DE WEERSLAG VAN DE HERVORMING VAN HET ERFRECHT OP NIEUWE SAMENGESTELDE


1/ /Ê // , Ê Ê7- 

,/


1/ /Ê, /- 

,  

Faculteit Rechtsgeleerdheid Universiteit Gent


1/ /Ê7 / - 
**

Academiejaar 2014-2015 
1/ /Ê

-1 Ê  <"   -7 / - 
**

DE WEERSLAG VAN DE HERVORMING VAN HET ERFRECHT OP 
1/ /Ê   1,-7 / - 
** NIEUWE SAMENGESTELDE GEZINNEN Streven naar een modern erfrecht 
1/ /Ê " " Ê Ê ,-1

Masterproef van de opleiding ‘Master in de rechten’


1/ /Ê  ,

-1 >««ÀœÛi`ÊLÞÊ
6

Ingediend door

Cherretté Laura


1/ /Ê*-9 "" Ê *
"-  Ê7 / - 
**

(01004396)


1/ /Ê "‡   1,-7 / - 
**

Promotor: Prof. dr. Jan Bael Commissaris: Daan De Witte 
1/ /Ê
,


1/-  Ê7 / - 
**

INHOUDSOPGAVE VOORWOORD ............................................................................................................................. 4 INLEIDING .................................................................................................................................. 6 TITEL I. HET HUIDIGE ERFRECHT ............................................................................................. 8 1. 2.

DE ERFENIS VAN NAPOLEON: DE NADRUK OP DE KLASSIEKE GEZINSVORM ...........................8 ERFRECHT EN HUWELIJKSGOEDERENRECHT ...........................................................................9 A. WETTELIJK STELSEL .................................................................................................................9 I. II .

I NLEIDING ........................................................................................................................................... 9 G RENZEN AAN DE TESTEERVRIJHEID ............................................................................................. 10 1) Vooruitmaking na inbreng ....................................................................................................... 10 2) Ongelijke verdeling na inbreng ............................................................................................... 10 3) Samenloop met kinderen uit een voorgaande relatie ............................................................. 11

B. ZUIVERE SCHEIDING VAN GOEDEREN ....................................................................................13 C. ALGEHELE GEMEENSCHAP VAN GOEDEREN ...........................................................................14 3. WETTIGE ERFOPVOLGING ........................................................................................................14 A. ORDEN VAN ERFOPVOLGING ..................................................................................................14 B. DE LANGSTLEVENDE ECHTGENOOT .......................................................................................15 4. KLOVING ....................................................................................................................................16 5. TESTAMENTAIRE AFWIJKINGEN ..............................................................................................17 A. A FWIJKINGEN VERBAND HOUDENDE MET DE BLOEDVERWANTEN ...................................17 B. AFWIJKINGEN VERBAND HOUDENDE MET DE LANGSTLEVENDE ECHTGENOOT .....................18 I. II . III . IV . V.

H UWELIJKSOVEREENKOMST ............................................................................................................ 18 S CHENKING ...................................................................................................................................... 19 T ESTAMENT .................................................................................................................................... 19 B EDING VAN AANWAS .................................................................................................................... 20 C ORRECTIES BINNEN HET STELSEL VAN SCHEIDING VAN GOEDEREN .......................................... 20

TITEL II. NIEUW SAMENGESTELDE GEZINNEN: DE PROBLEMEN VAN VANDAAG .................. 22 1.

M OEILIJKHEDEN OP ERFRECHTELIJK VLAK .......................................................................22 A. G ELIJKHEID ONDER KINDEREN ............................................................................................22 B. B ESCHERMING VAN DE ERFRECHTELIJKE AANSPRAKEN VAN KINDEREN .........................23 I.

W ET V ALKENIERS ............................................................................................................................ 23 1) Bedingen die de erfaanspraken van de langstlevende echtgenoot beperken .............................. 25 2) Bedingen die de erfaanspraken van de langstlevende echtgenoot wijzigen ............................... 27 3) Bedingen die de erfaanspraken van de langstlevende echtgenoot verhogen .............................. 27 II . O MZETTING VAN HET VRUCHTGEBRUIK ........................................................................................ 27 III . T ESTAMENT .................................................................................................................................... 30

C. BESCHERMING VAN DE ERFRECHTELIJKE AANSPRAKEN VAN DE LANGSTLEVENDE ECHTGENOOT ................................................................................................................................. 30 I.

H UWELIJKSCONTRACT ..................................................................................................................... 30 ii. F IDEÏCOMMIS DE RESIDUO .............................................................................................................. 31 iii. T OEKENNEN VAN VRUCHTGEBRUIK VIA SCHENKING /BEDING VAN AANWAS ............................. 32

2.

M OEILIJKHEDEN BETREFFENDE HET OUDERLIJK GEZAG .................................................33

TITEL III. WETSVOORSTEL TOT WIJZIGING VAN HET BURGERLIJK WETBOEK MET BETREKKING TOT HET ERFRECHT VAN 31 JULI 2013 .............................................................. 35 1. 2. 3. 4.

 

D E WETTELIJKE DEVOLUTIE ..................................................................................................35 D E RESERVE ..............................................................................................................................36 D E ERFOVEREENKOMSTEN .....................................................................................................37 B EOORDELING ..........................................................................................................................38 A. D E WETTELIJKE DEVOLUTIE .................................................................................................38 B. D E RESERVE ..........................................................................................................................39 C. D E ERFOVEREENKOMSTEN ...................................................................................................41

2  

TITEL IV. MODERNISERING VIA DE RECHTSPRAAK ............................................................... 42 TITEL V. OPLOSSINGEN UIT DE RECHTSLEER: THEORETISCHE OPLOSSINGEN DE LEGE FERENDA ................................................................................................................................... 44 1. 2. 3.

G EMENGD SYSTEEM VAN ERFRECHTELIJKE ROEPING .......................................................44 D WINGENDE ERFAANSPRAAK .................................................................................................46 G EDRAGSGERELATEERD EN FEITENGERELATEERD ERFRECHT .......................................46 A. T ERUGKEER NAAR DE FEODALITEIT ....................................................................................47 B. L OUISIAANS-C HINEES MODEL .............................................................................................48

TITEL VI. ANTWOORDEN VIA DE WETGEVING ....................................................................... 50 1. 2. 3.

I NLEIDING .................................................................................................................................50 A DOPTIE ALS TUSSENOPLOSSING ..........................................................................................51 W ETSVOORSTELLEN GEDURENDE DE VOORBIJE DECENNIA .............................................52 A. Z ORGOUDERSCHAP ...............................................................................................................52 I.

W ETSVOORSTEL BETREFFENDE ZORGOUDERSCHAP ....................................................................... 53 ii. W ETSVOORSTEL HOUDENDE INVOERING VAN BASISBEPALINGEN VOOR HET ZORGOUDERSCHAP ... 53 iii. W ETSVOORSTEL HOUDENDE INVOERING VAN DE WETTELIJKE OUDERSCHAPSAKTE ...................... 54 IV. WETSVOORSTEL TOT WIJZIGING VAN DE WETGEVING BETREFFENDE DE BESCHERMING VAN HET KIND, WAT DE INVOERING VAN HET ZORGOUDERSCHAP BETREFT ............................................................ 55 V. WETSVOORSTEL TENEINDE HET ZORGOUDERSCHAP IN HET BURGERLIJK WETBOEK OP TE NEMEN .. 56

B. M EDEBESLISSINGSRECHT VOOR DE STIEFOUDER ...............................................................57 C. M EEMOEDERSCHAP ...............................................................................................................59

TITEL VII. EEN BLIK OVER DE GRENZEN HEEN: EEN RECHTSVERGELIJKENDE ANALYSE .... 60 1. 2. 3. 4. 5.

N EDERLAND ..............................................................................................................................61 D UITSLAND ...............................................................................................................................62 F RANKRIJK ...............................................................................................................................64 Z WITSERLAND ..........................................................................................................................65 G ROOT -B RITTANNIË ...............................................................................................................66

TITEL VII. FISCALE ANALYSE................................................................................................. 68 1.

S UCCESSIERECHTEN ................................................................................................................68 A. INLEIDING ..............................................................................................................................68 B. S UCCESSIERECHTEN IN NIEUW SAMENGESTELDE GEZINNEN ............................................69 2. R EGISTRATIERECHTEN ...........................................................................................................70 A. INLEIDING ..............................................................................................................................70 B. R EGISTRATIERECHTEN BINNEN NIEUW SAMENGESTELDE GEZINNEN ...............................71

CONCLUSIE............................................................................................................................... 72 BIBLIOGRAFIE .......................................................................................................................... 77 1. 2. 3. 4.

W ETGEVING .............................................................................................................................77 PARLEMENTAIRE STUKKEN ......................................................................................................80 RECHTSPRAAK ..........................................................................................................................81 RECHTSLEER .............................................................................................................................83 A. BOEKEN ..................................................................................................................................83 B. BIJDRAGEN IN VERZAMELWERKEN ........................................................................................85 C. BIJDRAGEN IN TIJDSCHRIFTEN ................................................................................................88 5. KRANTEN ...................................................................................................................................92

 

3  

VOORWOORD Bij het kiezen van een onderwerp voor mijn masterproef ben ik in de eerste plaats op zoek gegaan naar een materie die mij gedurende de jaren die ik reeds studeerde aan de universiteit op een bijzondere manier had weten te interesseren. Familiale vermogensplanning was zo een vak, aangezien dit voor mij een brug vormde tussen het familierecht en fiscaal recht. De materie is van bijzonder belang in het dagelijks leven, en voor de specifieke keuze van mijn te behandelen onderwerp heb ik gekeken naar mijn eigen leefwereld. Ik maak zelf deel uit van een nieuw samengesteld gezin, waarbij mijn moeder twee kinderen heeft gekregen in haar voorgaande huwelijk en deze zomer in het huwelijk zal treden met haar nieuwe partner die zelf een zoon heeft uit een voorgaande relatie. Deze situatie is in het erfrecht bijzonder ingewikkeld, en de bestaande regels laten het niet toe om gelijkheid te scheppen tussen al deze kinderen. Het was dus deels omwille van persoonlijke belangen dat ik besloten heb om mij dieper in deze materie in te werken. Ik ben ervan overtuigd dat ik, net omwille van mijn persoonlijke situatie, deze materie anders heb benaderd en meer op zoek ben gegaan naar een concrete invalshoek voor deze problematiek. Om deze masterproef te schrijven ben ik uitgegaan van een wetsvoorstel ingediend door mevrouw Martine Taelman, dat zich erop richt om de bestaande erfrechtelijke regels te moderniseren. Door in de eerste plaats de vinger te leggen op de problemen waar nieuwe samengestelde gezinnen vandaag mee worstelen, kon ik analyseren op welke wijze dit wetsvoorstel aan deze problemen tegemoet kwam. Nog steeds zijn niet alle problemen van de baan, en blijven er voor deze gezinsvormen moeilijkheden bestaan. Ik wens ten slotte nog enkele mensen te bedanken die het schrijven van deze verhandeling voor mij mogelijk hebben gemaakt. In de eerste plaats zou ik mijn promotor professor Jan Bael willen bedanken voor het vertrouwen dat hij in mij en mijn onderwerp gesteld heeft, en omdat hij mij de kans heeft gegeven dit onderwerp te behandelen onder zijn supervisie. Dit brengt er mij toe tevens mijn commissaris, Elise Maes, te bedanken voor de ondersteuning die ik de voorbije twee jaar van haar heb gekregen. Hierbij wil ik ook Daan De Witte bedanken om Elise te vervangen en deze extra werklast op zich te nemen. Naast deze academische ondersteuning zou mijn masterproef nooit tijdig klaar zijn geraakt zonder de onophoudelijke steun van mijn moeder, Marleen Van de Voorde. Zij heeft het voor mij niet alleen mogelijk gemaakt dat ik kon studeren aan de Universiteit Gent, maar ik wil haar vooral bedanken omdat zij mij als geen ander kan inschatten en telkens wist wanneer ik nood had aan een strenge hand en dat extra duwtje in de rug. Verder wens ik Marc Meert te bedanken voor het nalezen en taalkundig corrigeren van dit werk. Dit is geen gemakkelijk werk geweest, maar ik had mij niemand beter kunnen inbeelden om deze taak op zich te nemen. Ik wil ook graag Annekien Janssens bedanken om mij te helpen met de opmaak en de lay-out van deze scriptie. Ten slotte wens ik tevens het VRG-praesidium te bedanken voor de twee prachtige jaren die ik heb mogen beleven. Het was een bijzonder leerrijke ervaring waarbij ik mensen heb leren kennen die mij telkens met raad en daad hebben bijgestaan,  

4  

onder andere omtrent allerlei praktische beslommeringen bij het maken van deze masterproef. Meer concreet wil ik mijn vrienden, Mieke D’Hanis, Leen De Schaepdrijver, Simon Geiregat, Octavia Willaert en Adriaan Lamaire bedanken, die meer dan eens een luisterend oor hebben moeten bieden als ik even het bos door de bomen niet meer zag, en mij meer dan eens naar huis hebben gestuurd met de boodschap dat ik daags nadien vroeg uit de veren moest om verder te werken aan mijn thesis, maar mij ook op tijd en stond de nodige ontspanning na de inspanning hebben doen nemen. Zonder al deze mensen had niet alleen mijn thesis er heel anders uit gezien, maar bij uitbreiding mijn volledige studententijd en om die reden zou ik hen willen bedanken voor de bijzondere rol die zij in mijn leven spelen.

 

5  

INLEIDING Deze masterproef handelt over nieuw samengestelde gezinnen, meer specifiek het erfrecht binnen deze gezinnen en de problemen die hiermee verband houden. Er is pas sprake van een nieuw samengesteld gezin indien twee personen een nieuwe relatie aangaan en minstens één van de partners al minstens één kind heeft uit een voorgaande relatie. Soms hebben beide partners reeds één of meerdere kinderen uit een vorige relatie, en is het eveneens mogelijk dat zij beslissen om ook samen nog één of meerdere kinderen te krijgen. Het huidige erfrecht in België is immers nog niet aangepast aan dit steeds vaker voorkomend verschijnsel in onze maatschappij, daar ons Burgerlijk Wetboek nog grotendeels gestoeld is op de klassieke, traditionele en veeleer stereotype gezinsvorm zoals deze ten tijde van Napoleon gangbaar was. Deze benadering van het gezin komt steeds meer onder druk te staan en beantwoordt niet langer aan de sociologisch-demografische realiteit in onze huidige samenleving. Onderzoek onder leiding van demograaf SURKEYN toonde aan dat er in België tussen de 5,2% en 7% nieuw samengestelde gezinnen zijn, waar naar schatting 9,5% à 10% van het totaal aantal kinderen in ons land in leven1. De politieke leiders van ons land zijn al decennia geleden tot het besef gekomen dat ons erfrecht nood heeft aan modernisering, en er zijn dan ook al verschillende wetsvoorstellen ingediend om vernieuwing mogelijk te maken. Een belangrijk ingrijpen in de behandeling van de kinderen van de nieuwe partner, die niet de eigen kinderen zijn, ten aanzien van de eigen kinderen die voortkomen uit een voorgaande relatie was de Wet Valkeniers uit 2003. Dankzij dit wettelijk ingrijpen is het voor echtgenoten mogelijk het vruchtgebruik van de langstlevende echtgenoot te beperken tot louter de gemeenschappelijke gezinswoning en huisraad. Het belang van deze regeling mag echter niet worden overschat, daar deze regeling enkel soelaas biedt voor gezinnen met grotere vermogens. Bij doorsnee gezinnen zal de nalatenschap immers voornamelijk de gezinswoning omvatten, en zal deze wijziging dus slechts een beperkt effect teweegbrengen. De noodzaak tot hervorming en modernisering van het erfrecht blijft dus bestaan. Bovendien, deze regeling komt enkel tegemoet aan de problematiek waarbij de erflater zijn kinderen uit een voorgaande relatie zo veel mogelijk wil beschermen tegen de aanspraken die de nieuwe partner heeft op de nalatenschap. Er wordt geen oplossing geboden voor de situatie waarin de erflater een gelijke behandeling wenst te bekomen tussen de eigen kinderen uit een voorgaande relatie, de gemeenschappelijke kinderen met de nieuwe echtgenoot en de kinderen van de echtgenoot uit een voorgaande relatie of voor de situaties waarbij men de erfaanspraken van de nieuwe partner wil beschermen. Dat zal voornamelijk het geval zijn bij ‘jonge’ hersamengestelde gezinnen. In dit geval zal, in tegenstelling tot wanneer men voornamelijk de erfaanspraken van de kinderen wil beschermen, het huwelijk de meeste bescherming bieden. In het huidige wetsvoorstel, dat in deze masterproef zal worden besproken, poogt men een meer verregaande wijziging aan te brengen aan het erfrecht. In het voorstel worden vijf                                                                                                                 1

Onderzoek uitgevoerd in opdracht van de Koning Boudewijnstichting: Kinderen in nieuw samengestelde gezinnen: een verhaal apart. Aandachtspunten en aanbevelingen naar aanleiding van het colloquium van de Koning Boudewijnstichting op 6 november 2008, Brussel, Koning Boudewijnstichting, 2008, 125 p.

 

6  

belangrijke punten onder de aandacht gebracht2: de devolutie van de nalatenschap, de regels inzake de verdeling van de nalatenschap, de reserve van de kinderen, de mogelijkheid om af te wijken van het onbelast reserve en de mogelijkheid om erfovereenkomsten te sluiten. De auteurs stellen vast dat omwille van het groeiend aantal nieuwe samengestelde gezinnen moet worden nagegaan of een herschikking binnen de wettelijke devolutie noodzakelijk is in de gevallen waarin de erflater gehuwd is en kinderen heeft uit een voorgaande relatie. Een andere belangrijke wijziging die dit voorstel ter sprake brengt is het reserve van de descendenten. Er wordt niet geopteerd voor een afschaffing van dit reserve, maar men streeft toch duidelijk naar een afzwakking. Ten slotte zal in deze verhandeling ook het laatste aandachtspunt van het voorstel worden aangeraakt, namelijk de opheffing van het absolute verbod op erfovereenkomsten. Deze wijziging brengt met name voor de stiefkinderen een heel gamma aan nieuwe mogelijkheden met zich mee, daar het doel ervan is een nieuw evenwicht te kunnen vinden in de verdeling van de nalatenschap tussen de eigen kinderen en de stiefkinderen. Verder zal in deze masterproef eerst dieper worden ingegaan op de initiatieven en oplossingen die de Belgische rechtbanken zelf hebben ontwikkeld om aan de wettelijke ongelijkheid tegemoet te komen en vervolgens op voorstellen vanuit de rechtsleer om een rechtvaardiger erfrecht tot stand te kunnen brengen. Tevens wordt gekeken naar enkele initiatieven die door de leden van de wetgevende macht naar voren zijn geschoven, in de hoop de modernisering van het erfrecht te kunnen bewerkstelligen. Er wordt ook een blik geworpen op het buitenland waarbij gekeken wordt of onze buurlanden, die met dezelfde problematiek te maken hebben, reeds oplossingen hebben gevonden en wat deze oplossingen dan wel inhouden. Niet alleen zal aandacht worden besteed aan Nederland en verschillende andere Europese landen, zoals Frankrijk en Duitsland, maar zal er ook verder worden gegaan dan het Europese vasteland door oplossingen te zoeken in Groot-Brittannië. In laatste instantie wordt een korte fiscale analyse gemaakt van erven binnen nieuw samengestelde gezinnen, waarbij kan worden opgemerkt dat het fiscaal recht op bepaalde punten vooruitstrevender is gebleken dan het erfrecht en de ongelijkheid tussen traditionele gezinnen en nieuw samengestelde gezinnen heeft proberen weg te werken.

                                                                                                                2

Wetsvoorstel (M. TAELMAN) tot wijziging van het burgerlijk wetboek met betrekking tot het erfrecht, Parl.St. Senaat 2012-2013, nr. 171/01.

 

7  

TITEL I. HET HUIDIGE ERFRECHT 1. DE ERFENIS VAN NAPOLEON: DE NADRUK OP DE KLASSIEKE GEZINSVORM Gedurende vele eeuwen was het de eerstgeboren jongen die alle eigendommen en bezittingen erfde, maar deze denkwijze werd bij de opstelling van het Burgerlijk Wetboek als voorbijgestreefd beschouwd. De wetgever wou op dat moment vermijden dat de erflater onzorgvuldig zou omspringen met zijn vermogen door hem een doel voor ogen te houden. Men zou werken en sparen voor zijn kinderen, opdat deze het na zijn dood goed zouden hebben. De familie stond centraal, en dat uitte zich eveneens in het feit dat het erfrecht binnen een sterk familiaal kader werd geplaatst. Door het overdragen van het vermogen over de dood heen werd een solidariteit over de generaties heen gecreëerd. Het Burgerlijk Wetboek zoals wij dat vandaag nog kennen is gebaseerd op het patriottische gedachtengoed ten tijde van Napoleon. Het erfrecht is gereglementeerd om een einde te maken aan de problemen die zouden rijzen naar aanleiding van het overlijden van de man3. In deze periode keek men anders aan tegen een gezin dan onze maatschappij vandaag doet. Een gezin bestond uit een vader, die aan het hoofd van het gezin stond, zijn vrouw en hun gezamenlijke kinderen. Het is op basis van deze klassieke gezinsvorm dat het basisartikel omtrent het erfrecht in nederdalende lijn, artikel 745 BW, werd opgesteld: “De kinderen of hun afstammelingen erven van hun ouders, grootouders of verdere bloedverwanten in opgaande lijn, zonder onderscheid van geslacht of van eerstgeboorte, (ook al hebben zij niet dezelfde ouders en ongeacht de wijze waarop hun afstamming is vastgesteld).” Dit artikel is niet langer aangepast aan de nieuw samengestelde gezinnen, ook wel ‘mikado’of ‘mozaïek’-gezinnen genoemd 4 , waarvan het aantal steeds talrijker wordt in onze maatschappij. Het gaat immers nog steeds uit van het feit dat de basis voor de wettelijke erfopvolging gebaseerd is op bloedverwantschap. Sterk verbonden aan het erfrecht is de sociologische benadering van het gezin en de familie. Deze begrippen zijn gedurende de laatste decennia aan sterke veranderingen onderhevig geweest. Enkele belangrijke wijzigingen in het erfrecht zijn het gevolg van de gewijzigde houding ten aanzien van het gezin, en de kinderen. Vroeger was de beste plaats die je als kind kon hebben, die van eerstgeborene. Ouders waren voorzichtiger met hun eerste kind, en dat kind kreeg ook de meeste verantwoordelijkheid toegewezen, onder meer door de zorg voor de jongere broers en zussen. Dit werd dan ook gecompenseerd met het erfrecht dat uitsluitend                                                                                                                 3

In de Napoleontische periode lag de nadruk vooral op de man aangezien hij in de meeste gevallen als eigenaar van de bezittingen kon worden beschouwd. 4 V. ALLAERTS, “Het nieuw samengesteld gezin: nieuwigheden op burgerrechtelijk vlak” in Vlaamse Conferentie Balie Antwerpen, Het gezin 2.0, Antwerpen, Intersentia, 2; A. HUYGENS, “Persoonlijk gezag over minderjarige kinderen: quo vadis?”, TBR 2006, 568.

 

8  

gericht werd op de eerstgeborene. In een samenleving gekenmerkt door een systeem van primogeniture zal de maatschappijvisie ten opzichte van de geboorterang veel sterker zijn dan in maatschappijen waar hier geen gebruik van wordt gemaakt5. Sociologische onderzoeken wijzen aan dat dit onderscheid dat zou worden gemaakt door ouders tussen kinderen doorheen de eeuwen sterk is afgenomen.

2. ERFRECHT EN HUWELIJKSGOEDERENRECHT Het erfrecht is dermate nauw verbonden met het huwelijksvermogensrecht dat een behandeling van deze laatste tak noodzakelijk is om een beter beeld te kunnen vormen van het erfrecht.

A. WETTELIJK STELSEL i.

INLEIDING

In het huwelijksgoederenrecht dient in de eerste plaats een onderscheid te worden gemaakt tussen de verschillende huwelijksstelsels. Indien echtgenoten in het huwelijk treden zonder dat zij daarbij een huwelijkscontract hebben afgesloten komen zij van rechtswege terecht in het stelsel van wettelijke gemeenschap. In dit stelsel zullen beide echtgenoten over een eigen vermogen beschikken, waarin alle voorhuwelijkse goederen, de tijdens het huwelijk geërfde en geschonken goederen alsook de strikt persoonlijke goederen worden ondergebracht. Daarnaast beschikken de beide echtgenoten ook samen over een gemeenschappelijk vermogen waaronder alle beroepsinkomsten, inkomsten van eigen goederen en alle goederen waarvan niet kan worden bewezen dat deze eigen zijn, vallen6. Indien echtgenoten kiezen voor het wettelijk stelsel, dan is het aangeraden een huwelijkscontract op de stellen om te bepalen welke goederen men reeds bezat voor het huwelijk en dus eigen zijn. Er is namelijk een wettelijk vermoeden van gemeenschap. Dat kan erg nadelig zijn voor de stiefkinderen. Goederen waarvan niet kan worden bewezen dat deze eigen zijn, vallen in het gemeenschappelijk vermogen en dat behoort voor de helft in volle eigendom toe aan de stiefouder. Om het vermoeden van gemeenschap te weerleggen, zal men moeten bewijzen dat deze goederen eigen zijn. Wil men dat voorkomen, dan sluit men dus best een huwelijkscontract. De keuze voor het wettelijk stelsel houdt voor de stiefkinderen eveneens het nadeel in dat de aanwinsten, indien geen afwijking via huwelijkscontract is vastgesteld, automatisch deel gaan uitmaken van het gemeenschappelijk vermogen. Op het ogenblik van ontbinding van het huwelijk, door echtscheiding of overlijden, zullen deze aanwinsten bij helften worden verdeeld. Dat kan erg nadelig zijn voor de kinderen van diegene die meer verdiende, want zij zullen deze meerinkomsten niet kunnen verkrijgen.                                                                                                                 5

J. FREESE, B. POWELL en L.C. STEEMAN, “Rebel without cause or effect: Birth order and social attitudes”, American Sociological Review 1999, 207-231. 6 J., VERSTAETE, “Erfrecht en familierecht. De toestand van de nieuw samengestelde gezinnen”, T. Not. 2010, afl. 7-8, 373-380.

 

9  

De wetgever heeft aan echtgenoten de ruimst mogelijke vrijheid willen toekennen bij het bepalen van het toepasselijke huwelijksstelsel en maakt afwijkingen op dit wettelijk stelsel dan ook mogelijk door te opteren voor het uitbreiden of inperken van het gemeenschappelijk vermogen onder het wettelijk stelsel, dan wel door te kiezen voor een stelsel van scheiding van goederen of een stelsel van algehele gemeenschap. In het geval dat er enkel gemeenschappelijke kinderen zijn, kan er door de kinderen geen inkorting worden gevraagd aangezien dit niet als een schenking zal worden beschouwd. Deze kinderen gaan daar in de meeste gevallen ook geen problemen mee hebben, aangezien zij hier niet benadeeld door worden. De erfenis zal hen bij het overlijden van de langstlevende ouder alsnog toekomen7. ii.

GRENZEN AAN DE TESTEERVRIJHEID

Wanneer echtgenoten ervoor opteren het gemeenschappelijk vermogen uit te breiden, of hieraan bepaalde correctiemechanismen te koppelen, dan is het van belang rekening te houden met bepaalde grenzen. De voordelen die echtgenoten aan elkaar toekennen door middel van een huwelijkscontract worden in beginsel beschouwd als akten ten bezwarende titel, waardoor deze het beschikbaar deel niet kunnen aantasten en niet aan inkorting kunnen worden onderworpen. Doch, deze voordelen zullen niet als akten onder bezwarende titel worden beschouwd maar als schenkingen in bepaalde gevallen. 1) Vooruitmaking na inbreng Artikel 1458 BW bepaalt dat indien de ene echtgenoot bij ontbinding van het huwelijk een goed mag vooraf nemen dat door de andere echtgenoot werd ingebracht, er sprake zal zijn van een schenking ten belope van de helft van dat goed. 2) Ongelijke verdeling na inbreng Artikel 1464 BW bepaalt dat indien de ene echtgenoot een goed inbrengt in het gemeenschappelijk vermogen en de andere, langstlevende, echtgenoot bij de verdeling van het gemeenschappelijk vermogen meer dan de helft van het gemeenschappelijk vermogen zal bekomen, het deel dat de helft van de waarde van het ingebrachte goed overschrijdt als schenking zal worden beschouwd. Met andere woorden, wanneer een goed wordt ingebracht in het gemeenschappelijk vermogen, en aan dit vermogen wordt een verblijvingsbeding gekoppeld, dan zal de helft van het ingebrachte goed geen huwelijksvoordeel zijn maar als een schenking worden beschouwd.

                                                                                                                7

A. SIBIET, “De langstlevende stiefouder, de zwakke weggebruiker in het Belgisch rechtsverkeer? De invloed van stiefkinderen op de uitwerking van huwelijksvoordelen (artikel 1465 B.W.)” Not.Fisc.M. 2004, 7.

 

10  

3) Samenloop met kinderen uit een voorgaande relatie Artikel 1465 BW heeft als gevolg dat indien de ene echtgenoot door middel van huwelijkscontract meer dan de helft van de aanwinsten van de andere echtgenoot zou ontvangen, terwijl deze in samenloop komt met kinderen van de eerststervende echtgenoot, het gedeelte van de aanwinsten dat het beschikbaar deel overschrijdt als schenking worden aangemerkt. Alles wat de langstlevende verkrijgt dat de helft van het gemeenschappelijk vermogen overschrijdt en het voorbehouden gedeelte van de kinderen overschrijdt, kan worden onderworpen aan inkorting, ongeacht of dit verkregen is via schenking, testament of huwelijkscontract. Er kan geen inkorting plaatsvinden bij gelijke verdeling van de aanwinsten, zelfs niet in aanwezigheid van stiefkinderen8. Op het ogenblik dat de bedingen van ongelijke verdeling worden ingeschreven in het huwelijkscontract zullen zij worden gekwalificeerd als een huwelijksvoordeel, maar zij worden geherkwalificeerd als een schenking op het ogenblik dat de in het huwelijkscontract opgenomen bedingen uitwerking krijgen, bij de ontbinding van het 9 huwelijksvermogensstelsel . In volgend voorbeeld wordt de werking van artikel 1465 BW kort verduidelijkt. Marleen is gescheiden en heeft 4 kinderen. Zij stapt in het huwelijksbootje met Jan. Zij huwen onder het wettelijk stelsel, waarbij ze bepalen dat het volledige gemeenschappelijke vermogen toekomt aan de langstlevende. Bij het overlijden van Marleen zijn er aanwinsten die tijdens het huwelijk zijn gespaard, ten belope van €1.000.000. Dit valt in het gemeenschappelijk vermogen. Daarnaast bezit Marleen eveneens een eigen vermogen van €500.000. Jan ontvangt het totale gemeenschappelijke vermogen in volle eigendom op grond van het verblijvingsbeding, en het vruchtgebruik op het eigen vermogen van Marleen op grond van het erfrecht. Als men de fictieve massa gaat samenstellen dan ziet men dat de nalatenschap bestaat uit €500.000 eigen vermogen en €500.000 aan schenking door het verblijvingsbeding, wat een totaal maakt van €1.000.000. Het beschikbaar deel is een vierde, en bedraagt dus €250.000. De kinderen kunnen inkorting vorderen van het gedeelte dat het beschikbaar deel heeft overschreden. Dit heeft tot gevolg dat Jan zijn helft van de aanwinsten (€500.000) in volle eigendom verkrijgt, het beschikbaar deel (€250.000) in volle eigendom en de rest (€750.000) in vruchtgebruik. Een verblijvingsbeding onder last, krachtens hetwelk het gemeenschappelijk vermogen in volle eigendom aan de langstlevende zal toekomen, onder de verplichting de tegenwaarde van                                                                                                                 8

H. CASMAN en A. VASTERSAVENDTS, De langstlevende echtgenote, Antwerpen, Kluwer, 1982, 90; W. PINTENS, “Familiaal vermogensbeheer in recente nationale en Europese rechtspraak” in W. PINTENS en J. DU MONGH (eds.), Familiaal vermogensbeheer, Antwerpen, Intersentia, 2004, 11; M. PUELINCKX-COENE, Erfrecht, Antwerpen, Kluwer, 1996, 322-323. 9 G. DEKNUDT, “Bedenkingen bij de fiscale behandeling van voordelen tussen echtgenoten bij huwelijkscontract” in C. CASTELEIN, A. VERBEKE en L. WEYTS (eds.), Notariële clausules. Liber amicorum Professor Verstraete, Antwerpen, Intersentia, 2007, 479-481; M. PUELINCKX-COENE, Erfrecht, Antwerpen, Kluwer, 1996, 331; W. PINTENS, B. VAN DER MEERSCH en K. VANWINCKELEN, Inleiding tot het familiaal vermogensrecht, Leuven, UP, 2002, 769.

 

11  

hetgeen aan de eerststervende zou toekomen bij een gelijke verdeling van de gemeenschap aan dienst nalatenschap uit te betalen, kan niet worden beschouwd als een afdoende oplossing10. In de nalatenschap van de eerststervende komt een vordering terecht tegenover de langstlevende, maar de kinderen van de eerststervende hebben recht op hun reserve, in natura, vrij en onbelast. Het verblijvingsbeding onder last blijft een beding van ongelijke verdeling van de gemeenschap. In de praktijk zullen stiefkinderen wel eerder geneigd zijn om af te zien van hun eis tot inkorting bij een verblijfsbeding onder last, aangezien men hier, in tegensteling tot een gewoon verblijfsbeding, over een vordering tegenover de langstlevende beschikt. In het oorspronkelijke artikel 1465 BW werd gesproken van ‘kinderen uit een vroeger huwelijk’, wat leidde tot onduidelijkheid omtrent het toepassingsgebied van dit artikel in de rechtsleer en rechtspraak 11 . In zijn arrest van 22 juli 2004 12 oordeelde het toenmalige Arbitragehof dat er sprake was van een schending van het non-discriminatiebeginsel ten aanzien van voorhuwelijkse kinderen geboren buiten het huwelijk. Artikel 1465 BW heeft immers de bedoeling alle kinderen van de overledene te beschermen aangezien zij geen erfgenamen zijn van de stiefouder. In deze interpretatie oordeelde het Hof niet tot schending te moeten besluiten: “Artikel 1465 BW schendt de artikel 10 en 11 van de Grondwet in de interpretatie dat het enkel de rechten van kinderen uit een vorig huwelijk beschermt en niet de rechten van buitenhuwelijkse kinderen, geboren voor het huwelijk. Dezelfde bepaling schendt de voormelde grondwetsbepalingen niet in de interpretatie dat ze niet enkel de rechten van kinderen uit een vorig huwelijk maar ook de rechten van buitenhuwelijkse kinderen, geboren voor het huwelijk, beschermt.” Ten gevolge van deze uitspraak is de wetgever tussen gekomen door middel van de wet van 10 mei 200713. In het huidige artikel 1465 BW is niet langer sprake van ‘kinderen uit een vroeger huwelijk’ maar van ‘kinderen die niet gemeenschappelijk zijn’. Men zou zich enkele vragen kunnen stellen bij de eventuele discriminatie tussen gemeenschappelijke en niet-gemeenschappelijke kinderen op grond van het onderscheid tussen artikel 1464 BW en 1465 BW, waarbij de niet-gemeenschappelijke kinderen bevoordeeld worden14. Op grond van artikel 1464 BW verkrijgt de langstlevende echtgenoot immers alle aanwinsten na het overlijden van de eerststervende zonder dat er sprake kan zijn van een gift. Dit is anders indien er niet-gemeenschappelijke kinderen zouden zijn aangezien de langstlevende echtgenoot hier slechts de helft van de aanwinsten kan verkrijgen zonder dat er sprake is van een schenking. Het gedeelte van de aanwinsten dat de langstlevende echtgenoot verkrijgt dat de helft van de aanwinsten overschrijdt, zal aan inkorting kunnen                                                                                                                 10

E. BUYSSE, Een nieuw samengesteld gezin! Denk eerder aan later, Gent, Story Publishers, 2011, 19. V., ALLAERT, “Het nieuw samengesteld gezin: nieuwigheden op burgerrechtelijk vlak” in Vlaamse Conferentie Balie Antwerpen, Het gezin 2.0, Antwerpen, Intersentia, 2014, 15-17. 12 Arbitragehof 22 juli 2004, nr. 140/2004, noot G. VERSCHELDEN, T.Not. 2004, 639 en noot R. EEMAN, T.Not 2004, 639-645. 13 Wet van 10 mei 2007 tot wijziging van het Burgerlijk Wetboek ter bevordering van de erfrechtelijke bescherming van buitenhuwelijkse kinderen, BS 3 augustus 2007. 14 E. ALOFS en D. DE RUYSSCHER, Het nieuw samengesteld gezin: recht en geschiedenis, Antwerpen, Maklu, 2014, 89-115. 11

 

12  

worden onderworpen. Men kan zich de vraag stellen of het niet beter is afstand te doen van het Assepoester-erfrecht15 (zie infra), en over te schakelen naar een uniforme regeling. In de rechtsleer wordt de regeling aangehaald waarbij men opteert voor een absolute voorrang voor de langstlevende echtgenoot met betrekking tot (enkel) de aanwinsten 16 . Men wil de aanspraken van de kinderen beperken tot datgene van de nalatenschap dat niet bestaat uit aanwinsten, aangezien dit meestal een sterker familiaal karakter heeft, alsook dat deel van de aanwinsten dat de erflater niet aan zijn echtgenoot wil nalaten. Deze stelling wordt niet unaniem aanvaard, aangezien sommigen in de overtuiging zijn dat gemeenschappelijke en niet-gemeenschappelijke kinderen zich niet in een identieke situatie bevinden, en dus ook niet gelijk behandeld dienen te worden17. Een verblijvingsbeding kan een kind immers volledig onterven, aangezien die niet van de stiefouder kan erven. Daarom voorziet het Burgerlijk Wetboek in een bijkomende bescherming van de stiefkinderen. In dit verband kan eveneens worden gewezen op de discussie in de rechtsleer omtrent de mogelijkheid voor de gemeenschappelijke kinderen om de inkorting te vorderen bij stilzitten van de stiefkinderen. Een bepaalde strekking in de rechtsleer18, waarbij ik mij kan aansluiten, gaat ervan uit dat deze mogelijkheid niet kan worden toegewezen aan de gemeenschappelijke kinderen, aangezien het de bedoeling was van de wetgever om de stiefkinderen te beschermen tegen mogelijke financiële benadeling als gevolg van bepaalde bedingen, zoals een verblijvingsbeding, in het huwelijkscontract. De toekenning van deze mogelijkheid aan de gemeenschappelijke kinderen zou afbreuk doen aan de ratio legis van deze regeling van de wetgever. Bovendien, het toelaten van deze mogelijkheid zou een onverdedigbare discriminatie met zich mee brengen tussen gemeenschappelijke kinderen die al dan niet in samenloop komen met stiefkinderen. Er zijn echter ook andere auteurs19 die de stelling verdedigen dat gemeenschappelijke kinderen, bij stilzitten van de stiefkinderen, wel zelf de inkorting kunnen vorderen op grond van artikel 1465 BW.

B. ZUIVERE SCHEIDING VAN GOEDEREN Naast de wijzigingen die echtgenoten kunnen aanbrengen aan het wettelijk stelsel kunnen ze er ook voor opteren een volledig ander stelsel van toepassing te maken. Men zou hierbij kunnen kiezen voor een stelsel van zuivere scheiding van goederen, waarbij er in beginsel geen gemeenschappelijke maar enkel eigen vermogens van de echtgenoten bestaan, tenzij de                                                                                                                 15

A. VERBEKE, “Assepoester-erfrecht”, T.Not 2011, 439-455. H. CASMAN, “Op zoek naar de draad van Ariadne in de doolhof van de huwelijksvoordelen – of zouden het aanwinstenvoordelen moeten zijn?” in F. SWENNEN en R. BARBAIX (eds.), Over Erven. Liber Amicorum Mieken Puelinckx-Coene, Mechelen, Kluwer, 2006, 83-83. 17 R. BARBAIX, “Koekoekskinderen in het familiaal vermogensrecht” in R. BARBAIX, S. EGGERMONT, N. GEELHAND en F. SWENNEN (eds.), Handboek Estate Planning. Bijzonder deel, 2, Koekoekskinderen, Gent, Larcier, 2008, 37-109. 18 A. SIBIET, “De langstlevende stiefouder, de zwakke weggebruiker in het Belgisch rechtsverkeer? De invloed van stiefkinderen op de uitwerking van huwelijksvoordelen (artikel 1465 B.W.)” Not.Fisc.M. 2004, 12. 19 J. GERLO, Handboek voor familierecht 2: Huwelijksvermogensrecht, Brugge, Die Keure, 2001, 288; M. VAN QUICKENBORNE, A.P.R. Contractuele erfstelling, Brussel, Story-Scientia, 1991, 149. 16

 

13  

echtgenoten hiervan onderling willen afwijken door alsnog bepaalde goederen in een gemeenschappelijk vermogen onder te brengen. In een tweede huwelijk wordt vaker gekozen voor een stelsel van scheiding van goederen, om problemen met de stiefkinderen te vermijden die zouden kunnen rijzen bij de vereffening van het gemeenschappelijk vermogen. Dit stelsel biedt een betere bescherming voor de stiefkinderen in het licht van hun erfrechten, maar aangezien de langstlevende echtgenoot onder dit stelsel het vruchtgebruik op het eventueel gemeenschappelijk vermogen verkrijgt, kan dit een wrange nasmaak achterlaten bij stiefkinderen, vooral wanneer zij zich geconfronteerd zien met een jonge stiefouder (zie infra).

C. ALGEHELE GEMEENSCHAP VAN GOEDEREN Ten slotte hebben de echtgenoten ook de mogelijkheid te kiezen voor een stelsel van algehele gemeenschap. In dit stelsel zullen de echtgenoten in principe niet over een eigen vermogen beschikken, doch zal er enkel een gemeenschappelijk vermogen van hen beide bestaan. Ook op dit stelsel zijn afwijkingen mogelijk door bepaalde goederen of inkomsten alsnog in een eigen vermogen onder te brengen, maar deze afwijkingen mogen geen afbreuk doen aan de essentiële basis van het stelsel.

3. WETTIGE ERFOPVOLGING20 A. ORDEN VAN ERFOPVOLGING De wettige erfopvolging houdt in dat de erflater geen testament heeft opgesteld en geen schenkingen onder levenden heeft gedaan. Het erfrecht wordt in deze gevallen uitsluitend door de wettelijke regelingen bepaald. Er wordt gewerkt met verschillende orden, waarbij deze achtereenvolgens tot de nalatenschap worden geroepen bij ontstentenis van erfgenamen in een voorgaande orde. De belangrijkste categorie van erfgenamen zijn de descendenten, die in het erfrecht ook worden aangeduid als erfgenamen van de eerste orde. De kinderen of hun afstammelingen erven van hun ouders en andere bloedverwanten in opgaande lijn. Alle kinderen, ongeacht of deze binnen, dan wel buiten het huwelijk zijn geboren worden gelijk behandeld en erven van de ouder waarvan ze afstammen. Indien er sprake is van kinderen uit verschillende relaties of huwelijken dan zullen zij niet erven van de ouder waarvan zij niet afstammen. In de tweede orde kan men de bevoorrechte zijverwanten en ascendenten terugvinden. Deze orde omvat broers, zussen en hun afstammelingen alsook de vader en moeder van de overledene. Elke ouder zal in deze orde een vierde van de nalatenschap erven, en de bevoorrechte zijverwanten                                                                                                                 20

C. DECLERCK, J. DU MONGH, W. PINTENS, K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, p. 49-69.

 

14  

zullen het overige van de nalatenschap 21 verkrijgen. Een nadere behandeling van het onderscheid tussen broers en zussen uit hetzelfde of verschillend huwelijk gaat de omvang van deze verhandeling te buiten. De derde orde omvat de ascendenten. De erfgenamen in opgaande lijn zullen enkel tot de nalatenschap worden geroepen indien er geen afstammelingen of bevoorrechte zijverwanten zijn. In deze orde zal kloving plaatsvinden, waardoor de nalatenschap in twee gelijke delen wordt verdeeld tussen de vaderlijke en moederlijke lijn. Binnen elke lijn zal elke ascendent dichtst in graad erven. Indien er verschillende erfgenamen zijn in dezelfde graad, erven zij bij hoofden. In de vierde en laatste graad kan men de gewone zijverwanten terugvinden. Uit artikel 753, eerste lid BW kan worden afgeleid dat de zijverwant in de naaste graad de andere zijverwanten uitsluit. Indien bloedverwanten in de zijlijn in gelijke graad opkomen, dan delen zij bij hoofden tenzij er sprake is van plaatsvervulling. De wettelijke erfopvolging neemt een einde bij de vierde orde.

B. DE LANGSTLEVENDE ECHTGENOOT In het Belgisch erfrecht is bijzonder veel aandacht besteed aan de langstlevende echtgenoot. Door de wet van 14 mei 198122 werd de langstlevende echtgenoot niet langer beschouwd als een onregelmatige erfgenaam, maar als een wettelijke en voorbehouden erfgenaam die tot de nalatenschap is geroepen samen met de bloedverwanten, die hij niet uitsluit maar door wie hij evenmin wordt uitgesloten23. Er zijn verschillende regelingen die in werking kunnen treden afhankelijk van de erfgerechtigde personen waarmee de langstlevende echtgenoot in samenloop zou komen bij de verdeling van de nalatenschap. Een eerste situatie is deze waarbij de langstlevende echtgenoot in samenloop komt met afstammelingen van zichzelf en de overledene. In dit geval zal de langstlevende het vruchtgebruik erven op de volledige nalatenschap en erven de kinderen de blote eigendom hierop. Het reserve van de langstlevende (zie infra) zal proportioneel worden aangerekend op de reserve van de mede-erfgenamen en het beschikbaar deel. In de rechtsleer en rechtspraak werd opgemerkt en, terecht, bekritiseerd dat artikel 745bis BW geen rekening hield met het onderscheid tussen kinderen uit het eerste huwelijk en eventueel daarop volgende huwelijken. Om hieraan tegemoet te komen werd de wet van 22 april 2003 tot wijziging van enkele bepalingen van het Burgerlijk Wetboek in verband met het erfrecht van de langstlevende echtgenoot ingevoerd24 (infra).

                                                                                                                21

Dit gedeelte is afhankelijk van het feit of de decujus één of beide ouder overleeft. Indien beide ouders van de decujus nog in leven zijn, dan zullen de bevoorrechte zijverwanten slechts de helft van de nalatenschap onderling kunnen verdelen. Indien één van beide ouders reeds vooroverleden is beschikken broers, zussen of hun afstammelingen over ¾ van de nalatenschap van de decujus. Wanneer beide ouders reeds vooroverleden zouden zijn zal de volledige nalatenschap worden verdeeld over de bevoorrechte zijverwanten. 22 Wet van 14 mei 1981 tot wijziging van het erfrecht van de langstlevende echtgenoot, BS 27 mei 1981. 23 H. CASMAN en A. SIBIET, “Een positieve ‘Valkeniers’ erfregeling voor de langstlevende stiefouder” in CASTELEIN, C., VERBEKE, A-L., WEYTS, L., Notariële clauslues, Intersentia, 2007, 3-14. 24 Wet van 22 april 2003 tot wijziging van enkele bepalingen van het Burgerlijk Wetboek in verband met het erfrecht van de langstlevende echtgenoot, B.S. 22 mei 2003. Hierna ‘Wet Valkeniers’.

 

15  

Indien er geen afstammelingen zijn van de overledene, maar de langstlevende echtgenoot komt wel in samenloop met andere erfgenamen, dan zal de langstlevende, in het wettelijk stelsel, de volle eigendom verwerven over het gemeenschappelijk vermogen bovenop het vruchtgebruik dat hij zal hebben op de goederen die zich in het eigen vermogen van de decujus bevinden. Eventueel kan in een huwelijkscontract een beding worden opgenomen op basis waarvan hij de volle eigendom op het gemeenschappelijk vermogen bekomt. Op die manier komt dit vermogen hem niet toe ten gevolge van het erfrecht, maar via het beding in het huwelijkscontract25. Als er sprake zou zijn van een stelsel van zuivere scheiding van goederen dan erft de langstlevende enkel het vruchtgebruik op de gehele nalatenschap. Bij toepassing van een stelsel van algemene gemeenschap van goederen komt het erop neer dat de langstlevende de gehele nalatenschap in volle eigendom zal verkrijgen. Wanneer ten slotte de langstlevende niet in samenloop komt met afstammelingen noch andere erfgenamen dan erft hij de volle eigendom van de gehele nalatenschap.

4. KLOVING In het Belgisch erfrecht zijn er twee types van kloving te vinden. Er is sprake van gewone of grote kloving vanaf de derde orde, indien er enkel ascendenten en/of andere zijverwanten tot de nalatenschap worden geroepen. Kleine kloving is reeds mogelijk vanaf de tweede orde, wanneer geprivilegieerde zijverwanten, geboren uit verschillende relaties, tot de nalatenschap worden geroepen. Kleine kloving zal dus mogelijk zijn indien naast volle broers/zussen ook halfbroers-en zussen tot de nalatenschap worden geroepen, of wanneer enkel halfbroers–en zussen tot de nalatenschap komen. De techniek van kleine kloving bestaat eruit om het aandeel dat de bevoorrechte zijverwanten toekomt, afhankelijk van het aantal overlevende ouders, in twee gelijke delen te verdelen zoals bepaald in artikel 752 BW. De ene helft zal toekomen aan de vertegenwoordigers van de vaderlijke lijn, en de andere helft aan de vertegenwoordigers van de moederlijke lijn. Indien er volle broers en zussen tot de nalatenschap komen, zullen zij erven in beide lijnen. De halfbroers- en zussen zullen enkel erven in de lijn van de gemeenschappelijke ouder. Eén en ander wordt duidelijk in volgend voorbeeld: ik heb één volle zus en één halfzus langs vaderszijde. Bij mijn overlijden, indien mijn beide ouders nog in leven zijn en zij dus elk vast ¼ van mijn nalatenschap zullen verkrijgen, zal de helft van mijn nalatenschap moeten verdeeld worden onder mijn beide zussen. Het resterende gedeelte zal verdeeld worden onder de moederlijke lijn en de vaderlijke lijn. Aangezien mijn volle zus als enige de moederlijke lijn vertegenwoordigt, krijgt zij dat1/4. In de vaderlijke lijn zullen zij beide kunnen erven, en verkrijgen zij elk 1/8. Mijn halfzus zal dus uiteindelijk 1/8 verkrijgen, en mijn volle zus 3/8.                                                                                                                 25

J., VERSTRAETE, “Erfrecht en familierecht. De toestand van de nieuw samengestelde gezinnen”, T. Not. 2010, afl. 7-8, 375-376.

 

16  

Indien er geen enkele vertegenwoordiger meer is in de ene lijn, zal de volledige nalatenschap toekomen aan de andere lijn. Deze wettelijke bepaling is van groot belang in nieuw samengestelde gezinnen. Indien twee mensen, die reeds kinderen hebben uit een voorgaande relatie, een nieuw gezin opbouwen kunnen zij beslissen ook samen nog enkele kinderen te verwekken. De kinderen uit de voorgaande relaties zullen dan in de nalatenschap in samenloop komen met halfbroers-en zussen. Net zoals in de nalatenschap van de zorgouder waarbij de kinderen van de partner niet op gelijke voet kunnen worden behandeld als de eigen kinderen, zullen halfbroers-en zussen niet op gelijke wijze behandeld kunnen worden als de volle broers en zussen26. Een andere, belangrijke, lacune in het huidige Belgisch erfrecht is het ontbreken van een wettelijke regeling omtrent de rechten van stiefbroersen zussen in de nalatenschap van de erflater. Stiefbroers-en zussen worden in het erfrecht als vreemden van elkaar beschouwd, wegens het ontbreken van een gemeenschappelijke ouder, met hoge successierechten tot gevolg (zie infra).

5. TESTAMENTAIRE AFWIJKINGEN A. AFWIJKINGEN VERBAND HOUDENDE MET DE BLOEDVERWANTEN Door middel van een testament heeft men de mogelijkheid af te wijken van de regels van de wettelijke erfopvolging. De wetgever heeft dit mogelijk gemaakt, maar heeft tevens een aantal grenzen ingesteld ter bescherming van bepaalde erfgenamen. De erflater zal bij testament enkel kunnen beschikken over het beschikbaar deel. Het essentiële artikel voor het bepalen van het beschikbaar en voorbehouden deel is artikel 913 BW. De verhouding tussen beide is afhankelijk van het aantal afstammelingen: Beschikbaar deel

Reserve

1 kind

½

½

2 kinderen

1/3

2/3

3 of meer kinderen

¼

¾

Voor de bepaling van het aantal reservataire kinderen worden alle kinderen in aanmerking genomen, ongeacht of deze uit dan wel buiten het huwelijk zijn geboren. Sinds de wet van 31

                                                                                                                26

Er zijn verschillende auteurs die ervoor pleiten om net zoals in Frankrijk halfbroers- en zussen gelijke rechten toe te kennen in het wettelijk erfrecht als volle broers en zussen. Zie W. PINTENS, “Het nieuwe Franse erfrecht als voorbeeld voor een Belgische hervorming?” in J. BAEL, H. BOCKEN, S. DEVOS, C. ENGELS, P. VANDENBERGHE en A. WYLLEMAN (eds.), Liber amicorum Christian De Wulf, Brugge, Die Keure, 2003, 181; M. PUELINCKX-COENE, “Hoe verouderd is ons erfrecht?” in E. ALOFS (ed.), Liber amicorum Hélène Casman, Antwerpen, Intersentia, 2013, 374-375.

 

17  

maart 198727 worden kinderen geboren uit overspel op gelijke voet geplaatst met wettige kinderen. In het geval dat de overledene geen afstammelingen nalaat, varieert het beschikbaar deel naar gelang er ascendenten zijn in de vaderlijke en/of moederlijke lijn. Indien in beide lijnen nog erfgenamen in leven zijn die erfgerechtigd zijn, dan wordt het beschikbaar gedeelte vastgesteld op de helft. Beide lijnen zullen immers gerechtigd zijn op een vierde van de nalatenschap, toekomend aan de dichtste ascendent. Indien in één van beide lijnen geen erfgerechtigde ascendenten meer in leven zijn dan zal het beschikbaar gedeelte oplopen tot ¾, daar enkel de lijn waarin zich nog overlevende ascendenten bevinden aanspraak zal kunnen maken op een vierde van de nalatenschap.

B. AFWIJKINGEN VERBAND HOUDENDE MET DE LANGSTLEVENDE ECHTGENOOT Bij het bepalen van het reserve van de langstlevende echtgenoot moet een onderscheid worden gemaakt tussen het abstracte reserve en het concrete reserve. Het abstracte reserve heeft betrekking op het vruchtgebruik op de helft van de goederen van de nalatenschap. Het vruchtgebruik op de gezinswoning en de daarin aanwezige huisraad wordt aangeduid als het concrete reserve, en dat kan men in geen geval ontnemen van de langstlevende echtgenoot indien deze gezinswoning volledig tot de nalatenschap of tot het gemeenschappelijk vermogen behoort. Echtgenoten in een wettelijk stelsel kunnen elkaar burgerrechtelijk gaan beschermen op verschillende manieren: via huwelijksovereenkomst, door een schenking, in een testament of door een beding van aanwas. i.

HUWELIJKSOVEREENKOMST

Door in hun huwelijkscontract bepaalde clausules op te nemen, kan worden afgeweken van de regel van gelijke verdeling van de gemeenschapsgoederen. Echtgenoten die ervoor opteren elkaar zo veel mogelijk te bevoordelen zullen huwen onder het wettelijk stelsel, of zelfs het stelsel van algehele gemeenschap. Er zijn verschillende manieren waarop echtgenoten beroep kunnen doen om elkaar te bevoordelen, zoals een beding van ongelijke verdeling of een contractuele erfstelling aan de langstlevende echtgenoot. Dit laatste is een overeenkomst waarbij een persoon kan beschikken over het geheel of een gedeelte van zijn nalatenschap voor de tijd dat hij niet meer in leven zal zijn. Echtgenoten kunnen hierdoor overeenkomen dat de eerststervende echtgenoot het geheel of een gedeelte van zijn nalatenschap aan de andere echtgenoot vermaakt. Indien deze contractuele erfstelling is opgenomen in de huwelijksovereenkomst kan deze niet meer eenzijdig worden gewijzigd, in tegenstelling tot een contractuele erfstelling opgemaakt bij afzonderlijke notariële akte. Hieraan kan dan eventueel een keuzerecht voor de                                                                                                                 27

 

Wet van 31 maart 1987 tot wijziging van een aantal bepalingen betreffende de afstamming, B.S. 27 mei 1987.

18  

langstlevende worden gekoppeld, waardoor deze zelf de goederen mag kiezen die het beschikbaar gedeelte van de nalatenschap uitmaken, en hem dus zullen toekomen. ii.

SCHENKING

Daarnaast kunnen echtgenoten elkaar ook begiftigen tijdens het leven via een notariële schenking, een bankgift of een handgift. Deze schenkingen zijn steeds vatbaar voor inkorting en kunnen ad nutum28 worden herroepen, indien ze niet zijn opgenomen in de huwelijksovereenkomst. Echtgenoten die elkaar wederzijds willen begiftigen dienen dat te doen in hun huwelijkscontract, aangezien dit de enige uitzondering is op het verbod een wederzijdse schenking te doen. Men kan elkaar niet alleen begiftigen met tegenwoordige goederen, maar tevens met toekomstige goederen waardoor er sprake is van een contractuele erfstelling (supra). Deze contractuele erfstelling vormt een uitzondering op het verbod overeenkomsten te sluiten over niet opengevallen nalatenschappen. Een schenking gebeurt steeds buiten deel en wordt aangerekend op het beschikbaar deel. Indien dit beschikbaar deel is overschreden ten gevolge van de schenking, zal inkorting ten belope van dat meerdere kunnen worden gevorderd. Het is niet ondenkbaar dat de erflater voor zijn eventuele huwelijk reeds verschillende schenkingen heeft gedaan, en zijn beschikbaar gedeelte reeds heeft bereikt waardoor hij zijn nieuwe echtgenoot niet meer kan begiftigen en haar enkel het vruchtgebruik op de nalatenschap zal kunnen doen toekomen. iii.

TESTAMENT

Ook via een testament kan de ene echtgenoot de andere begunstigen. Aangezien een testament slechts uitwerking heeft vanaf het overlijden van de testator zullen successierechten moeten worden betaald (infra). Dat is echter niet het grootste nadeel van een testament. Aangezien een testament eenzijdig wordt opgesteld is dit steeds herroepbaar, zonder dat de instemming of zelfs het medeweten van de andere echtgenoot vereist is. Bovendien moet ook hier rekening worden gehouden met het risico dat de kinderen inkorting vorderen indien het beschikbaar gedeelte wordt overschreden. Net zoals bij de contractuele erfstellingen kan hieraan een keuzerecht worden verbonden 29.

                                                                                                                28

Dit houdt in dat er geen vormvereisten aan de herroeping verbonden zijn en dat er geen redenen voor de herroeping moeten worden gegeven. De herroeping is voltrokken door de enkele wil van de schenker en kan tevens stilzwijgend gebeuren. De herroeping gebeurt met terugwerkende kracht. Alle rechten die de begiftigde op de geschonken goederen heeft toegestaan en alle handelingen ter vervreemding worden ontbonden. 29 J. DU MONGH, “Inbreng en inkorting” in W. PINTENS (ed.), De vereffening van de nalatenschap, Antwerpen, Intersentia, 2007, 116-117; M. COENE, “Clausules aangaande het erfrecht van de langstlevende echtgenoot in contractuele erfstellingen, giften tussen echtgenoten of testamenten, in schenkingen aan andere personen, en familieschikkingen” in L. WEYTS (ed.), Clausules over het erfrecht van de langstlevende echtgenoot, Antwerpen, Kluwer, 1983, 19.

 

19  

iv.

BEDING VAN AANWAS

Ten slotte kunnen echtgenoten ook gebruik maken van een beding van aanwas indien zij overgaan tot de aankoop van een onroerend goed, al kunnen ook roerende goederen het voorwerp van een aanwasbeding uitmaken30. Een beding van aanwas is een kanscontract, waarbij partijen die een (onroerend) goed in onverdeeldheid bezitten overeenkomen dat het gedeelte van de eerststervende echtgenoot zal aangroeien bij het gedeelte van de langstlevende echtgenoot. Dit beding wordt gesloten onder de opschortende voorwaarde van overlijden en heeft dus maar uitwerking op het ogenblik van overlijden van de eerststervende. Het aanwasbeding kan zowel in de aankoopakte worden opgenomen, als in een latere akte worden opgenomen. Dit dient te worden beschouwd als een kanscontract aangezien men niet op voorhand kan weten welke echtgenoot als eerste zal komen te overlijden, maar de kansen op winst en verlies moeten voor beide echtgenoten gelijk zijn. Het bezwarend karakter drukt zich uit in het feit dat er voor beide echtgenoten gelijke overlevingskansen bestaan, gebaseerd op geslacht, leeftijd en gezondheidstoestand. Wanneer gebruik wordt gemaakt van een beding van aanwas en niet kan worden bewezen dat het gaat om een contract onder bezwarende titel, staan stiefkinderen in een relatief sterke positie. Zij zullen dan de inkorting kunnen vorderen ten belope van datgene dat het beschikbaar deel heeft overschreden. Het zou onlogisch zijn indien echtgenoten de techniek van beding van aanwas zomaar kunnen aanwenden om de beschermende regels voor stiefkinderen overboord te gooien en hen te onterven. v.

CORRECTIES BINNEN HET STELSEL VAN SCHEIDING VAN GOEDEREN

Ook binnen het stelsel van scheiding van goederen kunnen bepaalde correcties worden aangebracht. In de eerste plaats denkt men daarbij aan de mogelijkheid van het intern toegevoegd gemeenschappelijk vermogen. Op die manier kunnen de echtgenoten een beperkte gemeenschap ontwikkelen, bestaande uit één of meerdere goederen en de eventueel daarbij horende schulden. Bij de ontbinding van deze beperkte gemeenschap zal elke echtgenoot rechten hebben op de helft hiervan, en indien er nietgemeenschappelijke kinderen zijn zal artikel 1465 BW toepassing vinden. Daarnaast kan in de huwelijksovereenkomst eveneens een verrekeningsbeding zijn opgenomen. Dit creëert een fictie alsof de aanwinsten tot het ‘gemeenschappelijk vermogen’ behoren, en dat er een verrekening van deze aanwinsten zal plaatsvinden. Die verrekening houdt in dat de echtgenoot met de meeste aanwinsten aan de andere echtgenoot een vergoeding dient te betalen ten belope van de helft (al kan dat ook een ander breukdeel zijn) van het verschil tussen de waarde van het door die echtgenoot opgebouwde vermogen en de waarde van het door de andere echtgenoot opgebouwde vermogen. Deze verrekening kan periodiek gebeuren, bijvoorbeeld op het einde van elk jaar, maar aangezien dit een stipte boekhouding vereist kiezen de meeste echtparen voor een finaal verrekeningsbeding. De nalatenschap van de langstlevende echtgenoot bestaat in dat geval uit alle goederen van                                                                                                                 30

Voorafgaande beslissing nr. 700.062 van 24 juli 2007. Deze beslissing had betrekking op aandelen van een familievennootschap.

 

20  

het eigen vermogen van de eerststervende, te verminderen met een schuld ingevolge het beding van de verrekening van de aanwinsten. Deze verrekening hoeft dus niet bij helften te gebeuren, maar kan ook gebaseerd zijn op een ander breukdeel of men zou kunnen bepalen dat bij ontbinding van het huwelijk door overlijden alle aanwinsten de langstlevende echtgenoot zullen toekomen. De bedoeling van het verrekeningsbeding heeft de bedoeling de minst vermogende echtgenoot te beschermen, maar indien deze als eerste zou komen te overlijden zal de meest vermogende echtgenoot in dit geval slechts de helft van de aanwinsten kunnen vererven. De erfenis van de eerststervende echtgenoot zou groter zijn, dan indien er niets was geregeld, waardoor er meer successierechten moeten betaald worden. Dat kan worden vermeden door aan het verrekeningsbeding een facultatief karakter te verbinden. De langstlevende echtgenoot heeft aldus de mogelijkheid te kiezen of het verrekeningsbeding al dan niet uitwerking moet krijgen. Het Hof van Beroep te Antwerpen31 aanvaardt de stelling, geopperd in de rechtsleer32, dat er sprake is van een huwelijksvoordeel, ongeacht het huwelijksvermogensstelsel, telkens een echtgenoot een voordeel bekomt uit de werking, samenstelling of verdeling van het huwelijksvermogensstelsel, waarbij deze echtgenoot huwelijkse aanwinsten verkrijgt, ook al zijn dit alle aanwinsten of ook al vallen deze aanwinsten niet in het gemeenschappelijk vermogen. Indien er kinderen zijn uit een voorgaande relatie wordt de kwalificatie als huwelijksvoordeel bij toepassing van artikel 1465 BW tot de helft van de aanwinsten beperkt.

                                                                                                                31

Antwerpen 24 juni 2008, TEP 2008, afl. 4, 356. H. CASMAN, Het begrip huwelijksvoordelen, Antwerpen, Maklu, 1976, 266-268; H. CASMAN en A. VERBEKE, “Belastbaarheid van huwelijksvermogensrechtelijke verkrijgingen”, Not.Fisc.M., 2007, 32. 32

 

21  

TITEL II. NIEUW SAMENGESTELDE GEZINNEN: DE PROBLEMEN VAN VANDAAG

1. MOEILIJKHEDEN OP ERFRECHTELIJK VLAK A. GELIJKHEID ONDER KINDEREN In een nieuw samengesteld gezin kunnen zich problemen van uiteenlopende aard stellen. Een eerste belangrijke problematiek stelt zich in de situatie waarbij één of beide echtgenoten kinderen heeft uit een voorgaande relatie, en de nieuwe echtgenoten besluiten eventueel ook één of meerdere gezamelijke kinderen te nemen. Indien de kinderen uit het voorgaande huwelijk sinds hun kindertijd deel uitmaken van het nieuw samengestelde gezin, worden zij voor de nieuwe partner van hun ouder vaak gelijk gesteld met de eigen kinderen. Deze kinderen zullen in ons Belgisch erfrecht echter niet op gelijke voet behandeld worden, maar zullen enkel kunnen erven vanuit de moederlijke of vaderlijke lijn in hun nieuw samengestelde gezin. In ons huidige recht wordt immers nog steeds de nadruk gelegd op de biologische afstammingsband, en wordt slechts in beperkte mate rekening gehouden met de socio-affectieve band die een kind kan hebben met de nieuwe partners van zijn ouders. Een bloedverwantschap, in de zin van artikel 731 BW, ontstaat door de vestiging van een juridische afstammingsband33. De juridische bevestiging van deze afstammingsband doet erfrechtelijk aanspraken ontstaan, zelfs indien dit niet overeenstemt met de biologische werkelijkheid34. Indien de nieuwe partner de kinderen van zijn partner wenst te bevoordelen, dan dient deze tegenwoordig een testament op te stellen om, binnen de grenzen van zijn beschikbaar deel, deze kinderen iets na te laten of er moet gewerkt worden met schenkingen onder levenden, maar ook hier is men beperkt door de reservataire aanspraken van de voorbehouden erfgenamen. Naast deze beperkte mogelijkheden van rechtstreekse bevoordeling van de eigen kinderen van de nieuwe partner, kan de nieuwe partner eventueel opteren voor een onrechtstreekse bevoordeling door middel van een beding in het huwelijkscontract waarbij de nieuwe partner gerechtigd zal zijn op een proportioneel groter erfdeel bij zijn overlijden, waardoor de kinderen van de nieuwe partner bij diens overlijden tevens aanspraak zullen maken op een groter erfdeel dan oorspronkelijk zonder enige regeling35.

                                                                                                                33

M. PUELINCKX-COENE, Erfrecht, Antwerpen, Kluwer, 1996, 179; C. CASTELEIN en T. WUYTS, “Erft het naaste bloed het goed? Over bloed, afstamming en erfrecht” (noot onder GwH 7 november 2007), T.Fam. 2008, 48. 34 R. BARBAIX en A.-L. VERBEKE, Beginselen erfrecht, Brugge, Die Keure, 2013, 66. 35 J., VERSTRAETE, “Erfrecht en familierecht. De toestand van de nieuw samengestelde gezinnen”, T. Not. 2010, afl. 7-8, 377-378.

 

22  

B. BESCHERMING VAN DE ERFRECHTELIJKE AANSPRAKEN VAN KINDEREN Een ander probleem waar nieuw samengestelde gezinnen mee te kampen hebben, is de bescherming van de kinderen uit voorgaande relaties tegen de aanspraken van de nieuwe echtgenoot. Het wettelijk erfrecht, waarbij de langstlevende echtgenoot sterk wordt beschermd, wordt in nieuw samengestelde gezinnen vaak als te verregaand beschouwd36. De langstlevende echtgenoot verkrijgt immers het vruchtgebruik op de gehele nalatenschap van de eerststervende binnen het wettelijk stelsel. Indien deze eerststervende diegene is met kinderen uit een voorgaand huwelijk, dan zou dit voor deze kinderen bijzonder vervelend kunnen uitvallen. De nalatenschap van de eerststervende bestaat immers niet alleen uit goederen in het gemeenschappelijk vermogen, maar bevat tevens de ingekorte goederen alsook goederen die door de eerststervende als voorschot op erfdeel werden geschonken. Deze goederen kunnen dus tijdens het leven van de eerststervende reeds door hem aan zijn kinderen uit een voorgaand huwelijk zijn geschonken, maar bij zijn overlijden zal zijn tweede echtgenoot vruchtgebruik kunnen uitoefenen op al deze goederen tot aan haar overlijden. De eerststervende zal dit onbedoelde effect niet voor ogen hebben gehad ten tijde van de schenking, maar alsnog moet er rekening mee worden gehouden. Ten gevolge van het ontbreken van een bloedband tussen de kinderen van de eerststervende en zijn nieuwe echtgenoot, de stiefouder, gaat alles wat door de stiefouder in volle eigendom wordt verworven definitief verloren voor de kinderen. Zelfs wanneer de erflater zijn kinderen maximaal wil beschermen, door te huwen onder het stelsel van zuivere scheiding van goederen, zullen de kinderen een deel van de nalatenschap naar de langstlevende echtgenoot zien gaan. In deze gevallen blijven de kinderen achter met een zogenaamde ‘Assepoester-kater’. De vrees van de erflater dat zijn kinderen benadeeld zullen worden bij de verdeling van diens nalatenschap kan ertoe leiden dat de erflater, al dan niet onder druk van zijn kinderen, besluit niet in het huwelijksbootje te stappen. Hieronder volgt een bespreking van de verschillende wettelijke instrumenten die kunnen worden gehanteerd om de erfrechtelijke aanspraken van de afstammelingen van de erflater te beschermen, en deze te harmoniseren met de erfrechtelijke aanspraken van de echtgenoot.

i.

WET VALKENIERS

De wetgever heeft voor deze problematiek een beperkte oplossing voor gevonden, door middel van de Wet Valkeniers uit 2003. Door deze wet heeft de stiefouder de mogelijkheid, doch niet de verplichting, om te verzaken aan zijn erfrecht als langstlevende echtgenoot wat betreft het abstract reserve. Het concreet reserve zal steeds                                                                                                                 36

A. VERBEKE, Knelpunten Familiaal Vermogensrecht 2003, Brussel, Larcier, 2003, 28-40; A. VERBEKE, “Assepoester-erfrecht”, T.Not 2011, 439-455.

 

23  

behouden blijven en kan niet het voorwerp uitmaken van een verzaking ten gevolge van een erfafspraak. Door middel van de wet Valkeniers staat het aanstaande echtgenoten vrij hun erfaanspraken vrij te regelen in een huwelijkscontract, indien één of beide echtgenoten reeds afstammelingen heeft of hebben uit een voorgaande relatie 37 . De juridische grondslag van deze regeling is artikel 1388, tweede lid BW, dat luidt als volgt: “De echtgenoten kunnen bij huwelijkscontract of bij wijzigingsakte, wanneer op dat tijdstip een van hen één of meer afstammelingen heeft die voortkomen uit een andere relatie van voor hun huwelijk of die geadopteerd worden voor hun huwelijk, of afstammelingen van de geadopteerden, geheel of ten dele, zelfs zonder wederkerigheid, een regeling treffen over de rechten die de ene in de nalatenschap van de andere kan uitoefenen. Deze regeling doet geen afbreuk aan het recht van de ene, om bij testament of bij akte onder levenden te beschikken ten gunste van de andere en kan in geen geval aan de langstlevende het recht van vruchtgebruik ontnemen van het onroerend goed dat bij het openvallen van de nalatenschap van de eerststervende het gezin tot voornaamste woning diende en van het daarin aanwezige huisraad, volgens de voorwaarden bepaald in artikel 915bis, §§2 tot 4.” Dit wettelijk ingrijpen is een belangrijke uitzondering op het verbod van erfovereenkomsten. Door het invoeren van een tweede lid aan artikel 1388 BW werd tevens een zin toegevoegd aan artikel 1130, tweede lid BW. Deze luidt hierdoor als volgt: ‘Er mogen geen overeenkomsten afgesloten worden over nog niet opengevallen nalatenschappen, tenzij in de gevallen bij de wet bepaald’. Deze laatste zinsnede verwijst naar de Wet Valkeniers38. Deze regeling kan enkel worden getroffen door middel van een huwelijkscontract of een akte tot wijziging van het huwelijksvermogensstelsel, wat steeds de tussenkomst van een notaris veronderstelt39. Er wordt als voorwaarde voor de mogelijke toepassing van deze regeling gesteld dat minstens één van de echtgenoten een afstammeling heeft uit een voorgaande relatie. Het begrip ‘afstammeling’ dient ruim te worden geïnterpreteerd, waardoor ook kleinkinderen, achterkleinkinderen en kinderen uit een voorhuwelijkse adoptie in aanmerking komen40. GREGOIRE41 verdedigt de stelling dat de voorwaarde van het bestaan van een voorkind42 moet bestaan op zowel het tijdstip van het afsluiten van het huwelijkscontract als op de dag van het huwelijk, omdat de geldigheid van het                                                                                                                 37

Zie Parl.St Kamer 2001-02, nr. 50-1353. M. PUELINCKX-COENE, “De Wet Valkeniers, een gemiste kans?” in W. PINTENS (ed.), De vereffening van de nalatenschap, Antwerpen, Intersentia, 2007, 4-5. 39 H. CASMAN en A. SIBIET, “Een positieve Valkeniers erfregeling voor de langstlevende stiefouder” in C. CASTELEIN, A. VERBEKE en L. WEYTS (eds), Notariële clausules, Liber amicorum Professor Johan Verstraete, Antwerpen, Intersentia, 2007, 8; M. PUELINCKX-COENE, “De Wet Valkeniers, een gemiste kans?” in W. PINTENS (ed.), De vereffening van de nalatenschap, Antwerpen, Intersentia, 2007, 11. 40 P. DELNOY, “Une nouvelle possibilité de priver le conjoint de ses droits successoraux supplétifs et de sa réserve héréditaire abstraite”, Rev.not.b 2004, 232. 41 M. GRÉGOIRE, “Propositions en vue de l’application de la loi Valkeniers”, Notamus, 2004, 49. 42 D.w.z. een afstammeling uit een andere relatie van voor het huwelijk. 38

 

24  

huwelijkscontract dient te worden beoordeeld op het ogenblik van het huwelijk. Een dergelijke regel is echter niet in de wet ingeschreven, en wordt ook niet aanvaard door de rechtsleer43. De bedoeling van deze regeling was het beschermen van de stiefkinderen, evenwel is het voldoende dat slechts één van de echtgenoten afstammelingen heeft uit een voorgaande relatie. Het is zelfs mogelijk dat de echtgenoot die géén afstammelingen heeft, beroep doet op deze regeling. Er is geen vereiste van wederkerigheid, waardoor de ene echtgenoot de erfaanspraken in zijn nalatenschap kan beperken ten aanzien van de andere echtgenoot zonder dat deze laatste hetzelfde regelt44. Dit legt de weg open voor eventuele vraagstukken omtrent discriminatie tussen echtgenoten die al of niet afstammelingen hebben uit een voorgaande relatie. Verschillende auteurs pleiten er dan ook voor deze regeling open te stellen voor alle echtgenoten45. De regeling betreft een overeenkomst tussen de echtgenoten, waarbij de kinderen niet kunnen tussen komen. Men kan een regeling treffen betreffende het geheel of slechts een gedeelte van de nalatenschap, en de bedingen die in de overeenkomsten worden opgenomen kunnen in drie categorieën worden onderverdeeld, die hieronder zullen worden besproken. 1) Bedingen die de erfaanspraken van de langstlevende echtgenoot beperken Indien echtgenoten geen afwijkende regeling treffen, dan zal het wettelijk erfrecht toepassing vinden. Op grond hiervan verkrijgt de langstlevende echtgenoot het vruchtgebruik op de helft van de nalatenschap (abstract reserve), met een minimum van het vruchtgebruik op de gezinswoning en de aldaar aanwezige huisraad (concreet reserve). Door gebruik te maken van de Wet Valkeniers kunnen de erfrechtelijke aanspraken van de langstlevende echtgenoot worden beperkt, zonder evenwel afbreuk te kunnen doen aan het recht op het vruchtgebruik van de gemeenschappelijke woning. Het is voornamelijk in gezinnen waar de nalatenschap een zekere omvang heeft dat deze regeling een effect zal hebben, maar in de meeste gezinnen is er slechts één onroerend goed, dat tevens het leeuwendeel van de nalatenschap omvat. In dergelijke gezinnen is de uitwerking van de wet Valkeniers beperkt. Bovendien vormt de gezinswoning voor de stiefkinderen het meest sentimentele bestanddeel van de nalatenschap. De doelstelling van de wetgever om de stiefkinderen te beschermen en intrafamiliale ruzies te vermijden                                                                                                                 43

R. DEKKERS, Handboek Burgerlijk Recht, III, 2e uitg., Brussel, Bruylandt, 1971, nr. 9 met verwijzing naar Cass. 25 februari 1839, Pas. 1839, 20; H. CASMAN en A. SIBIET, “Een positieve Valkeniers erfregeling voor de langstlevende stiefouder” in C. CASTELEIN, A. VERBEKE en L. WEYTS (eds), Notariële clausules, Liber amicorum Professor Johan Verstraete, Antwerpen, Intersentia, 2007, 9. 44 J. BAEL, “Erfenissen, schenkingen en testamenten” in X., Rechtskroniek voor het notariaat. Deel 5. Familierecht, Brugge, Die Keure, 2004, 114. 45 H. CASMAN en A. SIBIET, “Een positieve Valkeniers erfregeling voor de langstlevende stiefouder” in C. CASTELEIN, A. VERBEKE en L. WEYTS (eds), Notariële clausules, Liber amicorum Professor Johan Verstraete, Antwerpen, Intersentia, 2007, 8.

 

25  

kan dus niet worden bereikt. Sommige auteurs46 gaan ervan uit dat de Wet Valkeniers niet de mogelijkheid biedt afstand te doen van de concrete reserve en de bijhorende rechten. Deze visie gaat ervan uit dat een echtgenoot, zelfs bij een Valkeniersregeling, niet rechtsgeldig afstand kan doen van het recht de omzetting van het vruchtgebruik van de preferentiële goederen te vorderen, vòòr het overlijden van de andere echtgenoot. Andere rechtsgeleerden47 baseren zich op een logische lezing van artikel 1388, eerste lid B.W. en gaan ervan uit dat de wetgever aan de langstlevende enkel het recht wou toekennen om te kunnen blijven wonen in de gezinswoning. Hierdoor zal het niet mogelijk zijn dat de langstlevende op voorhand afstand doet van zijn vetorecht tegen een omzetting, aangezien dit de beoogde bescherming in het gedrag brengt. Het is echter wel mogelijk afstand te doen van het recht zélf de omzetting te vorderen. Hiermee zou de langstlevende immers aangeven dat hij de gezinswoning niet langer wil betrekken, en dat ligt niet binnen de door de wetgever beoogde bescherming. Volgens COENE kan de echtgenoot, die eigenaar is van de woning de gezinswoning schenken aan één of alle kinderen, onder voorbehoud van vruchtgebruik. Indien de mede-echtgenoot hiermee instemt, doet de langstlevende afstand van het recht inkorting van die schenking te vragen48. Op die manier omzeilt men het concreet reserve van de langstlevende en wordt deze (quasi) volledig onterfd. De echtgenoten kunnen elkaar verschillende rechten ontnemen, gaande van de mogelijkheid dat de langstlevende echtgenoot wordt uitgesloten van alle erfrechten uitgezonderd het vruchtgebruik op de gezinswoning, over de mogelijkheid dat de echtgenoot zijn reserve enkel kan inroepen tegen de gemeenschappelijke kinderen en niet de stiefkinderen49, tot de mogelijkheid dat de reserve een kleiner deel bevat zoals het vruchtgebruik op 1/3 van de nalatenschap. Het is voor de echtgenoot echter niet mogelijk om elkaar het recht te ontzeggen een boedelbeschrijving te laten opmaken en er kan niet worden verzaakt aan het recht levensonderhoud te vorderen ten laste van de nalatenschap zoals bepaald in artikel 205bis BW50. Zoals hoger reeds werd gesteld kan eveneens geen afbreuk worden gedaan aan het recht op vruchtgebruik van de gemeenschappelijke woning en de daarin aanwezige huisraad.

                                                                                                                46

J. BAEL, “Erfenissen, schenkingen en testamenten” in Rechtskroniek voor het Notariaat, deel 5, Brugge, Die Keure, 2004, 108; J. DU MONGH, “Het erfrecht van de langstlevende echtgenoot: de Wet Valkeniers van 22 april 2003”, RW 2003-04, 1532. 47 P. DELNOY, “Le pacte Valkeniers”, TBBR 2007, 348; J. VERSTRAETE, “Pactes sur succession future” in Rép.not., Brussel, Larcier, 2005, 40. 48 M. PUELINCKX-COENE, “De Wet Valkeniers, een gemiste kans?” in W. PINTENS (ed.), De vereffening van de nalatenschap, Antwerpen, Intersentia, 2007, 18-19. 49 P. DELNOY, “Une nouvelle possibilité de priver le conjoint de ses droits successoraux supplétifs et de sa réserve héréditaire abstrait”, Rev.not.b 2004, 240. 50 J. VERSTRAETE, “Erfovereenkomsten” in X., Familiale vermogensplanning 2003-2004, Mechelen, Kluwer, 2004, 96-97; M. PUELINCKX-COENE, “De Wet Valkeniers, een gemiste kans?” in W. PINTENS (ed.), De vereffening van de nalatenschap, Antwerpen, Intersentia, 2007, 17.

 

26  

2) Bedingen die de erfaanspraken van de langstlevende echtgenoot wijzigen Echtgenoten kunnen er eveneens voor opteren hun erfaanspraken niet te beperken, maar te wijzigen. We denken hierbij aan het wijzigen van het voorbehouden deel van de langstlevende echtgenoot in de vorm van een lijfrente. Men heeft tevens de mogelijkheid een recht van bewoning toe te kennen, in de plaats van een vruchtgebruik. Ten slotte zou men ook kunnen bepalen dat het reservatair vruchtgebruik van de langstlevende echtgenoot in de eerste plaats zal worden aangerekend op het beschikbaar deel van de nalatenschap. Volgens BAEL is het omgekeerde wellicht niet mogelijk, en kan men niet bepalen dat het vruchtgebruik van de langstlevende in de eerste plaats zal worden aangerekend op het voorbehouden deel van de afstammelingen 51. 3) Bedingen die de erfaanspraken van de langstlevende echtgenoot verhogen Het was niet de bedoeling van de wetgever bij de invoering ervan, maar het is mogelijk om de erfaanspraken van de langstlevende te vergroten gebaseerd op de Valkeniersregeling. Men kan geen afbreuk doen aan het reserve van de kinderen, maar het is wel mogelijk om aan de langstlevende het grootst beschikbaar deel toe te kennen. Sommige auteurs zijn de mening toegedaan dat een uitbreiding van de erfaanspraken niet mogelijk is, en dat hiervoor een beroep moet worden gedaan op de klassieke middelen zoals schenking en testament52. ii.

OMZETTING VAN HET VRUCHTGEBRUIK

De opdeling van de nalatenschap tussen vruchtgebruik en blote eigendom wordt voor de kinderen van de erflater, voornamelijk wanneer zij in samenloop komen met een nieuwe partner van de erflater, beschouwd als een beperking van hun erfrecht waardoor zij in een afhankelijk positie worden gedwongen. Om de belangen van de langstlevende echtgenoot en de kinderen van de erflater te proberen verzoenen, heeft de wetgever het mogelijk gemaakt het vruchtgebruik om te zetten. Op basis van artikel 745quater BW hebben de langstlevende echtgenoten alsook de blote eigenaars de mogelijkheid te “vorderen dat het vruchtgebruik geheel of ten dele wordt omgezet, hetzij in volle eigendom van met vruchtgebruik belaste goederen, hetzij in een geldsom, hetzij in een gewaarborgde en geïndexeerde rente.” Aangezien dit omzettingsrecht niet van openbare orde is, kan dit door de erflater worden ontnomen of in sterke mate worden beperkt via testament of contractuele erfstelling wat betreft het beschikbaar deel. Er kan echter niet worden afgeweken van het                                                                                                                 51

J. BAEL, “Erfenissen, schenkingen en testamenten” in X., Rechtskroniek voor het notariaat. Deel 5. Familierecht, Brugge, Die Keure, 2004, 106-107. 52 J. DU MONGH, “Het erfrecht van de langstlevende echtgenoot: de Wet Valkeniers van 22 april 2003” R.W. 2004, 1526; J. VERSTRAETE, “Erfovereenkomsten” in X., Familiale vermogensplanning 2003-2004, Mechelen, Kluwer, 2004, 97.

 

27  

omzettingsrecht in twee gevallen. Men kan aan de langstlevende echtgenoot niet het recht ontnemen om de omzetting te vorderen van het vruchtgebruik of de toewijzing in volle eigendom van de gemeenschappelijke gezinswoning en de aldaar aanwezige huisraad53. Daarnaast, en dat is van groter belang bij nieuwe samengestelde gezinnen, kan men het recht om de omzetting te vorderen niet ontnemen aan de afstammelingen uit een vorige relatie van de erflater 54 . De wetgever wou verhinderen dat de kinderen afhankelijk zouden blijven van de langstlevende echtgenoot tot aan diens overlijden. Men zou zich de vraag kunnen stellen of het recht van de kinderen om de omzetting te vragen beperkt is tot het reserve van de stiefkinderen. Ten belope van het beschikbaar deel kan de erflater immers zijn kinderen onterven, en volgens sommigen 55 geldt de stelling ‘wie het meerdere kan, kan het mindere’, maar dit is niet unaniem aanvaardt. In de oorspronkelijke wettekst werd deze omzettingsmogelijkheid enkel toegekend aan ‘afstammelingen uit een vorig huwelijk’. In de rechtsleer bestond lange tijd discussie omtrent de draagwijdte van deze omschrijving, maar dat werd door de wetgever opgelost. In het nieuwe artikel zijn alle kinderen uit een vorige relatie beschermd. Deze regeling kan echter niet als afdoende worden beschouwd, aangezien de vordering tot omzetting dient te worden beoordeeld door een rechter, die niet verplicht is dit verzoek in te willigen. De omzetting van het vruchtgebruik van de gezinswoning kan echter niet worden opgelegd aan de langstlevende echtgenoot, die in dit verband over een vetorecht beschikt56, zelf in geval van een tweede huwelijk57. Het is irrelevant of de gezinswoning een familiegoed van de eerststervende uitmaakt. Het Hof van Beroep te Brussel58 heeft echter wel geoordeeld dat dit vetorecht enkel kan worden uitgeoefend indien men slechts vruchtgebruik op een gedeelte van de woning heeft verkregen. De dwingende bepalingen ten aanzien van de gezinswoning gelden slechts indien de langstlevende het vruchtgebruik op de woning in zijn geheel kan bekomen. Deze interpretatie blijkt door het grootste deel van de rechtsleer te worden gedragen59 aangezien de weigering tot omzetting geen afbreuk mag doen aan de rechten van derden. Indien men slechts een deel van de woning in vruchtgebruik heeft gekregen, heeft men geen recht om de volledige gezinswoning te betrekken en dus heeft een bescherming van de woonomgeving geen nut. Niet alle auteurs zij het eens met deze stelling 60 . Sommigen stellen dat het vruchtgebruik de langstlevende echtgenoot toekomt in alle gevallen, aangezien een andere interpretatie afbreuk zou doen aan dit wettelijke recht. De rechten van derden                                                                                                                 53

Artikel 745quinquies, §2, tweede lid BW. Artikel 745quinquies, §2, eerste lid BW. 55 M PUELINCKX-COENE, Erfrecht, Antwerpen, Kluwer, 1996, 143-144. 56 Artikel 745quater, §4 BW. 57 Antwerpen 25 mei 1998, T.Not. 1999, 67. 58 Brussel 8 januari 2001, R.W. 2001-2002, 314. 59 M. COENE, J. VERSTRAETE, N. GEELHAND en I. VERHAERT, “Rechtspraak erfenissen 1996-2004” T.P.R. 2005, 490-491; W. PINTENS, B. VAN DER MEERSCH en K. VANWINCKELEN, Inleiding tot het familiaal vermogensrecht, Leuven, UP, 2002, 620. 60 A. VERBEKE, “Vruchtgebruik van de langstlevende echtgenoot” in W. PINTENS (ed.), De vereffening van de nalatenschap, Antwerpen, Intersentia, 2007, 58-59. 54

 

28  

zouden niet worden geschonden aangezien deze derde zijn recht behoudt om zijn aandeel in de woning te verkopen of om de verdeling te vorderen. Sterk verbonden aan dit omzettingsrecht is de problematiek van de waardering van het vruchtgebruik indien het leeftijdsverschil tussen de langstlevende partner van de erflater en diens kinderen gering is. De kinderen van de erflater worden op die manier geconfronteerd met ofwel een bijzonder lange duurtijd van het vruchtgebruik, ofwel met een bijzondere hoge waardering hiervan bij de omzetting van het vruchtgebruik. Aan de hand van artikel 745sexies, §3 BW wordt de waarde van het vruchtgebruik berekend aan de hand van de waarde van het goed op de dag van de omzetting, teneinde rekening te kunnen houden met waardeschommelingen in de periode tussen het overlijden en de omzetting. Om deze waarde te bepalen wordt onder meer rekening gehouden met de vermoedelijke levensduur van de vruchtgebruiker. Men moet de levensverwachting van de vruchtgebruiker zo realistisch mogelijk inschatten, gebaseerd op de meest recente sterftecijfers volgens leeftijd en geslacht, rekening houdende met de concrete gezondheidstoestand van de vruchtgebruiker. Indien de nieuwe partner van de erflater een jonge leeftijd heeft, zou dit voor de afstammelingen van de erflater wel eens bijzonder nadelig kunnen uitvallen. Om hieraan, in beperkte mate, tegemoet te komen, heeft de wetgever een correctiemechanisme in de wet geplaatst61. Op grond van dit mechanisme wordt de langstlevende echtgenoot geacht ten minste 20 jaar ouder te zijn dan de oudste afstammeling uit een vorige relatie van de erflater, ongeacht welke partij de omzetting vraagt en zelfs indien deze oudste afstammeling reeds vooroverleden zou zijn. In de wet wordt enkel melding gemaakt van ‘kinderen uit een vorige relatie’, maar het Grondwettelijk Hof heeft geoordeeld dat deze beschermende maatregel toekomt aan elke buitenechtelijk kind 62. Echter, wanneer de erflater komt de overlijden op jonge leeftijd en hij heeft een nieuwe partner die eveneens nog vrij jong is, dan zullen de kinderen van de erflater naar alle waarschijnlijkheid eveneens een zeer jonge leeftijd hebben. In deze gevallen zal het wettelijk correctiemechanisme niet voldoende zijn en zullen de erfrechtelijke aanspraken van de kinderen alsnog sterk beperkt zijn. De kinderen van de erflater zullen lange tijd moeten wachten, tot het overlijden van de nieuwe partner, vooraleer zij de nalatenschap van hun ouder in volle eigendom zullen verkrijgen indien er geen omzetting van het vruchtgebruik heeft plaats gevonden. Een discussie, die op deze problematiek verder gaat, betreft een eventuele discriminatie tussen gemeenschappelijke en niet-gemeenschappelijke kinderen omtrent de instantveroudering bij de waardering van het vruchtgebruik. De traditionele stelling gaat ervan uit dat alle kinderen van de erflater gelijk moeten worden behandeld aangezien zij zich allen kunnen beroepen op de correcties voorzien in artikel 745quinquies B.W., hoewel zij zich niet allen in dezelfde situatie bevinden. Alle kinderen zouden dus gebruik moeten kunnen maken van de instantveroudering van de langstlevende echtgenoot bij de waardering van het vruchtgebruik en niet enkel de niet-gemeenschappelijke kinderen.                                                                                                                 61 62

 

Artikel 745quinquies, §3 BW. GwH 28 maart 2007, nr. 52/2007.

29  

Anderen 63 zijn dan weer de mening toegedaan dat een verschil in behandeling wel gerechtvaardigd is. De gemeenschappelijke kinderen zijn mogelijke erfgenamen van de langstlevende waardoor zij kunnen recupereren wat aan de langstlevende is toebedeeld. Bovendien bestaat er reeds een redelijk leeftijdsverschil, in het leeuwendeel van de situaties, tussen de ouder en de gemeenschappelijke kinderen. Voor de stiefkinderen daarentegen is alles wat aan de stiefouder in volle eigendom toekomt, definitief verloren en de toekenning van een vruchtgebruik kan een bijzonder zware en langdurige last zijn indien de stiefouder van ongeveer dezelfde leeftijd is64. iii.

TESTAMENT

Het testament kan worden toegepast, maar wordt binnen nieuw samengestelde gezinnen niet beschouwd als een afdoende oplossing. Het erfrecht van de langstlevende echtgenoot kan immers worden beperkt maar niet worden afgeschaft. De langstlevende blijft immers het recht behouden op het abstract reserve, met het concreet reserve als uiterste minimumnorm. Het grootste voordeel van het testament is het eenzijdig karakter. Een testament kan worden opgesteld, zelfs zonder medewerking of medeweten van de partner. Bovendien is een testament steeds eenzijdig herroepbaar65.

C. BESCHERMING VAN DE ERFRECHTELIJKE AANSPRAKEN VAN DE LANGSTLEVENDE ECHTGENOOT

In de hierboven besproken wettelijke mogelijkheden werd voornamelijk gefocust op het beschermen van de erfrechtelijke aanspraken van de kinderen. In de meeste gevallen echter wil men de erfrechtelijke aanspraken van de langstlevende echtgenoot vrijwaren, doch zonder de kinderen te benadelen. i.

HUWELIJKSCONTRACT

Door middel van een huwelijkscontract kunnen de echtgenoten op verschillende manier tegemoet komen aan de bezorgdheden van de stiefkinderen. Er kan gebruik worden gemaakt van een Valkeniersregeling, waardoor enkele specifieke beperkingen kunnen worden ingevoerd ten aanzien van de erfrechtelijke aanspraken van de langstlevende echtgenoot zoals het verzaken aan de mogelijkheid recht om omzetting van het                                                                                                                 63

R. BARBAIX, “Koekoekskinderen in het familiaal vermogensrecht” in R. BARBAIX, S. EGGERMONT, N. GEELHAND en F. SWENNEN (eds.), Koekoekskinderen, Handboek Estate Planning, Bijzonder deel 2, Brussel, Larcier, 2004, 55. 64 M. PUELINCKS-COENE, “De constitutionalisering van het erfrecht of over het gelijkheidsbeginsel en het discriminatieverbod in het erfrecht”, Not.Fisc.M. 2010, 7, 165. 65 E. BUYSSE, Een nieuw samengesteld gezin! Denk eerder aan later, Gent, Story Publishers, 2011, 53.

 

30  

vruchtgebruik te vragen. Op die manier verzekert men aan de stiefkinderen dat alle goederen die deel uitmaken van de nalatenschap van hun ouder hen zullen toekomen bij het overlijden van de langstlevende stiefouder en blijft het concreet reserve van de langstlevende behouden. Voor een verdere bespreking van de mogelijkheden binnen een Valkeniersregeling kan verwezen worden naar de uiteenzetting hierboven. Indien de stiefkinderen voornamelijk bezorgdheden hebben over de goederen in het vermogen van hun ouder die verworven zijn voor het huwelijk, of verkregen zijn door middel van erfenis of schenking binnen de familie, kan het huwelijkscontract eveneens worden aangewend om te bepalen dat de eigen goederen en de daaruit voortkomende inkomsten steeds binnen het eigen vermogen zullen vallen. Op die manier hoeven de kinderen zich geen zorgen meer te maken dat deze goederen of de inkomsten daarvan in het gemeenschappelijk vermogen zouden terecht komen. Een mogelijke andere oplossing zou kunnen zijn te huwen onder het stelsel van zuivere scheiding van goederen. ii.

FIDEÏCOMMIS DE RESIDUO

Iemand die een nieuw huwelijk aangaat, en reeds kinderen heeft uit een voorgaande relatie zou de erfrechtelijke aanspraken van zijn kinderen kunnen beschermen en tevens zijn echtgenoot kunnen bevoordelen door, naast het vruchtgebruik op de gehele nalatenschap, het beschikbaar deel van zijn nalatenschap in volle eigendom toe te kennen aan zijn wederhelft via een legaat of schenking, met daaraan een fideïcommis de residuo gekoppeld 66 . Ten gevolge van deze koppeling zal al hetgene dat overblijft na het overlijden van de stiefouder aan de stiefkinderen toekomen. Het fideïcommis de residuo bestaat aldus uit 2 legaten/schenkingen. In de eerste plaats is er een schenking/legaat van de erflater aan de langstlevende echtgenoot en tevens stiefouder van de kinderen, en vervolgens is er een schenking/legaat van de langstlevende aan de overlevende stiefkinderen van het restant van de eerste schenking/legaat. De schenking/legaat dat aan de stiefkinderen toekomt verkrijgen zij niet van hun stiefouder, maar rechtstreeks van hun reeds overleden ouder. Een ‘restlegaat’ wordt meestal als volgt omschreven: ‘Aan het legaat van mijn echtgenoot wordt een fideïcommis de residuo gekoppeld. Derhalve vermaak ik bij wijze van legaat de residuo van alle goederen, die mijn echtgenoot uit mijn nalatenschap zou hebben geërfd en die bij het overlijden van mijn echtgenoot nog voorhanden zijn, aan mijn kinderen, ieder voor een gelijk deel.’ Aan dit fideïcommis is echter een belangrijk nadeel verbonden, namelijk de onzekerheid van de omvang en inhoud van de nalatenschap voor de stiefkinderen. Er rust op de langstlevende namelijk geen verplichting om de goederen die hij via schenking/legaat                                                                                                                 66

B. CARDOEN, “Het fideïcommis de residuo toegepast op een schenking van actuele goederen” Not.Fisc.M. 2004, 223-233; W. PINTENS, B. VANDERMEERSCH en K. VANWINCKELEN, Inleiding tot het familiaal vermogensrecht, Leuven, UP, 2002, 916.

 

31  

heeft verkregen te bewaren. Men heeft enkel de verplichting om datgene dat resteert, als er al een rest is, over te dragen aan de aangeduide personen. Deze onzekerheid wordt best weggewerkt in de schenking of het testament, door onder andere te bepalen dat de goederen die de stiefouder verkrijgt niet weggeschonken of gelegateerd mogen worden aan iemand anders dan de aangeduide personen. Een andere belangrijke bepaling die best wordt opgenomen in de schenkingsakte of het testament is deze van de zaakvervanging. Indien de langstlevende/stiefouder een onroerend goed verkrijgt en dat na het overlijden van diens echtgenoot zou verkopen, dan zal de restschenking, of –legaat gelden voor de tegenwaarde van dat onroerend goed. Ten slotte doet men er goed aan een boedelbeschrijving op te maken, met hieraan een verplichting gekoppeld voor de langstlevende echtgenoot een boekhouding bij te houden. Dit restlegaat wordt nog in een andere situatie zeer regelmatig gebruikt. We gaan uit van de situatie waarbij een echtpaar met kinderen besluit te scheiden en één van beide exechtgenoten begint een relatie met een nieuwe partner. De andere ex-echtgenoot heeft geen nieuwe partner. Bij diens overlijden zouden de kinderen de volledige nalatenschap bekomen, aangezien zij de enige wettelijke erfgenamen zijn. Indien deze ouder niets zou geregeld hebben dan bestaat het risico dat indien één van de kinderen zonder afstammelingen komt te overlijden een vierde van zijn nalatenschap, waarin dus ook de geërfde goederen van de deze ouder zitten, toekomt aan de andere ouder. Dat wil men in veel gevallen vermijden. Daarvoor zou men een fideï commis de residuo kunnen gebruiken. De ouder die geen nieuwe partner heeft kan haar nalatenschap vermaken aan haar kinderen onder de voorwaarde dat, indien een van haar kinderen zonder afstammelingen komt te overlijden, de goederen waarover dit kind niet heeft beschikt bij zijn overlijden, zullen overgaan naar de andere kinderen, elk voor een gelijk deel67. iii.

TOEKENNEN VAN VRUCHTGEBRUIK VIA SCHENKING/BEDING VAN AANWAS

Stiefkinderen hebben steeds het recht de omzetting van het vruchtgebruik te vragen, ongeacht of het verkregen is krachtens de wet of bij testament, dan wel ingevolge huwelijkscontract of contractuele erfstelling 68 . Door het vruchtgebruik aan de langstlevende echtgenoot toe te kennen door middel van beding van aanwas of door schenking met voorbehoud van vruchtgebruik, zijn deze omzettingsregels niet van toepassing 69. Deze techniek heeft voordelen voor zowel de stiefouder als de kinderen. De stiefouder zal de zekerheid hebben dat het genot over een bepaald goed zal krijgen, zonder de vrees dat omzetting wordt gevraagd. Dit doet echter geen afbreuk aan het recht voor de kinderen om inkorting te vorderen, indien het beschikbaar deel is overschreden. De                                                                                                                 67

A. WYLLEMAN, “Patrimoniaal familierecht en het hersamengesteld gezin”, Notariële actualiteit 2011, 273. Artikel 745Quinquies, §1 B.W. 69 E. BUYSSE, Een nieuw samengesteld gezin! Denk eerder aan later, Gent, Story Publishers, 2011, 55. 68

 

32  

kinderen hebben op hun beurt de zekerheid dat de goederen hen zullen toekomen bij het overlijden van de stiefouder.

2. MOEILIJKHEDEN BETREFFENDE HET OUDERLIJK GEZAG Een ander belangrijk probleem waarmee nieuw samengestelde gezinnen te kampen hebben, is de toekenning van ouderlijk gezag aan de verschillende betrokken partijen, namelijk biologische ouders, zorgouders,… Hierop zal kort worden ingegaan, om de problematiek te schetsen, maar dit probleem wordt niet uitvoerig behandeld omdat dit te ver afwijkt van de inhoud van mijn te behandelen onderwerp. In vele gevallen is het zo dat deze nieuwe partner in grote mate de ouderrol overneemt van de biologische ouder, maar toch is de wettelijke ouderschapspositie onduidelijk70. Het is van belang duidelijkheid te scheppen over de gevolgen van een eventuele toekenning van daadwerkelijke ouderschapsrechten aan de nieuwe partner op de ouderschapsrechten- en plichten van de oorspronkelijke ouder. Deze tegenstelling kan leiden tot wat door SWENNEN ‘ouderschapsconcurrentie’ wordt genoemd71. Een kind uit een nieuw samengesteld gezin heeft enerzijds een ouder waarmee zijn band biologisch van aard is, de verwekker van het kind. Aan deze afstammingsband en het behoud ervan wordt in het Belgisch erfrecht bijzonder veel waarde gehecht. Anderzijds heeft het kind vaak ook een emotionele en affectieve band met de nieuwe partner van een ouder. Dit ouderschap kan ook wel ‘zorgouderschap’ worden genoemd72, en wordt door de Raad van State omschreven als “situaties waarin een bijzondere band ontstaat of in feite of rechte neigt te ontstaan tussen een kind en de persoon die ofwel gehuwd ofwel wettelijk of feitelijk samenwoont met een van zijn ouders, of nog zich samen met een van de ouders werkelijk om een kind heeft bekommerd”73. Ondanks een arrest van het Grondwettelijk Hof 74, waarin werd geoordeeld dat een kind onterecht verschillend wordt behandeld tegenover een kind met twee ouders, indien dat kind duurzaam deel heeft uitgemaakt van een gezin bestaande uit één ouder en een derde, waarbij deze derde mee instaat voor de zorg van dat kind maar toch geen ouderlijk gezag over dat kind kan bekomen, heeft de wetgever nog steeds geen omvattende wettelijke regeling omtrent zorgouderschap ontwikkeld. Het ouderlijk gezag in ons huidig recht is gebaseerd op enerzijds de juridische afstammingsband en anderzijds op het concept van het klassieke gezin, bestaande uit een vader, een moeder en hun kinderen. Deze sociologisch-demografische realiteit is echter sterk gewijzigd75. Op sommige plaatsen in ons recht bestaan reeds wettelijke aanknopingspunten voor dit zorgouderschap. Aangezien enkel personen met                                                                                                                 70

F., SWENNEN, Het personen- en familierecht, Antwerpen, Intersentia, 2014, 320-326. F., SWENNEN, Het personen- en familierecht, Antwerpen, Intersentia, 2014, 243-244. 72 P. BORGHS, “Homoadoptie, mee- en zorgouderschap. Te veel van het goede?”, Juristenkrant, afl. 114, 2005, 3; G. VERSCHELDEN, “Arbitragehof zet deuren open voor zorgouderschap”, Juristenkrant, afl. 73, 2013, 13. 73 Adv.RvS van 7 oktober 2005 bij het wetsvoorstel tot aanvulling van het Burgerlijk Wetboek met bepalingen inzake zorgouderschap, Parl. St. Kamer 2004-05, nr. 51-393/002. 74 GwH 8 oktober 2003, nr. 134/2003. 75 T., WUYTS, Ouderlijk gezag. Een coherente gezagsregeling voor minderjarigen, Antwerpen, Intersentia, 2013, 990 p. 71

 

33  

wie het kind een wettelijk vastgestelde afstammingsband heeft het ouderlijk gezag kunnen uitoefenen, zijn ook zij diegene die onderworpen zijn aan de rechten en verplichtingen verbonden aan dit ouderlijk gezag. Er bestaan echter verschillende uitzonderingen op het algemeen beginsel dat er geen wettelijke onderhoudsplicht bestaat in hoofde van de stiefouder of de partner van de ouder76. Zo zal de nieuwe partner bijvoorbeeld onderworpen zijn aan een materiële opvoedingsplicht in hoofde van de kinderen van zijn partner op grond van artikelen 221 en 222 BW. Volgens de meerderheidsstrekking in de rechtsleer en rechtspraak geldt deze bijdrageverplichting eveneens ten opzichte van de niet-gemeenschappelijke kinderen die binnen het huishouden worden opgevoed77. Ook het Hof van Cassatie oordeelde in dat verband in 198378 dat de kosten voor de opvoeding en het onderhoud van de kinderen van de vrouw met wie de man getrouwd was, als lasten van het huwelijk moeten worden beschouwd. Hierdoor wordt het gevoel van onrechtvaardigheid en ongelijkheid binnen nieuw samengestelde gezinnen versterkt, daar de nieuwe partner tijdens het leven verplicht is bij te dragen in het onderhoud van het kind maar bij zijn overlijden het kind niet op gelijke wijze kan behandelen als zijn eigen kinderen. Dit brengt ook de nodige problemen met zich mee op het vlak van het recht op persoonlijk contact. Er is een recht op persoonlijk contact voor de ouder die het ouderlijk gezag niet kan uitoefenen, maar ook iedere andere persoon kan een recht op persoonlijk contact met het kind worden toegekend indien een bijzondere affectieve band tussen deze persoon en het kind kan worden aangetoond. Stiefouders kunnen worden beschouwd als virtueel contactgerechtigden, maar het arrest van de jeugdrechtbank van Brussel van 28 mei 1999 toont aan dat het verkrijgen van het recht op persoonlijk contact voor stiefouders bijzonder moeilijk kan zijn. In casu ging het om de vraag van een stiefmoeder om persoonlijk contact met de zoon van haar overleden echtgenoot, wat werd afgewezen omdat geoordeeld werd dat dit niet in het belang van het kind zou zijn aangezien dit het verwerkingsproces van de dood van zijn vader zou bemoeilijken79. Bovendien is het zo dat de regeling omtrent persoonlijk contact geen melding maakt van de verhouding tussen het kind en stief-of zorgouders tijdens het samenleven, maar enkel vanaf de beëindiging hiervan.

                                                                                                                76

V., ALLAERT, “Het nieuw samengesteld gezin: nieuwigheden op burgerrechtelijk vlak” in Vlaamse Conferentie Balie Antwerpen, Het gezin 2.0, Antwerpen, Intersentia, 2014, 8-10. 77 G. VERSCHELDEN, K. BOONE, S. BROUWERS, I. MARTENS en K. VERSTRAETE, “Overzicht van rechtspraak. Familierecht (2001-2006)”, TPR 2001, 505-506, nr. 522. 78 Cass. 21 april 1983, JT 1983. 79 Jeugdrb. Brussel 28 mei 1999, RDTF 2000, 455.

 

34  

TITEL III. WETSVOORSTEL TOT WIJZIGING VAN HET BURGERLIJK WETBOEK MET BETREKKING TOT HET ERFRECHT VAN 31 JULI 2013 In deze verhandeling zal hoofdzakelijk worden ingegaan op de elementen uit het wetsvoorstel die betrekking hebben op wettelijke devolutie, het reserve van de kinderen en de langstlevende echtgenoot en de mogelijkheid erfovereenkomsten te sluiten.

1. DE WETTELIJKE DEVOLUTIE In ons huidige erfrecht zijn de bloedverwanten, de langstlevende echtgenoot en (in beperktere mate) de langstlevende wettelijk samenwonende levenspartner de wettelijke erfgenamen van de nalatenschap van de erflater, indien deze geen schikkingen heeft getroffen om zelf aan te wijzen wie zijn vermogen zal verkrijgen. Dit wetsvoorstel beoogt enkele wijzigingen aan te brengen aan de wettelijke devolutie, maar stelt vast dat het niet mogelijk is de nieuwe regelgeving te baseren op de vermoede wil van de modale erflater, omdat er een te grote diversiteit is met betrekking tot de individuele wil en de mogelijke situaties waarin de erflater zich kan bevinden. Het wetsvoorstel wil echter wel een erfrecht creëren dat gebaseerd is op hetgeen de meerderheid van de bevolking verwacht van een evenwichtig en rechtvaardig erfrecht. Als men in de overtuiging is dat de wettelijke, erfrechtelijke regels niet geschikt zijn voor een bepaalde specifieke situatie, moet de erflater de mogelijkheid hebben hiervan af te wijken. Er wordt uitgegaan van verschillende situaties. In een eerste situatie heeft de erflater wel kinderen maar geen echtgenote, waarbij de indieners van dit voorstel besluiten dat er geen reden is om wijzigingen aan te brengen aan de huidige erfrechtelijke regels. Indien de erflater geen uiterste wilsbeschikkingen heeft opgesteld, kan ervan worden uitgegaan dat het de bedoeling was van de erflater zijn kinderen, op gelijke wijze, te begunstigen. In het geval dat de erflater kinderen heeft én gehuwd is, wordt de regel behouden dat de langstlevende echtgenoot gerechtigd is op het vruchtgebruik van de volledige nalatenschap. Echter, in een situatie waarin de langstlevende niet in samenloop komt met voorkinderen van de erflater, en niet enkel met gemeenschappelijke kinderen, kan deze regel voor de voorkinderen als onrechtvaardig worden beschouwd. Om die reden is het dan ook mogelijk af te wijken van de principiële regel. Bovendien zal een wijziging worden doorgevoerd met betrekking tot de inbreng van schenkingen. Indien de erflater voor zijn huwelijk met een nieuwe partner schenkingen heeft gedaan of tijdens het huwelijk maar met instemming van zijn nieuwe echtgenoot, dan is inbreng van deze schenkingen niet meer mogelijk. De langstlevende echtgenoot kan hierop geen vruchtgebruik uitoefenen, daar de erflater zelf geen vruchtgebruik meer had op deze, geschonken, goederen. Wanneer de erflater wel gehuwd is, maar geen kinderen nalaat, zal een wijziging in voegen treden waardoor een onderscheid dient te worden gemaakt tussen de aanwinsten

 

35  

die in de gemeenschap zitten, en de goederen die voor het huwelijk zijn verkregen. In het geval dat de echtgenoten gehuwd zijn onder het wettelijk stelsel van gemeenschap van goederen, zal de langstlevende echtgenoot van de kinderloos overleden erflater de blote eigendom erven op de aanwinsten en de overige goederen zullen slechts in vruchtgebruik aan de langstlevende toekomen.

2. DE RESERVE In het actuele erfrecht zijn drie categorieën reservataire erfgenamen: descendenten, ascendenten en de langstlevende echtgenote. In hoofde van de ascendenten stelt men voor het reserve af te schaffen. Dat betekent dat de ascendenten niet langer zullen beschikken over een wettelijk voorbehouden deel, maar zij kunnen nog steeds tot de nalatenschap worden geroepen ten gevolge van de wettelijke devolutie. Dit reserve kon door de erflater reeds beperkt worden door middel van giften aan de langstlevende echtgenoot, waarbij de ascendenten hun reservataire aanspraken niet konden laten gelden ten opzichte van deze giften. De ascendenten kregen in dat geval een alimentaire vordering, ten laste van de nalatenschap, ten belope van de erfrechten die zij verloren ten gevolge van deze giften. In het wetsvoorstel wordt het toepassingsgebied van de onderhoudsvordering uitgebreid, in het geval dat de ascendenten behoeftig zouden zijn en ten gevolge van het afschaffen van hun reserve geen erfrechtelijke aanspraken meer hebben. De afschaffing van het reserve is verantwoord omdat het niet langer aanvaard is dat een nalatenschap een generatie zou opklimmen, tenzij dat zou gebeuren met instemming van de erflater. De uitbreiding van de onderhoudsvordering van de ascendenten is op zijn beurt te verantwoorden omdat er een zekere mate van intergenerationele solidariteit moet blijven bestaan, indien de ascendenten behoeftig zijn en de erflater beschikte over de middelen om in deze behoeften te voorzien, maar hij heeft er zelf voor gekozen derden te begunstigen met zijn nalatenschap. Voor de descendenten wordt in het wetsvoorstel uitgegaan van het behoud van het erfrechtelijk reserve, maar wordt het wel in omvang beperkt. Men stelt voor om het reserve vast te stellen op de helft van de nalatenschap, ongeacht het aantal kinderen dat de erflater zou hebben80. Op die manier kan de erflater aandacht besteden aan andere bekommernissen, waaronder de gelijke behandeling van de stiefkinderen. Het is voornamelijk door het invoeren van deze wijziging dat de positie van stiefkinderen erop vooruit zou kunnen gaan. Voor de langstlevende echtgenoot wordt in het wetsvoorstel geopperd een onderscheid te maken tussen de aanwinsten die het opgespaarde vermogen tijdens het huwelijk uitmaken, en de eigen goederen van de eerststervende. De langstlevende zal minimaal het vruchtgebruik op de aanwinsten erven. Op die manier is men zeker van het genot van de                                                                                                                 80

Zoals ook voorgesteld in het wetsvoorstel (G. SWENNEN) houdende wijziging van het Burgerlijk Wetboek inzake het beschikbaar gedeelte der goederen, Parl.St. Senaat 2010-2011, nr. 5-302/1.

 

36  

goederen die tijdens het huwelijk werden opgebouwd en opgespaard. De erflater moet zelf de keuze hebben zijn eigen goederen over te laten gaan op zijn erfgenamen, zonder dat deze de last van het vruchtgebruik door de langstlevende echtgenoot moeten dragen. De wettelijke onderhoudsvordering, die de behoeftige langstlevende echtgenoot kan inroepen, blijft behouden.

3. DE ERFOVEREENKOMSTEN Er is in de rechtsleer al vaak melding gemaakt van een opheffing van het absolute verbod op erfovereenkomsten81. Ook in dit wetsvoorstel komt de afschaffing van het verbod ter sprake. Het verbod blijft behouden ten aanzien van overeenkomsten die gesloten worden in verband met de verdeling van de nalatenschap van een derde, maar argumenten om het verbod staande te houden als iemand afspraken wil maken omtrent zijn eigen nalatenschap worden terzijde geschoven. Gebaseerd op het Nederlandse recht82 stellen de indieners van dit voorstel voor om erfovereenkomsten ten bijzondere titel wel degelijk toe te laten. Dit voorstel is ingegeven door het feit dat mensen bekommerd zijn over de verdeling van hun nalatenschap en willen vermijden dat er discussies of onenigheden ontstaan na hun overlijden. Door deze mogelijkheid kan men afspraken maken met bijvoorbeeld zijn kinderen, en eventueel de kinderen van de ene die geen kinderen van de andere zijn (stiefkinderen). Het maken van deze erfovereenkomsten heeft tot doel een evenwicht te bereiken in de verdeling van de nalatenschap. Sinds de Wet-Valkeniers van 2003 bepaalt artikel 1388 BW dat echtgenoten in een huwelijkscontract of in een wijzigingsakte regelingen kunnen treffen omtrent de aanspraken van de ene in de nalatenschap van de andere. Aan deze regelingen worden twee wijzigingen doorgevoerd. In de eerste plaats zal de regel dat dergelijke overeenkomsten enkel kunnen worden afgesloten tussen echtgenoten waarvan minstens één van hen reeds kinderen heeft uit een vorige relatie, worden afgeschaft. Deze mogelijkheid moet openstaan voor alle gehuwden, ongeacht of deze reeds kinderen hebben of niet. De echtgenoten hebben de mogelijkheid te verzaken aan het abstract reserve door het bereiken van een onderling akkoord, of door een eenzijdige verzaking83.                                                                                                                 81

J. BAEL, “Naar het afschaffen van het verbod van erfovereenkomsten? Enkele bedenkingen de lege ferenda betreffende het verbod van erfovereenkomsten.” in J. BAEL, L. BARNICH, F. BUYSSENS, C. CASTELEIN, M. DE CLERCQ, J.P. DECOPRS, K. GEENS, H. LAGA, SJ. PRAET, C. SCHOCKAERT, B. TILLEMAN, H. VANDENBERGHE, F. VANISTENDAEL, E. VAN TRICHT, J. VERSTRAETE, Over naar familie (Liber amicorum Luc Weyts), Brugge, Die Keure, 2011,43-89; C. DECLERCK, S. MOSSELMANS en W. PINTENS, Praktijkboek Familiaal Vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2009, 391-402; H. VAN HIMME, “Het verbod van erfovereenkomsten – quo vadimus? Rechtsvergelijkende studie over de toekomst van het verbod en mogelijke oplossingen voor het Belgisch erfrecht”, Notarieel en Fiscaal maandblad 2011, 254-270; J. BAEL, “Schenkingen, testamenten en erfovereenkomsten” in J. BAEL, M. DAMBRE, I, VAN DE WOESTEYNE en G. VERSCHELDEN, Rechtskroniek voor het Notariaat – Deel 15, Brugge, Die Keure, 2009, 200-215. 82 BLOKLAND, P., “Het fusiegezin in het Nederlandse huwelijksvermogens- en erfrecht”, T.Not 2010, 381-386. 83 De eenzijdige verzaking aan het abstract reserve is herroepbaar, en kan niet gebeuren vooraleer het huwelijk gesloten is. Bovendien kan de eenzijdige verzaking niet aan voorwaarden verbonden zijn, deze dient zuiver te gebeuren. Voor (toekomstige) gehuwden is het mogelijk om de verzaking in hun huwelijksovereenkomst afhankelijk te maken van de toekenning van voordelen, die dan niet meer kunnen worden ingetrokken. Het

 

37  

Het wetsvoorstel voorziet vervolgens in de mogelijkheid om te verzaken aan het concreet reserve. Voornamelijk binnen nieuw samengestelde gezinnen is gebleken dat er nood is aan de mogelijkheid af te zien van bepaalde erfrechtelijke aanspraken, die als overbodig of ongewenst worden beschouwd omdat deze te zwaar zouden wegen op het erfdeel van de kinderen. De bevoorrechte positie van de langstlevende echtgenoot wordt niet zomaar ontnomen, daar er wordt voorzien in een transitieperiode van twee jaar waarbinnen de langstlevende van de gemeenschappelijke woning kan blijven genieten en voldoende tijd krijgt om een nieuwe woning te zoeken. In het geval dat de langstlevende echtgenoot niet in haar eigen behoeften kan voorzien, zal zij nog steeds een beroep kunnen doen op haar onderhoudsaanspraak op grond van artikel 205bis BW waaraan in het wetsvoorstel niet wordt geraakt en waarvan op voorhand geen afstand kan worden gedaan. Artikel 8 van het wetsvoorstel gaat verder in op de herschikking van de onderlinge aanspraken van de afstammelingen en de langstlevende echtgenoot in de nalatenschap, om meer rekening te kunnen houden met de toename van nieuw samengestelde gezinnen in onze maatschappij. Er wordt een afwijking gemaakt op de regels omtrent de omzetting van het vruchtgebruik. Momenteel staat deze mogelijkheid tot omzetting open voor de langstlevende echtgenoot én de afstammelingen. In het wetsvoorstel wordt deze mogelijkheid aan de langstlevende echtgenoot ontnomen en kan dit enkel door de afstammelingen worden gevorderd. Dit is geen dwingende regel: de erflater heeft de mogelijkheid het recht om de omzetting te vragen toe te kennen aan de langstlevende echtgenoot in zijn testament of in het huwelijkscontract. Deze afschaffing wordt verantwoord door het feit dat de erflater door het toekennen van het vruchtgebruik zijn echtgenoot heeft willen begunstigen met een levenslang recht tot het verschaffen van genot, gebruik en de vruchten van zijn nalatenschap. Door aan de langstlevende echtgenoot het recht toe te kennen om de omzetting van haar vruchtgebruik te vragen, kan zij een bepaald vermogen bekomen waarvan niet vast staat dat de erflater wou dat dit haar zou toekomen. Indien de erflater dat toch zou willen, dan heeft hij de mogelijkheid aan zijn echtgenoot een omzettingsrecht toe te kennen. De afstammelingen behouden hun omzettingsrecht, maar ook de beperking van artikel 745quater, §4 BW blijft behouden84.

4. BEOORDELING A. DE WETTELIJKE DEVOLUTIE De wijzigingen die zouden worden doorgevoerd op het vlak van de wettelijke devolutie zijn op sommige punten beperkt. Er wordt geen enkele wijziging doorgevoerd indien de erflater kinderen heeft maar niet gehuwd is. Deze situatie zou problematisch kunnen zijn                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                           toekennen van compenserende voordelen zou niet mogelijk zijn bij een eenzijdige verzaking, daar deze zuiver van aard moet zijn. 84 Artikel 745quater, §4 BW: “Het vruchtgebruik van het onroerend goed dat bij het openvallen van de nalatenschap het gezin tot voornaamste woning diende, en van het daarin aanwezige huisraad, kan niet worden omgezet dan met instemming van de langstlevende echtgenoot.”

 

38  

indien er sprake is van een feitelijke samenwoning. Er wordt in het wetsvoorstel geen enkele oplossing gezocht voor de precaire situatie waarin feitelijk samenwonenden zich bevinden. Indien de erflater zelf kinderen heeft, alsook zijn feitelijk samenwonende partner, dan zullen de kinderen van deze laatste door middel van testament of contractuele erfstelling moeten begiftigd worden. In de gevallen waarin de erflater kinderen heeft, en gehuwd is met de ouder van zijn kinderen blijft men voorstander van het behoud van de huidige regels. De langstlevende echtgenoot verkrijgt nog steeds het vruchtgebruik op de gehele nalatenschap zodat in dezelfde levensstandaard kan worden voorzien. De indieners van het voorstel beseffen dat dit vruchtgebruik misschien aanvaard zal worden door de gemeenschappelijke kinderen, maar voor de voorkinderen van de erflater ligt dat een pak gevoeliger. Er wordt duidelijk gesteld dat ook hier uitgegaan zal worden van het vruchtgebruik op de gehele nalatenschap voor de langstlevende, doch afwijkingen zijn mogelijk. Er wordt niet verduidelijkend ingegaan op deze mogelijkheden tot afwijkingen. Voor deze situaties werd immers reeds de Valkeniers-regeling ingevoerd zodat het vruchtgebruik van de stiefouder kan worden beperkt. Dit wetsvoorstel biedt weinig bijkomende bescherming voor de stiefkinderen. Er moet niettemin worden gewezen op de aanpassing van het recht de omzetting van het vruchtgebruik te vorderen. Dat deze mogelijkheid enkel nog zou open staan voor de kinderen van de erflater is een positieve evolutie. Op die manier kunnen kinderen niet meer in de situatie geplaatst worden dat zij aan hun stiefouder een som geld moeten betalen, terwijl dat niet de bedoeling is geweest van de erflater. Het is een grote vooruitgang dat de regels inzake inbreng van schenkingen zijn gewijzigd. De kinderen, voornamelijk indien het gaat om kinderen uit een voorgaande relatie, verkrijgen meer zekerheid indien zij reeds voor het nieuwe huwelijk van hun ouder een schenking hebben bekomen, of indien de nieuwe partner tijdens het huwelijk met de schenking heeft ingestemd. Voor de gevallen waarin de erflater kinderloos gehuwd is zal de aanpassing aan het erfdeel van de langstlevende de familiale verankering van bepaalde goederen versterken. De familie van de erflater zal bij schenking de zekerheid verkrijgen dat deze geschonken goederen nooit volledig uit de familie zullen verdwijnen, aangezien de langstlevende echtgenoot enkel vruchtgebruik op deze goederen verkrijgt. Bij het overlijden van de langstlevende zullen de goederen uiteindelijk terugkeren naar de familie van de erflater.

B. DE RESERVE In het wetsvoorstel kan worden opgemerkt dat de reserve aan enkel grote aanpassingen wordt onderworpen. Het reserve van de ascendenten worden afgeschaft, maar men wil de afstammelingen van de erflater in opgaande lijn niet volledig in de kou laten staan dus de onterving gaat gepaard met de mogelijkheid een onderhoudsvordering ten laste van de nalatenschap te eisen. Dit toont aan dat de indieners van dit voorstel voorzichtig zijn  

39  

geweest. Naar mijn opinie kan men verdedigen dat kinderen ten aanzien van hun ouders verplicht zijn in het onderhoud van de ouders te voorzien indien deze behoeftig zouden zijn, gedurende het leven van die kinderen. Indien de kinderen echter komen te overlijden, worden de ouders in een fictieve situatie geplaatst alsof zij geen kinderen zouden hebben. Er zijn mensen die de mening zijn toegedaan dat ouders zorg hebben gedragen voor hun kinderen en mee hebben geholpen, rechtstreeks of onrechtstreeks, aan het opbouwen van de nalatenschap van het kind. Op grond daarvan zouden de ouders dan het recht moeten hebben om een onderhoudsvordering te laten gelden op de nalatenschap. Ik ben van mening dat een onderscheid moet worden gemaakt naar gelang de erflater al of niet afstammelingen heeft achtergelaten. In de huidige regeling wordt dit onderscheid eveneens gemaakt voor de toekennen van het reservatair deel aan de ascendenten. Dat reserve zou door het wetsvoorstel worden afgeschaft, maar er wordt een onderhoudsvordering in de plaats gesteld zonder dit onderscheid ter sprake te brengen. Als dat onderscheid relevant zou zijn voor het reserve, dan is dat eveneens relevant bij het toekennen van een onderhoudsvordering. Indien de erflater afstammelingen zou hebben nagelaten, lijkt het mij logischer dat erflater voornamelijk wil voorzien in het onderhoud van zijn eigen afstammelingen en moet de nalatenschap voor die doeleinden worden aangewend. Net als de ouders van de erflater hebben bijgedragen aan diens nalatenschap, wil de erflater met zijn eigen nalatenschap bijdragen tot de nalatenschap van zijn afstammelingen. Indien de erflater geen afstammelingen zou nalaten kunnen de ascendenten een onderhoudsvordering instellen, doch beperkt tot een vierde van de nalatenschap in elke lijn, aangezien zij onder het huidige erfrecht op geen groter deel aanspraak zouden kunnen maken. Betreffende het reserve van de langstlevende echtgenoot zouden de indieners van het wetsvoorstel, zoals hierboven reeds aangehaald, het onderscheid willen maken tussen de aanwinsten en eigen goederen. De langstlevende zou dan minimaal het vruchtgebruik op de aanwinsten verkrijgen. Dit onderscheid zou een oplossing moeten vormen op de problematiek van het abstract reserve. Vruchtgebruik op de helft van de nalatenschap wordt niet als wenselijk beschouwd, daar dit ook eigen goederen bevat. Om familiale twisten te vermijden lijkt de opdeling naar gelang de samenstelling van de nalatenschap een billijke oplossing. Naar mijn mening bestaat er echter ook een probleem met betrekking tot het concreet reserve. De opstellers van het wetsvoorstel gaan ervan uit dat de toekenning van het vruchtgebruik op de gezinswoning verantwoord is omwille van het feit dat men de langstlevende echtgenoot in zijn vertrouwde omgeving wil laten wonen. Het is echter in vele gevallen zo dat de kinderen eveneens een bijzonder sentimentele waarde toekennen aan deze woning. Stiefkinderen zullen zich nog steeds enkel op de Valkeniers-regeling kunnen beroepen. De enige grond voor onterving zal er immers uit bestaan dat een scheiding voorhanden is. Het belang van deze wijziging mag niet worden overschat wat betreft het reserve voor de descendenten. In een situatie waarin de erflater zelf slechts één wettig, erfgerechtigd kind  

40  

zou hebben en meerdere stiefkinderen, zullen deze laatsten alsnog een proportioneel kleiner deel erven uit de nalatenschap van hun stiefouder. Het wettig kind zal in dit geval nog steeds de helft van de nalatenschap verkrijgen, en de stiefkinderen zullen de andere helft onderling moeten verdelen waardoor zij proportioneel gezien minder zullen krijgen dan het wettig kind. Er kan gesteld worden dat men het eigen kind in zekere mate, in bepaalde situaties, wil bevoordelen ten opzichte van de kinderen van de partner, maar in andere situaties, waarin de kinderen van de partner reeds vanaf jonge leeftijd deel uitmaken van het nieuw samengesteld gezin, zou dit kunnen worden beschouwd als een ongewilde benadeling. Een kritiek op de vernieuwde regeling waardoor men afstand kan doen van zijn erfrechtelijke aanspraken op het concreet reserve, zou kunnen zijn dat de transitieperiode van twee jaar als relatief lang kan worden beschouwd. De erfgenamen van de eerststervende moeten gedurende twee jaar toestaan dat de gezinswoning bewoond blijft door de nieuwe echtgenoot van hun ouder. Het vinden van een nieuwe woning zou normaliter geen twee jaar in beslag nemen. Er kunnen wel degelijk argumenten gevonden worden die deze tweejarige periode bevestigen, met name dat de langstlevende niet gedwongen wordt om de woning abrupt te verlaten.

C. DE ERFOVEREENKOMSTEN De opheffing van het absolute verbod erfovereenkomsten te sluiten is een vooruitgang, maar gaat volgens mij niet ver genoeg. Enkel erfovereenkomsten ten bijzondere titel zouden ten gevolge van het wetsvoorstel worden toegelaten. Het zal voor kinderen van de erflater onderling nog steeds niet mogelijk zijn een overeenkomst af te sluiten omtrent hoe zij de nalatenschap van hun ouders wensen te verdelen, om zo toekomstige geschillen te vermijden. De voorziene uitbreiding van de Valkeniers-regeling waardoor deze niet langer zal worden voorbehouden aan echtgenoten waarvan minstens één reeds kinderen heeft uit een voorgaande relatie, kan worden beschouwd als een positieve evolutie. Het openstellen van de mogelijkheid te verzaken aan het abstract reserve, mits onderling akkoord is een enorme vooruitgang in het streven naar vrijheid voor de mensen.

 

41  

TITEL IV. MODERNISERING VIA DE RECHTSPRAAK Omwille van het feit dat de wetgever niet snel genoeg inspeelde op de wijzigende gezinsstructuren in de maatschappij, was het aan de gerechtshoven om beschermend op te treden door middel van rechtspraak. Vooreerst was het arrest Marckx85 van 13 juni 1979 waarin het Europees Hof voor de Rechten van de Mens oordeelde dat er geen wettig onderscheid kan worden gemaakt tussen een wettig en een natuurlijk gezin86. In het arrest X, Y, Z van 22 april 199787 oordeelde het Europees Hof dat artikel 8 EVRM, wat het recht op eerbiediging van het gezinsleven waarborgt, niet kan worden beperkt tot de gezinnen die voortkomen uit een huwelijk, maar evenzeer betrekking hebben op gezinnen ten gevolge van feitelijke relaties. Het Hof geeft aan welke factoren een rol dienen te spelen bij de boordeling of er al dan niet sprake is van een familie- of gezinsleven: “When deciding whether a relationship can be said to amount to family life, a number of factors can be relevant, including whether the couple lives together, the lenght of their relationship and whether they have demonstrated their commitment to each other by having children together or by any other means.”88 Op 8 oktober 2003 89 oordeelde het toenmalige Arbitragehof dat de afwezigheid van gezagsrechten in hoofde van een derde die samen met de enige ouder verantwoordelijk is voor de opvoeding van het kind, een ontoelaatbare ongelijke behandeling van deze kinderen inhoudt ten opzichte van kinderen in een gezin met twee ouders. Het Hof beschouwt het ouderlijk gezag als een instrument ter bescherming en socialisatie van het kind dat moet worden toevertrouwd aan hen die bekwaam zijn deze verantwoordelijkheid op te nemen, los van het al dan niet voorhanden zijn van een juridische afstammingsband. Doch, de impact van deze uitspraak mag niet worden overschat aangezien het Arbitragehof de uitverwerking van een geschikte regeling omtrent de vorm, de voorwaarden en de procedure voor het toekennen van ouderlijk gezag in het belang van het kind aan personen die geen afstammingsband hebben met het kind, aan de wetgever heeft overgelaten90. Bovendien specifieert het Hof dat het hier gaat “om die gevallen waar het kind slechts één enkele ouder heeft ten aanzien van wie de afstamming vaststaat, maar op duurzame wijze heeft geleefd binnen een gezin dat uit die ouder en een derde wordt gevormd, die beiden instaan voor het onderhoud ervan.” Volgens de raad van State moet een toekomstige regeling betrekking hebben op die gevallen waarbij tussen het kind en de partner van de ouder een duurzame relatie, na de geboorte, is ontstaan. Voor bovengenoemde arrest van het Hof wordt door de Raad als dusdanig                                                                                                                 85

EHRM, Marckx v. Belgium, 1979. A. HEYVAERT en H. WILLEKENS, Beginsel van het gezins- en familierecht na het Marckx-arrest, de theorie van het Marckx-arrest en haar weerslag op het geldend recht, Antwerpen, Kluwer, 1981, pagina opzoeken. 87 EHRM, X,Y,Z v. United Kingdom, 1997. 88 EHRM, X,Y,Z v. United Kingdom, 1997, §36. 89 Arbitragehof 8 oktober 2003, nr. 134/2003. 90 Arbitragehof 8 oktober 2003, nr.134/2003, punt B.7. 86

 

42  

geïnterpreteerd dat het Hof veel waarde hecht aan de omstandigheid dat het kind “op duurzame wijze en niet noodzakelijk van bij de geboorte binnen een gezin heeft geleefd”. Voor het overige oordeelt de Raad van State dat “het criterium dat een paar tot stabiliteit is geroepen, hetgeen kan worden afgeleid uit het huwelijk, de wettelijke samenwoning of het feitelijk samenwonen gedurende een tijdvak dat lang genoeg is, essentieel is bij het beantwoorden van de vraag of een situatie als van een gezin is ontstaan, wat zou impliceren dat die situaties vallen binnen de werkingssfeer van het recht op een gezinsleven, gewaarborgd door artikel 8 EVRM.” Ook omtrent de invulling van het begrip ‘bijzonder affectieve band’, waarvan de wetgever zelf aangaf dat het onduidelijk was geformuleerd, is de rechtspraak tussen gekomen. In 2009 oordeelde het hof van beroep te Brussel91 dat er sprake is van een bijzonder affectieve band tussen de derde en het kind indien het omgangsrecht tussen beiden kan worden beschouwd als een meerwaarde voor het kind. Het hof ging ervan uit dat het noodzakelijk was voor het kind om zijn ontstaansgeschiedenis te kennen en daarvoor moet hij kunnen kennis maken met de mensen die daar deel van hebben uitgemaakt, in de mate van het mogelijke. Bijzonder aan deze uitspraak is dat het omgangsrecht gebaseerd wordt op de sociale ontstaansgeschiedenis van het kind, daar waar voordien enkel werd uitgegaan van de biologische ontstaansgeschiedenis van een kind.

                                                                                                                91

 

Brussel (Jk.) 25 maart 2009, RW 2009-10, 1692.

43  

TITEL V. OPLOSSINGEN UIT DE RECHTSLEER: THEORETISCHE OPLOSSINGEN DE LEGE FERENDA In de rechtsleer wordt geregelmatig de idee aangehaald het erfrechtelijk reserve af te schaffen92. Men vertrekt vanuit het standpunt dat de taak van de overheid niet langer bestaat in het collectief opleggen van een waarden- en normenpatroon aan haar burgers, maar dat zij zich dienstbaar moet opstellen en de mogelijkheid moet bieden aan de burgers om in alle vrijheid eigen keuzes te maken omtrent de verdeling van hun nalatenschap. In de huidige maatschappij is een tendens naar individualisering op te merken, maar deze mentaliteitswijziging is nog niet doorgedrongen naar het erfrecht. In deze tak van het burgerlijk recht blijft de familie de hoeksteen van de regelgeving. Zo blijven de dwingende bepalingen in het voordeel van de familie ernstige beperkingen op de beschikkingsvrijheid van het individu. Er wordt uit gegaan van de stelling dat de erfrechtelijke aanspraken van de overlevenden primeren ten aanzien van de beschikkingsvrijheid van de erflater. Hierna volgen enkele voorstellen uit de rechtsleer om deze rechtmatige belangen met elkaar te verzoenen.

1. GEMENGD SYSTEEM VAN ERFRECHTELIJKE ROEPING Een voorstel dat in de rechtsleer wordt aangehaald is de overgang van het intestaatserfrecht naar een gemengd systeem van erfrechtelijke roeping 93. Daarmee wordt een systeem bedoeld dat enerzijds de verworvenheden van het statusgebonden systeem behoudt, maar anderzijds ook de ruimte laat voor flexibiliteit, nuance en maatwerk. Het blijft wenselijk om te voorzien in eenvoudige en duidelijke regels die van rechtswege leiden tot erfgenaamschap. De huidige regelgeving, gebaseerd op bloedverwantschap, huwelijk of wettelijke samenwoning, worden gedragen door een groot deel van de bevolking gelet op het geringe aantal afwijkingen hiervan via testament. Verschillende auteurs pleiten er echter ook voor het aantal statusgebonden categorieën die erfrechtelijke aanspraken bieden, uit te breiden. Op die manier wil men het mogelijk maken aan mensen die duurzaam en affectief samenwonen een wederkerige erfaanspraak toe te kennen94.                                                                                                                 92

A. VERBEKE, “De legitieme ontbloot of dood? Leve de echtgenoot!”, TPR 2000, 1111-1236. C. CASTELEIN, “Verleden, heden en toekomst van de erfrechtelijke reserve – aanzetten voor een kritische reflectie” in J. BAEL, L. BARNICH, F. BUYSSENS, C. CASTELEIN, M. DE CLERCQ, J.P. DECOPRS, K. GEENS, H. LAGA, SJ. PRAET, C. SCHOCKAERT, B. TILLEMAN, H. VANDENBERGHE, F. VANISTENDAEL, E. VAN TRICHT, J. VERSTRAETE, Over naar familie. Liber amicorum Luc Weyts, Brugge, Die Keure, 2011, 43-89; C. DECLERCK, S. MOSSELMANS en W. PINTENS, Praktijkboek Familiaal Vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2009, 91-141. 94 M. PUELINCKX-COENE, “Het erfrecht in de twintigste eeuw als spiegel van een maatschappelijke ommekeer”, TPR 2001, 212; C. FORDER en A. VERBEKE, “Geen woorden maar daden. Algemene rechtsvergelijkende conclusies en aanbevelingen” in C. FORDER en A. VERBEKE (eds.), Gehuwd of niet: maakt het iets uit?, 93

 

44  

Daarnaast is er noodzaak aan flexibiliteit. De maatschappelijke realiteit is dermate complex en divers geworden, waardoor het onmogelijk blijkt enkel gebonden te blijven aan statusgebonden regels95. Deze flexibiliteit kan in de handen van de rechterlijke macht worden gelegd, die de mogelijkheid krijgt om de statusgebonden devolutie te corrigeren, indien Zij daarom wordt verzocht. Zij zal, in bepaalde gevallen en overeenkomstig de in de wet beschreven normen, de wettelijke devolutie kunnen ombuigen door het wettelijke erfrecht te verminderen of uit te sluiten, maar tevens door een erfrecht in het leven te roepen waar de wetgeving zelf niet in had voorzien. Dit zal vooral worden toegepast binnen nieuw samengestelde gezinnen, waar er geen verwantschap bestaat tussen de betrokkenen, maar waar deze mensen hecht met elkaar samen leven en alle feitelijke omstandigheden kaderen in de doelstellingen van het erfrecht96. Dit moet toelaten dat het erfrecht naast statusgebonden ook gedragsgebonden kan zijn. De inspiratie van dit erfrecht kan worden gevonden bij het Engelse recht, waar een systeem van family provisions kan worden toegepast in de plaats van het intestaatserfrecht indien dat redelijkerwijze kan worden verantwoord en als billijk kan worden beschouwd. Dit systeem staat open voor verschillende vormen van kritiek. Het zorgt niet alleen voor een toename in de werklast van de rechters, die momenteel al zwaar overbelast zijn en waardoor de gerechtelijke achterstand nog verder zal uitlopen, maar tevens zou het kunnen leiden tot een toenemende juridisering van de familiale verhoudingen. In dit voorstel wordt immers uitgegaan van de idee dat de familie niet meer centraal staat in het leven van het individu. In bepaalde gevallen zal dat inderdaad zo zijn, en is een afwijkende regeling inderdaad wenselijk. Echter, het toenemende individualisme op verschillende andere vlakken in de maatschappij kan er ook toe leiden dat mensen net meer gaan streven naar een gebalanceerd privéleven waarin familie als dusdanig centraal staat, en er geen behoefte is in hoofde van deze mensen om de erfrechtelijke aanspraken van de familie te beperken. De erfrechtelijke reserve kan worden beschouwd als een onderdeel van de heersende sociale waarden en normen, waardoor de afdwinging kan worden verantwoord97.

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          Antwerpen, Intersentia, 2005, 616-617; C. DE WULF, “Een synthese en enkele persoonlijke bedenkingen” in KFBN (ed.), De erfrechtelijke reserve in vraag gesteld, III, Voorstellen, Brussel, Bruylandt, 2000, 129. 95 R. FOQUE en A. VERBEKE, “Towards an Open and Flexible Imperative Inheritance Law” in C. CASTELEIN, R. FOQUE en A. VERBEKE (eds.), Imperative Inheritance Law in a Late-Modern Society. Five Perspectives in European Family Law Series, Antwerpen, Intersentia, 2009, 207-209. 96 C. DE WULF, “Een synthese en enkele persoonlijke bedenkingen” in KFBN (ed.), De erfrechtelijke reserve in vraag gesteld, III, Voorstellen, Brussel, Bruylandt, 2000, 130; S.N. GARY, “Adapting Intestacy Laws to Changing Families”, Law & Ineq. 2000, 41. 97 J. VAN HOETTE, G. FRANSSEN en W.V. WAMBEKE, “De sociale betekenis van de erfrechtelijke reserve” in KFBN (ed.), De Erfrechtelijke reserve in vraag gesteld. Deel II, Belgisch recht, Brussel, Bruylandt, 1997, 63.

 

45  

2. DWINGENDE ERFAANSPRAAK Wanneer de wetgever ervoor opteert om de testeervrijheid van de erflater te beperken dan hoeft dat niet noodzakelijk, zoals dat in het Belgische erfrecht het geval is, door middel van een erfrechtelijk reserve. Men zou er evenwel voor kunnen opteren te werken met een dwingende vermogensaanspraak, meestal onder de vorm van een vordering tegen de nalatenschap. Het grootste voordeel van de reserve is de rechtszekerheid98, aangezien duidelijk is aangegeven welk gedeelte van de nalatenschap beschikbaar en welk gedeelte voorbehouden is. Dit voordeel is voor tegenstanders echter tevens het grootste nadeel. Het reservatair gedeelte staat zonder meer vast, en er wordt geen rekening gehouden met bijdrage, behoeftigheid of noodzakelijkheid. Wanneer gewerkt wordt met een dwingende vermogensaanspraak zullen bovenstaande elementen de grondslag vormen voor het toekennen van erfrechtelijke aanspraken. Dit systeem is, in tegenstelling tot het reserve, geen blind systeem maar maakt het mogelijk erfrechtelijke aanspraken op maat te ontwikkelen. Een belangrijk nadeel is de noodzakelijke tussenkomst van een rechterlijke instantie die discretionair moet bepalen hoe groot de erfrechtelijke aanspraken moeten zijn. Dit leidt niet alleen tot rechtsonzekerheid voor de erfgenamen, maar tevens tot een toename aan werklast van de rechterlijke macht. Dit geeft voor de erfgenamen niet alleen aanleiding tot psychologische ongemakken, maar men ziet zich tevens geconfronteerd met eventueel hoge gerechtskosten, zeker indien de procedure lang aansleept ten gevolge van onenigheid van de erfgenamen.

3. GEDRAGSGERELATEERD EN FEITENGERELATEERD ERFRECHT Deze, door CASTELEIN vooropgestelde, basis voor dwingend erfrecht is gebaseerd op twee grondslagen, namelijk het verzorgingsbeginsel en het vergoedingsbeginsel. Het erfrecht is gebaseerd op het gedrag van de erflater aangezien het onverantwoord zou zijn afbreuk te doen aan de engagementen en verantwoordelijkheden die de erflater tijdens zijn leven heeft opgenomen door deze te laten vervallen bij diens overlijden. Het erfrecht is feitengerelateerd aangezien het niet kan worden ontkend dat het vermogen van de erflater niet dezelfde omvang zou hebben gehad zonder de inspanningen geleverd door de nabestaanden. Het komt erop aan de praktische uitwerking, de organisatie van het erfrecht beter te laten aansluiten op de grondslag ervan. De oorspronkelijke bedoelingen van het erfrecht waren het verzekeren van het behoud van de levensstandaard van de erfgenamen en het tegengaan van vermogensversnippering buiten de familie, maar er kan niet langer                                                                                                                 98

R. FOQUE en A. VERBEKE, “Towards an Open and Flexible Imperative Inheritance Law” in C. CASTELEIN, R. FOQUE en A. VERBEKE (eds.), Imperative Inheritance Law in a Late-Modern Society. Five Perspectives in European Family Law Series, Antwerpen, Intersentia, 2009, 217-219.

 

46  

unaniem worden gesteld dat deze grondslagen voldoende onderbouwd zijn om een afbreuk aan de beschikkingsvrijheid van de erflater te verantwoorden. Betreffende het nastreven van intrafamiliaal vermogensbehoud zijn er verschillende auteurs van mening dat een loutere bloedband een onvoldoende grondslag is voor een dwingend erfrecht99. Ook Montesquieu schreef in dat (voor)ouders wel de verplichting hebben hun nageslacht te onderhouden, maar dat zij niet verplicht zijn hen tot erfgenamen te maken 100. De wetgever heeft deels ingezien dat een bloedband niet langer kan worden beschouwd als de dominante factor in het toekennen van erfaanspraken, door aan de langstlevende echtgenoot of wettelijk samenwonende partner eveneens erfrechtelijke aanspraken toe te kennen.

A. TERUGKEER NAAR DE FEODALITEIT In het huidige Belgische erfrecht wordt uitgegaan van eenheid van erfrecht, gebaseerd op artikel 732 BW. Dit artikel heeft al vaak het onderwerp van discussie uitgemaakt101. Sinds een amendement uit 2001102 luidt de tekst van artikel 732 BW als volgt: “De wet houdt bij het regelen van de erfopvolging geen rekening met de aard of de oorsprong van de goederen, behoudens de bij wet bepaalde uitzonderingen”. Toch kan men een tendens waarnemen waaruit blijkt dat van deze regel in verschillende wetgevingen wordt afgeweken. Zo kan men denken aan het verschil in regeling bij inbreng van een roerend, dan wel een onroerend goed of de regeling van het anomaal erfrecht inzake adoptie. Het gewoonterecht wordt gekenmerkt door zijn verscheidenheid, al valt wel één bepaalde constante op te merken. Binnen het erfrecht werd een onderscheid gemaakt naar gelang de aard en de herkomst van de erfgoederen. Dit onderscheid had een belangrijke impact op het toepassingsgebied van de reserve, aangezien dit vaak alleen gold voor onroerende goederen. Voor het overige kon men zich beroepen op de testeervrijheid. Aan de basis van dit onderscheid ligt de zogenaamde ‘feodale reflex’103. Deze reflex houdt in dat mensen instinctief een onderscheid maken tussen de eigen goederen en de                                                                                                                 99

C. CASTELEIN, “Verleden, heden en toekomst van de erfrechtelijke reserve – aanzetten voor een kritische reflectie” in J. BAEL, L. BARNICH, F. BUYSSENS, C. CASTELEIN, M. DE CLERCQ, J.P. DECOPRS, K. GEENS, H. LAGA, SJ. PRAET, C. SCHOCKAERT, B. TILLEMAN, H. VANDENBERGHE, F. VANISTENDAEL, E. VAN TRICHT, J. VERSTRAETE, Over naar familie. Liber amicorum Luc Weyts, Brugge, Die Keure, 2011, 123; vergelijk K. RAES, “Naar een democratisering van het erfrecht. Een egalistische kritiek op onbeperkte vermogenstransferten om niet” in X., Contestatie van ons erfrecht, Gent, Mys & Breesch, 2001, 80-97; H. WILLEKENS, “Kapitalisme, vrijheid, gelijkheid en erfrecht. Een inleiding” in X., Contestatie van ons erfrecht, Gent, Mys en Breesch, 2001, 1-22. 100 MONTESQUIEU, De l’esprit des lois, Parijs, Editions sociales, 1969, 257 (“La loi naturelle ordonne aux pères de nourrir leurs enfants, mais elle ne l’oblige pas de les faire héritiers”). 101 M. PUELINCKX-COENE, “Een dorlichting van dertig jaar erfrecht” in X. (ed.), Liber Amicorum Roger Dillemans, deel I, Familierecht en familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Story-Scientia, 1997, 226. 102 Amendement nr. 25, Parl.St. Kamer, nr. 51-2514/4. 103 C. CASTELEIN, “Verleden, heden en toekomst van de erfrechtelijke reserve – aanzetten voor een kritische reflectie” in J. BAEL, L. BARNICH, F. BUYSSENS, C. CASTELEIN, M. DE CLERCQ, J.P. DECOPRS, K. GEENS, H.

 

47  

aanwinsten. Men is zich ervan bewust dat de eigen goederen worden verkregen zonder dat hiervoor enige inspanning moet worden geleverd, waardoor enige beperkingen aan de testeervrijheid hieromtrent makkelijker worden aanvaard. Het idee van een gezamenlijk familiaal vermogen en het idee dat erfgenamen een aanspraak hebben op het vermogen van de erflater zodat het familievermogen binnen de familie kan worden bewaard (intrafamiliaal vermogensbehoud) blijft behouden. Dat blijkt onder meer uit het feit dat in huwelijkscontracten zeer vaak een regeling is opgenomen waardoor de ingebrachte goederen terugkeren naar de familie van de inbrenger bij diens overlijden of bij ontbinding van het huwelijk wegens echtscheiding. Voor de aanwinsten, het vermogen dat men zelf heeft opgebouwd tijdens het leven, is dat echter helemaal anders. Beperkingen aan de testeervrijheid worden moeilijker aanvaard, daar mensen zelf willen kunnen beschikken over het vermogen dat ze ook zelf vergaard hebben.

B. LOUISIAANS-CHINEES MODEL Een van de huidige struikelpunten van de Belgische erfrechtelijke regeling is haar onvoorwaardelijk karakter, waardoor de reserve sowieso wordt toegepast zonder rekening te houden met de feitelijkheden van de situatie. Deze onvoorwaardelijke toepassing kan niet als universeel worden beschouwd, en men zou zich tegen dit kenmerk van het erfrecht kunnen verzetten, gebaseerd op de erfrechtelijke regelingen zoals die teruggevonden kunnen worden in Louisiana en China. In het Louisiaans model wordt de verhouding tussen het beschikbaar gedeelte en de reserve afhankelijk gesteld van het aantal gedwongen erfgenamen, namelijk de behoeftige of afhankelijke familieleden. Indien er slechts één gedwongen erfgenaam is dan zal de erflater vrij kunnen beschikken over 3/4 van zijn nalatenschap. Bij twee of meer behoeftige of afhankelijke familieleden, zal het beschikbaar gedeelte steeds de helft bedragen104. In tegenstelling tot het Belgisch erfrecht komt de nalatenschap niet toe aan een abstracte categorie van personen, maar enkel aan specifieke personen zoals alle kinderen die niet de leeftijd van 24 jaar hebben bereikt, alle kinderen die zich op het ogenblik van het overlijden van de ouder om geestelijke of lichamelijke redenen in staat van voortdurende onmogelijkheid bevinden om zorg te dragen voor hun persoon of om hun vermogen te beheren, ongeacht hun leeftijd, een kleinkind in de nalatenschap van zijn grootouder, maar dan alleen als zijn vooroverleden ouder (het kind van de grootouder) minder dan 24 zou zijn geweest op het ogenblik van het overlijden van de grootouder of indien het kleinkind zich op het ogenblik van het overlijden van de ouder om geestelijke of lichamelijke redenen in staat van voortdurende onmogelijkheid bevindt om zorg te dragen voor zijn persoon of om zijn vermogen te beheren, ongeacht de leeftijd van het kind en indien zijn ouder (kind van de grootouder) vooroverleden is105.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                           LAGA, SJ. PRAET, C. SCHOCKAERT, B. TILLEMAN, H. VANDENBERGHE, F. VANISTENDAEL, E. VAN TRICHT, J. VERSTRAETE, Over naar familie (Liber amicorum Luc Weyts), Brugge, Die Keure, 2011, 129. 104 Artikel 1495 Louisiana Civil Code. 105 Artikel 1493 Louisiana Civil Code.

 

48  

Het Chinese model106 gaat uit van een voorwaardelijk reserve, zij het dan wel met een bijzonder uitgebreid toepassingsgebied. In beginsel hebben alle intestaaterfgenamen reservataire aanspraken, op voorwaarde dat ze niet in staat zijn om te werken en geen eigen inkomen hebben. Dit reserve kan aldus worden ingeroepen door zowel behoeftige ouders, echtgenoten en kinderen, maar eveneens door stiefouders, stiefkinderen en zelfs schoonouders, - en kinderen. Slechts in één situatie geldt een onvoorwaardelijk reserve en dient niet aan de voorwaarden te worden voldaan, namelijk indien het gaat om een ongeboren kind. De omvang van het beschikbaar deel is afhankelijk van de persoon die zijn reservataire aanspraken laat gelden, variërend van de helft naar een derde van de nalatenschap. In beide gevallen wordt de mogelijkheid erfrechtelijke aanspraken te laten gelden gekoppeld aan de idee van behoeftigheid. Deze behoeftigheid kan onweerlegbaar worden vermoed, en in die gevallen zal de reservataire bescherming een absoluut karakter verwerven. In andere gevallen zal de behoeftigheid moeten worden bewezen, alvorens men erfrechtelijke aanspraken op de nalatenschap zal kunnen laten gelden. In verschillende voormalige Oostbloklanden bestaan eveneens relatieve reserves, die slechts kunnen worden ingeroepen in geval van werkonbekwaamheid of indien de erfgenaam tijdens zijn leven reeds levensonderhoud vorderde van de erflater.

                                                                                                                106

 

F.H. FOSTER, “Linkin support and inheritance: a new model from China”, Wis.L.Rev. 1999, 23.

49  

TITEL VI. ANTWOORDEN VIA DE WETGEVING 1. INLEIDING De noodzaak aan regulering van de specifieke gezinssituatie van nieuwe samengestelde gezinnen is hoog. In vele nieuwe samengestelde gezinnen bestaat tussen nieuwe partner en het kind immers een feitelijke gezagsrelatie, maar is het voor deze nieuwe partner onmogelijk om enige juridisch bindende beslissing te nemen ten aanzien van het kind107. In het Belgisch recht gaat men uit van het monistisch systeem waarbij gezag en afstamming onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Nochtans kan men bezwaarlijk om de feitelijke veststelling heen dat afstamming geen noodzakelijke voorwaarde is voor een geslaagde socialisering van het kind108. Naast een feitelijke gezagsrelatie tussen de nieuwe partner en het kind ontstaat meestal ook een bijzonder affectieve band tussen hen, waardoor de nieuwe partner kan worden beschouwd als een ‘intieme buitenstaander’. Tijdens het colloquium van de Koning Boudewijnstichting op 6 november 2008 werd duidelijk dat het scheppen van een wettelijk kader een complexe materie is, aangezien het bijzonder moeilijk is een duidelijke, sociologische definitie te geven van een ‘nieuwe samengesteld gezin’. Frederik Swennen verwoordde deze precaire situatie als volgt: “Het concept nieuw samengesteld gezin reguleren betekent dat men een niet-juridisch element omzet in een juridisch element. Vandaag zijn er aldus talrijke sociale relaties juridisch vastgelegd: ze zijn vastgelegd in abstracte en dus noodgedwongen restrictieve concepten. Deze sociale relaties zijn ook een gerechtelijke aangelegenheid geworden, wat betekent dat een rechter er zich mee kan bemoeien. Hoe kunnen we het concept van een nieuw samengesteld gezin dan in een vooraf vastgestelde definitie gieten terwijl deze gezinsvorm in de realiteit verschillende ingewikkelde sociale situaties dekt? Hoe kunnen we abstracte en vrij rigide regels toepassen op een realiteit in wording? (…) Lange tijd omschreef men het gezin als een basisveld met vier basisfuncties: seksualiteit, echtelijkheid, voortplanting en ouderschap. Vandaag zijn deze vier functies echter niet meer zo stevig aan elkaar verbonden. In nieuw samengestelde gezinnen maakt het kind deel uit van een gezin met verscheidende opvoeders die niet allemaal hetzelfde statuut hebben. Hoe kunnen we de rol van de sociale ouder omschrijven? Een oplossing die de normen van klassieke gezinnen zou willen overdragen op nieuw samengestelde gezinnen is niet echt aangewezen. Er moet iets nieuws komen, maar we moeten er wel aan denken dat het belangrijk is dat het kind gehoord wordt.”

                                                                                                                107 108

 

A. HUYGENS, “Persoonlijk gezag over minderjarige kinderen: qua vadis?”, TBBR, 2006, 569, nr. 1. Y. H. LELEU, Droit des personnes et des familles, Brussel, Larcier, 2005, 594.

50  

Toenmalig staatssecretaris voor Gezinsbeleid Melchior Wathelet benadrukte op datzelfde colloquium het belang van een aanpaste regeling: “(…) deze nieuwe gezinssituaties maken duidelijk dat de samenleving zich onophoudelijk moet blijven aanpassen en moet nadenken hoe ze met die situaties omgaat. Dat kan door een jurisprudentie die uitgaat van de gerechtshoven en rechtbanken, of via het creëren van een rechtbank voor het gezin, via parlementaire debatten over de dubbele domiciliëring en de sociale en fiscale impact daarvan of ook door op basis van de bestaande wetsvoorstellen na te denken over het statuut van de stiefouder en het sociaal ouderschap.”

2. ADOPTIE ALS TUSSENOPLOSSING Een van de eerste stappen in de wetgevende richting kwam er tijdens het zittingsjaar 20012002109, maar het was pas in 2003 dat er een wezenlijke vooruitgang werd geboekt door toedoen van de aanpassingen aan de Adoptiewet110. Een van de meest gebruikte manieren om binnen nieuw samengestelde gezinnen de kinderen van de partner op gelijke voet te plaatsen met de eigen kinderen, is door middel van stiefouderadoptie. Deze procedure is echter niet heiligmakend omwille van zijn vaak omslachtige procedure, die tijd- en geldrovend blijkt te zijn111. De meeouder dient geschikt te worden geacht en moet een voorbereiding tot adoptie volgen. Bijzonder is de rol die de oorspronkelijke ouder speelt in de adoptieprocedure van de stiefouder, daar deze toestemming moet geven voor de adoptie (artikel 348 BW). Dit maakt de positie van de stiefouder bijzonder onzeker, voornamelijk in een situatie waarin de breuk tussen de ouders een gevolg is van de nieuwe relatie tussen een ouder en de stiefouder112. In zijn arrest van 12 juli 2012113 heeft het Grondwettelijk Hof geoordeeld dat de weigering van de moeder tot adoptie van de meeouder geen absolute grond van niet-ontvankelijkheid mag vormen, maar dat verhindert niet dat deze regel nog steeds ingeschreven staat in het Burgerlijk Wetboek. Een mogelijke oplossing voor deze ongemakkelijke situatie zou erin kunnen bestaan dat het niet vereist is het stiefkind te adopteren om deze erfgerechtigd te

                                                                                                                109

Zie o.a.: wetsvoorstel (E. VAN WEERT en K. VAN HOOREBEKE) tot aanvulling van het Burgerlijk Wetboek met bepalingen aangaande het gezamenlijk gezag van een ouder met een niet-ouder en tot wijziging van de wet op de jeugdbescherming, Parl.St. Kamer 2001-02, nr. 50/1066; wetsvoorstel (S. VERHERSTRAETEN et al.) tot aanvulling van het burgerlijk Wetboek met bepalingen inzake zorgouderschap, Parl.St. Kamer 2001-02, nr. 501604 en gelijkluidend wetsvoorstel (S. DE BETHUNE) tot aanvulling van het burgerlijk Wetboek met bepalingen inzake zorgouderschap, Parl.St. Senaat 2001-02, nr. 2-1110 en wetsvoorstel (K. GRAUWELS) tot het invoeren van een afgeleid ouderlijk gezag voor een partner of een persoon die met een ouder samenleeft, Parl.St. Kamer 200102, 50-2004. 110 Wet van 24 april 2003 tot hervorming van de adoptie, BS 16 mei 2003 en wet van 18 mei 2006 tot wijziging van een aantal bepalingen van het Burgerlijk Wetboek teneinde adoptie door personen van hetzelfde geslacht mogelijk te maken, BS 20 juni 2006. 111 V., ALLAERT, “Het nieuw samengesteld gezin: nieuwigheden op burgerrechtelijk vlak” in Vlaamse Conferentie Balie Antwerpen, Het gezin 2.0, Antwerpen, Intersentia, 2014, 3. 112 F., SWENNEN, “Adoptie door de ‘feitelijke partner’ van een oorspronkelijke ouder”, RW 2000-2001, 681-686 113 GwH 12 juli 2012, nr. 93/2012.

 

51  

maken. Hierbij kan worden verwezen naar een wetsvoorstel van 2005114 dat het mogelijk wil maken stiefkinderen te benoemen als erfgenaam. Bij uiterste wilsbeschikking zou het dan mogelijk worden te bepalen dat een stiefkind kan erven zoals een eigen kind. Een stiefkind zou worden gedefinieerd als ‘een kind van de echtgenoot of de wettelijk samenwonende partner, van welk kind de erflater niet zelf de ouder is’. Kinderen van een feitelijk samenwonende partner komen aldus niet in aanmerking. Voor de berekening van het erfrechtelijk reserve zal het stiefkind worden beschouwd als een eigen kind, zelf indien een einde zou komen aan het huwelijk of de wettelijke samenwoning met de ouder van het kind. Een andere struikelblok zou kunnen zijn dat deze adoptie enkel erfaanspraken voor het stiefkind creëert in hoofde van de stiefouder-adoptant. De verwantschap blijft beperkt tot de eerste graad en er is geen enkel recht op de nalatenschap van de bloedverwanten van de adoptanten aangezien het stiefkind al zijn erfaanspraken behoudt in de oorspronkelijke familie. Voor sommigen is dit geen onwenselijk effect, aangezien het enkel de erflater/stiefouder is die ervoor gekozen heeft afstammingsbanden met het kind tot stand te brengen. De lacunes in deze procedure ten overstaan van nieuwe samengestelde gezinnen duiden erop dat er nood is aan een regeling die gebaseerd is op de bestaande afstammingsregels in plaats van de regels in verband met adoptie.

3. WETSVOORSTELLEN GEDURENDE DE VOORBIJE DECENNIA In dit onderdeel zal dieper worden ingegaan op enkele wetsvoorstellen die tijdens de voorbije jaren zijn ingediend in de Kamer of de Senaat, en die een oplossing willen bieden aan enkele van de problemen waar nieuw samengestelde gezinnen mee te kampen hebben.

A. ZORGOUDERSCHAP Gedurende de legislatuur 2010-2014 zijn verschillende wetsvoorstellen ingediend in de Senaat met de bedoeling een wettelijk kader te creëren voor het zorgouderschap. Deze situatie probeert een antwoord te bieden voor de grote verscheidenheid aan gezinssituaties waarbij niet langer beide juridische ouders het kind in hun gezin opvoeden. Daarbij kan men denken aan koppels van hetzelfde geslacht, kinderen die opgroeien bij hun grootouders, maar hier zal vooral worden ingegaan op de situaties waarbij een ouder een nieuwe partner van verschillend geslacht heeft en het kind binnen dat nieuwe gezin opgroeit. De nieuwe partner staat immers in voor de opvoeding van en zorg voor het kind, maar beschikt juridisch over geen rechten of verplichtingen, wat als                                                                                                                 114

Wetsvoorstel tot wijziging van het Burgerlijk Wetboek teneinde het stiefkind als erfgenaam te kunnen benoemen, Parl. St. Kamer 2005, nr. 52-1853/001

 

52  

bijzonder problematisch wordt beschouwd. In deze behandeling zal niet dieper worden ingegaan op de procedurele aspecten die naar voren komen in de verschillende wetsvoorstellen. i.

WETSVOORSTEL BETREFFENDE ZORGOUDERSCHAP

Op 8 oktober 2010 werd het wetsvoorstel betreffende het zorgouderschap ingediend met de bedoeling het zorgouderschap als nieuw rechtsfiguur in te voeren in het Belgisch recht. Het doel van dit voorstel is het maatschappelijk erkennen en juridisch beschermen van de banden tussen de persoon die geen biologische ouder is van het kind en dat kind, indien aan drie voorwaarden is voldaan: in de eerste plaats dient de volwassene een groot stuk van de ouderlijke verantwoordelijkheid op zich te nemen, moet er tussen hem/haar en het kind een bijzonder affectieve band bestaan en ten slotte moet het zorgouderschap het belang van het kind dienen. In het voorstel wordt een onderscheid gemaakt tussen twee soorten zorgouders: ofwel gaat het om een naast familielid, ofwel om de partner van de ouder, op voorwaarde dat hij gedurende minstens drie jaar werkelijk met het kind samenwoont. Vervolgens wordt een onderscheid gemaakt naargelang beide dan wel nog slechts één biologische ouder van het kind in leven zijn/is. In de situatie waarin nog slechts één ouder het ouderlijk gezag over het kind uitoefent, zal de nieuwe partner alle rechten en plichten als de biologische ouder verkrijgen115. Echter, indien beide ouders het ouderlijk gezag nog steeds gezamenlijk uitoefenen is het niet mogelijk dezelfde rechten toe te kennen aan de nieuwe partner, aangezien het niet de bedoeling kan zijn dat het zorgouderschap het ouderlijk gezag van de biologische ouders inperkt. In deze gevallen zal de zorgouder enkel rechten en verplichtingen die verband houden met de huisvesting van het kind toegewezen krijgen. Het is vooral deze situatie die zich zal voordoen binnen nieuw samengestelde gezinnen. Het wetsvoorstel voorziet één uitzondering op deze regeling: indien de andere biologische ouder, diegene die niet instaat voor de huisvesting, gedurende een periode van minstens twee jaar vanaf de indiening van de aanvraag tot zorgouderschap, geen belangstelling meer heeft getoond voor het kind, dan kunnen de rechten en verplichtingen van de zorgouder worden uitgebreid. ii.

WETSVOORSTEL HOUDENDE INVOERING VAN BASISBEPALINGEN VOOR HET ZORGOUDERSCHAP

Met het wetsvoorstel houdende invoering van basisbepalingen voor het zorgouderschap116 proberen de indieners een nieuw artikel 375bis in te voeren in het Burgerlijk Wetboek. Dit artikel vertrekt vanuit de idee om het zorgouderschap te                                                                                                                 115

Met uitzondering van de erfrechten. Wetsvoorstel (G. SWENNEN) houdende invoering van basisbepalingen voor het zorgouderschap, Parl.St Senaat 2010-2011, nr. 5-304/1. 116

 

53  

ontwikkelen as een sui-generisinstituut, gestoeld op de regels van de adoptie om een juridische onderbouw te bieden aan de feitelijke positie van de ‘zorgende ouder’. Aan de nieuwe partner wordt, vanaf de dag dat deze samenwoont met de ouder van het kind, de verplichting opgelegd mede in te staan voor de opvoeding van het kind. Rechten zal de zorgende ouder pas verkrijgen indien een duurzame relatie, samenwoning op hetzelfde adres gedurende minimaal drie jaar, kan worden bewezen. Vanaf dan krijgt de zorgouder wettelijk inspraak in de dagdagelijkse beslissingen betreffende het kind en wordt de affectieve band tussen de zorgouder en het kind vermoed grond te vormen tot het verkrijgen van omgangsrecht. Dit laatste dient er vooral voor om te vermijden dat, indien de partners uit elkaar gaan of de ouder komt te overlijden, de affectieve band tussen de zorgende ouder en het kind wordt doorbroken en de zorgende ouder geen enkele rechten, zoals bezoekrecht, tegenover het kind zou kunnen laten gelden. Een argument om dit voorstel te onderbouwen wordt gehaald bij Serge Léonard, deskundige bij de algemene afvaardiging van de Franse Gemeenschap voor de rechten van het kind, tijdens de desbetreffende hoorzittingen in de subcommissie Familierecht: “Op de vraag of wetgevend moet worden opgetreden om zorgouderschap te verankeren, dient erop gewezen dat als iemand met een vaste partner samenleeft met een persoon die kinderen heeft, zulks niet beperkt mag blijven tot het onderhouden van een exclusieve relatie met die persoon, en dat men niet mag ontkennen dat die kinderen er daadwerkelijk zijn. Voor nieuw samengestelde gezinnen in het algemeen dient dan ook aan iedere stiefouder een algemene verplichting tot medewerking opgelegd, zoals dat meer bepaald in de Zwitserse wet het geval is. Het is effectief van belang er symbolisch aan te herinneren dat iedere stiefouder tevens belast is met een opvoedende taak, en dat de stiefouder in een nieuw samengesteld gezin niet zomaar “een derde” is, zonder opvoedingsplicht. iii.

WETSVOORSTEL HOUDENDE INVOERING VAN DE WETTELIJKE OUDERSCHAPSAKTE

Daarop verder bouwend werd het wetsvoorstel houdende invoering van de wettelijke zorgouderschapsakte117 ingediend. De indieners van dit voorstel zetten sterk in op het stimuleren van maximale zelfregeling en willen een minimum aan procedures ontwikkelen. Men wijkt af van het merendeel van de wetsvoorstellen die het zorgouderschap baseren op het ouderlijk gezag, en men opteert voor adoptie als basis. In een eerste situatie gaat men ervan uit dat het kind slechts één biologische ouder meer heeft, en biedt men de mogelijkheid aan een zorgouderschapsakte te laten opstellen bij de notaris tussen de biologische ouder en de zorgouder. Ten gevolge van deze akte verkrijgt de zorgende ouder alle rechten en verplichtingen die gepaard gaan met de (gewone)                                                                                                                 117

Wetsvoorstel (G. SWENNEN) houdende invoering van de wettelijke zorgouderschapsakte, Parl.St. Senaat 2010-2011, nr, 5-305/1.

 

54  

adoptie, met als enige afwijking dat bij de ouderschapsakte de naam van het kind niet kan worden gewijzigd. Opdat men deze akte zou kunnen afsluiten is het vereist dat beide partners gedurende minstens twee jaar op hetzelfde adres ingeschreven zijn. Aangezien er een grens moet worden gesteld aan deze zelfregulering, zal de zorgouderschapsakte aan rechterlijke controle of toetsing worden onderworpen via een verplichte homologatie door de jeugdrechtbank. Deze toetsing zal erop toezien dat de akte niet manifest strijdig is met de belangen van het kind. Bij het beëindigen van de relatie tussen beide partners, zal het zorgouderschap eveneens een einde nemen, maar kunnen de gewezen zorgouder en het kind elkaar wel nog begunstigen door middel van vrijwillige daden, bv. het opnemen van het kind in het testament van de zorgende ouder. Een tweede situatie is diegene waarin het kind twee biologische ouders heeft, maar deze leven niet samen. Hier is de regeling volledig afhankelijk van de concrete situatie en wordt het zelfbeschikkingsrecht maximaal benut. De nieuwe partners zullen ook in dit geval hun rechten en plichten in een onderling akkoord kunnen vastleggen via een notariële akte, waarbij de ouder en de nieuwe partner alle rechten en plichten waarover de ouder beschikt, kunnen delen. Indien de andere ouder hiermee akkoord gaat, kan men overgaan tot het medeondertekenen van de akte. Indien er geen overeenstemming kan worden bekomen, kan men een bemiddelingspoging aanvragen bij de rechter met hetzij een akkoord, hetzij een niet-akkoord tot gevolg. In dat laatste geval zal de rechter aan de zorgouder de rechten en verplichtingen toekennen die, naar zijn oordeel, bijdragen tot het belang van het kind en die de rechten van de biologische ouder niet beperken. Ook deze mogelijkheid staat enkel open ingeval van een duurzame relatie, aangetoond door een samenwoning van minimaal drie jaar. iv.

WETSVOORSTEL TOT WIJZIGING VAN DE WETGEVING BETREFFENDE DE BESCHERMING VAN HET KIND, WAT DE INVOERING VAN HET ZORGOUDERSCHAP BETREFT

Niet langer gesteund op de regels van adoptie, aangezien gestreefd wordt naar een eenvoudige procedure met minder verstrekkende gevolgen en de afwezigheid van de noodzaak om afstammingsbanden te creëren, is het wetsvoorstel tot wijziging van de wetgeving betreffende de bescherming van het kind, wat de invoering van het zorgouderschap betreft 118. De indieners van dit voorstel opteren er, net zoals in de voorgaande voorstellen, voor een onderscheid te maken tussen de situatie waarbij het ouderlijk gezag over het kind slechts door één ouder wordt uitgeoefend119 en anderzijds de situatie waarbij het ouderlijk gezag gezamenlijk door de twee ouders van het kind wordt uitgeoefend of slechts aan één ouder werd toegekend. In de eerste categorie kan het zorgouderschap worden toegekend aan de duurzaam zorgende persoon, die niet de natuurlijke of juridische ouder is van het kind, en die met                                                                                                                 118

Wetsvoorstel (S. DE BETHUNE en R. TORFS) tot wijziging van de wetgeving betreffende de bescherming van het kind, wat de invoering van het zorgouderschap betreft, Parl.St. Senaat 2010-2011, nr. 5-636/1. 119 Indien de afstamming van het kind slechts ten aanzien van één ouder vaststaat, omdat de andere ouder overleden of vermoedelijk afwezig is verklaard, of omdat de andere ouder in de voortdurende onmogelijkheid verkeerd het ouderlijk gezag uit te oefenen of zijn wil kenbaar te maken.

 

55  

het kind een bijzonder affectieve band heeft. Een noodzakelijke voorwaarde betreft het duurzaam karakter van de band tussen de zorgouder en het kind. Opdat hieraan voldaan kan zijn dienen de zorgouder en de biologische ouder-partner gedurende een periode van minstens twee jaar voorafgaand aan het inleiden van de vordering samen zorg hebben gedragen voor het kind. Dit is een feitenkwestie waarbij door de rechter zal moeten worden geoordeeld of dit het louter occasionele overstijgt en een daadwerkelijk duurzaam karakter vertoont. Wanneer hieraan voldaan, zal de rechter tevens de rechten en plichten van de zorgouder vastleggen. Hij beschikt over een ruime appreciatiemarge, maar zal minimaal een aantal verplichtingen moeten opleggen aan de zorgouder, die de essentiële kenmerken van dit instituut uitmaken. De zorgouder is in elk geval verplicht in te staan, naar evenredigheid met zijn eigen middelen, voor de huisvesting, het levensonderhoud, de opvoeding en de opleiding van het kind. Opvallend aan dit voorstel is dat deze verplichtingen verder kunnen blijven lopen, zelfs wanneer de relatie tussen de zorgouder en de biologische ouder tot een einde komt. De tweede categorie van situaties leidt ertoe dat een deel van de rechten en verplichtingen van het ouderlijk gezag kunnen worden overgedragen aan de zorgende ouder, zonder dat afbreuk kan worden gedaan aan de rechten en plichten van de wettelijke ouders die nog steeds de verantwoordelijkheid over hun kind dragen. Aan de zorgende ouder kan slechts een gedeeltelijke uitoefening van dit instituut toekomen, beperkt tot de prerogatieven die verband houden met de opvoeding van het kind en de dagelijkse beslissingen daaromtrent. Er wordt in artikel 19 van het wetsvoorstel bepaald dat de gewezen zorgouder een recht op persoonlijk contact behoudt met het kind, na de beëindiging van het zorgouderschap. v.

WETSVOORSTEL TENEINDE HET ZORGOUDERSCHAP IN HET BURGERLIJK WETBOEK OP TE NEMEN

In dit wetsvoorstel wil men eveneens een nieuw rechtsfiguur creëren die aan een persoon, die zich inspant voor of betrokken is bij een ouderrol ten aanzien van een kind, alle of een deel van de secundaire gevolgen van een juridische afstammingsband toekennen zonder dat het zorgouderschap voorkeur zou krijgen boven het biologische ouderschap. Net zoals in de voorgaande voorstellen wordt ook hier een onderscheid gemaakt tussen de situaties waarbij het ouderlijk gezag wordt uitgeoefend door één ouder, dan wel door beide onder. In tegenstelling tot het voorgaande wetsvoorstel wordt geen rekening gehouden met de oorzaak waardoor het ouderlijk gezag slechts door één ouder wordt uitgeoefend. Wanneer een het ouderlijk gezag door slechts één ouder wordt uitgeoefend, zal zorgouderschap worden toegekend als ware een echte toekenning van de rechten en plichten inherent aan het ouderlijk gezag. Zorgouderschap kan enkel worden toegekend indien de ouder van het kind en diens partner gehuwd zijn, wettelijk samenwonen of gedurende een periode van minstens drie jaar voorafgaand aan de indiening van het

 

56  

verzoek onafgebroken samenleven als een koppel en er tussen het kind en de zorgouder een bijzonder affectieve band bestaat. Zelfs wanneer de biologische ouder en zorgouder niet langer samen leven, oefenen zij gezamenlijk het ouderlijk gezag uit over het kind. Er zal slecht een overdracht van bepaalde rechten gebeuren indien beide biologische ouder van het kind het ouderlijk gezag uitoefenen. De ouder die niet instaat voor de huisvesting van het kind kan rechten delegeren aan de zorgouder, zonder dat deze rechten betrekking mogen hebben op belangrijke beslissingen, zoals de opvoeding van het kind. Opdat de zorgouder deze rechten zou kunnen verkrijgen is het noodzakelijk dat hij gedurende een ononderbroken periode van minimaal drie jaar de bewaring of de opvoeding van het kind op zich heeft genomen.

B. MEDEBESLISSINGSRECHT VOOR DE STIEFOUDER Er werden ook wetsvoorstellen ingediend die zich baseerden op de noodzaak stiefouders te responsabiliseren en te erkennen door hen een medebeslissingsrecht toe te kennen120. De stiefouder zal immers (behoudens ten gevolge van de vaststelling van een adoptieve afstammingsband) geen afstammingsband hebben ten aanzien van het kind van zijn partner en dus ook geen daadwerkelijk ouderlijk gezag kunnen uitoefenen, terwijl hij toch instaat voor de zorg van het kind. Eén van de belangrijkste wetsvoorstellen is het wetsvoorstel ingediend door mevrouw Taelman 121 tot invoering van een medebeslissingsrecht voor stiefouders122. Het wetsvoorstel is gebaseerd op artikel 374, §1, tweede lid BW en voert een medebeslissingsrecht in voor de stiefouder betreffende aangelegenheden die betrekking hebben op de gezondheid, de opvoeding, de opleiding, ontspanning en de godsdienstige en levensbeschouwelijke keuzes van het kind. In de eerste plaats moet duidelijkheid worden geschapen omtrent de gehanteerde terminologie. Afgaand op de in Van Dale’s Groot Woordenboek der Nederlandse Taal aangeleverde omschrijving van het begrip ‘stiefouder’ gaat het om “de tweede moeder of vader met betrekking tot een kind uit een vorig huwelijk van de respectievelijke vader of moeder”123. Gelet op het advies van de Raad van State van 7 oktober 2005124 verdient het enige aanbeveling om alsnog de term ‘stiefouder’ te hanteren in deze context als globale verzamelnaam voor de al dan niet gelijkslachtige partner van de juridische ouder van het kind. Opdat aan de stiefouders een medebeslissingsrecht zou kunnen worden toegekend,                                                                                                                 120

F. APS, “’Partnergezag’ na echtscheiding. Enkele beschouwingen omtrent de juridische mogelijkheid voor de nieuwe partner om gezag uit te oefenen t.a.v. het kind van zijn (overleden) uit de echt gescheiden ouder”, Not.Fisc.M. 1997, 1-11; T. ROBERT, “Gezags- en omgangsrechten met betrekking tot het kind van een (ex-) partner van hetzelfde geslacht” (noot onder Jeugdrb. Antwerpen 3 oktober 2002), RW 2002-03, 1188-1194; A. HUYGENS, “Persoonlijk gezag over minderjarige kinderen: quo vadis?”, TBBR 2006, 567-588. 121 Mevrouw Taelman is tevens verantwoordelijk voor het indienen van het wetsvoorstel tot wijziging van het Burgerlijk Wetboek met betrekking tot het erfrecht. 122 Wetsvoorstel (M; TAELMAN) tot invoering van het medebeslissingsrecht voor stiefouders, Parl.St. Senaat 2010-2011, nr. 5-47/1. 123 Van Dale Groot woordenboek der Nederlandse taal, dertiende herziene uitgave, 3248. 124 Adv.RvS van 7 oktober 2005 bij het wetsvoorstel tot aanvulling van het Burgerlijk Wetboek met bepalingen inzake zorgouderschap, Parl. St. Kamer 2004-05, nr. 51-393/002.

 

57  

dient aan drie cumulatieve voorwaarden te zijn voldaan. Vooreerst dienen de juridische ouder en stiefouder gehuwd, wettelijk samenwonend of gedurende ten minste twee jaar feitelijk samenwonend te zijn. Een tweede voorwaarde is het bestaan van een bijzonder affectieve band tussen de stiefouder en het kind (naar analogie van artikel 175bis BW) en ten slotte dient de stiefouder gedurende minstens één jaar mee te hebben ingestaan voor de opvoeding, de zorg, de bescherming, de huisvesting en het levensonderhoud van het kind opdat men medebeslissingsrecht zou kunnen verkrijgen125. Beide ouders dienen in te stemmen met het toekennen van medebeslissingsrecht aan de stiefouder. Indien een van beide ouders de instemming weigert, dan kan een eenzijdig verzoekschrift worden ingesteld bij de jeugdrechtbank126. Het medebeslissingsrecht neemt van rechtswege een einde indien de relatie met de juridische ouder een einde neemt (door echtscheiding, beëindiging van de wettelijke of feitelijke samenwoning of overlijden). Momenteel is dit wetsvoorstel nog niet omgezet in een daadwerkelijke wet waar nieuw samengestelde gezinnen een beroep op kunnen doen. Er moeten ook enkele kanttekeningen worden gemaakt bij dit wetsvoorstel 127 . Net zoals bij de adoptie is het verkrijgen van medebeslissingsrecht afhankelijk van de instemming van de andere ouder. Dit brengt de stiefouder niet alleen in een onzekere positie, maar vergt van de andere ouder eveneens in sommige gevallen een pijnlijke emotionele flexibiliteit. De inhoud van dit wetsvoorstel werd, op enkele tekstuele aanpassingen na, volledig overgenomen door het wetsvoorstel van Sabien Lahaye-Battheu van 21 december 2010128. In de rechtsleer wordt dit wetsvoorstel niet unaniem enthousiast onthaald 129 . Het wetsvoorstel gaat uit van een utopische situatie waarbij de ouders van het kind onderling nog een goede relatie hebben kunnen onderhouden, en waarbij geen problemen worden voorzien om in deze relatie nog een derde, de nieuwe partner van één van de ouders, te betrekken. In de praktijk zal het medebeslissingsrecht een reëel risico op conflicten teweeg brengen in de gevallen waarin het ouderlijk gezag door beide ouders wordt uitgeoefend. Bovendien wordt in het wetsvoorstel geen melding gemaakt van een oplossing voor de situatie waarin beide ouders een nieuwe partner hebben die in aanmerking komt voor het medebeslissingsrecht.

                                                                                                                125

Wetsvoorstel (M. TAELMAN) tot invoering van het medebeslissingsrecht voor stiefouders, Parl.St. Senaat 2010, nr. 5-47/1, artikel 6. 126 Indien dit voorstel zou worden omgezet naar wet dient rekening te worden gehouden met de inwerkingtreding van de wet betreffende de invoering van een familie- en jeugdrechtbank van 30 juni 2013. Het eenzijdig verzoekschrift zou dan niet meer moeten worden ingediend bij de rechtbank van eerste aanleg, maar bij de familierechtbank. 127 V., ALLAERT, “Het nieuw samengesteld gezin: nieuwigheden op burgerrechtelijk vlak” in Vlaamse Conferentie Balie Antwerpen, Het gezin 2.0, Antwerpen, Intersentia, 2014, 4-6. 128 Wetsvoorstel (S. LAHAYE-BATTHEU et al) tot wijziging van het Burgerlijk en Gerechtelijk Wetboek wat betreft de invoering van een medebeslissingsrecht voor stiefouders ten aanzien van het kind van hun partner, Parl.St Kamer 2010, nr. 0943/001. 129 K., UTTERHOEVEN, “Worden stiefouders stiefmoederlijk behandeld?”, T.Fam. 2009, afl. 7, 125-126

 

58  

C. MEEMOEDERSCHAP Een recent wetgevend ingrijpen is de wet houdende de vaststelling van de afstamming van de meemoeder130. Door deze nieuwe wettelijke regeling wordt een vermoeden van meemoederschap ingevoerd ten aanzien van de van de moeder. Deze regeling kan enkel toepassing vinden in situaties waarin er nog geen vaderschap is vastgesteld, aangezien er geen afbreuk wordt gedaan aan het bestaande maximum van twee afstammingsbanden. Ook zal deze regeling enkel toepassing kunnen vinden in een gezin waarvan beide ouders van het vrouwelijk geslacht zijn. Er bestaat nog geen wettelijk statuut voor homoseksuele koppels, aangezien de wetgever nog geen wettelijke regeling heeft uitgewerkt in verband met draagmoederschap. Indien de wettelijke regeling in verband met meemoederschap wel uitwerking kan hebben, dan zal de vastgestelde afstammingsband van de meemoeder dezelfde afstammingsband zijn als deze van de moeder en zal zij dezelfde rechten en verplichtingen met zich meebrengen. Het is duidelijk dat ook deze regeling niet afdoende is om alle vormen van nieuw samengestelde gezinnen te dekken, aangezien een nieuwe relatie tussen personen van verschillend geslacht niet door deze regeling wordt geviseerd.

                                                                                                                130

 

Wet van 5 mei 2014 houdende de vaststelling van afstamming van de meemoeder, BS 7 juli 2014.

59  

TITEL

VII.

EEN

BLIK

OVER

DE

GRENZEN

HEEN:

EEN

RECHTSVERGELIJKENDE ANALYSE Zowel het aantal scheidingen als het aantal tweede huwelijken zit in de lift in Europa. Hierdoor stijgt ook het aantal kinderen dat opgroeit binnen nieuwe samengestelde gezinnen. Desondanks zijn in slechts een beperkt aantal Europese landen wettelijke middelen voorhanden die aangepast zijn aan deze complexe relaties. Sommige landen spelen vlotter in op deze nieuwe familiale structuren dan anderen, zoals Italië waar de stiefouders nog steeds gezien worden als ‘vreemden’ ten opzichte van de kinderen van hun partner. Deze situatie is vooral gebaseerd op het feit dat in vele Europese landen wordt uitgegaan van het feit dat familierecht nog steeds gebaseerd is op het traditionele gezin bestaande uit een vader, een moeder en hun gemeenschappelijke kinderen. Maar dit is ook het resultaat van een recente wettelijke trend om het ouderlijk gezag toe te kennen aan beide ouders, ongeacht hun wettelijke status. Ouders hoeven niet langer gehuwd te zijn opdat zij samen het ouderlijk gezag zouden kunnen uitoefenen131. De bestaande scheiding tussen de sociale rol van een stiefouder en diens wettelijke status draagt bij in het bemoeilijken van de situatie van deze nieuwe gezinnen en strookt niet met het belang van de kinderen die in deze gezinnen opgroeien132. Er kunnen bovendien discussies ontstaan tussen de ouder bij wie het kind niet inwoont en de stiefouder die daadwerkelijk betrokken is bij de opvoeding van het kind. Nochtans is het aangewezen continuïteit en stabiliteit te garanderen indien er minderjarige kinderen bij betrokken zijn. Traditioneel wordt er nog steeds van uitgegaan dat de zorg, het onderhoud en de opvoeding van kinderen verplichtingen zijn die verbonden zijn aan de ouderlijke verantwoordelijkheid. In de realiteit worden vele taken, verbonden aan het dagelijkse leven en de opvoeding van kinderen, spontaan uitgevoerd door de stiefouder die aldus niet beschouwd wordt als een wettelijke drager van deze ouderlijke verantwoordelijkheid. Toch zien we dat in vele Europese landen het concept van ouderlijke verantwoordelijkheid uitgebreid wordt buiten zijn traditionele grenzen, en in het belang van het kind, ook andere personen kunnen worden beschouwd als drager van deze ouderlijke verantwoordelijkheid. Omwille hiervan heeft de CEFL133 ‘the Principles of European Family Law Regarding Parental Responsabilities’ opgesteld, waarbij ouderlijke                                                                                                                 131

A. D’ANGELO, “Re-thinking family law: a nex legal paradigm for stepfamilies?” in K. BOELE-WOELKI, N. DETHLOFF en W. GEPHART (eds.), Family Law and Culture in Europe. Developments, challenges and opportunities, Cambridge, Intersentia, 2014, 217-228. 132 M. DIMSEY, “Multi-parent families in the 21th century” in K. BOEL-WOELKI en T. SVERDRUP (eds.), European Challenges in Contemporary Family Law, Oxford, Intersentia, 2008, 101-110; I. SCHWENZErR, ‘Tensions between Legal, Biological and Social Conceptions of Parentage”, Electronic Journal of Comparative Law 2007, 1-14. 133 Commission on European Family Law

 

60  

verantwoordelijkheid kan worden uitgeoefend door de ouders én derden134. Volgens deze principes behouden enerzijds de ouders de ouderlijke verantwoordelijkheden over het kind, ongeacht of zij gehuwd zijn 135 , maar anderzijds kan ook een derde partij de ouderlijke verantwoordelijkheid geheel of gedeeltelijk verwerven of uitoefenen samen met, of in de plaats van, de ouders136. De partner van een van de ouders mag altijd mee beslissen over dagdagelijkse zaken, tenzij de andere ouder hiertegen bezwaar zou maken. Deze CEFL-principes zijn handige richtlijnen, doch in de praktijk is het niet altijd makkelijk om een duidelijk onderscheid te maken tussen de belangrijke beslissingen en dagdagelijkse beslissingen betreffende opvoeding of huisvesting. Het zou echter niet in het belang van het kind zijn de stiefouder uit te sluiten bij het maken van dergelijke beslissingen, zeker wanneer de stiefouder daadwerkelijk betrokken is bij de zorg van het kind en de andere ouder geen permanent contact heeft met het kind. In de verschillende Europese lidstaten kan men drie verschillende wettelijke benaderingen onderscheiden 137 . Een eerste benadering maakt het niet mogelijk de stiefouder te erkennen als een bijkomende ouder. De andere benaderingen maken dat wel mogelijk, maar hier is het onderscheid dat er in de ene benadering een overeenkomst wordt gesloten met de ouders waardoor de ouderlijke verantwoordelijkheid wordt overgedragen door een ouder aan de stiefouder, terwijl in de andere benadering de ouderlijke verantwoordelijkheid van de stiefouder naast de bestaande ouderlijke verantwoordelijkheid van de ouders wordt geplaatst. Hier zal een kort overzicht worden gemaakt van de behandeling van nieuw samengestelde gezinnen, en meer bepaald de positie van stiefouders binnen deze gezinnen en de erfrechtelijke regels die verband houden met deze materie.

1. NEDERLAND 138 In Nederland kent men het fenomeen van de nieuw samengestelde gezinnen ook, en daar wordt het aangeduid met de term ‘fusiegezinnen’. Er is sprake van een fusiegezin wanneer twee ouders, al dan niet in combinatie met gezamenlijke kinderen, beiden afstammelingen hebben uit eerdere relaties. Het valt op dat in deze definitie er wordt van uitgegaan dat beide partners reeds kinderen hebben uit een voorgaande relatie, waar dat in het Belgisch recht niet vereist wordt. Het is voldoende dat één van de partners kinderen heeft uit een voorgaande relatie, en een nieuwe relatie aangaat, opdat kan worden gesproken van een nieuw samengesteld gezin.                                                                                                                 134

K. BOELE-WOELKI, “The CEFL Principles Regarding Parental responsabilities: Predominance of the Common Core” in K. BOELE-WOELKI en T. SVERDRUP (eds.), European Challenges in Contemporary Family Law, Oxford, Intersentia, 2008, 63-84. 135 CEFL Principles 3:8, 3:10-13. 136 CEFL Principles 3:9, 3:17-18. 137 A. D’ANGELO, “La famiglia net XXI secolo: il fenomeno della famiglie ricomposte” in D. AMRAM en A. D’ANGELO (eds.), La famiglia e il diritto tra diversità nazionali ed iniziative dell’Union Europea, Padova, Cedam, 2011, 13-47. 138 BLOKLAND, P., “Het fusiegezin in het Nederlandse huwelijksvermogens- en erfrecht”, T.Not 2010, 381-386.

 

61  

Het Nederlandse erfrecht wijkt af van het Belgische, onder andere doordat de Nederlandse wettelijke gemeenschap veel uitgebreider is. Er is sprake van een algehele gemeenschap van goederen waarvan de huwelijksaanwinsten, alsook de aanbrengsten ten huwelijk, de erfrechtelijke verkrijgingen en de geschonken goederen deel uitmaken, behoudens toepassing is gemaakt van een uitsluitingsclausule. Voor stiefkinderen is de Nederlandse regeling bijzonder veel voordeliger van de Belgische regeling. Stiefkinderen worden naar Nederlands recht gedefinieerd139 als zijnde ‘een kind van de echtgenoot of geregistreerd partner van de erflater, van welk kind de erflater niet zelf ouder is. Dit stiefkind blijft stiefkind, zelfs indien het huwelijk of het geregistreerd partnerschap is geëindigd140. Net zoals in het Belgisch erfrecht zal een stiefkind niet automatisch tot de nalatenschap worden geroepen, maar men heeft de mogelijkheid stiefkinderen ‘als eigen kinderen’ in de nalatenschap te betrekken. Indien het aantal stiefkinderen dat een erflater wil begunstigen, zijn beschikbaar deel overschrijdt dan hebben de eigen kinderen op grond van artikel 4:91, lid 1 BW niet de mogelijkheid over te gaan tot inkorting. Dit artikel ontneemt de eigen kinderen dit recht en verplicht hen te aanvaarden dat de stiefkinderen op gelijke voet worden behandeld. Er zal enkel toepassing kunnen worden gemaakt van dit artikel indien er sprake is van ‘echte stiefkinderen’. Indien de erflater zijn ‘quasi-stiefkinderen 141 ’ op gelijke voet wil behandelen als zijn eigen kinderen, dan is een huwelijk aangewezen. Zoniet, zullen deze quasi-stiefkinderen gelijk staan met iedere andere derde die testamentair als verkrijger staat aangewezen.

2. DUITSLAND Het Duitse familierecht focust zich voornamelijk op het juridische ouderschap zoals dit is vastgelegd door middel van de regels van afstamming. Het is van belang op te merken dat de Duitse afstammingsregels er impliciet van uitgaan dat er een nauw verband is tussen het juridische ouderschap en het socio-affectieve aspect van ouderschap. In de Duitse Grondwet staat het recht op een familieleven ingeschreven, en wordt hieraan een specifiek en fundamenteel recht op ouderschap verbonden. De ‘zorg en opvoeding van kinderen is een natuurlijk recht van de ouders en de primaire verplichting hiertoe berust bij hen’ 142. Het zou een verkeerde conclusie zijn hieruit af te leiden dat de voornaamste reden voor ouderschap het biologisch ouderschap inhoudt, hoewel in de                                                                                                                 139

Artikel 4:8, lid 3 BW. Er is een duidelijk onderscheid met de Belgische benadering van het stiefkind, waarbij de relatie tussen de stiefouder en het stiefkind een einde neemt indien de relatie tussen de stiefouder en de juridisch/biologische ouder van het kind een einde neemt. In het Nederlandse recht is het aldus mogelijk dat iemand kinderen in de nalatenschap gaat betrekken die noch van zichzelf, noch van zijn nieuwe partner zijn, maar wel van een vorige partner. 141 Er is sprake van quasi-stiefkinderen in geval van kinderen van de partner waarmee men niet gehuwd is. 142 Vrije vertaling. 140

 

62  

meerderheid van de gevallen de biologische ouders wel diegene zijn die de ouderschapsrechten uitoefenen. Artikel 6, paragraaf 2 van het Duitse Burgerlijk Wetboek sluit de mogelijkheid ouderschap te verwerven niet uit voor personen die niet de biologische ouders zijn. Dit artikel verplicht de wetgever niet ouderschapsrechten toe te kennen aan personen die louter de sociale ouders van het kind zijn. Doch is het sociaal ouderschap van groot belang. Het is een criterium voor de toekenning van ouderschapsrechten in een geschil tussen de biologische en de sociale ouder van het kind. Het Duitse rechtstelsel werkt met de zogenaamde ‘replacing’-benadering 143 . De echtgenoot of geregistreerde partner van één van de ouders kunnen zich de ouderlijke verantwoordelijkheid laten toekennen opdat zij mede kunnen beslissen in materies verband houdende met de dagdagelijkse zaken in het leven van het kind. Dit zal alleen mogelijk zijn indien de ouder van het kind alleen de ouderlijke verantwoordelijkheid draagt, aangezien een splitsing van de ouderlijke verantwoordelijkheid tussen de stiefouder en de andere ouder van het kind niet mogelijk is. Dit is de zogenaamde ‘beperkte ouderlijke verantwoordelijkheid’144. Anders dan in het Belgische recht heeft een Duitse erflater de mogelijkheid zijn gehele nalatenschap te verdelen door middel van een testament. Doch, er zijn wel degelijk reservataire erfgenamen maar die worden niet uit kracht van de wet tot de nalatenschap geroepen. De reservataire erfgenamen, bestaande uit de afstammelingen van de erflater, de ouders van de erflater en hun afstammelingen en bij ontstentenis daarvan de overige leden van de familie, hebben enkel het recht hun reservataire deel op te eisen binnen een periode van drie jaar te rekenen vanaf het ogenblik dat men op de hoogte was van het overlijden van de erflater en het gedeelte dat men zou erven. Men zal dus actief moeten optreden indien men het reservatair gedeelte van de nalatenschap zal willen bekomen. Het reservatair gedeelte waarop de erfgenamen hun rechten kunnen laten gelden is beperkt tot de helft van de nalatenschap. Aldus heeft de erflater sowieso de mogelijkheid de helft van zijn nalatenschap te verdelen zoals hij dat wenst, en op die manier kan men, indien gewenst, de stiefkinderen begunstigen. Men zou ook de stiefkinderen in het testament met de volledige nalatenschap kunnen begunstigen, maar hierop rust de onzekerheid dat de reservataire erfgenamen hun reserve opeisen. Hieraan zou men kunnen verhelpen door de reservataire erfgenamen te laten verzaken aan hun reserve in een notariële akte, zelfs zonder enige vorm van compensatie. Maar het dient opgemerkt te worden dat ook hier geen wettelijke erfrechten worden toegekend aan de stiefkinderen en de stiefouders 145.                                                                                                                 143

Artikel 1687, b, paragraaf 1 B.W. en Eingetragene Lebensgemeinschaft. A. D’ANGELO, “Re-thinking family law: a nex legal paradigm for stepfamilies?”, in ” in K. BOELE-WOELKI, N. DETHLOFF en W. GEPHART (eds.), Family Law and Culture in Europe. Developments, challenges and opportunities, Cambridge, Intersentia, 2014, 217-228. 145 K. SCHWEPPE, “Germany” in C. HAMILTON en A. PERRY, Familiy Law in Europe, Bath, Butterworths, 2002, 291-325. 144

 

63  

3. FRANKRIJK Ook in Frankrijk zijn al verschillende voorstellen ingediend ten einde aan de stiefouder bepaalde rechten toe te kennen, maar deze zijn nog niet omgezet naar een afdwingbare wet. De enige manier om aan de stiefouder bepaalde rechten toe te kennen, is door de delegatie van ouderlijke verantwoordelijkheid onder artikel 377 en 377-1 Code Civil. Deze artikels kennen aan de ouders, of een van hen, het recht toe een vordering in te stellen bij de familierechter teneinde de uitoefening van het ouderlijk gezag te delegeren aan een derde partij, de stiefouder. Beide ouders moeten instemmen met deze delegatie, aangezien zij uit kracht van de wet samen het ouderlijk gezag uitoefenen, en alle partijen dienen hun ouderlijke verantwoordelijkheid uit te oefenen in het belang van het kind146. Deze delegatie is niet permanent en kan het geheel of slechts een gedeelte van de ouderlijke verantwoordelijkheid beslaan147. De ouderlijke verantwoordelijkheid blijft nog steeds bestaan in hoofde van de ouders van het kind, alleen wordt de uitoefening ervan overgedragen aan deze derde. Het Franse Hof van Cassatie 148 stelde echter wel dat aangetoond dient te worden dat de delegatie het leven van het kind op positieve wijze zou beïnvloeden, zoals bijvoorbeeld indien de moeder (of vader) ver van de woonplaats moet gaan werken. Artikel 371-4 Code Civil heeft een belangrijke wijziging ondergaan naar aanleiding van de wet van 17 mei 2013. In dit artikel wordt aan het kind het recht toegekend relaties te onderhouden met derde partijen. Als gevolg van de wet van 17 mei 2013 werd aan dit artikel een zin toegevoegd specifiek gericht op de situatie waarin deze derde samengeleefd heeft men één van de ouders, aldus de stiefouder. Deze zin luidt als volgt: “en particulier lorsque ce tiers a redisé de manière stable avec l’enfant et l’un de ses parents, a pourvu à son éducation, à son entretien, ou à son installation et a noué avec lui des lines affectifs durables”. Indien men in Frankrijk zijn stiefkinderen wil begunstigen dan dient dit te gebeuren door middel van testament. Er zijn geen wettelijke erfrechten opgenomen in het Burgerlijk Wetboek ten voordele van stiefkinderen- of ouders. Bij het begunstigen van de stiefkinderen dient men evenwel rekening te houden met het wettelijke reserve. De reservataire bepalingen gelijken sterk op deze in België, maar zijn toch niet volledig identiek149.

                                                                                                                146

A. D’ANGELO, “Re-thinking family law: a nex legal paradigm for stepfamilies?” in ” in K. BOELE-WOELKI, N. DETHLOFF en W. GEPHART (eds.), Family Law and Culture in Europe. Developments, challenges and opportunities, Cambridge, Intersentia, 2014, 217-228. 147 F. MONÉGER, “France: biological and social parentage” in K. BOELE-WOELKI, N. DETHLOFF en W. GEPHART (eds.), Family Law and Culture in Europe. Developments, challenges and opportunities, Cambridge, Intersentia, 2014, 175-183. 148 Cass. 1ère civ., 8 juillet 2010, n° 09-12623, JCP, G, 2010, p.994. 149 Artikel 913 en 914 Code Civil.

 

64  

Beschikbaar deel

Reserve

1 kind

½

½

2 kinderen

1/3

2/3

3 of meer kinderen

¼

¾

Echtgenoot

¾

¼

Het Franse recht bekrachtigt enkel het recht op een voorbehouden erfdeel ten gunste van de afstammelingen van de erflater en diens echtgenoot. Ascendenten en andere bloedverwanten hebben geen reservataire rechten.

4. ZWITSERLAND In Zwitserland werkt men, net als in Frankrijk, met een ‘inclusive’-benadering. De positie van de stiefouder kan wettelijk worden erkend zonder de vereiste dat de wettelijke ouder afstand moeten doen van bepaalde rechten voortvloeiend uit de ouderlijke verantwoordelijkheid. De stiefouder verkrijgt aldus bepaalde rechten en verplichtingen die verband houden met de dagelijkse opvoeding van het kind, zonder afbreuk te doen aan de rechten van de ouders150. Artikel 299 van het Zwitsers Burgerlijk Wetboek bepaalt dat, in geval van een tweede huwelijk, de nieuwe echtgenoot moet voorzien in bijstand op de gepaste manier in de uitoefening van de ouderlijke verantwoordelijkheid met betrekking tot de kinderen van de echtgenoot en indien vereist de ouder moet vervangen. Ten gevolge van deze bepaling verkrijgt de stiefouder automatisch de status van bijkomend ouderfiguur. De stiefouder heeft de wettelijke verplichting bij te dragen in de opvoeding van het stiefkind, al zal hij niet gemachtigd zijn te handelen indien de wet de toestemming van de wettelijke ouders vereist. Zwitserland is het enige Europese land waar de medewerking van de stiefouder in de ouderlijke verbintenissen ‘verplicht’ is. De Zwitserse erfrechtelijke regels bepalen dat de kinderen en de langstlevende echtgenoot elk de helft van de nalatenschap vererven. Indien de langstlevende echtgenoot enkel in samenloop komt met ouders van de erflater dan zal deze ¾ van de nalatenschap erven. Wanneer er geen ouderlijke aanspraken zijn, dan zal de langstlevende echtgenoot de volledige nalatenschap erven. Zij kunnen in principe niet worden onterfd, maar er kunnen wel erfovereenkomsten worden gesloten om deze regeling te neutraliseren indien alle betrokken partijen hierover een akkoord kunnen bereiken. Net zoals in België geldt de regel dat de ouders recht hebben op een bepaald breukdeel indien de erflater gehuwd is maar geen afstammelingen heeft. Van deze regel kan worden afgeweken door middel van een huwelijksovereenkomst.                                                                                                                 150

A. D’ANGELO, “Re-thinking family law: a nex legal paradigm for stepfamilies?” in K. BOELE-WOELKI, N. DETHLOFF en W. GEPHART (eds.), Family Law and Culture in Europe. Developments, challenges and opportunities, Cambridge, Intersentia, 2014, 217-228.

 

65  

Het is van belang een testament (‘Erbvertrag’) op te stellen indien men zijn stiefkinderen zou willen laten erven. In een testament kan slechts vrij worden beschikt over één vierde van de nalatenschap indien de erflater kinderen heeft, en de helft indien men kinderloos gehuwd is of enkel de ouders erfrechtelijke aanspraken kunnen laten gelden. Ook in Zwitserland zal men de stiefkinderen dus ook niet op gelijke voet kunnen behandelen zoals de eigen kinderen en kan men geen beroep doen op een aangepaste techniek maar moet men gebruik maken van het testament.

5. GROOT-BRITTANNIË In Groot-Brittannië werkt men met het concept parental responsability. Dit wordt gedefinieerd als zijnde “all the rights, duties, powers, responsabilities and authority which by law a parent of a child has”. Dit houdt in dat diegene met parental responsability instaat voor het nemen van de belangrijke beslissingen in het leven van het kind, zoals het onderwijs en de woonplaats van het kind. De moeder heeft steeds parental responsability, maar dit kan ook toekomen aan stiefouders. Ook hier wil men een formeel, wettelijk recht toekennen aan de persoon die mee instaat voor de zorg van het kind, zelfs al is men juridisch gezien niet de ouder van dat kind. De stiefouders kunnen parental responsability bekomen door middel van een parental responsability agreement of door middel van een rechterlijk bevel naar aanleiding van the Adption and Children Act uit 2002. Dit is alleen mogelijk indien de nieuwe partner gehuwd is met de ouder van het kind, of indien het zou gaan om een gelijkslachtig koppel dat wettelijk samenwoont. Wanneer dat niet het geval zou zijn, kan alleen parental responsability worden bekomen door middel van een rechterlijke beslissing die stelt dat het betrokken kind zal inwonen bij de ouder en diens partner (joint residence order). Zowel de nieuwe partner van de moeder, als de nieuwe partner van die vader, ervan uitgaande dat hij reeds over parental responsability beschikt. Elke ouder die reeds, uit kracht van de wet of een rechterlijk bevel, over parental responsability beschikt moet de responsability agreement mede ondertekenen. Indien één van de beide ouders daar niet mee instemt, zal men een rechterlijk bevel moeten bekomen 151. Opdat men naar de rechter zou kunnen stappen is het vereist dat het kind gedurende minimaal drie jaren gedurende de voorbije vijf jaar en zeker drie maanden voorafgaand aan het indien van het verzoek bij de stiefouder heeft ingewoond. Parental responsability houdt niet in dat men verplicht is onderhoud te betalen voor het kind, of dat men het recht verkrijgt het kind te zien. Het betekent dat je onder andere kan instemmen met een medische ingreep of dat je een paspoort kan aanvragen. De voornaamste redenen waarom men een aanvraag voor parental responsability indient zijn zekerheid en emotionele gebondenheid. Men wil de zekerheid dat indien de partner                                                                                                                 151

I. CLOUT, “How to get Parental Responsability for your partner’s childeren”, Advice Services Alliance, 2010, 1-4.

 

66  

van het kind zou komen te overlijden, het kind verder kan inwonen bij de stiefouder en bovendien heeft de toekenning van parental responsability een gevoel van verbondenheid en een bevestiging van de waarde van de stiefouder binnen het gezin152. Door het toekennen van parental responsability aan de stiefouder worden geen rechten ontnomen aan de oorspronkelijke ouders aangezien de rechten hieraan verbonden in Groot-Brittannië uitgeoefend kunnen worden door meer dan twee personen, in tegenstelling tot de huidige regeling in België. De toekenning van parental responsability zal uitwerking hebben tot het kind de leeftijd van achttien jaar heeft bereikt, of tot een eerdere datum indien dit is opgelegd in de rechterlijke beslissing. Nalatenschappen in nieuwe samengestelde gezinnen worden toegekend door middel van testamenten, net zoals in andere gezinsvormen. Al de gelden, eigendommen en bezittingen kunnen worden overgedragen aan eender wie, waaronder ook de kinderen van je partner. Indien er geen testament zou zijn opgesteld dan zal de nalatenschap, in gelijke delen, toekomen aan de kinderen van de erflater. Indien de stiefkinderen niet opgenomen zijn in een testament zullen zij geen rechten hebben op de nalatenschap.

                                                                                                                152

J. E. DOEK, “The Nuclear Family: Whor are the parents?” in J. EEKELAAR en T. NHLAPO, The Chancing Familu aw. Family Forms and Family Law, Oxford, Hart Publishing, 1998, 545-552.

 

67  

TITEL VII. FISCALE ANALYSE 1. SUCCESSIERECHTEN A. INLEIDING In deze bespreking wordt uitgegaan van de veronderstelling dat het gaat over een rijksinwoner, een persoon die op het ogenblik van zijn overlijden in België zijn feitelijke woonplaats of zetel van fortuin had153. De plaats van het overlijden heeft geen enkel belang 154 . De successierechten worden geheven op de nettowaarde van de gehele nalatenschap van een rijksinwoner155. Het belastingobject van de successiebelasting wordt gevormd door datgene wat verkregen wordt uit een nalatenschap, ongeacht de wijze waarop deze erfgoederen worden overgemaakt: wettelijke devolutie, uiterste wilsbeschikking via testament of contractuele erfstelling. De erfrechtelijke overdracht van vermogen, naar aanleiding en ten gevolge van een overlijden vanuit het patrimonium van de overledene naar dat van zijn erfopvolger (wettelijk, testamentair of contractueel), maakt het belastbaar feit uit156. Het zijn de erfopvolgers, en niet de nalatenschap zelf, die het belastingsubject uitmaken en zij zijn, elk voor zich, successierechten verschuldigd op wat zij daadwerkelijk hebben geërfd157. Het basisartikel betreffende de successierechten is artikel 48 W. Succ158. Op grond van dit artikel worden de verkrijgers van de nalatenschap in drie categorieën verdeeld. Een eerste categorie zijn de erfgenamen in rechte lijn, de echtgenoten en samenwonenden. Een tweede categorie zijn broers en zussen. In beide categorieën wordt een onderscheid gemaakt tussen de roerende en onroerende goederen en zal het tarief worden toegepast per rechtverkrijgende. De derde en laatste categorie omvat alle andere personen. Hier zal het tarief niet per rechtverkrijgende worden berekend, maar op het totaal van alles wat verkregen wordt door de personen die tot deze groep behoren. Er is dus sprake van een globaal tarief.

                                                                                                                153

Artikel 1, lid 2 W. Succ. J. DECUYER en J. RUYSSEVELDT, Successierechten 2000-2001, I, Antwerpen, Kluwer, 2000, 16-17; O. VAN ACOLEYEN, Successierecht, Antwerpen, Kluwer, 1990, losbl., nrs. 17-32. 155 Artikel 1 W. Succ. 156 A. TIBERGHIEN, Handboek voor fiscaal recht 2000, Brussel, Larcier, 2000, 555-558. 157 Artikel 38 en 48 W. Succ.; M. DONNAY, Droits de succession, in Rép. not., XV/11, Brussel, Larcier, 1978, 155-175. 158 Er zal enkel worden gekeken naar het Vlaams Gewest. 154

 

68  

B. SUCCESSIERECHTEN IN NIEUW SAMENGESTELDE GEZINNEN Het Burgerlijk Wetboek kent aan stiefkinderen- en ouders geen wettelijk erfrecht toe. Zij zijn in principe slechts gerechtigd tot de nalatenschap bij begunstiging via een testamentaire beschikking of een fictief legaat, wat steeds een wilsuiting van de erflater veronderstelt159. Op grond van artikel 50, lid 1 van het Wetboek van Successierechten wordt een verkrijging tussen stiefouder en stiefkind voor de toepassing van het tarief gelijkgesteld met een verkrijging in rechte lijn. Dat heeft niet enkel tot gevolg dat de verkrijging zal worden belast volgens de laagste progressieve tarieven, maar tevens dat een opsplitsing zal gebeuren per erfgenaam, en per netto-erfdeel tussen de roerende en onroerende goederen. Volgens de voorbereidende werken steunt de uitbreiding van de toepassing van het tarief ‘in rechte lijn’ op de hechte band die er kan bestaan tussen de stiefouder en het kind, waarbij een uitdrukkelijke wilsuiting uitgaande van de erflater kan gelden als bewijs voor het bestaan van die hechte band160. Men kan echter enkel gebruik maken van dit verlaagd tarief indien de stiefouder gehuwd is met de ouder van het kind. Deze gelijkschakeling heeft enkel uitwerking ten aanzien van de stiefouder en de stiefkinderen zelf. Stiefkleinkinderen komen niet in aanmerking, net als de bloedverwanten van de stiefouder indien deze tot de nalatenschap zouden worden geroepen. Met betrekking tot deze materie oordeelde het Grondwettelijk Hof 161 in 2005 dat ‘de stiefkleinkinderen niet op onevenredige wijze geraakt worden door de hogere successierechten, vermits ervan kan uitgegaan worden dat zij, doordat zij in beginsel geen deel uitmaken van het kerngezin van de erflater, niet dezelfde band hebben als stiefkinderen met het gezinspatrimonium dat de erflater bij zijn overlijden nalaat. In het geval dat het stiefkind zou samenwonen met de stiefgrootouder kan het van het lage tarief genieten als zorgkind’. Aldus werd besloten dat er geen schending is van artikel 10, 11 en 172 van de Grondwet omdat artikel 50 W. Succ een onderscheid maakt tussen stiefkinderen en stiefkleinkinderen voor de toepassing van het lagere tarief in rechte lijn. Oorspronkelijk kon de verkrijging door stiefkinderen uit de nalatenschap van de stiefouder slechts worden gelijkgesteld met een verkrijging in rechte lijn indien de stiefouder zou overlijden voor de natuurlijke ouder. In het geval dat de stiefouder zou overlijden na de natuurlijke ouder, werd de verkrijging door de stiefkinderen belast volgens het tarief ‘tussen anderen’. In de huidige regeling is de verkrijging aan het tarief in rechte lijn tussen het stiefkind en de stiefouder van toepassing indien de stiefouder en de ouder van het kind gehuwd zijn, zonder rekening te houden met de volgorde van overlijden. Echter, volgens een Circulaire van 7 mei 2002162 geldt het lagere tarief in                                                                                                                 159

B. MEDAER, “Het Grondwettelijk Hof breidt de toepassing van het tarief ‘in rechte lijn’ uit bij vererving tussen ‘stiefsamenwoonouder’ en stiefsamenwoonkind’”, Nieuwsbrief Notariaat, Antwerpen, 2013, 1-5. 160 Parl.St. Vlaams Parlement, 1996-97, nr. 428/1, p.6. 161 Arbitragehof 7 december 2005, nr. 181/2005; A. NIJS en S. SLAETS, “Artikel 50 W.Succ. Vlaams Gewest: Arbitragehof ziet geen graten in verschillende behandeling van stiefkinderen en stiefkleinkinderen”, Successierechten 2004-2005, afl. 1, 4-5. 162 Circulaire van 7 mei 2002, nr. AFZ 2001/1131.

 

69  

rechte lijn niet langer indien het huwelijk tussen de stiefouder en de ouder van het kind ontbonden wordt. In de tekst van artikel 50 W. Succ. staat ingeschreven dat er een vereiste is van samenwoning indien het quasi-stiefkind wil erven aan verlaagd tarief van zijn quasistiefouder, die aldus niet gehuwd was met zijn ouder. Hierdoor zou men dus niet kunnen erven aan verlaagd tarief indien de ouder van het quasi-stiefkind als eerste zou zijn overleden. Ten gevolge van een arrest van het Grondwettelijk Hof 163 is de volgorde van het overlijden in geval van samenwoning niet langer van belang. Het Hof stelt in zijn arrest vast dat er sprake is van een schending van de gelijkheid, aangezien artikel 50 W. Succ. een onderscheid maakt naar gelang de volgorde van het overlijden bij quasistiefkinderen en quasi-stiefouders, en dit onderscheid niet als pertinent kan worden beschouwd. Wanneer de overlevende partner de kinderen van zijn vooroverleden partner als erfgenamen heeft aanwezen, geeft hij blijk van een bijzondere band tussen hen. Deze band ligt aan de basis van de gelijkstelling inzake successierechten met erfgenamen in rechte lijn164. In nieuw samengestelde gezinnen is er vaak sprake van een zorgrelatie tussen de stiefouder en het stiefkind. Een verkrijging binnen deze verhouding wordt door de wetgever gelijk gesteld met een verkrijging in rechte lijn. Er kan pas sprake zijn van een relatie zorgouder-zorgkind indien aan bepaalde voorwaarden is voldaan. Het zorgkind en de zorgouder moeten gedurende een ononderbroken periode van minimaal drie jaar hebben samengewoond, voor dat het zorgkind de leeftijd van eenentwintig jaar heeft bereikt. Bovendien moet de zorgouder, gedurende deze periode, hulp en verzorging hebben geboden, samen met diens partner, aan het zorgkind zoals kinderen die normaal van hun ouders krijgen. Diegene die zich beroept op de gelijkstelling moet kunnen bewijzen dat aan deze voorwaarden is voldaan. Het bewijs dat de zorgouder en het zorgkind gedurende een periode van minstens drie jaar hebben samen gewoond kan worden bewezen door de inschrijving van het zorgkind in het bevolkingsregister op het adres van de zorgouder. Het bewijs dat hoofdzakelijk de zorgouder instond voor de hulp en verzorging aan het kind kan worden geleverd met alle middelen van recht, uitgezonderd de eed.

2. REGISTRATIERECHTEN A. INLEIDING In het Vlaams Gewest dient een onderscheid te worden gemaakt naar gelang van de aard van datgene dat wordt geschonken. Indien een onroerend goed het voorwerp van de                                                                                                                 163

GwH 20 december 2012, nr. 163/2012. E. EVERTS, “Nieuw samengestelde gezinnen: op naar een volledige gelijkschakeling van kinderen van samenwonenden?”, Successierechten 2013, afl. 5, 1-6. 164

 

70  

schenking uitmaakt, zal het tarief voor schenking afhankelijk zijn van de verwantschap tussen de schenker en de begiftigde165. Er zal een evenredig recht worden geheven over het brutoaandeel van elk der begiftigden volgen het tarief bepaald in artikel 131, §1 van het Vlaams Wetboek der Registratierechten. Voor de schenking van roerende goederen worden vlakke tarieven gehanteerd, met een onderscheid tussen schenking in de rechte lijn en tussen echtgenoten en schenkingen aan alle andere personen166.

B. REGISTRATIERECHTEN BINNEN NIEUW SAMENGESTELDE GEZINNEN In nieuw samengestelde gezinnen, aangezien er geen wettelijk erfrecht bestaat voor de stiefouder en diens stiefkind, wordt vaak gewerkt met schenkingen. In Vlaanderen heeft men gedurende lange tijd schenkingen binnen nieuwe samengestelde gezinnen onderworpen aan het tarief dat geldt ‘tussen vreemden’. In tegenstelling tot de gelijkschakeling in het Wetboek van Successierechten, zat er in het Vlaams Wetboek van Registratierechten geen gelijkschakeling tussen stief- en zorgkinderen met personen in rechte lijn. Daar is, met ingang van 17 januari 2014, verandering in gekomen ten gevolge van het Vlaams decreet van 6 december 2013 167. Met het decreet wou de Vlaamse wetgever inspelen of het almaar toenemende fenomeen van de nieuw samengestelde gezinnen en verder bouwen op de gelijkschakeling in de Vlaamse successierechten168. De gelijkschakeling geldt in eerste instantie voor schenkingen tussen de stiefouder en het stiefkind, in beide richtingen. Maar ook in de verhouding quasi-stiefkind en quasistiefouder wordt de gelijkschakeling doorgetrokken. Ten slotte zal de gelijkstelling ook van toepassing zijn in de relatie tussen een zorgouder en zorgkind. Hierbij moet wel worden opgemerkt dat de zorgouder en het zorgkind gedurende minimaal drie achtereenvolgende jaren samen hebben gewoond. Deze voorwaarde is niet ingeschreven in de stiefouder-stiefkindrelatie. Deze regeling is beperkt tot één generatie. Een schenking tussen een stiefgrootouder en zijn stiefkleinkind zal nog steeds onderworpen worden aan het tarief ‘tussen vreemden’. De gelijkschakeling is van toepassing op zowel roerende als onroerende schenkingen.

                                                                                                                165

Er bestaan 4 categorieën van tarieven: het tarief in rechte lijn en tussen echtgenoten, tarief tussen broers en zussen, het tarief tussen ooms of tantes en neven en nichten en het tarief tussen alle andere personen. 166 Tussen echtgenoten en in rechte lijn: 3%. Alla andere personen: 7%. 167 Decreet van 6 december 2013 houdende wijziging van het Wetboek der Registratie, - Hypotheek – en Griffierechten, wat de gelijkstelling van verkrijgingen tussen stiefkinderen en stiefouders en tussen zorgkinderen en zorgouders betreft, B.S. 7 januari 2014. 168 E. SPRUYT, “Schenking in de stief- en zorgrelatie en tussen “ex-en”, vrijstelling van successierecht bij wettelijke terugkeer en verkrijgingen om niet door goede doelen: een beperkt vertimmerd Vlaams registratie- en successierecht, T.Not. 2014, nr. 5, 266.

 

71  

CONCLUSIE Nieuw samengestelde gezinnen zijn een gezinsvorm apart, en dienen dus ook te worden behandeld op een specifieke, aangepaste wijze. De Belgische wetgever ziet in dat het huidige Belgische erfrecht niet voldoende is aangepast aan deze nieuwe gezinsstructuur in onze samenleving, maar het aantal wetgevende initiatieven die het ook daadwerkelijk tot wet schoppen is klein. Op 1 december 2011 schreef de regering Di Rupo-I in haar regeerakkoord het volgende: “De regering zal het parlementaire initiatief steunen en uitvoeren om een familie- en jeugdrechtbank op te richten. Het familierecht zal eveneens worden gemoderniseerd en het erfrecht zal worden hervormd, rekening houdende met de maatschappelijke ontwikkelingen." Ondanks deze idealistische bewoordingen kan men vaststellen dat vele van de vooropgestelde wijzigingen niet zijn gerealiseerd. Enkele van deze zijn: afschaffing van het voorbehouden deel ouders, vermindering voorbehouden deel van de kinderen en de langstlevende echtgenoot, afschaffing verplichte verdeling in natura, afschaffing van het verbod op niet-opengevallen nalatenschappen,… Dit zijn allemaal zaken die vandaag nog steeds in de weg staan voor een eerlijke en gelijkwaardige verdeling van de nalatenschap binnen nieuw samengestelde gezinnen waar vrije keuze centraal staat. Ook de huidige regering, Michel I, is bijzonder ambitieus169. Men wil werk maken van een hervorming in de richting van meer keuzevrijheid om te bepalen aan wie de erfenis toekomt. Concreet gaat het dan over de mogelijkheid tot verhoging van het beschikbaar deel van de nalatenschap. Deze hervorming zou moeten toelaten dat een regeling op maat van elke bijzondere gezinssituatie kan worden getroffen zonder dat daartoe een verplichting bestaat. Men streeft naar een nieuw evenwicht tussen de familiale solidariteit en de beschikkingsvrijheid van het individu. Ook het afstammingsrecht zou aan een modernisering worden onderworpen. Het is de bedoeling een beter evenwicht te creëren tussen het sociaal en biologisch ouderschap. De minister van Justitie wil een denkoefening opstarten over de notie van sociaal ouderschap, en zal daarbij onder meer nagaan welke persoonlijke en vermogensrechtelijke, in het bijzonder erfrechtelijke, gevolgen er gehecht kunnen worden aan een band die bestaat tussen een persoon die betrokken is of is geweest bij het onderhoud en de opvoeding van een kind zonder te raken aan de afstamming en de primaire verantwoordelijkheid van de ouders. Men kan besluiten dat het Belgisch erfrecht nog steeds gebaseerd is op bloedverwantschap, ondanks het toenemende belang van de socio-affectieve relaties die het kind onderhoudt met derden. De toekenning van erfrechtelijke aanspraken is gestoeld op de juridische afstamming tussen de ouder en het kind. Het Belgisch recht laat slechts                                                                                                                 169

 

Beleidsverklaring Justitie van 17 november 2014, nr. 54-0020/018.

72  

toe dat een kind ten aanzien van één vader en één moeder een juridische afstammingsband heeft, wat de mogelijkheden van de stiefouder sterk beknot. Binnen nieuw samengestelde gezinnen kunnen aldus twee belangrijke problemen worden opgemerkt. Een eerste belangrijk probleem stelt zich voornamelijk in de hersamengestelde gezinnen waar het stiefkind en de stiefouder een sterke affectieve band hebben ontwikkeld en betreft de ongelijkheid tussen kinderen binnen nieuw samengestelde gezinnen. Een stiefouder die de kinderen van zijn partner op gelijke voet wil behandelen met zijn eigen kinderen, en eventueel de gemeenschappelijke kinderen met de nieuwe partner, zal geen beroep kunnen doen op het Belgisch erfrecht. Enkel door middel van een testament zal de stiefouder zijn stiefkinderen kunnen begunstigen, maar er dient rekening te worden gehouden met de erfrechtelijke reserve. Deze ongelijkheid komt ook naar boven tussen stiefbroers- en zussen. De wettelijke regels betreffende kloving staan toe dat de gemeenschappelijke kinderen van de ouder en de nieuwe partner, de halfbroers- en zussen, erfrechtelijke aanspraken kunnen laten gelden op de nalatenschap van de erflater maar er bestaat geen dergelijke regeling voor stiefbroers- en zussen. Deze zullen elkaar enkel kunnen begiftigen door middel van testament, waarbij zij aan de tarieven van vreemden zullen onderworpen zijn. Deze ongelijkheid lijkt nog niet te zijn opgemerkt door de wetgever aangezien er geen wetgevende initiatieven voorliggen om hieraan een einde te stellen. Een tweede belangrijk probleem zijn de strijdige, erfrechtelijke aanspraken van de langstlevende nieuwe echtgenoot en de kinderen uit een voorgaande relatie. Kinderen die reeds vanaf jonge leeftijd opgroeien binnen het hersamengesteld gezin zullen de nieuwe partner vaak beschouwen als een derde ouder. In deze gevallen zullen zich minder problemen voordoen en zullen de erfrechtelijke aanspraken tussen beide categorieën erfgenamen makkelijker te harmoniseren zijn. Deze situatie kan en mag echter niet veralgemeend worden. Wanneer er sprake is van oudere kinderen, of indien de relatie tussen het kind en de stiefouder niet optimaal is, kunnen de kinderen zich bedreigd voelen door een nieuw huwelijk van één van hun ouders en de daaruit voortvloeiende erfrechtelijke aanspraken voor de nieuwe echtgenoot. Een ouder die zijn kinderen gerust wil stellen kan hierdoor aldus besluiten niet in het huwelijksbootje te stappen of om één van de wettelijke mechanismen toe te passen om de erfrechtelijke aanspraken van zijn kinderen veilig te stellen. Hierbij dient vooral te worden gewezen op de Wet Valkeniers, die het mogelijk maakt een overeenkomst af te sluiten tussen de (aanstaande) echtgenoten waarbij de langstlevende echtgenoot afstand doet van zijn rechten op het abstract reserve. Deze wettelijke regeling lost echter niet alle problemen op aangezien men in deze overeenkomst geen afstand kan doen van het concreet reserve, bestaande uit de gezinswoning. Het is duidelijk gebleken dat deze regeling vooral van nut is in nalatenschappen met een zekere omvang. Wanneer de gezinswoning het hoofdbestanddeel uitmaakt van de nalatenschap zien de kinderen van de erflater zich geconfronteerd met het vruchtgebruik van de langstlevende. Ondanks het wettelijk ingrijpen betreffende de mogelijkheden tot omzetting van het vruchtgebruik, en de  

73  

correctiemechanismen omtrent de waardering van het vruchtgebruik, zullen de kinderen alsnog ettelijke jaren geduld moeten hebben alvorens zij de volle eigendom van de nalatenschap kunnen bekomen. Het wetsvoorstel van Martine Taelman met betrekking tot een hervorming en modernisering van het erfrecht is voornamelijk gericht op een grote vrijheid voor de erflater en een meer rechtvaardige verdeling van diens nalatenschap. De beperking van het reserve voor de afstammelingen en de opdeling van het gemeenschappelijk vermogen tussen de eigen goederen die meestal een familiaal verleden hebben en de aanwinsten die gegenereerd zijn binnen het huwelijk maken het mogelijk een erfrecht te creëren meer op maat van de individuele en specifieke situatie van de erflater. Er wordt in het wetsvoorstel tegemoet gekomen aan één van de belangrijkste bekommernissen in hersamengestelde gezinnen door de afschaffing van het absoluut verbod op erfovereenkomsten. De nieuwe partner wordt de mogelijkheid geboden afstand te doen van het concreet reserve, waardoor de afstammelingen van de erflater na een beperkte periode van twee jaar de volle eigendom verkrijgen over hun erfdeel. Het lijkt duidelijk dat alle Europese landen met deze problematiek worden geconfronteerd, doch dat slechts weinigen onder hen reeds een aangepast wettelijk kader hebben ontwikkeld. Landen als Groot-Brittannië en Duitsland vinden in het bestaande wettelijk erfrecht een oplossing aangezien zij hun volledige nalatenschap via testament kunnen verdelen, al moet in Duitsland zoals reeds eerder gezegd wel rekening worden gehouden met de reservataire aanspraken. Frankrijk kampt men dezelfde wettelijke lacune als België, net als Zwitserland en kijken met verwondering naar de oplossing uit Nederland. Hier speelde men wel in op het maatschappelijke fenomeen van hersamengestelde gezinnen en heeft men de mogelijkheid gecreëerd om stiefkinderen te laten erven alsof het eigen kinderen zouden zijn. Naar mijn mening gaan de ingediende wetsvoorstellen nog niet ver genoeg, ook het wetsvoorstel van Martine Taelman niet. Het behouden van het erfrechtelijk reserve van de afstammelingen stelt limieten aan de testeervrijheid van de erflater. De oorspronkelijke bedoeling van de wetgever ligt in de familiale solidariteit, maar in de huidige samenleving kunnen daar enkele vraagtekens bij worden gezet. Bij de opmaak van deze regelgeving was er veel meer nood aan de overdracht van de nalatenschap aan de kinderen dan vandaag het geval is. Mensen leven ontegensprekelijk steeds langer, waardoor kinderen hun erfrechtelijke aanspraken op steeds latere leeftijd kunnen laten gelden. De oorspronkelijke bedoeling van de erfenis bestond erin kinderen te laten beschikken over de goederen en bezittingen van hun ascendenten ten gevolge van diens overlijden op het moment dat zij dit het meest nodig zouden hebben. Vandaag kan worden opgemerkt dat de erfgenamen zelf al een bepaalde leeftijd hebben bereikt alvorens zij tot de nalatenschap worden geroepen, en aldus de belangrijkste investeringen in hun leven, zoals de aankoop van eigen woning, reeds hebben gedaan. Op het tijdstip van de verkrijging van de nalatenschap is dit dan ook minder noodzakelijk.

 

74  

Een erfrecht bestaande uit een combinatie tussen het Nederlandse erfrecht en dat uit Groot-Brittannië is naar mijn mening een rechtvaardige oplossing. Het Nederlandse erfrecht laat immers toe dat stiefkinderen worden behandeld alsof ze eigen kinderen zouden zijn. Voor de eigen kinderen, zeker wanneer deze niet zijn opgegroeid binnen het nieuw samengesteld gezin waar de stiefkinderen deel van uitmaken, kan dit als oneerlijk worden beschouwd. Echter, de inhoud van de nalatenschap is gevormd door de erflater en diens inspanningen waardoor de volledige beslissingsmacht over deze nalatenschap dan ook aan hem zou moeten toekomen. De kinderen van de erflater zullen alsnog een deel van de nalatenschap verkrijgen, al zal dit proportioneel minder zijn indien de erflater beslist om door middel van een erfovereenkomst zijn stiefkinderen te laten erven alsof het zijn eigen kinderen zouden zijn. Omwille van het belang dat door de maatschappij, nog steeds, wordt gehecht aan de familiale solidariteit stel ik dan ook voor om van deze regeling de wettelijke regeling te maken. Indien de erflater geen enkele wijziging aanbrengt dan zal het huidige Belgische erfrecht van toepassing zijn, maar het is op die manier mogelijk hiervan af te wijken door middel van een erfovereenkomst waarbij de stiefkinderen zullen worden aangeduid als “eigen kinderen” en de bijhorende erfrechten zullen verkrijgen. In een meer vooruitstrevend scenario, dat gebaseerd is op de Engels regels, zou de erflater een nog meer ingrijpende wijziging kunnen aanbrengen aan de wettelijke erfrechtelijke regels. De erflater kan niet alleen de categorie van wettelijke erfgenamen uitbreiden, maar hij zou deze ook volledig kunnen uitsluiten. Door de afschaffing van de reserves van de ouders, zoals dit ook in het wetsvoorstel van Martine Taelman wordt geponeerd, alsook deze van de kinderen zal de erflater een meer volkomen vrijheid kunnen verwerven over zijn eigen nalatenschap. Dit vereist dan eveneens de mogelijkheid om erfovereenkomsten over de eigen nalatenschap te kunnen sluiten waarbij de erflater zelf de begunstigden van zijn nalatenschap kan aanduiden. Indien de erflater enkel zijn eigen natuurlijke kinderen wil begunstigen, dan hoeft geen erfovereenkomst te worden afgesloten aangezien dan het wettelijk erfrecht in voegen treedt. Wenst de erflater de kinderen van zijn partner te begunstigen, dan kan een beperkte erfovereenkomst worden gesloten waarbij deze kinderen worden aangeduid als “eigen kinderen” en ook op die manier zullen erven. Een laatste optie is het uitsluiten van het wettelijk erfrecht voor de afstammelingen en het eigenhandig aanduiden van de personen die de nalatenschap zullen verkrijgen. Aan het erfrechtelijke reserve van de langstlevende echtgenoot zoals dit wordt geponeerd in het wetsvoorstel dienen, naar mijn mening, geen aanpassingen te gebeuren. De erflater heeft er bewust voor gekozen een huwelijk aan te gaan met zijn partner, en indien men ervoor zou opteren aan zijn langstlevende echtgenoot geen erfrechten toe te kennen dan kan men ervoor kiezen niet te huwen. Een erfrecht gebaseerd op het Duitse systeem lijkt mij minder aangewezen, daar dit een bijzondere onzekerheid teweeg brengt voor de personen die door middel van testament worden aangeduid als verkrijgers van de nalatenschap. Zij kunnen zich bij het overlijden  

75  

van de erflater geconfronteerd worden met de erfrechtelijke aanspraken van de afstammelingen. Het Franse erfrecht wijkt slechts in beperkte mate af van de Belgische regeling, waardoor het van weinig nut is hierin inspiratie te zoeken voor een modernisering. Dit beperkte verschil valt logisch te verklaren aangezien de Franse Code Civil het voorbeeld vormde waarop het Belgisch Burgerlijk Wetboek is gestoeld. Ten slotte dient te worden opgemerkt dat er een discrepantie bestaat tussen het fiscaal recht en het erfrecht. Op het vlak van de successie- en registratierechten valt de stiefkinderen immers een gunstiger regeling te beurt. Door verschillende wetgevende ingrijpen kan men aan zijn stiefkinderen schenken of deze door middel van testament begunstigen aan de tarieven in rechte lijn, terwijl zij over geen erfrechtelijke aanspraken beschikken in het Burgerlijk Wetboek. Het erfrecht holt dus in zekere mate achter het fiscaal recht aan. Het zou de rechtszekerheid en de logica alleen maar ten goede komen indien aan deze discrepantie een einde wordt gesteld.

 

76  

BIBLIOGRAFIE 1. WETGEVING Europees: Artikel 8 EVRM. 3:8, 3:10-13. CEFL Principles. 3:9, 3:17-18. CEFL Principles. België: Artikel 10 Gw. Artikel 11 Gw. Artikel 57 BW. Artikel 175bis BW. Artikel 221 BW. Artikel 222 BW. Artikel 312 BW. Artikel 316 BW. Artikel 316bis BW. Artikel 317 BW. Artikel 331septies BW. Artikel 348 BW. Artikel 374 BW. Artikel 387bis BW. Artikel 475quater BW.  

77  

Artikel 475quinquies BW. Artikel 745 BW. Artikel 745quater B.W. Artikel 745quinquies B.W. Artikel 753 BW. Artikel 754bis BW. Artikel 913 BW. Artikel 915bis BW. Artikel 1388 BW. Artikel 1458 BW. Artikel 1464 BW. Artikel 1465 BW. Artikel 1 W. Succ. Artikel 48 W. Succ. Artikel 49 W. Succ. Artikel 50 W. Succ. Wet van 30 april 1958 betreffende de wederzijdse rechten en plichten van de echtgenoten, BS 10 mei 1958. Wet van 8 april 1965 betreffende de jeugdbescherming, het ten laste nemen van minderjarigen die een als misdrijf omschreven feit hebben gepleegd en het herstel van de door dit feit veroorzaakte schade, BS 15 april 1965. Wet van 1 juli 1974 betreffende de echtscheiding op grond van feitelijke scheiding, BS 1 augustus 1974. Wet van 14 mei 1981 tot wijziging van het erfrecht van de langstlevende echtgenoot, BS 27 mei 1981.  

78  

Wet van 31 maart 1987 tot wijziging van een aantal bepalingen betreffende de afstamming, BS 27 mei 1987. Wet van 13 april 1995 betreffende de gezamenlijk uitoefening van het ouderlijk gezag, BS 24 mei 1995. Wet van 22 april 2003 tot wijziging van enkele bepalingen van het Burgerlijk Wetboek in verband met het erfrecht van de langstlevende echtgenoot, BS 22 mei 2003. Wet van 24 april 2003 tot hervorming van de adoptie, BS 16 mei 2003. Wet van 18 mei 2006 tot wijziging van een aantal bepalingen van het Burgerlijk Wetboek teneinde adoptie door personen van hetzelfde geslacht mogelijk te maken, BS 20 juni 2006. Wet van 1 juli 2006 tot wijziging van de bepalingen van het Burgerlijk Wetboek met betrekking tot het vaststellen van afstamming en de gevolgen ervan, BS 29 december 2006. Wet van 10 mei 2007 tot wijziging van het Burgerlijk Wetboek ter bevordering van de erfrechtelijke bescherming van buitenhuwelijkse kinderen, BS 3 augustus 2007. Wet van 5 mei 2014 houdende de vaststelling van de afstamming van de meemoeder, BS 7 juli 2014. Decreet van 6 december 2013 houdende wijziging van het Wetboek der Registratie, Hypotheek – en Griffierechten, wat de gelijkstelling van verkrijgingen tussen stiefkinderen en stiefouders en tussen zorgkinderen en zorgouders betreft, B.S. 7 januari 2014. Duitsland: Artikel 4:8, lid 3 B.W. Artikel 1687, b, paragraaf 1 B.W. Eingetragene Lebensgemeinschaft. Frankrijk: Artikel 371-4 Code Civil. Artikel 377 Code Civil. Artikel 377-1 Code Civil. Artikel 913 Code Civil.  

79  

Artikel 914 Code Civil. Nederland: Artikel 4:8, derde lid BW. Artikel 4:91, lid 1 BW. Louisiana: Artikel 1493 Louisiana Civil Code. Artikel 1495 Louisiana Civil Code.

2. PARLEMENTAIRE STUKKEN Ontwerp van wet betreffende de gezamenlijke uitoefening van het ouderlijk gezag. Verslag namens de commissie justitie, Parl.St. 1994-95, nr. 1270/2, 4. Voorafgaande beslissing nr. 700.062 van 24 juli 2007. Wetsvoorstel (S. DE BETHUNE) tot aanvulling van het Burgerlijk Wetboek met bepalingen inzake zorgouderschap, Parl.St. Senaat 2001-02, nr. 2-1110. Wetsvoorstel (E. VAN WEERT en K. VAN HOOREBEKE) tot aanvulling van het Burgerlijk Wetboek met bepalingen aangaande het gezamenlijk gezag van een ouder met een niet-ouder en tot wijziging van de wet op de jeugdbescherming, Parl.St. Kamer 2001-02, nr. 50-1066. Wetsvoorstel (S. VERHERSTRAETE et al.) tot aanvulling van het Burgerlijk Wetboek met bepalingen inzake zorgouderschap, Parl.St. Kamer 2001-02, nr.50-1604. Wetsvoorstel (K. GRAUWELS) tot het invoeren van een afgeleid ouderlijk gezag voor een partner of een persoon die met de ouder samen leeft, Parl.St. 2001-02, 50-2004. Wetsvoorstel (M. TAELMAN) tot wijziging van het Burgerlijk Wetboek teneinde het stiefkind als erfgenaam te kunnen benoemen, Parl.St Kamer 2005, nr. 52-1853/001. Wetsvoorstel (M. TAELMAN) tot invoering van het medebeslissingsrecht voor stiefouders, Parl.St., Senaat, 2010, nr.5-47/1. Wetsvoorstel (S. LAHEU-BATTHEU) tot wijziging van het Burgerlijk en Gerechtelijk Wetboek wat betreft de invoering van een medebeslissingsrecht voor stiefouders ten aanzien van het kind van hun partner, Parl.St. Kamer 2010, nr. 0943/001.  

80  

Wetsvoorstel (P. MAHOUX) betreffende zorgouderschap,, Parl.St., Senaat 2010, nr. 5-264/1. Wetsvoorstel (G. SWENNEN) houdende wijziging van het Burgerlijk Wetboek inzake het beschikbaar gedeelte der goederen, Parl.St, Senaat 2010-2011, nr. 5-302/1. Wetsvoorstel (G. SWENNEN) houdende de invoering van basisbepalingen voor het zorgouderschap, Parl.St, Senaat, 2010-2011, nr. 5-304/1. Wetsvoorstel (G. SWENNEN) houdende invoering van de wettelijke zorgouderschapsakte, Parl.St., Senaat, 2010-2011, nr. 5-305/1. Wetsvoorstel (S. DE BETHUNE et al) tot wijziging van de wetgeving betreffende de bescherming van het kind, wat de invoering van het zorgouderschap betreft, Parl.St., Senaat, 2010-2011, nr. 5-636/1. Wetsvoorstel (F. DELPÉRÉE) teneinde het zorgouderschap in het Burgerlijk Wetboek op te nemen, Parl.St., Senaat, 2010-2011, nr. 5-656/1. Wetsvoorstel (M. TAELMAN) tot wijziging van het Burgerlijk Wetboek met betrekking tot het erfrecht, Parl.St. Senaat 2012-2013, nr. 171/01. Amendement nr.25, Parl.St, Kamer, nr.51-2514/4. Circulaire van 7 mei 2002, nr. AFZ 2001/1131. Adv.Rvs. van 7 oktober 2005 bij het wetsvoorstel tot aanvulling van het Burgerlijk Wetboek met bepalingen inzake zorgouderschap, Parl. St. Kamer 2004-05, nr. 51-393/002.

3. RECHTSPRAAK EHRM, Marckx v. Belgium, 1979. EHRM, X,Y,Z v. United Kingdom, 1997. Arbitragehof 8 oktober 2003, nr. 134/2003. Arbitragehof 22 juli 2004, nr. 140-2004, noot G. VERSCHELDEN, T. Not., 2004, 639 en noot R. EEMAN, T. Not 2004, 639-645. Arbitragehof 7 december 2005, nr. 181/2005. GwH 28 maart 2007, nr. 52/2007.  

81  

GwH 12 juli 2012, nr.93/2012. GwH 20 december 2012, nr.163/2012. GwH 7 november 2013, nr. 151/2013. Cass. 19 december 1975, Arr.Cass. 1976, 492. Cass. 26 april 1979, Arr.Cass. 1979. Cass. 21 april 1983, JT 1983. Brussel 23 januari 1980, JT 1980, 360. Bergen 29 februari 1988, RGAR 1990, nr. 11.636, 1. Luik 6 februari 1995, J.dr.jeun. 1996, alf. 153, 134. Antwerpen 25 mei 1998, T.Not. 1999, 67. Luik 19 februari 1999, JLMB 2001, 719. Luik 26 juni 2002, JT 2003, noot H. SIMON. Brussel 8 januari 2001, R.W. 2001-2001, 314. Brussel 30 april 2007, nr. 2007/KR/125, onuitg. Antwerpen 24 juni 2008, TEP 2008, afl. 4, 356. Turnhout 6 april 2009, T.Fam. 2009, 117, noot S. EGGERMONT. Jeugdrb. Brussel 28 mei 1999, RDTF 2000, 455. Jeugdrb. Ieper 30 maart 2001, EJ 2001 Jeugdrb. Luik 30 juni 2004, RTDF 2005. Jeugdrb. Brussel 2 maart 2009, nr. 2008/JR/158, onuitg. Vred. Lennik 6 januari 2006, nr. 04A635, onuitg. Vred. Westerlo 26 februari 2007, NJW 2007, noot G. Verschelden.  

82  

Vred. Westerlo 16 juni 2008, T.Fam. 2009, 113.

4. RECHTSLEER A. BOEKEN ALOFS, E. en DE RUYSSCHER, D., Het nieuw samengesteld gezin: recht en geschiedenis, Antwerpen, Malku, 2014, 188 p. BARBAIX, R. en VERBEKE, A.-L., Beginselen erfrecht, Brugge, Die Keure, 2013, 329 p. BUYSSE, E., Een nieuw samengesteld gezin! Denk eerder aan later, Gent, Story Publishers, 2008, 138 p. CASMAN, H., Het begrip huwelijksvoordelen, Antwerpen, Maklu, 1976, 284 p. CASMAN, H. en VASTERSAVENDTS, A., De langstlevende echtgenote: erfrechtelijke en huwelijksvermogensrechtelijke aspecten, Antwerpen, Kluwer, 1982, 254 p. CHEAL, D., Family’s in today’s world. A comparative approach, Oxon, Routledge, 2008, 177 p. DECLERCK, C., MOSSELMANS, S. en PINTENS, W., Praktijkboek Familiaal Vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2009, 559 p. DECLERCK, C., DU MONGH, J., PINTENS, W. en VANWINCKELEN, K., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 1345 p. DECUYER, J. en RUYSSEVELDT, J., Successierechten, I, Antwerpen, Kluwer, 2000, 808 p. DEKKERS, R., Handboek Burgerlijk Recht, III, Brussel, Bruylandt, 1971, nr. 9, 504 p. GERLO, J., Handboek voor familierecht 2: Huwelijksvermogensrecht, Brugge, Die Keure, 2001, 340 p. HEIRBAUT, D., Privaatrechtsgeschiedenis van de Romeinen tot heden, Gent, Academia Press, 2005, 416 p. HEYBROECK-HESSELS, I. en OVERGAAUW, B., Samen gesteld. De dynamiek van het stiefgezin, Amsterdam, SWP, 2006, 176 p.

 

83  

HEYVAERT, A., Het personen- en gezinsrecht ont(k)leed: theorieën over personen- en gezinsrecht rond een syllabus van de Belgische techniek, Gent, Mys & Breesch, 2001, 434 p. HEYVAERT, A. en WILLEKENS, H., Beginselen van het gezins- en familieleven na het Marckxarrest, de theorie van het Marckx-arrest en haar weerslag op het geldend recht, Antwerpen, Kluwer, 1981, 142 p. GERNHUBER, J. en COESTER-WALTJEN, D., Familienrecht, Muchen, Verlag C.H. Beck, 1059 p. GOTTWALD, P., SCHWAB, D. en BÛTTNER, E., Family and Succession Law in Germany, Londen, Kluwer, 2001, 170 p. LELEU, Y.H., Droit des personnes et des familles, Brussel, Larcier, 2005, 594. MONTESQUIEU, De l’esprit des lois, Parijs, Editions sociales, 1969, 333 p. PINTENS, B., VAN DER MEERSCH, B. en VANWINCKELEN, K., Inleiding tot het familiaal vermogensrecht, Leuven, UP, 2002, 997 p. PUELINCKX-COENE, M., Erfrecht. 1: Openvallen en toewijzing van de nalatenschap, erfovereenkomsten, reserve en inbreng, Mechelen, Kluwer, 2011, 946 p. SENAEVE, P., Compendium van het personen- en familierecht, II, Leuven, Acco, 2006, ed. 9, nr. 1193. SENAEVE, P., Compendium van het personen- en familierecht, Leuven, Acco, 2011, ed. 13, nr. 550. SWENNEN, F., Het personen- en familierecht, Antwerpen, Intersentia, 2014, 602 p. TIBERGHIEN, A., Handboek voor fiscaal recht 2000, Brussel, Larcier, 2000, 1088 p. VAN ACOLEYEN, O., Successierechten, Antwerpen, Kluwer, 1990, losbl. nrs. 17-32. VANDERBEEK, N., Het onroerend goed en het huwelijksvermogen, Mechelen, Kluwer, 2007, 381 p. VAN LEEUWEN, K. en VAN CROMBRUGE, H., Gezinnen in soorten, Antwerpen, Garant, 2012, 220 p. VAN QUICKENBORNE, M., A.P.R. Contractuele erfstelling, Brussel, Story-Scientia, 1991, 359 p.

 

84  

VERBEKE, A., Knelpunten Familiaal Vermogensrecht 2003, Brussel, Larcier, 2003, 109 p. VERSCHELDEN, G., Afstamming, Mechelen, Story-Scientia, 2004, 762 p. VERSCHELDEN, G., Origineel ouderschap herdacht: pleidooi voor een globale hervorming van het afstammingsrecht, Brugge, Die Keure, 2005, 422 p. VERSCHELDEN, G., Handboek Belgisch Familierecht, Brugge, Die Keure, 2012, 840 p. WELLENHOFER, M., Familienrecht, Munchen, Verlag C.H. Beck, 2011, 364 p. WUYTS, T., Ouderlijk gezag. Een coherente regeling voor minderjarigen, Antwerpen, Intersentia, 2013, 990 p. X, Kinderen in nieuw samengestelde gezinnen; een verhaal apart. Aandachtspunten en aanbevelingen naar aanleiding van het colloquium van de Koning Boudewijnstichting op 6 november 2008, Brussel, Koning Boudewijnstichting, 2008, 125 p.

B. BIJDRAGEN IN VERZAMELWERKEN ALLAERT, V., “Het nieuw samengesteld gezin: nieuwigheden op burgerrechtelijk vlak” in Vlaamse Conferentie Balie Antwerpen (ed.), Het gezin 2.0, Antwerpen, Intersentia, 256 p. BAEL, J., “Erfenissen, schenkingen en testamenten” in X. (ed.), Rechtskroniek voor het notariaat. Deel 5. Familierecht, Brugge, Die Keure, 2004, 235 p. BAEL, J., “Schenkingen, testamenten en erfovereenkomsten” in J. BAEL, M. DAMBRE, I, VAN DE WOESTEYNE en G. VERSCHELDEN (eds.), Rechtskroniek voor het Notariaat. Deel 15. Overzicht van rechtspraak inzake personenbelastingen (2006-juni 2009). Actuele ontwikkelingen algemeen huurrecht en woninghuur 2003-2009. Huwelijksvermogensrecht en erfrecht. Schenkingen, testamenten en erfovereenkomsten, Brugge, Die Keure, 2009, 215 p. BAEL, J., “Naar een afschaffing van het verbod van erfovereenkomsten? Enkele bedenkingen de lege ferenda betreffende het verbod van erfovereenkomsten”, in J. BAEL, L. BARNICH, F. BUYSSENS, C. CASTELEIN, M. DE CLERCQ, J.P. DECOPRS, K. GEENS, H. LAGA, SJ. PRAET, C. SCHOCKAERT, B. TILLEMAN, H. VANDENBERGHE, F. VANISTENDAEL, E. VAN TRICHT, J. VERSTRAETE (eds.), Over naar familie. Liber amicorum Luc Weyts, Brugge, Die Keure, 2011, 290 p. BARBAIX, R., “Koekoekskinderen in het familiaal vermogensrecht” in R. BARBAIX, S. EGGERMONT, N. GEELHAND en F. SWENNEN (eds.), Handboek Estate Planning. Bijzonder deel, 2, Koekoekskinderen, gent, Larcier, 2008, 196 p.

 

85  

BERGHMANS, M. en BALCAEN, L., “Aansprakelijkheid voor buitencontractuele schade toegebracht door minderjarigen” in X. (ed.), Kinderrechtengids, Mechelen, Kluwer, losbl., 1999, 138. BOELE-WOELKI, K., “The CEFL Principles Regarding Parental responsabilities: Predominance of the Common Core” in K. BOELE-WOELKI en T. SVERDRUP (eds.), European Challenges in Contemporary Family Law, Oxford, Intersentia, 2008, 424 p. BOONE, K., “Huwelijksvermogensrecht: recente wetgeving en rechtspraak” in J. BAEL, K. BOONE, M. MAUS (eds.), Rechtskroniek voor het Notariaat – Deel 22, Brugge, Die Keure, 2013, 198 p. CASMAN, H., “Op zoek naar de draad van Ariadne in de doolhof van de huwelijksvoordelen – of zouden het aanwinstenvoordelen moeten zijn?” in F. SWENNEN en R. BARBAIX (eds.), Over Erven. Liber Amicorum Mieken Puelinckx-Coene, Mechelen, Kluwer, 2006, 535 p. CASMAN, H., en SIBIET, A., “Een positieve ‘Valkeniers’ erfregeling voor de langstlevende stiefouder” in C. CASTELEIN, A-L. VERBEKE, L. WEYTS (eds.), Notariële clauslues. Liber Amicorum Professor Johan Verstraete, Intersentia, 2007, 804 p. CASTELEIN, C., “Verleden, heden en toekomst van de erfrechtelijke reserve – aanzetten voor een grondige en kritische reflectie” in J. BAEL, L. BARNICH, F. BUYSSENS, C. CASTELEIN, M. DE CLERCQ, J.P. DECOPRS, K. GEENS, H. LAGA, SJ. PRAET, C. SCHOCKAERT, B. TILLEMAN, H. VANDENBERGHE, F. VANISTENDAEL, E. VAN TRICHT, J. VERSTRAETE (eds.), Over naar familie. Liber amicorum Luc Weyts, Brugge, Die Keure, 2011, 290 p. COENE, M., ‘Clausules aangaande het erfrecht van de langstlevende echtgenoot in contractuele erfstellingen, giften tussen echtgenoten of testamenten, in schenkingen aan andere personen, en familieschikkingen’ in L. WEYTS, H. CASMAN, M. PUELINCKS-COENE en G. VAN OOSTERWIJCK (eds.), Clausules over het erfrecht van de langstlevende echtgenoot: recyclagedagen 1982 Federatie Belgische Botarissen, Nederlandstalige afdeling, Antwerpen, Kluwer, 1983, 162 p. D’ANGELO, A., “La famiglia net XXI secolo: il fenomeno della famiglie ricomposte” in D. AMRAM en A. D’ANGELO (eds.), La famiglia e il diritto tra diversità nazionali ed iniziative dell’Union Europea, Padova, Cedam, 2011, 326 p. D’ANGELO, A. “Re-thinking family law: a nex legal paradigm for stepfamilies?” in K. BOELEWOELKI, N. DETHLOFF en W. GEPHART (eds.), Family Law and Culture in Europe. Developments, challenges and opportunities, Cambridge, Intersentia, 2014, 362 p. DEKNUDT, G., ‘Bedenkingen bij de fiscale behandeling van voordelen tussen echtgenoten bij huwelijkscontract’ in C. CASTELEIN, A. VERBEKE en L. WEYTS (eds.), Notariële clausules. Liber amicorum Professor Verstraete, Antwerpen, Intersentia, 2007, 804 p.  

86  

DIMSEY, M., “Multi-parent families in the 21th century” in K. BOEL-WOELKI en T. SVERDRUP (eds.), European Challenges in Contemporary Family Law, Oxford, Intersentia, 2008, 424 p. DE WULF, C., “Een synthese en enkele persoonlijke bedenkingen” in KFBN (ed.), De erfrechtelijke reserve in vraag gesteld, III, Voorstellen, Brussel, Bruylandt, 2000, 444 p. DOEK, J.E., “The Nuclear Family: Who are the parents?” in J. EEKELAAR en T. NHLAPO (eds.), The Chancing Familu aw. Family Forms and Family Law, Oxford, Hart Publishing, 1998, 634 p. DU MONGH, J., ‘Inbreng en inkorting’ in W. PINTENS (ed.), De vereffening van de nalatenschap, Antwerpen, Intersentia, 2007, 261 p. FOQUE, R. en VERBEKE, A., “Towards an Open and Flexible Imperative Inheritance Law” in C. CASTELEIN, R. FOQUE en A. VERBEKE (eds.), Imperative Inheritance Law in a Late-Modern Society. Five Perspectives in European Family Law Series, Antwerpen, Intersentia, 2009, 224 p. FORDER, C. en VERBEKE, A., “Geen woorden maar daden. Algemene rechtsvergelijkende conclusies en aanbevelingen” in C. FORDER en A. VERBEKE (eds.), Gehuwd of niet: maakt het iets uit?, Antwerpen, Intersentia, 2005, 649 p. GEELHAND, N., “Beschouwingen, denkpistes en valkuilen van de successierechten bij familiale vermogensplanning” in X. (ed.), Familiale vermogensplanning, Mechelen, Kluwer, 2004, 772 p. MONÉGER, F., “France: biological and social parentage” in K. BOELE-WOELKI, N. DETHLOFF en W. GEPHART (eds.), Family Law and Culture in Europe. Developments, challenges and opportunities, Cambridge, Intersentia, 2014, 362 p. PINTENS, W., “Het nieuwe Franse erfrecht als voorbeeld voor een Belgische hervorming?” in J. BAEL, H. BOCKEN, S. DEVOS, C. ENGELS, P. VANDENBERGHE en A. WYLLEMAN (eds.), Liber amicorum Christian De Wulf, Brugge, Die Keure, 2003, 558 p. PINTENS, W., “Familiaal vermogensbeheer in recente nationale en Europese rechtspraak” in W. PINTENS en J. DU MONGH (eds.), Familiaal vermogensbeheer: het Burgerlijk Wetboek na 200 jaar nog actueel, Antwerpen, Intersentia, 2004, 247 p. PUELINCKX-COENE, M., “Een doorlichting van dertig jaar erfrecht” in X. (ed.), Liber Amicorum Roger Dillemans, Deel I, Familierecht en familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Story-Scientia, 1997, 525 p.

 

87  

PUELINCKX-COENE, M., “De Wet Valkeniers, een gemiste kans” in W. PINTENS (ed.), De vereffening van de nalatenschap, Antwerpen, Intersentia, 2007, 261 p. PUELINCKX-COENE, M., “Hoe verouderd is ons erfrecht?” in E. ALOFS (ed.), Liber amicorum Hélène Casman, Antwerpen, Intersentia, 2013, 552 p. RAES, K., “Naar een democratisering van het erfrecht. Een egalistische kritiek op onbeperkte vermogenstransferten om niet” in X. (ed.), Contestatie van ons erfrecht, Gent, Mys & Breesch, 2001, 186 p. SCHWEPPE, K., “Germany” in C. HAMILTON en A. PERRY (eds.), Familiy Law in Europe, Bath, Butterworths, 2002, 849 p. VAN HOUTTE, J., FRANSSEN, G. en WAMBEKE, W.V., “De sociale betekenis van de erfrechtelijke reserve” in KFBN (ed.), De Erfrechtelijke reserve in vraag gesteld. Deel II, Belgisch recht, Brussel, Bruylandt, 1997, 444 p. VERBEKE, A., “Vruchtgebruik van de langstlevende echtgenoot” in W. PINTENS (ed.), De vereffening van de nalatenschap, Antwerpen, Intersentia, 2007, 58-59. VERSTRAETE, J., “Erfovereenkomsten” in J. BAEL, R. DEBLAUWE en C. DE WULF (eds.), Familiale vermogensplanning 2003-2004, Mechelen, Kluwer, 2004, 772 p. WILLEKENS, H., “ Kapitalisme, vrijheid, gelijkheid en erfrecht. Een inleiding” in X. (ed.), Contestatie van ons erfrecht, Gent, Mys en Breesch, 2001, 186 p. WYLLEMAN A., “Aandachtspunten bij planning in hersamengestelde gezinnen” in J. BAEL, R. DEBLAUWE en C. DE WULF (eds.), Familiale vermogensplanning 2003-2004, Mechelen, Kluwer, 2004, 772 p.

C. BIJDRAGEN IN TIJDSCHRIFTEN ACHTARI, L., “De successierechten in nieuw samengestelde gezinnen”, Het Fiscaal Weekoverzicht 2013, 3-7. APS, F., “’Partnergezag’ na echtscheiding. enkele beschouwingen omtrent de juridische mogelijkheid voor de nieuwe partner om gezag uit te oefenen t.a.v. het kind van zijn (overleden) uit de echt gescheiden ouder”, Not. Fisc. M. 1997, 1-11. APS, F., “Rechtsbescherming bij materiële bewaring van een kind door een derde”, EJ 2004, 54-58.

 

88  

BARBAIX, R., en VERBEKE, A., “Hervorming van het erfrecht. Een eerste commentaar bij de wet van 10 december 2012 inzake de onwaardigheid, de plaatsvervulling, de huwelijksvoordelen en de giften”, RW 2012-13, 1162-1179. BAX, M., “Aansprakelijkheid van de ouders voor de door hun inwonende minderjarige kinderen aan derde ten onrechte berokkende schade (artikel 1384, tweede en vijfde lid BW) – Aansprakelijke personen en grondslag” (noot onder Vred. Borgerhout 1 september 1976), RW 1976-77, 2673. BLOKLAND, P., “Het fusiegezin in het Nederlandse huwelijksvermogens- en erfrecht”, T.Not 2010, 381-386. BOONE, K., en JACOBS, H., “Modernisering van het familiaal vermogensrecht: een gemiste kans?”, T.Fam 2014/5, 102-103. BOONE, K., BROUWERS, S., MARTENS, I., VERSCHELDEN, G. en VERSTRAETE, K., “Overzicht van rechtspraak. Familierecht (2001-2006)”, TPR 2006, 505-506, nr. 522. BUYSSE, E., “Een nieuw hersamengesteld gezin: de (on)mogelijkheid om alle kinderen gelijk te behandelen”, Notamus 2008, 32. BORGHS, P., “Homoadoptie, mee- en zorgouderschap. Te veel van het goede?”, Juristenkrant 2005, afl. 114, 3. CARDOEN, B., “Het fideïcommis de residuo toegepast op een schenking van actuele goederen”, Not.Fisc.M. 2004, 223-233. CASMAN, H. en VERBEKE, A., “Belastbaarheid van huwelijksvermogensrechtelijke verkrijgingen”, Not.Fisc.M. 2007, 32. CASTELEIN, C., en WUYTS, T., “Erft het naaste bloed het goed? Over bloed, afstamming en erfrecht” (noot onder GwH 7 november 2007), Tijdschrift voor Familierecht 2008, 46-59. CHAFFART, F., “Het opsporen van buitenhuwelijkse en overspelige kinderen binnenkort vergemakkelijkt”, Nieuwsbrief Notariaat 2008, 5-8. COENE, M., “Over erven gisteren, vandaag en morgen”, TPR 2006, 1655-1682. COENE, M., VERSTRAETE, J., GEELHAND, N. en VERHAERT, I., “Rechtspraak erfenissen 19962004”, T.P.R. 2005, 490-491. DE CLERCQ, M., “Aanwasbedingen onder last, een suggestie voor nieuw samengestelde gezinnen”, TEP 2014, 344-352.

 

89  

DELNOY, P., “Une nouvelle possibilité de priver le conjoint de ses droits successoraux supplétifs et de sa réserve héréditaire abstraite”, Rev.not.b. 2004, 232. DELNOY, P., “Le pacte Valkeniers”, TBBR 2007, 348. DE WOLF, A. en APS, F., “Rechtsbescherming bij materiële bewaring van een kind door een derde”, EJ 2004, 54-58. DU MONGH, J., “Het erfrecht van de langstlevende echtgenoot: de Wet Valkeniers van 22 april 2003”, R.W. 2004, 1526. EVERTS, E., “Nieuw samengestelde gezinnen: op naar een volledige gelijkschakeling van kinderen van samenwonenden?”, Successierechten 2013, 1-6. FOSTER, F.H., “Linkin support and inheritance: a new model from China”, Wis.L.Rev. 1999, 23. FREESE, J., POWELL, B. en STEELMAN, L.C., “Rebel without cause or effect: Birth order and social attitudes”, American Sociological Review 1999, 207-231. GARY, S.N., “Adapting Intestacy Laws to Changing Families”, Law & Ineq. 2000, 41. GRÉGOIRE, M., “Propositions en vue de l’application de la loi Valkeniers”, Notamus 2004, 49. HUYGENS, A., “Persoonlijk gezag over minderjarige kinderen: quo vadis?”, TBBR 2006, 567575. HUYGENS, A., “Juridische grenzen aan het recht op persoonlijk contact” (noot onder Jeugdrb. Leuven 29 november 2005), RW 2006-07, 484-485. MICHIELS, D., “Huwelijkscontracten als instrumenten van vermogensplanning, in X., Huwelijksvermogensrecht”, AFT 2008, afl. 1, 4-40. MEDAER, B., “Het Grondwettelijk Hof breidt de toepassing van het tarief ‘in rechte lijn’ uit bij vererving tussen ‘stiefsamenwoonouder’ en ‘stiefsamenwoonkind’”, Nieuwsbrief Notariaat 2013, 1-5. NAVARRO, S., “Child’s Life, Step-Family and Decision Making Process”, Bejing Law, Rev. 2013, 61-70. NIJS, A. en SLAETS, S., “Artikel (0 W. Succ. Vlaams Gewest: Arbitragehof ziet geen graten in verschillende behandeling van stiefkinderen en stiefkleinkinderen”, Successierechten 20042005, alf. 1, 4-5.

 

90  

PINTENS, W., “Is ons familiaal vermogensrecht nog bij de tijd?”, RW 2011-12, 49-54. PUELINCKX-COENE, M., “Het erfrecht in de twintigste eeuw als spiegel van een maatschappelijke ommekeer”, TPR 2001, 212. PUELINCKS-COENE, M., “De constitutionalisering van het erfrecht of over het gelijkheidsbeginsel en het discriminatieverbod in het erfrecht”, Not. Fisc. M. 2010, 161-180. RENCHON, J.-L., “La recevabilité des actionnes en justice introduites pas les grands-parents dans le contexte du règlement de l’exercise de l’autorité parentale à l’egard de l’enfant”, Rev.dr.fam.1989, 251-262. ROBERT, T., “Gezags- en omgangsrechten met betrekking tot het kind van een (ex-)partner van hetzelfde geslacht” (noot onder Jeugdrb. Antwerpen 3 oktober 2002), RW 2002-03, 11881194. ROBERT, T, “Naar een afstammingsloos gezag?” (noot onder Arbitragehof 8 oktober 2003), TJK 2004, 40-42. RUYSSEVELDT, J., “Stipuleer uw erfrecht bij tweede huwelijk!”, Successierechten 2003, 3-5. SCHWENZErR, I., ‘Tensions between Legal, Biological and Social Conceptions of Parentage”, Electronic Journal of Comparative Law 2007, 1-14. SIBIET, A., “De langstlevende stiefouder, de zwakke weggebruiker in het Belgisch rechtsverkeer? De invloed van stiefkinderen op de uitwerking van huwelijksvoordelen (artikel 1465 B.W.)” Not.Fisc.M. 2004, 7 SIBIET, A., “Bescherming van kinderen bij tweede huwelijk. Artikel 1465 B.W.: renovatiewerken gewenst”, NJW 2005, 110-115. SPRUYT, E., “Schenking in de stief- en zorgrelatie en tussen “ex-en”, vrijstelling van successierecht bij wettelijke terugkeer en verkrijgingen om niet door goede doelen: een beperkt vertimmerd Vlaams registratie- en successierecht, T.Not. 2014, nr. 5, 266. SWENNEN, F., “Adoptie door de ‘feitelijke partner’ van een oorspronkelijke ouder”, RW 20002001, 681-686. SWENNEN, F., “Na T.Fam nu V.Fam”, T.Fam. 2014, afl. 10, 22. UTTERHOEVEN, K., “Worden stiefouders stiefmoederlijk behandeld?”, T.Fam. 2009, afl. 7, 125-126.

 

91  

VANDEKERCKHOVE, A., “Zorgouderschap? Meerdere ouderschapsstatuten voor één kind?”, TJK 2006, afl. 3, 256-260. VAN HIMME, H., “Het verbod van erfovereenkomsten – quo vadimus? Rechtsvergelijkende studie over de toekomst van het verbod en mogelijke oplossingen voor het Belgisch erfrecht”, Notarieel en Fiscaal maandblad 2011, 254-270. VERBEKE, A, “Hervorming van Belgisch erfrecht”, TEP 2011, 1-11. VERBEKE, A., “Assepoester-erfrecht”, T.Not. 2011, 439-455. VERSCHELDEN, G., “Arbitragehof zet deuren open voor zorgouderschap”, Juristenkrant, afl. 73, 2013, 13. VERSCHELDEN, G., “De familierechtelijke ambities van de regering Michel-I”, T.Fam. 2015, afl. 1, 2-4. VERSTRAETE, J., “Pactes sur succession future” in Rép.not. 2005, 40. VERSTRAETE, J., “Erfrecht en familierecht. De toestand van nieuw samengestelde gezinnen”, T. Not. 2010, 373-390. WUYTS, T., “Ouderlijk gezag moet op maat van het gezin georganiseerd kunnen worden”, TJK 2014, afl.1, 6-21. WYLLEMAN, A., “Patrimoniaal familierecht en het hersamengesteld gezin”, Notariële actualiteit 2011, 265-301. X, “Hervorming erfrecht”, NJW 2013, 68-69.

5. KRANTEN BEEL, V., “Er zijn toch duizenden gezinnen zoals wij?”, De Standaard, 17 april 2014. CLEEREN, E. en DE ROUCK, P., “Modernisering erfrecht geeft ouders meer vat op verdeling nalatenschap”, De Tijd, 25 november 2013. DECEUNINCK, F., “Spaarpotje voor de kinderen”, De Standaard, 15 april 2014. DE ROUCK, P., “Modern erfrecht taak voor volgende regering”, De Tijd, 21 maart 2014. DE ROUCK, P., “Erfenishervorming: wat werd nog niet gerealiseerd?”, De Tijd, 25 maart 2014.

 

92  

DE ROUCK, P., “Modern erfrecht moet nog vele stappen nemen”, De Tijd, 21 maart 2014. DE ROUCK, P., “Stiefkinderen niet langer benadeeld bij schenkingen”, De Tijd, 16 januari 2014. X, “Modernisering erfrecht laat op zich wachten”, De Standaard, 17 april 2014. X, “Zo regelt u de erfenis van uw stiefkinderen”, De Standaard, 17 april 2014. X, “Stiefkinderen en biologische kinderen: Gelijk voor de fiscus, niet voor de wet”, De Standaard, 17 april 2014.

 

93