DEELONDERZO E K 1 Plattelandsgeb ieden
ARMOEDE IN NEDERLAND 2010
KERKEN IN PL
ATTELANDSGE B
IEDEN EN ARM OED EEN VERKENN E IN NEDERLAND END ONDERZO EK
KERKEN IN PLATTELANDSGEBIEDEN EN ARMOEDE IN NEDERLAND, een verkennend onderzoek Colofon Dit onderzoeksverslag maakt deel uit van het onderzoek ‘Armoede in Nederland 2010’. Dat bestaat uit: • Kwantitatief onderzoek ‘Armoede in Nederland 2010, onderzoek naar hulpverlening door diaconieën, parochiële caritas instellingen en andere kerkelijke organisaties in Nederland’ (ISBN/EAN 978-90-75684-21-6) • ‘Kerken in plattelandsgebieden en armoede in Nederland, een verkennend onderzoek’ (ISBN/EAN 978-90-75684-23-0) • Migrantenkerken en armoede in Nederland, een verkennend onderzoek (ISBN/EAN 978-90-75684-22-3) • Armoedebestrijding door moskeeën, een verkennend onderzoek (ISBN/EAN 978-90-75684-24-7) Alle rapporten en bijlagen zijn te vinden op: www.kerkinactie.nl/armoedeonderzoek De rapporten van de deelonderzoeken zijn alleen te downloaden. Besteladres gedrukte versie kwantitatief onderzoek (€ 5,-):
[email protected], (030) 880 13 37 Deelonderzoek ‘KERKEN IN PLATTELANDSGEBIEDEN EN ARMOEDE IN NEDERLAND, EEN VERKENNEND ONDERZOEK’: Auteur Herman Noordegraaf Interviewers Wim Althuis, Jan Damen, Simon Drost, Trudy Eikelenboom, Jan Maasen, Jan Willem Menkveld, Jac van Oppen, Derk Jan Poel, Harry Scharrenborg, Erik Sengers, Henk Stam, Carla van der Vlist, Hub Vossen Redactiegroep Carla van der Vlist Peter de Bie ISBN/EAN 978-90-75684-23-0 November 2010
Inhoud
Woord vooraf................................................................................................................................................................................. 3 Samenvatting................................................................................................................................................................................... 5
Deel I – Rapportage van de onderzoeksbevindingen.......................................................................... 9
Achtergronden en opzet van het onderzoek................................................................................................................... 9 Onderzoeksresultaten............................................................................................................................................................. 10 Activiteiten.............................................................................................................................................................................. 10 Materiële hulpverlening.......................................................................................................................................... 10 Praktische hulpverlening....................................................................................................................................... 10 Vluchtelingen/asielzoekers.................................................................................................................................... 10 Schuldhulpverlening...............................................................................................................................................11 Kerstpakketten.........................................................................................................................................................11 Andere activiteiten...................................................................................................................................................11 Bereiken we de mensen?..................................................................................................................................................... 12 Een wijd vertakt intern netwerk............................................................................................................................. 13 Samenwerking met andere kerken en kerkelijke organisaties...................................................................... 13 Relaties met de burgerlijke gemeente en maatschappelijke organisaties.............................................. 14 Samenwerking met voedselbanken.............................................................................................................................. 15 Bewustwording..................................................................................................................................................................... 16 Slotbeschouwing: voornaamste bevindingen................................................................................................................ 17
Deel II – Rapportage van de interviews................................................................................................... 19
Interview 1 Interview 2 Interview 3 Interview 4 Interview 5 Interview 6 Interview 7 Interview 8 Interview 9 Interview 10 Interview 11 Interview 12 Interview 13 Interview 14 Interview 15
. ................................................................................................................................................................................ 19 . ................................................................................................................................................................................ 23 . ................................................................................................................................................................................ 26 . ................................................................................................................................................................................ 30 . ................................................................................................................................................................................ 33 . ................................................................................................................................................................................ 35 . ................................................................................................................................................................................ 37 . ................................................................................................................................................................................ 39 . ................................................................................................................................................................................ 41 . ................................................................................................................................................................................ 44 . ................................................................................................................................................................................ 47 . ................................................................................................................................................................................ 49 . ................................................................................................................................................................................ 52 . ................................................................................................................................................................................ 54 . ................................................................................................................................................................................ 58
Bijlage – Aandachtspunten voor de interviews............................................................................................................ 59
2
Woord vooraf
In 2010 vond er een onderzoek plaats naar de rol die kerken spelen op het terrein van armoede. Deelnemers aan dit onderzoek waren: • • • • • • • • • • • • • • •
Protestantse Kerk in Nederland (Kerk in Actie) Rooms-Katholiek Kerkgenootschap in Nederland Vincentiusvereniging-Nederland Remonstrantse Broederschap Christelijke Gereformeerde Kerken in Nederland Oud-Katholieke Kerk van Nederland Gereformeerde Kerken vrijgemaakt Evangelische Alliantie (Verenigde Pinkster- en Evangeliegemeenten, Leger des Heils, Unie van Baptistengemeenten, ABC-gemeenten, Kerk van de Nazarener, Rafaël Nederland) Evangelische Broedergemeenten Koptische Orthodoxe Kerk Basisbeweging Nederland Kerkgenootschap der Zevende-dags Adventisten
Van dit onderzoek is het verslag te vinden in het rapport 'Armoede in Nederland - onderzoek naar hulpverlening door diaconieën, parochiële caritas instellingen en andere kerkelijke organisaties in Nederland 2010' (ISBN/EAN 978-90-75684-21-6). Het is te bestellen voor € 5,- bij:
[email protected], (030) 880 13 37 Het is ook te downloaden van: www.kerkinactie.nl/armoedeonderzoek Met het onderzoek willen landelijke kerkelijke organen inzicht krijgen in het aantal lokale kerken dat betrokken is bij de ondersteuning van mensen die financieel in de problemen zijn geraakt en wat deze in dat kader doen. De bevindingen en conclusies van het onderzoek zijn van belang voor beleidsadvisering van kerken, politiek en maatschappelijke organisaties en groepen met het oog op de positieverbetering van mensen in armoede. Het onderzoek is uitgevoerd door een uitgebreide vragenlijst te sturen aan plaatselijke kerken. Er was daarbij behoefte om dit kwantitatieve onderzoek aan te vullen en daarmee te verdiepen met kwalitatieve gegevens uit geloofsgemeenschappen in die plattelandsgebieden of in ieder geval in regio's buiten de grote stedelijke gebieden waar zich de armoede relatief het meest voordoet. Dat leidde tot een deelonderzoek waarvan in deze uitgave verslag wordt gedaan. Het eerste deel bevat de rapportage van de voornaamste bevinding, in het tweede deel zijn de verslagen van de interviews opgenomen. Ten einde de geïnterviewden zoveel mogelijk de gelegenheid te geven open te spreken, zijn deze geanonimiseerd.
3
De interviews zijn afgenomen door Wim Althuis, Jan Damen, Simon Drost, Trudy Eikelenboom, Jan Maasen, Jan Willem Menkveld, Jac van Oppen, Derk Jan Poel, Harry Scharrenborg, Erik Sengers, Henk Stam, Carla van der Vlist, Hub Vossen. Graag wil ik hen hartelijk bedanken voor dit werk, dat de grondslag vormde voor deze uitgave. Herman Noordegraaf november 2010
4
Samenvatting
Inleiding In aanvulling op het onderzoek Armoede in Nederland 2010 is er onderzoek gedaan naar kerken in die plattelandsgebieden - of in ieder geval in regio's buiten de grote stedelijke gebieden - waar zich de armoede het meest voordoet. Daarbij zijn burgerlijke gemeenten in dit onderzoek opgenomen waarin relatief veel armoede voorkomt. Ze zijn gekozen aan de hand van de Armoedemonitor en het Armoedebericht van het Centraal Bureau voor de Statistiek en het Sociaal en Cultureel Planbureau en de daarin opgenomen overzichten over de ruimtelijke spreiding van armoede. In vijftien burgerlijke gemeenten, verspreid over de provincies, zijn interviews gehouden met vertegenwoordigers van kerken, uitgevoerd door medewerkers van de landelijke kerken. Op grond daarvan heeft Herman Noordegraaf het rapport geschreven. Geprobeerd is om zo inzicht te krijgen in wat lokale kerken doen op het terrein van armoedebestrijding, hoe dit ingebed is in het geheel van activiteiten en in samenwerkingsrelaties. Het werken aan bewustwording kreeg specifieke aandacht omdat de kerkelijke anti-armoedebeweging dit terecht als belangrijk ziet: politieke en andere maatregelen vereisen immers een bewustzijn en erkenning van de armoedeproblematiek. Naar kerkelijke achtergrond ging het om de volgende geloofsgemeenschappen: Protestantse Kerk in Nederland (6), Rooms-Katholieke Kerk (6), Gereformeerde Kerk vrijgemaakt (1), Christelijke Gereformeerde Kerk (1) en Evangelische Baptisten Gemeente (1). De geïnterviewden waren diakenen, leden van parochiële caritas instellingen (pci), een pastoor en een voorzitter-oudste. Het onderzoek pretendeert geen representativiteit. Daarvoor is het aantal geselecteerde gemeenten te beperkt. Zeker in combinatie met het wel representatieve kwantitatieve onderzoek geeft dit onderzoek echter een beeld dat bij kan dragen aan de verdere doordenking van het kerkelijk beleid in plattelandsgebieden en de bovenlokale kerkelijke organisatie dienaangaande.
Activiteiten Wat betreft de activiteiten die gericht zijn op mensen in materiële nood of die anderszins hulp behoeven, komen we een scala aan activiteiten tegen. We noemen de voornaamste.
5
Materiële hulpverlening Vrijwel alle respondenten geven aan dat zij op enigerlei wijze aan materiële hulpverlening doen. Slechts in één geval is daar vrijwel geen sprake van. In meerderheid gaat het om financiële hulpverlening. Daarnaast wordt bijvoorbeeld ook genoemd het verschaffen van tegoedbonnen voor de slager, het inzamelen van kinderkleding, het organiseren van een ruilbeurs of goederenactie. Meer dan eens wordt daarbij aangegeven dat het om een beperkt aantal aanvragen gaat. Praktische hulpverlening Al dan niet in combinatie met materiële hulpverlening wordt er praktische hulp geboden, 'hand- en spandiensten', zoals het helpen bij het inrichten van een woning, het zorgen voor vervoer (bijvoorbeeld naar het ziekenhuis), hulp bij het invullen van formulieren, de opvang van kinderen, het regelen van een goedkope verzekering, het meegaan met mensen naar instanties. Vluchtelingen/asielzoekers In zes gevallen wordt als specifieke doelgroep vluchtelingen en asielzoekers genoemd. Het gaat dan om financiële hulp en/of praktische ondersteuning. Schuldhulpverlening Opvallend is dat betrokkenheid bij schuldhulpverlening slechts een enkele keer expliciet wordt genoemd. Een keer betreft het dan het verwijzen en begeleiden naar professionele schuldhulporganisaties. Weer een andere keer betreft het de overname van een lening. Misschien is dit geen afzonderlijk aandachtspunt, maar komt het vooral aan de orde via materiële hulpverlening. Kerstpakketten In veel geloofsgemeenschappen blijkt er een traditie te zijn om met Kerst iets te doen en te organiseren. De verspreiding van de pakketten kan plaatsvinden onder iedereen boven een bepaalde leeftijd (vaak 70 of 75 jaar) en is dan niet specifiek op minder draagkrachtigen gericht, maar in de meerderheid van de gevallen gaat het (ook) om deze laatste groep. Andere activiteiten Enige malen worden nog andere activiteiten genoemd die (ook) voor mensen met een laag inkomen bestemd zijn: • De organisatie van een maaltijdgroep. Dit wordt drie keer genoemd, waarvan één keer vermeld
6
wordt dat de activiteit beëindigd werd wegens gebrek aan belangstelling. • Voorlichting over regelingen. Eén keer wordt vermeld dat er in het kerkblad aandacht is besteed aan het minimabeleid van de burgerlijke gemeente. • Een enkele keer vinden we de vermelding van vakantieweken. De landelijke kerken faciliteren deze voor ouderen en mensen met een handicap. Plaatselijke kerken kunnen hiervan gebruik maken. • Aandacht met het oog op vakanties, zoals het geven van een financiële bijdrage aan mensen met een minimuminkomen vlak voor de grote vakantie.
Bereiken we de mensen? In vrijwel alle interviews kwam de vraag aan de orde of de mensen met materiële noden wel door de kerk 'gevonden' worden en of dat erg zou zijn als dat niet of slechts in beperkte mate het geval zou zijn. Daarbij kristalliseert zich in de antwoorden een aantal lijnen uit: • De vraag is van weinig belang: armoede komt bij ons niet voor. • Als kerk bereiken we de mensen met materiële nood maar ten dele, maar daar staat tegenover dat bij ons in het dorp of in de kerk mensen naar elkaar omzien. • Doordat we in een dorpsgemeenschap zitten, kennen we elkaar en weten we als kerk als er nood is. Daarbij werkt het bevorderend als van een diaconie of een pci mensen deel uitmaken die bekend zijn in het dorp. Een probleem is wel dat er toch ook stille armen zijn. • We zouden wel willen, maar weten niet of maar beperkt hoe. • Juist in een dorpsgemeenschap is het lastiger om noden op te sporen: er is schaamte onder de mensen en men houdt de armoede verborgen. Of men is te trots om hulp te vragen.
Een wijd vertakt intern netwerk Uit de gegeven reacties blijkt dat kerken over een wijd vertakt netwerk beschikken en een geheel van activiteiten waardoor de (meelevende) kerkleden bereikt worden. Zonder volledig te zijn noemen we voorbeelden die in de verslagen te vinden zijn: zorgkringen, zusterhulp, kerkelijke telefooncirkel, bezoekwerk (ouderlingen, pastoraatsgroep, be-
zoekbroeders, soms ook diakenen), contactdames, wijkteams, predikanten, kerkrentmeesters, pastoors, kerkenraad, parochiebestuur, kerktelefoon, bedienen van Avondmaal bij mensen thuis, bezorgen van de zondagsgroet. Toch blijkt dat dit potentieel om mensen te bereiken maar ten dele benut wordt, doordat er geen of onvoldoende afspraken gemaakt zijn over het signaleren van materiële noden en het doorgeven daarvan aan de diaconie of de pci.
Samenwerking met andere kerken en kerkelijke organisaties In zeven gevallen blijkt geen sprake van samenwerking van de desbetreffende kerk met andere kerken op het terrein van lokale armoede. In acht gevallen is daar wel sprake van. Daarin kan men onderscheiden tussen samenwerking met betrekking tot een enkele activiteit of bredere vormen van samenwerking. Zo wordt drie keer vermeld dat er samenwerking is als het gaat om de Kerstpakkettenactie of de organisatie van de Kerstbijeenkomst. Bredere vormen van samenwerking zijn te vinden in de samenwerking tussen twee pci’en uit naburige gemeenten, tussen diaconieën, tussen een pci en een diaconie, in diaconale platforms (2x) en in een samenwerkingsverband voor de mimima (1x). Opvallend is overigens dat de kennis van provinciale of regionale kerkelijke Arme Kant-groepen bij de geïnterviewden beperkt is.
Relaties met de burgerlijke gemeente en maatschappelijke organisaties Wat opvalt is dat de relaties met de burgerlijke gemeente en maatschappelijke organisaties grotendeels niet structureel zijn. Zij lopen via informele contacten of er wordt contact gelegd als er behoefte aan is als gevolg van een concrete vraag om hulpverlening. De contacten met de burgerlijke gemeente/sociale dienst en het maatschappelijk werk worden het meest genoemd. Soms worden ook genoemd woningbouwcorporaties, nutsbedrijven, thuiszorg, Stichting Welzijn Ouderen, het CDA.
7
In een zevental gemeenten zijn er verbindingen tussen de kerk(en) en de Wmo, door zitting te hebben in een Wmo-adviesraad of door contact te hebben met een lid dat kerkelijk betrokken is of door informele contacten. De Wmo staat overigens aan het begin en geeft nog niet veel doorwerking te zien naar de relatie tussen kerken, gemeente en maatschappelijke organisaties.
Voedselbanken Acht respondenten geven aan dat er op enigerlei wijze een relatie bestaat met en voedselbank. Genoemd worden: • De medewerking door gemeenteleden als vrijwilligers. • Incidentele samenwerking. • Financiële steun. • Afspraken om de kerk te informeren. • Brede betrokkenheid (bestuurlijk, vrijwilligers, financieel en met goederen) In zeven gevallen is er geen contact of samenwerking tussen kerken en voedselbanken. Een enkele keer weet men niet van een voedselbank in de regio af, maar de voornaamste overwegingen zijn dat er zo goed als geen gebruik van wordt gemaakt in het dorp of dat het niet nodig is om dat de voedselbank al van anderen veel ondersteuning krijgt. Eén keer zijn de diensten aangeboden, maar heeft de voedselbank verder niet gereageerd.
Bewustwording Werken de geloofsgemeenschappen doelgericht aan bewustwording van de noden die er zijn? Uit de gegeven reacties blijkt dat er een driedeling te maken is: kerken die beleidsmatig aan bewustwording werken, zij die dit enigszins doen en zij die dit niet doen en zich er vaak ook niet van bewust zijn dat hier en taak voor kerken zou kunnen liggen. Bijna de helft van de respondenten geeft aan niet of nauwelijks aan bewustwording te werken (7). Het aantal van degenen die dit enigszins doen bedraagt 4. Een minderheid (4) werkt hier wel bewust aan.
Slotbeschouwing We kunnen de hoofdlijnen van de bevindingen als volgt weergeven. Allereerst valt de beschikbaarheid op. Vrijwel alle respondenten geven aan dat zij inspringen als er een beroep op hen gedaan wordt om hulp door mensen in materiële problemen. Deze beschikbaarheid kan lopen van: 'aanspreekbaar zijn op' tot 'een actief zoeken naar'. Deze beschikbaarheid uit zich niet alleen in materiële hulpverlening, maar in een veelheid van kleinschalige activiteiten. Een volgend punt dat opvalt, is dat wegens de kleinschaligheid veel informeel verloopt. In de hulpverlening gaat het om een beperkt aantal mensen. Dat kan samenhangen met een gering aantal mensen in het dorp met financiële problemen en/of met de onderlinge informele zorg. Door verschillende respondenten wordt daarbij overigens aangegeven dat de vraag 'hoe vinden we de mensen?' van belang is. Is het enerzijds zo dat mensen elkaar kennen en dus weten dat er problemen zijn, anderzijds kan dit voor mensen een reden zijn om uit schaamte/trots niet om hulp te vragen en het des te sterker te verbergen: stille armoede. De vraag moet gesteld worden of juist niet in een dorpssamenleving zich stille armoede kan voordoen. Wat verder opvalt is, dat kerken vooral in hun intern netwerk functioneren en dat structurele samenwerking met andere kerken, de burgerlijke gemeente en maatschappelijke organisaties in beperkte mate aanwezig is. Dat kan zijn omdat de kerk zelf er niet voor kiest, maar ook dat een burgerlijke gemeente of maatschappelijke organisaties in deze afstand houden. Wat betreft het functioneren als intern netwerk moet opgemerkt worden dat de organisatorische vormgeving en taakverdelingen binnen de kerk ertoe kan leiden dat het signaleren van materiële noden buiten het circuit van de diaconie of de caritas niet vanzelfsprekend is. Het vereist doelbewuste aandacht om tot ontschotting te komen in de kerk! Het structureel werken aan bewustwording (welke noden zijn er, wat zijn daarvan de achtergronden en wat kan er gedaan worden?) gebeurt in een minderheid van de kerken. Als belangrijkste vuistregel voor het beleid is in het licht van het bovenstaande te formuleren: ga bewust om met de mogelijkheden die er zijn en wees alert op het creëren van mogelijkheden.
8
Bij het eerste valt te denken aan het benutten van de netwerken die kerken hebben, zowel informeel als formeel. Dat kan ertoe bijdragen dat binnen de kerk als geheel (pastores, ouderlingen, degenen die bezoekwerk doen) men erop let of er materiële noden zijn, deze signaleert en bespreekt met de diaconie of de PCI. Dit is op zich niet iets dat extra tijd kost, mits men op dit punt toegerust is. Het vereist primair dat men zich hiervan bewust wil zijn. Het tweede, en dat zal meer aandacht en tijd vergen, is de bereidheid om in netwerken te participeren, met andere kerken, de burgerlijke gemeenten en andere organisaties. Men kan hier op praktische bezwaren van menskracht en vereiste deskundigheid stuiten. Wellicht dat dit voor een deel opgevangen kan worden door interlokale samenwerking. Deze kan ook dienstig zijn omdat de burgerlijke gemeente vaak meerdere lokale kerken omvat. Het kan ook goed zijn om degene die deelneemt in bijvoorbeeld overlegstructuren met organisaties op het terrein van sociale zaken en zorg en welzijn te zoeken buiten de kring van de ambtsdragers of de leden van de PCI. Het gaat er dan om iemand te vinden die op het desbetreffende terrein expertise heeft. Vereist is dat er goede afspraken gemaakt worden over communicatie tussen de diaconie of PCI en de desbetreffende persoon/personen. Een derde punt is het werken aan bewustwording. Ook hier zijn met geringe tijdsinvesteringen zaken te verwezenlijken: aankondigingen bij de desbetreffende collectes, aandacht voor mensen in materiële nood in de gebeden, korte toelichtingen in het kerkblad, het stimuleren van deelname aan diaconale activiteiten, zoals een voedselbank. Gezien de belangrijke rol van de pastor in het kerkelijk leven is het belang dat deze het belang van aandacht voor armoede onderschrijft en mee helpt vorm te geven en initiatieven ondersteunt. Andere activiteiten zullen meer aandacht en tijd vergen, zoals de organisatie van een cursus of speciale bijeenkomsten. Het is goed om te bedenken dat hiervoor veel geschikt materiaal beschikbaar is dat te verkrijgen is bij landelijke kerken organen en de werkgroep Arme Kant van Nederland/EVA.
Deel I - Rapportage van de onderzoeksbevindingen
Achtergronden en opzet van het onderzoek Doel van het onderzoek was om meer zicht te krijgen op wat kerken in plattelandsgebieden met veel armoede als kerken aan activiteiten doen om lokale armoede te bestrijden. Meer toegespitst geformuleerd ging het in het deelonderzoek om de volgende vragen: komen lokale geloofsgemeenschappen op het platteland armoede tegen, wat zijn hun ervaringen en werkwijzen, waar liggen mogelijkheden en moeilijkheden om in een dergelijke omgeving aan armoedebestrijding te doen? In vijftien burgerlijke gemeenten zijn daartoe interviews gehouden met vertegenwoordigers van kerken. Medewerkers van de Protestantse Kerk in Nederland, van diverse rooms-katholieke bisdommen, de Evangelisch Alliantie, het Diaconaal Steunpunt van de Gereformeerde Kerken Vrijgemaakt en het Landelijk Diaconaal Bureau van de Christelijke Gereformeerde Kerken hebben de interviews gehouden van februari tot mei 2010. Voor de selectie van de te interviewen lokale kerken zijn aan de hand van de 'Armoedemonitor' en het 'Armoedebericht' van het Centraal Bureau voor de Statistiek en het Sociaal en Cultureel Planbureau en de daarin opgenomen overzichten over de ruimtelijke spreiding van armoede die burgerlijke gemeenten in dit onderzoek opgenomen waarin zich relatief veel armoede voordoet.1 De spreiding naar provincie was: • • • • • • • • • • • •
Groningen 1 Friesland 1 Drenthe 1 Overijssel (Twente) 2 Flevoland 1 Gelderland (Achterhoek) 1 Noord-Holland 1 Zuid-Holland (eilanden) 1 Zeeland (Zeeuws-Vlaanderen) 1 Noord-Brabant noordwest/west 2 Noord-Brabant midden 2 Limburg (Zuid) 1
De interviews zijn gehouden aan de hand van aandachtspunten die betrekking hadden op: • de activiteiten in het algemeen en op materiële nood in het bijzonder; 1. Zie: Centraal Bureau voor de Statistiek, Lage inkomens, kans op armoede en uitsluiting 2009, Den Haag/Heerlen 2009. Zie ook eerdere uitgaven van de Armoedemonitor en het Armoedebericht.
• de samenwerking met anderen buiten het eigen kerkgenootschap, met de burgerlijke gemeente en maatschappelijke organisaties, de voedselbank en met groepen, organen en personen binnen de eigen kerkelijke gemeenschap; • overige activiteiten; • werken aan bewustwording. (zie voor lijst met aandachtspunten voor het interview bijlage 1) Geprobeerd is om zo inzicht te krijgen in wat lokale kerken doen op het terrein van armoedebestrijding, hoe deze ingebed is in het geheel van activiteiten en in samenwerkingsrelaties en in de vraag of er aan bewustwording gewerkt wordt. Dit laatste is van belang omdat in de kerkelijke anti-armoedebeweging dit als wezenlijk is gezien: politieke en andere maatregelen vereisen immers een bewustzijn en erkenning van de armoedeproblematiek. De geïnterviewden waren diakenen, leden van Parochiële Caritas Instellingen (PCI), een pastoor en een voorzitter-oudste. Naar kerkelijke achtergrond ging het om de volgende geloofsgemeenschappen: • Protestantse Kerk in Nederland 6 (Protestantse Gemeente 4) (Hervormde Gemeente 1) (Gereformeerde Kerk 1) Geïnterviewd: diakenen (één keer was ook een gemeenteadviseur aanwezig). • Rooms-Katholieke Kerk 6 Geïnterviewd: leden van Parochiële Caritas Instellingen: 5 (één keer was het lid tevens lid van de Stichting Kerk en minima); pastoor: 12. • Gereformeerde Kerk Vrijgemaakt 1 Geïnterviewd: diakenen. • Christelijke Gereformeerde Kerk 1 Geïnterviewd: diakenen. • Evangelische Baptisten Gemeente 1 Geïnterviewd: voorzitter-oudste. Alvorens over te gaan tot de rapportage van de voornaamste bevindingen moet uitdrukkelijk vermeld worden dat dit onderzoek geen representativiteit pretendeert: daarvoor is het aantal geselecteerde gemeenten te beperkt. Zeker in combinatie met het wel representatieve kwantitatieve onderzoek geeft dit onderzoek echter een beeld dat bij kan dragen aan de verdere doordenking van het kerkelijk beleid in plattelandsgebieden en de bovenlokale kerkelijke organisatie dienaangaande. 2. Omdat het door praktische omstandigheden niet lukte om een mondeling interview te houden met de pastoor, is een aantal gegevens via de mail verkregen.
9
Onderzoeksresultaten
A. Activitetien Wat betreft de activiteiten die gericht zijn op mensen in materiële nood of die anderszins hulp behoeven, komen we een scala van activiteiten tegen. We noemen in de volgende alinea's de voornaamste. Materiële hulpverlening Vrijwel alle respondenten geven aan dat zij op enigerlei wijze aan materiële hulpverlening doen. Slechts in één geval is daar vrijwel geen sprake van. In meerderheid gaat het om financiële hulpverlening. Daarnaast worden bijvoorbeeld ook genoemd het verschaffen van tegoedbonnen voor de slager, het inzamelen van kinderkleding, het organiseren van een ruilbeurs of goederenactie. Meer dan eens wordt daarbij aangegeven dat het om een beperkt aantal aanvragen gaat. Een praktische vraag is hoe mensen met materiële nood gevonden kunnen worden. Verderop zullen wij daar verder op ingaan. De PCI verleent zeer zelden noodhulp. Soms wordt aan mensen die het nodig hebben maar niet kunnen betalen een reis naar Lourdes aangeboden. Er was een noodfonds, maar dit is onlangs opgeheven. Er werd weinig gebruik van gemaakt. In de begroting van de kerk is geen budget opgenomen voor diaconie en armoedebestrijding. Wel geeft hij (de pastoor) aan dat er wel eens mensen (kampbewoners en zwervers) aan de deur aankloppen voor een financiële ondersteuning. Hier wordt vanuit de parochie dan een kleine financiële bijdrage geleverd. Recente voorbeelden van financiële ondersteuning zijn het mogelijk maken voor een meisje van het lidmaatschap van een club en de gedeeltelijke bekostiging van een uitvaart van een bejaarde Poolse vrouw. Praktische hulpverlening Al dan niet in combinatie met materiële hulpverlening wordt er praktische hulp geboden, 'hand- en spandiensten', zoals het helpen bij het inrichten van een woning, het zorgen voor vervoer (bijvoorbeeld naar het ziekenhuis), hulp bij het invullen van formulieren, de opvang van kinderen, het regelen van een goedkope verzekering, het meegaan met mensen naar instanties. Het aantal hulpaanvragen is beperkt tot ongeveer twee per jaar. Het gaat vaak om mensen die al bij de Stadsbank zijn terechtgekomen, maar het kan bijvoorbeeld ook gaan om het regelen van
vervoer naar een ziekenhuis of het geven/lenen van geld voor de aanschaf van een wasmachine. De diaconie bezit zes woningen. Hiermee worden regelmatig mensen aan een (tijdelijke) woning geholpen. Het komt daarbij wel eens voor dat zij de huur (tijdelijk) niet hoeven te betalen. Als er onder de leden van de protestantse gemeente geen behoefte is aan deze woningen kunnen ze ook worden gebruikt door de PCI of de burgerlijke gemeente. Er wordt niet alleen financiële hulp geboden. Diakenen zorgen er ook voor dat het huis van mensen opgeknapt wordt, dat mensen begeleid worden bij het invullen van formulieren. Diakenen nemen contact op instanties, na toestemming van betrokken en gaan daar met hen of zonder hen heen om bepaalde zaken aan te kaarten. Men begeleidt mensen naar het ziekenhuis en zoekt een geschikte omgeving voor een kind om zich goed te kunnen ontspannen. Vluchtelingen/asielzoekers In zes gevallen wordt als specifieke doelgroep vluchtelingen en asielzoekers genoemd. Het gaat dan om financiële hulp en/of praktische ondersteuning. In onze gemeente was lange tijd een asielzoekerscentrum gehad. In die tijd werkten de kerken samen in het TOV (Tijdelijke Opvang Vluchtelingen). Het stuitte ons tegen de borst, dat de burgerlijke gemeente niets deed. We hebben er toen als PCI behoorlijk mee te maken gehad. Parochianen konden ook steun geven ten behoeve van vluchtelingen. Er is toen veel gegeven. Vier jaar geleden is het AZC opgeheven. Men heeft toen nog een tijdje een vluchtelingenfamilie gesteund totdat die op eigen benen kon staan. Langdurige betaling van allerlei lasten aan een vluchtelingengezin. Opvangcentrum Vluchtelingen krijgt financiële steun. Momenteel proberen de protestantse diaconieën gezamenlijk een project op te zetten om het asielzoekers (financieel) mogelijk te maken hun kinderen naar de crèche te doen. Er is in de afgelopen jaren veel hulp gegeven aan vluchtelingen die moesten wachten op het generaal pardon en daarna op het regelen van een definitieve oplossing. De diaconie heeft een
10
11
gezin vier jaar lang onderhouden, die niet meer geholpen werd door de lokale overheid en organisaties. Dit gezin heeft momenteel een status en de kinderen ontwikkelen zich goed. Daar zijn de diakenen vooral blij mee. De ondersteuning van dit gezin heeft veel energie en tijd gekost. Schuldhulpverlening Opvallend is dat betrokkenheid bij schuldhulpverlening slechts een enkele keer expliciet wordt genoemd. Een keer betreft het dan het verwijzen en begeleiden naar professionele schuldhulporganisaties. Weer een andere keer betrof het de overname van een lening. De overname van een gemeentelijke lening bij een gezin in schulden: de verschuldigde lening werd door de Kredietbank verstrekt tegen 10%; de Caritasinstelling vraagt aan het gezin slechts 3,5%. Misschien is dit geen afzonderlijk aandachtspunt, maar komt het vooral aan de orde via materiële hulpverlening. In het kielzog van dit punt kan nog verwezen worden naar een interessante activiteit, namelijk het organiseren van gesprekken over het bewust omgaan met geld. Kerstpakketten In veel geloofsgemeenschappen blijkt er een traditie te zijn om met Kerst iets te doen en te organiseren. Elk jaar in december deelt de kerk kerstpakketten uit aan mensen waarvan bekend is dat ze wel wat extra’s kunnen gebruiken: 'Voor deze mensen kan dat een groot verschil uitmaken.' Extra kerstattentie voor Stille Armoede – er wordt een oproep geplaatst in het kerkblad, en is bedoeld voor allen die er behoefte aan hebben dus ook buiten de kerkgemeenschap. Het wordt per situatie bekeken. Veel informatie en signalen worden verkregen via de vaste ‘chef’ van de dorps supermarkt die daar al lang werkzaam is en z’n klanten goed kent. Hij is ook lid van de kerk. Andere informatie komt via contactpersonen, ouderlingen, predikant en kerkelijk werker. De verspreiding van de pakketten kan plaatsvinden onder een ieder die een bepaalde leeftijdsgrens gepasseerd is en is dan niet specifiek op minder draagkrachtigen gericht, maar in de meerderheid van de gevallen gaat het (ook) om deze laatste groep. Naast de algemene activiteit is er ook in samenwerking met de PCI van een naburige gemeente
de kerstpakkettenactie (een kerstpakket voor mensen en voor sommigen ook iets financieels erbij). Deze actie gebruiken we ook om mensen beter te leren kennen en mensen en situaties op het spoor te komen waar hulp nodig is. De laatste jaren organiseert de PCI een kerstactie. De uitgaven bleven beperkt en men wilde toch wat doen voor mensen in nood. Via de pastoor kreeg men een aantal namen en adressen. Toen heeft de PCI een stapel boodschappenbonnen van tien euro gekocht bij de Albert Heijn en die bezorgd. Elk adres kreeg voor 70 tot 80 euro bonnen. Waarom bonnen? 'We hebben leergeld betaald met het geven van geld.' In het afgelopen jaar ging het om zeven gezinnen. Andere activiteiten voor Kerstmis zijn de Kerstmaaltijden. Deze staan open voor in principe ieder kerklid boven een bepaalde leeftijd. Andere activiteiten Enige malen worden nog andere activiteiten genoemd die (ook) voor mensen met een laag inkomen bestemd zijn: • De organisatie van een maaltijdgroep. Dit wordt drie keer genoemd, waarbij één keer vermeld wordt dat de activiteit beëindigd werd wegens gebrek aan belangstelling. • Voorlichting over regelingen. Een keer wordt vermeld dat er in het kerkblad aandacht is besteed aan het minimabeleid van de burgerlijke gemeente. • Een enkele keer vinden we de vermelding van vakantieweken. De landelijke kerken faciliteren deze voor ouderen en mensen met een handicap. Plaatselijke kerken kunnen hiervan gebruik maken. • De moeite waard om te vermelden is de activiteit 'vakantie-extra', die een keer genoemd wordt. Deze wordt voor mensen op en rond het minimum verstrekt in de maand mei. Het betreft een financiële regeling die de diaconie in overleg met de afdeling sociale zaken beschikbaar stelt voor mensen die niet op vakantie kunnen gaan wegens onvoldoende financiële middelen. Het is een extraatje en het gaat niet om grote bedragen. De bekendmaking van de regeling wordt huis aan huis in het dorp verspreid. In 2009 maakten 35 personen er gebruik van. • Een soortgelijk initiatief vinden we in een ander dorp waar mensen met een minimuminkomen vlak voor de grote vakantie een financiële bijdrage krijgen.
12
Bereiken we de mensen? In vrijwel alle interviews kwam de vraag aan de orde of de mensen met materiële noden wel door de kerk 'gevonden' worden en of dat erg zou zijn als dat niet of slechts in beperkte mate het geval zou zijn. Daarbij kristalliseert zich in de antwoorden een aantal lijnen uit: • De vraag is van weinig belang: armoede komt bij ons niet voor. "Je kunt gerust zeggen: het is hier niet arm. Daar geloof ik niets van. Nee, echt niet." De diakenen geven aan dat er in deze streek dan sprake mag zijn van leerachterstand en ‘onderontwikkeld’ zijn en dat de lonen lager zijn dan elders in het land, toch is dat blijkbaar geen probleem. De levensstandaard en het bestedingspatroon zijn anders dan elders en de vaste lasten zijn hier lager. Daarnaast spelen ook andere dingen een grote rol: de onderlinge familiebanden en de ‘buurt’, al geven de mannen overigens wel aan dat de individualisering en verwesterlijking hier ook steeds meer doorzetten. • Als kerk bereiken we de mensen met materiële nood maar ten dele, maar daar staat tegenover dat bij ons in het dorp of in de kerk mensen naar elkaar omzien. Mensen helpen elkaar spontaan met praktische karweitjes maar soms ook door het geven van geld of bonnen voor de slager of iets.dergelijks zonder dat ze daar onderling over praten (onder het motto: ‘laat uw linker hand niet weten wat uw rechter hand doet’). Een diaken merkt op: 'Er is nog heel veel stille hulp in de gemeente.' Soms gebeurt dat ook wel financieel. 'Je hebt er geen zicht op, maar ik weet van 3 gezinnen pertinent dat ze dit doen.' Zo gaan er regelmatig tassen met kleding door de gemeente. Natuurlijk is veel niet direct zichtbaar voor het oog van diakenen. • Doordat we in een dorpsgemeenschap zitten, kennen we elkaar en weten we als kerk als er nood is. Daarbij werkt het bevorderend als van een diaconie of en pci mensen deel uitmaken die bekend zijn in het dorp. In het gesprek blijkt dat de informatie over wie wat nodig heeft vooral boven komt omdat de gemeenschap overzichtelijke is en men elkaar goed kent. In de diaconie zitten bovendien mensen die
veel op scholen komen, een voormalig kraamverzorgster, een politieagent, een medewerker van een Postbankkantoor, een administratiefmedewerker, een melkveehouder. Het stimuleert ook dat je als diakenen actief deel uit maakt van de dorpsgemeenschap en de mensen kent, vooral ook de mensen die een met hun beroep weer veel mensen tegenkomen. Naast zijn werk en kerkelijke inzet, was de voorzitter-oudste 15 jaar actief als secretaris van de plaatselijke Gehandicaptenorganisatie, waardoor hij een bekende inwoner is en over een groot netwerk beschikt in alle lagen van de bevolking. De penningmeester van de PCI is tevens ouderenadviseur bij de KBO. • Een probleem is wel dat er toch ook stille armen zijn. Hier in de dorpen valt het mee. Er is veel sociale controle en ook sociale ondersteuning, hoewel er ook soms stille armoede is van mensen die niet gekend zijn. Deze zijn moeilijk in the picture te krijgen. • We zouden wel willen, maar weten niet of maar beperkt hoe. De diaconie richt zich niet doelbewust op het opsporen van mensen met materiële problemen of armoede. Niet uit onwil maar meer uit verlegenheid met de zaak. Het lukt niet om mensen te vinden en mensen doen geen beroep op de diaconie voor steun. In de afgelopen 8 jaar zijn er wel geteld twee individuele hulpeverleningssituaties geweest. Wel wordt er individueel geholpen als het nodig is en is men zich bewust dat je ogen en oren open moet houden. Zo werd een problematische drinker een tijdlang als buddy in het oog gehouden. 'Je moet het hebben van horen en zeggen, goede voelsprieten hebben…' De eeuwige uitdaging in dit werk is het signaleren. Waar zitten ze? Waar is de nood? • Juist in een dorpsgemeenschap is het lastiger om noden op te sporen: er is schaamte onder de mensen en men houdt de armoede verborgen. Of men is te trots om hulp te vragen. Als mensen komen, komen ze vaak te laat. Er is nog best veel schaamtegevoel! En men kent mekaar onderling ook te goed. 'Ik persoonlijk zou ook nooit naar de diaconie stappen', aldus één van de diakenen. Wat daar dan voor nodig is, kan
13
hij niet zeggen. 'Hier in het Noorden is nog een groot schaamtegevoel, je probeert het toch eerst zelf op te lossen', zegt een ander. 'Eerst familie, vrienden en kennissen', maar niet iedereen heeft waarschijnlijk dit eerste vangnet of durft daar aan te kloppen en ook niet bij de diaconie. Het opsporen van nood wordt als een moeilijke vraag gezien. 'Als er nood is, dan helpen we uiteraard, maar er komt weinig voorbij. Er zijn mensen waarvan wij denken dat ze het financieel niet zo best hebben. Maar hun trots houdt hen waarschijnlijk tegen om daarover open tegen ons te zijn.' Een wijd vertakt intern netwerk Uit de gegeven reacties blijkt dat kerken over een wijd vertakt netwerk beschikken en een geheel van activiteiten waardoor de (meelevende) kerkleden bereikt worden. Zonder volledig te zijn noemen we voorbeelden die in de verslagen te vinden zijn: zorgkringen, zusterhulp, kerkelijke telefooncirkel, bezoekwerk (ouderlingen, pastoraatsgroep, bezoekbroeders, soms ook diakenen), contactdames, wijkteams, predikanten, kerkrentmeesters, pastoors, kerkenraad, parochiebestuur, kerktelefoon, bedienen van Avondmaal bij mensen thuis, bezorgen van de zondagsgroet. Toch blijkt dat dit potentieel om mensen te bereiken maar ten dele benut wordt doordat er geen of onvoldoende afspraken gemaakt zijn over het signaleren van materiële noden en het doorgeven daarvan aan de diaconie of de pci. Er zijn wijkteams waarbij ook diakenen betrokken zijn. De diakenen hebben het idee en beleven het zo dat ze op de tweede plaats komen. De ouderling schrijft de bijeenkomsten van het wijkteam uit. Weinig overleg en directe vraag aan diaconie. Twee maal per jaar is er een overleg tussen ouderlingen en diaconie. Met de predikant is weinig direct diaconaal overleg. Er komen vanuit de ouderlingen en predikant weinig tot geen signalen aan de diakenen. Met Kerkbalans zijn er wel enkele telefonische meldingen geweest bij de diaconie van mensen die aangaven het bedrag niet te kunnen opbrengen. Direct na Kerkbalans komen de vrijwilligers bij elkaar om signalen door te geven aan de diaconie. Met mensen die het bedrag niet kunnen betalen is en gesprek geweest en heeft de diaconie waar mogelijk bijgesprongen. Als er steun wordt verleend, gebeurt dat meestal op basis van signalen van de predikant of de kerkrentmeesters. Als mensen bij de kerkrent-
meesters aangeven dat ze niet kunnen bijdragen vanwege financiële problemen wordt dit doorgegeven aan de diaconie. Vanuit het pastorale team worden zelden signalen over armoede afgegeven aan de diaconie. Diakenen vervullen hun diaconale taak zelfstandig maar krijgen signalen van predikant en ouderlingen wel door. Het onderwerp armoede is niet iets wat diakenen actief hun medeambtsdragers op bevragen. De pastores komen 'natuurlijk' in aanraking met mensen in materiële nood. Van het Caritasbestuur hebben alle pastores inclusief de emeriti een 'potje' ontvangen. Daarmee kunnen zij bijvoorbeeld voor iemand een strippenkaart voor de bus naar de daklozenopvang aanschaffen. Als dit geld bij een pastor op is, krijgt deze van het Caritasbestuur een nieuw bedrag voor 'zijn Noodfonds'.
Samenwerking met andere kerken en kerkelijke organisaties Had het zojuist genoemde punt betrekking op de samenwerking binnen de diverse groepen, organen en personen in het kerkelijk netwerk, nu is de vraag aan de orde of er samenwerking is met andere kerken en kerkelijke organisaties. We spitsen dat toe op de vraag of er samenwerking is met het oog op armoedebestrijding. We gaan nu niet in op de vraag of samenwerking in algemene zin is, bijvoorbeeld in het kader van en Raad van Kerken, tenzij deze ook de samenwerking op het terrein van armoede omvat. In zeven gevallen blijkt geen sprake van samenwerking met het oog op armoedebestrijding. In acht gevallen is daar wel sprake van. Daarin kan men onderscheiden tussen samenwerking met betrekking tot een enkele activiteit of bredere vormen van samenwerking. Zo wordt drie keer vermeld dat er samenwerking is als het gaat om de Kerstpakkettenactie of de organisatie van de Kerstbijeenkomst. Bredere vormen van samenwerking zijn te vinden in de samenwerking tussen twee pci's uit naburige gemeenten, tussen diaconieën, tussen een pci en een diaconie, in diaconale platforms (2x) en in een samenwerkingsverband voor de mimima (1x)
14
Opvallend is overigens dat de kennis van provinciale of regionale kerkelijke Arme Kant-groepen bij de geïnterviewden beperkt is.
Relaties met de burgerlijke gemeente en maatschappelijke organisaties Wat opvalt is dat de relaties met de burgerlijke gemeente en maatschappelijke organisaties grotendeels niet structureel zijn. Zij lopen via informele contacten of er wordt contact gelegd als er behoefte aan is als gevolg van een concrete vraag om hulpverlening. De contacten met de burgerlijke gemeente/sociale dienst en het maatschappelijk werk worden het meest genoemd. Soms worden ook genoemd woningbouwcorporaties, nutsbedrijven, thuiszorg, Stichting Welzijn ouderen, het CDA. Er zijn veel contacten met de burgerlijke gemeente en maatschappelijke organisaties op persoonlijk niveau, echter niet namens de kerkelijke gemeenschap. "Het is de taak van de voorganger om betrokken te zijn bij het wijkwerk en het bezoeken van openbare vergaderingen." Destijds had de voorganger (als voormalig beleidsmedewerker Sociale Zaken) ook veel ingangen bij en ervaring met het leggen en uitbouwen van contacten richting de gemeente. Er is weinig contact, structureel contact met maatschappelijke organisaties, burgerlijke gemeente, schuldhulpverlening, woningbouwverenigingen, nutsbedrijven, maatschappelijk werk. Als er contact is dan omdat er toevallig incidenteel noodzaak is. Vanuit het Diaconaal Platform worden soms vragen neergelegd bij de burgerlijke gemeente. De burgerlijke gemeente geeft via het Diaconaal Platform voorlichting over bijvoorbeeld de WMO, de aanpak van huiselijk geweld of over de ondersteuning die mensen kunnen krijgen bij het invullen van belastingformulieren. Het initiatief voor dergelijke voorlichting is doorgaans afkomstig van het Diaconaal Platform. Van een formele relatie tussen Diaconaal Platform en de burgerlijke gemeente is geen sprake. Via een diaken die bij de gemeente werkt zijn er wel informele contacten. Via de informele contacten wordt wel eens geregeld dat de burgerlijke gemeente
iemand extra steun geeft. Ook is een lid van het Diaconaal Platform tevens lid van de WMO-raad. De diakenen voelen zich bij de overheid en maatschappelijke organisaties serieus genomen als ze willen overleggen over een hulpvraag of meer informatie willen inwinnen. De diaken bellen en gaan vooral naar de instanties toe om in gesprek te gaan. Dit wordt altijd gegeven op een uitzondering na, bij een gezin waar veel hulpverlening bij betrokken is geweest. De diaconie heeft dit gezin toen wel ondersteund met voedselhulp. De PCI heeft goede contacten met het algemeen maatschappelijk werk via het persoonlijke netwerk van een oud-lid. Dat kanaal is een aantal keren gebruikt om mensen in de schuldhulpverlening te krijgen. De contacten met de sociale dienst zijn de afgelopen jaren verbeterd. Dat geldt ook voor de woningbouwcorporatie. Die reageert tegenwoordig ook sneller, als mensen in de schulden komen. Informeel is er ook nog wel eens contact met het CDA: een parochiaan is raadslid. Een andere parochiaan werkt bij de sociale dienst. 'We hebben niet verschrikkelijk veel structurele contacten, maar wel incidenteel als het nodig is.' Ieder bestuurslid heeft contacten met verenigingen en verbanden: je maakt deel uit van de gemeenschap. De huidige contacten met de burgerlijke gemeenten en haar Sociale Dienst zijn vooral incidenteel. Ze lopen doorgaans via de penningmeester, die het afdelingshoofd Sociale Zaken goed kent. Daarnaast gaat de pas benoemde voorzitter binnenkort kennismaken met de gemeente. Tot slot is een vrouwelijk bestuurslid oud-raadslid en oud-wethouder van de gemeente. Een voorbeeld van structureel contact is het volgende: Er is een goede samenwerking met de gemeente. Twee keer per jaar organiseert de gemeente een vergadering met alle diaconieën en caritasinstellingen. Dit overleg vindt plaats sinds het ontstaan van de fusiegemeente. Zowel gemeente als kerken voelden de behoefte aan dit overleg. Misschien heeft meegewerkt dat een ambtenaar eerder in de diaconie heeft gezeten. 'De samenwerking is gewoon heel goed.' De gemeente is open in het geven van informatie over het beleid
15
en over de mogelijkheden die beschikbaar zijn voor minima. In een zevental gemeenten zijn er verbindingen tussen de kerk(en) en de Wmo, door zitting te hebben in een Wmo-adviesraad of door contact te hebben met een lid dat kerkelijk betrokken is of door informele contacten. De Wmo staat overigens aan het begin en geeft nog niet veel doorwerking te zien naar de relatie tussen kerken, gemeente en maatschappelijke organisaties. Wel zijn er enkele diakenen die in de adviescommissie van de WMO zitting hebben maar waar weinig samenwerking of structurele impuls vanuit gaat. Is ook nog maar kort bezig. De invoering van de WMO heeft (nog) niet veel veranderd in de verhouding met de gemeente. Wel is de WMO-raad weleens op bezoek geweest. We nemen niet deel aan het Wmo-beraad maar worden via het maatschappelijk werk op de hoogte gehouden. Goede connecties.
Voedselbanken In heel Nederland zijn voedselbanken te vinden. Er is geen regio waar geen voedselbank is en er zijn nog meer uitdeelpunten. Kerken zijn hierbij betrokken via vrijwilligers, financiële en materiële ondersteuning, door het beschikbaar stellen van ruimten, bestuurlijk, door wederzijdse verwijzingen en nog anderszins. Hoe ligt dat bij onze respondenten? Acht respondenten geven aan dat er op enigerlei wijze er een relatie is met en voedselbank. Genoemd worden: • De medewerking door gemeenteleden als vrijwilligers. • Incidentele samenwerking. Er is een voedselbank, aanvankelijk tegen de zin van de gemeente opgericht maar ondertussen door diezelfde gemeente wel ondersteund met een substantieel bedrag. Een particulier zonder banden met de kerken is ermee begonnen. Ze krijgen hulp overal vandaan uit de lokale en provinciale samenleving en bedienen ongeveer 20 adressen. De kerken zijn er niet rechtstreeks bij betrokken, wel zijn er contacten. Zo is er samenwerking bij de kerstpakkettenactie en worden er incidenteel adressen uitgewisseld. De voedselbank kan zichzelf goed helpen.
• Financiële steun. • Afspraken om de kerk te informeren. Er is contact met de voedselbank. De afspraak is dat als mensen uit onze gemeente er gebruik van maken ze het ons laten weten (gaat om een paar mensen).Geen (vraag om) financiële ondersteuning. • Brede betrokkenheid. De voedselbank is gestart vanuit de Baptistenkerk. Zij waren toch altijd wat meer actief op het gebied van de naastenliefde. Geleidelijk aan hebben de gezamenlijke diaconieën zich bij de voedselbank aangesloten. Niet zozeer omdat de nood toenam, maar omdat men oog kreeg voor de positieve ervaringen elders. Momenteel draait de voedselbank als stichting; nu alweer ongeveer vijf jaar. Het bestuur wordt gevormd door mensen uit de verschillende kerken/diaconieën, maar het gaat hierbij niet om officiële afvaardigingen. Bij de samenstelling van het bestuur gaat het om het creëren van een breed draagvlak voor het werk van de stichting. De voedselbank komt aan voedsel door giften van bedrijven in de vorm van goederen en door de voedselinzamelingen in de verschillende kerken. Zij ontvangt ook geldelijke giften van kerken, bedrijven en particulieren. Met dit geld kunnen producten worden ingekocht. Hierbij wordt altijd gezocht naar de leverancier die tegen de laagste prijs kan leveren. De bank ontvangt geen subsidie van de burgerlijke gemeente. Er staat een (onbekende) weldoener achter de voedselbank die bijspringt als de bodem van de kas in zicht komt. De voedselbank is opgezet vanuit de kerken. De visie is dat de overheid zelf meer aandacht zou moeten besteden aan de voedselproblematiek en zelf voedselbanken zou moeten oprichten of bestaande voedselbanken zou moeten subsidiëren. De gemeente beperkt zich tot het geven van informatie, maar zien of steunen de voedselbank verder niet.. Kortom: de diaconie steunt de voedselbank op velerlei wijze (financieel, menskracht, voedsel inzameling, bestuurlijk). Er is een centrale voedselbank in deze streek. De diaconie participeert daarin. Van daaruit worden 14 pakketten uitgedeeld voor hun eigen dorp. De diaken die betrokken is bij de voedselbank probeert contact op te bouwen met deze mensen en ze verder te steunen. Ook worden er collectes gehouden tijdens de eredienst bestemd voor de centrale voedselbank
16
en zijn er jaarlijks acties bij de supermarkten in de vorm van spaarzegels. Voor elke € 10,- aan boodschappen krijg je een spaarzegel. Als de spaarkaart vol is krijg een boodschappenpakket ter waarde van € 45,-. Bij de gemeenteleden vraagt de diaconie dan hun overtollige zegels bij hen in te leveren zodat de diaconie aan het eind van de actie gemiddeld zo’n 15 a 20 pakketten kan afleveren bij die gezinnen die dit broodnodig hebben. Een altijd zeer welkome aanvulling op hun wekelijkse boodschappen. In zeven gevallen is er geen contact of samenwerking tussen kerken en voedselbanken. Een enkele keer weet men niet van een voedselbank in de regio af, maar de voornaamste overwegingen zijn dat er zo goed als geen gebruik van wordt gemaakt in het dorp of dat het niet nodig is omdat de voedselbank al van anderen veel ondersteuning krijgt. Eén keer zijn de diensten aangeboden, maar heeft de voedselbank verder niet gereageerd. De geïnterviewden weten niet van de voedselbank. "We hebben geen voedselbank, maar moestuintjes." Mensen kennen elkaar hier en zouden er toch niet snel gebruik van maken. Misschien gaan zij naar de voedselbank elders. Bij de start van de voedselbank heeft de PCI contact gehad met de initiatiefnemers en haar diensten aangeboden voor indiceren van gebruikers, het verlenen van hand- en spandiensten, e.d. Daar is door de voedselbank nooit op gereageerd. De PCI heeft de indruk, dat de voedselbank goed draait. Maar er zijn geen contacten.
Bewustwording Werken de geloofsgemeenschappen doelgericht aan bewustwording van de noden die er zijn? In principe staat hier een breed scala van mogelijkheden ter beschikking zoals het kerkblad, de website, de kerkdienst, gemeenteavonden, leerervaringen opgedaan in het diaconale werk, de catechese, het vormingsen toerustingswerk en zo is er meer te noemen. In de gegeven reacties blijkt dat er een driedeling te maken is: kerken die beleidsmatig aan bewustwording werken, zij die dit enigszins doen en zij die dit niet doen en zich vaak er ook niet van bewust zijn dat hier en taak voor kerken zou kunnen liggen. • Bijna de helft (7) van de respondenten geeft aan niet of nauwelijks aan bewustwording te werken.
Dit gebeurt zeker niet structureel. Er is geen beleid voor en hangt dus wat af van het initiatief van de diaken. Weinig hulp, instrumenten en tijd om daar nu mee bezig te zijn. • Het aantal van degenen die dit enigszins doen bedraagt 4. Er wordt weinig tot geen publiciteit gegeven aan het thema armoede en armoedebestrijding. De protestanten bestemmen (een deel van) de kerstcollecte aan de kerstpakkettenactie. De katholieken houden af en toe een speciale (deur)collecte voor armoedebestrijding. De predikanten stelt in kerkdiensten het thema arm en rijk wel aan de orde. Hij staat hiervoor open, maar de diakenen moeten dit wel stimuleren bij tijd en wijle. Ook gaan diakenen wel in gesprek met mensen die een negatief beeld hebben van hulpvragers. De sociale controle uit zich vooral in de beeldvorming die ze tegenkomen bij mensen uit de kerkelijke gemeente en daarbuiten, waarbij het gedrag van hulpvragers ter discussie wordt gesteld. Stille armoede zien ze vooral bij agrariërs, waarbij sprake is van een negatief gezinsinkomen. Door een ervaringsverhaal van een agrariër die zijn bedrijf had moeten beëindigen in de streekkrant te laten zetten, kwam er meer gesprek en werd het taboe iets doorbroken. • Een minderheid (4) werkt hier wel bewust aan. De diaconie levert in het kader van bewustwording steeds een spreker voor de jaarlijkse gemeenteavond. Dit jaar staat gevangenenzorg op de agenda. De PCI collecteert twee keer per jaar in de kerk voor haar werk. Dat zorgt voor een zekere bewustwording. Een beknopt (financieel) jaarverslag wordt gepubliceerd in het parochieblad en de plaatselijke krant. Door de publiciteit worden ook nieuwe geldstromen gegenereerd naar de PCI. Zo wordt er via lokale stichtingen geld gegeven en komen er giften van particulieren . Eens per jaar is er een door het dekenaat georganiseerde diaconale zondag, waar de parochie/PCI ook aan meedoet. Door de samenwerking met Diaconaction doen daar ook jongeren aan mee.
Slotbeschouwing: voornaamste bevindingen We kunnen de hoofdlijnen van de bevindingen als volgt weergeven. Allereerst valt op de beschikbaarheid. Vrijwel alle respondenten geven aan dat als een beroep gedaan wordt om hulp door mensen in materiële problemen zij inspringen. Deze beschikbaarheid kan lopen van: 'aanspreekbaar zijn op' tot 'een actief zoeken naar'.
deelname door vrijwilligers, bestuurlijke deelname of nog anderszins.
Deze beschikbaarheid uit zich niet alleen in materiële hulpverlening, maar in een veelheid van kleinschalige activiteiten, waarbij praktische hulpverlening en het verlenen van kerstpakketten vooral genoemd moeten worden.
Zijn er nu op grond van het bovenstaande enige aanbevelingen te formuleren voor die kerken die willen nadenken of zij hun beleid en activiteiten als het gaat om armoede in de lokale situatie te verbeteren? Uiteraard zal steeds weer gekeken moeten worden naar de mogelijkheden en onmogelijkheden in de eigen lokale situatie. Van belang zijn: het bewust omgaan met de mogelijkheden die er zijn en het creëren van mogelijkheden.
Een volgend punt dat opvalt, is dat wegens de kleinschaligheid veel informeel verloopt. Men kent elkaar en dat wordt nog versterkt als mensen in een pci of diaconie ook anderszins een sleutelpositie in het dorp inneemt. In de hulpverlening gaat het om een beperkt aantal mensen. Dat kan samenhangen met een gering aantal mensen in het dorp met financiële problemen en met de onderlinge informele zorg. Door verschillende respondenten wordt daarbij overigens aangegeven dat de vraag 'hoe vinden we de mensen?' van belang is. Is het enerzijds zo dat mensen elkaar kennen en dus weten dat er problemen zijn, anderzijds kan dit voor mensen een reden zijn om uit schaamte/ trots niet om hulp te vragen en het des te sterker te verbergen: stille armoede. De vraag moet gesteld worden of juist niet in een dorpssamenleving zich stille armoede kan voordoen. Wat verder opvalt is, dat kerken vooral in hun intern netwerk functioneren en dat structurele samenwerking met andere kerken, de burgerlijke gemeente en maatschappelijke organisaties in beperkte mate aanwezig is. Dat kan zijn omdat de kerk zelf er niet voor kiest, maar ook dat een burgerlijke gemeente of maatschappelijke organisaties in deze afstand houden. Wat betreft het functioneren als intern netwerk moet opgemerkt worden dat de organisatorische vormgeving en taakverdelingen binnen de kerk ertoe kan leiden dat het signaleren van materiële noden buiten het circuit van de diaconie of de caritas niet vanzelfsprekend is. Het vereist doelbewuste aandacht om tot ontschotting te komen in de kerk! Specifieke aandacht kreeg de relatie met de voedselbanken. Een kleine meerderheid van de respondenten gaf aan dat er op enigerlei wijze er een relatie is met de voedselbank. Deze kan lopen van incidentele samenwerking tot een continue relatie, die betrekking kan hebben op verwijzingen, financiële steun,
Het structureel werken aan bewustwording (welke noden zijn er, wat zijn daarvan de achtergronden en wat kan er gedaan worden?) gebeurt in een minderheid van de kerken.
Bij het eerste valt te denken aan het benutten van de netwerken die kerken hebben, zowel informeel als formeel. Dat kan ertoe bijdragen dat men binnen de kerk als geheel (pastores, ouderlingen, degenen die bezoekwerk doen) alert is op materiële noden, deze signaleert en bespreekt met de diaconie of de pci. Dit is op zich niet iets dat extra tijd kost mits men op dit punt toegerust is. Het vereist primair dat men zich hiervan bewust wil zijn. Het tweede, en dat zal meer aandacht en tijd vergen, is de bereidheid om in netwerken te participeren, met andere kerken, de burgerlijke gemeenten en andere organisaties. Men kan hier op praktische bezwaren van menskracht en vereiste deskundigheid stuiten. Wellicht dat dit voor een deel opgevangen kan worden door interlokale samenwerking. Deze kan ook dienstig zijn omdat de burgerlijke gemeente vaak meerdere lokale kerken omvat. Het kan ook goed zijn om degene die deelneemt in bijvoorbeeld overlegstructuren met organisaties op het terrein van sociale zaken en zorg en welzijn te zoeken buiten de kring van de ambtsdragers of de leden van de pci. Het gaat er dan om iemand te vinden die op het desbetreffende terrein expertise heeft. Vereist is dat er goede afspraken gemaakt worden over communicatie tussen de diaconie of pci en de desbetreffende persoon/personen. Een derde punt is het werken aan bewustwording. Ook hier zijn met geringe tijdsinvesteringen zaken te verwezenlijken: aankondigingen bij de desbetreffende collectes, aandacht voor mensen in materiële nood in de gebeden, korte toelichtingen in het kerkblad, het stimuleren van deelname aan diaconale activiteiten, zoals een voedselbank. Gezien de belangrijke rol van de pastor in het kerkelijk leven is het belang dat deze het belang van aandacht voor
17
18
armoede onderschrijft en mee helpt vorm te geven en initiatieven ondersteunt. Andere activiteiten zullen meer aandacht en tijd vergen, zoals de organisatie van een cursus of speciale bijeenkomsten. Het is goed om te bedenken dat hiervoor veel geschikt materiaal beschikbaar is dat te verkrijgen is bij landelijke kerken organen en de werkgroep De Arme Kant van Nederland/EVA. Zo kunnen bestaande mogelijkheden beter benut worden en nieuwe mogelijkheden geschapen!
Deel II - Rapportage van de interviews
Interview 1
Het interview vond plaats met vier diakenen van de diaconie van de Gereformeerde Kerk (vrijgemaakt). Twee van hen zijn ervaren. De andere twee hebben minder ervaring. De burgerlijke gemeente telt ruim dertigduizend inwoners en kent naast een stad dorpen in de buitengebieden.
Activiteiten Binnen de gemeente Er zijn 14 wijken. 10 in de stad. Vier diakenen hebben een zogenaamde buitenwijk – dat zijn adressen die niet in de stad liggen. Het gaat hier om ongeveer 20% van de kerkelijke adressen. Er functioneren wijkteams en de diakenen gaan één keer per jaar samen met de ouderling op huisbezoek. Een diaken merkt op dat er toch wel veel overlap is in de werkzaamheden en dat op dat gebied de diaken soms bijna een halve ouderling is. Een andere diaken zit al twee jaar als diaken op een wijk waar geen ouderling is en dus doet deze diaken ook ‘alles’. Zusterhulp komt twee maal per jaar (maart, oktober) op de vergadering. De zusterhulp wordt expliciet geïnstrueerd dat ze veel ruggespraak met de wijkdiaken moeten houden (en ook andersom) over wat er in de wijk gebeurt. Soms wordt de kerkelijke telefooncirkel ingeschakeld als er iets bijzonders in de gemeente is gebeurd, bijvoorbeeld een sterfgeval. Dat betekent dat in dergelijke gevallen de ouderling wordt gebeld, evenals de diaken en eventueel ook de wijkzuster. In de oktobervergadering wordt besproken wat er met de kerstactie van dit jaar gaat gebeuren. Het Kerstmandje is soms ook voor mensen buiten de gemeente. Bijvoorbeeld voor de mensen in de flat dicht bij de kerk die misschien wel eens wat last hebben van alle kerkelijke verkeer. Het kerstmandje bevat meestal een Kerststukje dat door de jeugd van de kerk en de zusterhulp gemaakt is. Tegenwoordig gaat er ook de Kerst-cd van de Luisterpost bij. De zusterhulp biedt praktische hulp, hand- en spandiensten, en legt bezoekjes af, vooral bij ouderen en nieuw ingekomen gezinnen, jubilea, etc. Ze houden een oogje in het zeil, maken een bezoekrooster. Als ouderen die minder mobiel zijn vervoer nodig hebben, dan regelt de zusterhulp dat (of ze doen het zelf of vragen iemand in de wijk).
19
Een diaken merkt op: "Er is nog heel veel stille hulp in de gemeente”. Soms gebeurt dat ook wel financieel. “Je hebt er geen zicht op, maar ik weet van drie gezinnen pertinent dat ze dit doen”. Zo gaan er regelmatig tassen met kleding door de gemeente. Natuurlijk is veel niet direct zichtbaar voor het oog van diakenen. De ene diaken hoort regelmatig iets van zijn wijkzuster over wat er in de wijk speelt, de andere nooit. Volgens de diakenen heeft dat ook te maken met de wijk, zo heeft één diaken een hele jonge wijk en daar speelt gewoon minder. Maar men vindt wel dat je zelf ook actief contact moet onderhouden met de wijkzuster. De voorzitter zegt ook vaak: “Jongens, voordat je naar de diaconievergadering komt, zorg dat je even met je wijkzuster hebt gebeld. En bel ook zelf even als je iets tegenkomt in de wijk." Er zijn ook bezoekbroeders die de wijk bezoeken. Dit is meer pastoraal, op geestelijk vlak. De bezoekbroeder komt met de bijbel in de hand, de wijkzuster is veel meer praktisch. De bezoekbroeders zijn ingesteld om de ouderlingen te ontlasten. De wijkzusters om de diakenen te ontlasten. Er zijn ook adressen die vaker bezoek nodig hebben. De adressen waar wel eens iets aan de hand zou kunnen zijn. Daar moet je de vinger aan de pols houden en ook buiten het bezoekrooster eens op bezoek gaan. En dan ook even vragen: “Zijn er ook financiële stukken die even behandeld moeten worden, of waar je niet uit kunt komen?” Dit jaar heeft de commissie gemeente-opbouw de flat naast de kerk allemaal voorzien van paaseitjes. Dit jaar zal met de kerstactie elke bewoner in de woonflat naast de kerk een kerstbakje krijgen. “Ze hebben immers wel ‘last’ van ons”, geeft de diaken als motivering. Niet iedereen is het daarmee eens. Een duidelijk motief is er niet, toch vinden de diakenen dat ze hier wel bewust mee bezig zijn. De jeugdsoos wordt één keer in de maand bezocht door een diaken, bij toerbeurt. Een diaken vindt “dat wij als diaconie veel te weinig doen met de jeugd, we doen veel voor oude mensen enzo, maar jeugd is toch wel een beetje de toekomst." “Jongeren zouden na hun belijdenis direct moeten worden betrokken bij het werk in de kerk, in commissies o.i.d.”. Laat ze hun gaven (omgang met de techniek enzo) inzetten bij ouderen. Maar één van de problemen is wel “als de ouders niets doen, dan krijg je de jeugd ook niet meer mee. En dat is in onze gemeente ook al zo”.
20
Het thema diaconale gemeente is net vorig jaar besproken. “Toch hebben we het nauwelijks over buiten gehad, binnen wel, maar buiten amper”. “We doen te weinig activiteiten naar buiten”, is de mening van deze diakenen. Concrete activiteiten gericht op opsporen van nood in de gemeente Het gaat hier voornamelijk om voelsprieten… “Je moet het aanvoelen.” En onderling elkaar informeren tussen ouderling, zusterhulp en diaken. Als mensen komen, komen ze vaak te laat. Er is nog best veel schaamtegevoel! En men kent elkaar onderling ook te goed. “Ik persoonlijk zou ook nooit naar de diaconie stappen”, aldus één van de diakenen. Wat daar dan voor nodig is, kan hij niet zeggen. “Hier in het noorden is nog een groot schaamtegevoel; je probeert het toch eerst zelf op te lossen” zegt een ander. Eerst familie, vrienden en kennissen. Maar niet iedereen heeft waarschijnlijk dit eerste vangnet of durft daar aan te kloppen en ook niet bij de diaconie. “Armoede wordt gezien als schaamte, maar vaak kun je er niets aan doen, je hebt geen hogere opleiding, betere baan, je hebt nooit de kansen gehad. Voor jou honderd anderen, want voor wat jij doet heb je geen opleiding nodig. Dat deze mensen niet rond kunnen komen is vaak logisch en daar zou geen schaamte moeten zijn. Je hebt ook mensen die wel rond moeten kunnen komen, maar die niet met geld kunnen omgaan. Die zouden een keer een schop moeten hebben en zich schamen. Daar deugt iets niet”, aldus de mening van één van de diakenen. Anderen knikken instemmend. De vraag “Hebben jullie zicht op de risicogroepen?” wordt heel aarzelend bevestigd. “We weten wel ongeveer waar we extra moeten opletten, waar de lage salarissen zitten”. “Hier in het noorden zijn de salarissen sowieso lager dan in het westen. De levenskosten zijn ook hoger in het westen. Maar een fabrieksarbeider verdient snel 1000 euro minder hier in het noorden.” “Als je kijkt naar het gemiddelde opleidingsniveau in onze gemeente dan is dat niet hoog”. Hoger opgeleiden vertrekken, want hier zitten geen bedrijven”. In onze gemeente is 32% van de beroepsbevolking werkloos. Vroeger waren er veel ongeschoolde arbeiders. “Mensen die aan de universiteit zijn afgestudeerd en een Bachelor of Master hebben, die blijven hier niet. Wat moeten ze hier doen? Bij de Appie Heijin gaan werken, met alle respect voor die daar wel werken?” Er zijn hier veel ongeschoolden en veel kleine
ondernemers. “De middenstand is hier de grootste werkgever”. Gevolgen van de crisis zijn wel gemerkt in de eigen gemeente. Veel mensen die in de bouw zitten zijn nu nog werkloos. Niet iedereen heeft diaconale steun gehad. Dit zijn wel de mensen “die je goed in de picture moet houden” zeker als je weet dat ze niet snel vragen om hulp! Echte concrete activiteiten om nood op te sporen zijn er niet (anders dan huisbezoek en voelsprieten). Een diaken vraagt ook “Hoe zouden we dat moeten doen dan?” Wat kunnen we doen, meer dan bezoeken en mensen die steun hebben gehad goed in de gaten houden?” buiten de gemeente Op de vraag of de diakenen ook actief activiteiten ontplooien om armoede buiten de gemeente op te sporen, verzuchten de diakenen dat dit niet het geval is. Eén van de diakenen merkt op dat het Leger des Heils stopt. En dat er toch wel gekeken gaat worden of de gezamenlijke kerken dit gat misschien gaan opvullen. Dit overigens op verzoek van de gemeente, die in het pastoren-overleg heeft gevraagd wat kerken hierin kunnen betekenen. De gemeente geeft ook aan dat er te weinig gebruik wordt gemaakt van de WMO. De kerken praten wel, maar komen niet. Er is een diaconaal platform geweest, maar deze is feitelijk al weer ter ziele. Het heeft een jaar of twee, drie gefunctioneerd. Alleen de broeders van de GKv, CKG en hervormde kerk kwamen. De rest niet, die zagen interkerkelijk niet zitten. Het clubje hield het niet vol. Of er nieuwe plannen zijn? Een diaken merkt op dat daar wel weer wat aan moet gebeuren. De WMO-raad wordt opnieuw geïnstalleerd, met een CU-wethouder. De hoop vanuit de diakenen is dat hij dat een beetje gaat trekken. De burgemeester promoot het contact met de kerken, maar de PVDAwethouder houdt de kerken een beetje terzijde. Op de vraag hoeveel doen jullie aan financiële steunverlening? Geeft een diaken aan “We zijn behoorlijk ingeteerd op onze buffer. Dit jaar is € 14.998,- aan steun verleend”. Dit betreft de individuele financiële hulpverlening aan gemeenteleden. Daarnaast is er twaalf keer per jaar een collecte voor een diaconaal doel. Deze collectes gaan over het algemeen naar aan instellingen die gelieerd zijn aan de Gereformeerde Kerken (vrijgemaakt), maar zijn soms ook bestemd voor noodsituaties, zoals in Haïti. Er is één wasmachine die door een gemeentelid wordt gebruikt maar op naam van de diaconie staat. Zo wordt voorkomen dat deze bij financiële proble-
21
men verpatst wordt. De verhouding buiten en binnen de stad is overigens moeilijk aan te geven. De indruk bestaat bij de diakenen dat het vooral met de lagere opleiding te maken heeft en die mensen wonen zowel buiten als binnen de stad.
Samenwerking met anderen Kerkelijk is er contact met CGK maar er is niet veel samenwerking. Hier en daar beperkt kanselruil met CGK. Er wordt wel eens wat gepraat. Vanuit de diaconie is er heel weinig contact. “Ik zou zelfs niet eens weten wie op dit moment de secretaris is bij hun” zegt de secretaris van deze diaconie. Er is een Hervormde gemeente binnen de PKN gemeente waar wat contacten mee zijn. Vanuit de diaconie in het geheel weinig contacten. Vanuit de diaconie worden met deze beide diaconieën de gezamenlijke paas- en kerstmaaltijden georganiseerd voor 55+ eigen gemeente. Verder zijn er geen gezamenlijke contacten en activiteiten. De gezamenlijke ontmoetingsdiensten zijn o.a. vanwege financiën en verschillende verwachtingen beëindigd. Dit is overigens buiten de diaconie om gegaan. De kerkenraad heeft hier over beslist. Er is een bejaardensoos in de gemeente. Daar worden de CGK ouderen voor uitgenodigd. En hier en daar komt er een oudere uit de Hervormde Gemeente. De diaconie is er niet actief bij betrokken. Expliciet gevraagd naar de diaconale samenwerking met andere kerken. “Die is niet groot” zegt een diaken.
Relatie met maatschappelijke organisaties? De arme kant groepen die er zijn, zijn niet bekend bij de diakenen. Ze hebben er nooit van gehoord. De Stichting Solidariteit in de gemeente is wel bekend. Die verstrekt één keer per week maaltijden. Er is de vorige vergadering nog 100 euro gedoneerd aan deze stichting. Verder is er geen contact. Er zijn geen vormen van samenwerken, ook niet met de voedselbanken. Met één van de voedselbanken wordt niet samengewerkt, omdat de verhalen over de persoon die die voedselbank runt niet onverdeeld positief zijn. “Dus we houden ons er nog even verre van. Drie jaar geleden hebben ze overigens wel een gift van ons gehad hoor”. Met de andere voedselbanken is geen contact. “Daar krijgen we ook nooit geen verzoeken van binnen
ofzo”, zegt een diaken, als een uitleg waarom er geen contact is. Eén of twee gezinnen zijn misschien actief bij de voedselbanken.
Een plaatselijk fonds? “Ik denk niet meer dat er zo mee gewerkt wordt, niet meer vanuit de kerken”. “Het komt mij tenminste onbekend voor”, is de reactie van een diaken.
Contacten met de burgerlijke gemeente? “Nou …. Eigenlijk een beetje te weinig”. “Vier jaar geleden waren er goede contacten, maar op de een of andere manier, toen ik en hij niet meer in de diaconie zaten, is dat helemaal verwaterd. En probeer het nou maar weer terug te krijgen”. “Dat wordt heel lastig” “En we hadden het netjes overgedragen”. Maar “niet iedere diaken ziet het nut van de WMO”. En dus blijft het er dan bij. Zijn jullie op de hoogte van het beleid dat de gemeente voert, zoals minimabeleid? Er is een oudere (ex) diaken die met de vut is die dit wat weet en ook met mensen mee gaat als het nodig is. Een van de aanwezige diakenen is afgevaardigd in het bestuur van SOSl. Er is duidelijk geen structureel overleg met de burgerlijke gemeente. Ook niet op het gebied van WMO. Vier jaar geleden geprobeerd, met alle kerken, maar een aantal kerken zag dat niet zitten. Er zijn weinig activiteiten in dorp en de kerk doet er vaak niet aan mee, de diaconie ook niet. Er zijn ook geen contact met woningbouw, schuldhulpverlening, nutsbedrijven e.d. “Als het goed is moeten ze ons inschakelen voordat er bijv. een huisuitzetting plaats vind” zegt een diaken. “Ja, maar dat gebeurt dus niet” roept een ander vervolgens. “Maar heb je daarover van te voren contact met ze gehad dan om dit met ze te overleggen?” “Nee, maar misschien dat dat helemaal nog niet zo’n slecht idee is” antwoord een diaken. Een ander zegt “dat werkt toch niet, hoe kunnen zij nou weten wie er allemaal bij een kerk zitten?” En een relatie opbouwen voor als er eens wat gebeurt heeft volgens de diakenen ook geen zin “het zijn zulke kolossale en logge bedrijven!”. “Ze zitten helemaal niet te wachten op het onderhouden van relaties met een kerk”. Er is vorig jaar nog contact geweest met Essent over een situatie. “’t is heel zakelijk zoals ze bezig zijn daar.” Het heeft volgens hen ook geen zin om met een
22
NUTS-bedrijf te gaan praten, want je krijgt telkens een andere persoon, ze zijn knetterhard, het maakt ze allemaal niet uit. Ze sluiten gewoon af en liggen er echt niet wakker van. En natuurlijk hopen ze dat een kerk de persoon uit de nood kan helpen “want dan beuren hun de centen in elk geval”. “Bovendien word je al afgehouden bij het callcenter, die lezen je de regels wel voor”. De diaconie heeft al wel een paar noodacties moeten doen. Wat waren de achterliggende oorzaken in die gevallen? Meestal niet goed op orde hebben van financiële uitgaven. Bij het verlenen van steun worden ook de richtlijnen van het NIBUD gebruikt. Zeker als het gevoel bestaat dat er meer aan de hand is. “Je moet zicht op de zaak hebben. Nota’s en bankafschriften zien, anders kun je niet helpen", zegt een diaken.
Samenwerking met een voedselbank Dit is inmiddels al besproken. Er zijn meerdere voedselbanken, maar er wordt niet mee samengewerkt. Mogelijk dat één of twee gemeenteleden op vrijwillige titel wat doen. Er is één gemeentelid dat nog wel eens wat aan de voedselbank doneert. “Ach en de plaatselijke bedrijven leveren natuurlijk wel aan de voedselbank, zoals de broodfabriek verderop”. Geen nieuwe informatie dus.
Overige activiteiten Komt u in de overige activiteiten materiële noden tegen? Bijv. in bezoekwerk, opvang van vluchtelingen, Kerkbalans. Zoals gezegd is een gemeentelid betrokken als vrijwilliger in de gevangenis. Er is daarover geen contact met de diaconie. De diaconie is ook niet betrokken. Een aantal vrijwilligers uit de gemeente is betrokken bij het organiseren van de diensten in de gevangenis. Het gaat daarbij om hand en spandiensten zoals koffie schenken e.d. Daarnaast zijn er gemeenteleden die iets doen in het asielzoekers centrum Daarbij wordt ondersteuning geleverd die ook materieel is, zoals eten en drinken en kleren, maar niet aan te geven hoeveel. Er is daarover geen (officieel) contact met de diaconie.
Samenwerking intern Zoals gezegd zullen de wijkzusters zoveel mogelijk terug geven aan de diakenen wat ze zijn tegengekomen. Bij de ouderlingen is dat meer afhankelijk van de ouderling.
Hoe wordt omgegaan met materiële vragen? De uitgangspunten van het Diaconaal Steunpunt (van de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt) worden zoveel mogelijk gehanteerd. Zo min mogelijk zakelijke problemen worden door de diaconie ondersteund. Elke diaken heeft tot 300 euro vrij te besteden voor noodgevallen. Op de eerste vergadering moet dan melding worden gemaakt van de verleende steun. In principe wordt een lening verstrekt, na 12/24 maanden is er een moment om dit te heroverwegen. Daarbij gaat het de diaconie vooral om financiële bewustwording. “Al betalen ze elke maand maar 5 euro terug”. Natuurlijk is dit geen vaste regel, een bijstandsmoeder met een kapotte auto en wasmachine mag gewoon rekenen op een gift. Ook wordt eerst gekeken wat de voorliggende voorzieningen zijn. Altijd zijn er twee diakenen die op bezoek gaan om te inventariseren en het probleem boven water te krijgen. Het huisbezoek gebeurt samen met ouderling. Of dat goed gaat hangt af van de diaken. Een mondige diaken spreekt volwaardig mee. De niet mondige diaken niet. Het resultaat is toch vaak dat je als hulpouderling functioneert. Verder wordt dit onderwerp niet besproken op de Kerkenraad.
Werken aan bewustwording Dit gebeurt zeker niet structureel. Er is in geen beleid voor en hangt dus wat af van het initiatief van een diaken.
Interview 2
Het interview vond plaats met drie diakenen van de Protestantse Gemeente. Het dorp, onderdeel van een grotere gemeente, telt 2800 inwoners.
Activiteiten • De vakantie-extra voor mensen op en rond het sociaal minimum in de maand mei. Deze wordt huis aan huis verspreid in het dorp. De vakantieextra is een financiële bijdrage die de diaconie in overleg met Sociale Zaken van de burgerlijke gemeente beschikbaar stelt in geval mensen thuis blijven of niet op vakantie gaan omdat ze te weinig hebben. Het is geen vast bedrag; de hoogte is variabel. Het is een extraatje en het gaat niet om grote bedragen. In 2009 waren er 35 deelnemers die de ‘vakantie-extra’ ontvingen. Het gaat hier om maatwerk en financiële bijdragen. • Kerstpakket voor ouderen. • Extra kerstattentie voor Stille Armoede – er wordt een oproep geplaatst in het kerkblad, en is bedoeld voor allen die er behoefte aan hebben dus ook buiten de kerkgemeenschap. Het wordt per situatie bekeken. Veel informatie en signalen worden verkregen via de vaste ‘chef’ van de dorpssupermarkt die daar al lang werkzaam is en z’n klanten goed kent. Hij is ook lid van de kerk. Andere informatie komt via contactpersonen, ouderlingen, predikant en kerkelijk werker. • Paasgroetenactie: elk gezin krijgt een kaart met groeten namens de Protestantse Gemeente. • Individuele hulpverlening: soms aangedragen via de wijkouderling bijvoorbeeld als het gaat om reiskosten bij ziekenhuisbezoek of verzorgingshuis. • Er wordt door de diaconie vaak in het kerkblad gepubliceerd over extraatjes en met name ook informatie om het niet-gebruik-van-voorzieningen terug te dringen. De diaconie brengt onder de aandacht informatie uit het minimabeleid van de burgerlijke gemeente en extra voorzieningen. Dit doet ze via de Zondagsgroet en kerkblad. • Er is wel aangeboden om met mensen mee te gaan naar burgerlijke gemeente of loketten maar tot nu toe werd daar geen gebruik van gemaakt. • Diakenen komen bij de mensen thuis bijvoorbeeld met het avondmaal voor hen die niet meer naar de kerkdienst kunnen komen. • Weinig deelname van mensen aan de vakantieweken (Vakantiebureau) • Het blijkt ook dat het elk jaar weer moeilijker is om ouderen te ‘krijgen’ voor het ouderenuitje dat de diaconie organiseert; er wordt in de regio
23
ook veel door het dienstencentrum voor ouderen georganiseerd aan activiteiten e.d. • Met jongeren dienst (Toeterdiensten) aandacht voor Micha-campagne en millenniumdoelen • Jeugddiaconaat om de twee jaar met World Servants en onlangs jongeren die naar Bolivia zijn geweest. In het gesprek blijkt dat de informatie over wie wat nodig heeft vooral boven komt doordat de gemeenschap overzichtelijke is en men elkaar goed kent. Daarbij komt dat de kerkelijke gemeenschap en de diakenen elkaar veel en divers ontmoeten in de vele commissietjes en werkgroepen die deze gemeente kent. Er zijn veel dwarsverbanden en interactie. In de diaconie zitten bovendien mensen die veel op scholen komen, een voormalig kraamverzorgster, een politieagent, een medewerker van een Postbankkantoor, een administratief medewerker, een melkveehouder. Wat stimuleert? • Het concreet mensen kunnen helpen en verschil kunnen maken. Dat maakt dat het werk voldoening geeft. • De diaconie heeft een uitgesproken (ook onder elkaar als diakenen) visie dat helpen dichtbij van groot belang is. Te vaak wordt er wel geholpen voor ‘ver weg’ en dichtbij over het hoofd gezien. Verschil maken dichtbij dat is een belangrijke motivatie bij deze diaconie. • Het stimuleert ook dat je als diakenen actief deel uit maakt van de dorpsgemeenschap en de mensen kent, vooral ook de mensen die een met hun beroep weer veel mensen tegenkomen. Wat belemmert? • De blik naar binnen gericht vanwege de vele ingrijpende organisatievragen bij fusies e.d. • We vinden niet altijd de gegevens en cijfers – wie zijn er nog meer arm in ons dorp voor zover wij ze nog niet tegenkomen? Die informatie krijgen we niet via de instanties vanwege privacy. • Mogelijk toch ook ‘schaamte’ en dus verbergen van armoede ondanks goede contacten en waarnemingen van ons en onze contactpersonen, ouderlingen.Misschien ook: Bij zelfstandigen of agrarische sector is dat het weinig begrip vanuit de ‘burgers’ voor de huidige situatie van arme ondernemers. Weinig begrip en kennis van zaken.
Samenwerking met anderen? • Er vindt geen samenwerking met andere kerken plaats.
24
• Wel op basis van informele contacten via persoonlijke of beroepsnetwerken van individuele diakenen zoals bijvoorbeeld toevallig contact met een ouderenadviseur. • Er zijn geen contacten met belangenorganisaties, ook niet met ouderenbonden e.d. of Provinciale Arme Kant of provinciale uitkeringsgerechtigdenorganisatie. • Er bestaat geen regelmatig overleg tussen diakenen van verschillede diaconieën die deel uitmaken van de grote burgerlijke regiogemeente. • Wel is er deelname in beperkte mate (2 x per jaar) in het werkverband van diaconieën maar dat is weer met andere regio’s dan de burgerlijke gemeente. • Eenmalige briefuitwisseling met diaconieën van de PKN-gemeenten binnen de burgerlijke regiogemeente. Dat ging over meedoen aan het meebetalen bij begrafeniskosten. • Wel zijn er enkele diakenen die in de adviescommissie van de WMO zitting hebben, maar waar weinig samenwerking of structurele impuls vanuit gaat. Deze is ook nog maar kort bezig. • De diaconie is lid van de regionale instelling 'Lichtpunt', een instelling die mensen met tekort en problemen op praktische wijze met goederen en diensten ondersteunt. Dit is sterk praktisch gericht. De pastoraal werker die nu in de gemeente werkzaam is, werkte hiervoor bij deze stichting 'Lichtpunt' . • Wel heeft de diaconie contact gehad met de burgerlijke gemeente over de informatie in kerkbladen wat betreft voorliggende voorzieningen – de burgerlijke gemeente lijkt weinig toeschietelijk. • Er is weinig structureel contact met maatschappelijke organisaties, burgerlijke gemeente, schuldhulpverlening, woningbouwverenigingen, nutsbedrijven, maatschappelijk werk. Als er contact is dan omdat er toevallig incidenteel noodzaak is. • Er bestaat ook geen bovenplaatselijk noodfonds. • Er wordt niet bewust gewerkt aan het signaleren van noden en knelpunten aan het adres van de burgerlijke overheid. Wat belemmert? • Soms is het omdat de politieke kleur niet klikt met de kerk. • Te veel tijd is er gestoken in de eigen organisatie (fusie tot Protestantse Gemeente) waardoor weinig tijd en energie en bewustwording aanwezig waren om die stap, die toch al vaak moeizaam gaat, te zetten. • Zinvol is het wel om regionaal binnen de grotere burgerlijke gemeente als diaconieën contact en overleg te hebben. Het is er niet en wie gaat de kar trekken? Wie heeft de tijd en organiseert het dan?
Samenwerking met een Voedselbank Er bestaat geen samenwerking of contact met de Voedselbank. Er zijn ook geen eigen uitdeelpunten of eigen voedselacties anders dan hierboven beschreven.
Overige activiteiten Met Kerkbalans zijn er enkele telefonische meldingen geweest bij de diaconie van mensen die aangaven het bedrag niet te kunnen opbrengen. Met deze mensen is er een gesprek geest en heeft de diaconie waar mogelijk bij kunnen springen omdat er financiële hulpverlening nodig was. De diaconie en de kerkenraad zijn zich bewust dat mensen niet altijd het achterste van hun tong laten zien bij het niet reageren of afwijzen van Kerkbalans. Direct na Kerkbalans komen de vrijwilligers bij elkaar om signalen door te geven. Er wordt structureel een avond belegd voor de contactdames die de briefjes uitgedeeld hebben en die dan aan het eind bij elkaar komen om ervaringen te delen. Met hen wordt door de diaconie uitgewisseld of er signalen voor de diaconie opgepikt zijn. Die waren er niet vanuit de contactdames in 2009. De diaconie heeft geïnvesteerd in een nieuwe website (programmeur in ons midden), waarbij de Lucas-ontvangers gratis kerktelefoon ontvangen via internet. Het betreft hier een eigen internetservice van de kerkelijke gemeente die de naam heeft van Lucas en waar mensen zich kunnen aanmelden en op die manier gratis kerktelefoon ontvangen. Zondagsgroet wordt door diakenen rondgebracht en is dan ook ‘omzien naar elkaar’ in het contact bij het rondbrengen.
Samenwerking intern Al eerder aangegeven dat de fusie tot Protestantse Gemeente en alle activiteiten en bezinning daar omheen veel energie, tijd en naar binnen gericht perspectief heeft opgeleverd. Regelmatig – niet structureel – is er contact met de predikant en pastoraal werker die beiden diaconaal gemotiveerd zijn. Er zijn vele werkgroepjes en commissietjes waar ook diakenen deel van uitmaken en dus is er op natuur-
25
lijke wijze veel contact tussen de diverse beleidsverantwoordelijke personen en mensen die uitvoerend werk doen. Er is een kleine – grote kerkenraadstructuur en een systeem van wijkteams waarbij in eerste instantie de diakenen even vergeten leken door de ouderlingen. De diakenen zijn alert, initiatiefrijk en zelfbewust. De secretaris van de diaconie maakt deel uit van de werkgroep liturgie. De diaconie komt weinig toe aan bezinning op thema’s (bijvoorbeeld armoedebeleid e.d.). Men zou dat graag anders zien, maar er gebeurt tegelijkertijd ook veel van betekenis voor minima. De diakenen noemen zich ‘maatschappelijk sterk betrokken’, dat wil zeggen op de eigen directe gemeenschap binnen en buiten de kerk in het dorp en buitengebied. Wat stimuleerd? Goede pr en communicatie via internet e.d., zodat je diaconale werk een doel krijgt, dichtbij de mensen. Hierdoor snapt iedereen: hier doen we het voor. Wat belemmert Pr en activiteiten of acties die ver weg van wat mensen dagelijks bezighoudt.
Werken aan bewustwording Eén van de diakenen heeft toen ze diaken was in een naburig dorp op een diaconale avond het budgetspel gespeeld van de Arme Kant en dat is haar bijgebleven. Weinig hulp, instrumenten en tijd om daar nu mee bezig te zijn.
Tenslotte Zeer praktisch en hulpvol is het aanbod van de provinciale Arme Kant werkgroep via de zogenaamde 'Kanskaarten' die huis aan huis verspreid zijn en gaan over het aanbod van voorzieningen. Binnenkort toch maar eens de WMO-adviseur uitnodigen.
Interview 3
Het interview vond plaats met twee diakenen van de Christelijke Gereformeerde Kerk. Het dorp telt ruim 2000 inwoners en is onderdeel van een grotere burgerlijke gemeente, die één centrumplaats kent.
26
gende dorpen. Verder is het van belang in dit verband de stichting Welzijnswerk en de stichting Leergeld te noemen.
Het gesprek Enige gegevens Er bevinden zich 5 kerken in het dorp: • • • • •
PKN (hervormd) PKN (gereformeerd, ca 600 leden) CGK (ruim 500 leden) Zevende-dags Adventisten Gereformeerde Gemeente.
Alleen de laatstgenoemde gemeente heeft geen eigen predikant. In de rest van de burgerlijke gemeente bevinden zich ook aardig wat kerken. Er is één interprovinciale Arme Kant-werkgroep. De centrumplaats heeft sinds december 2005 een voedselbank. In 2007 was er ook 7 maanden lang een kledingbank, maar die moest stoppen vanwege gebrek aan financiële middelen en vrijwilligers. Subsidieaanvragen bij enige gemeenten en bij de provincie leverden niets op, want “al deze gemeenten en provincie zijn van mening dat er nagenoeg géén armoede is in deze burgerlijke gemeente of in de provincie en dat het ontwikkelen van nieuw beleid ten aanzien van armoede ook niet nodig is, zodat subsidies verstrekken overbodig is. Dit ondanks het feit dat deze subsidie door sommige personen, zoals onder meer een wethouder en een beleidsmedewerker van sociale zaken, was toegezegd.” Tegelijk is elders te lezen: “Hoewel de armoede hier niet veel groter was dan op andere plaatsen in Nederland, heeft de provincie en deze gemeente nog altijd een waas van historische armoedigheid om zich heen.” Uitkeringsgerechtigden kunnen terecht bij het ‘Werkplein’. Hierin werken UWV Werkbedrijf (samenvoeging van Centrum voor Werk en Inkomen (CWI) en de Uitvoeringsinstantie Werknemers Verzekeringen (UWV)) en de gemeentelijke Sociale Dienst samen. In 1997 is in de gemeente de stichting ONE (Omzien Naar Elkaar, www.stichtingone.nl) opgericht. Deze stichting wil hulp bieden aan mensen die door een samenloop van omstandigheden tussen wal en schip raken, die de weg niet weten en geen familie/ vrienden/kennissen hebben om hen uit de problemen te helpen en daardoor nog verder in het moeras wegzakken. Navraag bij iemand die bij deze stichting is betrokken, leerde dat er geen adressen in het dorp bekend zijn bij ONE, wel een aantal in andere omlig-
Beide diakenen, mannen van 45 en 49 jaar, zijn hun hele leven lid geweest van deze gemeente en hebben ook altijd in het dorp of in één van de omliggende dorpen gewoond. Ze zijn dus op en top inwoner van deze provincie.. Beide broeders geven gelijk aan wel wat verbaasd te zijn over het onderwerp van het gesprek: armoede in hun regio. Want wat is armoede? Op mijn wedervraag wat zij verstaan onder armoede, is de reactie: "Het niet hebben van de eerste levensbehoeften (eten/drinken, huisvesting en kleding). Dat je ’s avonds naar bed gaat met de gedachte ‘hoe moet ik morgen de kinderen eten geven?’. Dat is voor mij armoede (…) Maar om te zeggen dat dat hier nou voorkomt...” Gelijk komt er een punt op tafel, dat de rest van het gesprek in zekere zin zal beheersen: de mentaliteit van de inwoners van deze provincie. “Het probleem is: ze zeggen het niet”. Als ik naar aanleiding van dat laatste vervolgens opmerk dat er in de regio dus blijkbaar toch wel armoede is, spreken de mannen over ‘stille armoede’. En het is met recht ´stille armoede´, want de mensen hier, zoals de mannen aangeven, praten er niet over als het slecht gaat. Men zal dan vrijwel altijd zeggen dat het goed gaat als er naar zijn omstandigheden wordt gevraagd. Men zal ook vrijwel altijd bedanken voor hulp, als die wordt aangeboden. Men redt het zelf wel. “Je wilt die andere mensen ook niet opzadelen met jouw problemen, want die anderen moeten er ook voor martelen.” Die mentaliteit werkt als een enorme rem op de trotse bewoners van deze provincie, als het gaat om toegeven dat het niet gaat en dat ze eigenlijk hulp nodig hebben. Gelijk komt er nu een voorbeeld op tafel van mensen die om het hardst schreeuwden dat ze het zo slecht hadden. De diaconie is daar destijds ‘ingetrapt’ en heeft financiële bijstand en samen met de gemeente andere hulp in huis verleend. Wegens ernstige ziekte leek het ook echt nodig. Niet al te lang daarna werd er door de bewuste familie een vreselijk dure machine voor het bedrijf gekocht… Toen bleek dat er dus best geld was, maar dat alles in het bedrijf werd gestoken, waardoor er thuis geen brood meer op de plank was. “Daar is de diaconie fout in geweest, want ze hebben zich laten leiden door emotie."
27
Er is nog een reden waarom de diaconie zich extra bekocht voelde in deze ‘zaak’. Bij de hulp is gezegd: mochten de zaken er weer beter voorstaan, denk dan aan ons. De zaken staan er inmiddels veel beter voor (het bedrijf wordt almaar uitgebreid), maar ze hebben nooit een rode cent van deze familie ontvangen: een enorme teleurstelling. In het verloop van het gesprek blijkt wel dat de diaconie door deze ervaring veel kritischer en voorzichtiger is geworden als het gaat om het bieden van financiële hulp. Temeer daar ze ook al eens door een hulpverlener op het verkeerde spoor gezet zijn. Een zeker gezin moest écht geholpen worden, aldus deze persoon, maar daar bleek niets van waar te zijn. Gelukkig kwam deze ontdekking voordat er geld gegeven was. Enige tijd geleden is er een verzoek van iemand geweest, maar aan deze persoon is geen geld gegeven. Iemand is meegegaan en heeft boodschappen gekocht, zodat zeker was dat het geld niet verkeerd zou worden gebruikt. “Dat vind ik als diaconale hulp beter dan gewoon geld geven”, aldus één van de diakenen. Deze persoon is overigens ook al weer ‘verdwenen’, waardoor de diaconie zich opnieuw toch wel een beetje bekocht voelt. En het is al geen vetpot. Er wordt binnen de diaconie een zekere schroom gevoeld om om geld te vragen in de gemeente, “want de commissie van beheer komt ook al amper rond. En dan moeten wij het geld voor hun neus wegschrapen?” De diakenen vinden dus duidelijk dat de commissie van beheer eerst rond moet komen. De diakenen spreken wat de financiën betreft ook over “een beetje pech”. Veel ouderen, wier betrokkenheid en vrijgevigheid vaak groter is, trokken namelijk weg uit het dorp, naar (een verzorgingshuis in) de stad. Inmiddels is er een verzorgingshuis in het dorp, waardoor ouderen niet weg hoeven. Er is een enkele uitkeringsgerechtigde in de gemeente. Daarnaast heeft een aantal mensen onlangs ontslag gekregen. Ook in het dorp zijn de gevolgen van de economische crisis te merken.
Activiteiten Hieronder volgen de ‘taken’ van de diaconie: • • • • • • •
De gelden van de diaconie collectes; De financiën van kerkradio/telefoon; Financiële hulp binnen en buiten de gemeente; Een bestemming voor de avondmaalscollecte; De wekelijkse bloemengroet; Een spreker op de jaarlijkse gemeenteavond; De ophaallijst voor het autorijden;
• Folders voor op de leesplank; • Attenties voor zieken en alleenstaanden. Zoals gezegd, is het geen vetpot in de diaconie. Bij het uitgeven van geld komt de kerk bij veel mensen achteraan. Men is al blij als er aan het eind van het jaar nog wat geld over is, waar boekjes voor worden gekocht, die met Kerst tijdens een bezoekje aan de ouderen van de gemeente worden gegeven. “Maar dat vind ik niet echt een diaconale taak." Als er echt nood is, moeten er speciaal collectes worden gehouden in de gemeente, voordat er wat kan worden gedaan. “En dan valt het ook niet tegen wat er binnen komt. Als het maar zichtbaar is, de nood. Er is goed gegeven voor het hospice en voor de opvang van Russische kinderen op vakantie hier. Dat leeft. Maar als er een diaconale collecte wordt aangekondigd voor armoede in de gemeente, dan mag je wel 50 keer zeggen dat het er is en dan moeten ze ook haast nog weten wie het is en dan gaan ze controleren. Maar als het dan zo is, dan willen ze ook wel gul geven." Dat controleren is uiteraard niet zaak van de gemeente, dat is taak en verantwoordelijkheid van de diaconie. Behalve het halen en brengen van en naar de kerk wordt er niet echt een andere vorm van immateriële ondersteuning geleverd. Maar ook hier is het weer omdat mensen aangeven: “Het is niet nodig”. Hierboven is genoemd dat de diaconie een tijd gezorgd heeft voor de boodschappen bij iemand. Deze persoon is alweer vertrokken. Momenteel wordt er door de diaconie geen materiële ondersteuning gegeven aan gemeenteleden of aan mensen in de directe omgeving. De gemiddelde inwoner vraagt dus niet makkelijk zelf om hulp. Er is echter wel degelijk sprake van armoede, dus daar ligt een taak voor de diaconie om die op te sporen. Hoe doen ze dat? De Kerkelijk Contact Dienst, die in elk geval jaarlijks alle adressen in de kerkelijke gemeente langsgaat, heeft een signaleringsfunctie. Hier geldt dat geregeld contact en het opbouwen van een vertrouwensband nodig zijn, anders valt er bij de gesloten inwoners weinig te signaleren! Want deze zal, als hij het niet breed heeft, vaak het beste voor zijn gast op tafel zetten, om vervolgens zelf twee weken op een houtje te bijten, zonder dat de gast daar weet van heeft. Want de buitenkant is heel belangrijk voor de gemiddelde inwoner. Hij werkt zich liever kapot dan dat hij de hand ophoudt, waarbij één van de diakenen aangeeft dat zelf ook gedaan te hebben in een financieel zware periode. Het kerkelijk contact geeft vervolgens een en ander door aan de diaconie. Zelf is de diaconie niet actief op zoek naar armoede. Wat zouden ze hieraan kunnen doen? “Ach, sommige dingen kun je niet veran-
28
deren. Dat is gewoon de mentaliteit die hier heerst. Zo zijn de mensen hier”, waarna heel eerlijk volgt: “ik doe het zelf ook niet”.
Samenwerking met anderen De diaconie heeft geen contact met de diaconieën van de andere kerken in het dorp. “Misschien is dat wel traditie. Net als de hervormden en de gereformeerden, dat wordt ook nooit wat! Het gaat wel samen, maar…. dan wel in ons gebouw!” Toch hebben de beide diakenen niet het idee dat ieder voor zichzelf het wiel moet uitvinden. En daarbij komt: er worden nu geregeld laagdrempelige, interkerkelijke diensten gehouden, dus wie weet hoe dat misschien in de diaconie kan doorwerken. Uit ‘vooronderzoek’ was mij bekend dat er een provinciale Arme kant-groep is, maar als ik ernaar vraag, geven de diakenen aan daar geen contact mee te hebben en ook hebben ze er nog nooit van gehoord. Er is geen deelname aan een noodfonds. Wel heeft de diaconie een klein bedrag achter de hand voor als de nood aan de man komt. Verder is er ook geen samenwerking van de diaconie met andere instanties.
Relatie met burgerlijke gemeente en maatschappelijke organisaties Een diaken, die niet bij dit gesprek aanwezig is, bezoekt geregeld de Wmo-bijeenkomsten van de gemeente, maar “we horen hem er eigenlijk nooit over. Als we vragen of er wat bijzonders was, dan is het antwoord eigenlijk altijd ‘nee’” en “Het is een wazig iets. Als je ze hoort praten, dan is het net abracadabra.” De diakenen hebben echt geen idee wat ze met de Wmo aanmoeten. Anders dan de Wmo-bijeenkomsten zijn er geen contacten met de burgerlijke gemeente en maatschappelijke organisaties. En waar dit contact plaats zou moeten gaan vinden (in het geval van de persoon voor wie boodschappen zijn gedaan), is het niet gebeurd omdat de persoon in kwestie ineens weer verdwenen was. Hoe is de kerk zichtbaar in het dorp? Op de braderie is de kerk altijd met een kraam aanwezig, net als de andere kerken. De vrouwenvereniging pakt dit op. Er
worden dingen verkocht, maar de kerke presenteert zich hier niet echt als "dit zijn wij, klop aan als er wat is." Er is geen speciaal contact met organisaties als maatschappelijk werk enz. Wel is er bekendheid met de stichting ONE. Eén van de diakenen is een keer naar een bijeenkomst van deze stichting geweest - “ze doen goed werk” - maar er is geen verder contact. Bij navraag bleken er bij de stichting ook geen adressen in het dorp bekend te zijn.
Samenwerking met een voedselbank Op de vraag of er een voedselbank in de gemeente is, moeten de diakenen het antwoord schuldig blijven. “Hier kan iedereen in principe zich redden en anders hebben pa en moe nog wel een kous liggen”, wordt er in dit verband gezegd. Er is dus ook geen deelname, op welke wijze dan ook, aan een voedselbank. De gemeente heeft al sinds december 2005 een voedselbank, maar ik weet niet of die ook uitdeelt aan mensen in dit dorp. Bij navraag bleek dat er momenteel maar één adres in het dorp bekend is. Ook in het verleden zijn het er niet veel meer geweest. In de omliggende dorpen heeft de voedselbank meer cliënten, maar op een of andere manier komen ze niet uit dit dorp.
Overige activiteiten Als ik in verband met 'overige activiteiten' vraag naar vluchtelingen, wordt er verzucht: “Hadden we die maar… Hadden we maar meer van zulke dingen, dan hadden we misschien ook wat meer te doen. Dat hebben we ook niet. We hebben niets!”
Samenwerking intern Het bezoekwerk en de daarmee samenhangende signaleringsfunctie liggen voornamelijk bij de Kerkelijk Contact Dienst. De mensen van deze dienst brengen elk jaar een bezoekje bij alle adressen van hun wijk en houden ook op andere manieren contact. Ze werken samen binnen een wijkteam, waarin ook een ouderling en een diaken deelnemen. Met het werk van het kerkelijk contact blijft het ‘speuren’ naar armoede een speuren binnen de kerkmu-
29
ren. Wordt er ook buiten de muren gespeurd? Dat is vroeger wel eens gebeurd, maar is nu niet het geval. Hier komt opnieuw duidelijk een stuk voorzichtigheid naar voren: “Men zegt wel dat ze arm zijn, maar ze kopen wel koffie en twee broodjes op het voetbalveld. Nou, ze kunnen ook thuis brood eten!” De diakenen geven op dit punt aan dat zij ‘makkelijker’ mensen van de kerk zullen helpen dan buitenstaanders. En wat als er morgen iemand van buiten de kerk aanklopt voor hulp? Een beetje lacherig wordt door de één gezegd: “Die moet heel hard kloppen, dat kan ik je wel vertellen”, waarop de ander reageert: “Dat klopt niet, want dat is niet christelijk”. Waarom dan toch de aarzeling en deze reactie? Hoe komt dat? “Omdat mensen negatief tegenover de kerk staan. Als ze er nou positief tegenover staan…” In de gemeente zitten geen mensen die in de hulpverlening werkzaam zijn. Er is overigens een ouder iemand in de gemeente, bij wie veel mensen aankloppen voor hulp. Deze persoon heeft veel kennis van zaken, weet de weg bij de lokale gemeente en hij laat zich niet zomaar bij de neus nemen. Hij zal alleen (financieel) bijspringen nadat hij volledige openheid van zaken van de hulpvrager heeft gekregen en er elders geen geld te krijgen is. De diakenen geven aan dat de diaconie dit laatste overigens ook doet: pas helpen als er via gemeentelijke instanties niets te regelen is. Die hulp zou dan bestaan uit het lenigen van de grootste nood (voorzien in eerste levensbehoeften), waarnaast er verder onderzoek naar de situatie wordt gedaan. Het is bekend dat er mensen bij deze man aankloppen, maar er vindt hierover geen terugkoppeling plaats richting de diaconie. “Dat hoeft ook niet en als het nodig is voor sommige gemeenteleden, dan komt hij wel”. De diakenen kunnen dus hooguit vermoeden welke mensen bij deze man aankloppen. Ze nemen overigens zelf ook contact op met deze man als de diaconie advies nodig heeft, “want financieel zijn wij ook niet zo onderlegd”. Binnen de kerkenraad wordt wel over ‘stille armoede’ gepraat, maar het gesprek levert weinig op, “want je weet het niet en je stapt niet zo op iemand af die er armoedig uitziet…”, aldus de diakenen. “En als je aan de deur komt en zegt: “ik heb gehoord dat…”, dan trappen ze je zo de deur uit!”
Werken aan bewustwording De diaconie levert in het kader van bewustwording steeds een spreker voor de jaarlijkse gemeenteavond. Dit jaar staat gevangenenzorg op de agenda. Zo is er in het verleden ook iemand van de gemeente geweest om te spreken over de Wmo. Dit is niet al te goed geland bij de diaconie en de gemeente. Het verhaal is overgekomen alsof de lokale gemeente alles naar de kerk wilde toeschuiven (afschuiven) en hen voor het karretje wilde spannen, “want zelf hebben ze ook geen geld, zeggen ze”, waarop de reactie was dat de kerk ook bezuinigen moet. De kerkgang wordt minder, de giften ook, de kosten worden hoger. In de prediking komen beide kanten (geven, maar ook aangeven als je zelf hulp nodig hebt) geregeld aan de orde. In het kerkblad wordt bekendheid gegeven aan het werk van de diaconie, met name aan de zogeheten bijzondere collectes. De andere kant, het aanbieden van hulp, komt in het blad wat minder voor het voetlicht. “80% weet het wel, maar komt toch niet”.
Tenslotte Tegen het eind van het gesprek komt de ‘armoede’ nog weer even duidelijk terug op tafel. “Je kunt gerust zeggen: het is hier niet arm. Daar geloof ik niets van. Nee, echt niet”. De diakenen geven aan dat er in deze streek dan sprake mag zijn van leerachterstand en ‘onderontwikkeld’ zijn en dat de lonen lager zijn dan elders in het land. Toch is dat blijkbaar geen probleem. De levensstandaard en het bestedingspatroon zijn anders dan elders en de vaste lasten zijn hier lager. Daarnaast spelen ook andere dingen een grote rol: de onderlinge familiebanden en de ‘buurt’, al geven de mannen overigens wel aan dat de individualisering en verwesterlijking hier ook steeds meer doorzetten: “De buurt is niet meer de buurt”, “man en vrouw werken vaak beide, het is altijd: druk, druk, druk”, “vroeger waren er allemaal boeren hier en die hielpen elkaar. Maar er zijn nu geen boeren meer, dus...” Toch speelt dat ‘vroeger’ nog wel door in het ‘nu’. Eén van de diakenen verwoordt het als volgt: “Het was armoedig, maar ze waren niet arm. Ze waren allemaal arm. Ze hadden allemaal niets. Ze hadden samen niets. Ze waren samen.”
Interview 4
Het interview vond plaats met de voorzitter van de diaconie en een diaken. Het dorp telt 4700 inwoners en maakt deel uit van een burgerlijke gemeente die 33.500 inwoners heeft. Van de bevolking behoren ongeveer 2.100 mensen tot de Hervormde gemeente. Zondagsmorgens verschijnen er ongeveer 120 in de kerk, ’s avonds circa 60. Daarnaast is er een Gereformeerde Kerk, een baptistengemeente en een Hersteld Hervormde gemeente. De pinkstergemeente is inmiddels verhuisd naar een naburige gemeente. De samenwerking met de Gereformeerde Kerk staat (nog) op een laag pitje, maar “we kunnen het goed met elkaar vinden”.
Activiteiten De diaconie verzorgt de volgende activiteiten: • Bezoeken van gemeenteleden van 75 jaar en ouder rond hun verjaardag. • Bezoeken van langdurig zieke gemeenteleden, tenzij zij terminaal zijn. • Opnemen van kerkdiensten en verspreiding per dvd of cassettebandje. • Inzamelen van voedsel voor de voedselbank rond bid- en dankdag. • Samen-aan-tafel: maandelijkse maaltijd in het kerkelijk centrum. • “En als er (hulp)aanvragen zijn, helpen we ook voort.” De voedselinzameling vindt plaats in de weekeinden voorafgaand aan de bid- en dankdag. Het ingezamelde voedsel is bestemd voor de voedselbank van Stichting M. De Stichting stelt een 'boodschappenlijst' beschikbaar waarop staat waaraan op dat moment behoefte is. Mensen kunnen aan de hand van deze lijst – meestal houdbare – producten kopen. Zaterdagavond en zondag voor het begin van de kerkdienst kunnen zij die afleveren in de kerk. De bijdrage varieert van een klein doosje tot een tas of zelfs een kar vol. De laatste keer deden ongeveer twintig mensen mee. Het aantal hulpaanvragen is beperkt tot ongeveer twee per jaar. Het gaat vaak om mensen die al bij de Stadsbank zijn terechtgekomen, maar het kan bijvoorbeeld ook gaan om het regelen van vervoer naar een ziekenhuis of het geven/lenen van geld voor de aanschaf van een wasmachine. Financiële hulp wordt in beginsel verstrekt als lening, “maar we zijn daar niet zo strak in”. In deze situaties gaat het meestal om mensen die in financiële nood blijven. De
30
hulpaanvragen komen overigens alleen van mensen uit de kerkelijke gemeente. Hoewel het nabuurschap passé is, zijn de onderlinge banden sterk in het dorp. Men kan voor een klus, maar ook voor zwaardere vormen van hulp en ondersteuning, terecht bij familie, vrienden of buren. Mogelijk is dit een verklaring voor het geringe aantal hulpvragen, ondanks de relatief grote armoede in deze streek.
Samenwerking met anderen De diaconie participeert in een Diaconaal Platform (DP). Alle kerkgemeenschappen in de burgerlijke gemeente zijn hierin vertegenwoordigd met twee diakenen. In het platform wordt informatie uitgewisseld tussen de diaconieën en laat men zich voorlichten door bijvoorbeeld de burgerlijke gemeente. Het DP is nauw verbonden met de Stichting M. (voedselbank). Het bestrijden van armoedebestrijding is slechts één van de vele onderwerpen die in het DPT aan de orde komen.
Samenwerking met een voedselbank Er is een voedselbank voor de gemeente. Het aantal adressen dat – om de veertien dagen – een pakket ontvangt, heeft lange tijd rond de 40 gelegen (met een daling tot 35 in de zomer), maar de laatste tijd is het gestegen tot 60 en het daalt nog niet. Mogelijk zijn de ontslagrondes die hebben plaatsgevonden in de bouw hier debet aan. Na melding bij het UWV kan het nog wel zes weken duren voordat de uitkering wordt ontvangen en mensen beschikken niet over het spaargeld om deze periode te overbruggen. “Dat is bij een heleboel mensen hier passé, spaargeld." De voedselbank is gestart vanuit de baptistenkerk. Zij waren toch altijd wat meer actief op het gebied van de naastenliefde. Een aantal leden van de baptistengemeente zijn kerkelijk werker bij Ad Fontes en kwamen op die manier eerder met deze problematiek in aanraking. Geleidelijk aan hebben de gezamenlijke diaconieën zich bij de voedselbank aangesloten. Niet zozeer omdat de nood toenam, maar omdat men oog kreeg voor de positieve ervaringen elders. Momenteel draait de voedselbank als stichting; nu alweer ongeveer vijf jaar.
31
De stichting 'hangt' onder het DP. Het bestuur wordt gevormd door mensen uit de verschillende kerken/ diaconieën, maar het gaat hierbij niet om officiële afvaardigingen. Bij de samenstelling van het bestuur gaat het om het creëren van een breed draagvlak voor het werk van de stichting. Het is een kerkelijke/christelijke stichting. Maar alle inwoners van de gemeente kunnen een beroep doen op de voedselbank. De stichting verwacht wel dat ontvangers van pakketten accepteren dat van tijd tot tijd informatie over het christelijk geloof wordt bijgesloten. Dat geeft wel eens wrijving, maar via een gesprek wordt dat doorgaans wel opgelost. Mensen dienen rechtstreeks of via het maatschappelijk werk een aanvraag in bij de voedselbank. Deze trekt bij de gemeente na of de mensen op of onder het sociaal minimum zitten. De regel is dat maximaal drie maanden voedselhulp wordt gegeven. Daarna zouden mensen op eigen benen moeten kunnen staan. Hiervoor kunnen zijn steun krijgen van maatschappelijk werk, de stichting Ad Fontes (pastorale hulp, aanvullend op de reguliere zorg; en/of De Budgetteer (schuldhulpverlening; www.budgetteer.nl). De voedselbank komt aan voedsel door giften van bedrijven in de vorm van goederen en door de voedselinzamelingen in de verschillende kerken. De voedselbank ontvangt ook geldelijke giften van kerken, bedrijven en particulieren. Met dit geld kunnen producten worden ingekocht. Hierbij wordt altijd gezocht naar de leverancier die tegen de laagste prijs kan leveren. De stichting ontvangt geen subsidie van de burgerlijke gemeente. Er staat een (onbekende) weldoener achter de voedselbank die bijspringt als de bodem van de kas in zicht komt. De voedselbank is opgezet vanuit de kerken. De visie is dat de overheid zelf meer aandacht zou moeten besteden aan de voedselproblematiek en zelf voedselbanken zou moeten oprichten of bestaande voedselbanken zou moeten subsidiëren. De gemeente beperkt zich tot het geven van informatie, “maar zien of steunen de voedselbank verder niet”. Kortom: de diaconie steunt de voedselbank op velerlei wijze (financieel, menskracht, voedselinzameling, via het DP ook bestuurlijk).
Relatie met burgerlijke gemeente en maatschappelijke organisaties Vanuit het DP worden soms vragen neergelegd bij de burgerlijke gemeente. Die geeft via het DP voorlichting over bijvoorbeeld de WMO, de aanpak van huiselijk geweld of over de ondersteuning die mensen kunnen krijgen bij het invullen van belastingformulieren. Het initiatief voor dergelijke voorlichting is doorgaans afkomstig van het DP. Van een formele relatie tussen DP en burgerlijke gemeente is geen sprake. Via een diaken die bij de gemeente werkt zijn er wel informele contacten. Via de informele contacten wordt wel eens geregeld dat de burgerlijke gemeente iemand extra steun geeft. Ook is een lid van het DP tevens lid van de WMOraad. Ook hier gaat het om een informele link. Er zijn – eveneens informele – afspraken en contacten met het maatschappelijk werk. Als iemand de diaconie om (financiële) steun vraagt, wordt als eis gesteld dat deze persoon zich meldt bij het maatschappelijk werk. Soms verwijst het maatschappelijk werk naar de diaconie. Dit gaat vaak om mensen die niet voldoen aan de voorwaarden van de Stadsbank om voor hulp en ondersteuning in aanmerking te komen. De diaconie springt dan zo bij dat aan de voorwaarden van de Stadsbank kan worden voldaan. Voorbeeld hiervan is dat iemand met openstaande boete niet terecht kan bij de Stadsbank. De diaconie verstrekt dan een lening waarmee eerst de boete kan worden betaald. Daarna kan de persoon in kwestie bij de Stadsbank terecht. Kerkelijke en burgerlijke gemeente vullen elkaar aan, maar de burgerlijke gemeente “ziet de kerk niet zo staan”. Er is geen sprake van “het oplossen van elkaars problemen”. De burgerlijke gemeente zou meer aandacht mogen hebben voor de voedselproblematiek. De diaconie heeft het meest contact met ouderen die goed verzorgd worden. Er zijn weinig hulpvragen die voortkomen uit armoede.
Overige activiteiten In de activiteiten die de diaconie verder verricht, komt men niet zozeer materiële noden tegen, maar eerder immateriële, bijvoorbeeld eenzaamheid onder ouderen. Via het bezoekwerk worden de diakenen – met deze vaak verborgen problematiek – hiermee geconfronteerd. In het kader hiervan is onlangs 'Samen-aan-tafel' gestart. Maandelijks wordt er een
32
maaltijd gehouden in het kerkelijk centrum. Het heeft nu twee keer plaatsgevonden. De eerste keer waren er 15 deelnemers, de tweede keer 20 (het maximum). Er is een wachtlijst van drie personen. Het is een hervormde activiteit, maar mensen van andere kerken zijn ook welkom.
Samenwerking intern Het thema langdurig zieken is een vast agendapunt van de kerkenraadsvergadering, maar ook financiële en materiële noden kunnen hier gemeld worden aan de diaconie. Verder kunnen ouderlingen altijd rechtstreeks met diakenen bellen. Een heel enkele keer komt er vanuit de kerkrentmeesters een melding van een adres dat heeft aangeven de vrijwillige bijdrage niet te kunnen betalen vanwege financiële problemen.
Werken aan bewustwording Via een gemeenteavond over de voedselbank en rond de voedselinzamelingen is er publiciteit richting de gemeente over de armoede/voedselproblematiek. Het riep en roept nog steeds verbazing op dat er in de burgerlijke gemeente ongeveer 60 adressen afhankelijk zijn van voedselhulp.
Tenslotte De bevolking van het dorp is grotendeels lager opgeleid. Veel inwoners zijn werkzaam in de bouw (wegenbouw/stratenmakers), de hoofdwerkgever in het dorp. Dit is een erfenis van het verleden, waarin de kost werd verdiend met turf (veenboeren). Er was toen veel armoede. Meestal werken de mannen buitenshuis en zorgen de vrouwen thuis voor de kinderen. Als de kinderen eenmaal op de middelbare school zitten, gaan veel vrouwen weer werken, voornamelijk in (lagere) zorgfuncties in de gemeente en een naburige gemeente. Er is nauwelijks werk voor hoger opgeleide mensen.
Interview 5
Het interview vond plaats met vier diakenen van de Protestantse Gemeente (onder wie de voorzitter) en met een lid van de PCI. De stad telt 12.000 inwoners en is de voornaamste plaats in de burgerlijke gemeente, die 35.500 inwoners telt. Voorheen was er in deze plaats veel textielindustrie. De stad is bekend om de productie van etherniet/ asbest.
Activiteiten De activiteit van de diaconie op het gebied van financiële en materiële hulpverlening is beperkt. Er wonen in de stad ruim driehonderd gezinnen met een inkomen onder het sociaal minimum, maar deze kloppen niet aan bij de kerk. Mensen lopen er niet mee te koop en de burgerlijke gemeente heeft de hulpverlening goed georganiseerd en doet veel op het gebied van armoedebestrijding. Een voorbeeld van financiële hulp is het geven van geld aan een gehandicapte vrouw waarvan de man in het ziekenhuis ligt en die veel reiskosten moet maken om haar man te kunnen bezoeken. Dit is kortlopende ondersteuning, omdat deze zaak al snel aan de burgerlijke gemeente kon worden overgedragen. De diaconie bezit zes woningen. Hiermee worden regelmatig mensen aan een (tijdelijke) woning geholpen. Het komt daarbij wel eens voor dat zij de huur (tijdelijk) niet hoeven te betalen. Als er onder de leden van de protestantse gemeente geen behoefte is aan deze woningen kunnen ze ook worden gebruikt door de PCI of de burgerlijke gemeente. De PCI verleent zeer zelden noodhulp. Soms wordt aan mensen die het nodig hebben maar niet kunnen betalen een reis naar Lourdes aangeboden. In andere (kleinere) kernen in de omgeving wordt meer hulp geboden vanuit de kerk. Misschien vloeit dit voort uit de tijd dat deze kernen nog zelfstandige gemeenten waren en de mensen zich schaamden om naar het gemeentehuis te gaan waar bekende ambtenaren werkten.
Samenwerking met anderen De diaconie en PCI werken nauw samen. Die goede samenwerking is ontstaan in de plaatselijke raad van kerken. Tweemaal per jaar is er een gezamenlijke vergadering.
33
Samen met de andere diaconieën/pci’s in de burgerlijke gemeente wordt ieder jaar een kerstpakkettenactie georganiseerd. Hierbij wordt ook nauw samengewerkt met de gemeente die de distributie van de pakketten voor haar rekening neemt. Diaconie en PCI geven ook giften aan allerlei instellingen, maar lokale armoedebestrijding is daarvan maar een gering onderdeel. Momenteel proberen de protestantse diaconieën met en diaconie uit een naburige plaats en de PCI met een parochie uit een naburige gemeente gezamenlijk een project op te zetten om het asielzoekers (financieel) mogelijk te maken hun kinderen naar de crèche te doen. Er was een noodfonds, maar dit is onlangs opgeheven. Er werd weinig gebruik van gemaakt. De gemeente zou € 15.000 storten, maar daar is niets van gekomen.
Relatie met burgerlijke gemeente en maatschappelijke organisaties Er is een goede samenwerking met de burgerlijke gemeente. Twee keer per jaar organiseert de gemeente een vergadering met alle diaconieën en caritassen. Dit overleg vindt plaats sinds het ontstaan van de fusiegemeente. Zowel gemeente als kerken voelden de behoefte aan dit overleg. Misschien heeft meegewerkt dat een ambtenaar eerder in de diaconie heeft gezeten. “De samenwerking is gewoon heel goed.” De gemeente is open in het geven van informatie over het beleid en over de mogelijkheden die beschikbaar zijn voor minima. De gemeente gaat zelf op bezoek bij sociale minima (waarbij 120% van het officiële minimum wordt gehanteerd als criterium voor het op bezoek gaan). “Je kunt voor bijna alles terecht bij gemeente”. “De laatste jaren worden de mensen perfect geholpen”. De gemeente kent een aantal voorzieningen om participatie van financieel minder draagkrachtigen te bevorderen, zoals een participatiefonds (vergoeding voor kosten van lidmaatschap van een sport- of culturele vereniging, abonnement op de bibliotheek en een dagblad, studiekosten e.d.). Als er een melding komt uit de gemeente wordt deze anoniem besproken in de diaconie die er vervolgens mee naar de gemeente gaat. Heel vaak komt de gemeente dan ook over de brug.
34
De invoering van de WMO heeft (nog) niet veel veranderd in de verhouding met de gemeente. Wel is de WMO-raad weleens op bezoek geweest. Er is ook contact met het maatschappelijk werk. Dit betreft vooral de Stichting Welzijn Ouderen (SWO). Vanuit het pastoraat kwam het idee naar voren om een inloophuis op te zetten. Tijdens het onderzoeken van de haalbaarheid van dit idee kwam via SWO naar voren dat er al heel veel wordt gedaan voor 55-plussers. Het heeft de diaconie/PCI verbaasd dat dit niet werd gecommuniceerd door de gemeente/ SWO. De vele voorzieningen nemen niet weg dat er veel eenzaamheid is onder ouderen. Vooral in het weekeinde, want dan zijn er geen activiteiten. Ook in deze plaats is er geen wekelijkse eucharistieviering meer. Het loopt overigens ook niet storm in de inloophuizen en bij SWO activiteiten. Mensen geven aan graag met elkaar te willen eten, maar als je het voorstelt haken ze af. Wat zou er gedaan moeten worden (door de kerk) om het probleem van eenzaamheid aan te pakken? Er blijken ook circa twaalf huisuitzettingen per maand te zijn. Er is geen idee of dit een bepaalde groep mensen is, bijvoorbeeld asielzoekers, en waar deze mensen blijven.
Samenwerking met een voedselbank Volgens informatie van de interviewer is er een regionale voedselbank, die ook in deze plaats actief is. De geïnterviewden weten hier niet van. “We hebben geen voedselbank, maar moestuintjes”. Mensen kennen elkaar hier en zouden er toch niet snel gebruik van maken. Misschien gaan zij naar de voedselbank in naburige gemeenten..
Overige activiteiten Soms geven gemeenteleden aan dat zij niet kunnen bijdragen aan Kerkbalans, omdat ze financiële problemen hebben. Deze signalen worden door de kerkrentmeesters doorgeleid naar de diaconie.
Samenwerking intern Als er steun wordt verleend, gebeurt dat meestal op basis van signalen van de predikant of de kerkrentmeesters. Als mensen bij de kerkrentmeesters aangeven dat ze niet kunnen bijdragen vanwege financiële problemen wordt dit doorgegeven aan de diaconie. Vanuit het pastorale team worden zelden signalen over armoede afgegeven aan de diaconie. Procedureel ligt niets vast. De afspraak is dat er zo veel mogelijk anoniem wordt gewerkt. Als er om reisgeld wordt gevraagd, wordt een kaartje gekocht en wordt een kopie van het paspoort achtergehouden. De veronderstelling bij de diaconie/PCI is dat er wel mensen zijn die wat extra steun hard nodig hebben. Het is echter de vraag of al die adressen bij diaconie/ PCI bekend raken.
Werken aan bewustwording Er wordt weinig tot geen publiciteit gegeven aan het thema armoede en armoedebestrijding. De protestanten bestemmen (een deel van) de kerstcollecte aan de kerstpakkettenactie.
Tenslotte De parochie is inmiddels gefuseerd met enkele omliggende parochies. De fusie van de PCI’s zal binnenkort plaatsvinden. Behalve protestanten en katholieken is er in deze plaats ook een baptistengemeente. In hoeverre is er (stille) armoede in de veehouderij en landbouw. Er zijn in de omgeving bedrijven geruimd. Hoe gaat het financieel en emotioneel met de betrokken mensen. Eén en ander speelt zich af in (gesloten) buurtgemeenschappen in de buitengebieden. Er is überhaupt weinig zicht op wat zich in de buitengebieden afspeelt. De plaats ligt inderdaad in een relatief arm gebied in Nederland. Waarom is er zo weinig vraag naar ondersteuning? Heeft het te maken met nog aanwezig nabuurschap? Heeft het te maken met de cultuur (“Je praat er niet over. Je lost het op”). Vragen aan Kerk in Actie: 1. Hoe kunnen we de mensen die buiten de boot vallen opsporen? 2. Wat zouden we eenzame mensen kunnen bieden?
Interview 6
Het interview vond plaats met de Diaconie van de Protestantse Gemeente (zes diakenen). Het dorp telt 3900 inwoners en maakt deel uit van een burgerlijke gemeente die 46.000 inwoners telt.
35
bedragen en in het 'omzien naar' of 'verwijzen naar'. Dit verwijzen ziet men ook als belangrijke taak.
Samenwerking met anderen Activiteiten Er is een kerstpakkettenactie waarbij gespaard wordt via de Super de Boer supermarktactie. Daar worden diverse groepen uit de kerk bij ingezet: een basisschool heeft meegedaan en er is een oproep in de Zondagsbrief geplaatst. Deze actie wordt gedaan in samenwerking met de RKK parochie, Vrijgemaakt Gereformeerde Kerk en de Nederlands Gereformeerde Kerk. Verder is er werk verzet voor een actie (fondswerving) voor Dorcas. Aanbod voor ouderen die vervoer nodig hebben of gewoon eens door de omgeving rondgereden willen worden. Is een paar keer voorgekomen, maar toen bloedde het dood. Dit was in samenwerking met de Stichting Welzijn en Ouderen tot stand gekomen. Er is een maaltijdgroep – inloopmaaltijd voor weinig – die niet door de diaconie wordt georganiseerd maar door actieve andere gemeenteleden. Verder is er ook een ruilbeurs of goederenactie die via de website van de PG wordt ingezet. De kerstpakkettenactie is voor een brede groep mensen en niet alleen voor mensen met inkomensproblematiek. Het pakket gaat ook naar mensen die een opsteker kunnen gebruiken, die alleen zijn. De diaconie richt zich niet doelbewust op het opsporen van mensen met materiële problemen of armoede. Niet uit onwil, maar meer uit verlegenheid met de zaak. Het lukt niet om mensen te vinden en mensen doen geen beroep op de diaconie voor steun. In de afgelopen 8 jaar zijn er welgeteld twee individuele hulpverleningssituaties geweest. Wel wordt er individueel geholpen als het nodig is en is men zich bewust dat je ogen en oren open moet houden. Zo werd een problematische drinker een tijdlang door een buddy in het oog gehouden. “Je moet het hebben van horen en zeggen, goede voelsprieten hebben…” De diaconie heeft weinig (zoals velen in de burgerlijke gemeente!) financiële buffer, dus werkelijk helpen bij materiële nood kan eigenlijk alleen bij kleine
Er wordt samengewerkt met de RKK parochie, Vrijgemaakten en Nederlands Gereformeerden wat betreft de kerstactie. Het initiatief moet wel steeds vanuit de Protestantse Gemeente komen. Er zijn pogingen ondernomen om meer te investeren in samenwerking maar die bloedden uiteindelijk dood. De twee reformatorische kerken worden beschreven als ‘naar binnen gericht’ en vooral op de ‘eigen gemeente’ gericht. Met de RKK is geen contact via een caritasgroep maar alleen met enkele kerkberstuursleden. Incidenteel is er wel eens contact met de Thuiszorgorganisaties. Twee diakenen werken in de zorg – als kraamvrouw en wijkverpleegkundige maar niet in het dorp zelf. Tot nu toe wordt hun expertise niet gebruikt om meer inzicht in de armoede in de gemeente te krijgen. Ze hebben drie jaar geleden wel de budgetteringscursus / omgaan met schuldenproblematiek gevolgd bij het Provinciaal Dienstencentrum. Goede cursus maar uiteindelijk toch niet wat ze tegenkomen – of mensen weten niet bij hen aan te kloppen. Veel genoegen in het concrete helpen van mensen en weinig visie op ‘gerechtigheidsvraag’ of ‘stucturele kant’ van armoedeproblematiek. Een diaken is namens de diaconie participant in het Diaconale Noodfonds i.o. vanuit de Raad van Kerken van de hoofdplaats in de burgerlijke gemeente. Dit naar voorbeeld van het Hellendoornse noodfonds. Ze is net erbij gekomen en vind dat het langzaam gaat en heel veel wat over haar heen laat komen. De diaconie ziet gedurende het gesprek de voordelen en meerwaarde van samenwerking gemeentebreed: “maar het moet niet te lang duren”. De Raad van Kerken / Noodfonds is ook zinvol omdat men een soort ronde gaat opstarten waarbij diaconieën elkaar bezoeken. Dit wordt gewaardeerd en als zinvol ervaren.
36
Relatie met burgerlijke gemeente en maatschappelijke organisaties In de beginfase van de WMO is de diaconie op uitnodiging van de burgerlijke gemeente op het stadhuis geweest, maar toen bleek de bijeenkomst niet door te gaan zonder dat men bericht had doorgegeven. Men verwacht weinig van deze samenwerking op dit moment. Er zijn weinig contacten als diaconie (wel via het werk van enkele diakenen) met maatschappelijk werk, woningbouwvereniging (Mercator woningbouwvereniging is echter actief op armoedegebied en Raf Janssen van de Sociale Alliantie is ooit op bezoek geweest bij hen).
Voedselbank Er is weinig tot geen contact met de voedselbank omdat er in het dorp zo goed als geen gebruik van wordt gemaakt, volgens de diakenen. Dan een korte discussie: een diaken kent wel iemand, want zij zag de ‘broodwagen’ van de Voedselbank bij dat gezin voor de deur staan. De ervaren voorzitter beaamt dat dit een ‘bekend adres’ is.
Samenwerking intern Er zijn wijkteams waarbij ook diakenen betrokken zijn. De diakenen hebben het idee en beleven het zo dat ze op de tweede plaats komen. De ouderling schrijft het uit die bijeenkomsten van het wijkteam. Er is weinig overleg en directe vraag aan de diaconie. Twee maal per jaar is er een overleg tussen ouderlingen en diaconie. Met de predikant is weinig direct diaconaal overleg. Er komen vanuit de ouderlingen en predikant weinig tot geen signalen aan de diakenen.
Werken aan bewustwording Bewustwording is niet iets waar de diaconie zich mee bezig houdt. Onlangs was er nog een belangrijke gemeenteavond over een besluit rond zegenen van relaties anders dan het huwelijk tussen man en vrouw. Daar komen dan zo’n 30 mensen op af. Gemeenteavonden leven niet zo en men is niet zo snel te porren voor dat soort bijeenkomsten. Wel is de zondagse eredienst het hoogtepunt en de ontmoe-
tingsplek van de gemeente. Trouwe kerkbezoekers en volle kerk. De diakenen geven aan dat ze in de richting van ‘bewustwording’ in kerkdienst en gemeenteavonden wel meer zouden kunnen doen dan nu het geval is. Het gesprek op deze avond vind men leerzaam en zinvol omdat men er toch ook verlegen mee is zoals het nu gaat.
Interview 7
Het interview vindt plaats met de secretaris en vicevoorzitter van de PCI. De PCI telt in totaal vijf leden. De plaats telt 12.900 inwoners en maakt deel uit van een burgerlijke gemeente die 27.500 inwoners telt.
37
Er zijn geen activiteiten in het dorp waar de PCI aan deelneemt en incidenteel zijn er contacten met het maatschappelijk werk. De PCI moet die contacten leggen, want andersom gebeurt het niet. De PCI signaleert gelukkig nog geen noden en knelpunten in de zorg.
Activiteiten Het werkplan vermeldt de volgende activiteiten: 1. Ouderen van 80 jaar en ouder krijgen regelmatig bezoek van 13-15 vrijwilligers. 2. Kerstactie naar ouderen en ook jongeren en jongere mensen die ziek zijn. Het gaat hier om 75 tot 80 mensen. 3. Eén maal per jaar een viering voor de ouderen i.s.m. de pastoraatsgroep en de bezoekgroep, met daarna koffie en iets lekkers en gezelligheid inclusief vervoersdienst. 4. Jaarlijkse ontmoetings- en bezinningsdag voor 140 -170 ouderen uit deze gemeente en plaatsen in de omgeving inclusief vervoersdienst. 5. Elke derde zaterdag van de maand is er een viering voor ouderen, inclusief vervoersdienst. 6. Individuele Nodenlediging. 7. Ziekenbezoek voor ouderen die in een naburige gemeente in de zorg verblijven. Dit werkplan kost jaarlijks € 5.500,- waarvan € 3.500,- naar directe nodenlediging gaat. De activiteiten 1 t/m 5 en 7 hebben elk een eigen doel en dragen ook bij tot het signaleren van noden ten behoeve van activiteit 6.
Samenwerking met anderen Er is ooit een gesprek geweest met een andere kerk over samenwerking, en dat heef concreet niets opgeleverd. De gemeente kent verder geen belangengroepen in deze! Er is ook geen regionaal noodfonds en er zijn geen andere vormen van samenwerking.
Relatie met burgerlijke gemeente en maatschappelijke organisaties Er zijn geen contacten anders dan in de aanhef beschreven. Relevante informatie van gemeentezijde blijft best een zorgpunt. Zo lukt het niet om gegevens te krijgen over het aantal uitkeringsgerechtigden e.d.
Voedselbank De PCI ondersteunt de voedselbank financieel, met name ook de nieuwe ruimte. En er was contact met de voedselbank toen er in het dorp een uitdeelpunt moest komen. Dat moest bemenst worden met vrijwilligers op vrijdagmiddag tussen 16.00 en 17.00 uur. Dat was voor de PCI niet te realiseren. Er is toen door de PCI aangeboden dat ze op die tijd bij de kerk welkom waren met hun eigen bus. Uiteindelijk fungeert nu een privéadres als uitgeefpunt.
Overige activiteiten Er wordt ook nog iets ondernomen in de opvang van Vluchtelingen. Concreet krijgt het opvangcentrum financiële ondersteuning. Het bezoekwerk heeft nog nooit melding gemaakt van noden. De noden komen vooral naar boven in toevallige contacten. Zo is er wel eens geld nodig voor mensen die naar hun partner in de zorg willen reizen. En belangrijk is in deze streek het kanaal 'Ons kent ons!'
Samenwerking intern Van de pastores hebben we amper iets te verwachten. Er is geen tijd meer voor huisbezoek in de grote parochieverbanden. Wel is er contact met de pastoraatsgroep. Denk aan activiteit 3 en bijvoorbeeld in het kader van een Lourdesreis. Er zijn ook geen afspraken over materiële steun, behalve dat deze niet structureel mag zijn en ergens moet stoppen. In de parochieraad is het onderwerp nog nooit aan de orde geweest. De parochieraad heeft voldoende aan de eigen problemen.
38
Werken aan bewustwording Op de eerste zondag van de maand is er caritascollecte. Het effect daarvan is dat mensen te horen krijgen dat er ook in het dorp nog steeds noden zijn. En omdat de priester van de Filippijnen komt, is er veel bewustwording via de Vastenaktie. Er is nu ook gekozen voor een Filippijnenproject.
Tenslotte De eeuwige uitdaging in dit werk is het signaleren. Waar zitten ze? Waar is de nood? Er mag veel meer informatie vanuit de samenleving komen. Belemmeringen zijn er met betrekking tot de privacy en het schaamte- en schuldgevoel. Om het opsporen van noden te stimuleren is jaren geleden een antennegroep opgericht. Daar zou nieuw leven in mogen… Tot slot, van de provinciale Arme Kant-werkgroep hebben de geïnterviewden nog nooit gehoord.
Interview 8
Het interview vond plaats met een lid van de PCI. Veel van de activiteiten gebeuren echter in oecumenisch verband door de 12,5 jaar geleden opgerichte Stichting Kerken en Minima (voortaan SKM). Daarin werken de caritasinstelling en de diaconieën van de doopsgezinden, en de gereformeerden en hervormden (nu PKN) samen voor de onderkant van de samenleving in deze gemeente. Deze stichting "trekt de kar", zoals de geïnterviewde zei. De PCI helpt vrijwel niet in individuele gevallen. Dat gebeurt door de gezamenlijkheid. De SKM werd opgericht omdat opgemerkt werd dat sommige mensen meerdere kerkelijke hulpinstellingen bezochten. De gemeente werd erbij gevraagd, maar ontkende het probleem van de armoede. Daarop werd er een eigen stichting opgericht. De burgerlijke gemeente telt 13.780 inwoners.
Activiteiten Individuele hulpvragen worden allemaal via de SKM afgehandeld. De PCI ondersteunt structureel meerdere projecten, allereerst in de gemeente zelf, verder landelijke organisaties, het bisdomproject en maatschappelijke noden in de wereld waar (al dan niet) inwoners van de gemeente bij betrokken zijn. Dit met name op het gebied van jeugd en school. Voorbeelden zijn projecten in India en Nieuw-Guinea, waaraan inwoners hulp verlenen. In de burgerlijke gemeente worden de activiteiten van het 'huus' ondersteund, een huis waar gehandicapten uit heel Nederland vakantie komen houden. De PCI ondersteunt daar een verblijf van een groep gedurende één week. De SKM is zelf niet actief in het opsporen van noden, omdat het uitgangspunt is dat de mensen het bestuur zelf benaderen. Ze wil meer functioneren door het opvangen van signalen (bijvoorbeeld van de Zonnebloem). Er wordt met regelmaat een kleine advertentie in de plaatselijke krant gezet waarin mensen erop gewezen wordt dat ze hulp kunnen vragen. Vroeger werd vooral geholpen door te verwijzen naar andere instanties, tegenwoordig komen die instanties met de mensen die ze niet meer kunnen helpen bij de SKM terecht. Er wordt geholpen met een kleine gift of renteloze lening.
39
leden. Er is geen arme-kant-groep of een belangengroep van minima.
Relatie met de burgerlijke gemeente en maatschappelijke organisaties Het contact met de gemeente is eerder incidenteel, en tegenwoordig een beetje ingezakt. Bij dat contact waren ook het maatschappelijk werk, begeleid wonen, en de woningbouwvereniging aanwezig. De oorzaken voor het inzakken zijn legio, maar de contactpersoon vertelt over de verzakelijking bij het WIZ, de strakkere wetgeving o.a. op het gebied van privacy, de vermindering van de financiën, en de wisseling van een generatie ambtenaren. De gemeente heeft hierdoor minder beleidsruimte dan voorheen en wil die ook niet altijd nemen. De contactpersoon is ook lid van de WMO-adviesraad. De start van de WMO in de gemeente was goed, maar door de vele wisselingen bij het ambtenarenapparaat stagneert de uitwerking. Hij vindt het idee van de WMO goed, maar uiteindelijk draait het om geld en om een zo goedkoop mogelijke uitvoering van de zorg. Hij zit erin namens de ANBO, maar in de WMO-raad zitten meer mensen die ook in de kerken actief zijn. Hij merkt dat de cliënten ook ‘omgeturnd’ moeten worden. Ze moeten geactiveerd worden voor zichzelf op te komen en hulp te vragen. De SKM onderneemt op dit vlak geen activiteiten.
Voedselbank
Er is een voedselbank, aanvankelijk tegen de zin van de gemeente opgericht, maar ondertussen door diezelfde gemeente wel ondersteund met een substantieel bedrag. Een particulier zonder banden met de kerken is ermee begonnen. Ze krijgen hulp overal vandaan uit de lokale en provinciale samenleving en bedienen ongeveer 20 adressen. De kerken zijn er niet rechtstreeks bij betrokken, wel zijn er contacten. Zo is er samenwerking bij de kerstpakkettenactie en worden er incidenteel adressen uitgewisseld. De voedselbank kan zichzelf goed helpen.
Samenwerking met anderen
De samenwerking vindt vooral plaats binnen de SKM. Er zijn ook kerken die niet meewerken, bijvoorbeeld de baptisten en een plaatselijke gereformeerde groep. Die doen vooral goed werk voor de eigen
Overige activiteiten Er zijn contacten met vluchtelingenwerk die vanuit een regionaal noodfonds zelf zorgt voor individuele
40
gevallen. Bezoekwerk doet de SKM alleen bij een vraag die bij haar binnenkomt.
Interne samenwerking Een aanvraag bij de SKM kan via de pastor of dominee binnenkomen. Er zijn weinig contacten via de kerk. De PCI is wel bekend binnen de parochie, maar er is weinig structureel contact. De PCI streeft ernaar het geld goed te beheren en zorgvuldig uit te geven. Er is een beperkt aantal diaconale groepen in de parochie, bijvoorbeeld voor zieken en bezoekwerk aan jarige ouderen.
Bewustwording De PCI collecteert, net als de andere deelnemers in de SKM, twee keer per jaar in de kerk voor haar werk. Dat zorgt voor een zekere bewustwording. Een beknopt (financieel) jaarverslag wordt gepubliceerd in het parochieblad en de plaatselijke krant. Door de publiciteit worden ook nieuwe geldstromen gegenereerd naar de PCI. Zo wordt er via lokale stichtingen geld gegeven en komen er giften van particulieren naar de SKM. Eens per jaar is er een door het dekenaat georganiseerde diaconale zondag, waar de parochie/PCI ook aan meedoet. Door de samenwerking met Diaconaction doen daar ook jongeren aan mee.
Tenslotte Door het hele interview heen was de zorg om de economische toestand in de gemeente een rode draad. Er is weinig werk, en zeker werk van niveau. Jongeren die gaan studeren vertrekken, waardoor de kansarmen ook achterblijven. Er komen weinig jongeren/gezinnen terug. Sommige ouderen wel, waardoor er een sterke ontgroening is. Opvallend is dat er vrij veel hulpvragen zijn van jongeren, wat ook te maken heeft met de schaamte van ouderen. Maar jongeren gaan gemakkelijk schulden aan en hebben weinig normbesef en waardebesef om hun uitgaven in de hand te houden of ergens voor te sparen. Schoolverlaten zonder diploma en echtscheiding onder jonge gezinnen zijn ook oorzaken van financiële problemen. Door de geografisch geïsoleerde ligging is het moeilijk economische initiatieven te ontplooien.
Interview 9
Het interview vindt plaats met drie bestuursleden van de PCI alsmede met en oud-bestuurslid die adviseur is en al vijftien jaar actief is in de PCI. De burgerlijke gemeente telt 39.800 inwoners.
Context De parochie, opgericht in 1959, telt op papier 8.000 katholieken. In het weekend zijn er twee vieringen (op zaterdagavond en zondagochtend). De gemiddelde kerkgang is 110 tot 120 mensen (in totaal). De parochie is behoorlijk gekleurd: veel Spaanstaligen en Antillianen bevinden zich onder de kerkgangers, en ook Polen. De capaciteit van het kerkgebouw is 140 zitplaatsen. De parochie omvat ook een klein buitengebied. Al jaren werkt de parochie samen met naburige parochies in het samenwerkingsverband voor de streek met een gemeenschappelijk pastoraal team o.l.v. een pastoor. In het kader van de diocesane beleidsnota vindt fusering plaats. Per 1 januari 2010 fungeert er een (gedeeltelijk nieuw) pastoraal team voor het hele gebied o.l.v. een nieuwe pastoor. De gemeente is in de afgelopen decennia flink gegroeid. In 1966 telde de gemeente 6.000 inwoners, nu zijn het er bijna 40.000. De gemeente is vooral een forensengemeente. Er zijn wat agrarische bedrijven en er is wat industrie. De meeste mensen werken elders.
Activiteiten In de structuur en opzet van de PCI is in de afgelopen vijftien jaar weinig veranderd. Wel is men professioneler geworden, ook door schade en schande. De contacten naar buiten zijn gegroeid. Er was lange tijd een asielzoekerscentrum in de gemeente. In die tijd werkten de kerken samen in de TOV (Tijdelijke Opvang Vluchtelingen). "Het stuitte ons tegen de borst, dat de burgerlijke gemeente niets deed. We hebben er toen als PCI behoorlijk mee te maken gehad. Parochianen konden ook steun geven ten behoeve van vluchtelingen. Er is toen veel gegeven." Vier jaar geleden is het AZC opgeheven. Men heeft toen nog een tijdje een vluchtelingenfamilie gesteund, totdat die op eigen benen kon staan. De laatste jaren organiseert de PCI een kerstactie. De uitgaven bleven beperkt en men wilde toch wat
41
doen voor mensen in nood. Via de pastoor kreeg men een aantal namen en adressen. Toen heeft de PCI een stapel boodschappenbonnen van tien euro gekocht bij de Albert Heijn en die bezorgd. Elk adres kreeg voor 70 tot 80 euro bonnen. Waarom bonnen? "We hebben leergeld betaald met het geven van geld." In het afgelopen jaar ging het om zeven gezinnen. In november 2009 heeft een brand het voormalige marinehospitaal verwoest. Daarin was een appartementencomplex gevestigd, waarin ook een parochiaan woonde. Die heeft men extra ondersteuning gegeven. Andere recente hulpgevallen: een Kaapverdiaans meisje met leukemie. Haar tante heeft dit aangekaart. De PCI heeft toen actie gevoerd. Een jonge student uit een Egyptisch gezin heeft men ondersteund met enige strippenkaarten. Tot nu toe merkt de PCI weinig van de economische crisis. "Ik denk dat het zorgloket in de gemeente vrij goed is," aldus een van de PCI-leden. Het valt de PCI op, dat men in vergelijking met vroeger wat minder aanvragen heeft en dat het ook minder zware gevallen betreft. "We hebben het relatief rustig wat betreft nijpende hulpvragen." De meeste aanvragen komen binnen via de pastoor. Dat zou een reden voor de afname kunnen zijn. Doordat zijn werkgebied in de laatste jaren heel de streek betrof, had hij minder tijd voor contacten in onze gemeente zelf.
Samenwerking met anderen In de TOV-periode (opvang van vluchtelingen en asielzoekers) was er veel samenwerking met (de diaconieën van) de protestantse kerken. Jarenlang heeft men ook gezamenlijk een kerstactiviteit georganiseerd. Dat is doodgebloed. "Nu is het ieder voor zich en God voor ons allen." Er bestaan dus momenteel geen contacten met de diaconieën. Ook heeft men geen contacten met de vertegenwoordiger vanuit de kerken in de WMO-raad of met de WMO-raad zelf. Op de vraag, of men geen contacten zou kunnen leggen met de diaconieën en de kerkelijke vertegenwoordiger in de WMO-raad, was het antwoord: "Waarom zouden wij altijd het initiatief moeten nemen?"
42
De parochie participeert nog wel in de Raad van Kerken, maar de vertegenwoordigster vanuit de parochie heeft aangekondigd met haar werkzaamheden te stoppen. Een opvolger is nog niet gevonden.
Relatie met burgerlijke gemeente en maatschappelijke organisaties De PCI heeft goede contacten met het algemeen maatschappelijk werk via het persoonlijke netwerk van de adviseur (hij is/was werkzaam bij een collegainstelling). Dat kanaal is een aantal keren gebruikt om mensen in de schuldhulpverlening te krijgen. De contacten met de sociale dienst zijn de afgelopen jaren verbeterd. Dat geldt ook voor de woningbouwcoöperatie. Die reageert tegenwoordig ook sneller als mensen in de schulden komen. Informeel is er ook nog wel eens contact met het CDA: een parochiaan is raadslid. Een andere parochiaan werkt bij de sociale dienst. "We hebben niet verschrikkelijk veel structurele contacten, maar wel incidenteel als het nodig is."
Samenwerking met een voedselbank In de gemeente is er een voedselbank. Bij de start van de voedselbank heeft de PCI contact gehad met de initiatiefnemers en haar diensten aangeboden voor indiceren van gebruikers, het verlenen van hand- en spandiensten, e.d. Daar is door de voedselbank nooit op gereageerd. De PCI heeft de indruk dat de voedselbank goed draait. Maar er zijn geen contacten.
Samenwerking intern Het ouderenbezoek valt in de parochie formeel onder de PCI. Dat is een relict vanuit het verleden. Een keer per jaar komt de PCI bijeen met de hele werkgroep ouderenbezoekers. Dat biedt de gelegenheid om het werk van de PCI onder de aandacht te brengen. Deze groep bezoekt zieken en ouderen boven de 75 jaar en bezorgt ook een attentie bij alle ouderen met Kerstmis. Die attentie wordt betaald
door de PCI. Daartegenover staan de inkomsten uit de collecten van de seniorenvieringen (zie onder). "Ouderenwerk valt inhoudelijk niet zo onder de doelstelling van de PCI, maar we hebben er voor gekozen om het maar zo te laten." De PCI is lid van de parochieraad, die een keer in de drie maanden bijeen komt. Uit het verslag van de vergadering van de parochieraad 27 januari 2010, gepubliceerd in het parochieblad van april/mei: "PCI - de vacature van voorzitter is nog niet vervuld. Er is wel contact met een potentieel nieuw commissielid. Tijdens de afgelopen feestdagen heeft de PCI een aantal gezinnen ondersteund met supermarktbonnen en giften. Er is contact met het Algemeen Maatschappelijk Werk (voor het vragen van advies en het geven van een kleine financiële ondersteuning). Met de dames die de palmpasenstokken regelen zijn, ter ondersteuning, goede afspraken gemaakt."
Werken aan bewustwording De PCI is een kleine PCI zonder eigen vermogen. Men heeft twee bronnen van inkomsten. De parochie geeft jaarlijks een vast bedrag en de collecte met Palmpasen is bestemd voor de PCI. Die collecte geeft de mogelijkheid het werk van de PCI tijdens de viering onder de aandacht van de parochianen te brengen. Daarnaast kan men ook publiceren in het parochieblad. Eén keer in de veertien dagen vindt er op woensdag een seniorenviering plaats. De collectes zijn bestemd voor de PCI. Jaarlijkse opbrengst: 600 tot 900 euro. Daaruit wordt het ouderen/ziekenwerk weer gefinancierd.
Tenslotte De PCI heeft in de afgelopen jaren met haar beperkte financiële middelen kunnen functioneren dankzij de informele netwerken van haar leden en de toelevering van aanvragen door de vorige pastoor. Naast financiële hulp geeft de PCI ook inhoudelijke begeleiding, zeker in de moeilijkere gevallen. In het verleden genereerde het AZC ook hulpvragen. De actieve parochiegemeenschap is voor katholieke begrippen relatief klein. De spoeling wordt dun, het
43
wordt moeilijker om nieuwe bestuursleden te vinden. "Wat je nu ziet, is dat mensen met zwermen de kerk uitgaan. Veel mensen hebben moeite om een onderscheid te maken tussen de kerk en het personeel." (Het interview vond plaats tijdens de grote ophef over seksueel misbruik in de katholieke kerk). Na vertrek van de vorige pastoor moet de PCI een nieuwe werkrelatie opbouwen met de nieuwe pastoor. Dat is één van haar voornemens voor de komende tijd. Voor de nieuwe pastoor is het hele werkgebied van de fusieparochie nieuw. Ook hij zal zijn contacten moeten opbouwen. Op termijn zal ook deze PCI waarschijnlijk moeten gaan fuseren met de PCI'en in de andere voormalige parochies. Volgens het Algemeen Reglement mag een parochie namelijk maar één PCI hebben.
Interview 10
Het interview vindt plaats met twee diakenen van de Protestantse Gemeente, een ex-diaken en een gemeenteadviseur van het Protestants Dienstencentrum die in dit gebied werkzaam is. De plaats telt 4800 inwoners en is onderdeel van een burgerlijke gemeente die 24.000 inwoners telt.
Activiteiten De diaconie volgt het landelijke collecterooster. Daarnaast worden giften verstrekt aan lokale en regionale diaconale initiatieven. Ze volgen daarbij het provinciaal giftenadvies. Ze verstrekken informatie over deze diaconale projecten in de kerkbode. Het uitgangspunt is dat ze liever kleine stichtingen steunen dan grote landelijke organisaties. Ze geven prioriteit aan het programma Kinderen in de Knel van Kerk in Actie. Vanuit de ZWO-commissie, die los staat van de diaconie, wordt een classicaal project ondersteund. Ze onderhouden een relatie met een gemeente in Rotterdam (buurtpastoraat). Er worden over en weer bezoeken gebracht en de predikanten komen in elkaars gemeente preken. Deze uitwisseling is vooral financieel, waarbij ze elkaar bemoedigen en kennis nemen van de situatie in Rotterdam. Dit contact is tot stand gekomen doordat een van onze gemeenteleden vrijwilligerswerk deed in een centrum van het oude wijkenpastoraat. Er is een bloemendienst en er is wel eens een rommelmarkt gehouden voor een goed doel. Er wordt belegd in Oikocredit. Ook is er wekelijks een taxidienst die ouderen en mensen die slecht ter been zijn van huis ophalen om de eredienst te kunnen bijwonen. Signaleren van materiële nood en andere vormen van ondersteuning De diakenen krijgen op diverse manieren signalen van mensen met financiële problemen. Mensen komen zelf aan de deur of spreken hun aan op straat of in de supermarkt. “Ze weten dat je kunt helpen, zodat ze opeens bij je in de hal staan.” De predikanten en ouderlingen wijzen situaties door. Vanwege contacten vanuit een vroegere werkkring (wijkverpleging) worden ook situaties doorverwezen. Hulpvragen hebben vaak te maken met financiële nood, maar er zijn ook andere vormen van hulp nodig. Gemeenteleden geven ook wel eens een signaal door. Meestal weet de betrokken persoon dat dit gebeurt. De diakenen bellen dan gewoon aan of maken een afspraak om te vragen hoe het met deze mensen gaat. Ze zijn nog nooit de deur gewezen. Bezoek vindt plaats zowel aan mensen die bij de kerk horen als aan inwoners van het dorp. Meestal
44
wordt in een gesprek helder waarin hulp van de diaconie wenselijk is en zegt de thuissituatie genoeg. Hulpvragers kunnen ook claimend zijn. Een enkele keer bellen mensen dan steeds op, want ze weten waar de diakenen wonen of komen zelfs aan de deur en vertonen claimend gedrag. Volgens de diakenen is je eigen persoonlijkheid ook erg bepalend. “Je moet het zelf willen en durven om op iemand af te stappen”. Tevens kan je functie, of ex-functie deuren makkelijker laten openen omdat mensen je kennen uit die rol en je gemakkelijker contacten kunt leggen bij instanties. De dorpsmentaliteit speelt ook een rol. In dit dorp zijn ze in zekere mate recht op zijn raap. En zullen ze alles zeggen als je met hen in gesprek raakt en het vertrouwen hebt. Er wordt niet alleen financiële hulp geboden. Diakenen zorgen er ook voor dat het huis van mensen opgeknapt wordt, dat mensen begeleid worden bij het invullen van formulieren. Diakenen nemen contact op met instanties, na toestemming van betrokken, en gaan daar met hen of zonder hen heen om bepaalde zaken aan te kaarten. Men begeleidt mensen naar het ziekenhuis en zoekt een geschikte omgeving voor een kind om zich goed te kunnen ontspannen. Ook de sociale dienst en maatschappelijk werk schakelen de diaconie in als er sprake is van financiële nood als hierin door hen niet voorzien kan worden. Hierbij wordt de kanttekening geplaatst dat de diakenen de indruk hebben dat al gauw of te snel gekeken wordt naar de diaconie. Diakenen gaan hierover niet in gesprek met organisaties of lokale overheid. Het kleine aantal van hulpvragen is daarvoor een reden. De diaconie benoemt deze vorm van diaconale hulp op basis van anderen een 'piepsysteem'. Men vermoedt of weet dat er meer hulpvragen zullen zijn. Er zijn situaties bekend in het dorp van mensen die het moeilijk hebben. De ervaring is dat elke hulpvraag tijdrovend kan zijn. De diaconie is terughoudend in het actief signaleren of de ouderlingen te vragen waar mensen in nood kunnen zijn vanwege bijvoorbeeld langdurige werkloosheid of ziek-zijn. Men is bang dat de diaconie dan teveel vragen zal krijgen die hun menskracht en financiële draagkracht te boven zullen gaan. De ervaring heeft laten zien dat je voor begeleiding van een gezin elke week op pad bent. Er is in de afgelopen jaren veel hulp gegeven aan vluchtelingen die moesten wachten op het generaal pardon en daarna op het regelen van een definitieve oplossing. De diaconie heeft een gezin vier jaar lang onderhouden, die niet meer geholpen werd door de lokale overheid en organisaties. Dit gezin heeft
45
momenteel een status en de kinderen ontwikkelen zich goed. Daar zijn de diakenen vooral blij mee. De ondersteuning van dit gezin heeft veel energie en tijd gekost. Er wordt sociale controle in het dorp ervaren. Hiermee proberen de diakenen zorgvuldig om te gaan, maar ze kunnen niet voorkomen dat ze gezien worden als ze iemand bezoeken. Vaak is de diaconie de laatste strohalm voor mensen en is de sociale controle een gegeven waar ze niet omheen kunnen. Gegevens van de hulpvragers worden met oog voor privacy behandeld en zijn alleen bekend in de diaconie, die bestaat uit twee personen. Een enkele keer hebben ze ook een hulpvrager naar de consistorie laten komen. De sociale controle uit zich vooral in de beeldvorming die ze tegenkomen bij mensen uit de kerkelijke gemeente en daarbuiten, waarbij het gedrag van hulpvragers ter discussie wordt gesteld. Stille armoede zien ze vooral bij agrariërs, waarbij sprake is van een negatief gezinsinkomen. Door een ervaringsverhaal van een agrariër die zijn bedrijf had moeten beëindigen in de streekkrant te laten zetten, kwam er meer gesprek en werd het taboe iets doorbroken. Ook is de rol van een diaken in een dorp lastig en wordt men aangesproken rondom erfpachtzaken die geregeld moeten worden. De diaconie probeert hier een oplossing voor te vinden en deze taak uit handen te geven aan een kantoor. Door hun betrokkenheid bij hulpvragers hebben de diakenen ervaren dat mensen in armoede anoniem willen blijven. Ze zonderen zich af omdat ze nergens aan mee kunnen doen. Ze komen nergens en ze nodigen zelf geen mensen meer uit. Sommige mensen hebben geen sociaal netwerk en zijn geen lid meer van de kerk, want dan moeten ze betalen voor Kerkbalans. De diakenen verwachten meer toename van aanvragen. Vooral vanwege de bezuinigingen en maatregelen rondom de ziektekosten. Mensen krijgen hiervan te laat bericht en moeten dan terugbetalen. Een van de diakenen vult de belastingpapieren in voor oudere gemeenteleden. Hierdoor kunnen mensen geholpen worden bij het krijgen waar ze recht op hebben. Er is een WMO-loket verderop, maar die is niet in dit dorp. Ouderen mensen krijgen gratis openbaar vervoer aangeboden. Hierbij wordt geen onderscheid gemaakt in inkomenssituatie, wat een van de diakenen onterecht vindt. Oudere mensen ontvangen in het dorp veel bezoek. Er is een actieve bezoekersgroep.
Samenwerking met anderen Samen met de parochie wordt meegedaan aan een kerstpakkettenactie. De sociale dienst beschikt over een aantal adressen en verspreidt de pakketten onder de mensen. De diaconie zorgt voor de vulling van een aantal pakketten. Er is geen noodfonds.
Relatie met de burgerlijke gemeente en maatschappelijke organisaties Een oud-diaken is lid geweest van het Sociaal Platform in de gemeente. De diaconie heeft daar nu geen contacten mee en niet overwogen of deelname daarin nuttig kan zijn. “We leggen liever de prioriteit bij de mensen zelf en willen alle tijd steken in het geven van daadwerkelijke hulp, die vaak in kleine dingen zit”. De diakenen voelen zich bij de overheid en maatschappelijke organisaties serieus genomen als ze willen overleggen over een hulpvraag of meer informatie willen inwinnen. De diaken bellen en gaan vooral naar de instanties toe om in gesprek te gaan. Dit wordt altijd gegeven, op een uitzondering na bij een gezin waar veel hulpverlening bij betrokken is geweest. De diaconie heeft dit gezin toen wel ondersteund met voedselhulp. Er zijn vooral contacten met maatschappelijk werk, de sociale dienst en incidenteel met energiemaatschappij en woningbouw stichting, waarbij ze garant hebben gestaan voor een uitstel van betaling.
Samenwerking met de voedselbank Er is een centrale voedselbank in deze streek. De diaconie participeert daarin. Van daaruit worden 14 pakketten uitgedeeld voor hun eigen dorp. De diaken die betrokken is bij de voedselbank probeert contact op te bouwen met deze mensen en ze verder te steunen. Ook worden er collectes gehouden tijdens de eredienst bestemd voor de centrale voedselbank en zijn er jaarlijks acties bij de supermarkten in de vorm van spaarzegels. Voor elke € 10,- aan boodschappen krijg je een spaarzegel. Als de spaarkaart vol is krijg een boodschappenpakket ter waarde van
46
€ 45,-. Bij de gemeenteleden vraagt de diaconie dan hun overtollige zegels bij hen in te leveren zodat de diaconie aan het eind van de actie gemiddeld zo’n 15 à 20 pakketten kan afleveren bij die gezinnen die dit broodnodig hebben. Een altijd zeer welkome aanvulling op hun wekelijkse boodschappen.
Samenwerking intern Diakenen vervullen hun diaconale taak zelfstandig, maar krijgen signalen van predikant en ouderlingen wel door. Het onderwerp armoede is niet iets waar diakenen actief hun medeambtsdragers op bevragen.
Werken aan bewustwording De predikanten stelt in kerkdiensten het thema arm en rijk wel aan de orde. Hij staat hiervoor open, maar de diakenen moeten dit wel stimuleren bij tijd en wijle. Ook gaan diakenen wel in gesprek met mensen die een negatief beeld hebben van hulpvragers.
Tenslotte De diaconie heeft tussen 2001 en 2008 een bedrag van 76.000 euro uitgegeven aan individuele hulp. Een groot bedrag hiervan was ten behoeve van een vluchtelingengezin, dat vier jaar ondersteund is. Hierdoor is het vermogen van de diaconie momenteel geslonken. De diakenen vinden dit niet erg, “want daar zijn ze voor.” “Het gaat om het uiteindelijke resultaat, waarbij mensen weer op weggeholpen zijn." Dat hebben ze meerdere keren ervaren. In 2009 zijn er weinig aanvragen geweest om hulp en is er in totaal 2400 euro uitgegeven. De diakenen vinden het belangrijkste in hun werk “dat je gewoon op mensen afstapt en van persoon tot persoon probeert te helpen."
Interview 11
Het interview vindt plaats met de voorzitter en penningmeester van de Diaconie van de Gereformeerde Kerk. De Diaconie heet hier 'Ambtsgroep Missie en Diaconaat'. Het dorp telt 3600 inwoners en maakt deel uit van een burgerlijke gemeente met 14500 inwoners.
Activiteiten De diaconie werkt met projecten van: • Kerk in Actie. Er is een interactief contact met Sierra Leone. Dit is in 2009 gestart met een kinderproject. Er zal 2 jaar worden gesteund. • World Servants. Over het laatste project is men vrij enthousiast. Veertien jongeren van 17/18 jaar zijn in 2007 drie weken weg geweest naar India. Eerst hebben ze hun eigen reisgeld ingezameld (2500 euro p.p.) d.m.v. acties, sponsoring door diaconie. Tijdens de Startdag in september hebben ze via foto’s en verhalen hun verslag gedaan. In 2010 gaan er negen jongeren naar Equador om te werken aan de opbouw van een schoolgebouw. Het resultaat is nu al: stukjes in het kerkblad. De gemeente leeft mee en draagt bij. Uit het beleidsplan Diaconaal werk gaat verder dan onze landgrenzen. Wereldwijd verkeren mensen in nood door oorlogen, natuurrampen, hongersnood, geen dak boven hun hoofd, gebrek aan onderwijs, inkomen, burgerrechten. Vanuit onze kerk wordt dit werk gedaan door Kerk in Actie en Icco. Men werkt ter plaatse samen met lokale kerken, zodat het werk zo goed mogelijk aansluit bij de situatie ter plekke. Voor dit werk is veel geld nodig, maar dat is niet voldoende. Het is even belangrijk dat wij ons als christenen bewust zijn van de onrechtvaardige verhoudingen in de wereld, en dat wij ons met z'n allen solidair tonen met de ander: in woord, daad en gebed. Je kunt er als diaken voor kiezen om extra aandacht te geven in je gemeente aan een werelddiaconaal project. Bewustwording en fondsenwerving zijn in dit geval belangrijke teken. Deze taak wordt behartigd door enkele leden van de diaconie, bijgestaan door ZWO-wijkmedewerkers. De diaconie heeft voorts: • Kerkradio/kerktelefoon. Men gaat naar gemeenteleden om uit te leggen hoe de apparatuur werkt en de huur te innen.
47
• De predikant of een bezoekmedewerker signaleert of dit nodig is. • De kerstmiddag voor ouderen is ook een vast onderdeel in het jaarprogramma. • Eén keer per twee jaar organiseert men op de Dorpsbraderie samen met de Hervormde gemeente en de Gereformeerde Kerk Vrijgemaakt een marktkraam, waar het diaconaat gepresenteerd wordt. • Jaarlijks organiseert de diaconie (mede) ook vakantieweken voor alleenstaanden. • Inzameling kaarten en postzegels voor de zending is vast onderdeel van het werk. • Voorlichting over collecten geschiedt regelmatig in schriftelijk materiaal. • De e.v. gemeenteavond op 19 april is gewijd aan Interactief; Dan komen Gonda de Haan en Jilles de Klerk uitleg geven over het programma ‘Sierra Leone’. De ZWO Commissie is geïntegreerd in de diaconie, bij gebrek aan commissieleden. De eredienst is één van de plekken waar diaconaat zichtbaar is: • • • • •
het gebed voor de nood van de wereld de voorbeden het avondmaal de verkondiging de collecte
Het opsporen van materiële nood Dit wordt als een moeilijke vraag gezien. “Als er nood is, dan helpen we uiteraard, maar er komt weinig voorbij. Er zijn mensen waarvan wij denken dat ze het financieel niet zo best hebben. Maar hun trots houdt hen waarschijnlijk tegen om daarover open tegen ons te zijn.” Er is een Giftencommissie, die zich inzet voor de ondersteuning van een hospice in de regio. Naast de financiële noden spoort men zeker andere noden op via de mensen van de wijkteams, die bloemetjes of cadeautjes brengen bij zieken en ouderen. Het dorp staat bekend als een dorp waar men naar elkaar omziet. In het ziekenhuis zeggen personeelsleden: “Kom je uit dat dorp? Dan moet ik nu voor een prikbord zorgen, want je krijgt veel kaarten.” De diakenen vinden dat er in hun dorp weinig armoede is. Ook buiten de kerkelijke kaartenbak wordt er hulp verleend. Via de predikant verneemt men wel eens van schuldenproblematiek. Als er financieel wordt geholpen, dan doorgaans d.m.v. een schenking; geen lening.
48
Samenwerking met anderen
Samenwerking intern
Er is contact met Sociale Zaken van de Gemeente (adressen blijven geheim). Minima krijgen eenmalig namens de kerken (drie kerken) vlak voor de grote vakantie een financiële bijdrage. De samenwerking met de andere kerken blijft hiertoe beperkt, nog afgezien van de Braderiepubliciteit (zie boven). Er is één maal per jaar een gezamenlijke diaconievergadering in het dorp. Er is een Interkerkelijk Platform Samenwerkende Diaconieën binnen de burgerlijke gemeente. Hoe vaak dat bijeen komt, wordt niet duidelijk. Er is een Noodfonds maar met zeer weinig inhoud. De diaconie heeft ooit eens een vluchteling geholpen met het inrichten van een huis, dit in samenwerking met de gemeente. Maatschappelijk werk: geen contact.
In het dorp zijn veel zorginstellingen. Men ziet om naar elkaar. Veel mensen zien hun eigen diaconale taak, zonder het diaconaat te noemen.
Relatie met de burgerlijke gemeente en maatschappelijke organisaties Immaterieel wordt er goed om anderen gedacht. Privé-initiatief wil in de gemeente een klussendienst oprichten, maar de gemeente is nog niet zo toeschietelijk. Een naburige gemeente is al zover: daar faciliteert de gemeente de vrijwilligers met een gebouw en een auto. Men probeert wel om het zover te krijgen dat onze gemeente ook zoiets faciliteert. De burgerlijke gemeente werkt op armoedegebied samen met een naburige gemeente in een zogeheten 'Gezamenlijk loket'. Dit wordt goed gepromoot. Aanvraagformulieren zijn duidelijk. Er is een WMOoverleg waarin ook afgevaardigden van de kerken zitten. Op 22 april organiseerde men daar een voorlichting over armoede en schuldsanering.
Samenwerking met de voedselbank Deze instelling krijgt zoveel en heeft veel goodwill. Daar is momenteel geen geld meer nodig.
Voor de mensen van de wijkteams is het normaal dat ze regelmatig even in het ziekenhuis, dat buiten het dorp is, langsgaan. Ook de nieuwe generaties van dertigers doen dat zelfs. Het is een gewoonte die bij dit dorp en bij onze kerk hoort.
Visie op missie en diaconaat In het begin van de bijbel stelt God de mens een aantal vragen. In Genesis lezen we onder andere: "Adam, waar ben je? Kaïn, waar ben je?" Diaconaat heeft met deze vragen te maken. Het uitgangspunt is onze relatie met God, onze Schepper. Door onze eigen weg te gaan, is de oorspronkelijke orde verstoord. Maar door de verzoening in Christus mogen we kinderen van God zijn en kunnen we de tweede vraag aan: omzien naar onze naaste, dichtbij en veraf. We zijn geroepen het koninkrijk van God niet alleen te verkondigen, maar ook gestalte te geven in dienstbetoon en hulpvaardigheid, in gerechtigheid en barmhartigheid. Onze diaconale grondhouding is geïnspireerd door de bijbelse verhalen van recht en gerechtigheid voor ieder mens en door de levenswandel van Christus. Door samen op te trekken in de dienst aan elkaar en aan de naaste in nood, kunnen we (elkaar) leren wat Jezus met zijn verhalen, zijn woorden en daden bedoeld heeft. De bereidheid om te helpen wordt gevoed door de Liefde van God. Het doen van barmhartigheid is een concrete gestalte, een 'gezicht' geven aan die Liefde. Staan we daar voor open, of is het alleen plichtsbesef? We laten de Liefde van God in ons hart doorstromen, zodat we als Gemeente in Jezus Christus met ontferming, bewogen, de naaste in nood, binnen en buiten onze gemeente blijven opzoeken. De volgende principes die volgens ons richtinggevend zijn voor het voeren van diaconaal beleid: luisteren, gelijkwaardigheid, bewustwording en solidariteit.
Interview 12
Het interview vond plaats met de secretaris en de penningmeester van de Interparochiële Caritasinstelling. Het voltallige bestuur van de instelling omvat (zonder de verantwoordelijke diaken) 8 leden, die komen uit 8 parochies. De stad telt 12.300 inwoners en maakt deel uit van een burgerlijke gemeente met 23.200 inwoners.
Activiteiten Achtereenvolgens werden de volgende activiteiten genoemd: • Financiële hulp aan mensen in de knel; • Informatieverspreiding m.b.v. folder in de parochiekerken en het gemeenteloket 'Vraagwijzer' • Artikelen in huis-aan-huisbladen en parochiebladen • Contact met instellingen zoals Stichting Vluchtelingenwerk en Sociale Zaken De penningmeester, die tevens ouderenadviseur bij de KBO is, onderhoudt de contacten met de maatschappelijke organisaties. Hij is ook de 'eerstaanspreekbare' voor financiële hulpvragen. Deze komen binnen via de pastoor en individuele bestuursleden. De penningmeester zoekt hun signalen uit en adviseert over het geven van de financiële steun. Recente voorbeelden van financiële ondersteuning zijn: • Het mogelijk maken van het lidmaatschap bij een club voor een meisje. • Gedeeltelijke bekostiging van een uitvaart van een Poolse bejaarde vrouw. • Langdurige betaling van allerlei lasten aan een vluchtelingengezin. Uiteindelijk heeft de gemeente die structureel gemaakte kosten overigens terugbetaald. • De overname van een gemeentelijke lening bij een gezin in schulden: de verschuldigde • lening werd door de Kredietbank verstrekt tegen 10%; de Caritasinstelling vraagt aan het • gezin slechts 3,5%. • Jaarlijkse ontmoetingsbijeenkomst voor ouderen: de doelgroep wordt door de individuele Caritasbestuursleden thuis opgezocht, waarbij een uitnodiging wordt overhandigd. • Egidiuskerstbijeenkomst. De Caritasinstelling heeft met twee bestuursleden zitting in de werkgroep. Daarnaast "staat zij financieel garant". Zij fungeert als "financiële achtervang", indien de groep het benodigde geld niet geheel weet te bemachtigen.
49
Samenwerking met anderen De organisatie van de Egidiusbijeenkomst op Tweede Kerstdag vormt volgens beide bestuurders een goed voorbeeld van de samenwerking met anderen. "Verwarmend" bij die gebeurtenis is vooral het contact met de protestantse gemeenschap. Haar vertegenwoordigers geven blijk van een grote betrokkenheid. Ze werken gestructureerd en "laten hun handjes wapperen". Bovendien "zit het goed met de portemonnee van de protestantse kerk". De huidige contacten met de burgerlijke gemeenten en haar Sociale Dienst zijn vooral incidenteel. Ze lopen doorgaans via de penningmeester, die het afdelingshoofd Sociale Zaken goed kent. Daarnaast gaat de pas benoemde voorzitter binnenkort kennismaken met de gemeente. Tot slot is een vrouwelijk bestuurslid oud-raadslid en -wethouder van de gemeente. In de WMO-raad had de voormalige voorzitter zitting. Hij heeft indertijd gesolliciteerd en nam tot zijn vertrek deel namens het Caritasbestuur. Sindsdien is hij lid op persoonlijke titel. Er liggen echter opnieuw via de penningmeester lijntjes naar de raad. Deze schat in, dat de WMO binnen de burgerlijke gemeente "goed loopt". Hij ontvangt als ouderadviseur van de KBO weinig klachten, maar blijft alert gezien de "vergaande individualisering".
Samenwerking met een voedselbank De voedselbank is bekend bij het Caritasbestuur. Kort na haar ontstaan heeft het dagelijkse bestuur contact gehad. Het heeft toen de statuten opgevraagd en op basis van die informatie vooralsnog aan het voltallige bestuur geadviseerd om af te zien van ondersteuning. "Eén man kan blijkbaar alles regelen en dat is een ongezonde situatie. De voedselbank is teveel een solo-club." Opvallend is bovendien, dat de voedselbank tot dusverre zelf geen verzoek om financiële steun bij het Caritasbestuur heeft ingediend. De organisatie wordt echter "een warm hart toegedragen" en kan bij een aanvraag rekenen op ondersteuning, mits het "een transparante groep" wordt. Een positieve ontwikkeling bij de voedselbank is haar (mogelijke) nieuwe lidmaatschap van de landelijke Federatie Voedselbanken. Minder positief is, dat zij onlangs alweer verhuisd is naar haar derde locatie. De regionale voedselbank heeft in 2009 wel een
50
eenmalige gift ontvangen. Dat gebeurde tijdens de diocesane Chrismaviering: haar collecte was toen bestemd voor die stichting. In het verleden is er ook financiële ondersteuning gegeven aan een voedselbank in een naburig dorp. Dit eenmansbedrijf is echter uit beeld verdwenen (en ter ziele?).
Samenwerking intern De pastores komen "natuurlijk" in aanraking met mensen in materiële nood: als voorbeeld wordt een recente brief van 'pater Bertus' genoemd. Van het Caritasbestuur hebben alle pastores, inclusief de emeriti, een 'potje' ontvangen. Daarmee kunnen zij bijvoorbeeld voor iemand een strippenkaart voor de bus naar de daklozenopvang in een naburige grote stad. Als dit geld bij een pastor op is, krijgt deze van het Caritasbestuur een nieuw bedrag voor 'zijn Noodfonds'. De pastores zijn ook behulpzaam bij de voorbereiding van de jaarlijkse ontmoetingsdag voor ouderen. Zij leveren kandidaten aan, maar dat heeft niet direct geleid tot nieuwe materiële vragen. Wanneer het Caritasbestuur via de pastores of haar eigen individuele bestuursleden materiële vragen krijgt, is de procedure 'transparant'. De penningmeester, met zijn ruime maatschappelijke netwerk, checkt het verzoek bij instanties. In geval van een acute noodsituatie beslist het volledige dagelijkse bestuur: zij verstrekt op dat moment enkel een beperkt bedrag. Elke aanvraag wordt ter sprake gebracht in het voltallige Caritasbestuur: dat neemt ook de besluiten, wanneer het gaat om grote financiële bijdragen. Over de precieze hoogte van het bedrag wordt geregeld zowel in het dagelijkse als het voltallige bestuur levendig, maar "niet te krampachtig" gediscussieerd. De Interparochiële Caritasinstelling heeft jaarlijks overleg met de vice-voorzitters van de kerkbesturen in de regio. Zij is ook bereid tot het geven van uitleg aan een afzonderlijk parochieel bestuursorgaan zoals een parochieraad of -vergadering. De secretaris heeft zitting in de parochieraad van de Gummaruskerk en vertelt daar vaak over "het werk van Caritas".
Werken aan bewustwording Het Caritasbestuur verzorgt publicaties in de parochiebladen. Zij stelt de armoedeproblematiek daar "in
algemene bewoordingen" aan de orde. Opgemerkt wordt, dat gezien "de kleine dorpen" in de regio individuele noodsituaties "slecht benoembaar" zijn.
Tenslotte Secretaris en penningmeester van de Interparochiële Caritasinstelling onderstrepen beiden het belang van de nodige basiskennis bij elk Caritasbestuurslid. Zij waarderen het aanbod vanuit het bisdom zoals de cursus voor beginnende bestuursleden in het najaar 2010 en de geregelde dekenale bijpraatavonden. Daar vangen zij "herkenbare geluiden van anderen" op. De secretaris spreekt de wens uit, die zij ook had geformuleerd onder vraag 27 in de 'Enquête armoedebestrijding' als 'boodschap aan de landelijke overheid'. Zij onderstreepte het belang van "duidelijke, heldere, begrijpelijke informatie en formulieren voor iedereen." De secretaris gaf n.a.v. de vragen 16 en 17 uit de enquête als aanvulling, dat de jaarlijkse ontmoetingsbijeenkomst voor ouderen binnen de regio in de plaats is gekomen van de 'kerstpakketten'. De penningmeester bracht uitvoerig een eigen noodkreet en wens ter sprake. Hij ziet als maatschappelijk knelpunt binnen deze stad het verdwijnen van allerlei voorzieningen. Zo heeft hij het einde van het officiële postkantoor als een groot verlies ervaren: "ouderen belanden aan de pinautomaat; ze kunnen niet langer contant geld ophalen; het persoonlijke contact verdwijnt." De penningmeester pleit daarom voor, wat hijzelf noemt, een 'huis van de gemeente' binnen het dorp. Het gaat hem daarbij echter niet om een gemeenteloket zoals de 'Vraagwijzer': dat is "te gemeentelijk en bureaucratisch". Hij wil daarentegen een "onafhankelijk, laagdrempelig instrument voor mensen in de knel, waar zij altijd met hun vragen, zoals die over huurtoeslag, terecht kunnen". Zo'n "eenvoudig en toegankelijk ontmoetingshuis" voorziet bij de huidige voorzieningenafbraak volgens hem in een grote behoefte: de officiële instellingen worden "te groot en regionaal". De secretaris schetst vervolgens een aantal ervaringen die zij heeft opgedaan bij de hulp aan oudere cliënten in de zorg. Ze spreekt van een "godgeklaagde, onmenselijke situatie". Zorgmedewerksters worden veel te veel gedwongen tot het "volgen van regeltjes en papiertjes". Het "bijhouden van formulieren staat voorop in het werken binnen de zorg. De herkenbaarheid voor mensen vermindert;
51
beslissingen worden over de hoofden van cliënten heen genomen". Zij geeft het voorbeeld van een mevrouw rond 85 jaar, bij wie ze een half jaar bezig is geweest om een foutief ingevulde brief ongedaan te maken. Voorts constateert zij dat een huishoudelijke hulp tegenwoordig geen tijd heeft voor een "bakje koffie en een praatje". Zij vraagt zich af: "Waar is de menselijke maat?" Tenslotte is een zorg van de secretaris, dat vrijwilligers door de toename van de regelgeving gaan afhaken. Zij werkt zelf als ambtenaar bij het zwembad en geeft daarom als voorbeeld, dat vanuit 'Begeleid wonen' voortaan enkel vrijwilligers mee mogen naar het zwembad. Professionele begeleiders wordt dit verboden en dat legt een extra druk op de vrijwilligers. De penningmeester onderschrijft deze kritiek op 'de zorg'. Hij stelt dat "mensen zitten te wachten om hun verhaal kwijt te kunnen."
Interview 13
Het interview vond plaats met de voorzitter van de PCI. De PCI is al een oude caritasinstelling, die al in 1852 wordt vermeld en thans in drie dorpen werkt. Het dorp telt 3400 inwoners en maakt deel uit van een burgerlijke gemeente die 17750 inwoners telt.
Activiteiten De PCI werkt vrij anoniem; mensen hoeven het niet aan de grote klok gehangen te zien en bij een actieve pr is er ook het gevaar dat mensen zich met niet ter zake doende aanvragen aandienen. In het bestuur zitten mensen uit allerlei gremia (onderwijs, gemeente, Rode Kruis, Zonnebloem en voorheen de plaatselijke pastor die doorverwees). Zo komen we via formele en informele weg mensen en situaties op het spoor waarbij hulp nodig is. Naast de algemene activiteiten is er ook in samenwerking met de PCI van de grootste plaats in de burgerlijke gemeente de kerstpakkettenactie (een kerstpakket voor mensen en voor sommigen ook iets financieels erbij). Deze actie gebruiken we ook om mensen beter te leren kennen en mensen en situaties op het spoor te komen waar hulp nodig is. “De meeste mensen die het echt nodig hebben hoor je niet en moet je zelf opsporen. De moeilijkheid is om het goed in te schatten: waar is hulp echt nodig? Van de ene kant heb je objectiviteit nodig om met een goed oog ernaar te kijken en van de andere kant ben je betrokken, met weer het gevaar er persoonlijk te sterk bij betrokken te raken.“ In de dagelijkse omgang in verenigingen en verbanden komen we materiële noden tegen, zo ook m.b.t. allochtonen en vluchtelingen. Zo hebben we een jonge vrouw uit Irak een beurs gegeven om hier af te studeren. "Ze verantwoordde iedere cent.“ Ook allochtonen komen we tegen bij de kerstpakkettenactie. We leveren kerstpakketten persoonlijk af en dan horen we hoe het ermee gaat. We steunen ook de eigen missionarissen en instellingen als de gehandicaptenvereniging. Ook geeft de Caritas een financiële bijdrage aan een stichting die voor kinderen uit achterstandsgezinnen een week vakantie organiseert. Soms zijn mensen er ook mee geholpen dat er orde op zaken gesteld wordt. Vanuit de Caritas huren we
52
dan iemand in, die met hen meekijkt en in een aantal uren orde op zaken stelt. De hulp wordt soms verleend met schenkingen en soms via renteloze leningen. Ook geven we mensen wel eens een kledingbon voor zichzelf, om te voorkomen dat ze als vader of moeder alles weggeven voor kinderen of anderen.
Samenwerking met anderen Er is een goede samenwerking met de PCI van de grootste plaats van de burgerlijke gemeente. Deze Caritas springt soms bij als wij het niet kunnen behappen.
Relatie met burgerlijke gemeente en maatschappelijke organisaties Er is een goede samenwerking met de gemeente en het regionaal maatschappelijk werk. Belangrijk daarbij is dat ieder zijn eigen verantwoordelijkheid heeft. Als er een regeling is en er zijn voorzieningen is het niet de Caritas die de zaken moet oplossen. Soms is er de neiging te veel op het bordje van de Caritas te leggen. Ook hebben mensen die hulp nodig hebben vaak behoefte aan een regelmatiger begeleiding dan het maatschappelijk werk biedt. En soms werken instanties langs elkaar heen en duurt het lang voordat hulp op gang komt. We nemen niet deel aan het Wmo-beraad maar worden via het maatschappelijk werk op de hoogte gehouden. Er zijn goede connecties. De voorzitter van Caritas is op persoonlijke titel betrokken geweest bij de oprichting van de Stichting Leergeld voor deze regio. Met nutsbedrijven en woningverenigingen is soms contact i.v.m. schuldhulpverlening. Ieder bestuurslid heeft contacten met verenigingen en verbanden: je maakt deel uit van de gemeenschap.
53
Samenwerking met een voedselbank Er is contact met de voedselbank in een naburige gemeente. De afspraak is dat als mensen uit onze dorpen er gebruik van maken ze het ons laten weten. Dat gaat om een paar mensen. Er is geen (vraag om) financiële ondersteuning.
Samenwerking intern Parochie en parochiebestuur hebben contacten met ons. Sommige bestuursleden zijn bijvoorbeeld ook lid van de parochieraad. In het verleden was er een goede samenwerking met de pastor. We leggen geen officiële verantwoording af, maar er is een goed contact via mensen die in beide 'clubs’ zitten.
Werken aan bewustwording Belangeloze inzet is belangrijk in de samenleving. De verschillen zijn erg groot geworden. De rijken worden rijker en de armen armer ook in een kleine gemeenschap. We drijven op inzet en de hoop dat het uiteindelijk goed komt. Eigenlijk zou ieder verplicht moeten zijn zich een stukje als vrijwilliger in te zetten. Vrijwilligerswerk is het cement van de samenleving. Belangrijk is dat bij huisartsen, bezoekgroepen en anderen er kennis is over armoede (hoe armoede te signaleren?) en dat ze informatie hebben over de mogelijkheden van de Caritas. De Caritas wil haar activiteiten onder de aandacht brengen (kerstpakkettenactie, kinderen op vakantie etc.), niet zichzelf.
Tenslotte Hier in de dorpen valt het mee. Er is veel sociale controle en ook sociale ondersteuning, hoewel er ook soms stille armoede is van mensen die niet gekend zijn. Deze is moeilijk in beeld te krijgen. Steeds meer mensen weten de weg, ook steeds meer mensen weten ons te vinden.
Interview 14
Het interview vond plaats met de voorzitter-oudste van de Evangelische Baptisten Gemeente. De burgerlijke gemeente telt 30.700 inwoners.
Context Respondent De geïnterviewde is voorzitter-oudste van Evangelische Baptisten Gemeente (en voorzitter van bijbehorende stichting). Daarnaast hij werkzaam in de verzekeringen. Naast zijn werk en kerkelijke inzet, was hij vijf jaar actief als secretaris van de plaatselijke Gehandicaptenorganisatie, waardoor hij een bekende inwoner is en over een groot netwerk beschikt in alle lagen van de bevolking. Geïnterviewde vertelt over zijn geloofsbiografie: “Ik was vroeger katholiek, zoals veel mensen hier, maar merkte dat ik niet genoeg had aan wat er in de parochie werd aangeboden." Toen heeft de kapelaan mij doorverwezen naar een maandelijkse alternatieve kerkdienst. Toen hij dit vertelde bij een kennis nodigde zij hem uit voor bijbelstudieavonden in Peer in België. In die tijd kwam ik veel bij bijeenkomsten van de (Amerikaanse) verkooporganisatie Amway die ook Meetings organiseren in Sauerland. Daar werden op zondagen altijd in het ijsstadion in Willingen eigentijdse kerkdiensten georganiseerd. "In het begin had ik daar niet zoveel belangstelling voor, maar naderhand ben ik daar toch eens gaan kijken en ben daardoor tot bekering gekomen”. Het fenomeen Amway wordt in de loop van het gesprek regelmatig genoemd. “Amway heeft veel betekend voor de verspreiding van het geloof hier in de regio. Het is bijzonder hoeveel mensen ik bij de verkooporganisatie tegenkwam die nu betrokken zijn in allerlei christelijke gemeentes in de wijde omtrek.” Gemeente Evangelische Baptisten Gemeente (voortaan ‘EBG’) is een kleine gemeenschap van circa 65 volwassen belijdende leden, daarnaast rond de 20 kinderen/ tieners. De kerkdiensten vinden plaats in een RKschoolgebouw en trekken wekelijks tussen de 60 en 120 bezoekers. De kerk is deel van de ABC-gemeenten (Alliantie van Baptisten- en Cama-gemeenten), een relatief nieuw kerkgenootschap dat deel uitmaakt van de Evangelische Alliantie. De gemeente heeft momenteel geen eigen predikant. Op zondag spreken er vaak predikanten uit de omgeving en in de toekomst studenten in opleiding van de theologische opleiding in Heverlee (ETF).
54
Samenstelling van de gemeente: “De gemeente bestaat eigenlijk uit twee groepen. Aan de ene kant zijn er opvallend veel mensen die in het verleden goede functies in het bedrijfsleven hadden. Dit zijn veelal mensen die in de regio in het bedrijfsleven werken, dan wel na hun pensionering hun plekje in deze rustige regio hebben gevonden. Deze mensen hebben doorgaans veel ervaring in het kerkenwerk en leveren een grote bijdrage in het pastoraat.” Daarnaast is er een groep mensen met een minimumuitkering. Vaak zijn dit alleenstaande bijstandsmoeders. Er is veel stille armoede in deze regio. De armoede gaat vaak doorgegeven door de generaties heen. Kenmerkend voor deze groep zijn gebroken gezinnen en wisselende relaties. “Vaak blijkt dat wanneer we hen helpen met het regelen een scheiding er ook al weer één nieuwe relatie in beeld is." De gemeente heeft momenteel een vacature, doordat de predikant afgelopen jaar na een moeilijke periode zijn taak heeft moeten neerleggen. Dit heeft de gemeente geen goed gedaan. Er waren allerlei plannen ontwikkeld voor missionair en diaconaal werk, wat daardoor niet verder tot ontwikkeling is gekomen en op dit moment stil ligt. Doordat de oudstenraad nu zelf veel predikantstaken moet uitvoeren is de aandacht en prioriteit voor diaconaat wat lager dan gewenst. “Het belangrijkste voor ons is dat de kerkdiensten doorgaan en het uitdragen van het Evangelie in de samenleving." Zorgen/uitdagingen: Hoewel veel mensen in de gemeente een taak uitvoeren, worden veel organisatorische taken door een kleine groep mensen getrokken. “Ik merk ook dat we eigenlijk veel te veel willen doen: muzikale begeleiding, kinderdiensten, pastoraat, zorggroepen, noem maar op”. Een andere zorg is om de jongeren/tieners meer bij taken in de gemeente te betrekken. “Dit heeft ook te maken met ouderen die de taken graag op hun eigen manier willen doen en daardoor de jongeren misschien niet genoeg ruimte geven”. Deze problemen zijn niet specifiek voor onze kerk maar zie je eigenlijk overal in het land. Regio Specifiek voor de regio is dat de evangelische (en protestantse) kerken tot een kleine minderheid behoren. “Hier heerst een gevoel dat we in een zwarte plek zitten van kerkelijk Nederland. Er zijn hier heel weinig kerken en gemeentes waar het Evangelie wordt verkondigd.” Het is een bekend gegeven dat er veel armoede voorkomt in de regio. “10% van de mensen heeft een handicap, maar dat is een landelijk gegeven." Er zitten relatief veel mensen in de WIA/WAO.
55
Wat gegevens over de regio van internet: De Gemeente heeft 30.700 inwoners; eind 2009 zaten 690 personen in de WW, waren 1270 mensen geregistreerd als arbeidsongeschikt en zaten 420 mensen in de bijstand, waarvan 320 langer dan een jaar. Er is een inloophuis van de door kerken opgerichte Stichting Inloophuis die in deze plaatsen een ontmoetingsruimte heeft. In de regio is Stichting Platform tegen Armoede actief. Er is een voedselbank in naburige plaatsen. De voedselbank in de grootste plaats verstrekte in 2008 pakketten aan 691 personen.
Armoede Er zijn veel armoedeproblemen in de regio. Je ziet dit al aan de beperkte financiële draagkracht van kerkelijke gemeentes in deze streek. De laatste maanden is een trend zichtbaar dat steeds meer alleenstaanden en bijstandsmoeders hun weg naar de gemeente weten te vinden. “Je ziet aan de mensen dat ze erg laag in de ladder zitten. Mensen blijven vaak structureel in de minima-sector hangen door ‘typerende gedragsvormen’ en keuzes die zij maken. Er zijn veel huwelijksproblemen en gebroken gezinnen. Ze rollen vaak van de ene relatie in de andere. Soms denk je echt ‘ze vragen er om’.” Nadere uitleg: “Je merkt het aan de mensen als je met ze praat. Vaak doen ze zich beter voor dan ze zijn. Ook merk je vaak een houding van rivaliteit bij echtparen: ze vallen elkaar af of beschuldigen elkaar. Ze maken geen gemeenschappelijke keuzes. In plaats daarvan zie je een soort rivaliteit." Er zijn veel mensen met schulden in de gemeente, die door de kerk in contact worden gebracht met schuldhulporganisaties. Vaak zijn dit niet zo zeer minima, maar mensen die ondoordacht aankopen doen, duur wonen of tegen beter weten in zware financiële verplichtingen aangaan. Hierbij zijn ook vaak onnodige onkosten, zoals mensen die onnodig geld lenen. Het aankopen van een nieuwe wasmachine, terwijl de oude nog onder garantie gerepareerd kon worden.
Activiteiten Hoewel het diaconaat vooralsnog niet beleidsmatig en structureel is uitgewerkt, blijkt de gemeente behoorlijk bewust en actief om te gaan met de zorg voor de naaste. De diaconale zorg van de gemeente – “het omzien naar elkaar” – is niet georganiseerd via een centrale diaconie, maar via de leiders van de
diverse zorgkringen/huiskringen. De hele gemeente is opgedeeld in ‘zorggroepen’ die tweewekelijks bij elkaar komen, waarin mensen met elkaar lief en leed delen. Vooral het moment na het afsluitende kringgebed is een moment waarin mensen hun uitdagingen en problemen met elkaar delen. Heel veel zorg in de gemeente vindt plaats langs informele lijnen. Het komt voor dat mensen met een financieel probleem een anonieme envelop in de brievenbus vinden, vaak met precies het bedrag wat ze nodig hadden. De respondent weet hierbij – desgevraagd - zo een paar typerende voorbeelden te noemen waarbij stevige bedragen werden geleend, welke naderhand zijn omgezet in een schenking. Hoewel het geen officieel beleid is om geld te doneren, komt het regelmatig voor. Dit gebeurt vooral door individuele gemeenteleden. Drie jaar geleden is hiervoor ook een speciaal diaconaal fonds opgericht voor incidentele noden. Vroeger werd geld gegeven zonder over achterliggende problemen te praten; inmiddels is er langzamerhand een diaconale beleidslijn gevormd waarbij meer focus is op de ‘sociale context’ van geldproblemen. Buiten de zorgkringen en de informele en individuele zorg worden er door de gemeente de volgende diaconale initiatieven georganiseerd: • Elk jaar in december deelt de kerk kerstpakketten uit aan mensen waarvan bekend is dat ze wel wat extra’s kunnen gebruiken. “ voor deze mensen kan dat een groot verschil uitmaken” • Mensen in een andere gemeente nemen zondags regelmatig boodschappen mee voor een vluchtelingen gezin dat hiervan een hele week kan rondkomen. • Er is zorg voor mensen in de praktische zin door enkele handige gemeenteleden voor technische ondersteuning/hulp bij aanschaf en onderhoud van auto’s en soms ook aanpassingen in woningen. • Voor mensen die het moeilijk hebben worden af en toe tegoedbonnen bij de slager ingekocht, “zodat zij weer een paar keer goed en lekker kunnen genieten” • Er wordt regelmatig kinderkleding ingezameld (vaak ook merkkleding) waar de minimagezinnen kunnen uitzoeken wat ze kunnen gebruiken. Vaak wordt deze kleding van gezin op gezin doorgegeven. “Wat overblijft verschepen we naar een project in Afrika waar ze mooie dingen mee doen, zodat de kleding echt optimaal wordt gebruikt”. • Er is in de gemeente een gezin met grote medische uitdagingen, waarbij deze mensen vaak met hun kinderen naar gespecialiseerde zieken-
56
huizen over grote afstanden moeten reizen. “Als gemeente staan we hier omheen en proberen hen hierin te ondersteunen”. • Verwijzen en begeleiden van mensen naar professionele schuldhulporganisaties. • “We hebben een mevrouw geholpen met het inrichten van een woning, dit ging om een gedeeltelijke inboedel inclusief witgoed die we heel goedkoop via allerlei adresjes hebben geregeld” “Nu we hier zo over praten is het allemaal best veel wat we doen. Normaal sta je daar niet zo bij stil”. Het diaconaat is geen hoofddoel en heeft een ondergeschikte prioriteit ten opzichte van de lopende activiteiten van het gemeente-zijn, zoals de taken rondom de kerkdienst en het uitdragen van het Evangelie in de samenleving. In de gemeente zijn geen expliciete activiteiten aanwezig voor het opsporen van materiële nood onder leden van de kerk, of onder de bevolking in de burgerlijke gemeente/regio het leggen van contacten met mensen in materiële nood. De gemeente wil bewust naar buiten treden, maar is daarin niet specifiek gericht op bijzondere doelgroepen (bijvoorbeeld vluchtelingen of minima). Samenvattend kan gesteld worden dat gemeenteleden oog hebben voor elkaars noden in materieel en geestelijke opzicht, waarin ze ook de daad bij het woord voegen.
Samenwerking met anderen De EBG is aangesloten bij de locale Raad van Kerken en werkt daarin samen met de protestantse kerk en de RK-kerk. Deze samenwerking gaat echter zeer moeizaam en hierin heeft de EBG als kleine evangelische kerk een geïsoleerde positie. Vorig jaar was er een regionale themadag over minima waar de geïnterviewde ook aanwezig zou zijn; de bijdrage is toen door ziekte helaas niet doorgegaan. De EBG heeft regelmatig contact met oudsten van andere evangelische gemeenten in de regio, en is daardoor goed op de hoogte van wat er in de regio speelt. In de praktijk gaan deze contacten niet vaak over diaconale thema’s (“we zouden een hele dag over armoede kunnen praten”) maar vaak meer over onderwerpen op het gebied van pastoraat. Binnenkort wordt er een gezamenlijke pastorale toerustingscursus gestart, o.a. over praktische en financiële problemen uit het pastoraat. Er zijn regelmatig positieve contacten met katholieke pastors in de regio. Ook zijn er korte lijntjes met het evangelische voorgangeroverleg in de regio.
Naast deze netwerken is er nauwelijks structurele samenwerking met andere kerken, noodfondsen of belangengroep/platformen rondom armoede. Er zijn hiervoor wel plannen ontwikkeld, maar die liggen even in de ijskast. Zodra er weer een voorganger is zullen deze zaken samen met andere aspecten van het gemeentewerk ter hand genomen worden. In de burgerlijke gemeente is geen voedselbank. Er zit er wel een in een naburige gemeente, waarin ook gemeenteleden actief meehelpen (inzet van vrijwilligers). Verder zijn er incidentele contacten met een zigeunerkerk in een naburige gemeente geweest.
Relatie met burgerlijke gemeente en maatschappelijke organisaties Dit is een belangrijk thema in de diaconale plannen die door de EBG zijn ontwikkeld. Er zijn veel contacten met de burgerlijke gemeente en maatschappelijke organisaties op persoonlijk niveau, echter niet namens de kerkelijke gemeenschap. “Het is de taak van de voorganger om betrokken te zijn bij het wijkwerk en het bezoeken van openbare vergaderingen.” Destijds had de voorganger (als voormalig beleidsmedewerker Sociale Zaken) ook veel ingangen bij en ervaring met het leggen en uitbouwen van contacten richting de gemeente. Ook is de kerk aangemeld bij een gemeentelijke vrijwilligersbank c.q. ‘klussendienst’. Sinds aanmelding is hier echter niets meer van vernomen. Vooralsnog zijn de contacten beperkt tot incidentele individuele contacten van maatschappelijk actieve gemeenteleden. Zoals gezegd was de geïnterviewde erg actief voor o.a. de plaatselijk Gehandicaptenorganisatie waardoor hij in een breed sociaal en maatschappelijk netwerk fungeert. Er zijn contacten met diverse maatschappelijke activiteiten in het dorp: de sociale werkplaats, gehandicaptenorganisaties en de regionale omroep voor minderheden. Via het regionale oudstenoverleg zijn er contacten met professionele schuldhulporganisaties, waar regelmatig mensen met schulden worden doorverwezen. Er worden gesprekken gevoerd met mensen om bewust met geld om te gaan. Vaak kunnen er ook goedkope verzekeringen worden geregeld (tegen aantrekkelijke tarieven).
57
Overige activiteiten Via de zorgkring, bezoekwerk en het pastoraat komt met regelmatig materiële noden tegen. Er worden door de gemeente regelmatig mensen opgezocht: senioren, alleenstaanden en mensen die in scheiding liggen of ziek zijn. Via de zorgkring wordt vaak nagepraat na afloop van bijbelstudieavonden. Destijds was er ook regelmatig contact met vluchtelingen.
Samenwerking intern Er zijn ook andere beleidsverantwoordelijke personen en mensen die uitvoerend werk doen in de kerk die in aanraking komen met mensen in materiële nood. Dit zijn voornamelijk de leiders van de gemeentekringen. De wijkkringen hebben korte lijntjes met de oudstenraad, doordat de oudsten zelf in diverse gemeentekringen betrokken zijn. Er zijn hierover alleen informele afspraken, o.a. over het omgaan met materiële vragen. Mensen helpen elkaar spontaan met praktische karweitjes maar soms ook door het geven van geld of bonnen voor de slager o.i.d., zonder dat ze daar onderling over praten (onder het motto: "Laat uw linker hand niet weten wat uw rechter hand doet").
Werken aan bewustwording De problemen van mensen met materiële noden zijn niet een expliciet thema voor toerusting of bewustwording in de gemeente, kerkdienst of kerkblad. De gastsprekers preken vooral over eigen thema’s; o.a. gebruiken van gaven, naastenliefde, evangelisatie, bijbelse principes over het geven van tienden: ‘geef wat je hart je ingeeft’. Er zijn (nog) geen thema-avonden gehouden over diaconaat, maar er is wel beleid gemaakt voor praktische en geestelijke zorg in de gemeente met een concrete plannen. De eerste stap zijn regionaal georganiseerde pastorale cursussen. O.a. over het herkennen van signalen van financiële en/of geestelijke problemen. De volgende stap wordt het opstarten van een pastoraal team en een diaconie.
Tenslotte “We moeten energiezuinig draaien nu we geen voorganger hebben. De meeste aandacht gaat uit naar de lopende werkzaamheden in de gemeente. Er is
een kleine groep mensen in de gemeente die alle taken trekt. Het wordt steeds moeilijker om mensen te vinden om taken te doen. Bijna alle gemeenteleden doen wel iets. Vooral jongeren kunnen moeilijk tijd vinden/maken om in de gemeente taken te doen. We verliezen dertigers omdat we hen geen taken geven als ze twintigers zijn.” Een andere oorzaak is o.a. dat ouderen hen niet actief bij lopende activiteiten betrekken en vaak op ‘de oude manier’ taken willen blijven doen. Met het oog op de vele relatieproblemen en gebroken gezinnen (met name bij minima) worden cursussen georganiseerd voor mensen binnen en buiten de gemeente over ‘communicatie en relatie’. Hieraan doen circa 20 cursisten mee, die vaak verder willen doorpraten en doorstromen naar pastorale counseling of een relatiecursus. We zijn bezig met nieuwe vormen van getuigenis: laagdrempeliger kerkdiensten, soms ook met meer ‘heftige muziek’ (bijvoorbeeld recente bruiloftsdienst). Het lijkt steeds lastiger te zijn om mensen van buiten de kerk op een gemeenteactiviteit te krijgen door het grote aanbod elders in de stad, bijv. over alternatieve geneeswijzen, reiki, e.d. Er wordt regelmatig een open dag gehouden over een actueel thema (zoals bijv. de sterrenwereld, evangelisatie of evolutie) die vaak veel mensen van buiten aantrekken.
Interview 15
Het onderstaande is niet gebaseerd op een mondeling interview maar is per mail tot stand gekomen. De pastoor, die werkzaam is in één van de kerkdorpen van een burgerlijke gemeente, heeft gereageerd op de vragen uit het armoedeonderzoek. De burgerlijke gemeente telt 9800 inwoners. Allereerst geeft de pastoor aan dat het formulier van het armoedeonderzoek (enquête) de vragenlijstje moeilijk in te vullen/te beantwoorden is. Hij wil niet beweren dat er in de parochies geen armoede is, maar geeft aan dat armoede zich in de kerkdorpen niet zo snel manifesteert. "Niet alleen blijkt het niet zo gauw, maar men komt er ook, wanneer er al armoede is, niet zo gemakkelijk mee voor de dag." Daarnaast zijn ze vanuit de parochie ook niet intensief op zoek naar individuen of gezinnen die in armoede zouden leven. Hij geeft aan dat de parochie betrokken is bij een zorgoverleg, dat tweemaal per jaar vergadert en dan de situatie van diverse categorieën mensen van jeugd tot ouderdom in ogenschouw neemt. In het eerst volgende zorgoverleg wil hij de armoedekwestie mede door ons onderzoek en de vragen die wij nu stellen weer uitdrukkelijk ter sprake brengen. Tot nu toe waren er geen uitdrukkelijke signalen. Hij geeft aan dat mogelijke werkeloosheid nu bij een aantal mensen een rol zou kunnen gaan spelen. Misschien kunnen we daar alerter op zijn. Het zou niet goed zijn als mensen in onze parochies/dorpen vanwege armoedeproblemen buiten de boot van het sociale verkeer komen te vallen. In de begroting van de kerk is geen budget opgenomen voor diaconie en met name armoedebestrijding. Wel geeft hij aan dat er weleens mensen (kampbewoners en zwervers) aan de deur aankloppen voor een financiële ondersteuning. Hier wordt vanuit de parochie dan een kleine financiële bijdrage geleverd. Hij geeft aan dat over het algemeen in deze dorpen (nog) een redelijke wederzijdse opvang van ouders en kinderen, familie, vrienden en buren is. Het hoeft niet altijd om geldelijke steun te gaan, maar kan ook steun ‘in natura’ (bijvoorbeeld boodschappen) betekenen. Dat weet je als parochie lang niet altijd. Zoals we weten kan zich overigens ‘armoede’ op meerdere terreinen voordoen dan alleen financieel of materieel. De kerkdorpen waar deze pastor formeel pastoor over is vallen onder twee burgerlijke gemeenten. In één daarvan heeft een voormalig wethouder van Sociale Zaken enkele jaren geleden een oproep bij de kerken gedaan om goed te kijken naar de armoedeproblematiek in de gemeente. We hebben
58
hierover toe een dekenale bijeenkomst gehad. Op deze bijeenkomst heeft zij toen m.n. aangegeven dat in deze gemeente een grote groep ‘stille’ arme is. Zij kwam toen met een aantal cijfers te voorschijn waarin ze aangaf dat er in de gemeente door zeker zo’n 400 huishoudens géén gebruik gemaakt werd van mogelijke aanvullende financiële ondersteuning. Het ging dan met name om een groep ouderen en kleine zelfstandige (voornamelijk agrariërs) die feitelijk, gezien hun basisinkomen, wel recht hebben op financiële ondersteuning, maar hier geen gebruik van maken. Enerzijds door onwetendheid, er vaak ook vanuit gaan dat ze geen recht hebben op, anderzijds ook zelf ‘de broek willen ophouden’. Op mijn vraag over de discussie die we toen gevoerd hebben geeft hij aan: "Mocht er voor enkele jaren een uitdrukkelijk geval van materiële armoede aan de orde geweest zijn, dan had dit te maken met slecht budgetbeheer. Maatschappelijk werk en sociale dienst waren dan behulpzaam en de pastorie werd niet (meer) benaderd." Van een directeur (als bestuurslid nauw betrokken is bij het wijkpastoraat in een naburige grote plaats in een zogeheten Vogelaarwijk) in een ander kerkdorp van de gemeente kreeg ik te horen dat de armoedeproblematiek op haar school zich steeds duidelijkere manifesteerde. Ouders die onvoldoende geld hadden voor de buitenschoolse uitgaven. Steeds meer kinderen die geen of maar gedeeltelijk gebruik kunnen maken van de activiteiten die de school aanbiedt. Ze geeft aan dat er relatief veel mensen vanuit een ZZP-achtergrond leven in dit dorp. Werkzaamheden worden over het algemeen verricht in Duitsland. Maar bij problemen – gezondheid en geen werk - zijn de problemen meteen zichtbaar, er wordt alleen niet over gesproken.
Bijlage - Aandachtspunten voor de interviews Bij elk aandachtspunt is het van belang de factoren te benoemen die belemmerend werken of juist het geheel stimuleren.
Activiteiten vanuit de diaconie/ pci/werkgroep • Welke algemene activiteiten verricht u? • Is een aantal van deze activiteiten gericht op: - het opsporen van materiële nood onder leden van de kerk, onder de bevolking in uw burgerlijke gemeente/regio; - het leggen van contacten met mensen in materiële nood; financiële en andere vormen van materiële hulpverlening (voorbeelden); - andere vormen van immateriële ondersteuning (vervoersdiensten, klusjes ....); -…
Samenwerking met anderen • Werkt u samen met andere kerken? • Is er een arme kant-groep of andere belangengroep/platform rondom armoede en zijn daarmee contacten? • Werkt u mee aan een noodfonds? • Andere vormen van samenwerking? • …
Relatie met burgerlijke gemeente en maatschappelijke organisaties • Hebt u contacten met de burgerlijke gemeente en organisaties in deze? • Zo ja, wat houden deze in? Incidenteel/structureel? Knelpunten? • Wat is gerealiseerd aan contacten? • Wmo? • Neemt u deel aan activiteiten in het dorp? Welke? • Hebt u contacten met andere organisaties, zoals maatschappelijk werk, woningbouwbedrijven, nutsbedrijven, schuldhulpverlening • Signaleert u noden en knelpunten in de hulpverlening bij de burgerlijke gemeente, nutsbedrijven, woningbouwcorporaties, Wmo, .... • …
Samenwerking met een voedselbank • Neemt de diaconie/pci/kerkelijke gemeente/pci deel aan een voedselbank? • Zo ja, op welke wijze? - financiële ondersteuning; - leveren van goederen; - inzet van vrijwilligers; - uitdeelpunten; - bestuurlijk -…
Overige activiteiten Komt u in de overige activiteiten materiële noden tegen? Bijvoorbeeld in: • • • •
bezoekwerk; opvang van vluchtelingen; Kerkbalans; …
Samenwerking intern • Komen andere beleidsverantwoordelijke personen en mensen die uitvoerend werk doen in de kerk in aanraking met mensen in materiële nood (bijvoorbeeld pastores, ouderlingen, bezoekers)? • Is daar contact over met de diaconie/pci? • Zijn er afspraken over hoe met materiële vragen om te gaan? • Is het onderwerp in de kerkenraad of parochieraad wel eens aan de orde geweest?
Werken aan bewustwording Stelt u de problemen van mensen met materiële noden aan de orde in de kerkelijke gemeente/parochie met het oog op bewustwording, bijv.oorbeeld: • thema-of gemeenteavond; • kerkdienst – preek/gebeden/collecte; • kerkblad; • …
Wat verder nog aan de orde moet komen • geïnterviewden; • interviewer.
59
60
