DE ZELFSTANDIGE COMMUNICATIEPROFESSIONAL
Verslag van een Trendonderzoek in opdracht van De Communicatiewinkel
Leo Lentz Hanneke Molenaar Universiteit Utrecht September 2009
Inhoud Samenvatting Hoofdstuk 1. Inleiding
5
Hoofdstuk 2. Opzet van het onderzoek
6
Hoofdstuk 3. Resultaten
8
3.1 Wat is de achtergrond van de zelfstandige communicatieprofessional?
8
3.2 Hoe ziet het werk van de zelfstandige communicatieprofessional eruit?
12
3.3 Hoe staat de zelfstandige communicatieprofessional tegenover professionalisering?
15
3.4 Voor wie werkt de zelfstandige communicatieprofessional?
20
3.5 Hoe beleeft de zelfstandige communicatieprofessional het werk?
23
3.6 Wat brengt het op voor de zelfstandige communicatieprofessional?
24
Hoofdstuk 4. Conclusies
26
Literatuur
27
Bijlage: de vragenlijst
2
Samenvatting Trendonderzoek Zelfstandige Communicatieprofessionals Dit onderzoek vond plaats in opdracht van de Communicatiewinkel. Dit netwerk voor zelfstandige communicatieprofessionals (zcp’ers) wilde graag meer inzicht in haar beroepsgroep. In totaal hebben 244 respondenten een digitale vragenlijst volledig ingevuld. Wat is de achtergrond van de zcp’er? De zcp’er is een hoog opgeleide professional die meestal op HBO- of WO-niveau in het communicatievak is opgeleid, zij is vaker vrouw dan man (7:3) en gemiddeld 42 jaar oud. De helft van de zcp’ers is getrouwd, 63% heeft kinderen en deelt het kostwinnerschap. De zcp’er is woonachtig in de Randstad (69%), heeft gemiddeld 15 jaar werkervaring in de communicatie. De laatste 6 jaar heeft zij werkervaring als zelfstandige communicatieprofessional. Gemiddeld werkt een zcp’er 40 uur per week, waarvan 25 uur declarabel. De mannelijke zcp’er werkt gemiddeld wat meer uren dan de vrouwelijke zcp’er. De zcp’er opereert meestal als eenmanszaak (84%), presenteert zich als zelfstandige met een beroepsnaam waar het woord ‘communicatie’ expliciet in vernoemd wordt. Een minderheid (..%) heeft in het verleden een beroep uitgeoefend buiten de communicatiebranche. Hoe ziet het werk van de zcp’er eruit? De zcp’er werkt vaak op adviserend/ strategisch niveau (81.5%) en is werkzaam in de externe communicatie, interne communicatie, projectcommunicatie en PR/ voorlichting. De kennis die een zcp’er inzet voor de werkzaamheden bestaat voornamelijk uit generieke communicatie-expertise en specialistische vakkennis op het terrein van communicatie. De zcp’er werkt vanuit huis of bij de opdrachtgever, minder vaak in een kantoor op een ander adres. Hoe staat de zcp’er tegenover professionalisering? Veel zcp’er zijn geabonneerd op een vakblad (70%), de helft is aangesloten bij een beroepsvereniging, 72% is aangesloten bij een netwerk en 74% heeft de afgelopen drie jaar één of meerdere cursussen gevolgd. Ook maakt 60% van zcp’ers gebruik van de mogelijkheden om vakkennis te delen met andere communicatieprofessionals. Inspiratie halen de zcp’ers uit de mensen met wie ze werken en uit eerdere successen en ervaringen. Op strategisch niveau werkt de zcp’er voornamelijk met de directeur en communicatieadviseur, op uitvoerend niveau met een vormgever, websitebouwer, fotograaf/ filmmaker en tekstschrijver. De zcp’er vindt het erg belangrijk om zijn of haar vakkennis op peil te houden. Ook mag niet iedereen zich zomaar communicatieprofessional noemen en vindt de zcp’er het zinvol om de kwaliteit van het werk door derden te laten controleren.
3
Voor wie werkt de zcp’er? De opdrachtgever is meestal een commerciële organisatie met meer dan 500 medewerkers, gevestigd in de Randstad. De zcp’er heeft gemiddeld 7 opdrachten per jaar met een looptijd van 29 weken per opdracht. De zcp’er komt vaak aan een nieuwe opdracht via eerdere opdrachtgevers en via collega communicatieprofessionals. Tot de standaardprocedure voor het organiseren van een opdracht rekent driekwart van de zcp’ers het opstellen offertes. Een opdrachtbevestiging en contract wordt door de helft van de professionals meegenomen in de standaardprocedure. Meer dan 70% van de zcp’ers hecht waarde aan een inhoudelijke terugkoppeling van de opdracht (plan van aanpak) en tussentijds overleg. Hoe beleeft de zcp’er het werk? De zcp’er heeft plezier in het werk. Met een score van 4.48 op een schaal van 5 is de professional erg positief. Ook denkt de zcp’er eraan zelfstandig te blijven (score = 4.14) en ziet de zcp’er veel kansen om zichzelf te ontwikkelen (score = 4.00). Wat brengt het op voor de zcp’er? De zcp’er verdient gemiddeld € 76.357,- bruto per jaar. Werkzaamheden op adviserend/ strategisch niveau leveren het meeste op per uur (€ 102,-), gevolgd door werkzaamheden op coördinerend/ leidinggevend niveau (€ 97,-) en uitvoerend niveau (€ 82,-). De zcp’er stelt meestal op basis van het uurtarief een offerte op (73%). Iets meer dan de helft van de zcp’ers besteedt de administratie deels uit en 17% besteedt de administratie geheel uit. De verzekering die het meest wordt afgesloten is een arbeidsongeschiktheidsverzekering (47%). De verzekering die het minst wordt afgesloten is een bedrijfsschadeverzekering (10%). Wat is de invloed van de economische crisis op de zcp’er? De zcp’er is niet bang. Met een score van 2.84 op een schaal van 5 reageert de zcp’er neutraal op de vraag of de economische crisis invloed heeft op het werk. Vooral de zcp’er werkzaam als trainer of coach zegt geen last te hebben van de crisis. De zcp’er werkzaam in de commerciële sector heeft er wat meer last van. De meerderheid van de zcp’ers is ook niet bang dat de economische crisis zal leiden tot een lager inkomen. Dit jaar zal bij 44% van de zcp’ers het inkomen ongeveer hetzelfde blijven en 24% verwacht zelfs een stijging in het inkomen.
4
Hoofdstuk 1. Inleiding Dit rapport doet verslag van een onderzoek naar zelfstandige communicatieprofessionals in Nederland. We noemen die groep in het vervolg zcp-ers. Er is nog niet eerder onderzoek gedaan naar het werk en de achtergrond van professionals die als zelfstandige in de communicatiesector werkzaam zijn. Het lijkt erop dat die groep aan het groeien is. In een recent onderzoek van Arjen van den Born (2009) naar zelfstandigen zonder personeel (zzp’ers) wordt een trend gesignaleerd dat in allerlei beroepsgroepen mensen zich losmaken van de organisatie waar zij werken. Zij vestigen zich vervolgens als zelfstandig ondernemer en schrijven zich in bij de Kamer van Koophandel. In dat onderzoek wordt de communicatieprofessional echter niet als een aparte beroepsgroep beschreven. Maar het is zeer aannemelijk dat die groei ook in deze sector plaatsvindt. Leo Lentz (1991, 2000) signaleerde al eerder dat er een nieuwe beroepsgroep aan het ontstaan was die zich als tekstschrijver presenteerde aan organisaties. Zij maken in opdracht van derden brochures, folders, bedrijfsbladen en natuurlijk de laatste jaren ook websites. In zijn tweede onderzoek (2000) beschreef hij dat veel tekstschrijvers geleidelijk hun werkterrein verruimden naar communicatie-advies. In het overleg met opdrachtgevers stelden zij kritische vragen over doelen van publicaties en kenmerken van doelgroepen, adviseerden zij over mediakeuzes en als vanzelf kregen zij zo tevens een rol als adviseur. Velen van hen afficheren zich tegenwoordig als zelfstandig communicatieprofessional. En dat lijkt een nieuwe beroepsgroep te zijn, waar ook professionals toe gerekend moeten worden die met heel andere achtergronden dit vak binnenkomen. Maar welke achtergronden zijn dat zoal? Wim Elving en Betteke van Ruler (2006) hebben specifiek onderzoek gedaan naar die meer strategische kant van het communicatievak. Zij onderzochten het communicatiemanagement in Nederlandse organisaties en gingen na wat de communicatieprofessionals vinden van hun vak. De meeste respondenten waren echter werkzaam als communicatieprofessional in een organisatie en waren dus niet zelfstandig. In dit rapport gaat het om zelfstandige communicatieprofessionals. We stellen de volgende vragen: • Wat is de achtergrond van de zelfstandige communicatieprofessional? • Hoe ziet het werk van de zelfstandige communicatieprofessional eruit? • Hoe staat de zelfstandige communicatieprofessional tegenover professionalisering? • Voor wie werkt de zelfstandige communicatieprofessional? • Hoe beleeft de zelfstandige communicatieprofessional het werk? • Wat brengt het op? En welke invloed heeft de recente crisis? De initiatiefnemer van het onderzoek is De Communicatiewinkel, een netwerk van communicatieprofessionals. Het onderzoek is gefinancierd met een innovatievoucher van Senter Novem. 5
Hoofdstuk 2. Opzet van het onderzoek Het onderzoek is uitgevoerd met behulp van een landelijke online vragenlijst onder zelfstandige communicatieprofessionals. Deze vragenlijst is in overleg met de Communicatiewinkel samengesteld. De vragenlijst is opgebouwd uit zes verschillende onderwerpen: • Profiel • Werksituatie • Professionalisering • Opdrachten & opdrachtgevers • Beleving en tarieven • Omzet Er komen meerdere typen vragen voor in de vragenlijst, namelijk gesloten vragen, open vragen en stellingen. Een voorbeeld van een gesloten vraag is: Op welk niveau bent u werkzaam? - Uitvoerend - Coördinerend/ Leidinggevend - Adviserend/ Strategisch Bij deze vraag, maar ook bij veel andere vragen in de vragenlijst, was het mogelijk meerdere antwoorden te geven. Een vraag in de vorm van een stelling ziet er als volgt uit: Ik vind het belangrijk om lid te zijn van een beroepsvereniging De respondent kon antwoorden op een schaal van één tot en met vijf, waarbij de cijfers stonden voor de volgende antwoorden: 1 = Zeer mee oneens 2 = Mee oneens 3 = Niet mee oneens, niet mee eens 4 = Mee eens 5 = Zeer mee eens Voordat het onderzoek plaatsvond is de vragenlijst onderworpen aan een pretest. Hieraan hebben vijf zcp’ers meegewerkt, allen aangesloten bij de Communicatiewinkel. De pretest heeft geleid tot een aantal zinvolle aanpassingen in de vragenlijst. Enkele vragen werden niet goed begrepen door een lastige formulering en bij sommige vragen ontbraken er nog zinvolle antwoordmogelijkheden. De vragenlijst was online beschikbaar via de website van de Universiteit Utrecht van 27 april 2009 tot en met 15 juni 2009. In totaal zijn er 276 zcp’ers begonnen met het invullen van de vragen. Hiervan hebben vervolgens 244 respondenten de vragenlijst volledig ingevuld, waardoor er sprake is van een drop-out van 11.6%. Dit percentage is tamelijk laag, Van den Born (2009) rapporteert een drop-out van 18.7%.
6
De Communicatiewinkel heeft het onderzoek onder de aandacht gebracht via de websites van zeer verschillende instanties. Voorbeelden van instanties die een melding van het onderzoek hebben gemaakt zijn beroepsvereniging Logeion, vaktijdschrift Communicatie, de vereniging voor zelfstandige ondernemers PZO en verschillende alumniverenigingen van communicatieopleidingen. Of we op deze manier een representatieve groep zcp’ers bereikt hebben kan niet met zekerheid beweerd worden. Daartoe zouden we immers precies moeten weten hoe groot deze groep is en hoe die is samengesteld. Helaas registreert de Kamer van Koophandel de communicatieprofessional niet onder een herkenbaar label. Daarom kunnen we geen beroep doen op een betrouwbaar bestand. Ook het ledenbestand van een beroepsvereniging als Logeion is geen goede indicator, omdat we niet weten hoe groot de groep is die zich daar niet bij heeft aangesloten. Onze resultaten laten zien dat die groep vermoedelijk groot is. Of een respons van 276 respondenten groot of klein is, valt dus moeilijk vast te stellen. In vergelijking met eerder onderzoek zijn we niet ontevreden. Het onderzoek van Elving en Van Ruler (2006) had 266 respondenten die werkzaam waren bij een communicatiebureau. Bij het onderzoek van Lentz (2000) waren 233 tekstschrijvers betrokken. Hoeveel communicatieprofessionals betrokken waren bij het onderzoek van Van den born (2009) valt niet te zeggen, omdat die niet als zodanig gekenmerkt zijn. We moeten dus voorzichtig zijn en kunnen de resultaten van dit onderzoek het beste zien als een eerste verkenning van een - qua omvang en samenstelling – op dit moment niet nauwkeurig te bepalen beroepsgroep. Het is van belang dat de beroepsgroep initiatieven neemt om de herkenbaarheid te vergroten, zodat in vervolgonderzoek duidelijker uitspraken over representativiteit mogelijk worden.
7
Hoofdstuk 3. Resultaten 3.1 Wat is de achtergrond van de zelfstandige communicatieprofessional? Het communicatievak lijkt in meerderheid een vrouwenvak te zijn. Veel meer vrouwen dan mannen zijn zcp’er, 67% tegenover 33%. In het onderzoek naar tekstschrijvers uit 2000 vond Lentz een andere verhouding. Toen was de meerderheid (64%) man. Is het beroep aan het feminiseren? Er lijkt wel sprake te zijn van een trend: steeds meer startende zcp’ers zijn vrouwen. Net zoals in het onderzoek van Elving en Ruler (2006) geldt: ‘hoe jonger, hoe vaker vrouw’.1 In vergelijking met de grote groep van zelfstandige kennisprofessionals (Van den Born, 2009) is in de communicatiesector het aandeel van vrouwen groter. De leeftijd van de respondenten varieert van 24 tot 73 jaar, met een gemiddelde van 42 jaar. Aangezien de werkzame leeftijd voor hoger opgeleiden in het algemeen tussen de 25 en de 65 ligt, hebben we hier dus te maken met de volle range over de verschillende leeftijdsgroepen. De zcp’ers lijken geen groep “jonge honden” te zijn; zij vormen een redelijke afspiegeling van de beroepsbevolking in Nederland. Ongeveer de helft van de zcp’ers is getrouwd (50.4%). Tweederde heeft kinderen (66.4%) en deelt het kostwinnerschap met een partner (63.4%). In tabel 1 is weergegeven in welke provincie de professionals wonen. Het merendeel (68.9%) komt uit de Randstad (Noord-Holland, Utrecht, Zuid-Holland en Flevoland). Deze resultaten komen overeen met Van den Born (2009). Ook hij vindt de meeste zelfstandigen in de Randstad en veel minder zelfstandigen in het noorden van Nederland en Limburg. Woonprovincie Noord-Holland Utrecht Zuid-Holland Gelderland Noord-Brabant Overijssel Zeeland Limburg Groningen Flevoland Drenthe Friesland
Percentage 27.1% 24.9% 15.8% 13.6% 4.8% 4.0% 3.3% 2.2% 1.8% 1.1% 0.7% 0.7%
Tabel 1: woonprovincies van zcp’ers De meeste zcp’ers (92%) hebben een opleiding op HBO of WO niveau afgerond. Hiervan heeft 80,5% een aan communicatie gerelateerde opleiding afgerond. In het eerdere 1
χ2 (2) = 14.29, p <.05
8
onderzoek van Lentz (1991, 2000) meldden veel respondenten via een andere opleiding het communicatievak binnen te komen. Een nauwkeurige vergelijking is niet goed mogelijk, maar wij hebben sterk de indruk dat het percentage zij-instromers in dit vakgebied aan het afnemen is. Het lijkt langzamerhand vanzelfsprekend te worden dat een professional in de communicatie ook echt is opgeleid in dat vakgebied. In tabel 2 is weergegeven hoeveel jaar werkervaring de professionals in het communicatievak hebben. Werkervaring in Communicatie 0-5 jaar 5-10 jaar 10-15 jaar 15-20 jaar 20-25 jaar 25-30 jaar meer dan 30 jaar
Percentage 9.8% 19.7% 28.4% 27.3% 9.5% 3.0% 2.3%
Tabel 2: werkervaring in het communicatievak in aantal jaren Duidelijk is te zien dat veel zcp’ers ruime ervaring hebben in het communicatievak. Een groep van ruim 70% zelfs meer dan 10 jaar. Ervan uitgaande dat professionals met meer dan 30 jaren ervaring tegen het pensioen aanlopen, kunnen we concluderen dat de uitstroom (2.3%) lager is dan de instroom (9.8%). Er is dus nog steeds sprake van een groeiende beroepsgroep. Maar hoeveel jaar werkervaring heeft de professional als zelfstandige communicatieprofessional? Dat is te zien in tabel 3. Werkervaring als zcp’er 0-5 jaar 5-10 jaar 10-15 jaar 15-20 jaar 20-25 jaar 25-30 jaar > 30 jaar
Percentage 60.9% 25.7% 6.5% 5.4% 1.5% -
Tabel 3: werkervaring als zcp’er De grootste groep zcp’ers (60.9%) heeft 0-5 jaar werkervaring. Het aantal zelfstandige communicatieprofessionals is de laatste jaren dus enorm gegroeid. In vergelijking met de vorige tabel kunnen we concluderen dat veel zcp’ers al lang werkzaam zijn in de 9
communicatiebranche, maar pas in de afgelopen vijf jaar zelfstandig zijn geworden. Dat is precies de ontwikkeling die Van den born (2009) in zijn onderzoek heeft gesignaleerd: veel professionals maken zich los van de werkgever en vestigen zich als zelfstandig ondernemen zonder personeel. Er is wel een relatie tussen de beide soorten ervaring (als communicatieprofessional en als zcp-er) hoe meer werkervaring in het communicatievak, des te meer werkervaring als zcp’er2. De oudere zcp-ers hebben dus de meeste ervaring in het vakgebied. Gemiddeld werken de zelfstandige communicatieprofessionals 39,7 uur per week. Hierbij varieert het aantal gerapporteerde werkuren per week van 8 uur tot 100 uur. Wanneer de werkuren opgesplitst worden in declarabele en niet-declarabele uren zien we dat de professionals gemiddeld per week 25,4 uur declareren en 14,3 uur niet declareren. Er treedt een significant verschil op tussen geslacht en aantal werkuren. Mannen werken gemiddeld meer uur dan vrouwen, namelijk 43 uur (43.0) tegenover 38 uur (38.3)3. Die resultaten komen enigszins overeen met de gegevens van Van den Born (2009): mannelijke freelancers werken 42 uur per week, de vrouwen werken 34 uur per week. In tabel 4 is weergegeven voor welke ondernemersvorm de professionals gekozen hebben. De grootste groep zcp’ers heeft een eenmanszaak, namelijk 84,2%. Ondernemersvorm Eenmanszaak Besloten Vennootschap (BV) Vennootschap onder firma (V.O.F.) Maatschap of anders
Percentage 84.2% 10.4% 3.5% 1.9%
Tabel 4: ondernemersvorm van de zcp’er Op de vraag of de professionals zich als zelfstandige presenteren of als organisatie of team, zegt driekwart van de zcp’ers (74.5%) zich te presenteren als zelfstandige. Ze gebruiken hiervoor uiteenlopende beroepsnamen (zie tabel 5). De respondenten konden meerdere beroepsnamen aankruisen, waardoor het totaal van de percentages boven de 100 komt. Het valt op dat veel zcp’ers een beroepsnaam kiezen waar het woord communicatie expliciet in voorkomt. Interessant is dat een kwart ook gebruik maakt van het label tekstschrijver. Dat heeft blijkbaar niet echt plaatsgemaakt voor communicatie. Een nadere analyse (een zogenaamde Factoranalyse) laat zien dat er drie groepen respondenten kunnen worden onderscheiden. Professionals die zich op communicatie profileren, op tekst, journalistiek en redactie, en tenslotte een kleine groep groep rond marktonderzoek en het web. De trainers zitten het dichtst bij de eerste groep.
2 3
Er is sprake van een positieve correlatie r = 4.60, p <.05 Dat laat een zogenaamde t-test zien: t(256) = 2.64, p <.05
10
Beroepsnaam Communicatieadviseur Communicatieprofessional Tekstschrijver Webbeheerder Communicatiemanager Trainer/ Coach Redacteur Journalist Webspecialist (Markt) Onderzoeker
Percentage 47.1% 35.5% 25.7% 24.9% 16.3% 13.4% 12.0% 6.5% 3.3% 1.1%
Tabel 5: beroepsnaam zcp’er Ongeveer een kwart van de zcp’ers (28%) heeft voordat ze in de communicatiebranche gingen werken, een ander beroep uitgeoefend buiten het communicatievak. De antwoorden op de vraag welk beroep men eerder heeft uitgeoefend lopen uiteen van universitair docent tot beiaardier, en van acteur tot bioloog. Dit is de groep zij-instromers die vermoedelijk als autodidact het vak is binnengekomen. De gemiddelde leeftijd van deze groep verschilt niet wezenlijk van de rest, het gaat dus niet om een oudere groep respondenten. Zij hebben wel duidelijk minder ervaring in het communicatievak (11.6 vs. 16.3 jaren ervaring). In het onderzoek van Lentz (2000) zagen we dat de overgang van het ene naar het andere beroep soms goed verklaarbaar was: de muziekspecialist gaat steeds meer schrijven over muziek en de acteur wordt verantwoordelijk voor de communicatie bij theaterprojecten.
11
3.2 Hoe ziet het werk van de zelfstandige communicatieprofessional eruit? Het werkniveau van de zcp’ers hebben we onderscheiden in drie niveaus. We onderscheiden uitvoerende werkzaamheden, coördinerende of leidinggevende werkzaamheden en adviserende of strategische werkzaamheden. In tabel 6 is weergegeven welk percentage van de professionals op elk van die niveaus werkzaam is. De respondenten konden ook bij deze vraag meerdere antwoordmogelijkheden aankruisen. Werkniveau
Percentage Gem. Leeftijd (jaar) Adviserend/ Strategisch 81.5% 42.57 Uitvoerend 54.7% 41.91 Coördinerend/ Leidinggevend 53.6% 42.16 Tabel 6: De werkniveaus waarop zcp’ers opereren. Veel professionals zeggen werkzaam te zijn op adviserend niveau, namelijk 81.5%. Ongeveer de helft voert ook coördinerende en uitvoerende werkzaamheden uit. Op adviserend niveau is de leeftijd van de professionals iets hoger4. Ook zijn de professionals op adviserend niveau hoger opgeleid in vergelijking met de andere niveaus. Professionals die werkzaam zijn op adviserend niveau hebben meestal een universitaire opleiding.5 In het communicatievak worden verschillende specialismen onderscheiden. In tabel 7 zien we deze specialismen met daarbij de verdeling over onze respondenten. Ook hier konden zij verschillende antwoordmogelijkheden aankruisen. De zcp’ers kunnen immers in meerdere specialismen tegelijkertijd werkzaam zijn. Uit de tabel is op te maken dat zij voornamelijk werkzaam zijn in de externe communicatie, interne communicatie, projectcommunicatie en in PR/ Voorlichting. In een nadere analyse hebben we onderzocht of er verschillen zijn in leeftijd, ervaring en geslacht tussen de verschillende specialismen. Dat blijkt wel het geval te zijn. Meer vrouwen zien we in de externe communicatie, interne communicatie en projectcommunicatie.6 Opvallend is dat er in de reclame meer hoog opgeleide professionals werken dan in de overige specialismen7. Het specialisme evenementencommunicatie lijkt wat jonger te zijn: de professionals hebben hier over het algemeen minder werkervaring dan in de andere specialismen8.
4
χ2 (2) = 6.45, p<.05 χ2 (3) = 14.92, p<.05 6 2 χ (1) = 10.82, p<.05 en χ2 (1) = 6.31, p<.05 en χ2 (1) = 12.54, p<.05 7 2 χ (3) = 15.98, p<.05 8 2 χ (2) = 7.12, p<.05 5
12
Specialisme
Percentage Man
Externe communicatie Interne communicatie Projectcommunicatie PR/ Voorlichting Marketing Training/ Coaching Nieuwe media/ ICT Evenementencommunicatie Journalistiek Reclame
70.3% 54.7% 50.4% 48.2% 29.0% 26.4% 22.1% 17.8% 17.8% 14.9%
60.4% 40.7% 35.2% 47.3% 31.9% 30.8% 23.1% 12.1% 16.5% 17.6%
Vrouw Werkervaring Gem. zcp’er (jaar) leeftijd (jaar) 75.1% 5.5 42.4 61.6% 5.4 42.8 57.8% 5.4 42.2 48.6% 5.9 43.5 27.6% 5.4 41.1 24.3% 5.9 43.6 21.6% 6.9 42.7 20.5% 4.3 40.6 18.4% 6.4 41.7 13.5% 5.3 41.5
Tabel 7: specialisme van de zcp’er en verdeling over geslacht, ervaring en leeftijd Daar tegenover staat dat er ook een wat ouder specialisme lijkt te zijn: in PR en Voorlichting is de gemiddelde leeftijd significant hoger9. Erg groot zijn die leeftijdsverschillen echter niet. Behalve een onderscheid in specialismen zien we in eerder onderzoek ook verschillen in taken. Iemand kan op strategisch niveau werkzaam zijn, maar daarbinnen voornamelijk tijd besteden aan tekstproductie. In tabel 8 is weergeven met welke werkzaamheden de professionals zich voornamelijk bezig houden. De zcp’ers mochten meerdere antwoorden geven. Werkzaamheden Advies en strategie Projectmanagement Tekstproductie Training/ Coaching Webontwerp en -ontwikkeling Webonderhoud en –beheer Kwaliteitsbewaking Onderzoek en evaluatie
Percentage 75.4% 57.2% 41.3% 26.1% 13.0% 9.8% 8.3% 6.5%
Tabel 8: werkzaamheden van de zcp’er De meest gekozen werkzaamheden (75.4%) betreffen advies en strategie. Dat verbaast ons niet, gezien de resultaten in tabel 6, waaruit bleek dat de meeste respondenten op strategisch niveau opereerden. Op de tweede plaats staat projectmanagement (57.2%). Zoals we al eerder hebben gezien houden vrouwen in vergelijking tot mannen zich meer
9
χ2 (2) = 6.89, p<.05
13
bezig met projectmanagement10. Een ander verschil dat we weer zien terugkomen is dat vooral de universitair opgeleide professionals en oudere respondenten zeggen adviserende werkzaamheden te verrichten 11 12. In vergelijking met eerder onderzoek van Elving en Van Ruler (2006) onder communicatiebureaus rapporteren onze respondenten meer adviserende en coördinerende werkzaamheden en minder uitvoerende werkzaamheden. Misschien betekent dit dat de professionals die zich als zelfstandige vestigen tegelijkertijd een carrièrestap zetten: zij tillen hun werkzaamheden naar een hoger niveau en doen minder uitvoerend werk. Toch blijkt voor een grote groep respondenten tekstproductie nog een substantieel deel van het werk te vormen. Van wat voor soort expertise maken de zelfstandige communicatieprofessionals gebruik? In tabel 9 is weergegeven welke kennis zij voornamelijk inzetten. De respondenten mochten ook hier meerdere antwoorden geven. Kennisinzet Generieke communicatie-expertise Specialistische vakkennis op het terrein van communicatie Globale kennis van organisaties en strategieën Kennis van branches/ sectoren Kennis van de actualiteit
Percentage Man Vrouw 71.4% 62.6% 75.7% 64.5% 59.3% 67.0% 51.1% 44.9% 38.4%
46.2% 53.5% 44.0% 45.4% 34.1% 40.5%
Tabel 9: kennisinzet van de zcp’er De zcp’ers zeggen vooral dat zij generieke communicatie-expertise inzetten (71.4%). Veel minder beroepen zij zich op kennis van de actualiteit (38.4%). Vrouwen en hoger opgeleiden zetten meer generieke communicatie-expertise in dan de anderen13 14. Waar werken de zelfstandige professionals? Thuis in de werkkamer of op een apart kantoor? De meerderheid van de zcp’ers werkt vanuit huis (70.7%). Meerdere antwoordmogelijkheden konden worden aangekruist. Werkplek Ik werk vanuit huis Ik werk bij mijn opdrachtgever Ik werk in een kantoor op een ander adres
Percentage 70.7% 57.6% 18.1%
Man 61.5% 48.4% 24.2%
Vrouw 75.1% 62.2% 15.1%
Tabel 10: werkplek van de zcp’er De vrouwelijke respondenten werken vaker dan mannen thuis of bij een opdrachtgever15. De mannen lijken een wat duidelijker voorkeur voor een eigen kantoor te hebben. 10
χ2 (1) = 8.25, p<.05 χ2 (3) = 9.73, p<.05 12 2 χ (2) = 8.79, p<.05 13 2 χ (1) = 5.01, p<.05 14 2 χ (3) = 13.23, p<.05 11
14
3.3 Hoe staat de zelfstandige communicatieprofessional tegenover professionalisering? Een zcp’er is een zogenaamde eenpitter in een tamelijk jong vakgebied. Dat vakgebied is zich echter aan het professionaliseren, met een reeks opleidingen (HBO en WO) en een goed georganiseerde beroepsvereniging (Logeion). Hoe staat die eenpitter tegenover dat proces van professionalisering? Wij hebben onderzocht hoe de zcp’er zichzelf professionaliseert en welke houding hij of zij heeft tegenover professionalisering. Professionalisering in het eigen gedrag Sluiten de zcp’ers zich aan bij een beroepsvereniging? Tabel 11 laat zien dat ongeveer de helft van de zcp’ers dat inderdaad doet. Ruim 70% van de professionals vat de vraag wat ruimer op en zegt aangesloten te zijn bij een netwerk. Een ander aspect van professionalisering is de mate waarin iemand zijn vakgebied bijhoudt. Ruim 70% volgt of volgde de afgelopen drie jaar één of meerdere cursussen, trainingen of workshops en heeft een abonnement op één of meerdere tijdschriften. Professionalisering Beroepsvereniging(en) Netwerk(en) Vaktijdschrift(en) Cursus(en)
Ja 51.6% 71.6% 70.0% 74.2%
Nee 48.4% 28.4% 30.0% 25.8%
Tabel 11: professionalisering zcp’er in eigen gedrag Veel zcp’ers die aangesloten zijn bij een beroepsvereniging zeggen lid te zijn van Logeion (59%). Het percentage dat lid is van een beroepsvereniging is veel hoger dan Lentz (2000) rapporteerde: van de tekstschrijvers zei toen slechts 15% lid te zijn van een beroepsvereniging. Toch valt er nog een wereld te veroveren voor de beroepsverenigingen onder de zcp’ers. Dat is vooral van belang omdat juist de eenpitter belang heeft bij goede organisatie van de beroepsgroep en bij belangenbehartiging. Weliswaar vangen de netwerken een deel van de behoefte aan onderling contact op, maar in een zich professionaliserende branche lijkt een beroepsvereniging ons onmisbaar. Dit resultaat maakt overigens ook duidelijk dat het onverantwoord is om voor een onderzoek naar deze beroepsgroep een steekproef te trekken uit het ledenbestand van beroepsverenigingen. We zouden dan de helft van de beroepsgroep missen. Sommige professionals zeggen aangesloten te zijn bij de Communicatiewinkel, hoewel dit geen beroepsvereniging is maar een netwerk. De professionals die lid zijn van een netwerk noemen vaak LinkedIn (38%) en de Communicatiewinkel (15%). De meeste zcp’ers hebben een abonnement op één of meerdere vaktijdschriften, namelijk 70%. In tabel 12 zijn de tien meest populaire vaktijdschriften weergegeven.
15
χ2 (1) = 5.44, p<.05 en χ2 (1) = 4.76, p<.05
15
Vaktijdschrift Adformatie Communicatie Interne Communicatie C (Logeion) Tijdschrift voor Marketing Onze taal Tekstblad Emerce Communicatiedesk Sprout
Percentage 45% 41% 14% 14% 11% 6% 6% 6% 5% 5%
Tabel 12: Top tien vaktijdschriften zcp’er De vaktijdschriften Adformatie en Communicatie springen er met respectievelijk 45% en 41% bovenuit. De populariteit van Adformatie is opmerkelijk, omdat dit tijdschrift sterk gericht is op marketing en reclame, waar een minderheid van de respondenten in werkzaam is. Een belangrijk aspect van professionalisering is de mate waarin men het vakgebied bijhoudt. In sterk geprofessionaliseerde beroepen is dat een vereiste: zonder nascholing wordt men uit de beroepsgroep gegooid. Een vakblad lezen is de eenvoudigste manier om je vak bij te houden; er is een groep van 30% die dat niet doet. Wanneer we deze groep vergelijken met de mensen die wel een abonnement op een vakblad hebben, dan blijkt dat zij ook minder deel uit maken van een netwerk, minder cursussen volgen en zich minder aansluiten bij een beroepsvereniging. Ongeveer 7% van alle respondenten antwoord negatief op alle vragen over dit onderwerp. Deze eenpitters werken tamelijk geïsoleerd. Zij verschillen niet in leeftijd of geslacht van de mensen die wel hun vakgebied zeggen bij te houden. Aan de zcp’ers is gevraagd of ze zelf een bijdrage leveren aan de professionalisering van hun vak. Tabel 13 geeft de resultaten van deze vraag weer. De professionals mochten meerdere antwoorden geven. Bijdrage professionalisering Ja, door het uitdragen van kennis in netwerken Ja, door nevenwerkzaamheden als bestuurswerk of vrijwilligerswerk Ja, door het geven van workshops/ onderwijs Ja, door het publiceren van artikelen over aspecten uit mijn vakgebied Nee, ik lever geen bijdrage aan de professionalisering van mijn vak Tabel 13: bijdrage zcp’er professionalisering
16
Percentage 42.5% 30.2% 23.1% 12.7% 29.9%
Wanneer de zcp’ers een bijdrage leveren aan de professionalisering van hun vak, doen zij dat meestal dat door het uitdragen van kennis in netwerken. Ongeveer een derde zegt geen bijdrage aan het vakgebied te leveren. Op de vraag of de zcp’ers gebruik maken van de mogelijkheden om vakkennis te delen met andere communicatieprofessionals, zegt de meerderheid van de zcp’ers (60.2%) dit te doen, waarvan 11.8% zegt dit veel te doen. Een groep van 39.4% laat weten nauwelijks of nooit gebruik te maken van de mogelijkheden om vakkennis te delen. Houding tegenover professionalisering Om de houding van de zcp’ers tegenover professionalisering te meten, zijn er vier stellingen aan de professionals voorgelegd. De scores liggen tussen de één en de vijf, waarbij geldt: hoe hoger de score hoe positiever men over het betreffende onderwerp denkt. In tabel 14 zijn de resultaten weergegeven. Er zijn duidelijk verschillen tussen de scores op de stellingen. Stelling Ik vind het nuttig om mijn vakkennis op peil te houden Ik vind het belangrijk dat niet iedereen zich zomaar communicatieprofessional mag noemen Ik vind het zinvol om de kwaliteit van mijn werk door derden te laten beoordelen Ik vind het belangrijk om lid te zijn van een beroepsvereniging
Score 4.43 3.88 3.86 3.12
Tabel 14: houding van de zcp’er tegenover professionalisering (gemeten op een schaal van 1-5 met 5 als positieve waarde) Vrijwel alle respondenten vinden het belangrijk om de vakkennis bij te houden, hoewel niet iedereen dat echt lijkt te doen, zoals we hierboven beschreven. De bescherming van de beroepsgroep wordt duidelijk minder belangrijk gevonden, evenals een of andere vorm van vorm van externe kwaliteitszorg. Het minst positief was men over het belang van de beroepsvereniging. Met een score van 3.12 zijn de professionals het er ‘een beetje mee oneens, een beetje mee eens’. Natuurlijk vinden de mensen die wel lid zijn het belangrijker (3.19) dan de mensen die geen lid zijn (2.61), maar erg positief zijn zij toch ook niet. Toch zegt 18% van de zcp’ers die niet lid zijn van een beroepsvereniging het belangrijk of zelfs heel belangrijk te vinden lid te zijn van een beroepsvereniging. Daar valt dus nog wel winst te boeken door de beroepsverenigingen. Inspiratie Waar haalt een zcp’er inspiratie vandaan? Een grote meerderheid (81%) haalt inspiratie uit de mensen met wie men werkt. Ook wordt veel inspiratie geput uit eerdere successen of ervaringen en uit gebeurtenissen in het dagelijkse leven. In tabel 15 zijn de percentages per antwoord opgenomen. De respondenten mochten meerdere antwoorden geven.
17
Inspiratie
Percentage Man
Vrouw
Ik haal inspiratie uit mensen met wie ik werk Ik put inspiratie uit eerdere successen/ ervaringen Ik laat mij inspireren door gebeurtenissen uit het dagelijkse leven Ik haal inspiratie uit gevolgde opleidingen/ cursussen Ik put inspiratie uit andere vakgebieden Ik haal inspiratie uit congressen/ seminars Ik laat mij inspireren door grote voorbeelden uit het vak Ik haal inspiratie uit spiritualiteit Weet ik niet
81.0% 67.5% 56.7%
73.3% 84.8% 56.7% 73.0% 51.1% 59.6%
42.2% 36.9% 27.6% 18.7% 16.8% 1.1%
31.1% 37.8% 16.7% 12.2% 13.3% 1.1%
47.8% 36.5% 33.1% 21.9% 18.5% 1.1%
Tabel 15: inspiratiebronnen voor de zcp’er Mannen en vrouwen laten zich soms verschillend inspireren. Van alle vrouwen zegt 85% zich geïnspireerd te voelen door collega’s en van de mannen zegt 73% dat16. Vergelijkbare verschillen zien we bij de opties inspiratie uit eerdere successen of eigen ervaringen17, inspiratie uit gevolgde opleidingen of cursussen18 en uit congressen of seminars19. Het lijkt er een beetje op alsof vrouwen hoe dan ook meer inspiratie voelen. Samenwerking Met wie werken de zcp’ers samen? Op welk niveau opereren zij binnen organisaties? Zitten ze bij de directeur aan tafel of bij haar ondergeschikten? En wie zijn er betrokken bij de uitvoerende werkzaamheden? In tabel 16 is weergeven met wie de zcp’ers de afgelopen drie jaar hebben gewerkt, op strategisch en uitvoerend niveau. De professionals mochten meerdere antwoorden geven. Op strategisch niveau werken zcp’ers voornamelijk met de directeur. De zcp’ers merken op dat de directie of het bestuur ook vaak fungeert als contactpersoon binnen de organisatie, naast het hoofd van de communicatieafdeling. Voor uitvoerende werkzaamheden wordt voornamelijk gewerkt met een reclamebureau of vormgever, websitebouwer, fotograaf of filmmaker en tenslotte met tekstschrijvers.
16
χ2 (1) = 5.13, p<.05 χ2 (1) = 7.30, p<.05 18 2 χ (1) = 6.79, p<.05 19 2 χ (1) = 8.12, p<.05 17
18
De zcp’er werkt op strategisch niveau met: Directeur Communicatieadviseur Collega communicatieprofessional op mijn eigen niveau Communicatiemanager Projectmanager Organisatieadviseur HRM-adviseur Financieel adviseur De zcp’er werkt op uitvoerend niveau met: Vormgever/ Reclamebureau Websitebouwer Fotograaf/ Filmmaker Tekstschrijver Evenementenorganisator Journalist Trainer/ Coach Websiteoptimalisatie-expert (google/ adwords)
Percentage 72.4% 64.6% 57.8% 57.5% 54.1% 34.3% 30.6% 11.9% 81.3% 67.5% 64.2% 63.8% 37.7% 36.2% 33.2% 22.0%
Tabel 16: Met wie werkt de zcp’er op strategisch en uitvoerend niveau?
19
3.4 Voor wie werkt de zelfstandige communicatieprofessional? We hebben eerder gezien dat de respondenten op verschillende niveaus werken (uitvoerend, adviserend en coördinerend) en in diverse specialismen van communicatie werkzaam zijn. Maar waar komen hun opdrachtgevers vandaan? Werken zij vooral voor de overheid? Of juist voor commerciële organisaties. In tabel 17 zien we dat de opdrachtgevers verdeeld zijn in vier sectoren, namelijk overheid, semi-overheid, nonprofitorganisaties en profit-organisaties. We hebben de respondenten gevraagd waar hun laatste drie opdrachtgevers vandaan kwamen. Van de meeste zcp’ers (57.8%) waren de laatste drie opdrachtgevers profit-organisaties, en van een kleinere groep zcp’ers (39.9%) waren dat non-profit organisaties. De professionals mochten uiteraard meerdere antwoorden geven. Sector opdrachtgever Profit (commerciële) organisaties Overheid Semi-overheid Non-profitorganisaties
Percentage 57.8% 42.2% 40.3% 39.9%
Tabel 17: sector opdrachtgever zcp’er Men lijkt dus vooral voor de profit-sector te werken, hoewel ook de overheid een belangrijke opdrachtgever is evenals non-profitorganisaties. Hier zien we een verschil met de communicatiebureaus in het onderzoek van Elving en Van Ruler (2006): die rapporteerden een veel groter aandeel in de opdrachten van non-profitorganisaties (68%). Hoeveel verschillende opdrachtgevers komen er in een jaar langs? De zcp’ers hebben gemiddeld voor zeven opdrachtgevers gewerkt in 2008. En meestal zijn dat geen kleine organisaties of bedrijven. De meerderheid van de professionals (64.5%) heeft tijdens de afgelopen drie opdrachten gewerkt voor een opdrachtgever met meer dan 500 medewerkers. De resultaten zijn in tabel 18 zichtbaar. De professionals mochten meerdere antwoorden geven. Grootte opdrachtgever 0-10 medewerkers 10-50 medewerkers 50-100 medewerkers 100-500 medewerkers 500-1000 medewerkers Meer dan 1000 medewerkers
Percentage 32.5% 21.3% 20.5% 34.0% 23.5% 41.0%
Tabel 18: grootte van opdrachtgevers van zcp’er Toch is het midden- en kleinbedrijf ook duidelijk aanwezig in de portefeuille van onze respondenten, voornamelijk in de profit-sector. Het meest opvallend is misschien dat de hoogste score gevonden wordt in de categorie van de grootste bedrijven. Dat zijn immers 20
bedrijven waarvan je zou mogen verwachten dat die zelf ook een communicatieafdeling in huis hebben. Toch huren die blijkbaar regelmatig een zelfstandige communicatieprofessional in. We zagen al eerder dat de meeste zcp’ers gevestigd zijn in de Randstad. Daar blijken zij ook hun opdrachtgevers te vinden. Een groot deel van de zcp’ers laat zien dat minstens één van de laatste drie opdrachtgevers in Utrecht gevestigd is (43.7%). De provincie Noord-Holland volgt met 41.4% en Zuid-Holland met 32.5%. Hoe groot zijn die opdrachten? Opvallend is dat de meeste opdrachten van een behoorlijke omvang lijken te zijn. De looptijd van een opdracht is gemiddeld 29 weken en een zcp’er werkt gemiddeld 2.6 dagen per week aan een opdracht. In totaal neemt een opdracht daarmee 76 werkdagen in beslag. Dat lijkt een tamelijk lange looptijd voor een free-lancer. Hoe komen onze respondenten aan die opdrachten? De professionals komen voornamelijk aan nieuwe opdrachten via eerdere opdrachtgevers, maar ook vaak via collega’s in de communicatiesector (zie tabel 19). Aan koude acquisitie of het plaatsen van advertenties wordt niet veel gedaan. Werving Via eerdere opdrachtgevers Via collega communicatieprofessionals Via bemiddelingsbureaus Via familie, vrienden en bekenden Via netwerken op congressen/ events Via mijn website Via koude acquisitie Via advertenties
Percentage 76.5% 62.3% 41.4% 40.3% 28.4% 25.0% 11.6% 3.7%
Tabel 19: werving nieuwe opdrachten zcp’er Zcp’ers vinden het belangrijk dat voor elke opdracht een offerte gemaakt wordt. Deze afspraken horen bij driekwart van de professionals tot de standaardprocedure (zie tabel 20). Afspraken opdracht Algemene voorwaarden Offerte Opdrachtbevestiging Contract/ Opdracht van overeenkomst
Percentage 41.0% 72.0% 57.1% 50.4%
Tabel 20: Vormen van opdrachtbevestiging bij de zcp’ers Tijdens de opdracht hechten veel zcp’ers (73.9%) waarde aan een tussentijds overleg (zie tabel 21); dat nemen zij standaard in de procedure mee. Ook vindt een grote groep 21
(70.5%) belangrijk dat er een terugkoppeling plaats vindt of de opdracht inhoudelijk goed begrepen is. Een voortgangsrapportage wordt het minst belangrijk gevonden, een derde van de zcp’ers maakt hier gebruik van. Ruim de helft zegt aan een of andere vorm van evaluatie achteraf te doen. Organisatie opdracht Briefing van klant Inhoudelijke terugkoppeling van de opdracht/ Plan van aanpak Tussentijdse evaluatiegesprek(ken) Tussentijds overleg Voortgangsrapportage Eindevaluatie
Percentage 61.9% 70.5% 39.9% 73.9% 32.8% 56.9%
Tabel 21: Interactiemomenten tijdens het proces Veel zcp’ers zijn niet huiverig voor klachten en conflicten tijdens of na de opdracht. Bijna de helft van de professionals laat weten hierover nooit voorafgaand aan de opdracht afspraken te maken met de opdrachtgever (zie tabel 22). Afspraken over problemen Nee Soms Ja
Percentage 48.9% 32.9% 18.1%
Tabel 22: Afspraken over eventuele conflicten vooraf De zcp’ers vinden het belangrijk om contacten warm te houden met voormalige opdrachtgevers. Een groep van 61.9% zegt dit namelijk altijd te doen en een groep van 36.8% zegt dit soms te doen.
22
3.5 Hoe beleeft een zelfstandige communicatieprofessional het werk? In het eerdere onderzoek naar tekstschrijvers in Nederland rapporteerde Lentz (1991, 2000) een opvallende tevredenheid van de tekstschrijvers met het vak. Ruim 90% van de respondenten zei tevreden te zijn en vooral de afwisseling, zelfstandigheid en creativiteit op prijs te stellen. Ook in dit onderzoek gingen we na hoe zcp’ers hun werk beleven. We hebben acht stellingen aan de professionals voorgelegd. Stelling Ik heb plezier in mijn werk Ik denk er aan om zelfstandig te blijven Ik zie veel kansen om mijzelf te ontwikkelen Ik ben tevreden over de soorten opdrachten die ik krijg Ik zal de kwaliteit van mijn werk het komende jaar verhogen Ik ben tevreden over de omvang van mijn portefeuille Ik merk dat de economische crisis geen invloed heeft op mijn werk Ik maak mij geen zorgen of ik voldoende werk kan binnenhalen
Score 4.48 4.14 4.00 3.87 3.58 3.40 3.16 3.02
Tabel 23: De houding zcp’er tegenover het werk, gemeten met een schaal van 1 (zeer mee oneens) tot 5 (zeer mee eens). Zcp’ers hebben plezier in hun werk! Met een gemiddelde score van 4.48 beoordelen ze deze stelling het meest positief. Wanneer we ons realiseren dat respondenten van vragenlijsten vaak de extreme waarden van een schaal mijden, mag dit resultaat opmerkelijk heten. Slechts 7% van de respondenten was ontevreden met het beroep. Ruim 75% was het duidelijk eens met de stelling. Ook op de overige stellingen reageerde men redelijk positief. Gegeven het feit dat de vragenlijst werd afgenomen in de zomer van 2009, toen de crisis op zijn hoogtepunt was, mag het opmerkelijk heten dat zelfs de stellingen over het inkomen en de toekomst redelijk positief beantwoord werden. Zijn de zcp’ers rasoptimisten of deert de crisis hen niet? Die vraag hebben we wat nader bestudeerd. Merken de zcp’ers dat de crisis invloed heeft op hun werk? Aangezien het gemiddelde op de laatste twee vragen over de invloed van de crisis op het werk wat lager ligt dan de andere vragen, lijkt men een beetje terughoudend te zijn. Toch blijft de score net boven de neutrale waarde van 3 (beetje mee oneens / beetje mee eens). Ook is de meerderheid van de professionals niet bang dat de economische crisis zich zal uiten in een lager inkomen. 44% van de zcp’ers denkt dat hun inkomen voor 2009 hetzelfde zal blijven en 24% denkt zelfs een stijging in hun inkomen te kunnen gaan waarnemen. Er is geen verschil tussen mannen en vrouwen wat betreft deze inschatting. Ook ervaring lijkt hier geen rol te spelen. De respondenten die werkzaam zijn in training en coaching zijn het meest positief over de toekomst in vergelijking met hun collega’s. Misschien verwachten zij dat werkgevers in stille tijden veel klanten naar hun cursussen zullen sturen. Daarentegen zijn de respondenten die voor de profit-sector werken weer iets somberder dan hun collega’s die voor de overheid werken.
23
3.6 Wat brengt het werk op voor de zelfstandige communicatieprofessional? De communicatieprofessionals zeggen niet somber te zijn over hun inkomsten in de toekomst. Maar wat verdienen zij dan? In tabel 24 is weergegeven wat zcp’ers verdienen voor de verschillende werkzaamheden die ze uitvoeren. De werkzaamheden op adviserend/ strategisch niveau leveren het meeste op, en de werkzaamheden op uitvoerend niveau het minste. Verrassend is dat natuurlijk niet. Werkzaamheden Adviserend/ strategisch Coördinerend/ leidinggevend Uitvoerend
Gemiddeld uurtarief (Euro) 101.75 96.76 82.08
Tabel 24: uurtarief per werkniveau zcp’er De gemiddelde bruto jaaromzet van de communicatieprofessionals over de laatste drie jaar is € 76.257,37. Van den Born (2009) rapporteerde een gemiddelde van € 77.000 voor de totale groep van zelfstandige professionals. Zoals te verwachten valt, stijgt het uurtarief met de leeftijd en ervaring van de respondenten. Er lijkt een verschil te zijn tussen de op tekst en op communicatie gerichte professionals, maar dat is niet significant. Het gemiddelde uurtarief is € 94. Opvallend is dat Van den Born (2009) precies hetzelfde tarief meldt voor zijn groep respondenten, de zelfstandigen zonder personeel. Een zcp’er stelt meestal op basis van een uurtarief een offerte op (72.9%). Een groep van 17.4% stelt op basis van een voorafgesteld bedrag (fixed price) een offerte op. De overige professionals stellen op basis van een vast bedrag per dag of dagdeel een offerte op (zie tabel 25). Offerte Percentage Op basis van een uurtarief 72.9% Op basis van een vooraf vastgesteld bedrag (fixed price) 17.4% Op basis van een vast bedrag per dag of dagdeel 8.1% Tabel 25: opbouw offerte zcp’er Iets meer dan de helft van de zcp’ers besteedt de administratie deels uit (54.8%). Een kwart van de zcp’ers doet de administratie zelf (26.8%) en de overige professionals besteden de administratie geheel uit (16.7%). Wanneer de professionals de administratie uitbesteden, gaat dit voornamelijk om de jaarrekening. Ook geven veel zcp’ers aan de belastingaangifte uit te besteden, en dan voornamelijk de inkomensbelastingaangifte en de btw-aangifte. In tabel 26 is zichtbaar welke verzekeringen de zcp’ers hebben afgesloten.
24
Verzekeringen Arbeidsongeschiktheidsverzekering Bedrijfsaansprakelijkheidsverzekering Rechtsbijstandverzekering (Bedrijf) Autoverzekering Pensioenverzekering Overlijdensrisicoverzekering Beroepsaansprakelijkheidsverzekering Bedrijfsschadeverzekering
Percentage 46.8% 39.2% 35.0% 23.2% 20.9% 18.3% 15.2% 9.9%
Tabel 26: verzekeringen zcp’er De verzekering die de meeste zcp’ers hebben afgesloten is een arbeidsongeschiktheidsverzekering. Bijna 50% van de professionals heeft deze verzekering afgesloten. Een bedrijfsschadeverzekering heeft slechts 9.9% van de zcp’ers afgesloten. Ook een aansprakelijkheidsverzekering lijkt niet erg populair. Zoals gezegd, zijn de zcp’ers positief over de toekomst van hun salaris. Slechts een kwart verwacht een daling in hun inkomen (zie tabel 27). Een groep van 44% denkt dat hun inkomen voor 2009 hetzelfde zal blijven en een groep van 24% denkt zelfs een stijging in hun inkomen te kunnen gaan waarnemen. Verwachting financieel Ik denk dat mijn inkomen hetzelfde blijft Ik denk dat mijn inkomen daalt Ik denk dat mijn inkomen stijgt Weet ik niet
Percentage 44.3% 28.1% 24.3% 3.4%
Tabel 27: financiële verwachting zcp’er
25
Hoofdstuk 4. Conclusies Met dit onderzoek is een eerste verkenning uitgevoerd onder de beroepsgroep van zelfstandige communicatieprofessionals. Een response op de vragenlijst van 244 respondenten is in vergelijking met eerder onderzoek niet slecht. Maar we weten niet of deze steekproef representatief is, omdat nadere gegevens over de omvang en de samenstelling van deze beroepsgroep ontbreken. Opmerkelijk is wel de sterke overeenkomst met enkele resultaten uit onderzoek van Van den Born (2001) onder free lancers. Hij vond precies hetzelfde gemiddelde uurtarief en ongeveer dezelfde hoeveelheid gerapporteerde werkuren per week. Zijn resultaten gelden echter niet specifiek de professionals op het terrein van communicatie. De zelfstandige communicatieprofessional (zcp’er) heeft een opleiding op HBO- of WOniveau. De meerderheid is ook echt in het communicatievak opgeleid. Ongeveer een kwart van de respondenten komt vanuit een ander beroep het vak binnen. Een ruim aanbod aan communicatie-opleidingen in het hoger onderwijs zorgt blijkbaar voor een reguliere instroom in het beroepsveld. Die instroom lijkt nog steeds toe te nemen, als we het aandeel van oudere en jongere professionals met elkaar vergelijken. De meeste zcp’ers hebben eerde een aanstelling gehad bij een communicatie-afdeling of –bureau. Zij hebben zich de afgelopen jaren daarvan losgemaakt en zich als zelfstandige gevestigd. Gemiddeld hebben de respondenten slechts 6 jaar ervaring als zcp’er en 15 jaar als professional in de communicatie. Een ruime meerderheid woont en werkt in de Randstad. Een meerderheid werkt vanuit huis. Voor veel respondenten lijkt deze stap naar zcp’er ook een stap in de carrière. Ruim 80% werkt op adviserend of strategisch niveau, hoewel we niet weten wat de verhouding tussen uitvoerend en strategisch werk was in hun vorige positie. Verder vinden we zcp’ers in alle sectoren van het communicatievak, zowel interne als externe communicatie, projectcommunicatie, marketing, coaching, enzovoort. Ongeveer de helft van de respondenten zegt aangesloten te zijn bij een beroepsvereniging voor communicatie. Hier lijkt nog veel winst te boeken. Ongeveer eenderde van de respondenten vindt een beroepsvereniging niet belangrijk. Ook het volgen van cursussen en het bijhouden van vaktijdschriften lijken bepaald niet vanzelfsprekend in de beroepsgroep. We vinden de opdrachtgevers van de zcp’er in grote en kleine bedrijven en zowel bij de overheid, bij profit- en nonprofit-organisaties. Maar de meerderheid bestaat uit de grotere profit-organisaties met meer dan 500 werknemers. Per jaar voeren zij ongeveer zeven opdrachten uit met een gemiddelde looptijd van 29 weken per opdracht. Het is dus bepaald niet zo dat zij het kruimelwerk binnen deze organisaties oppikken en zich van opdracht naar opdracht haasten. De zcp’er is bijzonder tevreden met het werk en met de opbrengsten daarvan. Men hanteert een gemiddeld uurtarief van 94 Euro en verwacht nauwelijks een effect van de economische crisis. 26
Literatuur
Born, A. van den (2009) The drivers of career success of the job-hopping professional in the new networked economy: The challenges of being an entrepreneur and an employee. Universiteit Utrecht. http://igiturarchive.library.uu.nl/dissertations/2009-0403-200902/born.pdf (laatst geraadpleegd op 22 juli 2009) Elving, W. & Ruler, B. van (2006) Trendonderzoek Communicatieberoepspraktijk 20052006. Amsterdam School of Communications Research, Universiteit van Amsterdam Lentz, L. e.a. (2000) Tekstschrijvers in Nederland. Universiteit Utrecht. http://www.let.uu.nl/~leo.lentz/personal/tekstschrijvers.html (laatst geraadpleegd op 22 juli 2009) Lentz, L. en D. de Vet (1991) Tekstschrijven als professie. Verslag van een onderzoek naar de beroepsgroep van tekstschrijvers. Rijksuniversiteit Utrecht.
27
Bijlage: de vragenlijst (met de gemiddelde scores per vraag) Vragenlijst trendonderzoek Communicatiewinkel
Algemeen 1. Wat is uw geslacht? - Man - Vrouw
33% 67%
2. Wat is uw leeftijd? … jaar
42 jaar
3. Wat is uw burgerlijke staat? - Gehuwd - Ongehuwd - Geregistreerd partnerschap - Gescheiden - Weduwe/ weduwnaar
50.4% 33.8% 9.9% 5.5% 0.4%
4. Heeft u kinderen? - Ja - Nee
66.4% 33.6%
5. Bent u kostwinner? - Ja - Gedeeltelijk - Nee
33.0% 63.4% 3.7%
6. In welke provincie woont u? - Drenthe - Flevoland - Friesland - Gelderland - Groningen - Limburg - Noord-Brabant - Noord-Holland - Overijssel - Utrecht - Zeeland - Zuid-Holland
0.7% 1.1% 0.7% 13.6% 1.8% 2.2% 4.8% 27.1% 4.0% 24.9% 3.3% 15.8%
28
7. Wat is uw hoogst voltooide opleiding? - Basisschool - LBO/ VMBO/ MAVO - MBO - HAVO/ VWO - HBO/ WO
0.4% 1.5% 5.1% 93%
8. Heeft u een communicatiegerelateerde opleiding? - Ja - Nee
80.5% 19.5%
9. Hoeveel jaar werkervaring heeft u in het communicatievak? …
15 jaar
10. Hoeveel jaar werkervaring heeft u als zzp-er? …
6 jaar
11. Hoeveel uur werkt u gemiddeld per week? - Declarabel … - Niet declarabel …
25.4 uur 14.3 uur
12. Hoe presenteert u zich aan opdrachtgevers? - Als zzp-er - Als organisatie/ team (ga door naar vraag 14)
74.5% 25.5%
13. Als wat voor zzp-er omschrijft u zichzelf? (Meerdere antwoorden mogelijk) - Communicatieprofessional - Communicatieadviseur - Communicatiemanager - Trainer/ Coach - (Markt) Onderzoeker - Tekstschrijver - Redacteur - Journalist - Webspecialist - Webbeheerder - Anders, namelijk…
35.5% 47.1% 16.3% 13.4% 1.1% 25.7% 12.0% 6.5% 3.3% 24.9% 14.5%
14. Wat is de ondernemersvorm van uw onderneming? - Eenmanszaak - Besloten Vennootschap (BV) - Naamloze Vennootschap (NV) - Vennootschap onder firma (V.O.F.) - Maatschap - Anders, namelijk…
84.2% 10.4% 3.5% 0.4% 1.4%
15. Had u hiervoor een ander beroep (dat niet hoofdzakelijk uit communicatiegerelateerde werkzaamheden bestond)? - Ja - Nee (ga door naar vraag 17)
28.0% 72.0%
-
29
16. Welk beroep had u hiervoor? …Werksituatie 17. Op welk niveau bent u werkzaam? (meerdere antwoorden mogelijk) - Uitvoerend - Coördinerend/ Leidinggevend - Adviserend/ Strategisch
54.7% 53.6% 81.5%
18. In welke tak bent u werkzaam? (Meerdere antwoorden mogelijk) - Journalistiek - Marketing - Reclame - PR/ Voorlichting - Interne communicatie - Externe communicatie - Projectcommunicatie - Evenementencommunicatie - Nieuwe media/ ICT - Training/ Coaching - Anders, namelijk …
17.8% 29.0% 14.9% 48.2% 54.7% 70.3% 50.4% 17.8% 22.1% 26.4% 11.6%
19. Met welke werkzaamheden houdt u zich voornamelijk bezig? (Meerdere antwoorden mogelijk) - Advies en strategie - Projectmanagement - Tekstproductie - Webonderhoud en –beheer - Webontwerp en –ontwikkeling - Kwaliteitsbewaking - Onderzoek en evaluatie - Training/ Coaching - Anders, namelijk …
75.4% 57.2% 41.3% 9.8% 13.0% 8.3% 6.5% 26.1% 8.3%
20. Welke kennis zet u met name in? (Meerdere antwoorden mogelijk) - Specialistische vakkennis op het terrein van communicatie - Generieke communicatie-expertise - Globale kennis van organisaties en strategieën - Kennis van de actualiteit - Kennis van de branches/ sectoren
64.5% 71.4% 51.1% 38.4% 44.9%
21. Waar is uw werkplek? (Meerdere antwoorden mogelijk) - Ik werk vanuit huis 70.7% - Ik werk in een kantoor op een ander adres 18.1% - Ik werk bij mijn opdrachtgever 57.6%
30
Professionalisering 22. Bent u aangesloten bij één of meerdere beroepsverenigingen? - Ja - Nee (ga door naar vraag 24)
51.6% 48.4%
23. Bij welke beroepsvereniging(en) bent u aangesloten? … 24. Bent u aangesloten bij één of meerdere netwerken? - Ja - Nee (ga door naar vraag 26)
71.6% 28.4%
25. Bij welk(e) netwerken(en) bent u aangesloten? … 26. Volgt of volgde u de afgelopen drie jaar één of meerdere cursussen, trainingen of workshops? - Ja - Nee (ga door naar vraag 28)
74.2% 25.8%
27. Welke cursussen, trainingen of workshops volgt of volgde u de afgelopen drie jaar? … 28. Heeft u een abonnement op één of meerdere vaktijdschriften? - Ja - Nee (ga door naar vraag 30)
70.0% 30.0%
29. Op welk(e) vaktijdschrift(en) heeft u een abonnement? … 30. Levert u een bijdrage aan de professionalisering van uw vak? (Meerdere antwoorden mogelijk) - Nee, ik lever geen bijdrage aan de professionalisering van mijn vak - Ja, door het geven van workshops/ les - Ja, door het publiceren van artikelen over aspecten van mijn vakgebied - Ja, door het uitdragen van kennis in netwerken - Ja, door nevenwerkzaamheden als bestuurswerk of vrijwilligerswerk - Anders, namelijk door…
31
29.9% 23.1% 12.7% 42.5% 30.2% 10.4%
31. Waar haalt u meestal inspiratie vandaan voor de invulling van uw werk? (Meerdere antwoorden mogelijk) - Ik laat mij inspireren door gebeurtenissen uit het dagelijkse leven - Ik haal inspiratie uit mensen met wie ik werk - Ik put inspiratie uit eerdere successen/ ervaringen - Ik laat mij inspireren door grote voorbeelden in het vak - Ik haal inspiratie uit gevolgde opleidingen/ cursussen - Ik haal inspiratie uit congressen/ seminars - Ik put inspiratie uit andere vakgebieden - Ik haal inspiratie uit spiritualiteit - Weet ik niet - Anders, namelijk…
81.0% 67.5% 18.7% 42.2% 27.6% 36.9% 16.8% 1.1% 10.9%
32. Maakt u gebruik van de mogelijkheden om vakkennis te delen met andere communicatieprofessionals? - Nooit - Nauwelijks - Voldoende - Veel - Er zijn geen mogelijkheden om vakkennis te delen
2.8% 36.6% 48.4% 11.8% 0.4%
56.7%
De volgende twee vragen gaan over samenwerkingspartners. Geef aan met welke professionals u de afgelopen drie jaar heeft samengewerkt.
33. Op strategisch niveau heb ik de afgelopen drie jaar samengewerkt met: (Meerdere antwoorden mogelijk) - Directeur - Organisatieadviseur - Communicatieadviseur - HRM-adviseur - Financieel adviseur - Projectmanager - Communicatiemanager - Collega communicatieprofessional op mijn eigen niveau - Anders, namelijk …
72.4% 34.3% 64.6% 30.6% 11.9% 54.1% 57.5% 57.8% 9.3%
34. Op uitvoerend niveau heb ik de afgelopen drie jaar samengewerkt met: (Meerdere antwoorden mogelijk) - Vormgever/ Reclamebureau - Tekstschrijver - Evenementenorganisator - Fotograaf/ Filmmaker - Trainer/ Coach - Websitebouwer - Websiteoptimalisatie-expert (google/ adwords) - Journalist - Anders, namelijk …
81.3% 63.8% 37.7% 64.2% 33.2% 67.5% 22.0% 36.2% 6.5%
32
Hoe is uw houding tegenover professionalisering? Geef uw mening over de volgende uitspraken. Antwoordmogelijkheden: 1 = Zeer mee oneens 2 = Mee oneens 3 = Niet mee oneens, niet mee eens 4 = Mee eens 5 = Zeer mee eens 35. Ik vind het nuttig om mijn vakkennis op peil te houden
4.43
36. Ik vind het onbelangrijk om lid te zijn van een beroepsvereniging
2.88
37. Ik vind het zinvol om de kwaliteit van mijn werk door derden te laten beoordelen
3.86
38. Ik vind het belangrijk dat niet iedereen zich zomaar communicatieprofessional mag noemen
3.88
Opdrachten & opdrachtgevers 39. Wat was de looptijd van uw laatste drie opdrachten? Antwoord in aantal weken per opdracht Opdracht 1: … Opdracht 2: … Opdracht 3: …
35.6 weken 27.5 weken 24.4 weken
40. Wat was de omvang van uw laatste drie opdrachten? Antwoord in dag(en) per week per opdracht Opdracht 1: … Opdracht 2: … Opdracht 3: …
2.7 dagen per week 2.5 dagen per week 2.5 dagen per week
41. Via welke kanalen verwerft u opdrachten? (Meerdere antwoorden mogelijk) - Via bemiddelingsbureaus - Via eerdere opdrachtgevers - Via collega communicatieprofessionals - Via familie, vrienden en bekenden - Via netwerken op congressen/ events - Via mijn website - Via advertenties - Via koude acquisitie - Anders, namelijk via…
41.4% 76.5% 62.3% 40.3% 28.4% 25.0% 3.7% 11.6% 11.2%
42. In welke sector bevinden uw opdrachtgevers zich meestal? (Meerdere antwoorden mogelijk) - Overheid - Semi-overheid - Non-profitorganisaties - Profit (commerciële) organisaties
42.2% 40.3% 39.9% 57.8%
33
43. Wat was de bedrijfsgrootte van uw laatste drie opdrachtgevers? (Meerdere antwoorden mogelijk) - 0-10 medewerkers - 10-50 medewerkers - 50-100 medewerkers - 100-500 medewerkers - 500-1.000 medewerkers - Meer dan 1.000 medewerkers
32.5% 21.3% 20.5% 34.0% 23.5% 41.0%
44. In welke provincies waren deze opdrachtgevers gevestigd? (Meerdere antwoorden mogelijk) - Drenthe - Flevoland - Friesland - Gelderland - Groningen - Limburg - Noord-Brabant - Noord-Holland - Overijssel - Utrecht - Zeeland - Zuid-Holland
2.2% 3.0% 4.1% 19.4% 3.7% 3.4% 13.1% 41.4% 7.8% 43.7% 3.7% 32.5%
45. Wie is meestal uw contactpersoon binnen de organisatie van uw opdrachtgever? (Meerdere antwoorden mogelijk) - Directie/ Bestuur - Afdeling HRM - (Hoofd) Communicatieafdeling - (Hoofd) Bedrijfsvoering - (Hoofd) Marketing - Anders, namelijk…
59.3% 5.6% 66.4% 6.7% 14.6% 13.8%
46. Voor hoeveel verschillende opdrachtgevers heeft u in 2008 gewerkt? …
7 opdrachtgevers
47. Houdt u de contacten warm met voormalige opdrachtgevers? - Ja - Soms - Nee
61.9% 36.8% 0.8%
48. Hoe organiseert u afspraken rondom een opdracht? Geef aan welke van de onderstaande middelen u in uw standaardprocedure meeneemt. (Meerdere antwoorden mogelijk) - Algemene voorwaarden - Offerte - Opdrachtbevestiging - Contract/ Opdracht van overeenkomst
41.0% 72.0% 57.1% 50.4%
34
49. Hoe regelt u inhoudelijk een opdracht? Geef aan welke van de onderstaande middelen u in uw standaardprocedure meeneemt. (Meerdere antwoorden mogelijk) - Briefing van klant - Inhoudelijke terugkoppeling van de opdracht/ - Tussentijdse evaluatiegesprek(ken) - Tussentijds overleg - Voortgangsrapportage - Eindevaluatie
61.9% 70.5% 39.9% 73.9% 32.8% 56.9%
50. Maakt u voorafgaand aan de opdracht afspraken met uw opdrachtgever over klachten en conflicten die zich later voor kunnen doen? - Ja - Soms - Nooit
18.1% 32.9% 48.9%
Beleving Hoe beleeft u uw werk? Geef uw mening over de volgende uitspraken. Antwoordmogelijkheden: 1 = Zeer mee oneens 2 = Mee oneens 3= Niet mee oneens, niet mee eens 4 = Mee eens 5 = Zeer mee eens 51. Ik heb plezier in mijn werk 52. Ik maak mij zorgen of ik voldoende werk kan binnenhalen 53. Ik ben ontevreden over de soorten opdrachten die ik krijg 54. Ik merk dat de economische crisis invloed heeft op mijn werk 55. Ik ben tevreden over de omvang van mijn portefeuille 56. Ik zie weinig kansen om mijzelf te ontwikkelen 57. Ik denk eraan om in loondienst te gaan 58. Ik zal de kwaliteit van mijn werk het komende jaar verhogen
4.48 2.98 2.13 2.84 3.40 2.00 1.86 3.58
Tarieven & Omzet 59. Wat was uw gemiddelde uurtarief in 2008 voor de verschillende niveaus van werkzaamheden? (U hoeft alleen een antwoord te geven wanneer de werkzaamheden voor u van toepassing zijn. Vermeld graag de tarieven excl. BTW en bemiddelingskosten.) Uurtarief uitvoerende werkzaamheden… Uurtarief coördinerende/ leidinggevende werkzaamheden… Uurtarief adviserende/ strategische werkzaamheden…
€ 82,08 € 96,76 € 101,75
60. Hoe stelt u meestal een offerte op? - Op basis van een uurtarief - Op basis van een vast bedrag per dag/ dagdeel - Op basis van een vooraf vastgesteld bedrag (fixed price)
72.9% 8.1% 17.4%
35
61. Wat is uw gemiddelde bruto jaaromzet over de laatste drie jaar (in Euro)? …
€ 76.257,37
62. Hoe heeft u de administratie geregeld? - Ik doe mijn administratie zelf (ga door naar vraag 64) - Ik besteed mijn administratie geheel uit (ga door naar vraag 64) - Ik besteed mijn administratie deels uit
26.8% 16.7% 54.8%
63. Welk deel van uw administratie besteedt u uit? … 64. Welke verzekeringen heeft u als ondernemer afgesloten? Geef aan wat voor u van toepassing is. (Meerdere antwoorden mogelijk) - Arbeidsongeschiktheidsverzekering - Overlijdensrisicoverzekering - Pensioenverzekering - (Bedrijf) Autoverzekering - Rechtsbijstandsverzekering - Bedrijfsaansprakelijkheidsverzekering - Beroepsaansprakelijkheidsverzekering - Bedrijfsschadeverzekering
46.8% 18.3% 20.9% 23.2% 35.0% 39.2% 15.2% 9.9%
65. Wat is uw verwachting voor 2009, betreft uw inkomen? - Ik denk dat mijn inkomen stijgt - Ik denk dat mijn inkomen daalt - Ik denk dat mijn inkomen hetzelfde blijft - Weet ik niet
24.3% 28.1% 44.3% 3.4%
66. Heeft u nog vragen of opmerkingen over dit onderzoek? … 67. Zou u eventueel willen meewerken aan een kwalitatief vervolgonderzoek over zelfstandige communicatieprofessionals? - Ja - Nee (ga door naar vraag 69) 68. Om u uit te kunnen nodigen voor het vervolgonderzoek noteren wij graag uw gegevens. Uw gegevens zullen door de Communicatiewinkel vertrouwelijk worden behandeld. Naam … Telefoonnummer … Mailadres … 69. Wilt u graag de resultaten van dit onderzoek ontvangen? Noteer dan hieronder uw gegevens. Uw gegevens zullen door de Communicatiewinkel vertrouwelijk worden behandeld. Naam … Mailadres …
36
