DeernsData. Beter zicht op de techniek. Rondetafel Discussie: Hechte samenwerking met architect succesvol bij prijsvragen

DeernsData Rondetafel Discussie: ‘Hechte samen­werking met architect succesvol bij prijsvragen’

Getz in beeld: Het nieuwe uitgaanscentrum in Amsterdam Klant aan het woord: Een duurzaam gebouw met minimale levensduurkosten voor TU Delft

Beter zicht op de techniek nummer 16 - juli 2007

Inhoud

Beter zicht op de techniek Vruchtbare samenwerking bij prijsvragen

4

Renovatie Hermitage

8

GETZ in Beeld

10

Passagiersbruggen Cruiseterminal Amsterdam

12

Invloed van comfort op arbeidsproductiviteit

15

Verlichtingsconcept voor Kempen Campus

16

Levensduurkosten bij de TU Delft

18

Slimme vitrines voor het Scheepvaartmuseum

21

Synergie tussen kas en woning

22

Opening Walterboscomplex

24

Studentenvereniging Mollier in Berlijn

24

Deerns op NVTG congres

25

Kantoor Gasunie mooiste gebouw

25

Innovatief rolpadconcept voor Schiphol

26

Energieconcept voor nieuw stadsdeel Kabul

27

Nominatie Young Technical Professional Award

28

 | DeernsData

Workshop Sturen op Energiekosten In navolging van de succesvolle work­

Voorwoord

Opmerkelijke voortrajecten en verrassende technieken

shops ‘Beoordelen van Installatiekosten’ en ‘Sturen op Levensduurkosten’ heb­ ben de energiespecialisten van Deerns een nieuwe workshop samen­gesteld: ‘Sturen op Energiekosten’. De workshop richt zich zowel op bestaande bouw als op renovatie- en nieuwbouwprojecten. De workshop op donderdag 27 september is nagenoeg volgeboekt. Voor de workshop op dinsdag 2 oktober 2007 zijn nog plaatsen beschikbaar. Facilitair managers, gebouwbeheerders en vastgoedmanagers krijgen inzicht in tools die gebruikt kunnen worden om het energieverbruik inzichtelijk te maken (monitoren) en daarop blijvend te sturen. Daarnaast komen maatregelen aan bod om energiereducties te realiseren. Een van de tools die behandeld wordt, is het softwareprogramma H.E.N.K. (Het Energie Neutrale Kantoor). Met dit programma kunt u op eenvoudige wijze energiebesparende maatregelen doorrekenen en in een vroeg stadium van het (nieuwbouw) ontwerp een inschatting van de Energie Prestatie Coëfficiënt maken. Na de workshop bent u beter in staat om knelpunten in het energie­verbruik op te sporen en adequate maatregelen te nemen om het energieverbruik terug te dringen. Met dergelijke reducties zijn, afhankelijk van de schaalgrootte, flinke kostenbesparingen mogelijk. Zo heeft Deerns vorig jaar met metingen bij het NKI (Nederlands Kanker Instituut) een besparing van 25.000 euro op jaarbasis inzichtelijk gemaakt. Wilt u deelnemen aan de workshop of meer informatie? Kijk op www.deerns.nl

i

ir. P.A. Buurman Telefoon: (070) 395 7614 E-mail: [email protected]

Er is techniek en er is techniek. Cryptisch? Niet helemaal. Op tal van gebieden worden inmiddels standaardtechnieken toegepast waar men nauwelijks meer van opkijkt. De verrassing schuilt hem vaak in hightech oplossingen waarbij sprake is van (weer) een verdere evolutie van technieken. Toekomstgerichte oplossingen die ook in het voortraject een bijzondere aanpak vereisen. Deerns laat zich door voortdurende innovatie en kennisontwikkeling leiden. Ook en vooral in de ontwerpfase, waar de nadruk steeds vaker op geïntegreerd ontwerpen komt te liggen. Het meedenken met architecten, constructeurs en uitvoerende partijen is niet alleen een toegevoegde waarde, maar kan leiden tot verrassende inzichten en oplossingen. Overigens is ook de ontwerpfase aan hightech-veranderingen onderhevig. De geavanceerde visualisatietechnieken die de Deerns Concept Studio gebruikt, spelen een steeds belangrijkere rol bij het inzichtelijk maken en ontwerpen van installaties. Zeker nu (niet-alledaagse) architectuur en installatietechniek steeds meer geïntegreerd raken. Zie hiervoor het rondetafelgesprek in dit nummer. In deze Deerns Data komt ‘beter zicht op de techniek’ in verschillende vormen aan bod. Bijvoorbeeld in het verhaal over het lichtontwerp bij de Kempen Campus. Door het gebruik van 3D visualisatietechnieken kan het resultaat op voorhand al zo realistisch mogelijk inzichtelijk worden gemaakt. Dit maakte het makkelijk de beste optie te selecteren. Een verrassende uitkomst diende zich aan voor de nieuwbouw van het kantoor voor de afdeling Multi-Scale Physics van de faculteit Technische Natuurwetenschappen van de TU Delft. Met het oog op duurzaamheid deed Deerns een Life Cycle Costs-berekening waarbij een opmerkelijke variant de beste bleek: de TU Delft gaat gebruikmaken van een uitvinding van een voormalig promovendus van de afdeling MSP. Comfort en arbeidsproductiviteit zullen hier samengaan, een relatie waarop overigens in dit nummer separaat nog eens dieper op wordt ingegaan. Soms liggen de techniek en de oplossing dus ‘om de hoek’. Een ander mooi voorbeeld hiervan vormen de nieuwe passagiersbruggen bij de Passenger Terminal Amsterdam. Deerns stelde het technisch en functioneel Programma van Eisen op en liet zich daarbij inspireren door de ervaringen die het opdeed met de passagiersbruggen op Schiphol. Lucht- en scheepvaart komen zo op een bijzondere manier samen. ir. E.S. Hora Siccama Directeur Deerns raadgevende ingenieurs DeernsData | 

Rondetafelgesprek

Vruchtbare

samen

bij prijsvragen Deerns werkt steeds vaker samen met architecten om tot de beste ideeën te komen

Deelname aan prijsvragen is een van de belangrijkste acquisitie-instrumenten van architectenbureaus. Om temidden van soms tientallen concurrenten als winnaar uit de bus te komen, telt elk detail. Het gaat al lang niet meer alleen om de originaliteit, schoonheid of functionaliteit van een ontwerp. De ontwerpen moeten tot in detail uitgewerkt zijn inclusief paragrafen over energiegebruik, duurzaamheid, efficiency en akoestiek. En natuurlijk binnen de beschikbare budgetten. De vermaarde bureaus Crepain Binst Architecture uit Antwerpen en Mecanoo uit Delft werken, net als andere architectenbureaus, vaak samen met Deerns. Om ideeën te toetsen aan haalbaarheid, om compleet te zijn en om samen oplossingen te bedenken. Op verzoek van dit magazine discussieerden de drie partijen vlak voor het zomerreces met elkaar over het belang van samenwerking in prijsvragen.

E

llen van der Wal vindt het nog altijd erg jammer; het feit dat ‘haar’ Mecanoo net achter het net viste in Zwitserland. “We zijn tweede geworden in de prijsvraag voor de bouw van het nieuwe learning center in Lausanne”, zegt de architecte. “En we hadden zó’n mooi en bijzonder ontwerp; het hele gebouw kon draaien. Uiteindelijk is toch gekozen voor een platte plak ‘Emmenthal’. Jammer, maar het was wel een prachtig staaltje samenwerking met

 | DeernsData

de ingenieurs van Deerns. We beschouwen dat niet als een nederlaag. Je kunt niet elke prijsvraag winnen.” Oplossingen Paul Stoelinga, senior adviseur bij Deerns, kijkt evenmin in wrok terug. “Zeker, we hebben er heel veel uren en energie in gestoken. Dat is het risico van deelname aan prijsvragen. Het mooie aan dergelijke projecten is het vinden van oplossingen voor complexe vraag-

stukken. In het programma van eisen van het gebouw in Lausanne stonden transparantie en doorzicht centraal. Veel glaswerk in de gevels dus. Dat betekent een probleem met de klimaatbeheersing. We hebben met z’n allen gebrainstormd, gerekend, gesimuleerd op de pc’s, gediscussieerd en getekend. Uiteindelijk kwamen we uit bij een gebouw dat kon draaien. Om optimaal gebruik te maken van zon en wind. En uiteraard interessant vanwege het wisselende uitzicht.

werking Een dagdeel keek je over het meer, het andere over de stad. Ons gezamenlijke ontwerp heeft net niet gewonnen. Maar we hebben veel geleerd en dat helpt ons bij volgende prijsvragen.”

verwarmen en koelen. Aan de ingenieurs om uit te rekenen wat de besparigen zijn en of het systeem goed werkt. Opdrachtgevers vragen garanties. Een gebouw wordt tegenwoordig in publiek-private projecten (PPS) opgeleverd met een onderhoudscontract van vijftien jaar. Dan is een integraal ontwerp essentieel en werk je dus met duurzame materialen en solide installaties.”

Osinga, projectleider bij Crepain Bints Architecture. “In een ontwerp gaan heel veel uren werk zitten. Daar mag wel iets van vergoed worden als je de opdracht niet krijgt. Eigenlijk is het jammer dat je als architect zo gedetailleerd moet zijn bij Technische expertise een prijsvraag of aanbesteding. In mijn Mecanoo werkt al een aantal jaren samen ogen zou het beter zijn als de prijsvraag met Deerns. Vijf keer werd samen een werd gebruikt als ideeëngenerator. Nu is ontwerp ingediend bij aanbestedingen de prijs, het budget allesbepalend.” en drie keer leverde dat een opdracht Zijn collega Neirynck knikt bevestigend: op. Bepaald geen slechte score, vergelijk- Vergoeding “Wat mij betreft zou het abstracter baar met Crepain en Binst Architecture De prijsvraag is niet meer weg te denken mogen. Meer conceptueel. Maar dan dat in België toonaangevend is en ook in de bouwwereld. Zowel overheden als moet je wel een jury hebben die de ontruim zestig procent scoort. Toch maakt particuliere ontwikkelaars nodigen via werpen dan kan lezen. Nog lastiger bij ook dit bureau sinds kort graag gebruik openbare inschrijving architecten uit deelname aan prijsvragen is dat je niet van de hulp van Deerns. “De technische om gebouwen te ontwerpen. Dat gebeurt weet wie de ontwerpen beoordeelt. Is het expertise is minstens zo belangrijk als aan de hand van een programma van een jury die de esthetiek laat doorwegen het creatieve ontwerp”, zegt William eisen in combinatie met een budget. Vaak of komt het accent te liggen op enerNeirynck, senior projectleider bij het schrijven enkele bureaus in, soms zijn giebesparing?” “Of”, vult Ellen van der Antwerpse bureau. “Techniek en archier tientallen mededingers. “Om grote Wal aan, “heeft het volk een stem in het tectuur kun je niet los van elkaar zien. De opdrachten binnen te halen, moet je geheel? Wordt er puur gekeken naar de laatste jaren worden de normen strenger. meedoen”, zegt Ellen van der Wal. “Dat is kleurstelling of de vorm? Er zijn veel facEr is meer aandacht voor duurzaamheid, een gegeven. Door expertise van anderen toren die meewegen. Je weet niet welke voor energiezuinig bouwen. Neem de binnen te halen, kun je met een sterker de doorslag geven. Wij doen overigens betonkernactivering. Oftewel het ingieverhaal komen.” ook alleen mee aan prijsvragen waarbij ten van verwarmingsbuizen in betonnen “Wij schrijven alleen in als er een vervoor elk ingeleverd ontwerp een vergoevloerplaten. Daarmee kun je effectiever goeding tegenover staat”, aldus Robert ding wordt gegeven. Dan weet je dat >> DeernsData | 

Het draaiende gebouw dat Mecanoo met Deerns indiende voor het nieuwe Learning center in Lausanne werd helaas tweede.

je te maken hebt met een serieuze partij. Ik denk ook niet dat prijsvragen er altijd zijn om het beste ontwerp tegen de goedkoopste prijs boven water te krijgen. Het budget is leidend, het beste concept wint. Daarom moeten we heel ver gaan met de uitwerking en de presentatie. Je legt bijna een definitief ontwerp neer.” “Het gaat nog een stapje verder”, zegt Robert Osinga. “Je levert niet alleen een ontwerp voor een gebouw af. Je beschrijft ook de materialen, de installaties, de energieprestaties, de akoestiek, het klimaat, enzovoort.” Integreren Voor Melanie Bloem redenen temeer om samen te werken. “Het is zaak om ideeën zo ver mogelijk uit te werken. Samen dus, al in een vroeg stadium. Het is onze uitdaging om de techniek en het ontwerp van de architect te integreren tot één geheel. Slimme oplossingen bedenken voor complexe zaken. Ruimtebesparing  | DeernsData

is héél belangrijk. Gevelreiniging, akoestiek, onderhoud ook. Het kan kostbaar zijn om bepaalde materialen en installaties te gebruiken. Maar als dan op de langere termijn veel minder energie gebruikt wordt, dan heb je toch een belangrijk punt. Zeker als het dan een bedrijf of instelling betreft die zich profileert als duurzaam en milieubewust. “Daarnaast is het van belang om een ontwerp goed te presenteren”, vult Paul Stoelinga aan. “Tegenwoordig kun je niet meer zonder bewegende animaties in 3D. Daarom hebben wij ons de laatste jaren meer verdiept in de wereld van de architectuur. We moeten elkaars taal en cultuur begrijpen zodat we nog beter kunnen samenwerken. In onze Deerns Concept Studio krijgt een aantal van onze medewerkers een opleiding in creatief en conceptueel denken. Ingenieurs en techneuten zijn nu eenmaal geneigd om alles technisch te bekijken. Dat moet dus breder. De eerste resultaten hebben we

al geboekt; bij Mecanoo en Crepain onder meer. Het gaat om het concept. De technische invulling is eigenlijk niet meer dan het bouwen met legosteentjes.” Samenwerken Onder de streep werken de architecten van Crepain Bints en van Mecanoo graag samen met de ingenieurs van Deerns. “Prijsvragen zijn een uitstekende manier om goede ontwerpen op tafel te krijgen”, zegt William Neirynck. “Zonder meer. Dat kun je echter alleen door met verschillende partijen samen te werken. Bij grote projecten wordt vaak van de architect geëist dat hij met constructeurs, bouwers en installateurs samen ontwerpt. Daar ben ik niet tegen.” “Precies”, besluit Paul Stoelinga de discussie. “Een gebouw is niet iets waar je techniek inplakt. Dat is één geïntegreerd geheel waar veel partijen elkaar nodig hebben.” <<

Robert Osinga en William Neirynck van Crepain Binst Architecture

Ellen van der Wal van Mecanoo

Over Crepain Binst Crepain Binst Architecture is gevestigd in Antwerpen. Het bureau is in 2006 opgericht na de krachtenbundeling van twee vermaarde architecten: Jo Crepain (1950) en Luc Binst (1973). Er werken zeventig ingenieurarchitecten, architecten, stedenbouwkundigen en interieurarchitecten. De veelzijdige samenstelling van het team staat borg voor het opleveren van een totaalontwerp. Crepain Binst Architecture onderscheidt zich met een bijzondere werkwijze. Elk

ontwerp wordt ontwikkeld tijdens een workshopsessie die uitmondt in drie verschillende ontwerpen. Uiteindelijk wordt één ontwerp gekozen. De aanpak heeft het bureau een groot aantal opdrachten opgeleverd in België en Nederland en andere Europese landen. Aansprekende stedenbouwkundige voorbeelden zijn de ontwikkeling van 850 woningen in de Leidsche Rijn, de herontwikkeling van de Boelwerfsite in Temse en de ontwikkeling van Antwerpen Nieuw-Zuid

met duizend woningen en 150.000 vierkante meter kantoor. Op architectuurvlak springen de ontwerpen voor een nieuw kantorencomplex van 60.000 vierkante meter in Leuven, het Wladiwostokproject in Amsterdam en ap­partementencomplexen met 330 woningen in Deventer in het oog. Crepain en Binst nemen met succes deel aan (inter)nationale architectuurwedstrijden. Van de tien deelnames zijn er totnogtoe bijna zeven gewonnen. Zie ook www.crepainbinst.be

succes­vol in Nederland, maar ook in Groot-Brittan­nië, Spanje, Duitsland, Zwitserland, Italië, Albanië, Japan, Korea, Maleisië en Taiwan. In het laatstgenoemde land tekent Mecanoo voor het ontwerp van een nieuw, prestigieus theater van 100.000 vierkante meter in de stad Kaohshiung. Bekende ge­bouwen van Mecanoo, al dan niet afgerond, zijn onder andere theateren congrescentrum La Llotja in het

Spaanse Lleida, Montevideo in Rotterdam, Fifty­TwoDegrees in Nijmegen, Kapel Heilige Maria der Engelen in Rotterdam en de bibliotheek van de TU in Delft. Mecanoo is gespecialiseerd in intensief en efficiënt grondgebruik in combinatie met duurzaamheid. Er werken ongeveer tachtig mensen. Meer informatie op www.mecanoo.nl

Over Mecanoo Architectenbureau Mecanoo uit Delft is in 1984 opgericht door Francine Houben (Sittard, 1955) en heeft zich een prominente plaats verworven in de Nederlandse architectuur. Het oeuvre van Mecanoo is breed: huizen, scholen en woonwijken. Theaters, bibliotheken en wolkenkrabbers. Parken, pleinen en snelwegen. Steden, polders en randstad. Hotels, musea en zelfs een kapel. Mecanoo is niet alleen actief en

DeernsData | 

Projectnieuws

De bewoners van Amstelhof zijn verhuisd, de ingenieurs en architecten hebben hun ontwerp ingeleverd, het bestek is klaar, de vergunningen zijn geregeld, de programmering staat vast, de aanbesteding heeft plaatsgevonden, de aannemer en installateurs zijn begonnen en de tentoonstellingen in Neerlandia gaan gewoon door…

Van verpleeghuis naar hedendaags museum

Hermitage Amsterdam,

een droom wordt

H

Het monumentale gebouw Amstelhof in Amsterdam ondergaat komend anderhalf jaar een metamorfose. Het zeventiende-eeuwse pand wordt ingrijpend verbouwd om vanaf voorjaar 2009 onderdak te kunnen bieden aan de Hermitage Amsterdam. Deerns raadgevende ingenieurs ontwierp de afgelopen twee jaar de technische installaties voor het ontwerp dat van het

 | DeernsData

voormalige verpleeghuis een hedendaags museum maakt. Inmiddels heeft de aanbesteding plaatsgevonden en is opdracht verstrekt aan de bouwkundige aannemer (Bouwbedrijf MJDe Nijs en zonen uit Warmenhuizen) de installateur voor het werktuigbouwkundig perceel (Kuijpers Installaties Utrecht) en de installateur voor het elektrotechnisch perceel (ULC elektra uit Utrecht). De beveiligingsin-

stallaties worden in een separaat perceel in opdracht gegeven. Ruimte en hoogte creëren Hans van Heeswijk architecten heeft er voor gekozen het gebouw weer symmetrisch en overzichtelijk te maken in de classicistische traditie. Hij maakt gebruik van omloopgangen, hoge expositieruimten en geschakelde kabinetten. De vier

Illustraties: Hans van Heeswijk Architecten Amsterdam

realiteit nieuwe trappenhuizen op de hoeken vormen daglicht-orientatiepunten. Het gebouw heeft een vrij lage verdiepingshoogte, in het ontwerp worden de uiterste grenzen gezocht om zoveel mogelijk hoogte te creëren. Zo worden nergens verlaagde (systeem)plafonds toegepast. Met nieuwe gevlinderde betonnen drukvloeren zonder dekvloer wordt extra vrije hoogte gewonnen. Deze keuze impliceert randvoorwaarden voor de installatietechniek: alle horizontale distributie van luchtkanalen, kabelgoten en leidingen wordt alleen op de zolders gepositioneerd. Verticaal lopen talloze aftakkingen naar de ruimten op de ondergelegen bouwlagen. De aftakkingen bevinden zich in opgedikte binnenwanden, penanten of geïntegreerde buitenwanden. Dit betekent een zeer nauw luisterende afstemming van staalconstructies, bestaande dragende muren, bouwkundige plafonds, vaste inrichting uit het interieurontwerp, luchtkanalen, lucht­inblaasornamenten en kabelgoottracees. Het ontwerpen van de renovatie van een rijksmonument van verpleeghuis tot museum kan alleen maar gerealiseerd worden via een ontwerpproces waarbij alle disciplines zeer intensief en pro-

actief met elkaar samenwerken en aandacht hebben voor elkaars randvoorwaarden. Bij de Hermitage gebeurde dit in een wekelijkse ontwerpstudio. Daarnaast vertelt het oude gebouw zelf welke mogelijkheden en onmogelijkheden als scenario voor een installatieconcept kunnen worden ingebracht en dat blijkt vrijwel voor elke ruimte uiteenlopend te zijn qua mogelijkheden en beperkingen. Respect voor het gebouw staat voorop om het hoge ambitieniveau van de Hermitage waar te maken. Andere kunst, andere eisen Sinds februari 2004 hebben bezoekers (in totaal bijna 400.000) in bouwdeel Neerlandia van het complex Amstelhof zes succesvolle exposities bezocht. De gebouwinstallaties van Amstelhof en Neerlandia zijn inmiddels van elkaar ontkoppeld, want tijdens de renovatie in de komende periode gaan de exposities gewoon door. De tentoongestelde kunstwerken in de Hermitage Amsterdam zijn afkomstig uit de rijke collectie van het ‘moedermuseum’ in Sint-Petersburg. Vanaf 2009 krijgt de kunst uit Rusland helemaal ruimbaan in Amsterdam in steeds wisselende tentoonstellingen,

met telkens andere thema’s en dus andere kunstobjecten. Dit impliceert ook steeds wijzigende eisen voor de installaties met betrekking tot relatieve vochtigheid, temperatuur, verlichting, beveiliging, etc. Het installatieontwerp van Deerns zal dit faciliteren. <<

i

ir. T.V.J. Pastoor Telefoon: (040) 269 7682 E-mail: [email protected]

DeernsData | 

Project in beeld

Getz

Entertainment center Een toplocatie die jaarlijks vele miljoenen enthousiaste bezoekers naar Amsterdam zal trekken

Getz, hét nieuwe uitgaanscentrum aan de ArenA Boulevard in Amsterdam Zuidoost. Naast cultuur- en entertainment­ functies worden een hotel, winkels, horeca, woningen en een parkeergarage gerealiseerd. Door een mix aan functies, zal het gebied zowel overdag als ‘s avonds veel bezoekers aantrekken. Men verwacht medio 2011 de eerste bezoekers

Getz wordt ontwikkeld door OMC, een ontwikkelingscombinatie van Ballast Nedam Ontwikkelingsmaatschappij, ING Real Estate Development en BAM Vast­goed. De architect van Getz is de Jerde Partnership uit Los Angeles, in samenwerking met de Nederlandse architect Van den Oever, Zaaijer & Partners architecten. Deerns verzorgt het ontwerp van alle technische installaties vanaf de con­cep­tuele fasen en studies tot en met de op­le­vering.

te kunnen entertainen.

Klimaat Getz ArenA De entree van Getz is de zogenaamde Getz ArenA en omvat verscheidene pleinen, de zogenaamde “plaza’s”. Deze bevinden zich in de kern van Getz en worden overkapt met een glazen dak. Het blijft buitengebied, maar omdat de plaza’s het gehele jaar worden gebruikt voor terrassen en optredens op de verschillende podia, moet voor deze omgeving een aangenaam klimaat worden gerealiseerd.

10 | DeernsData

Deerns heeft een studie uitgevoerd naar de temperaturen en luchtsnelheden die zullen optreden in diverse gebieden van de Getz ArenA in zowel de zomer als de winter. Op basis hiervan zijn concepten ontwikkeld, zoals vloerkoeling bij de terrassen en het toepassen van natuurlijke ventilatie.

Klimaatgebieden winter

Klimaatgebieden zomer DeernsData | 11

Achtergrondverhaal

Schiphol inspiratiebron voor cruiseterminal Amsterdam Nieuwe passenger boarding bridges zorgen voor optimale afhandeling passagiers

Twee gigantische armen waarmee passagiers in de Amsterdamse haven welkom worden geheten. Sinds een jaar beschikt de Passenger Terminal Amsterdam (PTA) over twee nieuwe passagiersbruggen voor de afhandeling van opvarenden van cruiseschepen. De experts op het gebied van transport en logistiek van Deerns stelde het technisch en functioneel Programma van Eisen op voor de ‘Passenger Boarding Bridges’ (PBB) en liet zich daarbij inspireren door de ervaringen die zijn opgedaan met passagiersbruggen op Schiphol.

E

en schip is geen vliegtuig. Op 3 mei jl. werd dat nog maar eens ten overvloede bewezen toen de “Navigator of the Seas” Amsterdam binnenvoer. Dit grootste cruiseschip dat ooit de haven van de hoofdstad aandeed is in bijna alles de overtreffende trap op cruisegebied. Het schip biedt plaats aan 3800 passagiers en 1181 bemanningsleden, beschikt onder meer over een drie dekken hoge winkelstraat, een ijsbaan, een theater, een klimmuur, een basketbalveld, golfbaan, inline-skateparcours en een eetzaal met 1800 zitplaatsen. Met een gewicht van ruim 138.000 ton, een lengte van 311 meter en een breedte van bijna 39 meter is de ‘Navigator’ te monstrueus om door het Panamakanaal te varen. Gelukkig kon het wel aanmeren bij de gerenoveerde Passenger Terminal Amsterdam en gebruikmaken van de nieuwste passagiersbruggen. Stadsuitbreiding De twee constructies van glas, staal en aluminium zijn indirect een voortvloeisel van de Amsterdamse stadsuitbrei-

12 | DeernsData

ding op de Zuidelijke IJ-oever. Op de kop van de PTA-kade bevindt zich het befaamde Muziekgebouw aan ’t IJ. In de directe nabijheid van de terminal staan verder het Mövenpick Hotel, de IJ-toren en hoofdkantoren van Ahold en Philips. Coen Smits, projectmanager bij de sector Infrastructuur & Milieu van de Haven Amsterdam: “Sinds de terminal hier zeven jaar geleden als eerste werd gebouwd is het gebied zeer intensief bebouwd. De groei had ook gevolgen voor de afhandeling van passagiers, bagage en busvervoer van de PTA. Om die problemen te ondervangen was een verbreding van de kade met 15,50 meter noodzakelijk. En daardoor waren er ook nieuwe passagiersdoorgangen nodig.” Twéé nieuwe tunnels, welteverstaan, want PTA wilde zijn 600 meter lange kade optimaal kunnen benutten. “Er is plaats voor twee cruiseschepen die we nu gelijktijdig kunnen bedienen”, zegt Egbert Rohenkohl, facility manager van de PTA. Geen overbodige luxe, want er zit weer groei in cruisevaart. Zo’n honderd cruiseschepen doen jaarlijks Amsterdam aan. Voor de komende jaren wordt echter met een groei van zo’n vijftien procent rekening gehouden. Met een optimale logistiek voor de cruisemaatschappijen en een aangename passage voor passagiers wil PTA inspelen op de expansie. Schiphol als inspiratie Via Deerns kwam men op het idee zich te laten inspireren door de passagiersbruggen zoals die op Schiphol bij het vervoer van en naar de vliegtuigen worden gebruikt. “Niet zo vreemd als het lijkt, want de techniek van lucht- en scheepvaart is op dit onderdeel bijna 1op-1. Het grootste verschil schuilt hem voornamelijk in het feit dat bij schepen de deur waarop de passagiersbrug wordt aangesloten nooit op dezelfde positie zit. Bij vliegtuigen heb je hooguit te maken met een aantal verschillende categorieën waarbij dat het geval is. Daarbij komt dat een schip geen ‘stopstreep’ kent, zoals een vliegtuig. Dat wordt bijna op de centimeter nauwkeurig geparkeerd, bij schepen heb je altijd te maken met speling. Het laatste grote verschil zit hem in het gegeven dat bij vliegtuigen de passagierstunnel wordt aangekoppeld terwijl bij schepen de brugkop gedeeltelijk bij het schip naar binnen wordt gereden”, legt Rob Kint, expert transportinstallaties en logistiek bij Deerns, uit.

De liften naar de passagiersbruggen

‘Zeekijker’ De nieuwe PBB’s bereiken in uitgeschoven toestand een lengte van 45 meter. Toepasselijk genoeg berusten de tunnels op hetzelfde principe als de oude zee-

boven kadepeil worden ingesteld. “Die grote flexibiliteit zorgt ervoor dat de PBB’s ook kunnen worden aangesloten op het evenementenschip de Ocean Diva dat de terminal regelmatig aandoet. Voor

‘Voor de PBB wordt dezelfde hefbuis gebruikt als bij de Airbus A380’ kijkers, die van smal naar breed werden uitgeschoven. De maximale draaihoek naar links en rechts bedraagt 60 graden. De onderzijde van de deur kan op een hoogte tussen 3,5 en maximaal 8,5 meter

ons toch ook een belangrijke inkomstenbron”, aldus Rohenkohl. Grofweg gaat de aansluiting van de PBB’s als volgt in zijn werking. De PBB wordt >> DeernsData | 13

door de operator in de richting van de aan te sluiten cruiseschipdeur gereden. Als de brugkop in positie is gebracht, wordt deze op kruipsnelheid ingereden waarbij de loopplank in de deuropening wordt geplaatst. Het inrijden wordt begrensd uitgevoerd zodat te ver inrijden wordt voorkomen. Als de juiste positie is bereikt, wordt overgeschakeld op automatisch bedrijf waarna de brug zakt tot er contact is met de vloer van het schip. Hiervoor wordt overigens dezelfde hefbuis gebruikt als bij de Airbus A380, het grootste passagiersvliegtuig ter wereld. Het zakken stopt automatisch als de juiste hellingshoek (maximaal 1 op 10) van de loopplank is bereikt. De operator laat hierna de vloerklep zakken en brengt de noodzakelijke beveiligingen aan. De 14 | DeernsData

PBB is vervolgens klaar voor inscheping of ontscheping van het cruiseschip. Winterslaap Aan het begin van het tweede cruiseseizoen met de nieuwe PBB’s, die overigens na een Europese aanbesteding werden vervaardigd door de Nederlandse firma NKI-Aviobridge, kan Rohenkohl niet anders dan tevreden zijn over het nieuwe materiaal. “We hebben nogal wat eisen gesteld aan de nieuwe bruggen, met name op het gebied van functionaliteit, materiaalgebruik, veiligheid én esthetiek. Bij de eerste tests zijn we wel tegen wat kinderziektes opgelopen, maar die zijn relatief snel verholpen.” Volgens Kint diende er met name op het softwarematige vlak nog wat ‘gefinetuned’

te worden. “Veiligheid is natuurlijk de belangrijkste voorwaarde bij het func­ tioneren van de bruggen. Op dat gebied is geen enkele concessie gedaan. Het betekende wel dat er extra goed gekeken is naar het functioneren van de geautomatiseerde onderdelen.” Tot eind september, het einde van het cruiseseizoen, zullen de PBB’s volop in bedrijf zijn. Daarna mogen ze genieten van een welverdiende winterslaap. <<

i

R. Kint Telefoon: (070) 395 7530 E-mail: [email protected]

Actueel

Een rationele relatie Invloed van comfort op arbeidsproductiviteit inzichtelijk

Er is al veel over geschreven en gesproken, maar nog niet eerder is de relatie tussen comfort en arbeidsproductiviteit zo duidelijk in kaart gebracht. Deerns ontwikkelde op basis van het REHVA-onderzoek een methode waarbij op grond van levensduurkosten een rationele relatie wordt gelegd tussen verschillende klimaatinstallaties en arbeidsproductiviteit. Betere klimaatinstallaties leveren een verhoging van de arbeids­productiviteit die kan oplopen tot drie procent.

E

en goed binnenklimaat krijgt steeds meer aandacht bij bedrijven. Met het REHVA-onderzoek zijn nu voor het eerst in ons vakgebied getalsmatige waarden voor de verbetering van arbeidsproductiviteit voorhanden. Deerns toetste vier installatieconcepten met verschillende kwaliteitsniveaus. Enerzijds zijn hiervan de jaarlasten bepaald, opgebouwd uit kapitaallasten, onderhouds- en energiekosten. Anderzijds is de arbeidsproductiviteitsverbetering bepaald. Hieruit blijkt dat een betere klimaatinstallatie de investering waard is, zeker voor organisaties met hoge arbeidskosten en een hoge aanwezigheidsgraad op kantoor. De meeropbrengst is daarbij rechtevenredig met de fractie van de tijd die iemand op kantoor werkt en natuurlijk rechtevenredig met het niveau van de arbeidskosten. Deze meeropbrengst weegt ruimschoots op tegen de investering in een betere klimaatinstallatie. Het loont dus de moeite een beter binnenklimaat te realiseren. Recent door Deerns ontworpen projecten als Jubi, de Brug en PGGM tonen aan dat ook opdrachtgevers deze redenatie al gevolgd hebben. Een goede investering Het verhogen van de arbeidsproductiviteit is niet de enige reden om te investeren in een goede klimaatinstallatie. Ook voor de flexibiliteit en de exploitatiekosten levert het voordelen op. Uiteraard zijn er, naast het binnenklimaat, veel meer factoren die de arbeidsproductiviteit beïnvloeden. Toch blijkt het rendabel om een binnenklimaatinstallatie met meer aandacht te selecteren en te ontwerpen. <<

De netto contante waarde van de arbeids­productiviteit per m² BVO als functie van de aanwezigheid bij 24 m² BVO pp en arbeids­kosten van € 40.000,- pp per jaar. In de figuur zijn de lijnen van een aanwezigheid van 0,5 tot 0,8 weergegeven.

i i

Voor meer informatie kunt u ook terecht bij de TVVL. Kijk voor de methode en onderbouwing daarvan op www.deerns.nl/publicaties of neem contact op met ir P.A.L. Stoelinga via [email protected] of (070) 395 7622.

REHVA staat voor Federation for European Heating and Airconditioning Associations. De taskforce ‘Productivity’ van deze koepelorganisatie verrichtte onderzoek naar de relatie tussen binnenklimaat en arbeidsproductiviteit. De resultaten zijn gepubliceerd in het rapport ‘Indoor climate and productivity in offices’.

DeernsData | 15

Projectnieuws

Deerns staat bekend om installatietechnische oplossingen binnen gebouwen, maar ook in de directe omgeving van gebouwen worden adviezen gegeven en oplossingen ontworpen. Zo hebben de lichtspecialisten van Deerns voor de Kempen Campus aan de Knegselseweg in Veldhoven de complete buiten­verlichting ontworpen. Hierbij is gebruik gemaakt van 3D visualisatietechnieken.

Beter zicht op leren

en

Compleet lichtconcept voor Kempen Campus

D

e Kempen Campus is een nieuw scholencomplex voor vmbo/ havo/vwo-onderwijs en bestaat uit zes gebouwen: vier voor onderwijs en twee voor sport. Het is een bijzondere locatie met een breed spectrum aan onderwijs bij elkaar op één terrein gecombineerd met unieke sportfaciliteiten. Zoals een sporthal, turnhal, atletiekbaan en een honk- en softbalveld waar dankzij de verlichting op hoog wedstrijdniveau gesport kan worden. De verschillende gebouwen worden met elkaar verbonden door een strip, ook wel de catwalk genoemd. De strip heeft een gebogen lijn die de kromming van de Knegselseweg volgt. Tussen de gebouwen wordt de strip overkapt zodat je droog van het ene naar het andere gebouw kunt lopen. Dit omvangrijke scholencomplex bestaat uit 25.000 m2 aan gebouwoppervlakte. Het terrein inclusief de toegangswegen 16 | DeernsData

beslaat 65.000 m2. Hiervoor heeft Deerns een integraal lichtplan ontworpen. Het buitenverlichtingsplan is volledig afgestemd op de eerder door Deerns ontworpen binnenverlichting en omvat verlichting voor de parkeerplaatsen, de fietsenstallingen, de vijver en de diverse recreatieve zones. Daarnaast wordt het hoofdgebouw van het complex aangelicht en is de openbare verlichting van de toegangswegen, de fietspaden en een rotonde opgenomen. Door deze diver­ siteit is een groot aantal soorten buitenverlichting toegepast. Om de behoeften, wensen en eisen helder te krijgen is eerst een schetsontwerp gemaakt. Op deze wijze is duidelijkheid verkregen over het principe van de verlichtingsinstallaties, de keuze van de toe te passen armaturen, op welke gegevens het ontwerp van de installaties gebaseerd moest worden en zijn de algemene uit-

gangspunten voor het ontwerp vastgesteld. Daarnaast is het verlichtingsplan in deze fase uitgebreid gevisualiseerd. Met name de 3D-visualisaties geven zowel de gebruiker als de architect en de specialisten van Deerns veel informatie over het uiteindelijke resultaat. Aan de hand van geavanceerde lichtberekeningssoftware zijn de resultaten van verschillende lichtplannen zo realistisch mogelijk inzichtelijk gemaakt en zijn uiteindelijk de beste opties geselecteerd en uitgevoerd. Goed licht wordt steeds belangrijker. Daarom heeft Deerns in 2006 binnen de Deerns Concept Studio een team opgericht dat is gespecialiseerd in de technische aspecten van het lichtplan. Naast 3D-visualisaties is door dit team ook veel kennis opgedaan over bijvoorbeeld de bouwfysische aspecten van lichtplannen. Deze al stevige kennispostitie op het

Deerns versterkt team lichtspecialisten met Jelle Post

Jelle Post is aan de TU Delft afgestudeerd als architect. Tijdens zijn studie werkte hij voor diverse architecten­bureaus aan de toe­ passing van 2D en 3D CAD. In 1996 richtte hij VLM op, waar 3D werd toegepast in o.a. onderzoek & (dag)lichtsimulatie, visual effects en virtuele sets voor speelfilms en geavanceerde visualisaties. Als

sporten

onderzoeker aan de TU legde hij het wetenschappelijk fundament voor zijn werkzaamheden bij Deerns als specialist in daglicht,  Voorbeeld lichtsimulatie en andere toe­van een visualisatie van een lichtconcept

passingen van Computational

Building Performance Simulation. 

Voorbeelden lichtsimulaties

gebied van licht is sinds kort versterkt door de komst van Jelle Post. De laatste jaren heeft hij zich ontwikkeld als autoriteit op het gebied van 3D-visualisaties van lichtplannen en verlichtingsconcepten in het algemeen. Sinds juni 2007 werkt hij bij Deerns als lichtexpert. Het integrale lichtplan van de Kempen Campus is inmiddels gerealiseerd. Doordat al in een vroeg stadium is gewerkt met goede visualisatietechnieken heeft elk deelterrein verlichting gekregen die in harmonie is met de omgeving. Het lichtplan is tot stand gekomen in nauwe samenwerking met de Gemeente Veldhoven, SP Architecten (architect gebouwen) en Philips Lighting. Verder hebben partijen als OMO (Ons Middelbaar Onderwijs) en het bestuur van het Sondervick College ieder hun inbreng gehad in het lichtplan. Uiteindelijk is er een interessant verlichtingsconcept

bedacht waarin alle belangen van bovengenoemde partijen vertegenwoordigd zijn. Zo is er een combinatie gemaakt van luxe vier meter hoge paaltoparmaturen en lage vandaalbestendige bolderarmaturen van 1 meter hoog. Dit concept komt overal in het lichtplan terug. Waar nodig aangevuld met de innovatieve technieken zoals LED-verlichting. Met het door Deerns ontwikkelde lichtconcept hebben de gebruikers van de Kempen Campus onder alle omstandigheden ‘beter zicht’ op sport en onderwijs. <<

i

ir. R.L.P. van den Berg Telefoon: (040) 269 7697 E-mail: [email protected]

DeernsData | 17

Opdrachtgever aan het woord

Nieuwbouw

   Multi-Scale Phy   FiwiHex- Deerns komt via LCC-berekeningen met opmerkelijke variant voor TU Delft

Een duurzaam gebouw met een installatieconcept waarbij de levensduurkosten zijn geminimaliseerd. Én waarbij de extra investeringen in duurzaamheid een terugverdientijd van maximaal zeven jaar hebben. Met deze opdracht onderzocht Deerns de nieuwbouw van het MSP-kantoor (voor de afdeling Multi-Scale Physics, faculteit Technische Natuurwetenschappen) voor de TU Delft. Uit het onderzoek via LCC-berekeningen (Life Cycle Costs) kwam een opmerkelijke variant als meest optimale uit de bus.

D

e nieuwbouw van het MSPkantoor maakt onderdeel uit van een herstructurering van het vastgoed op de campus van de TU Delft, waarbij diverse gebouwen aan de noordzijde van het terrein worden afgestoten en een vervangende locatie krijgen in het zuidelijk deel. Met de bouw van het MSP-kantoor wordt naar verwachting dit najaar begonnen. Oplevering en in­gebruikname staan gepland voor eind 2008.

18 | DeernsData

“Een belangrijk argument bij het nieuw te bouwen kantoor was duurzaamheid”, vertelt Aris de Rijke, projectmanager Onderhoud & Projecten bij de TU Delft. “Daarom hebben we zeven klimaatconcepten/installatievarianten op levensduurkosten met elkaar laten vergelijken, zodat we konden beoordelen hoe een extra investering in duurzaamheid zich verhoudt tot de besparing aan energiekosten. Daarbij speelde nóg een belangrijke factor mee, namelijk dat bij

twee van deze varianten een uitvinding van een voormalig promovendus van de af­deling MSP kon worden vergeleken.” FiwiHex Die uitvinding is het FiwiHex-systeem. FiwiHex is een kleine onderzoeks- en ontwikkelingsfirma op het gebied van lage temperatuur luchtverwarming. De naam FiwiHex staat voor ‘fine wire heat exchanger’. FiwiHex werd in 1996 door vader Noor en zoon Eur van Andel ontwikkeld. Het systeem is gebaseerd op het principe dat warmte heel effectief kan worden overgedragen van water naar lucht en omgekeerd, als men de buisjes van de warmtewisselaar voorziet van een dicht stelsel van vertinde koperdraadjes. Hierdoor wordt de oppervlakte aan de luchtzijde van de warmtewisselaar vergroot en kan al efficiënt warmte worden overgedragen bij een temperatuurverschil van twee graden Celsius in een kantooromgeving. Een ventilator zorgt voor gedwongen convectie van lucht langs de warmtewisselaar.

  sics kantoor  krijgt

systeem

volledig gerealiseerd met behulp van de ronde FiwiHex-units en zijn per vertrek individueel regelbaar. Door het grote warmte-uitwisselende oppervlak van de FiwiHex-warmtewisselaars hoeft de warmtepomp, vergeleken met andere concepten, maar een laag temperatuurverschil te overbruggen. De door Deerns voorgestelde toepassing van centrale mechanische afzuiging gecombineerd met natuurlijk ventilatie, waarbij optimaal gebruik wordt gemaakt van vrije koeling, is nieuw en levert Dankzij de efficiënte warmteoverdracht gevolge van de zoninstraling grote koeleen extra energiebesparing op. Deze zijn de units in vergelijking met convermogens nodig zijn. Het koelen gebeurt twee effecten resulteren in een extreem ventionele systemen veel compacter. met grondwater. De door het koelwater gunstige EPC-waarde (energie prestatie De Rijke: “Bovendien zijn ze uitermate opgenomen warmte wordt ’s zomers in coëfficiënt van ca. 0,5), waardoor TU geschikt voor aansluiting op de al aanwe- het grondwater opgeslagen en in de winter Delft wellicht ook nog kan profiteren van zige warmte-koudeopslag in de bodem, weer opgepompt om de tuinbouwkassen subsidieondersteuning. De Rijke: “Door aangezien voor koeling een relatief hoge te verwarmen. de FiwiHex-units bovendien ook in te en voor verwarming een relatief lage zetten voor ventilatie is er geen centrale wateraanvoertemperatuur benodigd is.” Vergelijkbare toepassing luchtbehandelingskast nodig. Daardoor FiwiHex wordt momenteel al toegepast in Iets vergelijkbaars is nu voorgesteld om kan de technische ruimte op het dak verde tuinbouw. De warmtewisselaar wordt in het MSP-kantoor te worden toegevallen, wat een aanzienlijke besparing in de bouwkosten oplevert.” gebruikt in gesloten kassen waar ten past. Koeling en verwarming worden >>

DeernsData | 19

Details van het FiwiHex-systeem bij de producent

LCC-berekening De keuze viel op een van de varianten met FiwiHex-units na een Life Cycle Costs-berekening van Deerns. In het LCC-model worden investerings-, onderhouds- en energiekosten van alternatieve klimaatconcepten gedurende de gehele levenscyclus op basis van netto contante waarde (de NCW) met elkaar vergeleken. “Zo hebben we voor de TU Delft de keuze flink kunnen vergemakkelijken”, vertelt Bernd Karstenberg, teamleider en specialist kostenmanagement bij Deerns. “Naast het financiële inzicht spelen bij de keuze van een klimaatconcept criteria als duurzaamheid, comfort, regelbaarheid en dergelijke natuurlijk ook een belangrijke rol. De kracht van het door Deerns ontwikkelde LCC-model is dat de bouwkundige uitgangspunten én de daar-

20 | DeernsData

uit resulterende bouwkundige en installatietechnische kosten in de berekening worden meegenomen. Daardoor onstaat een integraal beeld.” Levering De Rijke: “Duurzaamheid is een van de speerpunten van de TU Delft. Het is daarom een zeer belangrijk selectie­ criterium in onze nieuwbouwprojecten. Door in het MSP-project al in de initiatieffase verschillende duurzame klimaatconcepten via een LCC-berekening en risico­analyse met elkaar te vergelijken, konden we een onderbouwd besluit nemen om deze innovatieve technologie toe te passen.” Het FiwiHex-systeem wordt weliswaar al succesvol toegepast in de tuinbouw­

sector, maar de productielijn voor de kantooruitvoering van het FiwiHexsysteem moet in Oost-Europa nog worden opgestart. Een tijdige levering van de circa vijftig units voor het MSPkantoor (eind 2007, begin 2008) is daarom nog niet gegarandeerd. De Rijke: “Dat risico is voor ons aanvaardbaar. Het gaat om een beperkt aantal units. Bovendien kunnen we eventueel in een later stadium van het project nog terugvallen op een conventioneel systeem (fancoil-unit systeem) dat een vergelijkbaar ontwerp en uitvoering heeft als FiwiHex.” <<

i

ing. B.G.M. Karstenberg Telefoon: (070) 395 7519 E-mail: [email protected]

Projectnieuws

Slimme vitrines voor het Scheepvaart



museum

Minder energie- en exploitatiekosten en meer flexibiliteit

De ontwerpwerkzaamheden voor de renovatie van het Scheepvaartmuseum Amsterdam zijn in volle gang. Extra aandacht gaat daarbij uit naar de klimatolo­ gische omstandigheden van het nieuwe gebouw. Deze moeten voldoen aan het de strenge eisen uit ‘het deltaplan cultuurbehoud’. Een meer dan 350 jaar oud pand laten voldoen aan deze eisen is een ingewikkelde en kostbare zaak. Deerns ontwikkelde daarom ‘slimme’ vitrines die het gebouw in tact laten, de maritieme kostbaarheden conserveren en dit tegen lage energie- en exploitatiekosten.

E

en museaal klimaat laat zich vaak moeilijk combineren met een monumentaal pand. Een museaal klimaat heeft een zeer constante luchtvochtigheid terwijl de bouwfysische kwaliteiten van monumentale gebouwen vaak te wensen over laten. Hierdoor ontstaat het gevaar van condensatie van vocht op de gebouwconstructie. Deze condensatie tast het gebouw én de museale objecten aan. Daarnaast is er door de aanwezigheid van condensatievocht kans op schimmelexplosies die een enorme schade kunnen aanrichten. Micro- en basisklimaat Als oplossing ontwierp Deerns voor het Scheepvaartmuseum klimaatvitrines waarin een miniklimaat wordt gecreëerd en die door centrale luchtbehandeling worden gereguleerd. Dit microklimaat kenmerkt zich door een zeer constante luchtvochtigheid (circa 50%RV) en temperatuur (tussen de 18 en 22˚C) over het gehele jaar. Buiten de vitrines

wordt een klimaat in stand gehouden dat niet schadelijk is voor het gebouw. Hier heerst een zogenaamd basisklimaat met temperaturen die voldoen aan het hoogwaardig museale klimaat. De luchtvochtigheid loopt vrijwel parallel met die van de buitenlucht, zodat het gebouw wordt beschermd tegen vochtschade. Met deze gescheiden klimaatzones blijft het Binnenplaats wordt atrium monumentale pand, zonder ingrijpende bouwkundige aan­passingen, geschikt als de expositieruimten geplaatst worden. museum. Hierdoor kan optimaal op de wisselende exposities ingespeeld worden die een Voordelen eigentijds museum kenmerken. DaarDoor de klimaatvitrine hoeft slechts een naast nemen de benodigde installaties beperkt deel van het museum hoogwaar- aanzienlijk minder ruimte in. Deze extra dig geklimatiseerd te worden. Hiermee ruimte die vaak schaars is in monumenwordt het ventilatiedebiet beperkt, wat tale gebouwen, komt nu ten goede aan de zich vertaalt in minder koeling, verwarexpositieruimte. << ming, ventilatorenergie, bevochtiging, ontvochtiging en filtering. De energie- en exploitatiekosten nemen hierdoor beduiW. Bosman dend af. Door flexibele installaties in de Telefoon: (070) 395 7570 verhoogde vloer te ontwerpen kunnen E-mail: [email protected] de vitrines op elke willekeurige plek van

i

DeernsData | 21

Innovatie

Wanneer de ’kas’ klopt, daalt het

energieverbruik Synergie tussen kassen en woningen

De Deerns Concept Studio (DCS) heeft een blauwdruk samengesteld voor een energie-efficiënte combinatie van woningen en tuinbouwkassen: de Balanskas. Het plan is vorig jaar ingezonden voor de ontwerpwedstrijd ‘De energieproducerende kas’, uitgeschreven door de stuurgroep ‘de kas als energiebron’. In de Deerns Concept Studio werken gespecialiseerde Deerns-medewerkers vanuit geheel verschillende disciplines samen aan integrale, innovatieve energie- en installatieconcepten.

V

anaf 2020 moeten kassen onafhankelijk worden van fossiele energiebronnen. De ontwerpwedstrijd ‘De energieproducerende kas’ is één van de initiatieven om deze ambitie te realiseren. Dit inspireerde Deerns om, in samenwerking met Ceres Projecten en ingenieursbureau Fugro, de Balanskas te ontwerpen. Synergie Het systeem van de Balanskas is gebaseerd op synergie tussen kassen en woningen. Daarom kan het alleen worden uitgevoerd in een gebied waar woningen en kassen in directe nabijheid van elkaar staan. De basis van het ontwerp berust op drie innovaties: 1. Het telen van gewassen in geconditioneerde teelcontainers.

22 | DeernsData

2. De benutting van het warmteoverschot van de kas. In de zomer voor verwarming van de kas en ’s winters voor verwarming van de woning. 3. De productie van CO2 en Biogas door de vergisting van fecaliën afkomstig van de woningen. Zowel voor de woning als voor de kas is er sprake van een gesloten CO2- en warmtebalans en een grotendeels gesloten elektriciteitsbalans.

Cirkel rond Geen van de bovenstaande technieken is nieuw, maar juist door de combinatie ervan ontstaat er een innovatie. Door de toepassing van de compacte teelcontainer is het mogelijk dat 1000 woningen genoeg CO2 kunnen produceren door

vergisting van fecaliën. Deze hoeveelheid is voldoende voor 1 hectare kas, die op zijn beurt weer voldoende warmte levert voor verwarming van de kas én de woningen. Hiermee is de cirkel rond en zijn de woningen en de kas met elkaar in balans. Verder onderzoek Om kassen onafhankelijk te maken van fossiele energie, is het volgens Deerns noodzakelijk om de omgeving bij de oplossing te betrekken. Hierdoor is het ingediende plan echter buiten de scope van de ontwerpwedstrijd komen te liggen. Toch heeft de jury een uitgebreid rapport geschreven over dit innovatieve idee en potentie ervan. Projectontwikkelaar Ceres heeft Deerns gevraagd verder onderzoek te doen naar de uitvoerbaarheid van de Balanskas. <<

i

ir. P.A.L. Stoelinga Telefoon: (070) 395 7622 E-mail: [email protected]

DeernsData | 23

Kort Nieuws

Opening Walterboscomplex

B

egin juni is het Walterboscomplex door staatssecretaris De Jager van het ministerie van Financiën in gebruik genomen. Met een besloten ceremonie is een einde gekomen aan een grootschalig nieuwbouw- en renovatietraject. Wanneer ook de groenvoorziening rond de nieuwe gebouwen is aangelegd zal er een officiële opening zijn waarbij pers en publiek worden uitgenodigd. De werkzaamheden omvatten naast de

renovatie van de vier bestaande kantoortorens de nieuwbouw van een plintgebouw en twee nieuwe kantoortorens. In totaal heeft het project een bruto vloeroppervlak van 110.000 vierkante meter. Deerns heeft het ontwerp, de aanbesteding en de uitvoeringsbegeleiding van de elektrotechnische en transportinstallaties voor zowel het ondergrondse plintgebouw als voor het H-gebouw uitgevoerd. <<

Mollier in Berlijn

E

lk jaar organiseert Mollier, de studievereniging voor studenten installatietechniek aan de TU/e, een buitenlandse studiereis voor haar leden. Dit jaar stond Wurzen, Liberec, Praag en Berlijn op het programma. In de wetenschap dat Deerns een vestiging heeft in Berlijn (P2B), is Deerns gevraagd invulling te geven aan het programma in deze stad. Op 2 april ontving Christian Lohoff, directeur van P2B, de vijftien Mollierleden op het Berlijnse kantoor voor een korte introductie en een discussie over een aantal ontwerpen voor IKEA Duitsland. Na de lunch bezochten de studenten het project Ebay Europe. Voor het kantorenpark van deze internetonderneming heeft P2B de elektrotechnische en werktuigbouwkundige installaties ontworpen en de uitvoeringsbegeleiding verzorgd. Als afsluiting bood Deerns de volgende ochtend een rondleiding door het centrum van Berlijn aan. De rondleiding werd begeleid door een bouwkundig ingenieur en een architect. Tijdens discussies kwam het bekende spanningsveld tussen deze twee partijen goed naar voren. De Mollier-leden wisten hier, mede gezien een tekstregels uit het verenigingslied ‘Aan pure mooibouw, decadent denken, hebben wij een broeder dood. Installaties zijn de zielen; dat maakt juist gebouwen groot’, goed 24 | DeernsData

stelling in te nemen. De zakenwereld globaliseert en ook de bouwwereld krijgt meer en meer een internationale focus. Met deze sponsoring benadrukt Deerns het belang voor studenten om over land­ grenzen heen te kijken. <<

Levensduurkosten in de Gezondheidszorg

O

p het jaarlijkse NVTG congres was Deerns, zoals gebruikelijk, aan­ wezig met een stand. In aansluiting op het congresthema ‘levensloopbestendigheid’ lag de focus van de Deerns-presentatie op beheer- en levensduurkosten in de gezondheidszorg. Een zeer actueel thema nu de nieuwe financieringsstructuur in de gezondheidszorg zijn intrede heeft gedaan. Door bij projecten levensduur­ kosten integraal als uitgangspunt te nemen, ontstaan op termijn financiële voordelen voor opdrachtgevers. Bijvoorbeeld bij de exploitatiekosten of vervangingskosten van installaties. Werken via de levensduurkostenmethode vereist een integrale werkwijze. Het is te vergelijken met de werking van een wiel. Elk ‘partje’ van het wiel levert een belangrijke bijdrage aan het goed functioneren van het wiel. Mist er één

spaak, dan functioneert het wiel nog wel, maar worden de andere spaken meer belast waardoor ze meer dan evenredig slijten. Zo is het ook met alle aspecten die invloed hebben op de levensduurkostenmethode. Steeds meer opdrachtgevers sturen op totale levensduurkosten. Stijgende energieprijzen en de opmars van geïntegreerde langjarige contactvormen zijn hier debet aan. Deerns is al enige jaren actief op het gebied van levensduurkosten. Zo ontwikkelden wij verschillende LCC modellen voor kantoren en ziekenhuizen en hebben wij meer dan honderd cursisten opgeleid in de workshop ‘Sturen op levensduurkosten.” Op pagina 18 kunt u lezen hoe het levensduurdenken bij één van onze opdracht­ gevers in praktijk gebracht werd. De organisatie van ondermeer zorginstellingen zelf, de systemen, het beheer en

Ook gegevens al terugverdientijd kunnen uit het model worden gehaald.

de processen moeten optimaal op elkaar afgestemd zijn. Vindt er wijziging plaats binnen van één deze aspecten, dan heeft dit onherroepelijk gevolgen voor de overige partjes die samen het wiel ofwel de organisatie vormen. Op deze wijze werkt Deerns succesvol, als ‘one-stop shopping leverancier’, aan projecten op basis van levensduurkosten. <<

i

ing. Bernd Karstenberg, Telefoon: (070) 395 7519 E-mail: [email protected]

Kantoor Gasunie mooiste gebouw van Nederland

H

et gebouw van de Gasunie in Groningen is uitgeroepen tot mooiste gebouw van Nederland. Dagblad Trouw organiseerde een verkiezing, waarbij zo’n 12.000 mensen hun stem uitbrachten. De krant publiceerde op zaterdag 23 juni, de Dag van de Architectuur, de uitkomsten. Het gebouw van de Gasunie, ontworpen door Max van Huut en Ton Alberts, is met 1773 stemmen als winnaar uit de bus gekomen. Het hoofdkantoor van de Gasunie meet in totaal 45.000 vierkante meter. Zo’n 25.000 vierkante meter wordt in beslag genomen door kantoorruimte en 20.000 vierkante meter aan computercentra,

het bedrijfsrestaurant (geschikt voor maximaal 1.000 personen), vergaderzalen, filmzaal, een auditorium en parkeergelegenheid. Deerns heeft tijdens het ontwerp en de bouw een belangrijke rol vervuld. Zo zijn het voorontwerp, het definitief ontwerp, het bestek en de tekeningen door Deerns vervaardigd. Daarnaast was Deerns tijdens de bouw verantwoordelijk voor de directievoering en het toezicht op de werktuigbouwkundige en elektrotechnische installaties. Hieronder vielen ook de transport, de gevelwas-, en telematica-installaties, alsmede de warmteterugkoppeling.

Het stadhuis in Middelburg moest het met 26 stemmen minder doen. Het hoofdkantoor van ING in Amsterdam belandde op een derde plek met ruim 1500 stemmen. Verder staan in de top 10 onder meer het raadhuis in Hilversum, het Gemeentemuseum in Den Haag en het Centraal Station in Amsterdam. <<

DeernsData | 25

Projectnieuws

Implementatie nieuw rolpadenconcept loopt op rolletjes Een luchthaven als Schiphol staat altijd voor de uitdaging om de kwaliteit van

de gehele lengte dezelfde hoogte van 23 centimeter. Deze geringe hoogte maakt passagiersstromen optimaliseren zodat minimale connectietijden gewaarborgd dat het systeem eenvoudiger is in te passen in bestaande constructies. En zijn. Om deze kwaliteit voor de nieuwe BC-corridor te garanderen, wilde omdat dit systeem in onderdelen wordt Amsterdam Airport Schiphol (AAS) deze verbinding uitrusten met rolpaden. aangevoerd en ter plekke in elkaar wordt gezet, behoort de logistieke complexiteit Echter de bouwkundige en operationele omstandigheden lieten traditionele die conventionele systemen met zich rolpaden voor een deel niet toe. AAS, Kone en Deerns implementeerde dit meebrengen tot het verleden. Om de 23 centimeter te overbruggen worden de vernieuwende rolpadenconcept als eerste op de nationale luchthaven. rolpaden van een ‘bouwkundige’op- en e BC-corridor verbindt de B-pier was al in een vergevorderd stadium, maar afstap voorzien (hellingbaan). en het terminalgebouw. Om de het ontwerp moest nog worden uitgeoverstaptijd en daarmee de kans op kristalliseerd en de patenten nog worden Randvoorwaarden vertragingen te verkleinen was besloten aangevraagd. Om deze nieuwe oplossing Het Programma van Eisen (PvE) voor deze corridor uit te voeren met rolpatoch snel toe te passen, is er door Kone operationele bedrijfsmiddelen van AAS den. Echter, onder decorridor bevinden en AAS en in een latere fase door Deerns stelt aan rolpaden een aantal essentiële zich rij(rand)wegen die een minimale in het grootste geheim gewerkt aan een randvoorwaarden. Deerns, medeopdoorrijhoogte vereisen van vier meter. op maat gesneden implementatie van het steller van dit PvE, werd gevraagd om De omkeerruimtes van conventionele nieuwe rolpadenconcept. de uitvoeringswensen van de nieuwe rolpaden zouden dusdanig veel ruimte rolpaden te vertalen conform de randinnemen waardoor de doorrijhoogte veel Kleinere inbouwdiepte voorwaarden en deze vast te leggen lager zou uitkomen. Voor een deel van Conventionele rolpaden worden over in een technisch document. Uit deze de geplande rolpaden moest een andere de gehele lengte van de bouwkundige vertaling is onder andere naar voren oplossing komen. gekomen dat de snelheid van de rolpaden vloer ingebouwd en worden afgesteund opgevoerd moest worden van 0,65 m/s op de stramienbalken van het gebouw. In het geheim naar 0,75 m/s, de paletbreedte aangepast Afhankelijk van de fabrikant bedraagt Op het moment dat deze logistieke moest worden van 1 naar 1,4 meter en de inbouwdiepte aan de aandrijf- en de vraagstelling speelde, werd er door spanwagenzijde (omkeringen) 1,1 tot 1,5 dat de constructie moest voldoen aan Kone al geruime tijd aan een innovatief meter. De inbouwdiepte van het midden- de strikte brandveiligeidsnormen en rolpaden­concept gewerkt. De innovatie deel varieert tussen 60 en 80 centimeter. vandalismebestendigheid. Door een constructieve houding, waarbij De omkeringen zouden bij een aantal Afbeelding: Kone het vertrouwen van Kone en AAS een rolpaden door de vloer steken waardoor hoofdrol speelde, is het gelukt om een hoge vrachtwagens hier tegen aan zouden kunnen rijden. niet-uitontwikkeld en niet-gepatenteerd Het nieuwe rolpad wordt inclusief het rolpadenconcept op maat te ontwerpen. “aandrijf- en spanwagendeel” geïnstalBinnen een periode van enkele maanleerd op de ruwe of afgewerkte bouwkun- den zijn inmiddels zes paternoster- of dige vloer. Het is opgebouwd uit circa vier innotrackrolpaden, geïnstalleerd. meter lange aluminium profielen waarDus overstappen verloopt vanaf nu op binnen de paletten zich voortbewegen. rolletjes! << Opmerkelijke aan het nieuwe systeem is dat het rolpad geen gebruik maakt van R. Kint een traditionele omkering, maar van een Telefoon: (070) 395 7546 zogenaamd paternoster- of innotrackE-mail: [email protected] systeem. Hierdoor heeft het rolpad over

D

i

26 | DeernsData

Duurzame energie voor Kabul

De geschiedenis van Kabul wordt al drieduizend jaar gedomineerd door verwoestingen. Grote branden en tal van oorlogen hebben diepe sporen achtergelaten. Sinds 2004 is de stad weer relatief rustig en keren steeds meer vluchtelingen terug naar een stad waar de meeste openbare faciliteiten aangetast en woningen schaars zijn. Om de alsmaar toenemende stroom remigranten goed te kunnen blijven opvangen, wordt er een geheel nieuw stadsgebied ontwikkeld. Specialisten van Deerns maken deel uit van het ontwerp- en bouwteam en zijn, onder leiding van de Franse architect AS. Architecture Studio verantwoordelijk voor het ontwerp en de implementatie van een duurzame energievoorziening voor het nieuwe grootstedelijke gebied.

N

a het samenstellen van een shortlist van locaties is uiteindelijk gekozen voor een gebied van ongeveer 40.000 hectare ten Noordoosten van de bestaande stad. Deze plek, die zal gaan luisteren naar de naam ‘The New City of Dehsabz’, wordt het nieuwe commerciële centrum van het land. Daarnaast worden er sociale- en gezondheidszorginstellingen gehuisvest en komen er onderwijsinstellingen. Aan al deze functionaliteiten is op dit moment een groot tekort in Afghanistan. De ‘City of Dehsabz’ zal voor een miljoen inwoners voorzien in onderdak en werk. Bij de ontwikkeling van dit mammoetproject verdienen de toelevering van water en energie topprioriteit. Een goede uitvoering van deze twee factoren zijn namelijk cruciaal voor het welslagen van het gehele project. Daarnaast heeft de Afghaanse overheid in het plan van eisen te kennen gegeven

dat duurzame technologische oplossingen toegepast moeten worden. Innovatiekracht Het advies- en ontwerpteam bestaat uit zes internationale topspelers en wordt aangestuurd door AS. Architecture Studio uit Parijs. Samen met Setec Partenaires Development, Conjuguer, Composante Urbaine, Eau de Paris en Deerns is het winnende projectvoorstel ingediend. Deerns is binnen het team verantwoordelijk voor de ontwikkeling van het energieconcept en de energie-infrastructuur. Het Franse architectenbureau heeft Deerns geselecteerd om zijn innovatiekracht. Een nieuw begin De nieuwe stad zal niet alleen maar mooi en attractief zijn, maar zal voor de gehele Afghaanse bevolking symbool staan voor een nieuw tijdperk. Zo zal het constru-

eren van dit nieuwe gebied een sterke impuls geven aan ontwikkelingen op gebieden als werkgelegenheid, scholing, infrastructuur, landbouw en exportindustrieën. Al met al zal deze nieuwe stad dus bijdragen aan een stabiel en veilig Afghanistan en zijn multi-etnische maatschappij. <<

i

ir. P.A. Buurman Telefoon: (070) 395 7614 E-mail: [email protected]

DeernsData | 27

Colofon

Aandacht voor jonge professionals in de techniek

Nominatie

Young Technical Professional Award 2007 voor Wouter Kok Voor de derde keer op rij reiken De Ingenieur, ONRI en KIVI NIRIA ‘De Vernufteling’ uit. Naast deze prestigieuze prijs voor ingenieuze technische oplossingen is er nu ook een prijs voor jong technisch talent: de Young Technical Professional Award. Wouter Kok, plaatsvervangend manager bij Deerns (Adviesgroep Laboratoria, Industrie en Telecom), is samen met 5 andere kandidaten genomineerd voor deze prijs.

D

e Young Technical Professional Award is een prijs voor medewerkers van ingenieursbureaus tot de leeftijd van 35 jaar, die een bijzondere prestatie hebben geleverd. Dat kan variëren van het bedenken van een idee tot de uitvoering van een project. Het gaat om personen waar het bureau trots op is en die vanwege hun prestatie eens in het zonnetje worden gezet. Drie jaar geleden maakte Wouter Kok vanuit zijn universitaire opleiding luchten ruimtevaarttechniek zijn entree in het voor hem volledig onbekende installatietechnisch advieswerk. In relatief korte tijd ontwikkelde hij zich van projecttechnicus via projectleider tot manager van een adviesgroep. Als project­leider was 28 | DeernsData

Kok eindverantwoor­delijk voor ontwerp en financiën van de technische systemen van het complexe project ‘Nieuwbouw Onder­zoeks­insti­tuut AMOLF’. Tevens was hij als projectcoördinator eind­ verantwoordelijk voor de inhoudelijke coördinatie van het ontwerp tussen architectuur, constructies, bouw­fysica, technische installaties en laboratoria/ cleanroominrichting van het NanoLab, MESA+UTwente. Beiden leidden tot een duurzame relatie met de opdrachtgever. Uiteindelijk is Wouter Kok doorgedrongen tot de vierde plaats. De hoofdprijs is naar Alice Clijncke van Witteveen+Bos gegaan, die wij bij deze van harte feliciteren. <<

Deerns Rijswijk Fleminglaan 10 Postbus 1211 2280 CE Rijswijk Telefoon: (070) 395 74 00 Fax: (070) 319 10 71 Deerns Amsterdam Telefoon: (020) 348 45 50 Deerns Groningen Telefoon: (050) 312 45 41 Deerns Maastricht Telefoon: (043) 363 92 92 Deerns Eindhoven Telefoon: (040) 269 76 80 Deerns Nijmegen Telefoon: (024) 383 11 11 www.deerns.nl Hoofdredactie Sjoerd Hora Siccama Eindredactie Joyce Riekerk Erwin Beswerda Redactie Bernd Karstenberg Melanie Bloem Paul Stoelinga Sander Scheltens Stijn Hazenberg Ralph van den Berg Rob Kint Victor Pastoor Willem Bosman Dick Maas Concept Van Zandbeek corporate communicatie Ontwerp en grafische vormgeving Klats+Poseidon Creatieve Communicatie Fotografie NFP Photography Druk UnitedGraphics Niets uit deze uitgave mag zonder voorafgaande toestemming van de uitgever worden overgenomen of vermenigvuldigd.