De Werelderfgoedconventie. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie

De Werelderfgoedconventie

Auteur

Brugman

Laatst gewijzigd

17 April 2013

Licentie

CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie

Webadres

http://maken.wikiwijs.nl/43983

Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijsleermiddelenplein. Wikiwijsleermiddelenplein is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt, vergelijkt, maakt en deelt. Stel zo voor iedere onderwijssituatie de optimale leermiddelenmix samen.

Inhoudsopgave Introductie 1. Leerdoelen 2. Kennis van ons erfgoed Opdracht 1: de betekenis van erfgoed 2.1 Serieuze bedreigingen van ons erfgoed

3. Het redden van het erfgoed van de wereld 3.1 De succesvolle Aboe Simbel-campagne Opdracht 2: de zeven wereldwonderen 3.2 Het opstellen van een verdrag om ons Werelderfgoed te redden Opdracht 3: een definitie van erfgoed en behoud

4. De Werelderfgoedconventie van UNESCO Opdracht 4: erfgoedbehoud 4.1 Natuur en cultuur innig verbonden 4.2 Cultureel en natuurlijk erfgoed 4.3 Cultuurlandschappen

5. Het proces van Werelderfgoedbehoud 5.1 De Werelderfgoedlijst- locaties van uitzonderlijke en universele waarde 5.2 De global strategy, voor een representatieve en evenwichtige Werelderfgoedlijst Opdracht 5: maak een schaalmodel van een Werelderfgoed Opdracht 6: zoek Werelderfgoederen bij jou in de buurt Opdracht 7: het zoeken van Werelderfgoederen

6. De criteria voor opname op de Werelderfgoedlijst 6.1 Criteria voor culturele en natuurlijke Werelderfgoederen Opdracht 8: het begrijpen van de Werelderfgoedcriteria Opdracht 9: nominatie van culturele en natuurlijke erfgoederen 6.2 Gemengde culturele en natuurlijke Werelderfgoederen 6.3 Het toepassen van de criteria

7. Het Werelderfgoedcomité en het UNESCO-Werelderfgoedcentrum Opdracht 10: bijeenkomst van het nationale erfgoedcomité Opdracht 11: het historische centrum van Santa Cruz de Mompox, Colombia

8. Het bewaken van het behoud van Werelderfgoederen 8.1 Lijst van bedreigd Werelderfgoed Opdracht 12: Yellowstone, Amerika Opdracht 13: maak een radioprogramma over Werelderfgoed 8.2 Het Werelderfgoedfonds

Pagina 1


Opdracht 14: het vergroten van bewustzijn

9. Opdracht over Werelderfgoed in Nederland: Schokland en de piramides 10. Opdracht over Werelderfgoed in Nederland: Nederlandse invloed 11. Suggesties voor aanvullende opdrachten per vak Over dit lesmateriaal

Pagina 2


Introductie

‘… het bederf of het verdwijnen van cultureel en natuurlijk erfgoed vormt een schadelijke verarming van het erfgoed van alle landen in de wereld.’ Voorwoord van de Werelderfgoedconventie

Dit is een hoofdstuk uit het UNESCO-lespakket World Heritage in Young Hands. Dit lespakket is ontwikkeld om jongeren in de hele wereld kennis te laten maken met UNESCO en de Werelderfgoedconventie. Deze bewerking en vertaling is verzorgd onder de verantwoordelijkheid van de Nationale UNESCO Commissie. Voor meer informatie zie www.unesco.nl Vertaling: Univertaal Opdrachten over Werelderfgoed in Nederland: Zeeman & de Regt onderwijskundigen Eindredactie: Marieke Brugman

Video: Wat is UNESCO en wat doet zij? kn.nu/ww.09a7339 (youtu.be)

Pagina 3


1. Leerdoelen

Kennis Help leerlingen hun kennis en begrip te vergroten van: • De begrippen erfgoed en Werelderfgoed; • De gevaren die Werelderfgoed bedreigen; • Het belang van de Werelderfgoedconventie; • De criteria van de Werelderfgoedlijst; • Het essentiële proces van Werelderfgoedbehoud. Houding Moedig leerlingen aan om: • Betrokken te raken bij lokale erfgoedbescherming; • Werelderfgoederen te respecteren en waarderen; • Interesse te tonen en zich meer bewust te worden van anderen landen; • Culturele en natuurlijke verscheidenheid te respecteren. Gedrag Help leerlingen met het ontwikkelen van hun vermogen om: • Verantwoordelijkheid te nemen voor het behoud van lokaal erfgoed en Werelderfgoed; • Voorstellen te doen en bij te dragen aan oplossingen van problemen rondom erfgoedkwesties; • Bij te dragen aan erfgoedbehoud; • Onderzoek uit te voeren en analytische technieken te gebruiken om meer te leren over Werelderfgoed.

Pagina 4


2. Kennis van ons erfgoed

Erfgoed wordt vaak gedefinieerd als onze nalatenschap van het verleden, waarmee we leven in het heden. Deze nalatenschap geven we door aan toekomstige generaties, zodat zij er ook van kunnen leren, het kunnen bewonderen en ervan kunnen genieten. In het woordenboek staat dat erfgoed iets is wat je erft. Erfgoed 1. Bezit dat bij erfenis overgaat 2. Goed dat in het vooruitzicht is gesteld Van Dale Groot Woordenboek Je zou erfgoed kunnen omschrijven als de plekken en objecten die we graag willen behouden. We waarderen deze culturele en natuurlijke plekken en objecten, omdat ze van onze voorouders afstammen, mooi zijn, wetenschappelijk belang hebben of onvervangbare voorbeelden en bronnen van leven en inspiratie zijn. Erfgoed legt onze maatstaven vast. Het vormt onze referentiekaders en onze identiteit. Het bestaat vaak alleen nog maar, omdat er moeite is gedaan om het te behouden. Kun je je jouw omgeving voorstellen zonder erfgoed? Denk bijvoorbeeld eens aan de omgeving waar je zelf woont. Wat vertegenwoordigt het verleden, het heden en de toekomst? Wat moet behouden worden? Wat kan vervangen worden? Wat is onvervangbaar? Werelderfgoederen zijn in te delen in cultureel en natuurlijk erfgoed. Bij jou in de buurt zijn misschien archeologische monumenten of hunebedden, kerken en andere religieuze of heilige plekken of een historische stad. Dit noemen we cultureel erfgoed. Misschien woon je in de buurt van een bos of een prachtig kustgebied. Dit noemen we natuurlijk erfgoed. Een natuurgebied of een bouwwerk is een onroerend erfgoed (het kan niet gemakkelijk verplaatst worden). Erfgoedobjecten zoals munten, botanische monsters, schilderijen, standbeelden of archeologische vondsten zijn roerend erfgoed (ze kunnen gemakkelijk verplaatst worden).

Onroerend natuurlijk erfgoed: Nationaal park Sagarmatha, Nepal (Flickr/tvancort)

Pagina 5


Onroerend cultureel erfgoed: Taj Mahal, India (Flickr/idreamofdaylight)

Roerend cultureel erfgoed: Griekse zwartfigurige vaas (Flickr/Ark in time)

Pagina 6


Roerend natuurlijk erfgoed: een collectie bijzondere stenen (Flickr/Paul-W)

Opdracht 1: de betekenis van erfgoed Doel: het begrijpen van de betekenis en het belang van erfgoed. Leren over verschillende soorten erfgoed. Type activiteit: discussie, activiteit in de klas Duur: twee lesuren Geschikt voor: taal, geschiedenis, maatschappijleer Roerend erfgoed Laat de leerlingen een van uw eigen bezittingen zien, dat al generaties in de familie is en waar u veel waarde aan hecht (bijvoorbeeld een schilderij, sieraad, kleed of aardewerk). Leg uit dat dit een voorbeeld is van roerend erfgoed, omdat het gemakkelijk verplaatst en vervoerd kan worden. Is het cultureel of natuurlijk erfgoed? Discussie Wat is het? Waarom is het waardevol en waarom wil je het houden? Als je het object wilt bewaren en doorgeven aan je kinderen, wat moet je dan doen om het te beschermen? Vraag de leerlingen om de volgende dag iets mee te brengen wat voor hen van waarde is. Maak een tijdelijk museum in de klas door alle objecten tentoon te stellen en er over te praten. Wat maakt het zo waardevol voor de leerlingen dat ze het willen doorgeven aan volgende generaties? Leg uit dat UNESCO een apart internationaal verdrag heeft dat gaat over de bescherming van roerend cultureel erfgoed (Convention on the Means of Prohibiting and Preventing the Illicit Import, Export and Transfer of Ownership of Cultural Property, Verdrag tegen illegale handel in cultuurgoederen, 14 november 1970). Onroerend erfgoed Leg uit dat locaties op de Werelderfgoedlijst allemaal onroerend erfgoed zijn, wat betekent dat ze niet gemakkelijk verplaatst kunnen worden. Discussie Vraag leerlingen om erfgoederen te bedenken die ze hebben gezien of bestudeerd (nationaal en internationaal) en laat ze nadenken over welke informatie en betekenis deze plekken ons hebben gegeven (voorbeelden van opmerkelijke architectuur, zeldzame planten diersoorten).

Pagina 7


Laat leerlingen nadenken over natuurgebieden in de buurt die ze voor toekomstige generaties intact zouden willen houden. Noem redenen waarom het belangrijk is deze plekken te behouden en voer daar een discussie over.

2.1 Serieuze bedreigingen van ons erfgoed Ons cultureel en natuurlijk erfgoed is kwetsbaar. De afgelopen honderd jaar is het vaak bedreigd geweest. Tijdens de Eerste en Tweede Wereldoorlog zijn bijvoorbeeld veel oude dorpen en steden vernietigd. Belangrijke culturele monumenten werden beschadigd of zijn verdwenen. Ons erfgoed loopt ook gevaar door toenemende verstedelijking, armoede, natuurrampen en milieuvervuiling. Ook het toenemende massatoerisme is een bedreiging voor veel monumenten. Een van de grootste gevaren voor het voortbestaan van ons erfgoed is verwaarlozing, iets wat helaas overal ter wereld gebeurt. Als reactie op de bedreigingen van ons erfgoed in de jaren tussen de twee Wereldoorlogen, begon de Volkenbond, de voorganger van de Verenigde Naties, met de bescherming van ons erfgoed. De Bond verzocht landen over de hele wereld om zich in te zetten voor erfgoedbehoud. Toen UNESCO (United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization) in 1945, aan het einde van de Tweede Wereldoorlog, werd opgericht, werd dit werk uitgebreid met de ontwikkeling van verscheidene campagnes om belangrijke erfgoederen te behouden. Ook werd er een begin gemaakt met het opstellen van nieuwe internationale verdragen en werden er aanbevelingen gedaan om het erfgoed van de mensheid te beschermen. Een van deze verdragen is speciaal ontworpen om cultureel erfgoed in tijden van oorlog te beschermen. Dit is het Cultuurgoederenverdrag van Den Haag, die ook wel bekend staat als de Haagse Conventie van 1954. The World Heritage The World is our inheritance It is mine, yours and ours too So let us look after it well for the nations of tomorrow The peaceful waters of Lake Victoria The magnificent Victoria Falls and the graceful waters of the Danube with its bird life and the meandering Mississippi and Missouri Rivers I look up and what do I see? I see the beautiful landscape and the ancient ruins of Zimbabwe The mysterious pyramids of Egypt in the land of the Pharaohs I see the ancient walls of Jerusalem and the Great Wall of China I look up and I see The mighty Drakensburg Mountains The steep hills of Muchinga Escarpment The Himalayas and Urals of Russia I count the Rockies of Canada and the breathtaking Kilimanjaro. So, you, me and the people out there The world is our heritage It is yours to preserve Do not destroy our World Heritage Do not level the beautiful landscape and the mountains Do not destroy the national parks and their wildlife Nor the forest and the jungles of the Congo and the Amazon

Pagina 8


Please save and preserve our World Heritage. Mauyaneyi Marebesa, leerling uit Zambia, Werelderfgoed Jongerenforum Video: Victoriawatervallen The Moving Catarat: Mosi-oa-Tunya / Victoriawatervallen. Zambia & Zimbabwe kn.nu/ww.23cac7e (youtu.be)

Pagina 9


3. Het redden van het erfgoed van de wereld

Naar aanleiding van het besluit om de Hoge Aswandam in Egypte te bouwen, ontstond in de jaren vijftig het eerste internationale project van UNESCO om belangrijk erfgoed te redden. In de Nijlvallei bevinden zich de Aboe Simbeltempels, een van de belangrijkste kostbaarheden van de Egyptische beschaving. De regelmatige overstromingen van de vallei baarden de internationale gemeenschap grote zorgen. Om de tempels te beschermen, moest er snel actie ondernomen worden. Na een beroep op de regeringen van Egypte en Soedan, lanceerde UNESCO in 1959 een internationale campagne om Aboe Simbel te redden. UNESCO’s inspanningen werden ondersteund door zo’n vijftig landen, die in een periode van achttien jaar bij elkaar tachtig miljoen Amerikaanse dollar hebben geschonken aan de reddingsoperatie. Met een knap staaltje moderne techniek, werden de tempels op het eiland Philae steen voor steen afgebroken en op het naburige eiland Agilkia weer opgebouwd, waar ze geen gevaar liepen om overstroomd te worden door de Nijl. Om de monumenten op het eiland onder te brengen, werden rotsen opgeblazen met springstof. De ontploffing veroorzaakte gaten in de bergwand en de zware blokken van de uit elkaar gehaalde tempels werden daar in geplaatst. De lichtste stenen blokken wogen een halve ton en de zwaarste twaalf ton. Zo’n veertigduizend blokken moesten verplaatst worden. Elk blok had een nummer, om er zeker van te zijn dat ze goed teruggeplaatst werden op hun nieuwe locatie. Met het bouwen van de Aswandam, zouden de Aboe Simbeltempels volledig onder het water van de Nijl komen te staan. Het afbreken en verplaatsten van de monumenten was de enige manier waarop deze tempels (die we tegenwoordig zouden beschouwen als onroerend cultureel erfgoed) gered konden worden. Tegenwoordig vinden erfgoedbeschermers het verplaatsen van culturele erfgoedmonumenten onwenselijk. Het is echt een allerlaatste redmiddel, zoals ook het geval was bij Aboe Simbel.

Pagina 10


Aboe Simbel (Flickr/S J Pinkney)

3.1 De succesvolle Aboe Simbel-campagne De campagne om Aboe Simbel te redden liet zien dat er plekken zijn op de wereld die zo’n uitzonderlijke universele waarde hebben, dat ze veel meer mensen aangaan dan alleen de bevolking van het land waar het monument staat. Het toonde ook het belang van gedeelde verantwoordelijkheid en solidariteit van verschillende naties, als het aankomt op erfgoedbehoud. Het succes van de campagne heeft geleid tot andere internationale beschermingscampagnes: Venetië, Italië; Moenjodaro, Pakistan; en Borobudur, Indonesië, om er maar een paar te noemen. Sommige van die campagnes lopen nog steeds, zoals het Internationale Beschermingsprogramma in Angkor, Cambodja.

Nubische monumenten worden van Aboe Simbel verplaatst naar Philae, Egypte (foto UNESCO/Alexis N. Vorontzoff)

Opdracht 2: de zeven wereldwonderen Doel: leren over deze unieke locaties, van de oudheid tot het heden

Pagina 11


Type activiteit: discussie, activiteit in de klas Duur: eén lesuur Geschikt voor: geschiedenis, aardrijkskunde, maatschappijleer Nodig: werelderfgoedkaart Het concept van een lijst met belangrijke plekken is heel oud. De Oude Grieken verwezen al naar de Zeven Wereldwonderen: De piramides van Egypte De hangende tuinen van Babylon De tempel van Artemis in Efeze Het beeld van Zeus in Olympia Mausoleum van Halicarnassus Kolossus van Rodos Pharos van Alexandrië De piramides in Egypte bestaan nog, maar de andere zes wonderen van de antieke wereld zijn verdwenen, op een paar archeologische vondsten na. De Zeven Wereldwonderen werden door de Oude Grieken beschouwd als de beste voorbeelden van culturele monumenten in hun Mediterrane wereld. Op de Werelderfgoedlijst staan culturele en natuurlijke erfgoederen van over de hele wereld en, het allerbelangrijkste, de Werelderfgoedconventie biedt juridische bescherming. In tegenstelling tot de Zeven Wereldwonderen, hopen we in de komende eeuwen alle Werelderfgoederen te kunnen redden. Vraag leerlingen om een lijst te maken met de zeven belangrijkste locaties voor hen – hun eigen Zeven Wereldwonderen – en vergelijk hun zeven voorstellen met de erfgoederen op de Werelderfgoedlijst. Bespreek de resultaten.

3.2 Het opstellen van een verdrag om ons Werelderfgoed te redden Een direct gevolg van de campagne om Aboe Simbel te redden, was dat UNESCO begon met de voorbereidingen om een conventie op te stellen voor de bescherming van cultureel erfgoed. Ze deed dit samen met de non-gouvernementele organisatie International Council on Monuments and Sites (ICOMOS). De Verenigde Staten van Amerika en de International Union for the Conservation of Nature (IUCN, tegenwoordig bekend als World Conservation Union, een andere non-gouvernementele organisatie) stelden voor om het behoud van zowel natuurlijke als culturele erfgoederen te verbinden in één wettelijk instrument. Dit voorstel werd in september 1972 gepresenteerd op de United Nations Conference on the Human Environment, een internationale milieuconferentie in Stockholm (de VN-Conferenties inzake Milieu en Ontwikkeling in Rio de Janeiro in 1992 en 2012, waren hier het vervolg op). Zo werd er een basis gelegd voor een internationaal verdrag dat cultureel en natuurlijk erfgoed met unieke, universele waarde beschermt. Op de conferentie in Stockholm werd het aan UNESCO toevertrouwd om een verdrag uit te werken dat zowel natuurlijk als cultureel erfgoed beschermt. UNESCO is de enige gespecialiseerde organisatie binnen de VN die zich bezighoudt met onderwijs, wetenschap en cultuur. Een paar maanden na de milieuconferentie in Stockholm, op 16 november 1972, werd de Overeenkomst voor de bescherming van het cultureel en het natuurlijk erfgoed van de wereld aangenomen. Dit gebeurde op de zeventiende sessie van de Algemene Conferentie van UNESCO, op het hoofdkwartier van UNESCO in Parijs. Het begrip Werelderfgoed • behoud van erfgoed met unieke, universele waarde -> zowel cultureel als natuurlijk erfgoed • erfgoed dat onroerend is -> behoud van onvervangbaar erfgoed Pagina 12


• behoud van Werelderfgoed is afhankelijk van internationale samenwerking

Opdracht 3: een definitie van erfgoed en behoud Doel: het beter begrijpen van de begrippen erfgoed en behoud Type activiteit: discussie, activiteit in de klas Duur: twee lesuren Geschikt voor: taal Vraag de leerlingen om een definitie te geven van erfgoed en behoud en korte opstellen te schrijven over de twee woorden. Vraag leerlingen of ze voorbeelden kennen van recente projecten met betrekking tot behoud in hun eigen regio en om voorstellen te doen voor een project.

Pagina 13


4. De Werelderfgoedconventie van UNESCO

De Conventie is het eerste officiële internationale instrument dat de noodzaak vastlegt om ons onvervangbare cultureel en natuurlijk erfgoed met unieke, universele waarde vast te stellen en te beschermen. De Conventie benadrukt dat het onze gedeelde morele en financiële verantwoordelijkheid is om ons zogenoemde gezamenlijke culturele en natuurlijke erfgoed te beschermen. Hiervoor is internationale samenwerking nodig. In Sectie VI, Artikel 27 van de Conventie wordt het belang benadrukt van wereldwijde Werelderfgoededucatie. Dit gedeelte roept alle Lidstaten op om ‘alle geschikte middelen in te zetten om waardering en respect bij te brengen van cultureel en natuurlijk erfgoed, met name door middel van educatieve en informatieve programma’s.’

Opdracht 4: erfgoedbehoud Doel: het vergroten van kennis van de nationale en internationale uitvoering van erfgoedbehoud Type activiteit: onderzoek, activiteit in de klas Duur: eén lesuur Geschikt voor: taal, geschiedenis, maatschappijleer Nodig: Werelderfgoedkaart, Werelderfgoedconventie Verdeel de klas in twee groepen en geef de groepen de volgende opdrachten: (a) Vraag groep 1 om uit te zoeken wanneer hun land een Lidstaat van de Conventie is geworden (dit is terug te vinden op de website van UNESCO Parijs). Wat zijn de motieven en voordelen van het ondertekenen van de Conventie? (b) Vraag groep 2 om een lijst met redenen te maken waarom de internationale gemeenschap (UNESCO) besloot om de Werelderfgoedconventie aan te nemen. (c) Vraag leerlingen om de Werelderfgoedconventie te lezen, samen te vatten en te bespreken.

4.1 Natuur en cultuur innig verbonden De Werelderfgoedconventie is uniek in zijn soort, omdat het natuur en cultuur met elkaar verbindt. Er zijn maar weinig nationale wetten, en geen andere internationale verdragen, die cultureel en natuurlijk erfgoed op zo’n manier met elkaar verbinden. Natuur en cultuur vullen elkaar aan. De culturele identiteit van verschillende volken is gevormd in hun leefomgeving en de mooiste monumenten en gebouwen hebben hun schoonheid mede te danken aan hun natuurlijke omgeving. Bovendien dragen sommige spectaculaire natuurgebieden het stempel van menselijke activiteit. Ook zijn veel natuurgebieden belangrijk vanwege hun spirituele, culturele of artistieke waarde. Het logo van UNESCO Werelderfgoed staat symbool voor de intrinsieke relatie tussen culturele en natuurlijke erfgoederen en tussen cultuur en natuur.

Pagina 14


4.2 Cultureel en natuurlijk erfgoed In Artikel 1 van de Conventie staat cultureel erfgoed omschreven en in Artikel 2 natuurlijk erfgoed. Onder ‘cultureel erfgoed’ verstaan we: monumenten: bouwkundige werken, monumentale beeldhouwwerken en schilderijen, archeologische elementen of bouwwerken, inscripties, grottekeningen of combinaties van bovenstaande onderdelen, met een unieke en universele waarde op het gebied van geschiedenis, kunst of wetenschap. groepen gebouwen: groepen losstaande of aan elkaar verbonden gebouwen, die vanwege hun architectuur, gelijksoortigheid of plek in het landschap van universele waarde zijn op het gebied van geschiedenis, kunst of wetenschap. gebieden en opgravingen: door de mens gemaakte kunstwerken of kunstwerken die deels door mensen, deels door de natuur gemaakt zijn, waaronder archeologische opgravingen, die unieke en universele waarde hebben op het gebied van geschiedenis, esthetiek, etnologie of antropologie. Onder ‘natuurlijk erfgoed’ verstaan we: natuurlijke elementen bestaande uit natuurlijke en biologische formaties of groepen van die formaties, die van unieke en universele waarde zijn op het gebied van esthetiek of wetenschap; geologische en fysisch geografische formaties en specifiek afgebakende gebieden waar bedreigde dieren plantensoorten voorkomen van unieke en universele waarde op het gebied van wetenschap of natuurbehoud; natuurgebieden of specifiek afgebakende natuurlijke gebieden van unieke en universele waarde op het gebied van wetenschap, natuurbehoud of natuurschoonheid. De echte bewakers van cultuurerfgoed van steden zijn de inwoners. Waar vinden we die? Overal. Maar een logische en doeltreffende plek om te beginnen is de school. Ook hier kan het UNESCO-netwerk gemobiliseerd worden. Het ASPnet (het netwerk van aangesloten scholen) heeft duizenden scholen die internationaal samenwerken. Mevrouw Ase Kleveland, Ministerie van Cultuur, Noorwegen (1995)

4.3 Cultuurlandschappen Sinds 1992 erkent het Werelderfgoedcomité ook unieke interacties tussen cultuur- en natuurlandschappen. Cultuurlandschappen die op de Werelderfgoedlijst staan, zijn onder andere Nationaal park Tongariro in Nieuw-Zeeland, Nationaal park Uluru-Kata Tjuta in Australië, de Rijstterrassen van de Filipijnse Cordilleras, het Cultuurlandschap van Sintra in Portugal, Lenice-Valtice in Tsjechië, het Hallstatt-Dachstein/Salzkammergut Cultuurlandschap in Oostenrijk, de Monte Perdido in de Pyreneeën in Frankrijk en Spanje, de Amalfikust in Italië, Portovenere, Cinque Pagina 15


Terre en de eilanden Palmaria, Tino en Tinetto in Italië en het agricultureel landschap van ZuidÖland in Zweden.

Een voorbeeld van een cultuurlandschap: Meteora in Griekenland. Dit is een van de vierentwintig kloosters, die gebouwd zijn in een gebied met vrijwel ontoegankelijke zandstenen pieken. Vanaf de elfde eeuw vestigden monniken zich in deze ‘pilaren van de hemel’. Hun zestiende-eeuwse fresco’s vormen een belangrijke fase in de ontwikkeling van post-Byzantijnse schilderkunst. (Flickr/quicksilver_)

Pagina 16


5. Het proces van Werelderfgoedbehoud Het behoud van Werelderfgoed is een voortdurend proces dat een aantal belangrijke stappen met zich meebrengt. In het begin van dit proces verplichten landen zichzelf om hun (Wereld)erfgoed te behouden, door Lidstaten van de Conventie te worden en erfgoederen te nomineren om op de Werelderfgoedlijst te komen. Op deze afbeeldingen kun je de stappen bekijken die nodig zijn voordat een erfgoed op de Werelderfgoedlijst komt.

1. Een land ondertekent de Werelderfgoedconventie en wordt zo een Lidstaat. De Lidstaat belooft hiermee om hun cultureel en natuurlijk erfgoed te beschermen.

2. Een Lidstaat stelt een voorlopige lijst van culturele en natuurlijke erfgoederen op, waarvan zij gelooft dat ze van unieke en universele waarde zijn.

Pagina 17


3. Een Lidstaat selecteert welke locaties op de lijst genomineerd gaan worden voor de Werelderfgoedlijst.

4. Het ingevulde nominatieformulier wordt naar het UNESCO Werelderfgoedcentrum gestuurd.

Pagina 18


5. Het UNESCO Werelderfgoedcentrum controleert of de documenten compleet zijn en stuurt het door aan de Adviesorganen, die de nominatie vervolgens evalueren.

6. ICOMOS en/of IUCN evalueren de nominatie en sturen experts naar het land om te controleren of het erfgoed voldoet aan de criteria en om te zien in welke staat de bescherming en het beheer van de locatie verkeert.

7. ICOMOS en/of IUCN geven hun evaluaties en aanbevelingen door aan het Werelderfgoedcomité.

Pagina 19


8. De uiteindelijke beslissing wordt genomen tijdens de jaarvergadering van het Werelderfgoedcomité, dat uit 21 leden bestaat. Het erfgoed wordt op de Werelderfgoedlijst gezet, het dossier wordt terugverwezen naar de Lidstaat omdat het niet helemaal voldoet, of helemaal niet ingeschreven.

5.1 De Werelderfgoedlijst- locaties van uitzonderlijke en universele waarde 1. Als een land de Werelderfgoedconventie ondertekent, wordt het een Lidstaat. Het land belooft om het cultureel en natuurlijk erfgoed binnen de landsgrenzen te behouden voor huidige en toekomstige generaties. 2. Na het ondertekenen van de Conventie mag een land bepaalde locaties en monumenten nomineren voor de Werelderfgoedlijst. Het eerste voorstel kan komen van een lokale groep mensen, maar de officiële nominatie bij UNESCO moet gedaan worden door officiële overheidsinstanties. 3. Eerst moet een Lidstaat besluiten wat ze gaan nomineren. Dit selectieproces wordt ook wel identificatie genoemd. De Conventie vraagt de Lidstaten om een inventarisatie te maken van culturele en natuurlijke erfgoederen die in hun land van buitengewone universele waarde zijn. Een selectie van mogelijke Werelderfgoederen kan dan ingediend worden bij het UNESCO Werelderfgoedcentrum als voorlopige lijst. 4. Een nominatie moet gedaan worden met een speciaal formulier. De Lidstaat moet hier op aangeven waarom het erfgoed belangrijk genoeg is om op de Werelderfgoedlijst te komen. Dit doen ze door de selectiecriteria van het Werelderfgoedcomité te gebruiken en ook door te laten zien dat de locatie op een juiste wijze beschermd en beheerd wordt. 5. Het is ook belangrijk om te kijken hoe het erfgoed zich verhoudt tot andere erfgoederen van hetzelfde soort. ICOMOS en/of IUCN evalueren de nominaties en doen een aanbeveling aan het Werelderfgoedcomité. Het comité neemt de uiteindelijke beslissing over wat wel en niet op de Werelderfgoedlijst wordt opgenomen. In april 2013 waren er 962 Werelderfgoederen. 745 culturele erfgoederen, 188 natuurlijke erfgoederen en 29 gemengde culturele en natuurlijke erfgoederen, verdeeld over 157 landen. De meest actuele cijfers zijn te vinden op de website van UNESCO Parijs.

5.2 De global strategy, voor een representatieve en evenwichtige Werelderfgoedlijst

Pagina 20


Het Werelderfgoedcomité zet zich in voor een evenredige regionale verdeling van Werelderfgoederen in Afrika, de Arabische wereld, Azië en de Oceanië, Europa en NoordAmerika, Zuid-Amerika en het Caraïbisch gebied. In 1994 besloot het Werelderfgoedcomité dat er extra aandacht besteed moest worden aan de regionale, culturele en natuurlijke diversiteit van de Werelderfgoedlijst. De Global Strategy werd aangenomen. Deze moet zorgen voor meer evenwicht tussen cultureel en natuurlijk erfgoed en een betere verdeling over de wereld. Met de Global Strategy wil het Werelderfgoedcomité de definitie van Werelderfgoed verbreden om zo een betere afspiegeling te krijgen van het volledige spectrum aan culturele en natuurlijke schatten in de wereld. Ook wil het comité een allesomvattend kader bieden voor het toepassen van de Werelderfgoedconventie. Deze nieuwe visie kijkt verder dan de gebruikelijke definities van ‘erfgoed’. De Global Strategy streeft naar erkenning en bescherming van locaties en projecten die uitmuntende voorbeelden zijn van interactie met de natuur. Ook wordt er gekeken naar bijzondere culturele, spirituele en creatieve uitingen.

Opdracht 5: maak een schaalmodel van een Werelderfgoed Doel: het ontwikkelen van creatieve vaardigheden en leren over een Werelderfgoed Type activiteit: opdracht, activiteit in de klas (of buiten schooluren) Duur: meerdere lesuren Geschikt voor: wiskunde, tekenen, handvaardigheid, CKV, geschiedenis, aardrijkskunde Laat leerlingen een of meerdere Werelderfgoederen kiezen en een schaalmodel maken. De wiskundedocent kan uitleggen hoe je een schaalmodel maakt. De handvaardigheidsdocent, of een plaatselijke kunstenaar of architect, kan adviseren hoe het model het beste gemaakt kan worden. De geschiedenisdocent kan beoordelen of het historisch correct is. Als de schaalmodellen af zijn, kunt u een tentoonstelling organiseren voor ouders en mensen uit de buurt.

Opdracht 6: zoek Werelderfgoederen bij jou in de buurt Doel: het leren over Werelderfgoederen in de buurt Type activiteit: onderzoek, activiteit in de klas Duur: Eén of twee lesuren Geschikt voor: aardrijkskunde, geschiedenis Vraag de klas of ze een lijst willen maken van Werelderfgoederen in of in de buurt van Nederland. Beschrijf wat voor soort werelderfgoederen het zijn: Naam van Werelderfgoed Jaar van opname op de Werelderfgoedlijst Lidstaat Type erfgoed (cultureel, natuurlijk, gemengd) Heeft jouw land de Werelderfgoedconventie ondertekend? Welke organisaties of autoriteiten zijn in jouw land verantwoordelijk voor de uitvoering van de Werelderfgoedconventie (voor cultureel en natuurlijk erfgoed)?

Pagina 21


Wat is de band tussen jouw land en UNESCO? Is er bijvoorbeeld een Nationale UNESCO commissie in jouw land? Bespreek de antwoorden.

Opdracht 7: het zoeken van Werelderfgoederen Doel: leren over de geografische locaties van Werelderfgoederen en de verschillende soorten erfgoederen Type activiteit: onderzoek, activiteit in de klas Duur: meerdere lesuren Geschikt voor: aardrijkskunde, maatschappijleer Vraag leerlingen om aan te geven in welk werelddeel de Werelderfgoederen op onderstaande lijst zich bevinden en om aan te geven of het culturele, natuurlijke of gemengde erfgoederen zijn. 1. Chili Nationaal park Rapa Niu (Paaseiland) 2. Cuba Oud Havana met vestingwerken 3. Mexico Walvisreservaat van El Vizcaino 4. Ghana Forten en kastelen, Volta, Groot-Accra en de centrale en westelijke regio's 5. Japan Historische monumenten van oud-Kioto (Kioto, Uji en Otsu) 6. Jordanië Petra 7. Frankrijk Mont Saint-Michel en omliggende baai 8. China Heilige berg Taishan 9. Tanzania Nationaal park Serengeti 10. Niger Natuurreservaten Aïr en Ténéré

Pagina 22


6. De criteria voor opname op de Werelderfgoedlijst

Het samenstellen van de Werelderfgoedlijst vormt een enorme uitdaging voor de internationale gemeenschap. Waarom is de ene locatie, groep of monument wel onderdeel van het Werelderfgoed en de andere niet? Met andere woorden: wat maakt een cultureel of natuurlijk werelderfgoed uitzonderlijk en uniek? Het Werelderfgoedcomité heeft de Operational Guidelines for the Implementation of the World Heritage Convention (Operationele Richtlijnen voor de Implementatie van de Werelderfgoedconventie) door de jaren heen steeds verder ontwikkeld. In deze richtlijnen staat hoe een nominatie gedaan moet worden en wat de criteria zijn om op de Werelderfgoedlijst te komen.

Speciale aantekening voor docenten over de Werelderfgoedcriteria De criteria zijn een essentieel aspect van Werelderfgoedbehoud. Het is belangrijk om dit bij alle fases van Werelderfgoededucatie in gedachten te houden.

6.1 Criteria voor culturele en natuurlijke Werelderfgoederen Om op de Werelderfgoedlijst te komen, moet een erfgoed van unieke en universele waarde zijn en aan tenminste één van de tien selectiecriteria voldoen: Selectiecriteria (i) het vertegenwoordigt een meesterwerk van het creatief menselijk genie; (ii) het toont belangrijke interactie van menselijke waarden – gedurende een bepaalde periode of binnen een cultureel gebied in de wereld – voor ontwikkelingen in architectuur of technologie, monumentale kunsten, stadsontwerp of landschapsinrichting; (iii) het is een unieke of op zijn minst uitzonderlijke culturele traditie of samenleving, bestaand of verdwenen; (iv) het is een bijzonder voorbeeld van een type gebouw of architectonische of technologische samenstelling van een landschap, dat (een) belangrijke fase(s) van de menselijke geschiedenis laat zien; (v) het is een bijzonder voorbeeld van een traditionele menselijke nederzetting, land- of zeegebruik, typerend voor een cultuur (of culturen), of een menselijke interactie met de omgeving, in het bijzonder wanneer het kwetsbaar is geworden als gevolg van onomkeerbare veranderingen; (vi) het wordt direct of concreet geassocieerd met gebeurtenissen of levende tradities, met ideeën of geloof, met artistieke en literaire werken van unieke, universele waarde (het Comité heeft besloten dat dit criterium bij voorkeur gebruikt dient te worden in combinatie met andere criteria); (vii) het bevat ongeëvenaarde natuurfenomenen of –gebieden van uitzonderlijke natuurschoonheid en esthetisch belang; (viii) het is een bijzonder voorbeeld van belangrijke fases van de geschiedenis van de aarde, zoals fossielen, belangrijke lopende geologische processen in de ontwikkeling van aardvormen of belangrijke geomorfe of fysiografische kenmerken;

Pagina 23


(ix) het zijn bijzondere voorbeelden van belangrijke lopende ecologische en biologische processen van evolutie en ontwikkeling van ecosystemen en woongebieden van planten en dieren op het land, in zoet water, in de zee en aan de kust; (x) het bevat de belangrijkste en meest waardevolle natuurlijke leefgebieden voor oorspronkelijk behoud van biologische diversiteit, waaronder de gebieden met bedreigde soorten van unieke en universele waarde op het gebied van wetenschap of behoud. Tot eind 2004, werden Werelderfgoederen geselecteerd op basis van ofwel de zes culturele (i – vi) ofwel de vier natuurlijke criteria (vii – x). Met het aannemen van de herziene Operational Guidelines for the Implementation of the World Heritage Convention, is die onderverdeling opgeheven en is er slechts één set van tien criteria overgebleven. Dit omdat bijvoorbeeld cultuurlandschappen aan criteria uit beide categoriën kunnen voldoen.

Een traditionele menselijke nederzetting: Bandiagara (Mali), Dogon-dorp. (flickr/TREEAID)

Opdracht 8: het begrijpen van de Werelderfgoedcriteria Doel: het beter begrijpen van de criteria die gebruikt worden om te bepalen welke erfgoederen op de Werelderfgoedlijst komen Type activiteit: opdracht, activiteit in de klas Duur: twee of meer lesuren Geschikt voor: aardrijkskunde Voordat een erfgoed op de Werelderfgoedlijst kan komen, moet het voldoen aan bepaalde criteria, vastgesteld door het Werelderfgoedcomité. Criterium (i): meesterwerk van een creatief menselijk genie Criterium (ii): belangrijke interactie van waarden Criterium (iii): unieke culturele traditie of samenleving, bestaand of verdwenen Criterium (iv): bijzonder voorbeeld van een type gebouw of architectonische of technologische samenstelling van een landschap Criterium (v): bijzonder voorbeeld van traditionele menselijke nederzetting of landgebruik Criterium (vi): geassocieerd met gebeurtenissen of levende tradities, ideeën, geloof, artistieke of literaire werken Criterium (vii): ongeëvenaarde natuurfenomenen of natuurgebieden Criterium (viii): bijzonder voorbeeld van belangrijke fases van de geschiedenis van de aarde Criterium (ix): bijzonder voorbeeld van lopende ecologische en biologische processen van

Pagina 24


evolutie en ontwikkeling van ecosystemen en woongebieden van planten en dieren. Criterium (x): belangrijkste en meest waardevolle natuurlijke leefgebieden voor oorspronkelijk behoud van biolpgische diversiteit. ? Laat de leerlingen op de interactieve werelderfgoedkaart bij ieder van deze criteria een culturele, een natuurlijke en (zo mogelijk) een gemengde werelderfgoedsite zoeken.

Opdracht 9: nominatie van culturele en natuurlijke erfgoederen Doel: het begrijpen van het nominatieproces voor de Werelderfgoedlijst Type activiteit: opdracht, activiteit in de klas Duur: een of meer lesuren Geschikt voor: taal, tekenen, CKV Verdeel de klas in kleine groepen. Iedere groep nomineert één lokaal erfgoed. Gebruik de presentaties van de genomineerde erfgoederen als een poster voor aan de muur, of bundel ze in een brochure. Stuur de brochure namens de leerlingen naar de lokale autoriteiten. Om de nominatie te doen, stel je een document op met daarin de volgende categorieën: Naam van het land waar het erfgoed zich bevindt: Naam van de personen die de nominatie hebben voorbereid: Datum: Naam van het erfgoed: Geografische locatie van het erfgoed: Omschrijving van het erfgoed: Redenen om het gebied of gebouw op de lijst van cultureel en natuurlijk erfgoed op te nemen: Criteria waar aan voldaan is: Behoud van het erfgoed: Vergelijking met soortgelijke erfgoederen: Bij omschrijving vermeld je: • een omschrijving van het erfgoed en een lijst van de belangrijkste eigenschappen en kenmerken (zoals soorten vogels, bomen en dieren voor natuurlijke erfgoederen en soorten gebouwen en archeologische kenmerken voor culturele erfgoederen); • de geschiedenis van het erfgoed; • een kaart van het gebied; • foto’s (die je kunt bijsluiten); • een korte lijst met informatiebronnen over het erfgoed. Bij redenen om het gebied of gebouw op de lijst van cultureel en natuurlijk erfgoed op te nemen, vermeld je: • de redenen waarom dit erfgoed van nationaal belang is. Als jouw land criteria heeft voor nationaal belang van een erfgoed, gebruik deze dan om het gebied of het gebouw te beoordelen. Bij behoud van het erfgoed, vermeld je: • een indicatie van wie verantwoordelijk is voor het behoud van het erfgoed. Is dit de lokale bevolking? Of is er een lokale, regionale of landelijke organisatie bij betrokken? Zijn de mensen die op het erfgoed passen in staat om het te behouden? Hebben ze genoeg geld en kennis? Is er een wet die het erfgoed beschermt? Bij vergelijking met soortgelijke erfgoederen, vermeld je: • informatie over andere soortgelijke erfgoederen in jouw land en in jouw gedeelte van de wereld; • een evaluatie van de huidige staat van behoud, vergeleken met soortgelijke erfgoederen in jouw land. • Loopt het erfgoed gevaar om zo vervallen te raken dat het niet meer gered kan worden? Vraag je bij een natuurlijk erfgoed bijvoorbeeld af of de planten diersoorten gevaar lopen om Pagina 25


uit te sterven.

6.2 Gemengde culturele en natuurlijke Werelderfgoederen Gemengde culturele en natuurlijke Werelderfgoederen hebben zowel buitengewone natuurlijke als culturele waarden en staan op de Werelderfgoedlijst vanwege een combinatie van culturele en natuurlijke erfgoedcriteria. Er zijn op dit moment vijfentwintig gemengde culturele en natuurlijke Werelderfgoederen (bijvoorbeeld het Historisch heiligdom Machu Picchu in Peru, de klif van Bandiagara (Land van de Dogon) in Mali, het berglandschap van Huangshan in China en Laponia in Zweden).

Machu Picchu, Peru (Flickr/einalem)

6.3 Het toepassen van de criteria Om te voorkomen dat de Werelderfgoedlijst te lang wordt en niets meer is dan een eenvoudige checklist van de plekken in de wereld die je nog wilt zien, worden de criteria zorgvuldig toegepast. Alle landen hebben gebieden die van lokale en nationale waarde zijn. Ze zijn een gerechtvaardigde bron van nationale trots. De Conventie moedigt de landen aan om hun erfgoed te erkennen en te beschermen, of ze nu wel of niet op de Werelderfgoedlijst staan. Video Trappen naar de hemel: de rijstterrassen van de Filipijnse Cordilleras

Fillipijnse Cordilleras kn.nu/ww.d79f7cf (youtu.be)

Pagina 26


7. Het Werelderfgoedcomité en het UNESCOWerelderfgoedcentrum

De beslissing welke erfgoederen op de Werelderfgoedlijst komen, wordt genomen door het Werelderfgoedcomité. Het Werelderfgoedcomité komt één keer per jaar bij elkaar en heeft vier belangrijke taken: • Het vaststellen van Werelderfgoed door culturele en natuurlijke erfgoederen voor de Werelderfgoedlijst te selecteren. Het comité wordt bij deze taak bijgestaan door ICOMOS en IUCN, die de nominaties van de verschillende Lidstaten zorgvuldig bestuderen en over iedere nominatie een evaluatierapport schrijven. Het International Centre for the Study of the Preservation and Restoration of Cultural Property (ICCROM) geeft ook advies aan het Comité (bijvoorbeeld over training op het gebied van cultuurerfgoed en cultuurbehoudtechnieken). • Het bestuderen van rapporten over de stand van zaken van het behoud van Werelderfgoederen. Lidstaten vragen om bepaalde acties te ondernemen als erfgoederen niet fatsoenlijk worden beheerd en beschermd. • Beslissen welke erfgoederen op de Gevarenlijst opgenomen moeten worden, na overleg met de betreffende Lidstaat. • Het beheren van het Werelderfgoedfonds en het bepalen welke technische en financiële bijstand de landen krijgen die hulp hebben gevraagd bij het behouden van hun erfgoed. Het secretariaat dat de Conventie in de praktijk brengt, wordt geleverd door UNESCO. Dit heet het UNESCO Werelderfgoedcentrum. Het centrum helpt Lidstaten met de dagelijkse uitvoering van de Conventie en doet voorstellen naar aanleiding van de beslissingen van het Werelderfgoedcomité.

Het Werelderfgoedcomité in vergadering (foto Andrea Imhof)

Opdracht 10: bijeenkomst van het nationale erfgoedcomité Doel: het begrijpen van het besluitvormingsproces bij het nomineren van erfgoederen

Pagina 27


Type activiteit: rollenspel, activiteit in de klas, buiten schooluren Duur: meerdere lesuren Geschikt voor: taal, aardrijkskunde, maatschappijleer Bij deze activiteit spelen de leerlingen de rol van leden van het Nationale Erfgoedcomité. Het comité bestudeert de lokale en regionale erfgoederen die door de klas zijn voorgesteld en besluit of ze wel of niet behouden moeten worden. Kies een voorzitter, twee vicevoorzitters en één verslaggever. Zorg voor een goede balans tussen jongens en meisjes. Deze leerlingen bereiden de discussie voor en leiden het debat. Verdeel de rest van de leerlingen in groepen. Elke groep bestudeert een erfgoed en doet een aanbeveling aan het voltallige Comité (moet het erfgoed behouden worden en op een nationale lijst of in een nationaal archief komen?). Bestudeer het nominatieformulier en analyseer de volgende punten: (a) Is het erfgoed van lokaal, regionaal, nationaal of internationale waarde? (b) Is het goed onderhouden? (c) Is er voldoende juridische bescherming? (d) Zijn er geschikte plannen voor het beheer en het behoud van het erfgoed? (e) Is de lokale bevolking gevraagd of ze het eens zijn met de nominatie? Presenteer de evaluaties van de groep in een klassikale discussie. Bepaal welke van de erfgoederen van nationale waarde zijn. Vraag leerlingen om te stemmen welke erfgoederen er op de nationale lijst moeten komen. Vraag vervolgens of één of twee erfgoederen op de Werelderfgoedlijst zouden moeten komen.

Opdracht 11: het historische centrum van Santa Cruz de Mompox, Colombia Doel: het beter begrijpen van de verschillende stappen die ondernomen moeten worden bij het nomineren van een Werelderfgoed Type activiteit: excursie, activiteit in de klas Duur: meerdere lesuren Geschikt voor: geschiedenis, aardrijkskunde Nodig: Werelderfgoedkaart Om leerlingen een beter beeld te geven van welke stappen er ondernomen moeten worden bij nominatie voor de Werelderfgoedlijst, kijken we naar het erfgoed dat in 1994 door Colombia werd genomineerd en dat in 1995 op de Lijst kwam. Leg de volgende informatie aan de leerlingen voor. Redenen voor opname op de Werelderfgoedlijst Tijdens de Spaanse koloniale periode in Zuid-Amerika, verschenen er meerdere unieke artistieke prestaties. Mompox is uniek omdat het een voorbeeld is van een stadstype dat nergens anders in de omgeving te vinden is. Categorie cultureel erfgoed (zie Artikel I van de Conventie): een groep gebouwen Geschiedenis Mompox werd in 1540 opgericht door Juan de Santa Cruz, gouverneur van Cartagena, die zijn naam aan het erfgoed gaf. De stad breidde zich uit aan de oevers van de rivier Magdalena en was van groot logistiek en commercieel belang: het verkeer van de haven van Cartagena en de binnenlanden reisde over de rivier, terwijl de routes over land hier ook samen kwamen. De groei van Mompox werd nog verder gestimuleerd door de heersende sociale klasse van kolonisten, die vaak in dienst waren van het koloniale regime en het voorrecht hadden om land te bezitten en Indianen, feitelijk als slaven, op hun land te laten werken. De Indianen werden beroofd van hun land en in kleine reservaten gedwongen. Deze situatie, samen met het moeilijke klimaat en de geografische ligging, maakten landbouw bijna onmogelijk. Het resultaat Pagina 28


hiervan was dat er geen vaste sociaaleconomische basis voor de stad was en dat de groei erg langzaam ging. Ook trok de stad ongewenste elementen aan. Zo was smokkelen een veelvoorkomende en winstgevende manier van leven onder de bevolking. De groei die er was tijdens de koloniale periode, werd veroorzaakt door het relatief kleine aantal welgestelde burgers, die rijk waren geworden met landbouw en handel. Ook kwamen er mensen vanuit Cartagena naar Mompox. Ze brachten ambachtslieden en vakmannen met zich mee om in hun behoefte aan luxe te voorzien. Een ander gedeelte van de heersende klasse bestond uit geestelijken en leden van kloosterordes.

Pagina 29


8. Het bewaken van het behoud van Werelderfgoederen

Werelderfgoedbehoud is een continu proces. Lidstaten van de Conventie, IUCN en ICOMOS rapporteren regelmatig aan het Werelderfgoedcomité over de staat van behoud van Werelderfgoederen, de maatregelen die worden genomen om ze te beschermen en de inspanningen die worden gedaan om de gemeenschap bewust te maken van de waarde van cultureel en natuurlijk erfgoed en het behoud ervan. In de praktijk nemen Lidstaten hun verantwoordelijkheid heel serieus. Als een land zijn verplichtingen aan de Conventie niet nakomt en een Werelderfgoed ernstig gevaar loopt, bestaat de kans dat het erfgoed van de Lijst verwijderd wordt. De Conventie heeft dus een duidelijke sanctie. Tot op heden zijn er twee erfgoederen verwijderd van de Lijst: het Beschermd gebied van de Arabische Oryx in Oman is in 2007 van de lijst geschrapt. De Elbevallei in Dresden, Duitsland is in 2009 van de lijst geschrapt. Wanneer UNESCO erop gewezen wordt dat een Werelderfgoed mogelijk gevaar loopt – en als deze waarschuwing klopt en het gevaar serieus genoeg is – komt het erfgoed op de Lijst van bedreigd Werelderfgoed. De bedoeling van de lijst is om wereldwijd aandacht te krijgen voor de natuurlijke of menselijke omstandigheden die het Werelderfgoed en zijn unieke kenmerken bedreigen. Bedreigde erfgoederen op deze lijst hebben recht op bijzondere maatregelen met betrekking tot het behoud en noodingrepen. Slechts in uitzonderlijke en urgente gevallen, zoals het uitbreken van oorlog (bijvoorbeeld in Dubrovnik in 1991), zal het Werelderfgoedcomité een erfgoed op de Gevarenlijst zetten, zonder dat het een officieel verzoek van de desbetreffende Lidstaat heeft gehad. Verwijderd van de lijst: de Elbevallei in Dresden, Duitsland Het Werelderfgoedcomité besloot om de Elbevallei in Dresden van de UNESCO Werelderfgoedlijst te schrappen vanwege de bouw van een brug met vier rijstroken in het hart van het culturele landschap. Dit betekende dat het landschap niet langer de ‘unieke, universele waarde’ had die het destijds een Werelderfgoed maakte. Verwijderd van de lijst: het beschermd gebied van de Arabische oryx, Oman Het Werelderfgoedcomité heeft dit gebied van de lijst gehaald omdat Oman besloot om het beschermd gebied met 90% te verkleinen. Dit ging tegen de richtlijnen van de Conventie in. Het Comité beschouwde dit als vernietiging van de unieke en universele waarde van het gebied, dat in 1994 op de lijst was gekomen. In 1996 waren er nog 450 Arabische oryxen (een soort antilopes) in het gebied, maar dat getal is sindsdien gedaald tot 65. Met slechts vier fokkende paren, is de toekomst van de oryx onzeker. Deze afname wordt veroorzaakt door stropen en het kleiner worden van het leefgebied. Na uitgebreid overleg met de Lidstaat, was het Comité van mening dat de eenzijdige inkrimping van het beschermd gebied en de plannen voor een olieraffinaderij, de waarde en integriteit van het gebied zouden verwoesten. In het gebied leven ook andere bedreigde diersoorten, zoals de Arabische gazelle en de kraagtrap (een vogelsoort).

Pagina 30


De brug door de Elbevallei bij Dresden (Flickr/Hammonia)

8.1 Lijst van bedreigd Werelderfgoed Als een erfgoed op de Lijst van bedreigd Werelderfgoed komt, is dat omdat de universele waarden van het erfgoed in gevaar zijn. Het opnemen van het erfgoed op de Gevarenlijst heeft als doel de aandacht van de wereld te vestigen op de dreiging en de noodmaatregelen. Lijst van bedreigd Werelderfgoed De 38 (in 2013) erfgoederen waarvan het Werelderfgoedcomité heeft besloten dat ze op de Lijst van bedreigd Werelderfgoed komen, conform Artikel 11 (4) van de Conventie.

Nationaal park Yellowstone (Flickr/LeonMoore101)

Opdracht 12: Yellowstone, Amerika Doel: het begrijpen waarom en hoe een Werelderfgoed op de Gevarenlijst belandt

Pagina 31


Type activiteit: activiteit in de klas Duur: meerdere lesuren Geschikt voor: taal, aardrijkskunde, scheikunde Nodig: Werelderfgoedkaart Leg de volgende informatie aan de leerlingen voor: Tijdlijn 1973 Amerika wordt het eerste land dat de Werelderfgoedconventie goedkeurt 1978 Yellowstone, het eerste nationale park ter wereld, behoort tot de eerste twaalf Werelderfgoederen 1995 Het Werelderfgoedcomité besluit om Yellowstone op de Lijst van bedreigd Werelderfgoed te zetten 2003 Yellowstone Park in de Verenigde Staten wordt van de Lijst van bedreigd Werelderfgoed gehaald De Werelderfgoedwaarden van Yellowstone Yellowstone beslaat een uitgestrekt gebied in het noordwesten van Wyoming en kleine gedeeltes van Montana en Idaho. Het park bestaat voornamelijk uit een vulkanisch gebied en een paar kleinere gebieden met sedimentair gesteente. Er zijn verscheidene spectaculaire ravijnen, watervallen en kloven. Door de vulkanische activiteit zijn er ongeveer 10.000 geisers en warme bronnen, die af en toe uitbarsten. De overvloed aan water zorgt voor een rijke diversiteit aan flora en fauna. Het centrale gedeelte van het park bestaat uit de grootste vulkanische krater op aarde, honderd maal groter dan die van Krakatoa in Indonesië. Er zijn rotsen die 2,7 miljard jaar oud zijn, terwijl de jongste stenen nog steeds worden gevormd. In deze krater liggen zeventwintig bossen. Bedreigde soorten Het park bevat ecosystemen die een ideale omgeving vormen voor bedreigde soorten zoals grizzlyberen, bergleeuwen, de Amerikaanse zeearend en zelfs een paar roedels wolven. Gevaren voor Yellowstone In februari 1995 werd het UNESCO Werelderfgoedcentrum geïnformeerd over een verscheidenheid aan gevaren voor het park, met name van een voorgenomen mijnproject, maar ook van ontbossing, toerisme en natuurbeleid. 19e sessie van het Werelderfgoedbureau, juli 1995 De Lidstaat (Verenigde Staten) draagt in juli 1995 een brief voor op de vergadering van het Werelderfgoedbureau op het hoofdkantoor van UNESCO. In de brief uiten ze hun bezorgdheid over de mogelijke gevaren voor Yellowstone en roepen ze de vertegenwoordigers van het Werelderfgoedcomité en IUCN op om een verkennende missie naar het park af te leggen. De Verenigde Staten vragen het Werelderfgoedcomité ook om in overweging te nemen het erfgoed op de Gevarenlijst te plaatsen. De voorgestelde mijn is een ‘calamiteit’ die ‘de kroonjuweel van het Amerikaanse parksysteem bedreigt’. New York Times De voordelen kunnen nooit opwegen tegen de permanente schade aan Yellowstone. Bill Clinton, voormalig president van de Verenigde Staten

Pagina 32


Als beheerders van deze bijzondere plek, hebben Amerikanen de plicht om het te beschermen. Voor hun eigen inwoners, maar ook voor de rest van de wereld. Niet alleen voor deze generatie, maar ook voor toekomstige generaties. National Parks and Conservation Association (Nationale Vereniging voor Parken en Behoud), september 1995 Gezamenlijke monitormissie, september 1995 De gezamenlijke monitormissie vond plaats in september 1995. Tijdens de missie waren er openbare debatten en werden er verscheidene technische rapporten van de industrie, de regering en milieuverenigingen gepresenteerd. 19e sessie van het Werelderfgoedcomité, december 1995 De Lidstaat en het IUCN rapporteerden hun bevindingen in december 1995 aan het Werelderfgoedcomité. Het grote mijnproject, de vervuiling van water door lekken in de pijpleidingen en het dumpen van afval, het aanleggen van wegen, de druk van het toerisme, het afnemende aantal van bepaalde diersoorten, waaronder een zeldzame forelsoort, en de besmetting van de buffelpopulatie met brucellose, droegen allemaal bij aan de ernst van de bedreigingen van het erfgoed. Na een langdurige discussie over gevaren die er nu al waren en die in de toekomst nog konden ontstaan, besloot het Werelderfgoedcomité om Yellowstone op de Gevarenlijst te plaatsen. Aankondiging van de President van de Verenigde Staten, september 1996 De president maakte openbaar dat hij zijn best deed om een bevredigende oplossing voor de mijnkwestie te vinden. 20e sessie van het Werelderfgoedcomité, december 1996 De afgevaardigde voor de Verenigde Staten bericht dat er aanzienlijke vooruitgang is geboekt met betrekking tot het behoud van Yellowstone. Wat nu? Het Comité wil het behoud veiligstellen en heeft daarom gevraagd om regelmatige rapporten met resultaten van milieuonderzoeken en behoud. Op deze manier wordt het erfgoed nauwlettend in de gaten gehouden door het Werelderfgoedcomité. Na het rapport van 1996 werd er nog meer vooruitgang gerapporteerd aan het Werelderfgoedcomité. De rioolbuizen werden gerepareerd, de forel beschermd, en de verspreiding van brucellose werd ingeperkt door nationale, regionale en lokale veehouders. Het Comité besloot vanwege deze vooruitgang het park in 2003 van de Gevarenlijst te halen. Het opnemen van Yellowstone op de Lijst van bedreigd Werelderfgoed zorgde voor gezamenlijke inspanningen van het Amerikaanse volk, de president en de internationale gemeenschap om dit unieke nationale park te behouden. Yellowstone in Amerika is een goed voorbeeld van hoe de Gevarenlijst heeft geholpen om nationale en internationale aandacht te krijgen voor de noodzaak om het park te beschermen. Yellowstone wordt in toenemende mate bedreigd door toerisme en potentiële mijnactiviteiten in de buurt van het park. Van 1996 tot 2001 heeft de Lidstaat gekeken of er maatregelen waren die de negatieve invloeden op het park konden verzachten. Naar aanleiding daarvan is er actie ondernomen om de dreiging weg te nemen. In 2003 haalde het Werelderfgoedcomité het park weer van de Gevarenlijst.

Opdracht 13: maak een radioprogramma over Werelderfgoed

Pagina 33


Doel: het ontwikkelen van communicatievaardigheden met betrekking tot Werelderfgoedbehoud Type activiteit: opdracht, activiteit in de klas of buiten schooluren Duur: meerdere lesuren Geschikt voor: taal, muziek Verdeel de klas in groepen en maak een radioprogramma over Werelderfgoed. Suggesties voor het programma: • een dialoog tussen leerlingen die voor of tegen opname van een erfgoed op de Werelderfgoedlijst zijn • omschrijvingen van het belang, de locatie en de schoonheid van een erfgoed op de Werelderfgoedlijst • fragmenten van gedichten die over Werelderfgoed gaan • muziek en geluiden (natuur, dieren, klokken, rituele dialogen, hymnes) met betrekking tot Werelderfgoed Laat de klas presentaties houden met suggesties voor een programma. Kies het beste programma en ontwikkel dit verder. Verdeel de taken onder de verschillende groepen. Neem het programma op en stuur het naar een lokaal, regionaal of landelijk radiostation.

8.2 Het Werelderfgoedfonds Een van de belangrijkste wapenfeiten van de Conventie is het verlenen van internationale hulp. Dit gebeurt met behulp van het ‘Werelderfgoedfonds voor de financiering van projecten voor Werelderfgoedbehoud’. Het Werelderfgoedfonds wordt gebruikt voor allerlei soorten hulp en technische dienstverlening, waaronder onderzoeken door experts om de oorzaken van bederf aan te tonen of het plannen van maatregelen voor het behoud, het trainen van lokale specialisten in behoud- of renovatietechnieken of het leveren van materiaal om een natuurpark te beschermen of een monument op te knapen. Ook ondersteunt het Fonds nationale inspanningen om een voorlopige lijst van cultureel en natuurlijk erfgoed op te stellen en deze te nomineren voor de Werelderfgoedlijst. Afhankelijk van het soort en de hoeveelheid hulp, kan het Comité of de voorzitter op verzoek hulp verlenen aan de Lidstaten. Er wordt voorrang gegeven aan de financiering van noodmaatregelen om bedreigde Werelderfgoederen te behouden. Het Werelderfgoedfonds, in 1972 opgericht door de Werelderfgoedconventie, ontvangt het merendeel van zijn inkomen van verplichte contributies van Lidstaten – dit is 1% van hun UNESCO-contributie – en van vrijwillige contributies. Andere bronnen van inkomsten zijn onder andere beheerde fondsen, die gedoneerd worden door een land en die zijn opgericht voor specifieke doelen. Ook levert de verkoop van publicaties over Werelderfgoed geld op. Het totale bedrag dat ieder jaar binnenkomt, is net iets minder dan 3,5 miljoen dollar, een bescheiden som, gezien de omvang van de taak. Het Werelderfgoedfonds krijgt zo veel verzoeken van het Werelderfgoedcomité, dat de inkomsten bij lange na niet genoeg zijn. Toch heeft het Fonds al vele belangrijke projecten gefinancierd die miljoenen dollars kostten. Denk hierbij aan het behoud van culturele en natuurlijke erfgoederen in Afrika, Azië en de Pacific, de Arabische wereld, Zuid-Amerika en de Caraïben en Europa. Het is mogelijk om financieel bij te dragen aan Werelderfgoedbehoud via de website van UNESCO.

Opdracht 14: het vergroten van bewustzijn

Pagina 34


Doel: ervoor zorgen dat leerlingen zich solidair voelen met Werelderfgoedbehoud en zich ervoor in willen zetten Type activiteit: discussie, activiteit in de klas en/of buiten schooluren Duur: meerdere lesuren Geschikt voor: taal Nodig: werelderfgoedkaart Bespreek hoe leerlingen in hun eigen gemeenschap een bijdrage zouden kunnen leveren aan bewustzijn van lokaal, nationaal en internationaal Werelderfgoed. Maak een lijst van hun voorstellen. Kunnen ze uitgevoerd worden? Bespreek het nut van het Werelderfgoedfonds. Bespreek de mogelijkheid van activiteiten om geld in te zamelen voor lokaal erfgoedbehoud of Werelderfgoedbehoud.

Pagina 35


9. Opdracht over Werelderfgoed in Nederland: Schokland en de piramides

Wat heeft Schokland te maken met de Piramide van Cheops in Egypte? Voor: leerlingen onderbouw voortgezet onderwijs. Je leert over het werelderfgoed in Nederland en wat het Nederlandse Schokland te maken heeft met de Piramide van Cheops. Past bij: aardrijkskunde, geschiedenis, mens en maatschappij, kunst en cultuur. Sluit aan bij aandachtsgebied UNESCO-scholen: wereldburgerschap en intercultureel leren. 1.Verzamel kennis! Schokland in Nederland en de Piramide van Cheops in Egypte staan op de Werelderfgoedlijst van UNESCO. Dat betekent dat deze plekken van grote waarde zijn voor de mensheid. In de Werelderfgoedconventie (een internationaal verdrag) is vastgelegd dat deze plekken bescherming verdienen. a. Lees de paragraaf ‘Kennis van ons erfgoed’. Maak de volgende vragen: - Schrijf in je eigen woorden op wat erfgoed is. Wat is werelderfgoed? - Wat is natuurlijk erfgoed en wat is cultureel erfgoed? b. Bekijk het introductiefilmpje over UNESCO. c. Zoek op de interactieve werelderfgoedkaart op www.unesco.nl. Wat kun je vinden over Schokland? En wat over de Piramide van Cheops? (Tip: de Piramide van Cheops maakt deel uit van een groter gebied.) Welke andere werelderfgoederen zijn er in Nederland? Schrijf ze op. d. Welke archeologische opgravingen zijn gedaan op Schokland en bij de Piramide van Cheops? Waar kun je die opgravingen bekijken? e. Is Schokland cultureel of natuurlijk erfgoed? En de Piramide van Cheops? Welk Werelderfgoed in Nederland is natuurlijk erfgoed? Werk de antwoorden uit en bewaar ze. 2. Actie! Kies één van de volgende acties: a. Breng een bezoek aan Werelderfgoed Schokland. Neem de Erfgoedwijzer Werelderfgoed mee en vul het in. Deze vind je op www.werelderfgoed.nl. b. Bekijk op www.werelderfgoed.nl de aflevering van Hollandse Wereldwonderen over Schokland en beantwoord de vragen van de Kijkwijzer Werelderfgoed. c. Ga naar buiten en bekijk jouw omgeving: Wat is natuur? Wat is cultuur? Maak een plattegrond en geef daarop aan de natuur- en cultuurelementen. En geef aan wat erfgoed is. d. Bezoek het Museum voor Oudheden. Welke archeologische vondsten vind je hier? Maak een verslag van het bezoek. Verwerk in je verslag welke objecten de meeste indruk op jou hebben gemaakt en waarom. Werk je antwoorden uit en maak een kort verslag van deze actie. 3.Show het! a. Maak een Werelderfgoedposter Presenteer op de poster drie verschillen en drie overeenkomsten tussen Schokland en de Piramide van Cheops. Zorg dat er mooie en duidelijke afbeeldingen van Schokland en van de Piramide van Cheops op staan. b. Beantwoord de volgende vragen: - Wat heb jij geleerd over werelderfgoed in Nederland? - Waarom is Schokland werelderfgoed? - Wat heeft Schokland te maken met de Piramide van Cheops?

Pagina 36


- Op welke manier kunnen de opgravingen van Schokland bewaard blijven voor de toekomst? Lever in bij je docent: de Werelderfgoedposter samen met alle uitgewerkte antwoorden van deze opdracht.

Pagina 37


10. Opdracht over Werelderfgoed in Nederland: Nederlandse invloed

Wat is de invloed van Nederland op het cultureel erfgoed in de wereld? Voor: leerlingen bovenbouw voortgezet onderwijs. Je leert over het werelderfgoed in Nederland en de invloed van Nederland op het erfgoed in de wereld. Thema: De Werelderfgoedconventie. Past bij: Nederlands, mens en maatschappij, loopbaanontwikkeling en/of maatschappijleer en het profiel ‘Cultuur en Maatschappij’. Sluit aan bij aandachtsgebied UNESCO-scholen: wereldburgerschap.

1.Verzamel kennis! UNESCO is een organisatie die wereldwijd vrede, duurzame ontwikkeling en interculturele dialoog bevordert door onderwijs, wetenschap, cultuur en communicatie. Nederland is op 1 januari 1947 toegetreden tot UNESCO. a. Bekijk het introductiefilmpje over UNESCO en beantwoord de volgende vraag: Wat is UNESCO? b. Lees de paragraaf ‘Het opstellen van een verdrag om ons Werelderfgoed te redden’. Sinds wanneer bestaat het Werelderfgoedverdrag? En wat is de bedoeling van dit verdrag? c. Lees de paragraaf ‘Het proces van Werelderfgoedbehoud’ van UNESCO’. Hoe verloopt het proces om erfgoed te nomineren als werelderfgoed? d. Onderzoek wie zich bezighouden met het plaatsen van erfgoed op de Werelderfgoedlijst. Welke beroepen hebben te maken met het werelderfgoed? Maak een lijst. Welke invloed heeft de politiek? Welke mogelijkheden zijn er voor burgers om zich bezig te houden met werelderfgoed? Werk de antwoorden uit en bewaar ze. 2. Actie! Kies één van de volgende acties: a. Bezoek een werelderfgoed in Nederland en houd een interview met iemand die daar werkt over UNESCO en wie zich bezighouden met het Werelderfgoedverdrag. Maak vooraf een vragenlijst. b. Maak een vragenlijst en neem een interview af op straat met voorbijgangers. Vraag of zij UNESCO kennen en of zij weten wat UNESCO te maken heeft met het werelderfgoed in Nederland. c. Neem contact op met iemand die werkt voor de Nationale UNESCO Commissie in Den Haag. Vraag zijn/haar beroep en opleiding. Stel vragen over de Conventie en wie in Nederland allemaal te maken heeft met het erfgoed op de Werelderfgoedlijst. Werk je antwoorden uit en maak een kort verslag van deze actie. 3.Show het! a. Schrijf een artikel voor de (school)krant over de invloed van Nederland op cultureel erfgoed in de wereld. Verwerk hierin de resultaten van alle antwoorden in deze opdracht. b. Beantwoord de volgende vragen: - Wat heb jij geleerd over UNESCO en de Werelderfgoedconventie? - Wat kun jij doen? - Formuleer een onderzoeksvraag die interessant is voor een profielwerkstuk. - Informeer naar de mogelijkheden of een medewerker van de Nationale UNESCO Commissie

Pagina 38


je kan begeleiden bij het maken van je profielstuk. Lever in bij je docent: het artikel voor de (school)krant samen met alle uitgewerkte antwoorden van deze opdracht.

Pagina 39


11. Suggesties voor aanvullende opdrachten per vak

Tekenen / handvaardigheid / CKV? Maak een schaalmodel van een Werelderfgoed Maak een reclamecampagne om mensen zich meer bewust te laten worden van Werelderfgoed en Werelderfgoedbehoud Breng een bezoek aan een Werelderfgoed en teken, schilder of fotografeer Gebruik een Werelderfgoed om de leerlingen over verschillende stijlen architectuur te leren Vreemde talen Lees informatiebrochures over natuurlijke en culturele erfgoederen in andere landen Kijk op websites over Werelderfgoed en verzamel informatie over andere landen, zowel over de geschiedenis als over het heden Schrijf artikelen over de noodzaak van Werelderfgoedbehoud Geschiedenis Breng een bezoek aan een Werelderfgoed of een ander erfgoed dat relevant is voor een bepaalde historische periode Bestudeer een bepaalde periode en leer over Werelderfgoederen die toen een belangrijke rol speelden Taal / literatuur Schrijf artikelen over de Conventie of over een specifiek Werelderfgoed, voor de klas of voor een krant Interview mensen die in de buurt van een erfgoed wonen en zoek uit wat dit erfgoed voor hen betekent Schrijf een informatiefolder over een erfgoed Voer een historisch toneelstuk op Lees romans of korte verhalen waarin een erfgoed voorkomt Wiskunde Onderzoek de fysieke kenmerken (aantal soorten, grootte van gebouwen) van een Werelderfgoed en gebruik grafieken, diagrammen en statistieken om de resultaten grafisch weer te geven Bestudeer de omvang van monumenten en gebouwen en reken uit hoe je een schaalmodel kunt maken Godsdienst Laat foto’s zien van Werelderfgoederen waar verschillende religies centraal staan (in deze handleiding vindt u meerdere foto’s van erfgoederen)

Pagina 40


Internet Bezoek de website van het UNESCO Werelderfgoedcentrum en de website van de UNESCOscholen.

Pagina 41


Over dit lesmateriaal Colofon Oorspronkelijke titel: World Heritage in Young Hands Kit. To know, cherish and act. An educational resource kit for teachers. Oorspronkelijk gepubliceerd door de United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (UNESCO), 7, place de Fontenoy, 75352 Paris 07 SP, France © UNESCO 1998, 2002 © Nationale UNESCO Commissie 2013, voor de Nederlandse vertaling en bewerking. Deze editie is gepubliceerd door de Nationale UNESCO Commissie, volgens een overeenkomst met UNESCO. De gebruikte verwijzingen en de presentatie van materialen in deze publicatie vellen van de kant van UNESCO geen enkel oordeel over de wettelijke status van enig land, grondgebied, stad of regio of van het bestuur daarvan, noch van de afbakening van lands- of gebiedsgrenzen. De auteurs zijn verantwoordelijk voor de keus en de presentatie van de feiten en meningen die zijn weergegeven in deze publicatie. Deze komen niet noodzakelijkerwijs overeen met die van UNESCO en verplichten de organisatie tot niets. Deze bewerking en vertaling is verzorgd onder de verantwoordelijkheid van de Nationale UNESCO Commissie. Vertaling: Univertaal Opdrachten over Werelderfgoed in Nederland: Zeeman & de Regt onderwijskundigen Eindredactie: Marieke Brugman Auteur

Brugman

Laatst gewijzigd

17 April 2013 om 15:49

Licentie

Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding 3.0 Nederlands licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding vrij bent om: het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden. Meer informatie over de CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie

Aanvullende informatie over dit lesmateriaal Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar: Leerniveau

VMBO gemengde leerweg, 2; VMBO kaderberoepsgerichte leerweg, 1; VWO 2; VO; VMBO kaderberoepsgerichte leerweg, 2; VMBO basisberoepsgerichte leerweg, 4; VMBO gemengde leerweg, 3; VMBO basisberoepsgerichte leerweg, 1; VMBO theoretische leerweg, 1; HAVO 4; HAVO 1; VMBO theoretische leerweg, 4; VWO 6; VMBO gemengde leerweg, 1; VMBO theoretische leerweg, 2; VMBO basisberoepsgerichte leerweg, 2; VWO 1; HAVO 3; VWO 3; HAVO 5; Praktijkonderwijs; VWO 4; VMBO theoretische

Pagina 42

leerweg, 3; VMBO basisberoepsgerichte leerweg, 3; VMBO De Werelderfgoedconventie kaderberoepsgerichte leerweg, 4; HAVO 2; VMBO gemengde leerweg, 4; VWO 5; VMBO kaderberoepsgerichte leerweg, 3;

Leerinhoud en

Maatschappijwetenschappen; Engels; Latijn; Kunstzinnige oriëntatie; Tekenen;

doelen

Maatschappijleer; Aardrijkskunde; Grieks; Godsdienst; Geschiedenis; Handvaardigheid;

Eindgebruiker

leraar

Moeilijkheidsgraad gemiddeld Studiebelasting

0 uur en 50 minuten

Trefwoorden

conventie, nederland, unesco, werelderfgoed

Bronnen Bron

Type

Video: Wat is UNESCO en wat doet zij? http://youtu.be/pLdtbCwII-o

Link

The Moving Catarat: Mosi-...vallen. Zambia & Zimbabwe http://youtu.be/LeYAP29-NZE

Link

Fillipijnse Cordilleras http://youtu.be/1v2G85FMazE

Link

Pagina 43


De Werelderfgoedconventie. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie

Recommend Documents