Onderwerp:
De wereld van nu en straks
Inleiders:
Ltgen bd A.K. (Arie) van der Vlis
Thema-avond:
dinsdag 14 januari 2014
Ik zal gaan spreken over de wereld van nu en straks en dan ook over wat ons bedreigt. Daarbij zal ik ingaan op ontwikkelingen op het gebied van Defensie, met name gericht op Nederland. Laat ik beginnen met twee dingen die bij mij heel dominant in het leven staan. En dat zijn hele positieve dingen. We leven in dit land eigenlijk in een paradijs, dat naar mijn gevoel te weinig wordt begrepen en gewaardeerd. Toch geven Nederlanders hun leven gemiddeld een 7,6. Er was een onderzoek van de Verenigde Naties in 2013 en daarin scoort Nederland aan de top, waar het welzijn van de burgers betreft (levensonderhoud etc.). We zijn nu de 18e economie en het 7e exportland van de wereld. Kortom, ik kom straks wel op de negatieve dingen, maar dit is toch een paradijs. Het tweede hele positieve aspect is; voor het eerst hebben we in Europa geen oorlog meer. Dat is ongekend. We hebben altijd ergens in Europa oorlog gehad, soms verschrikkelijke oorlogen, maar we kunnen sinds de oorlog in het voormalige Joegoslavië zeggen dat er geen oorlog meer is in Europa en dat is fantastisch. 2014 is een memorabel jaar: Het is dit jaar het 200jarig bestaan van ons Koninkrijk en we vieren het 200-jarig bestaan van de Koninklijke Landmacht. Ik was bij de vaandelgroet op 9 januari en ik heb nog nooit zoiets meegemaakt, het was ongekend. Dit jaar vieren we ook het 100-jarig bestaan van de Koninklijke Luchtmacht en natuurlijk de herdenking van het begin van de Eerste Wereldoorlog (WO I), dat is nu 100 jaar geleden. Ik verzeker u dat zal dit jaar zeer veel aandacht krijgen, WO I wordt in de landen die het hebben ondergaan de grote oorlog genoemd. Ook wel de oercatastrofe. 9 miljoen militairen gedood en 4 miljoen burgers. Ongekend. Wat ik niet wist, maar sinds kort wel, is dat in Nederland een Studiecentrum over WO I bestaat. Hoewel geen van onze staatslieden het eigenlijk wilde, zijn wij toch in die oorlog gerold, met alle gevolgen van dien. Dames en heren, de wereld verandert snel en dat is misschien wel een van de basisgedachten die we in het hoofd moeten hebben. De primaire verandering in de wereld is wat ik aanduid met de term globalisering. Economische verstrengeling. Maar ook door de technologische ontwikkelingen, de communicatie die steeds directer en indringender wordt. In andere woorden: fysieke afstanden doen zich steeds minder gelden. Dat betekent verschuivingen in de machtsverhoudingen. Op velerlei gebied tussen de VS, China, Japan, India en Europa. In dat proces spelen ook landen mee als Mexico en Brazilië. Ook de economische groei in een aantal Afrikaanse landen neemt toe, door het exploiteren van de bodemschatten die daar bestaan. Bij dat laatste speelt China een belangrijke rol. En ik wil daarom China er even uitlichten, om u een idee te geven van hoe moet ik daar nou naar kijken. In 2013 was China na de VS het land met het hoogste bruto binnenlands product (BBP). In 2028 wordt China de nr. 1 van de wereld, nipt gevolgd door de VS. Echter in dat land spelen grote problemen en dat is altijd wat je in je hoofd moet hebben, niet alleen de positieve dingen, maar ook de negatieve zaken. Probleem nummer 1 is de omvang van het land. De Oeigoeren in Xinjiang willen niks te maken hebben met Bejing, dat is een andere wereld. Financiële instellingen die zeer onbetrouwbaar zijn, corruptie en slecht leiderschap, vooral op lokaal niveau. Een van de 1
allergrootste problemen is, dat het platteland momenteel voor een groot deel leegloopt en dat mensen die geen opleiding hebben genoten aan de randen van de grote steden leven. En dan hebben we het over 150 miljoen mensen, die als tweederangs burgers geen menswaardig bestaan hebben. Met andere woorden; je moet toch met twee ogen naar zo’n ontwikkeling te kijken. Daarom pak ik er nog een probleem uit; Het milieuprobleem. 16 van de 20 meest vervuilde steden bevinden zich in China. Het grootste probleem is drinkwater, 40% van het rivierwater is ernstig vervuild. Een andere aspect, ik noemde het net al even maar wil er toch nog even op in gaan, zijn de technologische ontwikkelingen. Denk daarbij vooral aan de communicatie, internet, etc. Maar het geldt voor veel andere gebieden, zoals energieontwikkeling en transport. En het gaat steeds sneller. Voorbeeld: Drones. We hebben de aanschaf van de MQ-9 Reapers, naast de al aanwezige Male UAV. Daarnaast hebben we de ontwikkelingen in de ruimtevaart, dit vind ik persoonlijk zeer fascinerend. De ontwikkelingen hebben gevolgen voor de Koninklijke Landmacht; er is bijvoorbeeld een Air and Space Warfare Center opgericht. Daar is samenwerking met Space Expedition Corporation (SXC) die zich gaat richten op transport door de ruimte. Robbert Dijkgraaf heeft lezingen gehouden op de televisie, die hier wat meer duidelijkheid in geven. Houd in uw achterhoofd dat er veel onzekerheid is en daarmee een grote onvoorspelbaarheid. We hebben geen enkele zekerheid over de toekomst. Die onzekerheid speelt ook over het verleden. Ik noemde al WO I, hoe kon die ooit losbarsten? En denk aan de treinkaping op 11 juni 1977, deze heeft 482 uur geduurd, maar is alles gegaan zoals het had moeten gaan? Ik begon positief, maar er zijn zorgen in de ontwikkelingen van deze wereld. Naar mijn idee is de bepalende factor toch de economische ontwikkeling. Ik hoef niks te zeggen, we hebben de kredietcrisis gehad en de financiële crisis. Het goud van de Nederlandsche Bank was bijvoorbeeld vorig jaar 7 miljard dollar minder waard dan enige jaren terug. En dit is een van de dominante zaken die momenteel spelen, ik kom hier straks op terug. De kredietcrises heeft onder andere geleid tot de crisis rond Cyprus en andere Europese landen (PIIGS). Even een opmerking terzijde: ik vind het onbegrijpelijk dat we tijdens zo’n crisis ook nog een kabinetscrisis hebben gekregen. Naar mijn idee had dat nooit mogen gebeuren. Energieproblematiek. Er zijn vijf landen rond de Perzische Golf die beschikken over 60% van de wereldwijd bewezen oliereserves. In komende 25 jaar stijgt de vraag naar energie naar verwachting met 60%. Daar moet een oplossing voor gevonden worden en die gaat volgens mij ook gevonden worden. Klimaatproblematiek. De gemiddelde temperatuur zal in het jaar 2100 ongeveer 4 graden Celsius hoger liggen dan nu. In 2200 zal dat ongeveer 8 graden zijn, door de verdubbeling van de koolmonoxide in de atmosfeer. Wellicht dat we wat tempering krijgen door meer wolken. In Florida zie je bijvoorbeeld een opmars van de mangrovebossen door de vermindering van koude periodes.
2
De groei wereldbevolking. Van 6,5 miljard nu naar 8,5 miljard in 2050. Als ik daar objectief naar kijk denk ik dat we gewoon met te veel mensen op deze wereld zijn. Dat heeft consequenties, een daarvan is urbanisatie. In Afrika woont nu al meer dan 50% van de bevolking in steden. Helaas is er daardoor ook armoede. 840 Miljoen ondervoede mensen. 2 Miljard mensen hebben geen toegang tot adequate gezondheidszorg. De verdeling tussen arm en rijk is enorm groot en er zijn gigantische verschillen, met name in Latijns-Amerika. Dan hebben we nog een aantal zeer complexe situaties in een groot aantal gebieden in de wereld. Ik noem het falende staten, of bijna falende staten, in ieder geval staten die de zaken niet meer in de hand hebben. Ik noem bijvoorbeeld Tunesië, Libië, Egypte, Syrië, Soedan. Mali, de Centraal Afrikaanse Republiek en Irak. Het zijn conflicten, waar de basis toch vaak ligt in de verdeling van de welvaart, maar het heeft ook te maken met stammenstrijd en helaas met geloofsrichtingen. Een belangrijk voorbeeld is natuurlijk Syrië: met meer dan 100.000 doden. Meer dan 2 miljoen vluchtelingen. Veel jongeren trekken daarnaartoe, worden getraind, komen terug en zijn dan een potentiele terroristische dreiging. Een heel markant voorbeeld van hoe het mis kan gaan is de Centraal Afrikaanse Republiek. Inmiddels heeft u kunnen lezen, dat president Michel Djotodia en premier Nicitas Tainguje zijn afgetreden. Is dat de oplossing? Zij kwamen in maart 2013 na een staatsgreep aan de macht. Dit was de achtste coup sinds de onafhankelijkheid in 1960. Djotodia staat aan het hoofd van de Séléka-rebellen, dat is een coalitie van opstandelingen uit het noorden. Van de 4,6 miljoen inwoners is inmiddels 20% gevlucht, ondanks de aanwezigheid van 4.000 VN en 1.600 Franse-militairen. Er is nog steeds veel en gruwelijk geweld. Executies, verkrachtingen, onthoofdingen van kinderen en platbranden van dorpen. Voedsel en drinkwater is er nauwelijks te vinden. En dat ondanks dat het land rijk is aan diamanten, goud en hardhout. En dan bestaat er ook nog het risico dat radicale moslimgroeperingen zich in de strijd gaan mengen. Ondertussen is er ook de drugsproblematiek, een wereldwijd probleem, waarvan ik bang ben dat we deze nooit geheel onder controle zullen krijgen. Kijk even naar Mexico, daar zijn steeds grotere acties tegen de drugskartels om die onder controle te krijgen. Zelfs in Thailand zijn nu grote problemen, er zijn betogingen tegen Yingluck Shinawatra. In februari zijn er vervroegde verkiezingen. Maar de grootste oppositiepartij gaat dit boycotten. Eigenlijk is het heel merkwaardig, er zijn officieel 5 landen die kernwapens mogen hebben. Dat zijn VS, Frankrijk, Rusland, China en de UK. Maar daarnaast hebben India en Pakistan ze ook officieel, terwijl we dat niet zeker weten van Israël en Noord-Korea. Iran is weer een apart verhaal, want daar is recent een tijdelijk akkoord mee gesloten. Om te kijken hoe we die zaak onder controle kunnen kijken. Dan zijn er nog de chemische wapens, gebruikt in 1967 in Jemen, in 1986 in Irak en in 1988 in Syrië. Een ander probleem is de piraterij. Ik vind de discussie in Nederland over civiele bewakers onbegrijpelijk, waarom zou je geen civiele bewakers toestaan als er niet voldoende militairen ter beschikking gesteld kunnen worden? Maar er is ook goed nieuws. De piraten uit Somalië hebben in 2013 geen succes gehad. Ze hebben wel 8 pogingen ondernomen, maar die zijn allen mislukt. Dan nog Internationaal terrorisme. Ik hoef daar niet veel over te zeggen, want de belangrijkste speler is bekend; Al Qaida. Ik wil nog wel graag er een opmerking over maken ‘Terroristen dreigen altijd, meer dan ze waarmaken’, dan heb ik het niet perse over 9/11, maar in het algemeen. De cyberwar, zoals de fraude met de digiD’s in Amsterdam zijn ontwikkelingen van tegenwoordig.
3
Na dit verhaal kan de gedachte rijzen; God waar gaan we met zijn allen toch naartoe? Maar ik sta nu toch meer aan de hoop-kant. Ik denk dat er goede gronden zijn, waarom we toch met een gemengd positieve blik naar deze ontwikkelingen moeten kijken. Allereerst de toenemende welvaart. Er is een afbraak van handelsbarrières en er is opnieuw een verdergaande globalisering. In Amerika wordt hard gewerkt aan het herstel van de dollar door Federal Reserve o.l.v. Janet Yellen. Het congres heeft inmiddels 1 biljoen dollar vrijgemaakt om het uitgavenpatroon weer op niveau te krijgen. Op 14 augustus 2013 werd gemeld dat de Eurozone officieel uit de recessie is. Op 14 december bleek dat Spanje en Ierland geen beroep meer hoeven doen op het Europese noodfonds. Op 18 december hebben de Ministers van Financiën een akkoord gesloten over een Europese bankenunie. Europa speelt in dit verhaal een grote rol, ook al zijn er ook andere partners. De problemen in Europa zijn groot en dat komt door de gemeenschap versus de staat. In veel landen in Europa komen anti-stemmingen op. Ik ben het met Van Rompuy eens: Verdere integratie is noodzakelijk. Je kunt geen gemeenschappelijke munt hebben zonder een gemeenschappelijk beleid. Dan kun je zeggen we hadden die munt niet moeten invoeren, maar dat is nou eenmaal gebeurd en er is geen weg meer terug. Een ander belangrijk punt, ik heb het al een paar keer genoemd, en ik blijf het noemen is de technologische innovatie. Wat heel belangrijk is, is de werkingssfeer van de internationale verdragen en de internationale instituties. Denk daarbij aan het Joegoslaviëtribunaal, aan het Internationaal Gerechts- en Strafhof. Het zijn allemaal instituten die helpen langzaam maar zeker, om een besef te doen ontstaan, van wat kan en wat niet kan en waar geholpen moet worden. Heel belangrijk hierin is komende 24 en 25 mrt: De Nuclear Security Summit die in Nederland gehouden gaat worden. We kennen veel internationale instituties; zoals de OVSE en ik kan er nog veel meer noemen, maar ze kunnen allemaal bijdragen om tot een gemeenschappelijk beleid te komen. Ik wil in dit verband even aanhaken op de kersttoespraak van Koning Willem Alexander: ‘Door verbinding aan te gaan kunnen mensen samen een kracht ontwikkelen die bergen kan verzetten.’ Dat geldt ook in internationaal verband. Ik denk dat die communicatie, dat die verbindingen, die contacten buitengewoon belangrijk zijn. En een sleutelwoord in dit proces is evenwicht; elkaar respecteren en proberen naast elkaar te leven. Even naar Nederland, we hebben hier ook grote problemen met de economische ontwikkeling. Nederland staat op de 18e plaats, in 2028 zal Nederland naar de 30e plaats zijn gezakt. Dat heeft te maken met ontwikkelingen in andere landen zoals Brazilië, maar zelfs Irak gaat ons voorbij. Ik denk dat we er met ons allen over na moeten denken hoe we toch in die bovenste laag kunnen blijven. Ik maak mij grote zorgen over de politieke fragmentatie, we gaan bijna amateuristisch te werk. Neem de discussie over Sotsji en we hadden natuurlijk een kabinetscrisis tijdens de financiële crisis, hetgeen voor mij volstrekt onbegrijpelijk is.
4
Optreden in crisisgebieden speelt in dit alles een heel belangrijke rol en daarin speelt de krijgsmacht een rol. Maar het gaat natuurlijk niet alleen om Defensie. Van groot belang is de internationale samenwerking en hulpverlening inbegrepen ontwikkelingssamenwerking. Helaas is daarbij ook veel misbruik. Heel belangrijk is dat je conflicten, die dreigen te ontstaan, probeert te voorkomen. Maar helaas is dat niet zoals dat in de praktijk werkt. Preventie zal door gebrek aan besluitvorming door overheden, geen primair product zijn. Er wordt pas ingegrepen als het echt niet meer gaat. Dus in feite als het te laat is. Als we kijken naar de krijgsmacht zijn er twee hoofdtaken te onderscheiden: Bescherming van de integriteit van ons grondgebied en bevordering van de internationale rechtsorde en stabiliteit. Daarnaast natuurlijk hulpverlening op nationaal niveau. Een voorbeeld is de ondersteuning van de politie in Amsterdam. Het belang van internationale samenwerking is groot, we hebben al heel veel jaren niet anders gedaan; In NAVO verband natuurlijk. De NAVO waarvan 28 landen lid zijn waaronder tegenwoordig veel Oost-Europese landen. Een heel mooi voorbeeld is de oprichting van het Duits-Nederlandse legerkorps. Er wordt momenteel heel hard gewerkt aan de Nato Response Force die in 2003 is opgericht en uit ongeveer 13.000 man bestaat vanuit alle krijgsmachtdelen. En onder druk van alle bezuinigingen begint taakspecialisatie buitengewoon belangrijk te worden. Maar dat is een gevoelig onderwerp, omdat er vanuit verschillende landen grote terughoudendheid over bestaat. Kijk ik naar de moderne krijgsmacht, dan worden daar hoge eisen aan gesteld, ik wil daar niet al te diep op ingaan, maar flexibiliteit speelt een steeds grotere rol. Het niet mogen onderschatten van de risico’s, als ook het accepteren van slachtoffers. Heel belangrijke elementen zijn strategische mobiliteit, het vergaren van inlichtingen, voorzettingsvermogen en vooral het besef dat conflicten niet binnen twee maanden kunnen worden opgelost. Even terug naar 1994 toen ik nog Chef Defensie Staf was. We hebben de dienstplicht afgeschaft en voorop stonden de kenmerken die ik net genoemd heb. Afghanistan was voor veel Nederlanders een ver-van-mijn-bed-show, maar dat was het niet. Ik ben afgetreden bij het aantreden van het kabinet – Kok II, omdat ik mij niet kon verenigingen met de opgelegde bezuinigingen. Hierna is het niet meer goed gegaan. Er is precies gebeurd waar ik bang voor was. Er zijn veel budgettaire kortingen opgedragen. De internationale afspraak was een Defensiebudget van 2 % van het BNP en dit halen we al lang niet meer. We zitten nu op 1,2%. Er zijn vele ontslagen gevallen en er zijn belangrijke wapensystemen afgeschaft. Het slechtste voorbeeld daarvan is de afschaffing van de tank, we hebben tegenwoordig geen tank meer over. Dan de JSF-problematiek. Ik ben van mening dat de aanschaf van een modern gevechtsvliegtuig essentieel is voor ons defensie apparaat. Dit hoort bij de dingen die je nodig hebt voor je taakuitvoering. Ik hoop dat de luchtmacht een goede keuze heeft gemaakt. Momenteel heerst binnen de krijgsmacht grote onzekerheid over de toekomst. We gaan naar Mali met 380 man als een VN-missie. Dit geeft de krijgsmacht een gerichte taak, waar ze zich op kan richten. Als je die niet hebt, kan er een soort doelloosheid ontstaan. De defensiebegroting laat weer grote bezuinigingen zien. We gaan terug qua inzetbaarheid, we hebben nog twee operationele vliegvelden over; Volkel en Leeuwarden. Dames en heren ik wil gaan afsluiten en mag ik beginnen met te zeggen dat in mijn afsluiting een paar dingen zijn waar ik aandacht aan wil besteden. Het eerste is de Nederlandse Veteranendag. Het is een onderwerp waar ik onder andere samen met Ted Meines veel over gesproken heb. De onthulling van het borstbeeld van Ted Meines op 12 december jl. was een hele bijzondere dag voor zowel Ted Meines als voor het Veteranen Instituut. Ik kijk terug naar de Korea-tijd, toen er aan het onderwerp Veteranen nauwelijks aandacht werd besteed. We hebben op dat gebied gelukkig erg veel vooruitgang geboekt.
5
Ik vind het ook heel belangrijk de ontwikkelingen hier in Wageningen, in relatie tot de fusie van stichting Nationaal Erfgoed Hotel de Wereld met het Comite 4 en 5 mei en het NCHC te volgen. Inmiddels heb ik ook aangeboden om weer een deel van mijn tijd aan dit onderwerp te mogen besteden. Dan als laatste en daar zult u verbaast over zijn, ik wil met u de ruimte in. Ik ga daarbij terug naar de colleges van Robbert Dijkgraaf, over de oerknal die 13,8 miljard jaar geleden plaats vond. Onvoorstelbaar wat er toen gebeurd is, maar ook onvoorstelbaar als je ziet hoe zo’n planeet zich ontwikkeld heeft. Als je weet dat we op dit moment 5 miljoen levensvormen op deze planeet hebben. De ontwikkelingen in de ruimtevaart gaan ongelooflijk snel en we ontdekken nieuwe planeten in grote hoeveelheden waarvan er een aantal qua afstand tot hun sterren lijken op de aarde. U weet dat de telescopen op de aarde aan elkaar gekoppeld zijn, met als hoofdtelescoop die in Chili op 2300 meter hoogte en wat die ontdekken is ongelooflijk. We verwachten dat we in 2018 in staat zijn om zulke scherpe focus te nemen van objecten zo ver weg dat we de kleinste details kunnen waarnemen over wat daar aan de hand is. Waar ik naar toe wil is hoe deze wereld gaat reageren als we buitenaards leven gaan ontdekken. Voor mij staat vast dat dat gaat gebeuren, helaas leef ik iets te vroeg en ga ik dat niet meer meemaken. Maar als we kijken naar ontwikkelingen van de wereld van nu en straks kun je dat niet doen zonder ook dit overkoepelend denken daarin te betrekken en te bedenken waar we staan in dit geheel en wat we gaan doen als onze zon er straks mee uitscheid? En daarmee wil ik graag afsluiten.
6
