De Wenselijke schaal fysieke schaalgrootte en de sociale kwaliteit van wonen in woonzorgcomplexen
Dort Spierings promotoren: Prof. George de Kam Prof. Peter Ache Radboud Universiteit, Instituut voor Management Research, Nijmegen copromotoren: Dr. Theo van der Voordt Faculteit Bouwkunde, Technische Universiteit Delft Dr. Martha van Biene Hogeschool van Arnhem en Nijmegen
Panta rei • Transities op vele, bijna alle fronten • Nieuwe duurzamere? technologieën • Schuivende verantwoordelijkheden, regelgeving financiering • Veranderende wensen, nieuwe generaties ouderen
Wereld in transitie, Drift Jan Rotmans
Trends 2014 - Adjiedj Bakas – 7 nov 2013
Dort Spierings
sinds Architect/Stedenbouwkundige TUE
’89
Hogeschoolhoofddocent H.Haarlem/HAN
’95
Onderzoeker ouderenhuisvesting
’07
Complexe opgave(n) vraagt om integrale, interdisciplinaire aanpak
Hoe breng je dit in kaart? • GroenGrijze Blik (ZGB, 2011) • (Zorg)netwerken • Fysiek, digitaal, sociaal
A. Development care profiles Ubbergen
Horizonline (Primos, ABF Research, 2010)
B. Housing
Existing housing Oosterpoort (HAN-ZGB, 2010)
C. Housing + Facilities
Existing housing Oosterpoort with care and welfare facilities (HAN-ZGB, 2010)
D. Housing + Facilities + Walking Circles profiles
Existing housing Oosterpoort, care and welfare facilities, and walking circles care profile 2 (HAN-ZGB, 2010)
Netwerk: steden – stad – dorpen – dorp – gehucht
Stukje van de puzzel, evidence based decison making tool
Conceptueel model
Context
Doelgroepenmenging
Fysieke schaalgrootte
Sociale kwaliteit van wonen
Voorzieningen niveau
- sociale interactie - verscheidenheid in ontspanning en activiteiten - veiligheid en verbondenheid
Zeer kleinschalig
28 woningen De Wemel Wemeldinge Zeeland
Zeer grootschalig
314 woningen Menno Simons Amsterdam Noord-Holland
Onderzoeksobject
Lagere zorgzwaarte
Hogere zorgzwaarte
Woon Service Service gebieden gebieden Woon
Woon Zorg Complex
Verzorgingshuizen Verzorgingshuizen
Verpleeghuizen
definitie SEV, 1999
zelfstandig wonen scheiding van wonen en zorg
geen scheiding van wonen en zorg
“Een complex met in meerderheid woningen voor zelfstandig wonende ouderen met een bouwwijze gericht op beschut wonen, met componenten van zorg- en service.”
Onderzoeksmodel en doelen
Resultaten meervoudige casestudy Fysieke schaalgrootte in relatie groep mix Niet Gemengd
12 dorpen 12 steden
(zeer) kleinschalig < 80
middelschalig 81 - 130
De Wemel, Wemeldinge
Jean Sibelius, Eindhoven De Schermerij, Leersum
Gemengd met zwaardere zorg
De Sfinx, Zeewolde Eilandstaete, Arnhem De Berken, Millheeze Domus Bona V, Nederweert Huize St. Franciscus, Veendam Nij Dekama, Weidum
Rigtershof, Grootebroek Onderwatershof, Rijswijk BaLaDe, Waalwijk ‘t Derkshoes, Westerbork Het Reggedal, Enter Het Spijk, Eefde St. Annahof, Uden
Gemengd met zwaardere zorg en niet-zorg
absent
absent
(zeer) grootschalig > 131
absent
Bergweg, Rotterdam De Pleinen, Ede Reinaldahuis, Haarlem Parc Imstenrade, Heerlen Menno Simons, Amsterdam Mercator, Groningen Huis ter Leede, Leerdam
Malburgstaete, Arnhem
Narratieve methode
Patronen per set van cases
Patroon Nieuwe sociale contacten leggen is lastig, het kost veel tijd en energie: Dit hangt af van de sociale vaardigheden, geestelijke en lichamelijke conditie van de bewoner en of hij of zij uit de buurt komt, of van buiten komt/ afkomstig is uit hetzelfde sociale milieu
Schaalgrootte x Sociale interactie professionals en beslissers, X(S) Bron Aantal P67: Bewoner C, De Sfinx - 67:16 [En er 5 wordt niks mee gedaan? P73: Bewoner E, De Sfinx - 73:56 [En hoe denkt u dat u aan die c..] P73: Bewoner E, De Sfinx - 73:58 [En hoe kunnen we er nu voor zo..] P231: Bewoner B, St. Annahof - 231:10 [Je moet er van tevoren over na..] P65: Bewoner D, De Sfinx - 65:19 [het is een dorpje. Maar goed w..]
Voorbeeld Ja nu zeggen ze, ja en dat moet je zelf doen, en beneden kan dat dan, maar dan moet je echt op zoek, dat doe ik ook wel maar ja, de meeste daar wonen buiten de sfinx, dus je hebt er ook niet gek veel aan (P67, Bewoner C, de Sfinx, 55-58).
Indikken patronen naar thema’s
Resultaat In de complexen zijn er altijd wel bewoners te vinden voor een praatje. Er zijn veel sociale contacten hier. Genoemd door vele bewoners in de set (zeer) Kleinschalig en door meerdere bewoners in de sets Middelgrootschalig en (zeer) Grootschalig. Het gezamenlijk koffie uurtje is erg belangrijk voor de sociale interactie. De bewoners waarderen deze activiteit zeer en vinden het erg prettig om daar andere mensen te treffen en lekker te kletsen. Genoemd door meerdere bewoners in alle sets fysieke schaalgrootte. Sociale interactie is in kleinschalige setting sterk gerelateerd aan interne activiteiten. Genoemd door enkele bewoners in de set (zeer) Kleinschalig. Reflectie Sociale interactie wordt over het algemeen gewaardeerd door de bewoners. Bewoners vinden het erg prettig om met elkaar te praten, koffie te drinken of samen activiteiten te doen. De sociale contacten worden als voordeel gezien van het wonen in een woon-zorgcomplex. Dit geldt voor alle sets fysieke schaalgrootte. Waarbij de activiteiten in een kleiner complex wel crucialer zijn voor sociale interactie.
Conclusies en aanbevelingen
Waardering kleinschaligheid èn grootschaligheid Kleinschaligheid wordt door bewoners en beslissers gewaardeerd vanwege de verwachte huiselijkheid en veiligheid en door beslissers vanwege de mogelijkheden tot maatwerk. Echter, grootschaligheid wordt in vergelijkbare mate gewaardeerd door bewoners en beslissers vanwege de levendigheid, anonimiteit, keuzevrijheid in contacten en een groter aanbod aan activiteiten.
“Ik vind het goed zo, ja. Want dan heb je ook nog verschillende typen mensen. Dan kan je zeggen “nou, bij de één, nou, dat is niet zo mijn type”, en de ander die spreekt je meer aan, hè? En als je een hele kleine groep hebt dan ben je teveel op elkaar aangewezen.” (Bewoner Menno Simons, Amsterdam: Zeer grootschalig – Gemengd met zwaardere zorg – Kwaliteit)
“Nou ik moet zeggen, kleinschalige organisatie maakt dat het veel meer ook in de wijk past. De Sfinx is zo klein, er werken heel veel mensen vanuit Zeewolde, de sociale betrokkenheid is veel groter.” (Initiatiefnemer, Kleinschalig – Gemengd met zwaardere zorg - Kwaliteit, Sfinx Zeewolde, april’11)
Schaalbeleving volgt situering De wenselijke schaal betreffende sociale kwaliteit van wonen is niet afhankelijk van de regio. De wenselijke schaal betreffende sociale kwaliteit van wonen is afhankelijk van de situering, waarbij kleinschaligheid in dorpen meer gewenst is en grootschaligheid in steden (nieuwe hypothese).
"Het is niet zo dat ik in het verzorgingtehuis woon en jij in het verpleeghuis, hier woon je gewoon in het Rigtershof. Ze wonen allemaal in één straat die het Rigtershof heet en dat is toevallig onder één dak.“ (Initiatiefnemer, Middelgrootschalig – Gemengd met zwaardere zorg - Kwaliteit, Rigtershof Grootebroek, april’11)
“Je hebt een eigen groepje met wie je samen aan de tafel zit… Het mag iets groter wezen, maar niet overdreven groot… Hooguit 50 personen.” (Bewoner de Pleinen, Ede: Zeer grootschalig – Gemengd met zwaardere zorg - Basis)
Aanbevelingen fysieke schaalgrootte Realiseer voldoende levendigheid en levensvatbaarheid. Bandbreedte voor ondergrens: 25-40 wooneenheden. Realiseer voldoende herkenbaarheid en identificeerbaarheid. Bandbreedte voor bovengrens: 300-350 wooneenheden. Zorg voor de gewenste balans in sociale controle en anonimiteit. Bandbreedte voor omslagpunt: 80-120 wooneenheden. Stem de fysieke schaalgrootte af op de situering. Bandbreedte voor afstemming op situering in een dorp: 25-120 wooneenheden respectievelijk afstemming op situering in een stad: 80-350 wooneenheden.
Beperkte informele zorg
Het verlenen van informele zorg geschiedt weinig als gevolg van de toegenomen zorgzwaarte in de complexen; dit ondermijnt het concept beschut wonen.
“Luister mevrouw, als u morgen weer naar beneden moet, dan is de weg net zo lang als vandaag’… ik ben alleen, als u dat wilt, dan wil ik u wel meenemen naar beneden... Ik zal het maar ruw zeggen, ik heb… nog geen draadje van haar onderbroek gezien.” (Bewoner ’t Derkshoes, Westerbork: Middelgrootschalig – Gemengd met zwaardere zorg - Kwaliteit)
“Nee, nee, weer de ouden … zet er wat jongeren in. Die kunnen vrijwilligerswerk gaan doen, je kunt elkaar helpen.” (Bewoner, Middelgrootschalig –Niet gemengd -Basis, Jean Sibelius, april ‘11)
Confrontatie en relationele agressie Evenals in verpleeg- en verzorgingshuizen is in woonzorgcomplexen relationele agressie nadrukkelijk aanwezig en van invloed op de sociale kwaliteit van wonen. Een grotere doelgroepenmenging leidt tot meer relationele agressie.
“Proberen gezond te blijven. De grootste angst die je hebt als je zo eens om je heen kijkt. … dan zie je mensen lopen die een half jaar geleden nog fris en vrolijk erbij liepen. En die nou Alzheimer op hun borst hebben staan.” (Bewoner De Sfinx, Zeewolde: Kleinschalig – Gemengd met zwaardere zorg - Kwaliteit)
“Het is hier beneden een mooie fruitschaal, maar… zolang die twee rotte appels er zitten, is de sfeer om te snijden.” (Bewoner Malburgstaete, Arnhem: Grootschalig – Gemengd met zwaardere zorg en niet-zorg - Extra)
Aanbevelingen doelgroepenmenging
Hanteer een evenwichtige opbouw zorgzwaarte. Bandbreedte voor ondergrens menging vitale ouderen en doelgroepen ZZP2 en lager: 30-50% Bandbreedte voor bovengrens menging doelgroepen ZZP5 en hoger: 10-30%. Hanteer een evenwichtige opbouw in leeftijdsgroepen en typen kwetsbaarheid. Richtgetal voor ondergrens kwetsbaarheidsprofiel Vitaal: 30-50%.
Evidence based decision making Werk de concept Beschut Zelfstandig Wonen Atlas met het werkveld uit tot een hardcopy en online besluitvormingsinstrument.
Discussie
Dank voor uw aandacht
[email protected] www.BZWatlas.nl
