De wijnroeier en de ontduiking van de wijnaccijns Wisseltentoonstelling 'Door de mazen van het net, en verder...'

0) Of

De wijnroeier en de ontduiking van de wijnaccijns Wisseltentoonstelling 'Door de mazen van het net, en verder...'.

Deel van Kabinet 3, 'Convooyen en Licenten'

Botersmokkel 50-er en 60-er jaren. Kabinet 8, de moderne tijd, 1945 tot heden

Deel van Kabinet 3, 'Belastingoproeren: het Vrouwenoproer In Delft (1616)'

Bijlage hij WIJ VAN FINANCIEN nummer 6 1996

JAARVERSLAG 1995 STICHTING BELASTINGMUSEUM Bestuur mr. J.N. van Lunteren, voorzitter mr. H.A. Gohres, secretaris-penningmeester C. Boersma mr. H.J. Haverkamp W.G.J. van Oene prof. mr. J. Reugebrink prof. dr. M.P.C.M. van Schendelen

Vrienden van het museum Voor een jaarlijkse bijdragc van minimaal f 20 ontving men: periodiek het mededelingenblad Impost; een korting van f 15 op de museumjaarkaart, een uitnodiging voor bijzondere activiteiten; korting op publicaties van het museum.

mr. S. Stoffer Museumleiding drs. Loes A. Peeperkorn-van Donselaar, hoofd museum Zakelijke gegevens Museum: Parklaan 16 Bibliotheek voor Fiscale Geschiedenis:

Door zich als vrijwilliger aan to melden kan de Vriend van het museum tevens een persoonlijke bijdrage leveren aan de verdere groei en bloei van het museum. Het correspondentie-adres van de Stichting Vrienden van het Belastingmuseum is Parklaan 14-16, 3016 BB Rotterdam. Postbanknummer: 52.69.909.

Parklaan 14 Bestuurszetel en facilitaire afdelingen: Parklaan 14 Postadres: Parklaan 14-16, 3016 BB Rotterdam Telefoon: (010) 436 5629 Fax: (010) 436 1254 Postbanknummer: 32.20.56 Openingstijden Dinsdag tot en met zondag van 11.00 - 17.00 uur. Op maandag gesloten. Toegang gratis.

Fnto's ill (lit juurrers ag. Robert. Tieinunn, /warteurunl Bijlagc hij WIJ VAN FINANCIEN nummer 6 1996

Inleiding Het jaar 1995 stond in het teken van de feestelijke officiele heropening van het museum. Met voldoening keken wij terug op een roerige tijd waarin het museum werd verbouwd en opnieuw ingericht. De heropening op 16 maart vormde daarvan een waardige afsluiting en was het begin van een nieuwe fase in het bestaan van het Belastingmuseum en de

ring en kennis die zij in het verleden als betaalde kracht in het museum heeft opgedaan, komen haar daarbij goed van pas. Dat bestuur en medewerkers met Tiny Crasborn een wet heel bijzondere band hebben, behoeft geen toelichting. De naam Crasborn zegt in dit geval reeds genoeg.

Bibliotheek voor Fiscale Geschiedenis.

hun ondersteuning kan de collectie verder worden ontsloten.

Bestuur

Een geheel nieuwe categorie vrijwilligers deed zijn intrede via rondleidingen-bureau Sans Doute Presentations. Om de belasting voor de drie vaste medewerkers to verminderen, werd in 1994 besloten de rondleidingen uit to besteden. Bureau Sans Doute verzorgde eveneens rondleidingen in het Rotterdams Historisch museum, het Schielandhuis en De Dubbelde Palmboom. In samenwerking met dit bureau werden negen vrijwilligers geselecteerd via het Stedelijk Advies en Ondersteuningspunt voor vrijwilligerswerk to Rotterdam, de Erasmusuniversiteit en de

In de samenstelling van het bestuur van de Stichting Belastingmuseum deden zich geen wijzigingen voor. Medewerkers In de personele bezetting (15 formatieplaatsen) deden zich onder de vaste medewerkers geen wijzigingen voor. De pool van vier studenten die van dinsdag tot en met zondag een van de twee baliefuncties vervult, wisselde in de loop van 1995 verschillende malen. Oorzaken hiervoor waren onder andere dat men el-

Als vrijwilliger meldden zich tevens aan de heren Albert Rosinga en Dave Klein. Dankzij

ders een vaste baan vond, maar vooral dat

Belastingdienst. Vervolgens kregen zij een

men meer tijd aan de studie wilde besteden.

training voor het verzorgen van rondleidingen. In totaal waren in 1995 20 vrijwilligers actief voor het Belastingmuseum en de Bibliotheck voor Fiscale Geschiedenis.

Vrijwilligers Gelukkig mochten wij ook in 1995 gebruik maken van de diensten van de vrijwilligers mevrouw C. Handels-Versteegden en de heren E.J.H. Volkmaars, J. Huisman, J.W. Bieze, S. Ruitinga, C. van Dongen en D.N. Nap. Zij hielden zich bezig met uiteenlopende werkzaamheden, zoals de redactie van het tijdschrift Impost, de jaarstukken van de Stichting Belastingmuseum en de Stichting Vrienden van het Belastingmuseum. Daarnaast werd gewerkt aan de collectie zelf: onder andere op het gebied van registratie en inventarisatie. Opnieuw mochten wij een oude bekende verwelkomen als vrijwilligster. Mw. Tiny Crasborn-van Lieburg gaf to kennen de banden met het museum to willen aanhalen. De erva-

Organisatie en beheer gebouwen Het Rapport Organisatie, Formatie en Functiebeschrijving Belastingmuseum is in 1995 afgerond. Dit betekent dat alle 15 functies zijn beschreven en gewogen. Helderheid is verkregen over wie voor welke werkzaamheden verantwoordelijk is. Het geheel kwam tot stand na een prettige samenwerking met de Belastingdienst/Directie Douane. Enkele functiebenamingen werden aangepast omdat de oude benamingen de lading niet meer dekten. In de museumwereld gebruikelijke termen werden overgenomen. Automatisering is van groot belang binnen de organisatie van museum en bibliotheek. Dit geldt zowel voor kantoortoe-

Bijlage bij WIJ VAN FINANCIEN hummer 6 1996

passingen als voor collectiebeheer. Op het eerste terrein werd vooruitgang geboekt dankzij de invoering van onder andere de programma's Windows en Word for Windows. Cursussen voor de medewerkers werden gestart, maar onderbroken in verband met de verbouwings- en herinrichtingswerkzaamheden. Aan het einde van het verslagjaar werd alsnog een cursus verzorgd, speciaal afgestemd op gebruik binnen de museumwereld. Deze verkorte cursus werd in eigen beheer samengesteld en gegeven door de hoer Ed van Hengel. De ontwikkelingen op het tweede terrein zijn elders in dit verslag to vinden. De computer heeft op alle terreinen een niet meer weg to denken plaats veroverd. Bedrijfshulpverlening (BHV) Het in concept gereed zijnde plan werd na de verbouwing aangepast aan de nieuwe situatie. Adviezen werden verstrekt door het hoofd BHV van het Centraal Belastinggebouw to Rotterdam, de heer Peter Verstralen. Het BHV-plan omvat procedures hoe to handelen bij calamiteiten, zoals brand. ongevallen, hedreigingen en bommeldingen. Een ontruimingsplan is onderdeel van het BHV-plan. Regelmatig vinden oefeningen plaats die er toe moeten bijdragen dat in geval van nood op adequate wijze wordt gereageerd. Een en ander geschiedt onder leiding van het hoofd BHV, de beer E.P. van Hengel en plaatsvervangend hoofd mevrouw T.P. WesselsHoexum. Beveiliging Veel is er gedaan aan de verbetering van de beveiliging van het museum tijdens en buiten openingsuren. Dat het altijd beter kan, bleek op 5 december toen werd geconstateerd dat geprobeerd was een ruit van een vitrine to verwijderen om de daarachter gelegen voorwerpen, waaronder een pistool in een vakkundig uitgehold hock, to kunnen bereiken. Ge-

Iukkig bleef het bij een poging. Deze was aanleiding om vast to stellen dat de beveiliging tijdens de openingsuren van het museum verder moest worden verbeterd. Dit is inmiddels geschied. Gebouwen De gebouwen Parklaan 14 en 16 staan met hun voeten in het water. Overlast in de vorm van grondwater is dan ook een regelmatig terugkerend probleem in de kelders. De kelder in Parklaan 16 lekte tijdens het verslagjaar op diverse plaatsen, zowel via de vloer, als de muren. De werkzaamheden tijdens de verbouwing, met name het aanbrengen van de liftput, kunnen hieraan mede ten grondslag hebben gelegen. Inmiddels zijn de muren geimpregneerd en is een nieuwe betonnen vloer gelegd die vochtwerende epoxie-lagen bevat. Ten behoeve van de brandveiligheid is in 1995 naast de brandslangen gezorgd voor de installatie van verscheidene CO,-brandblussers. Het gebruik hiervan brengt minder schade toe aan de materiele omgeving dan water en is dus bij kleine brandjes to verkiezen boven het direct gebruiken van de waterslangen. Bijzonder hoogleraar Professor dr. F.H.M. Grapperhaus verzorgde voor het derde jaar een reeks colleges binnen de faculteit Rechtsgeleerdheid aan de Rijksuniversiteit Leiden. Het aantal studenten dat hieraan deelnam stemt tot tevredenheid, evenals de door hen behaalde resultaten. De bijzonder hoogleraar verzorgde gastcolleges op uitnodiging van onder andere de Vakgroep Belastingrecht van de Juridische Faculteit aan de Rijksuniversiteit Groningen, en van prof. dr. S. van Crombrugge aan de Rijksuniversiteit Gent. In het Belastingmuseum werd een lezing gegeven voor de afdeling Tilburg van het Hoge Onderwijs voor Ouderen (HOVO), in combinatie met een rondleiding. Opnieuw is hiermee een belangrijke bijdrage

Bijlage hij WIJ VAN FINANCIEN nummer 6 1996

geleverd aan de vergroting van de bekendheid van dit vakgebied waarop professsor Grapperhaus een specialist is.

ker voor dczc wisselexpositie die to zien was tot 1 november 1995. Sponsoring en donaties

Stichting Nederlands Kansspelmuseum

Donaties herinrichting 1994 tot en met 1996

Het bestuur van deze Stichting, bestaande uit

Vrienden en donateurs van het Belastingmuseum Erasmusstichting Rotterdam

vertegenwoordigers van de Stichting Exploitatie Nederlandse Staatsloterij (SENS) en de

J.E. Jurriaanse Stichting Rotterdam

Stichting Belastingmuseum en voorgezeten

Mondriaan Stichting Amsterdam

door een onafhankelijke voorzitter, onderging enige wijzigingen. Oud-Staatssecretaris de heer mr. M.J.J. van Amelsvoort nam de voorzittershamer over van de heer C. Boersma die als voorzitter a.i. aftrad. De bestuursleden ing. L.A.M. van Gastel en drs. V. Goedvolk verlieten het bestuur vanwege het feit dat hun banden met de SENS in het verslagjaar werden beeindigd.

Prins Bernhard Fonds Amsterdam Stichting Volkskracht Rotterdam Stichting VSB Fonds Utrecht Vereniging voor Belastingwetenschap Amsterdar Sponsors herinrichting 1994 tot en met 1996 Coopers & Lybrand Belastingadviseurs (hoofdspoi sor)

Moret Ernst & Younq Belastinqadviseurs (sponsor:

De Neer F.G. Kordes volgde als directeur ad interim de heer Van Gastel op. In de andere vacature zal worden voorzien. Coordinator namens het Belastingmuseum, de heer Wim van Es, hield zich in 1995 bezig met het beheer van de collectie in het Kansspelmuseum. Daarnaast verzorgde hij de wisseltentoonstelling Kaarten Troef.• de speelkaart door Lie eeuwen heen. Hij voerde zijn werkzaamheden uit samen met de werkgroep Museum en Historic. Hierin zijn de Stichting Exploitatie Nederlandse Staatsloterij (SENS) en het Belastingmuseum vertegenwoordigd, evenals twee vertegenwoordigers van de Rijksuniversiteiten Leiden en Groningen. De werkgroep staat onder voorzitterschap van het hoofd van het Belastingmuseum. De opening van de expositie op 26 april 1995 werd verzorgd door de heer Van Amelsvoort. Zijn grote kennis op het gebied van speelkaarten (inclusief de belasting op speelkaarten!) was aanleiding om hem uit to nodigen een causerie to verzorgen. Diverse bruikleengevers droegen er mede toe hij dat een bijzondere tentoonstelling met opmerkelijke objecten kon worden samengesteld. De uitdrukking 'klein maar fijn' gold ze-

Hovenier Pim de Jong uit Bergschenhoek zorgde in de kerstperiode voor twee fraaie kerstbomen en een serie kerststerren. Het geheel droeg bij aan de sfeer die bij dit seizoen hoort. Bezoekers In totaal bezochten in 1995 10.705 mensen het Belastingmuseum. Het merendeel bestond uit individuele bezoekers. Groepsbezoek Hieruit kunnen wij opmaken dat het groepsbezoek nog achter blijft vergeleken met voorgaande jaren. Het feit dat het museum geruime tijd gesloten was, heeft hier ongetwijfeld toe bijgedragen. Er kwamen 2.966 personen in groepsverband, verdeeld over 173 groepen. Daarvan ontvingen 69 groepen een rondleiding, verzorgd door bureau Sans Doute Presentations. 58 groepen maakten aan de hand van een speurtocht of lesbrief een rondgang door het museum. De overige 46 werden rondgeleid door de vaste medewerkers van het Belastingmuseum. Zij beperken zich tot groepen waarvan mag worden aangenomen dat deze reeds over meer specialistische ken-

Bijlage bij WIJ VAN FINANCIEN nummer 6 1996

nis van de (geschiedenis van de) fiscus beschikken. Hierbij kan gedacht worden aan groepen vanuit het ministerie van Financien en de Belastingdienst (waaronder de directie Douane, de FIOD) en de Algemene Rekenkamer. Het basis- en voortgezet onderwijs bezochten icder met 24 groepen het museum. Professor Grapperhaus bezocht het museum en de bibliotheek driemaal met studenten. Een aantal groepen mag op deze plaats niet onvermeld blijven, zoals de Vaste Commissie Tweede Kamer voor Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer (16-101995) en de Belastingkamer van de Hoge Raad (20-10-1995). De laatste kwam op uitnodiging van de Rijksgebouwendienst.

Staatssecretaris Vermeend in zijn rol als

Uit het buitenland ontvingen wij de directeur-

botersmokkelaar

Heropening belastingmuseum, 16 maart 1995.

generaal van de Douane uit Indonesia (Ministry of Finance of the Republic of Indonesia - directorate General of Customs & Excise). Dit bezoek was wel heel bijzonder omdat men ovcrweegt daar can douanemuscum tc opeIlen.

A vondopenstelling Een aantal malen opende het museum in de avonduren de deuren voor het publiek, al dan niet in besloten bijeenkomsten. Een groot succes was de bijzondere openstelling voor de wijkbewoners van het Scheepvaartkwartier. Velen maakten van de gelegenheid gebruik met het museum kennis to maken. De bij een andere gelegenheid uitgenodigde lokale belastingadviseurs maakten beduidend minder massaal gebruik van de uitnodiging om het museum na werktijd to bezoeken. De medewerkers van het Rotterdamse VVV dachten daar anders over en genoten op 1-21995 van de rondleiding door het vernieuwde I11uISCl1I11. De officiele heropening Op 16 maart 1995 vond de feestelijke officiele heropening plaats van het vernieuwde Belas-

tingmuseum en de bibliotheek. Aanleiding om alle registers open to trekken en zo de buitenwereld to laten weten dat het museum weer open is voor het publiek en meer dan ooit een bezoek verdient. Staatssecretaris van Financien dr. W.A.F.G. Vermeend verscheen, vermomd als botersmokkelaar uit de jaren 50, op de Parklaan. Enkele als douanier vermomde museummedewerkers namen een partij boter in beslag, die verborgen was in de kofferbak van de antieke Amerikaanse limousine waarin de staatssecretaris voor kwam rijden. Even later verrichtte de heer Vermeend, daarin bijgestaan door zeven van zijn voorgangers, de openingshandeling. Deze bestond uit de onthulling van een herinneringsplaquette die het museum werd aangeboden door de Stichting Vrienden van het Belastingmuseum. Zowel de originele aankomst van de staatssecretaris als de onthulling van de plaquette haalden de pers. Oorzaak hiervan was niet in de laatste plaats de wijze waarop betrokkenen zich van hun rol kweten. Na een woord van welkom en inleiding door

Bijlagc hij WIJ VAN FINANCIEN nummer 6 1996

het hoofd van het museum, volgden toespraken door de directeur Rijksgebouwendienst regio Zuid-West, de heer ir. W.H. Klos, die de verhinderde plv. directeur-generaal van de Rijksgebouwendienst verving, door de staatssecretaris, en de voorzitter van het bestuur van de Stichting Belastingmuseum, de heer mr. J.N. van Lunteren. Een rondgang door de gebouwen, waarbij uiteraard de meeste aandacht uitging naar de expositiezalen, en een geanimeerde en vrolijke receptie. besloten dit evenement. Bij het afscheid ontvingen de genodigden naast een pakje Vermeend's smokkelboter een exemplaar van het ter gelegenheid van de heropening verschenen hook De pen in de aanslag, 100 jaar belasting in de politieke prent van historicus drs. Klaas Kornaat. Het eerste exemplaar werd door de voorzitter van het Stichtingsbestuur aangeboden aan de staatssecretaris. In J. van lersel hood namens Architectenbureau Van den Broek en Bakema uit Rotterdam een enorme taart aan, in de vorm van een aanslagbiljet. De voor een taart ongewone, maar binnen de Belastingdienst vertrouwde kleur blauw deed geen afbreuk aan de bijzondere smaak van dit voor consumptie geschikte aanslagbiljet.

Wisseltentoonstellingen De pen in de aanslag, 100 jaar belasting in de politieke Arent 17 maart 1995 tot en met 3 september 1995 Met dit onderwerp werd de nieuwe wisselexpositieruimte in gebruik genomen. Het ontstaan van de politieke prent in Nederland dateert van omstreeks 1890 en laat de gespannen verhouding zien tussen politieke tekenaars en financiele kopstukken. De getekende protesten waren niet altijd het resultaat van sociale bewogenheid of van een streven naar een eerlijke verdeling van de belastingdruk. Deze expositie liet vooral zien dat de populaire opvatting van belastingheffing er toch vooral een was van uitpersing en struikroof. Regelmatig terugkerende thema's in de afgelopen 100 jaar zijn de bocce bijl, citruspers, dwangbuis en wurgpaal. met de uitgeklede burger als slachtoffer. Het ter gelegenheid van de heropening van het Belastingmuseum verschenen boek van de hand van historicus drs Klaas Kornaat: De pen in de aanslag, 100 Jaar belasting in de politieke prent werd uitgegeven door de Sdu in Den Haag. Het begeleidde de wisselexpositie met dezelfde titel. Het werd niet alleen een fraai geillustreerd hock met vooral afbeeldingen

De rondleiders mevr. A. Maurer en de heer W. Raven in aangepaste kieding in kabinet 4, de Franse Tijd, tijdens de heropening van het museum op 16 maart 1995

van prenten uit de eigen collectie van de Stichting Belastingmuseum, maar ook een degelijk en prettig leesbaar geschreven overzicht van de ontwikkeling van de politieke prcnt in Nederland scdert het cinde van de l9de eeuw. Door de mazen van het net, en verder... 30 september 1995 tot en met 11 februari 1996 De opening op 29 september 1995 werd verricht door oud-staatssecretaris van Buitenlandse Zaken de heer P. Dankert. Als lid van het Europese Parlement in Straatsburg is hij betrokken bij het bestrijden van eigentijdse Europese fraude. Bijzondere aandacht bij de opening kreeg de merkenfraude. De beer

Bijlage hij WIJ VAN FINANCIEN nummer 6 1996

jaarfraudebestrijding. Historici J.P. Schellekens en A. Schweitzer tekenden voor de inhoud, terwijl het Belastingmuseum zorgde voor de talrijke illustraties. Het geheel stond onder redactie van een redactiecommissie samengesteld uit FIOD-ambtenaren en andere deskundigen. De Ark van Noach in het Belastingntusettm 22 december 1995 tot en met 7 januari 1996

De middeleeuwse stadswaag. Interieur Belasting-

Ter gelegenheid van de kerstvakantie werd aandacht hesteed aan de wet op de bedreigde uitheemse dier- en plantensoorten. De Douane is met de uitvoering van deze wet belast. Een verbinding werd gelegd met Noach, die volgens de Bijbel niet alleen de mens, maar ook de dieren moest redden van de zondvloed op aarde. Een manshoge Ark werd nagebouwd met een stoet opgezette dieren ervoor. Uiteraard ontbrak ook Noach niet in het tafereel.

museum, kabinet 2, de periode 1300 - 1579

Dankert werd verzocht een geurtest te ondergaan en daarbij vast to stellen of het om na-

Met behulp van een videofilm werd het werk van de Douane toegelicht, dat er onder meer uit bestaat de verboden handel in bedreigde uitheemse dier- en plantensoorten to bestrijden. Op Tweede Kerstdag vertelde actrice Jo-

maak- dan wel echt geurwater ging. Het onderscheid bleek niet eenvoudig to maken... De expositie hood een overzicht van vele vormen van frauderen, ontduiken en ontwijken van belastingen, waaronder ook tollen. De recente geschiedenis werd uit de doeken gedaan aan de hand van de jubilerende Fiscale Inlichtingen- en Opsporingsdienst (FIOD), die in 1995 50 jaar bestond. Opmcrkelijk is dat door de eeuwen heen de doelstellingen van opsporende organisaties onveranderd zijn gebleven: voorkomen dat de samenleving schade ondervindt van helastingfraude door (individuele)

anne Oussoren van het Droomtheater in Rotterdam haar versie van het verhaal van de Ark van Noach, waarin zij het werk van de douane voor de bedreigde uitheemse diersoorten had verweven. Vooral de jeugdige be-

burgers. Ook bij deze tentoonstelling kon een begelei-

museum.

zockers luisterden ademloos toe. Dependances Het Belastingmuseum presenteerde zich, evenals voorgaande jaren, in de hal van het ministerie van Financien en in de bibliotheek van de Erasmus Universiteit in Rotterdam met een selectie uit de collectie van het

dend bock worden gepresenteerd, getiteld In naam van de FIOD..., een itnpressie van vijftig

Bijlagc bij WIJ VAN FINANCIEN nummcr 6 1996

Externe tentoonstellingen Nederlandse Onderwijs Tentoonstelling (NOT) 17 tot en met 21 januari 1995 Het Belastingmuseum nam deel aan deze tweejaarlijkse beurs voor de onderwijswereld in Utrecht. Samen met zeven andere Rotterdamse musea werd een grote stand betrokken om de bezoekers van de beurs to wijzen op de educatieve mogelijkheden van deze Rotterdamse musea.

gewisseld omtrent het collectioneringsbeleid. Interessant tot slot is to vermelden dat Rusland weliswaar nog niet over een Douanemuseum beschikt, maar druk bezig is met de oprichting daarvan in Sint Petersburg. Het Hongaarse Douanemuseum, dat niet was vertegenwoordigd in Finland. heeft to kennen gegeven deel to willen ncmen aan toekomstige conferenties. Van een Europese aangelegenheid is het niet denkbeeldig dat deze organisatie een mondiaal karakter gaat aannemen. Public Relations, voorlichting en educatie

Kant en klare, reizende exposities Deze weeden uitgeleend aan de douanepost Oliphantweg in Rotterdam en aan het douane district Rotterdam. Conferentie Europese Douane- en Belasting-

Publiciteit

Zoals ook in voorgaande jaren het geval was, leverden de Nederlandse Orde van Belastingadviseurs en de Nederlandse Federatie van Belastingadviseurs een financicle hijdrage ten behoeve van de publiciteit.

musea Voor de derde maal werd een conferentie ge-

Op publicitair gebied was de officicle herope-

organiseerd voor de Europese Douane- en Belastingmusea. Op 7 en 8 september verbleven conservator Geert Nieman en hoofd van het museum Loes A. Peeperkorn-van Donselaar in Helsinki, Finland op uitnodiging van Seppo Malkki, hoofd van het Finse Douanemuseum.

in het verslagjaar. Staatssecretaris Vermeend in zijn rol als botersmokkelaar verkreeg landelijke publiciteit. Alle landelijke dagbladen, met uitzondering van de Volkskrant, plus een groot aantal regionale dagbladen drukten een foto van de staatssecretaris af; in enkele gevallen zelfs op de voorpagina (NRC Handelsblad en het Rotterdams Dagblad). Het optreden van de staatssecretaris samen met zeven van zijn voorgangers bleek goed voor publiciteit in de Telegraaf, in het veel gelezen Stan Huijgens Journaal.

Er werd deelgenomen door afgevaardigden uit Portugal, Italic, Oostcnrijk, Frankrijk, Groot-Brittannie, Duitsland, Denemarken, Noorwegen, Zweden en Rusland. Besloten werd ernst to maken met de daadwerkelijke oprichting van de Association of International Customs Museums (AICM). Een werkgroep hiertoe is opgericht. Een tweede werkgroep zal tijdens de volgende conferentie een voorstel doen voor het organiseren van een gezamenlijke, reizende tentoonstelling. Van deze laatste werkgroep is Nederland voorzitter. Zodra de voorstellen van de beide werkgroepen zijn goedgekeurd, zal een aanvraag voor subsidie bij de Europese Gemeenschap worden gedaan. Nederland en Engeland hebben van gedachten

ning op 16 maart de belangrijkste gebeurtenis

Veel andere gesproken en geschreven media hebben aandacht besteed aan de heropening van het museum. Vermeldenswaard is het toeristisch programma Prettig Weekend van de AVRO televisie dat ruime aandacht aan het vernieuwde museum besteedde. Gratis publiciteit naar aanleiding van andere activiteiten in het Belastingmuseum werd verkregen via publicaties in uiteenlopende kranten en tijdschriften (landelijke, regionale en lokale dagbladen respectievelijk acht, 14 en 16 maal), maar ook via radio en TV (landelijk zes

Bijlagc bij WIJ VAN FINANCIEN nummer 6 1996

maal, regionaal vijf maal en lokaal 16 maal). Drie maal werd kopij geleverd ten hehoeve van het tijdschrift De Belastingbetaler, het huisblad van de Nederlandse Vereniging van Belastingbetalers. Medewerker publiciteit Wim van Es werd samen met auteur Klaas Kornaat gedurende een half uur geinterviewd op Radio 2 over de tentoonstelling De pen in de aanslag. De opstelling De Ark van Noach kreeg veel publiciteit, onder andere in het dagblad Trouw en in het toeristisch programma Notabene van de NCRV-televisie. Overige activiteiten ter ondersteuning van wisselexposities cartoontekenen van bezoekers door twee studenten van het Rotterdams Grafisch Lyceum (25 juni en 3 September); smokkelfilm De Vijf op het Schateiland (19 en 20 oktober): demonstratie speurhonden van de Douane (18 en 22 oktober), tekenwedstrijd De Ark van Noach (gedurende de kerstvakantie). Nationaal Museumweekend Op 22 en 23 april nam hct Belastingmuseum zoals gcwoonlijk deel aan het Nationaal Museumweekend. Opnieuw liet zich de concurrentie voelen van de Rotterdamse Marathon, die op zondag 23 april werd gelopen. Ondanks het feit dat de mini-expositie Geen sporttnaar spotprenten (in het verlengde van de expositie De Pen in de Aanslag) voor deze gelegenheid was opgesteld in de hal van het museumgebouw, bleef de belangstclling achter. Uitmarkt Op 2 september was het Belastingmuseum present op de jaarlijkse Uitmarkt. die het begin van het culturele seizoen markeert. De locatie, het Museumpark in Rotterdam, draagt bij aan de goede sfeer. De kennelijk groeiende bckendheid van ons museum bij hct uit-

gaanspubliek stemt tot tevredenheid. De geijkte grappen over de fiscus klinken ieder jaar vertrouwd in de oren. Vereniging Waterstad Het lidmaatschap van de Vereniging Waterstad (ter versterking van de toeristische attractie van de Waterstad Driehoek in Rotterdam, waarbinnen het Belastingmuseum zich bevindt) leverde extra publiciteit op, onder andere op Stadsradio Rotterdam. Door middel van cen kortingsregeling kon het Belastingmuseum meedoen met voor onze begrippen grote (en dus lure) advertenties in het Algerneen Dagblad. Mailingen basisonderwijs, bejaardenhuizen en touroperators In 1995 is een begin gemaakt met het gericht benaderen van doelgroepen door middel van mailingen. Streven is het groepsbezoek, inclusief het eventueel gebruik van de facilitaire ruimten, to stimuleren. In plaats van aan regionale advertenties wordt een gedeelte van het publiciteitsbudget besteed aan het benaderen van doelgroepen in de regio. In januari werd meegedaan aan een mailing van Direct Success waarbij alle touroperators in Nederland en Belgie werden aangeschreven. In augustus verzorgde het Belastingmuseum een mailing aan de scholen van het basisonderwijs in Rotterdam. In november volgden de bejaarden- en verzorgingshuizen in Rotterdam en omgeving. Resultaten van deze aanpak laten zich pas na langere tijd meten. Stagiaire Sinds 1 november loopt Patricia de Jong, student aan de Hogeschool Rotterdam en Omstreken, richting Cultuur en Maatschappelijke Vorming gericht op Vrijetijdskunde, stage bij de afdeling publiciteit.

Bijlagc bij Wld VAN FINANCIEN hummer 6 1996

Interieur Belastingmuseum, kabinet 4, de Coopers & Lybrand zaal

Facilitaire ruimtes/Iocatieverhuur

Sponsors Coopers & Lybrand Belastingadviseurs en Moret Ernst & Young Belastingadviseurs lieten verscheidene evenementen plaatsvinden in de facilitaire ruimtes van het Belastingmuseum. Ook de Ing Bank maakte gebruik van de begane grond van het museum voor de ontvangst van relaties. Een rondleiding vormde steeds onderdeel van het programma. Educatie Rondleidingen In samenwerking met bureau Sans Doute Presentations werden de rondleidingen verzorgd. Rondleidingen voor groepen, waarbij (historische) fiscale kennis aanwezig wordt verondersteld, worden onveranderd gegeven door de vaste medewerkers van het Belastingmuseum. Dagtocht Smokke! en Douane, vroeger en nu De helangstelling voor deze dagtocht viel in 1995 tegen. Als oorzaak moet onder meer gezien worden dat de folder waarin werd geadverteerd alleen lokaal en niet landelijk werd verspreid. Problemen hinnen het programme,

duidelijk onder to brengen bij de categoric 'kinderziekten'. droegen ertoe bij de dagtocht voorlopig niet meer aan to bieden. In de loop van 1996 zal, in samenwerking met het VVV Rotterdam, een herzien programma worden gepresenteerd. Speurtocht Voor leerlingen van het basisonderwijs, die in groepsverband het museum bezoeken, is een speurtocht ontwikkeld. Door middel van het beantwoorden van vragen kunnen deze jeugdige bezoekers op speelse wijze kennis maken met de geschiedenis van de belastingen. De speurtocht is gratis beschikbaar. Lesbrief Voor leerlingen van het voortgezet onderwijs is een lesbrief ontwikkeld. Deze vormt een onderdeel van een groepsbezoek en dient individueel to worden gemaakt. Door middel van het beantwoorden van de vragen wordt de betrokkenheid van de leerlingen met het tentoongestelde vergroot. Uit de positieve reacties kan worden afgeleid dat deze lesbrief in een behoefte voorziet.

Bijlage hij WIJ VAN FINANCIEN nummer 6 1996

Verzoeken om documentatie, illustraties Documentatie betreffende de collectie van het museum werd op verzoek toegezonden aan uiteenlopende personen, bedrijven en instellingen (38 maal). Foto-materiaal werd geleverd aan uiteenlopende bedrijven en instellingen. Tevens werden alle publicaties van het museum voorzien van illustraties uit de eigen collectie.

uit meerdere materialen worden ondergebracht in het algemene depot. Het uitpakken van de collectie en het inrichten van het depot zijn naar verwachting medio 1996 gereed. De depotnota kwam in april gereed. Deze omvat een planning voor de inrichting van het depot, standplaatsregistratie per object en omschrijving van de deelcollecties. Registratie Met de registratie van de deelcollectie Plakkaten is een begin gemaakt. De beschrijving

Jeugd-vakantiepaspoort 10 juli 1995 tot en met 20 augustus 1995 Na de verbouwing en herinrichting van het museum kon opnieuw worden deelgenomen aan dit jaarlijks terugkerende evenement dat bestemd is voor de leerlingen van het basisonderwijs in Rotterdam en omgeving. Door het oplossen van een woordpuzzel kon

voorzien; ook de kleine, ingebonden exemplaren. Zij worden bewaard in zuurvrije enveloppen en dozen.

een Stempel in het paspoort worden verdiend. Naast het fel begeerde stempel was er voor iedere deelnemer een versnapering. Het totaal aantal bezoekers in relatie tot het vakantiepaspoort bedroeg 1.587. Daarvan waren 564 begeleiders en 1.023 deelnemers. Alle Rotterdamse musea die meedoen aan dit evenement constateren een teruglopende belangstelling van de jeugd. Enkele voor de hand liggende oorzaken in 1995 waren onge-

De deelcollectie Belastingformnlieren (aanslagbiljetten, kwitanties, accijnsbewijzen, enzovoort) ondergaat een zelfde behandeling als de plakkaten. Het grootste gedeelte van deze collectie is niet beschreven. Een groot aantal andere objecten werd in het verslagjaar eveneens geregistreerd en daarmee terugzoekbaar in de collectie van het Belastingmuseum opgenomen. De beschrijving

wordt gecontroleerd en zo nodig aangevuld. De plakkaten en ordonnantien worden allemaal per stuk van een inventarisnummer

aantal mogelijkheden dat de jeugd geboden wordt in het jeugdpaspoort. Het biedt de kin-

kwam grotendeels voor rekening van vrijwilliger de beer J. Huisman. In 1995 kreeg hij als collega's mw. Tiny Crasborn-van Lieburg en

deren een steeds groter aantal uitgaansmoge-

de heer Dave Klein.

twijfeld de fraaie zomer en het toegenomen

lijkheden. Voor de deelnemende instellingen wordt de spoeling echter wel erg dun. Een overleg is gestart tussen de musea om de aantrekkingskracht in het komende jaar to ver-

Automatisering collectie-administratie Voortgang invoer registratiekaarten De invoer van de handgeschreven klad-regis-

groten.

tratiekaarten in het Q&A bestand (QABAS)

Collectie Depot en depotnota In 1995 is verder gegaan met de inrichting van het depot en het uitpakken van de objecten. Er word gekozen voor opslag naar materiaalsoort, dus schilderijen hij schilderijen en pa-

zocht naar vrijwilligers die dit werk kunnen

pier bij papier. Objecten die zijn samengesteld

De dagen werden goed bezocht. Aan de orde

is tot stilstand gekomen. Naarstig wordt gevoortzcIIcn.

Q&A-gebndkersgroep dagen Deze werden in 1995 drie maal georganiseerd, waarvan twee maal in het Belastingmuseum.

Bijlagc by WIJ VAN FINANCIEN nummer 6 1996

kwamen onderwerpen als 'Het werken met macro's, 'Het we] en wee van netwerken' en 'Q&A 5.0'. Voor het eerst werden in 1995 in de middag workshops georganiseerd. Dit bleek een doorslaand succes. Tijdens de bijeenkomst van 13 oktober namen twee regio-coordinatoren, Wim van Es (Belastingmuseum) en Ben Hilgers (Nationaal Baggermuseum) na vijf jaar afscheid. Ed van Hengel (Belastingmuseum) en Arno van Os (Catharijne Convent Utrecht) namen het vaandel over. Proef met scanner Dit technische hulpmiddel dient ter ondersteuning van de geautomatiseerde object-registratie. Naast de objectbeschrijving in de computer kan een gescande afbeelding van het zelfde object worden ingelezen. Gedurende drie weken werden proeven genomen. Een nadeel bleek dat alleen tweedimensionale afbeeldingen op A4-formaat kunnen worden gescand. In afwachting van betere oplossingen werd de scanner niet aangeschaft. Collectiecommissie Bij de registratiewerkzaamheden worden regelmatig objecten ontdekt die niet tot het verzamelterrein van het museum lijken te behoren. Deze voorwerpen worden beoordeeld door de Collectiecommissie. Soms blijkt het object bij nader inzien toch in de collectie to passen, soms niet. In dat laatste geval wordt, na instemming van het (dagelijks) bestuur van de Stichting Belastingmuseum, een nieuwe be-

Uit de grafieken in het depot blijkt dat de apparatuur zoals gewenst de scherpe kantjes van de wisselende weertypes afhaalt en 90% van de tijd het gewenste klimaat weet to bewerkstelligen. Dit kan nog niet worden gezegd van de expositieruimtes, omdat de luchtverversingsapparatuur voor ongewenste schokken zorgt in temperatuur en relatieve luchtvochtigheid. Conservering De collectie hondenpenningen (enige duizenden stuks) werden opnieuw ingepakt. In plaats van in plastic interieurs, zijn zij thans opgeborgen in kleine enveloppen en in zuurvrije dozen. Tevens werden zij voorzien van een label met het inventarisnummer. Via het (Landelijk Contact van Museumconsulenten) LCM-dozen-project konden enkele nieuwe formaten zuurvrije dozen worden aangeschaft voor de opslag van textiel en andere objecten. Het LCM-dozen-project is een project waarbij de Nederlandse musea de mogelijkheid kregen tegen gereduceerde prijs nieuwe modellen dozen (getest!) aan to schaffen. Organisatie en controle was in handen van het LCM. Een ladekast ten behoeve van het opbergen van plat papierwerk in bijzondere formaten werd met enige vertraging geleverd. Deze kast was het laatste onderdeel van de met subsidie van de Mondriaan Stichting verkregen depot-inrichting. Schilderijencollectie

stemming gezocht. In veel gevallen begint het

De Stichting Belastingmuseum heeft sinds

object een nieuw leven bij een ander museum.

jaar en dag een schilderij en een schildering op hout in bruikleen van het Rijksmuseum. Beide stukken waren dringend aan een restauratie toe. De periode waarin het museum voor publiek gesloten was, leek hiervoor het aangewezen moment. Onze restaurator Ahmad Khaknegar kreeg van het hoofd van de afdeling schilderijen van het Rijksmuseum toe-

Klimaatbeheersing in depot en expositiezalen Aan de hand van de thermohygrograven worden temperatuur en relatieve luchtvochtigheid in grafieken geregistreerd. De klimaatbeheersingsapparatuur heeft in 1995 de vuurdoop ondergaan: een tropisch warme zomer en een zccr koude maand december.

stemming om zelf de restauratie uit to voeren.

Bijlage bij WIJ VAN FINANCIEN nummer 6 1996

Wei diende deze to geschieden in het atelier van het Rijksmuscum in Amsterdam, onder toezicht van restaurator L.S.G. Sozzani. Het schilderij, voorstellende 'smokkel voor de stadspoort', door C.F. Coene (1780-1841) , was juist voor de officiele heropening van het museum gereed. De restauratie van het 17de eeuwse gevelbord van een ontvanger van de belasting op schoorstenen kon in 1995 nog niet worden afgerond. Vijf schilderijen uit de eigen collectie, waaronder 'De Unie van Utrecht' door Abraham van Pelt (omstreeks 1850) ondergingen een grondige restauratie. In het kader van collectievorming ten behoeve van het Belastingmuseum en voor de tentoonstelling De Fiscus Onder Dak - architectuur en huisvesting van de Belastingdienst (najaar 1996) heeft de heer Khaknegar verder gewerkt aan het maken van schilderijen met als thema voormalige belastinggebouwen. In totaal worden 12 schilderijen gemaakt. In 1995 waren er vijf gereed. Tevens maakte hij vier schilderstukjes van douaneposten in Rot-

matisering voor het nageslacht to bewaren. Eerst als belastingambtenaar, later na hun pensionering als vrijwilliger. Het zoeken naar een landelijk aanpak van de geschiedenis van de kantoorautomatisering heeft nog niet tot concrete resultaten geleid. Er is een begin gemaakt om to komen tot een inventarisatie van collecties in Nederland. Op basis daarvan kan vervolgens een beleid worden uitgestippeld. Bruiklenen In het verslagjaar werden bruiklenen verstrekt aan:

Gemeente Musea Delft Nederlands Sportmuseum Politic Rotterdam Rijnmond Expo Witte de With

Rijksmuseum het Koninklijk Penningkabinet Leiden Scryption museum voor schrift- en kantoortechnick Verzetsmuseum Amsterdam Volksbuurtmuseum 's-Gravenhage

terdam. In het verslagjaar werden bruiklenen ontvanCollectie geschiedenis van de automatisering Hoofdconservator John Vrouwenfelder en depotbeheerder Pieter van Houten hebben in het Automatiseringscentrum to Apeldoorn de omstandigheden in ogenschouw genomen waaronder de collectie geschiedenis van de automatisering van de Belastingdienst wordt bewaard. Een aantal kleine objecten is meegenomen naar Rotterdam om daar in het depot to worden gezet. Afscheid werd genomen van twee vrijwilligers van de Muse umcommissie Apeldoorn. to weten de heron De Gier en Huigen. Zij vonden dat het moment gekomen was om hun vrijwilligerswerk to beeindigen. Ter gelegenheid daarvan brachten zij een bezoek aan het museum in Rotterdam. Veel herinneringen werden opgehaald aan de vele jaren waarin zij hun best deden de geschiedenis van de auto-

gen van: Jos Collignon. Utrecht Fiscale Inlichtingen- en Opsporingsdienst, Haarlem Gemeente archief, Amsterdam Gemeente Museum, Arnhem Henk J. Gijsbers, Groenekan J.W. Koning Laag, Zuthem Klaas Kornaat, Vlaardingen Ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij, Diemen

Len Munnik, Vlaardingen Nationaal Natuurhistorisch Museum, Leiden Rijksarchief in Gelderland, Arnhem Rijksmuseum het Koninklijk Penningkabinet, Leiden Stichting Nederlands Persmuseum, Amsterdam Waarborg Platina Goud en Zilver N.V., Gouda

Biilage bij WIJ VAN FINANCIEN nummcr 6 1996

Reizende tentoonstellingen uitgeleend: Douane Post Rotterdam Oliphantweg Douane Rotterdam Houtlaan Aankopen Aankopen die via de Stichting Belastingmuseurn konden worden gerealiseerd: twee legitimatiepenningen van het burgerweeshuis to Amsterdam uit 1791, aangekocht t.b.v. collectie hondenbelasting; diverse ontvangstbewijzen belastingen 1799-1801, request van brouwers voor brandstofheffing vrijstelling, 1748: drie hondenpenningen Amsterdam, 1800, 1801 en 1807: - een penning van Amsterdams Kantoor van 's Lands en stads- impost: - vier prentbriefkaarten; - een topografische kaart van Gelderland met grensovergangen en grenspalen; - Phamphets Listen nieuwe van de generale middelen; - een prent van het Aalmoesseniers Weeshuys; - veertien kwitanties van Aalsmeer's 200ste penning 1672; - drie be lastingaanslagen Amsterdam, 1793; - memorie van imposten, Alphen a/d Rijn, 1747; - machtiging van de Ontvanger-Generaal, 1794; - een kwitantie van de agtjarige heffing in Hilversum, 1804; - een kwitantie gemeene lands middelen Amsterdam, 1796; - een kwitantie tweedetermijn 100ste penning, 1793; - een kwitantie Leeuwarden stadswijn impost; - een kwitantie Leiden 200ste penning, 1801; - een akte van patent Amsterdam, 1808;

- een akte van patent Amsterdam, 1808; een aangifte voor het middel op het trouwen; een aanmaning persoonlijke quotisatie: diversen stukken betreffende de boedel van Glaude Valette de Knoop 1884, Oisterwijk.

Stichting Bibliotheek voor Fiscale Geschiedenis (BFG) Met ingang van I juli kon een projectkracht worden aangesteld voor de bibliografische invoer van de BFG-collectie in de landelijke Gemeenschappelijke Geautomatiseerde Catalogus (GGC) van bibliotheken van universiteiten, HBO-instellingen, enzovoort. De heer Jaap Goedhart verricht gedurende 20 uur per week dit invoerwerk op de catalogusafdeling van de Erasmusuniversiteit. Hij krijgt de to verwerken items aangeleverd door de medewerkers van de BFG. Sinds februari wordt het voorbereidende werk voor deze GGC-invoer een dag per week mede verricht door de heer Albert Rosinga, vrijwilliger bij de BFG. Eind 1995 kon reeds op 12.000 ingangen van de BFG-boekencollectie Qezocht worden. Collectioneringscriteria Via een klankbordgroep van externe deskundigen uit de fiscaal-historische wereld werd een aantal collectioneringscriteria 'getoetst'. In de praktijk zal blijken of de theorie juist is. Trefwoordenbestand Het tefwoordenbest and van de cataloguskaartjes is in de computer gezet. Het ligt in de bedoeling to komen tot een inhoudelijk ontsluitingssysteem voor museum en bibliotheek. Een dergelijke integratie wordt ook elders toegepast. Publiciteit voor de BFG Artikelen over de verhuizing en herinrichting van de BFG verschenen in: 'Wij van Financien' 50(1995)3, 'OPEN', vaktijdschrift voor bibliothecarissen, literatuurzoekers en documentalisten 27(1995)3 en in: 'De Aanslag', blad voor de Rotterdamse Fiscalistenvereniging 5(1995)2. De fiscale studierichtingen van de Nederlandse universiteiten en hogescholen ontvingen

Bijlage bij WIJ VAN FINANCIEN nummer 6 1996

bericht van de heropening van BFG. Tijdens cen bijeenkomst van de Stichting Geschiedenis van de Overheidsfinancien op 27 april verzorgde bibliothecaris Arnold Carpaij een voordracht over de BFG. Een sticker met een eigen BFG-logo moet er voor zorgen dat deze instelling een eigen gezicht ontwikkelt naast dat van het museum. Institutionele Iidmaatschappen Dc BFG heeft zich aangesloten bij de Nederlandse Vereniging van Bibliothecarissen, literatuuronderzoekers en documentalisten (NVB) en de Koninklijke Bibliotheek. Bijzondere schenkingen De beer E.J.H. Volkmaars liet het Belastingmuseum en de BFG een selectie maken uit zijn huisbibliotheek: een rijke aanwinst van met name algemeen historische werken. De Bibliotheek en documentatiedienst van de Belastingdienst in Utrecht gaf de BFG de voorkeur een keuze to maken uit of to stoten boeken. Een aantal boeken Bieck het 'boekerij ex Libris van het Belastingmuseum' to hevatten. Ook deze exemplaren zijn inmiddels terug in de Bibliotheek, waaruit zij na de opheffing van de Rijksbelastingacademie in de jaren 60 werden verwijderd.

wel to danken aan de kwaliteit van de lezing als aan de goede opkomst. Korting Ter gelegenheid van de officiele heropening van het Belastingmuseum en Bibliotheek voor Fiscale Geschiedenis werd Vrienden en Donateurs bij voorintekening op het bock De pen in de aanslag, 100 belasting in de politieke prent, een korting aangeboden. 150 vrienden maakten van deze aanbieding gebruik. Herinneringsplaquette Op 16 maart bood de Stichting Vrienden van het Belastingmuseum een herinneringsplaquette aan. Op de glazen plaquette is een portret van oprichter Van der Poel gegraveerd, met een verklarende tekst. Zoals eerder gezegd werd de onthulling verricht door staatssecretaris Vermeend en zeven van zijn voorgangers. Vervolgens werd de plaquette opgehangen in de vestibule van het museum, zodat bezoekers onmiddellijk kennis kunnen nemen van de oprichter van museum en Bibliotheek. Aankopen die via de Stichting Vrienden van het Belastingmuseum konden worden gerealiseerd:

Stichting Vrienden van het Belastingmuseum

twee fiscale humortekeningen door

Impost Het mededelingenblad Impost verscheen drie maal, evenals voorgaande jaren tot voile tevredenheid. Dank hiervoor gaat opnieuw uit naar vrijwilliger S. Ruitinga. De Stichting Geschiedenis van de Overheidsfinancien leverde opnieuw bijdragen in het eigen katern.

Len Munnik; twee fiscale humortekeningen door Henk J. Gijsbers; drie fiscale humortekeningen door Jos Collignon; een portret van minister Kok, gemengde techniek acryl/aquarel door Ed Koenders, 1993.

Lezing Op 5-11-1995 werd door de heer mr. H. Mobach een lezing verzorgd voor de vrienden met als titel Het eeuwige spanningsveld tussen belastingontduiking en belastingontgaan. De middag verliep zeer geanimeerd. Dit was zo-

Bijlagc bij WIJ VAN FINANCIEN nummer 6 1996

Overzicht van personen die een museaal object schonken: Antiquariaat A.G. van der Steur, Boekhandel 'de Klarinet',

Haarlem Bredevoort

Arendonk, mr. drs. H.P.A.M. van,

Breda

Bitter, R.,

Leusden

Boost, W., Bouma, mr. J.M., Breek, R., Amsterdam

Breukelen Amsterdam

Brink, mw. E. van den, Centr. voor Personeelsontwikkeling en Organisatieadvies, Brouwer, J. Gemeente Schiedam Bureau Voorlichting, Buzalko, mw. D., Cabus, A., Merksem Claes, W., Crasborn-van Lieburg, mw. M., Denkers, H., Fiod, Enschede, E.J., Erkens, drs. F.M., Bureau Rijksbouwmeester RGD, Plv. directeur-generaal, Eykeren-Noordzij, mw. N. van, Belastingdienst/

Utrecht Schiedam Rotterdam (Belgie) Amstelveen Rotterdam Haarlem Enschede Den Haag

Particulieren Middelburg, Fenijn, C.C.E.,

Middelburg

Genet, C.R.M., Ministerie van Financier, Gootjes, Th., Grapperhaus, prof. dr. F.H.M., Hartendorp, H.J., Hoope, G. ten, Hoope, M. ten, Huisman, J., Rotterdam Iersel, ir. J.M. van, Architectenbureau van den Brock & Bakema, Imhof, mr. F.W., Belastingdienst/directie O-zuid,

Den Haag Schiedam Amerongen Vlaardingen Ridderkerk Ridderkerk

Jansen, drs. R.P., Ministerie van Financien, Jeeninga, mw. W.,

Den Haag Amsterdam

Jong, A.G.M. de, Rozenburg-ZH Kam, F.W.J. van, Gemeente-archief Den Haag, Kautz, A.J., Kleywegt, G., Klos, ir. W.H., Rijksgebouwendienst. Kok, G., Korteland, C.G.J., Kortlever, mw. drs Y.. Kroon-Hoogendoorn, mw. N.

Bijlage hij WIJ VAN FINANCIEN nummer 6 1996

Middelburg

Rotterdam Breda

Den Haag Den Haag Rotterdam Schiedam Delft Leimuiden Amstelveen Vinkeveen

Lesage, C.,

Rotterdam

Laar, mr. J.M.H. van & mr. J.E.A. Logtenberg, Belastingdienst/Ondernemingen 2, Lokin, mw. drs. D.H.A.C., Gemeente Musea Delft, Mijnsbergen, F.C., Mohach, mr. H., Pijnacker Nieman, mw. A., Nationaal Fietsmuseum Velorama, Nooteboom, prof. mr. A., Oene, W.G.J. van. Opdorp, A.A. van, Pesman, ing. T.F., Puyker, L.H., Reijnhoudt, J.P., Rijke, de, Roclevink, mej. dr. J., Instituut Voor Nederlandse Geschiedenis, Roodhorst, mw. W., Ruitinga, S..

Schendelen, prof. dr. M.P.C.M. van, Schipper, L., Schrauwen, H.C.M., Douanedistrict Roosendaal, Sonneveldt, mr. W.D., Belastingdienst/ Particulieren Eindhoven,

Sparla, P., Stevens, W.F.C., Caron & Stevens Adv, Beladv & Not., Streef, J., Terlouw, R., Belastingdienst Ondernemingen Rotterdam 2, Tetteroo, A.H., Ministerie van Financien, directie PFC, Tiemann, R.J.. Toersen. J.. Wolter Kluwer Rechtswetenschappen, Toorn, mw. J. van den, Commissie van de Europese Gemeenschap,

Verhaan. H., Het Nederlandse Muntmuseum, Visser, R., Belastingdienst/Automatiserings Centrum, Volkmaars, E.J.H.,

Rotterdam Delft Vlissingen Nijmegen Rotterdam Woerden Rotterdam Winterswijk Lisse Spijkenisse Rotterdam Zoetermeer Markelo Voorhurg Rotterdam Zwol Ic Roosendaal Eindhoven Vaals Amsterdain Capelle a/d IJssel Rotterdam Den Haag Zwartewaal Deventer Den Haag Utrecht Apeldoorn Dirksland

Vuijk, S., Stavoren

Walsteyn, C.M.E., Belastingdienst/Grote Ondernemingen Utrecht, Werf-Bouricius, mw. M. van der, Wit. J. de, Zevenbergen-van der Poel, mw. G.T, Zoeteweij, G..

Bijlage hij WIJ VAN FINANCIEN nummer 6 1996

Utrecht Amstelveen Oosterhout Den Haag Spijkenisse

m

m