhoogde grondconcentraties van contaminanten. De grachten en bufferzones zelf kunnen in zones met restverontreiniging worden afgeschermd met een scheidende laag (op de bodem en langs de wanden). Op plaatsen waar vrije infiltratie van oppervlaktewater in de ondergrond wenselijk is, gebeurt dit uiteraard niet. Daarnaast is het mogelijk om de gesaneerde gronden te hergebruiken binnen de site. Volgens het artikel 164 van het Bodemdecreet kunnen uitgegraven gronden met concentraties boven de 80% van de bodemsaneringsnorm worden gebruikt binnen een kadastrale werkzone onder de volgende voorwaarden.  Er wordt geen bijkomende verontreiniging van het grondwater veroorzaakt.  De mogelijke blootstelling aan de verontreinigende stoffen levert geen bijkomend risico op.  De uitgegraven grond wordt gebruikt volgens een code van goede praktijk. De precieze aanpak en de condities voor het hergebruik van de uitgegraven gronden worden verder uitgewerkt in het bodemsaneringsproject.

5.3. Conclusies Voor het toekomstig reliëf zal naar een optimum moeten worden gezocht, rekening houdend met verschillende invalshoeken:  de aansluiting op de omliggende gebieden en de hoogten van de verschillende verkeersinfrastructuren  de kosten van de aanvulgrond op het moment van de werken  de bodemsanering  de waterhuishouding binnen de site en de afvoer/infiltratie van hemelwater  de beeldkwaliteit van het terrein. Een optimale evaluatie van de ophoging integreert al deze verschillende aspecten.

112


6. Landschap 6.1. Uitgangspunten De nieuwe invulling voor Petroleum Zuid is geen geïsoleerde ontwikkeling. Inspelend op de specifieke locatie-eigenschappen, draagt een contextueel ontwerp bij tot de beeldbepalende en onderscheidende identiteit van de nieuwe invulling. De landschappelijke invulling van het masterplan vertaalt zich in twee ontwerpelementen:  de groene corridor als groene entiteit binnen het ontwerp  het poldermodel als landschappelijk kader van het masterplan.

6.2. Ontwerpelementen 6.2.1. Groene corridor Zoals vooropgesteld in het gewestelijk ruimtelijk uitvoeringsplan is de positie van de groene corridor van 14,5 ha oost-west georiënteerd en realiseert hij een ecologische verbinding tussen de Hobokense Polder en de snelwegzate. In de groenzone zijn natuurontwikkeling en recreatief medegebruik nevengeschikte functies. De groene corridor heeft een ruig karakter en kenmerkt zich door een variatie aan graslanden, struwelen, ruigten en waterpartijen. De ontwikkeling van ruigten op strategische plaatsen kan ervoor zorgen dat ecologische verbindingszones worden afgeschermd van mogelijke verstoring. Ongeacht de positie van de groene corridor lijkt een maximale, continue breedte aangewezen. Een minimummaat van 30 à 50 m voorkomt een verregaande verstoring van de ecologische kern van de corridor. Eventuele verstoring (lichten geluidshinder) situeert zich uitsluitend aan de randen. De centrale kern is daardoor maximaal van verstoring gevrijwaard.

6.2.2. Poldermodel als landschappelijk kader Verwijzend naar de oude lineaire structuren van de voormalige petroleumbedrijven en de omliggende polders worden strakke, langgerekte lijnen haaks op de waterlijn geïntroduceerd. Het robuust kader vormt zo een orthogonaal patroon van rechthoekige ontwikkelingsvelden. De ontwikkelingsvelden zijn flexibel op te delen waardoor maximaal kan worden ingespeeld op de toekomstige marktvraag. Dubbele, inheemse bomenrijen ondersteunen het landschappelijk patroon. Deze robuuste structuur is tevens het raamwerk waaraan de noodzakelijke infrastructuren, rijwegen, fietspaden, afwateringsgrachten, kabels en leidingen enz. worden gekoppeld. Op die manier worden zij ook functioneel opgeladen om de beschikbare ruimte optimaal te benutten. De zichten vanuit het landschappelijk kader zijn gericht naar de groene corridor. In die zin worden lange doorzichten gevormd, geaccentueerd door het perspectief van de bomenrijen. Het poldermodel creëert een aangename werkomgeving, draagt bij tot de internationale uitstraling van het terrein en rijmt bovendien met de rationele werking van een bedrijventerrein.

113


6.3. Erfgoed Binnen heel het plangebied staan verschillende industriële installaties uit het verleden of restanten hiervan. De economische herontwikkeling zal de afbraak van heel wat van deze installaties noodzakelijk maken. Tegelijk wil de nv Blue Gate Antwerp geen tabula rasa maken. Om het behoud van erfgoed te onderbouwen is de nv in drie stappen tewerk gegaan.  Er is een objectieve analyse van alle aanwezige objecten op de totale site uitgevoerd. Die opdracht werd gegeven aan het studiebureau Erfgoed & Visie. De studie werd begeleid door de stedelijke dienst Monumentenzorg.  Deze objectieve analyse is gekoppeld aan de mogelijkheden van de terreinontwikkeling. Daarbij is rekening gehouden met volgende factoren: ophoging, veiligheid, economische invulling en sanering.  Er zijn een visie op het behoud en een bepaling van te behouden erfgoedrelicten ontwikkeld.

6.3.1. Studie Erfgoed & Visie De studie van Erfgoed & Visie (“Onderzoek industrieel erfgoed Petroleum Zuid Antwerpen”) zorgde voor een objectieve inventaris van de aanwezige erfgoedrelicten. Voor elk relict werden zeven criteria afgetoetst: zeldzaamheid, gaafheid, ensemblewaarde, contextwaarde, historische waarde, esthetische waarde en beeldbepalende waarde. Vanuit die zeven criteria kreeg elk relict een waardering mee: weinig waardevol, waardevol en zeer waardevol.

6.3.2. Beperkingen van het terrein Met dit materiaal ging de nv Blue Gate Antwerp aan de slag en werden de operationele en fysieke randvoorwaarden gerelateerd aan de site en de toekomstige ontwikkeling geanalyseerd.

Economie De ideale situatie vanuit economische ontwikkeling is een blanco terrein (zonder obstakels). De behouden erfgoedobjecten mogen geen of slechts een minimale negatieve impact hebben op het economisch functioneren en de financiële haalbaarheid van het bedrijventerrein in zijn totaliteit, zowel nu als in de toekomst. Behouden erfgoedobjecten moeten inpasbaar zijn (organisatorisch en qua fasering) in de herontwikkeling.

Sanering Om een efficiënte en naar kosten aanvaardbare sanering mogelijk te maken, is ook hier een blanco terrein de ideale situatie. In het deel dat vervuild is met minerale olie, zijn het net de vroegere bedrijfsinstallaties die in het verleden hebben geleid tot bodemverontreiniging. Een BATNEEC saneringstechniek zal steeds het ontgraven van grond noodzaken. Het behoud van erfgoed op het huidig maaiveld zal het milieurendement van de sanering significant reduceren, gelet op de toename van restverontreiniging met mogelijke verhoogde blootstelling (humaan risico en verspreidingsrisico). Er zullen dan minder efficiënte en dus duurdere technieken moeten worden gebruikt om eenzelfde milieurendement (vuilvrachtreductie) te behalen (bijvoorbeeld lokale isolatie door cementering). Voor het deel van de site dat vervuild is met zware metalen en PAK, verhindert het behoud van erfgoed het gebruiken van de meest optimale saneringsmethode. Het aanbrengen van een propere leeflaag (0,5 m) wordt immers verhinderd. In tegenstelling tot de verontreiniging met

114


minerale olie is sanering onder het gebouw niet noodzakelijk. Elke verharding (leeflaag of beton) zal het contact met de verontreinigde ondergrond verhinderen.

Ophoging Omwille van het actueel overstromingsrisico wordt quasi heel het terrein opgehoogd met wisselende hoogtes van 0,5 tot 4 m. Het is duidelijk dat het behoud van erfgoedrelicten moeilijk tot onhaalbaar is op plekken waar de grond wordt opgehoogd. De objecten moeten immers (tijdelijk) worden opgetild en/of verdwijnen (gedeeltelijk) onder de grond. Bovendien zal een lokale niet ophoging (lager gelegen relict), aanleiding geven tot een waterpartij met - indien gelegen in een zone met restverontreiniging - mogelijk contact tussen de restverontreiniging en het oppervlaktewater.

Veiligheid Een vierde belangrijke randvoorwaarde is veiligheid, meer bepaald de veiligheid wanneer het terrein volledig ontwikkeld is. Zo moet men aandacht hebben voor het conflict tussen enerzijds erfgoedobjecten die kunnen worden bezocht, en anderzijds de economische activiteit. Behoud van erfgoed kan de vrije doorgang van bijvoorbeeld hulpdiensten (brandweer) niet hinderen. Behoud van erfgoed in publieke ruimte moet voldoende veilig zijn gelet op het mogelijk recreatief gebruik van deze publieke zones.

6.3.3. Visie op behoud van erfgoed De nv Blue Gate Antwerp schuift de „visuele herinnering‟ naar voren als eerste leidraad voor het behoud van erfgoed. Petroleum Zuid wordt gekenmerkt door enkele objecten die typerend zijn voor deze zone. Er bestaan een aantal zeer beeldbepalende objecten zoals de bovengrondse pijpleidingen. Een tweede leidraad is het contrast tussen het (fossiel) verleden en de (duurzame) toekomst. Het bedrijventerrein zal zich positioneren als een eco-effectieve site en volop inzetten op hernieuwbare energie. Dat is een breuk met het verleden waar het terrein werd gebruikt voor de opslag en verwerking van fossiele brandstoffen. Vanuit die tegenstelling moeten behouden objecten een relatie hebben met dat verleden. In dat opzicht zijn, bij wijze van voorbeeld, pijpleidingen meer essentieel dan een conciërgewoning. Ten derde zullen alle objecten die moeten worden afgebroken omdat behoud onmogelijk en onwenselijk is, worden geïnventariseerd en gedocumenteerd. Daarvoor zal een samenwerking worden gemaakt met het MAS (Museum aan de Stroom) in Antwerpen. Het MAS is geïnteresseerd in de erfgoedcomponent van Petroleum Zuid. Voor het MAS is stedelijkheid een belangrijk thema, vooral de voortdurende transformaties van de stedelijke ruimte van oud naar nieuw gebruik.

6.3.4. Voorstel van behoud van industrieel erfgoed Behoud van de pijpleidingen In het addendum bij het rapport van Erfgoed & Visie zegt het bureau het volgende over de pijpleidingen: “Ter conclusie werd gesteld dat dit pijpleidingennetwerk onlosmakelijk met de site is verbonden en de hoogste waarde kent.” Deze conclusie strookt ook goed met het kernpunt van

115


de visie van de nv Blue Gate Antwerp op industrieel erfgoed, namelijk de visuele herinnering. De pijpleidingen zijn het relict bij uitstek dat het beeld bepaalt van de site. Zij dienden als transportmiddel van ruwe petroleum en afgewerkte producten tussen de kade en het hinterland. Het behoud ervan strookt dan ook met het ander ijkpunt in de visie: het contrast tussen fossiel verleden en duurzaamheid. Vanwege de problematiek van de sanering, de ophoging en de economische ontwikkeling kunnen de pijpleidingen echter onmogelijk in de huidige vorm en het huidig tracé behouden blijven. Daarom wordt geopteerd voor een demontage van de leidingen (waardoor de sanering mogelijk wordt) en een heropbouw met een aangepast traject (waardoor er geen economische ontwikkelingsproblemen ontstaan). De pijpleidingen kunnen dan vanaf de Schelde worden behouden maar vanaf Lakweg verder doorlopen in de bufferzone aan de zijde van de Hobokense Polder. Op die wijze blijft de relatie tussen kade en hinterland behouden teneinde de functionaliteit van de luchtleidingen te evoceren.

Behoud van de petroleumpier en de kaaimuur Voor Erfgoed & Visie maakt ook de petroleumpier deel uit van de kern van de petroleumsite. Dit relict strookt met beide leidraden van de nv Blue Gate Antwerp: de visuele herinnering enerzijds en het contrast verleden - toekomst anderzijds. Daarom wordt het behoud van de petroleumpier voorzien. De petroleumpier vormt ook samen met de leidingen een inhoudelijk geheel (ensemblewaarde). Als derde, zeer belangrijk erfgoedelement geeft Erfgoed & Visie de kademuur op. Uiteraard is ook dit visueel een belangrijk element. Er wordt voorgesteld de kademuur te behouden na renovatie waardoor hij een essentieel onderdeel zal vormen in de economische activiteit op de logistieke zone.

Behoud van het ketelhuis en de draaimolenkraan Het beschermd ketelhuis met de stoomketel nabij Avia blijft behouden. De draaimolenkraan (waarvoor de procedure tot bescherming in gang is gezet) blijft behouden mits herlokalisatie. Voor de overige relicten stelt de vennootschap voor om een advies voor sloop - na inventarisatie - te vragen. Dit advies alsook bovenstaande visie kunnen worden vervat in een realisatieconvenant als onderdeel van de brownfieldconvenant (ref. 42, brownfieldconvenant Petroleum Zuid).

116


7. Parkmanagement Parkmanagement is een middel om de processen op en rond bedrijventerreinen beter te managen. Hierdoor komt het kwaliteitsniveau op een hoger niveau dan op een traditioneel bedrijventerrein en kan de vastgoedwaarde op langere termijn worden vastgehouden. Bovendien levert het parkmanagement een aantal bijkomende voordelen op inzake kostenefficiëntie en organisatorische winsten. Het plannen en het managen van de aanwezige voorzieningen op het terrein en van de samenwerking tussen bedrijven zijn zowel ecologisch als economisch interessant. Parkmanagement houdt met andere woorden in dat de principes die werden gehanteerd voor het uitwerken van het masterplan, ook kunnen worden doorvertaald in de economische invulling en het vermarkten van het terrein. Aan de basis van parkmanagement ligt steeds „samenwerking tussen bedrijven en overheden‟. Overheden bekleden een sleutelpositie in het creëren van draagvlak.

7.1. Principes Parkmanagement biedt tal van voordelen en creëert een win-win situatie voor alle stakeholders:  stad Antwerpen en omliggende gemeenten  bedrijven op en rond Petroleum Zuid  omwonenden  projectontwikkelaars. Uitgangspunten van parkmanagement zijn hoogwaardigheid en samenwerking.

7.1.1. Principes van hoogwaardigheid De hoogwaardigheidsprincipes voor het parkmanagement op Petroleum zuid kunnen worden ingedeeld in drie dimensies.

Stedenbouwkundig  rationeel ruimtebeslag (intensief ruimtegebruik, gemeenschappelijke parkings enz.)  hoogwaardige beeldkwaliteit en architectuur. Mobiliteit  duurzame modal split en efficiënt verkeersmanagement op en rond het terrein  beperking van emissies, verkeershinder, onveiligheid en geluidsoverlast. Eco-effectiviteit  milieubeheer  afvalmanagement

117


cradle to cradle concepten materiaalgebruik innovatieve technieken en processen energievoorzieningen en nutsvoorzieningen.

   

7.1.2. Principes voor samenwerking De principes voor samenwerking kunnen onder meer betrekking hebben op utility sharing, promotie en communicatie, overleg, onderhoud en beveiliging. Samenwerking is daarenboven niet beperkt tot het plangebied maar heeft ook betrekking op de ruimere omgeving. Petrochemische cluster Hoogwaardige productie

Onderzoek & Ontwikkeling

Clusterkade

Samenwerking op het terrein

Slimme logistiek • SWDC • Transporthub • VAL / VAS

Bedrijfseconomische winsten Efficiëntie winsten

Parkmanagement

Maatschappelijke winsten Grootstedelijk gebied

Bedrijven

Samenwerking met de omgeving

Overheden

Handel en diensten

Deze elementen moeten deel zijn van het parkmanagement om bij de ontwikkeling en de vermarkting van het terrein de ambitieuze doelstellingen die in het kader van dit masterplan werden vooropgezet, ook effectief te kunnen realiseren.

7.1.3. Praktische aandachtspunten Parkmanagement moet tot doel hebben om:  haalbare en betaalbare processen te definiëren en door te vertalen in randvoorwaarden met betrekking tot hoogwaardigheid en samenwerking  deze randvoorwaarden te communiceren naar en op te leggen aan geïnteresseerde bedrijven alsook concrete afspraken te maken met deze bedrijven en garanties te bedingen dat deze randvoorwaarden zullen worden nageleefd 50

50

118

Hierbij moet rekening worden gehouden met een zekere opportuniteitskost. Sommige bedrijven zullen immers geneigd zijn om af te haken als zij een deel van hun flexibiliteit moeten inleveren.


  

een efficiënt uitgiftebeleid te voeren (intensief ruimtegebruik, optimale kavelindeling, opmaak van toelatingscriteria voor bedrijven overeenkomstig de economische profilering enz.) een overlegplatform te creëren dat gericht is op het verder stimuleren van samenwerking, op het bijsturen en het verbeteren van de processen en op het nemen van nieuwe initiatieven continu te waken over de naleving van de gemaakte afspraken.

119


120


IV. Suggesties en aanbevelingen

121


122


1. Potenties buiten het plangebied Het plangebied maakt deel uit van een ruimere omgeving waar verschillende functies en activiteiten plaatsvinden. Het masterplan wil enkele aandachtspunten aanreiken hoe de genomen opties in het plangebied kunnen aansluiten bij of kunnen inspelen op activiteiten erbuiten. Volgende punten worden als suggestie meegegeven.

1.1. Waterzuiveringsinstallatie van Aquafin De nabijheid van Aquafin kan worden uitgespeeld als een belangrijke troef voor een duurzaam bedrijventerrein waar het sluiten van kringlopen een belangrijk aandachtspunt is. Uit bilateraal overleg blijkt namelijk dat Aquafin zou kunnen instaan voor de waterzuivering van bedrijven op Petroleum Zuid. Daarnaast worden te terreinen van Aquafin ook gezien als mogelijk locatie voor de inplanting van grootschalige windmolens.

1.2. Spoorwegbundel Op basis van de actuele stand van zaken verdwijnt het oostelijk gelegen spoorwegemplacement niet. Indien echter op termijn een dergelijke desaffectatie zou plaatsvinden, is de oostelijke spoorwegbundel optimaal integreerbaar bij het bedrijventerrein. Het betreft een gebied van ongeveer 12 ha.

1.3. Site Emiel Vloorstraat In het masterplan zijn enkele aandachtspunten gesuggereerd voor de toekomstige ontwikkeling voor de site Emiel Vloorstraat. Het gaat vooral om de relatie die mogelijk is tussen deze site en het voetbalstadion op vlak van parkeren. Voorgesteld wordt om deze aandachtspunten mee te nemen bij de geplande opmaak van een masterplan voor deze site en ze via ontwerpend onderzoek naar haalbaarheid af te toetsen.

1.4. Energie-uitwisseling De ambities inzake energie-efficiëntie op Petroleum Zuid zijn hoog. Idealiter wordt er gestreefd naar een energiepositief bedrijventerrein waarvan ook de omliggende terreinen kunnen profiteren. Afhankelijk van welke methodes uiteindelijk hun doorbraak zullen kennen op het terrein (biomassa centrale, windmolens, zonnepanelen enz.) zal er mogelijk een overschot aan warmte of energie beschikbaar zijn voor de nabije omgeving. In concreto komen voornamelijk de site Emiel Vloorstraat en de nieuwe ontwikkelingen op Nieuw Zuid in beeld als mogelijk afnemers van energie.

123


124


V. Bijlage I: planningscontext

125


126


1. Randvoorwaarden en richtlijnen In deze bijlage wordt de planningscontext van het gebied Petroleum Zuid verder toegelicht. Deze documenten vormen het kader waarin het voorliggend masterplan is ontwikkeld. De belangrijkste randvoorwaarden en richtlijnen worden per document weergegeven. Het gewestelijk ruimtelijk uitvoeringsplan wordt als eerste uitvoerig behandeld omdat dit document het juridisch kader vormt voor de ontwikkeling van het gebied. De toelichting van de overige documenten beperkt zich tot een opsomming van de krachtlijnen die relevant zijn voor het masterplan Petroleum Zuid.

1.1. Gewestelijk ruimtelijk uitvoeringsplan „afbakening grootstedelijk gebied Antwerpen‟ Het opdrachtgebied wordt in het gewestelijk ruimtelijk uitvoeringsplan omschreven als „regionaal bedrijventerrein Petroleum Zuid‟. Het gebied wordt in vier zones onderverdeeld:  specifiek regionaal bedrijventerrein met watergebonden karakter  gemengd regionaal bedrijventerrein  gebied voor stedelijke activiteiten  gebied voor spoorinfrastructuur.

1.1.1. Specifiek regionaal bedrijventerrein met watergebonden karakter Het watergebonden karakter bestaat uit het gebruik van de waterweg voor het vervoer van substantiële hoeveelheden basisgrondstoffen en/of (half)afgewerkte producten, of uit het gebruik van het water als substantieel onderdeel van het productieproces. De hoofdactiviteiten van deze bedrijven zijn: productie en verwerking van goederen  verwerking en bewerking van grondstoffen met inbegrip van delfstoffen  productie van energie  open overslag, voorraadbeheer, groepage en fysieke distributie  logistiek complementaire en logistiek ondersteunende activiteiten inclusief exploitatie van intermodale en laad- en losinfrastructuur  afvalverwerking met inbegrip van recyclage  verwerking en bewerking van grondstoffen met inbegrip van delfstoffen. De volgende activiteiten zijn niet toegelaten: kleinhandel, agrarische productie, autonome kantoren, verwerking en bewerking van mest of slib. Alle werken, handelingen en wijzigingen die nodig of nuttig zijn voor de realisatie van de bestemming en voor de exploitatie van het specifiek regionaal bedrijventerrein en de bedrijven, zijn toegelaten. Daartoe worden ook de aanleg en het onderhoud van infrastructuur die nodig is voor de toegankelijkheid of voor verbindingen langs de waterzijde en langs de landszijde gerekend. Er moet rekening worden gehouden met zuinig ruimtegebruik. De percelen moeten optimaal worden gebruikt. Bepaalde diensten moeten indien mogelijk worden ondergebracht in gemeenschappelijke gebouwen. Parkeermogelijkheden moeten worden gegroepeerd en georganiseerd in relatie tot de parkeervoorzieningen voor het voetbalstadion.

127


Kantoren en toonzalen met beperkte vloeroppervlakte, ondergeschikt en gekoppeld aan de productieactiviteit van individuele bedrijven, zijn toegelaten voor zover die activiteiten geen loketfunctie hebben en geen autonome activiteiten uitmaken. De toonzalen mogen maximaal 10% van de gelijkvloerse bebouwde oppervlakte innemen, ongeacht op welk niveau de toonzalen worden ingericht, en de toonzaaloppervlakte mag maximaal 500 m² zijn. De minimale perceelsoppervlakte bedraagt 5.000 m². Een aantal uitzonderingen zijn toegelaten.

1.1.2. Gemengd regionaal bedrijventerrein Het bedrijventerrein is bestemd voor regionale bedrijven met de volgende hoofdactiviteiten:  productie, opslag en verwerking van goederen  productie van energie  onderzoeks- en ontwikkelingsactiviteiten  open overslag, voorraadbeheer, groepage, fysieke distributie en groothandel  afvalverwerking met inbegrip van recyclage. Volgende activiteiten zijn niet toegelaten: kleinhandel, agrarische productie, autonome kantoren, verwerking en bewerking van mest of slib, verwerking en bewerking van grondstoffen met inbegrip van delfstoffen. Alle werken, handelingen en wijzigingen die nodig of nuttig zijn voor de realisatie van de bestemming, zijn toegelaten voor zover rekening wordt gehouden met zuinig ruimtegebruik. Daarbij wordt ten minste aandacht besteed aan: het optimaal gebruik van de percelen, de mogelijkheid om bepaalde diensten onder te brengen in gemeenschappelijke gebouwen; het groeperen en organiseren van de parkeermogelijkheden in relatie tot de parkeervoorzieningen voor het voetbalstadion. Kantoren en toonzalen met beperkte vloeroppervlakte, ondergeschikt en gekoppeld aan de productieactiviteit van individuele bedrijven, zijn toegelaten voor zover die activiteiten geen loketfunctie hebben en geen autonome activiteiten uitmaken. De toonzalen mogen maximaal 10% van de gelijkvloerse bebouwde oppervlakte innemen, ongeacht op welk niveau de toonzalen worden ingericht, en de toonzaaloppervlakte mag maximaal 500 m² zijn. De minimale perceelsoppervlakte bedraagt 5.000 m². Een aantal uitzonderingen zijn toelaten.

1.1.3. Gebied voor stedelijke activiteiten Het gebied is bestemd voor handel, horeca, bedrijven, kantoren en diensten, openbare en private nuts- en gemeenschapsvoorzieningen, openbare groene en verharde ruimten, socioculturele inrichtingen en recreatieve voorzieningen. De activiteiten zijn toegelaten onder de volgende voorwaarde: bij een concentratie van handelsactiviteiten wordt de totale bruto vloeroppervlakte van de verschillende handelsactiviteiten samen beperkt tot 15.000 m², inclusief netto verkoopoppervlakte, reserve, technische en sociale lokalen, bureaus en andere handelsruimten. Volgende activiteiten zijn niet toegelaten: wonen, afvalverwerkingsbedrijven, logistiek (open overslag, voorraadbeheer, fysieke distributie en groupage), groothandel en bedrijven met een hoog mobiliteitsprofiel en/of grote parkeerbehoefte.

128


In het gebied is de aanleg en exploitatie van een multifunctioneel voetbalstadion met een maximale bezoekerscapaciteit van 40.000 toeschouwers toegelaten. Alle werken, handelingen en wijzigingen die nodig of nuttig zijn voor de realisatie van de bestemming zijn toegelaten voor zover ze wat schaal en ruimtelijke impact betreft verenigbaar zijn met de omgeving. Daarbij wordt ten minste aandacht besteed aan: de relatie met de in de omgeving aanwezige functies; de invloed op de omgeving wat betreft het aantal te verwachten gebruikers, bewoners of bezoekers; de invloed op de mobiliteit en de verkeersleefbaarheid; de relatie met de in de omgeving vastgelegde bestemmingen. Elke aanvraag tot stedenbouwkundige vergunning zal worden beoordeeld aan de hand van volgende criteria: zorgvuldig ruimtegebruik; een kwaliteitsvolle aanleg van het plangebied en de integratie met de publiek toegankelijke groenzone; de afwerking van de gebouwen en de architecturale bakenfunctie langs R1 en de Schelde; het groeperen en organiseren van parkeermogelijkheden in relatie tot de parkeervoorzieningen op het bedrijventerrein.

1.1.4. Gebied voor spoorinfrastructuur In dit gebied zijn alle werken, handelingen en wijzigingen toegelaten voor de aanleg, het functioneren of aanpassing van de spoorinfrastructuur en aanhorigheden. Daarnaast zijn alle werken, handelingen en wijzigingen met het oog op de ruimtelijke inpassing, buffers, ecologische verbindingen, kruisende infrastructuren, leidingen, telecommunicatie infrastructuur, lokaal openbaar vervoer, lokale dienstwegen, jaagpaden, recreatienetwerk en waterwegennetwerk en paden voor niet-gemotoriseerd verkeer toegelaten. Na aanleg van de infrastructuur kan voor het gedeelte van de zone dat voorlopig niet werd benut, de voorschriften van de naastliggende bestemming worden toegepast. Gronden die niet voor de inrichting of het functioneren van de spoorinfrastructuur worden gebruikt, worden op een kwaliteitsvolle manier geïntegreerd in de omgeving.

1.1.5. Publiek toegankelijke groenzone Doorheen de gebieden met bestemming WA, GRP en SA moet een publiek toegankelijke groenzone worden gerealiseerd van minimum 14,5 ha. In deze groenzone zijn natuurontwikkeling en recreatief medegebruik nevengeschikte functies. De publiek toegankelijke groenzone is oost-west georiënteerd en moet een ecologische corridor waarmaken tussen de Hobokense Polder en de groene singel alsook de Scheldekaaien. Doorheen het gebied is een langzaam verkeerverbinding verplicht onder de vorm van fietsen voetgangersverbinding. De langzaam verkeerverbinging moet een verbinding maken tussen D‟Herbouvillekaai en de Hobokense Polder. De volgende werken, handelingen, voorzieningen, inrichtingen en functiewijzigingen zijn vergunbaar:  alle werken, handelingen, voorzieningen, inrichtingen en functiewijzigingen die nodig of nuttig zijn voor de instandhouding, het herstel en de ontwikkeling van de natuur en het natuurlijk milieu  het aanbrengen van kleinschalige infrastructuur, gericht op het al dan niet toegankelijk maken voor het publiek (paden, toegangsconstructies, wegwijzers, wegafsluitingen)

129


 

 

het aanbrengen van kleinschalige infrastructuur gericht op natuureducatie (informatieborden, verrekijkers enz.) werken, handelingen, voorzieningen en inrichtingen die nodig zijn voor het beheersen van wateroverlast voor zover zij conform de principes van natuurtechnische milieubouw worden uitgevoerd en passen binnen een integraal waterbeheer de afbraak van bouwwerken of constructies het herstellen, heraanleggen of verplaatsen van bestaande openbare wegenis en leidingen, voor zover dit de bestaande natuurwaarden en de potenties voor natuurontwikkeling in het gebied niet in het gedrang brengt.

1.2. Strategisch ruimtelijk structuurplan Antwerpen Volgende uitspraken hebben betrekking op het plangebied en zijn omgeving:  realisatie van een nieuw bedrijventerrein met een logistiek platform, verbonden met de rest van de regio via de spoorweg en het water  gemengd bedrijventerrein in een groene omgeving  multimodaal logistiek platform met overslagactiviteiten tussen land en water  grootstedelijke cultuur-recreatieve voorzieningen op de toplocatie, aansluitend aan Nieuw Zuid ten noordoosten  ontwikkeling van een duurzaam bedrijventerrein in de buik van Petroleum Zuid  twee toegangen voor gemotoriseerd verkeer  mogelijkheid van een tramverbinding  ecologische verbinding tussen de Hobokense Polder en de ring  bufferzone met publieke voorzieningen aan de Hobokense Polder  continuïteit van de kaaien als een openbare ruimte  aanpassing van de spaghettiknoop.

1.3. Mobiliteitsplan Antwerpen Volgende uitspraken hebben betrekking op het plangebied en zijn omgeving:  aansluiting van A12 op R11  herinrichting van de spaghettiknoop naar een compacter en overzichtelijker knooppunt  bouw van een nieuwe brug in het verlengde van Schroeilaan en Emiel Vloorstraat.

1.4. Masterplan Scheldekaaien Volgende uitspraken hebben betrekking op het plangebied en zijn omgeving:  aanpassing van de waterkering aan sigmahoogte 9,25 m TAW  stabilisatie van de historische kaaimuur  heraanleg van de kaaistrook tot één van de meest prominente publieke ruimten van Antwerpen  nauwkeurige aanpassing van de waterkering op Petroleum Zuid om de geprojecteerde ambities (logistiek platform, watergebondenheid) te realiseren en tegelijk het voortbestaan van de lopende concessies mogelijk maken  continuïteit in het contact met het water, vanaf het Droogdokkeneiland in het noorden van Antwerpen tot Petroleum Zuid in het zuiden  realisatie van een aantal raakpunten met het water.

130


1.5. Politiek akkoord, Termsheet en brownfieldconvenant Volgende uitspraken hebben betrekking op het plangebied en zijn omgeving:  hoogwaardige en duurzame ruimtelijke inrichting van het bedrijventerrein en een bijzonder architecturale kwaliteit van het nieuw voetbalstadion  multimodale ontsluiting  watergebondenheid van het regionaal bedrijventerrein  richtinggevende principes van eco-effectiviteit  CO2- neutraliteit.

1.6. Business Plan Petroleum Zuid Volgende uitspraken hebben betrekking op het plangebied en zijn omgeving:  ruimtelijke ontwikkelingsvariant: „valleimodel‟  saneringsconcept.

131


132


VI. Bijlage II: voorstel tot bedrijfscharter

133


134


1. Voorstel tot bedrijfscharter Het bedrijfscharter is een document waarin elk bedrijf dat zich in het gebied vestigt zich engageert om een aantal kwaliteitsdrempels te halen. Het gaat over thema‟s die essentieel zijn om te spreken van een duurzaam, innovatief bedrijventerrein:  mobiliteitsbeleid  groenbeheer  hergebruik van water  rationeel energiegebruik

1.1. Uitgiftebeleid Het uitgiftebeleid voor het bedrijventerrein Petroleum Zuid is een belangrijk middel om ervoor te zorgen dat de gestelde ambitieniveaus kunnen worden gerealiseerd. Het uitgiftebeleid voor heel het terrein ligt daarom in handen van de ontwikkelende organisatie. Ook wanneer bepaalde grondeigenaren bedrijfspercelen afzonderlijk zouden gaan uitgeven of gebruiken, stuurt de ontwikkelende organisatie mee aan bij middel van een bindend adviesrecht. De kwaliteitsdrempels worden in het uitgifteproces zowel toegepast om de toelaatbaarheid van een bedrijf te beoordelen als om de op dat moment meest geschikte kavelomvang en -locatie te bepalen. Belangrijk element in het uitgifteproces is het parkmanagementprogramma. Dit bevat enkele gemeenschappelijke beheerstaken waaraan alle bedrijven verplicht zijn deel te nemen, alsook een waaier aan facultatieve mogelijkheden. Dit programma is opgenomen in het bedrijfscharter. In het uitgiftebeleid wordt ook een duurzaamheidsscan gehanteerd. Een dergelijke scan is er op gericht om juist vooraan bij de planvorming en de uitgifte van de bedrijfspercelen naar duurzaamheid te streven. Het implementeren van duurzame maatregelen in latere fasen is meestal complex en minder efficiënt. Concreet gaat het in elk geval om een CO 2 neutrale elektriciteitsbevoorrading. Daarnaast kan het gaan om bijvoorbeeld minder beslag op de beschikbare vrije ruimte, primaire grondstoffen en energieverhoging van de eco-efficiëntie, afvalstromen zowel naar materialen als energie of maximaal gebruik van duurzame vervoerwijzen. Bedrijven kunnen dan individueel worden gescand volgens een standaard checklist die in het vervolgproces concreet wordt uitgewerkt. Daarna zal het centraal aanspreekpunt van de ontwikkelende organisatie de mogelijke bedrijfsspecifieke besparingen aangeven. Het bedrijf heeft dan de keuze hier al dan niet op een of andere wijze op in te gaan. Bij de uiteindelijke uitgifte zou dan als een van de kwaliteitsdrempels rekening kunnen worden gehouden met de mate waarin het bedrijf ingaat op de gesuggereerde besparingsopties die redelijkerwijze haalbaar zijn.

135


Bedrijven kunnen zich op Petroleum Zuid vestigen mits er voldoende ruimte voor hun activiteiten aanwezig is en mits zij zich conformeren aan harde niet-onderhandelbare voorwaarden die worden beschouwd als kwaliteitsdrempels. Als de drempel wordt gehaald en het kandidaat bedrijf ook past binnen de algemene economische afweging die de ontwikkelende organisatie doet, is vestiging in dit bedrijventerrein mogelijk. Zo niet valt het bedrijf af en worden - indien beschikbaar - meer aangepaste vestigingsplaatsen gesuggereerd. Als kwaliteitsdrempels worden onder andere gehanteerd:  de voorschriften van het gewestelijk ruimtelijk uitvoeringsplan  de beoogde bedrijfsactiviteiten, zoals omschreven in het masterplan  ook in de logistieke en productiebedrijven een voldoende aantal arbeidsplaatsen

136


     

in functie van de beoogde beeldkwaliteit de toepassing van de bindende en richtinggevende inrichtingsregels per zone de mate van toepassing van de richtinggevende inrichtingsregels zoals omschreven in dit masterplan de deelname in het parkmanagementprogramma een duurzaamheidsscan het gebruik van de waterweg met name voor logistieke bedrijven de aandacht voor ecologie en biodiversiteit.

De kwaliteitsdrempels worden in het uitgifteproces zowel toegepast om de toelaatbaarheid van een bedrijf te beoordelen als om de op dat moment meest geschikte kavelomvang en -locatie te bepalen.

137


138


VII. Bijlage IlI: raamwerk duurzaamheid

139


140


1. Raamwerk voor duurzaamheid Het voorliggend masterplan bevat nog verschillende bouwstenen. Toekomstige keuzes uit verschillende bouwstenen of onderdelen ervan zullen het uiteindelijk niveau van duurzaamheid of eco-effectiviteit bepalen. Daarom wordt in deze paragraaf aangegeven welke methoden er bestaan om te monitoren welke de „graad‟ van duurzaamheid is die in het gebied ontstaat of wordt nagestreefd. In wezen zijn er verschillende niveaus waarop de duurzaamheid concreet kan worden gemaakt:  de eigenheid van de specifiek aangetrokken (industriële) activiteit: schrijft deze zich in de filosofie van eco-efficiëntie (positieve footprint), maakt het deel uit van een closed loop economie (circulaire economie) of is het een zeer milieu-efficiënte operatie (zeer kleine negatieve footprint)?  de specifieke infrastructuur waarin deze activiteiten plaatsvinden. Hiervoor zijn er internationale standaarden zoals LEED of meer lokaal aangepaste methodieken zoals BREEAM-Nl.  de totaliteit van het project „Petroleum Zuid‟.

1.1. Specifieke activiteiten Voor het meten van de graad van duurzaamheid of eco-effectiviteit van industriële processen is op zich weinig beschikbaar. Voor uiteindelijke producten bestaan duidelijke meetinstrumenten maar een overzicht ervan is nog in wording (zie onder meer ECO2CHEM project van Essenscia). Sommige van deze instrumenten zijn ook toepasbaar op bedrijfsniveau. In zeer algemene zin zou kunnen worden verwezen naar de MVO prestatieladder die actueel in België voet aan de grond krijgt. Gelet op de discussie die hierover momenteel loopt, de creativiteit binnen sectoren en de marktwerking die nog op dit vlak moet spelen (per sector zijn er specifieke duurzaamheidstroeven, zijn er technologische innovaties die een en ander versnellen en op een ander niveau brengen), wordt aanbevolen in contractvorming bij het aantrekken van bedrijven aan te geven dat het aan de bedrijven zelf is om hun bijdrage te leveren tot een duurzame samenleving. Dit kan door in te spelen op de closed loop, door een milieu-efficiënte productietechnieken aan te wenden of zelfs door eco-effectiviteit na te streven. De beoordeling hiervan is dan aan de concessieverstrekker. In meer algemene termen zou kunnen worden aangegeven welk niveau van MVO prestatieladder moet worden gehaald.

1.2. Specifieke infrastructuur Voor infrastructuur, waarbij voornamelijk aan gebouwen wordt gedacht, bestaan er al langer beoordelingskaders om de duurzaamheid te bepalen. Enerzijds is dit de internationale standaard (LEED) en de meer Europese (initieel UK, daarna ook Nederlandse versies) BREEAM. Actueel wordt de Belgische VALIDEO omgevormd tot een Belgische versie van BREEAM. In Nederland wordt bovendien gedacht en gewerkt aan een Cradle-to-Cradle ® versie van BREEAM, waarin dus eco-effectiviteit zal verwerkt zijn. In onderstaande tabel worden enkele kenmerken weergegeven van beide beoordelingssystemen. Voor beide systemen zijn er varianten betreffende de functie van het gebouw (bijvoorbeeld kantoor of industrie). Het lijkt daarbij gebruikelijk dat industriebouw meer naar LEED gaat, wegens internationale bedrijven die dit wereldwijd hanteren als beoordelingskader voor hun

141


investeringen. Voor kantoren wordt er sneller beoordeeld binnen BREEAM, omdat deze ook doorgaans op de lokale markt inspelen. tabel 11

vergelijking tussen LEED en BREEAM

lanceringsdatum niveaus

LEED 1998 gecertifieerd zilver goud platinum

gewichten

alle credits worden gelijk gewogen

aantal units gecertifieerd (eind 2010)

1.823

BREEAM 1990 voldoende goed heel goed excellent buitengewoon toegepast op elke categorie 110.808

Voor gebouwen is het dus mogelijk om zowel een internationaal gangbaar beoordelingskader voor te stellen en kan een minimum en/of een gewenst niveau van duurzaamheid worden aangegeven voor toekomstige infrastructuur in het gebied.

1.3. Specifieke gebiedsinrichting Vele gecertificeerde gebouwen maken daarom nog geen duurzaam geheel. Dit is de reden waarom dat de Dutch Green Building Council werkt aan een derde schema: het Keurmerk voor Duurzame Gebiedsontwikkeling. Hiermee kan binnen korte termijn de duurzaamheidprestatie van niet slechts een enkel gebouw maar van een heel gebied worden beoordeeld. Dit keurmerk hanteert ook de multidimensionale uitwerking van duurzaamheid. De volgende zes hoofdcategorieën worden daarbij gehanteerd. Ook zijn de deelparameters die deze categorie beschrijven aangegeven:  bronnen (duurzame energie, energie efficiency, schoon fossiel, watergebruik, milieubelasting materialen, reductie materiaalgebruik, onderbouwde herkomst materialen, voedsel en afval)  ruimtelijke ontwikkeling (stedenbouwkundig programma, ruimtegebruik, cultureel erfgoed, abiotische structuren, biotische natuur, mobiliteit, ondergrondse infrastructuur en duurzaamheidsprestatie gebouwen)  welzijn (sociale veiligheid, sociale cohesie, sociaaleconomische vitaliteit, omgevingsbeleving en eigenaarschap)  gebiedsklimaat (thermisch buitenklimaat, windklimaat, luchtkwaliteit, waterkwaliteit, bodemkwaliteit, geluid en trillingen, lichttoetreding en -hinder, stralingsrisico en externe veiligheid)  gebiedsmanagement (aansluiten, management en verbinden)  synergie (genius loci, gebiedsvisie, duurzaam rendement en meerwaarde). Het systeem werkt zoals BREEAM met punten. Een bepaald niveau kan worden gehaald door punten te sprokkelen, door acties te nemen (bijvoorbeeld energiestudie) of principes te hanteren. Er is dus een groot raakvlak tussen de concepten voor het masterplan in dit rapport en meer specifiek eco-effectiviteit. Er kan bijgevolg worden nagegaan welk niveau gewenst is om als kader te fungeren voor het uitwerken van keuzes tijdens de verdere concretisering van het masterplan. Enerzijds is het dus mogelijk een doelstelling te formuleren aan de hand van deze methode, deze meetbaar te maken maar ook scenario‟s te ontwikkelen hoe deze doelstelling kan worden gehaald.

142


143

definitieve eindnota masterplan petroleum zuid GO IPZ juni 2011 TEKST

Recommend Documents