De waterkwaliteit in 2007 ter hoogte van zwemgelegenheden in het IJsselmeer, Markermeer en de Randmeren. IJG rapport

De waterkwaliteit in 2007 ter hoogte van zwemgelegenheden in het IJsselmeer, Markermeer en de Randmeren

IJG rapport 2008-6

2

De waterkwaliteit in 2007 ter hoogte van zwemgelegenheden in het IJsselmeer, Markermeer en de Randmeren

IJG rapport 2008-6

H.J. Pompert

Lelystad, oktober 2008

Rijkswaterstaat Dienst IJsselmeergebied Postbus 600 8200 AP Lelystad Smedinghuis Zuiderwagenplein 2 Tel. (0320) 299111 Telefax (0320) 234300 http://www.rijkswaterstaat.nl

3

4

Inhoudsopgave

Inhoudsopgave ...................................................................................... 5 Inhoudsopgave ...................................................................................... 5 Samenvatting en conclusies................................................................... 7 1 Inleiding............................................................................................ 11 1.1 Algemeen .................................................................................. 11 1.2 Leeswijzer .................................................................................. 12 2 Beoordelingswijze van de zwemwaterkwaliteit ................................ 13 2.1 Algemeen .................................................................................. 13 2.2 Beoordeling bacteriologische zwemwaterkwaliteit ..................... 13 2.3 Beoordeling fysisch/chemische zwemwaterkwaliteit .................. 14 2.4 Beoordeling microcystine ........................................................... 15 2.5 Toekomstige beoordeling van de zwemwaterkwaliteit ............... 15 3 Uitvoering van het onderzoek........................................................... 17 3.1 Locaties bemonstering .............................................................. 17 3.2 Onderzoeksfrequentie................................................................ 18 3.3 Onderzoek per locatie................................................................ 18 4 Bespreking van de onderzoeksresultaten.......................................... 21 4.1 Algemene omstandigheden badseizoen 2007 ............................ 21 4.2 Bacteriologisch onderzoek.......................................................... 24 4.2.1 Bacteriologisch algemeen........................................................ 24 4.2.2 Bijzonderheden bacteriologisch onderzoek............................. 25 4.3 Onderzoek algen ...................................................................... 28 4.4 Onderzoek veldparameters ....................................................... 29 4.5 Omgevingsonderzoek ................................................................ 30 4.6 Aanvullend onderzoek 2007 ...................................................... 31 4.7 Bacteriologische parameters nieuwe Zwemwaterrichtlijn........... 32 4.8 Rapportage van de onderzoeksresultaten.................................. 33 Literatuur ............................................................................................. 37 Bijlagen................................................................................................ 39 Bijlage 1 Risico’s van zwemmen in oppervlaktewater ....................... 41 Bijlage 2 Samenvatting zwemwater onderzoek 2007 ....................... 43 Bijlage 3 Onderzoeksresultaten zwemwater 2007............................ 45 Bijlage 4 Ontwikkeling gemiddeld doorzicht 1990-2007.................. 77 Bijlage 5 Resultaten omgevingsonderzoek........................................ 79 Bijlage 6 Resultaten onderzoek blauwalgen 2007 ............................ 87 Bijlage 7 Waarschuwingen en zwemverboden 2007 ........................ 89

5

6

Samenvatting en conclusies In dit rapport zijn de resultaten beschreven van het onderzoek naar de waterkwaliteit nabij zwemstranden in het IJsselmeergebied in 2007. Dit rapport sluit aan bij de eerder hierover verschenen rapporten vanaf 1978. In het Beheerplan voor de Rijkswateren 2005-2008 zijn 50 locaties met de functie zwemwater opgenomen. In het vorige Beheerplan was de functie zwemwater nog toegewezen aan de watersystemen met uitzondering van het Zwarte Meer. Het badseizoen 2007 omvat onderzoek van 55 zwemlocaties en 2 meetpunten ten behoeve van onderzoek. In 2006 zijn 51 stranden gerapporteerd aan de EU, al deze stranden hebben hierdoor officieel de functie zwemwater. De locatie “Zon en Vreugd Hoorn” (420) is in het najaar van 2006 toegevoegd als nieuw strand aan de EU rapportage. Voor 4 zwemlocaties is de functie zwemwater nog niet van toepassing. Op basis van de meetresultaten en een zwemwaterprofiel van het betreffende strand wordt een besluit genomen over de functietoekenning voor deze stranden. De waterkwaliteit is beoordeeld aan de hand van de normen conform de Europese Richtlijn voor Zwemwater (lit. 1). Het onderzoek is uitgevoerd volgens het Besluit ‘Kwaliteitsdoelstellingen en Metingen Oppervlaktewateren’ ex Wet Verontreiniging Oppervlaktewateren (lit. 2) ), kortweg Besluit KMO, en het Wijzigingsbesluit van 3 februari 1994 (lit. 3). In principe zijn alle locaties tweemaal per maand onderzocht. Vanwege eerdere kwaliteitsproblemen of een verhoogd risico op normoverschrijding zijn 8 zwemlocaties in juli en augustus wekelijks bemonsterd op bacteriologische parameters. De onderzoeksresultaten worden tijdens het badseizoen aan de provincies gerapporteerd door Rijkswaterstaat (RWS), waarin de zwemlocaties zijn gelegen. Indien sprake is van een onvoldoende zwemwaterkwaliteit neemt RWS contact op met de betreffende provincie. Daarnaast wordt het water uiterlijk binnen 3 werkdagen herbemonsterd en wordt een onderzoek ingesteld om de oorzaak te achterhalen. Bij overschrijding van de normen kan het bevoegd gezag, Gedeputeerde Staten van de betreffende provincie, nadere maatregelen (laten) nemen en of een zwemverbod uitvaardigen. Aan het einde van het badseizoen worden de gegevens beschikbaar gesteld aan de Waterdienst (voormalig RIZA) met het oog op de jaarlijkse rapportage van Nederland aan de Europese Commissie. Het onderzoekprogramma wordt zonodig jaarlijks aangepast in overleg met de contactpersonen bij de provincies, belast met de uitvoering van de Wet Hygiëne en Veiligheid Badinrichtingen en Zwemgelegenheden (WHVBZ). Met het oog op de volksgezondheid is bij de toetsing primair aandacht besteed aan de bacteriologische kwaliteit. In 2007 is op 4 locaties een overschrijding van de bacteriologische normen waargenomen. Het gaat hierbij om de volgende stranden: - Abbertstrand (207) - Veluwestrand Elburg (301) - Oud Valkeveen (403) 7

-

Enkhuizerzand

(414)

De herbemonstering van deze vier locaties is met goed gevolg uitgevoerd en zijn daarom als voldoende gerapporteerd aan de Europese Commissie via de Waterdienst. Op basis van de beoordeling op de bacteriologische parameters zijn vier negatieve zwemadviezen gegeven door twee betreffende provincies. Ten aanzien van de ‘overige parameters’ kan het volgende worden gemeld. De norm voor de zuurgraad (pH basisch) wordt frequent overschreden en voor doorzicht altijd. Overschrijdingen van de normen voor deze parameters zijn het gevolg van een combinatie van natuurlijke en of bijzondere omstandigheden. Indien de natuurlijke gesteldheid van de bodem en de invloed daarvan op de kwaliteit van het water als oorzaak van de normoverschrijding kan worden gezien, wordt dit niet als een overschrijding beschouwd. Naast de hiervoor genoemde oorzaken speelt bij de beoordeling van het doorzicht ook de waterdiepte ter plaatse van de monstername een rol. Een aantal stranden kent een zeer uitgestrekte ondiepe vooroever met een waterdiepte van minder dan 1 meter. Dit betekent, dat het doorzicht veelal wordt onderschat, omdat dan de waterdiepte wordt geregistreerd. Het jaargemiddelde doorzicht van de onderzochte locaties in 2007 bedraagt tenminste 52,7 cm. Dit is een vrij goed resultaat sinds de start van de metingen in 1990. In vergelijking met vorig badseizoen is het aantal overschrijdingen van de pH-norm (basisch) toegenomen van 17 naar 30 locaties. De hoogst gemeten pH-waarde is 10,2. Vijf zwemlocaties zijn in juli en augustus samen met het reguliere bacteriologische onderzoek standaard onderzocht op microcystine. Microcystine is een toxische stof, die door blauwalgen kan worden afgescheiden en schadelijk is voor de volksgezondheid. Deze 5 stranden zijn geselecteerd op basis van het protocol “Blauwalg”, metingen en ervaringen van voorgaande jaren en kunnen gekwalificeerd worden als gevoelig voor blauwalgen. De stranden zijn allen gelegen aan het Gooimeer of Eemmeer. In enkele gevallen zijn er hogere concentraties microcystine aangetroffen dan de norm (WHO) van 20 g/l. Bij het “zwemstrand Almere Haven” (214), “Surfstrand Almere Haven” (215), “Zilverstrand” (216) en “Strand Nieuw Hulckesteyn” (307) is vanwege blauwalgen een zwemverbod ingesteld. En bij het strand “Oud Valkeveen” (403) is een negatief zwemadvies gegeven vanwege blauwalgen. In het algemeen kan worden geconcludeerd, dat de resultaten van het zwemwateronderzoek 2007 bevredigender zijn dan in 2006. Er zijn 5 bacteriologische overschrijdingen geweest. Het betreft 4 locaties waarvan op 1 locatie de normen 2 keer overschreden zijn (strand “Oud Valkeveen”). De aanwezigheid van algen is en blijft een belangrijk aandachtspunt tijdens het hele badseizoen. In de nieuwe zwemwaterrichtlijn komen alle huidige parameters te vervallen. In plaats daarvan zal de waterkwaliteit beoordeeld worden op de bacteriologische parameters Escherichia Coli’s en Intestinale Entrococcen. Tijdens het badseizoen is op zestien locaties onderzoek gedaan naar deze parameters naast het huidige parameterpakket. Naar 8

aanleiding van dit onderzoek zijn de volgende voorlopige conclusies getrokken: - De nieuwe analysetechnieken leiden soms tot hogere concentraties dan op basis van de oude parameters zou mogen worden verwacht. Hierdoor kunnen locaties, die nu net voldoen in de toekomst tot probleemlocatie vervallen. - Oude probleemlocaties zullen ook onder de nieuwe richtlijn problemen blijven geven. Alle op te stellen zwemwaterprofielen voor stranden gelegen aan Rijkswater zijn in 2007 uitbesteed. De meeste stranden in het IJsselmeergebied hebben eind 2008 een zwemwaterprofiel. Alleen de stranden waar extra onderzoek nodig is (bijvoorbeeld aanvullende monitoring) worden de zwemwaterprofielen in 2009 opgeleverd. De berichtgeving omtrent de beoordeling van het zwemwater is een wettelijke taak van de provincies. Indien een zwemverbod noodzakelijk is, verzorgt de provincie de voorlichting via de media. De vijf provincies in het IJsselmeergebied hebben hun voorlichting omtrent de daarin gelegen zwemstranden aan het publiek niet onderling afgestemd. In het verlengde van de Ondernemingsplan heeft Rijkswaterstaat in 2005 een website ontwikkeld om de badgast na iedere bemonsteringsronde ter informeren over de zwemwaterkwaliteit in het IJsselmeergebied. Het adres van deze website is: http://www.rijkswaterstaat.nl/ijg. De gepresenteerde informatie is zonodig afgestemd met de provincies.

9

10

1 Inleiding 1.1 Algemeen Het routinematig zwemwateronderzoek in 2007 door Rijkswaterstaat IJsselmeergebied naar de waterkwaliteit ter hoogte van zwemlocaties in het beheersgebied vormt een vervolg op het onderzoek van voorafgaande jaren (lit.4). Van de 55 stranden liggen er 37 aan de kust van het oude land en 18 aan de Flevolandse oevers. Van de locaties op het oude land liggen er 21 in de provincie Noord-Holland, 1 in de provincie Utrecht, 7 in de provincie Gelderland en 8 in de provincie Friesland (zie kaart 1). Van de onderzochte zwemgelegenheden hebben er 50 de functie zwemwater, welke is opgenomen in het Beheerplan voor de Rijkswateren 2005-2008 (lit. 5). Met dit Beheersplan is het principe van de functietoekenning aan het gehele watersysteem losgelaten. In de praktijk bleek deze oude benadering veelal onhaalbaar vanwege bijvoorbeeld locale omstandigheden en of conflicterende belangen binnen het watersysteem. In 2007 zijn 51 stranden gerapporteerd aan de EU, al deze stranden hebben hierdoor officieel de functie zwemwater. Het onderzoek is uitgevoerd conform de daartoe strekkende aanwijzingen in het Besluit Kwaliteitsdoelstellingen en Metingen Oppervlaktewateren en de Rijkswaterstaat Voorschriften (RWSV’s). De aanwijzingen betreffen voorschriften ten aanzien van de monstername en analysemethode. Voor de inhoudelijke beoordeling van de geanalyseerde gegevens is uitgegaan van de normen en toetsvoorschriften zoals verwoord in de Europese Richtlijn voor Zwemwater (lit. 1). Het onderzoek is verder afgestemd op de lijsten met de zwemwaterlocaties, die jaarlijks door de provincies in het kader van de WHVBZ (lit. 6) worden vastgesteld. Indien nodig vindt jaarlijks aanpassing van het onderzoekprogramma plaats aan de hand van de resultaten van het onderzoek van het voorafgaande badseizoen in overleg met de betreffende provincies (WHVBZ contactpersonen). Door middel van overleg wordt een goede afstemming in de uitvoering van de WVO-taak door de waterbeheerder en de WHVBZ-taak door de Provincie nagestreefd. Wanneer de waterkwaliteit niet voldoet aan de normen, wordt getracht de oorzaak te achterhalen en worden zo mogelijk maatregelen genomen om de oorzaak weg te nemen. Liggen oorzaken of maatregelen buiten de sfeer van de taak en of de mogelijkheden van het waterkwaliteitsbeheer (bijvoorbeeld bij de strandbeheerder, gemeente of elders), dan wordt de betreffende problematiek in het algemeen via een afstemmingsoverleg of per E-mail aan de betreffende provincie gemeld. Voldoen de zwemgelegenheden tijdens het badseizoen niet aan de vereiste waterkwaliteit, dan kan Gedeputeerde Staten overgaan tot het nemen van nadere maatregelen, zoals het instellen van een zwemverbod of het uitvaardigen van een negatief zwemadvies

11

Kaart 1: overzicht zwemlocaties in het IJsselmeergebied

1.2 Leeswijzer De normen en toetsvoorschriften voor de beoordeling van het zwemwater worden besproken in hoofdstuk 2. De uitvoering van het onderzoek is beschreven in hoofdstuk 3. In hoofdstuk 4 worden de onderzoeksresultaten besproken. De bijlagen bevatten aanvullende informatie op de hoofdstukken.

12

2 Beoordelingswijze van de zwemwaterkwaliteit 2.1 Algemeen Voor de beoordeling van de zwemwaterkwaliteit zijn de normen en toetsvoorschriften van de Europese Richtlijn voor Zwemwater (lit. 1) toegepast. In geval van overschrijding kan door Gedeputeerde Staten een zwemverbod worden ingesteld of een negatief zwemadvies worden uitgevaardigd. Verder dienen door de waterbeheerder zomogelijk maatregelen te worden genomen, welke leiden tot de gewenste kwaliteit. Indien op basis van de onbevestigde analyseresultaten wordt vermoed dat sprake zal zijn van overschrijding van de normen voor de bacteriologische parameters, wordt zo spoedig mogelijk, doch uiterlijk binnen drie werkdagen na vaststelling een herbemonstering ingepland. Wanneer het resultaat van de herbemonstering voldoet aan de gestelde normen, komt deze in de plaats van de bemonstering met de normoverschrijding. De parameter voldoet in dat geval alsnog aan de normen. Deze werkwijze is conform het aanschrijven van het Hoofdkantoor van de Waterstaat van 21 juli 1998. De beoordeling van het zwemwater berust op de toetsresultaten op basis van de bacteriologische en fysisch/chemische normen. Met de gehanteerde beoordelingswijze wordt echter een onvolledig en momentaan beeld verkregen van de toelaatbaarheid van zwemmen in oppervlaktewater. Wel wordt duidelijk of bij een bepaalde zwemlocatie verdergaande risico's voor badgasten aanwezig zijn. Voor nadere informatie over eventuele gezondheidsrisico's verbonden aan het zwemmen in oppervlaktewater, wordt verwezen naar bijlage 1. De beoordeling van de kwaliteit van het zwemwater is uitgevoerd met behulp van het toetsprogramma iBever/Notove. Dit programma is ontwikkeld door het RIZA (de huidige Waterdienst, WD) en wordt gebruikt door nagenoeg alle waterkwaliteitsbeheerders. De gegevens van het zwemwateronderzoek worden opgeslagen in Donar.

2.2 Beoordeling bacteriologische zwemwaterkwaliteit De beoordeling van de bacteriologische kwaliteit is gebaseerd op criteria met betrekking tot de aanwezigheid van thermotolerante colibacteriën en de som van de bacteriën van de coligroep in het water. Deze colibacteriën vormen een op zich onschadelijk indicatororganisme. De uit de analyse afgeleide aantallen van deze bacteriën, Most Probable Numbers (MPN), geven een indruk van de mate waarin het zwemwater is besmet met fecaliën. Bij hoge MPN's is het vrijwel zeker dat het water fecaal is verontreinigd. In tabel 1 zijn de Europese normen gepresenteerd voor de bacteriologische beoordeling.

13

Tabel 1 Europese normen en voorschriften voor de bacteriologische beoordeling van zwemwater. omschrijving norm

getalsmatige invulling MPN/100 ml

Richtwaarde

thermotolerante coli's = 2.000 som coli's = 10.000 in maximaal 5% van de metingen is een overschrijding van maximaal 50% toegestaan

Streefwaarde

thermotolerante coli's = 100 som coli's = 500 in maximaal 10% van de metingen is een overschrijding van maximaal 50% toegestaan fecale streptokokken = 100 in maximaal 20% van de metingen is een overschrijding van maximaal 50% toegestaan

Bij een bemonsteringsfrequentie van elf maal per badseizoen is volgens de Europese Richtlijn geen overschrijding toegestaan voor de bacteriologische parameters op basis van de richtwaarde. De frequentie mag worden teruggebracht tot zes indien: a. onderzoek gedurende de twee voorafgaande jaren heeft aangetoond dat de desbetreffende normen geen enkele maal zijn overschreden, anders dan door uitzonderlijke weersomstandigheden of uitzonderlijke hydrodynamische omstandigheden. Deze omstandigheden kunnen afgeleid worden uit hoge gehaltes aan gesuspendeerde stoffen in het oppervlaktewater; b. redelijkerwijs kan worden aangenomen dat de normen niet zullen worden overschreden. Tijdens het zwemwateronderzoek 2007 zijn per locatie minimaal elf bemonsteringen uitgevoerd, waarvan één voor aanvang van het badseizoen.

2.3 Beoordeling fysisch/chemische zwemwaterkwaliteit De onderzoeksresultaten zijn getoetst aan de volgende Europese normen: zuurgraad: doorzicht:

6,0 < pH < 9,0 1 en 2); een te lage of te hoge zuurgraad kan onder andere aanleiding geven tot huidirritaties; 1 meter 1); een gering doorzicht is vooral om veiligheidsredenen ongewenst. Bij het te water gaan zijn dan bodemgesteldheid, verontreiniging van de bodem en diepte niet of niet goed zichtbaar, waardoor het ver14

geur: kleur: schuim: olie: vuil:

drinkingsgevaar toeneemt. Tenslotte biedt water met een gering doorzicht een weinig aantrekkelijk aanblik; afwezigheid van rottingsgeuren of andere geuren, die in het algemeen als hinderlijk worden ervaren; een niet anders dan door natuurlijke omstandigheden veroorzaakte kleur; een niet anders dan door natuurlijke omstandigheden veroorzaakte hoeveelheid schuim; geen zichtbare olie op het oppervlak; afwezigheid in en op het water en op de bodem van afvalstoffen en dode organische materie in aanmerkelijke hoeveelheid.

Toelichting 1 ) Overschrijding van de norm als gevolg van de natuurlijke gesteldheid van de bodem en de invloed daarvan op het water wordt niet als overschrijding beschouwd. 2 ) De ondergrens van de Nederlandse norm voor de zuurgraad is strenger dan de norm volgens de Europese Richtlijn voor Zwemwater. De Nederlandse norm volgens het Besluit KMO is 6,5 < pH < 9,0 en de WHVBZ gaat uit van 6,0 < pH < 9,0. Voor de beoordeling van de fysisch/chemische parameters geldt het voorschrift, dat 95%in overeenstemming moet zijn met de normen voor betreffende parameter. Voor maximaal 5% van de monsters, die niet conform de norm zijn, mag deze afwijking niet meer bedragen dan 50% van de normwaarde voor betreffende parameters. De resultaten van de toetsing van het water zijn samengevat in bijlage 2 en nader gespecificeerd in bijlage 3. Een overzicht van de ontwikkeling van het gemiddelde doorzicht over de jaren 1990-2006 is opgenomen in bijlage 4.

2.4 Beoordeling microcystine Door blauwalgen ofwel cyanobacteriën wordt de toxische stof microcystine afgescheiden in het water. Door de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) is voor deze stof een norm van afgeleid. Bij concentraties > 20 µg/l microcystine in water bestaat er een risico voor de gezondheid van badgasten. In een landelijk protocol (lit. 9) wordt geadviseerd een zwemverbod in te stellen bij concentraties groter dan 20 µg/l microcystine.

2.5 Toekomstige beoordeling van de zwemwaterkwaliteit De nieuwe Zwemwater Richtlijn is sinds 24 maart 2006 van kracht. Echter de beoordeling van de zwemwaterkwaliteit volgens de nieuwe Richtlijn zal nog even op zich laten wachten. De implementatie van de nieuwe Richtlijn vergt tijd van de betrokken instanties die invulling moeten geven aan de nieuwe Richtlijn. Doel van deze herziening is de bescherming van de volksgezondheid op een hoger peil te brengen en het nemen van preventieve maatregelen te bevorderen. Deze maatregelen kunnen betrekking hebben op het uitvoeren van infrastructurele of saneringsmaatregelen. Daarnaast heeft de nieuwe Richtlijn tot doel de 15

communicatie naar de badgast als wel de participatie van de burger bij besluitvorming inzake het zwemwater te versterken. Op basis van de herziening van de Zwemwaterrichtlijn dient per strand een zogenaamd zwemwaterprofiel te worden opgesteld. Hierin dienen (potentiële) verontreinigingsbronnen te worden beschreven alsmede de onderlinge verhoudingen en risico’s. Uiteraard 1 januari 2015 dient te worden voldaan aan deze nieuwe Richtlijn. Het huidige parameterpakket voor de beoordeling van de waterkwaliteit wordt vervangen door een pakket bestaande uit de bacteriologische parameters Escherichia Coli en Intestinale Entrokokken. Voor de beoordeling van het oppervlaktewater wordt onderscheid tussen de klassen, uitstekend, goed, acceptabel en onvoldoende. In tabel 2 zijn de normen en ISO voorschriften voor de analyses weergegeven. Tabel 2 Nieuwe parameters en normen volgens de nieuwe Europese Richtlijn voor Zwemwateren: binnenwateren. Parameter Uitstekende Goed Voldoende Standaard analyse methode Intestinale ISO 7899-1 Entrokokken 200 * 400* 330 ** of (cfu/100 ml) ISO 7899-2 Escherichia ISO 9308-3 Coli 500 * 1000 * 900 ** of (cfu/100 ml) ISO 9308-1 * **

Op basis van het 95-percentiel Op basis van het 90-percentiel

In 2015 dient de waterkwaliteit bij alle zwemlocaties tenminste van het niveau acceptabel te zijn. Hierbij wordt aansluiting gezocht met de Kaderrichtlijn Water (KRW). Op basis van de KRW dienen de aangewezen stranden te worden opgenomen in het Register van Speciaal Beschermde Gebieden. Verder is er een inspanningsverplichting voor de EU lidstaten om de kwaliteit van stranden met een acceptabele waterkwaliteit te verbeteren naar water van een goede kwaliteit. De beoordeling van de stranden vindt plaats op basis van een periode van drie jaar, waarbij specifieke toetsvoorschriften van toepassing zijn.

16

3 Uitvoering van het onderzoek

3.1 Locaties bemonstering In 2007 zijn 55 zwemwaterlocaties routinematig onderzocht, zie kaart 1. In het Beheerplan voor de Rijkswateren (lit. 5) zijn 50 locaties opgenomen, waarop de functie zwemwater van toepassing is. Deze locaties zijn door de betreffende provincies opgenomen op de WHVBZ lijst, die zonodig jaarlijks in overleg tussen Rijkswaterstaat en de provincies kan worden herzien. Tot 2005 was deze functie zwemwater van toepassing op alle wateren in het IJsselmeergebied met uitzondering van het Zwarte Meer. Daarnaast wordt nog een vijftal stranden onderzocht met het oog op functietoekenning in de toekomst. Het gaat hierbij on de locaties “Het Kleine Zeetje Spakenburg” (501), “Rivièra Camping Noordoost” (218), “Rivièra Camping Zuidwest” (219), “Zon en Vreugd Hoorn” (420) en “Naarderbos” (421). De locatie “Zon en Vreugd Hoorn” (420) is in het najaar van 2006 toegevoegd als nieuw strand aan de EU rapportage. Hiermee heeft het strand officieel de functie zwemwater gekregen. Het is nog onvoldoende duidelijk of de andere 4 locaties aan de kwaliteitseisen voor zwemwater kunnen voldoen. Vooruitlopend hierop zijn deze locaties op verzoek van provincies Utrecht, Flevoland en NoordHolland opgenomen in het meetprogramma. Bij mooi weer worden deze stranden door een groot aantal badgasten bezocht. Op basis van de meetresultaten en een zwemwaterprofiel van het betreffende strand wordt een besluit genomen over de functietoekenning voor deze stranden.

Foto 1: Strand “Naarderbos” (421) Naast de 55 zwemwaterlocaties worden ook 2 meetpunten routinematig onderzocht. In het kader van onderzoek naar mogelijke bronnen van bacteriologische verontreiniging van het strand “Gooierhoofd” (402) wordt het meetpunt “Gooierhoofd Zomerkade” (422) gemeten. 17

Meetpunt “Nieuw Kamperhoek” (220) wordt gemeten om een risicoanalyse te kunnen opstellen voor een eventueel nieuw aan te leggen strand. Dit strand zou dan in de plaats kunnen komen voor het huidige strand “Kamperhoek” (206).

3.2 Onderzoeksfrequentie De onderzoeksfrequentie is conform de Europese Zwemwaterrichtlijn. Het onderzoek wordt tijdens het badseizoen tweemaal per maand verricht. Het Nederlandse badseizoen beslaat de periode van 1 mei tot en met 30 september. Het eerste onderzoek dient (ongeveer) twee weken voor aanvang van het badseizoen te worden verricht. Dit betekent, dat tenminste elf onderzoeken vanaf medio april dienen plaats te vinden. In het geval van overschrijding van de bacteriologische normen wordt zo spoedig mogelijk, doch uiterlijk binnen drie werkdagen, na vaststelling een herbemonstering uitgevoerd. Enkele stranden, die op basis van de resultaten uit het verleden zijn aangemerkt als vervuilinggevoelig, zijn in de maanden juli en augustus wekelijks bemonsterd. Dit betreft het “zwemstrand Almere Haven” (214), “Veluwestrand Elburg” (301), “De Oude Pol ” (302), Strand Stichtse Brug (401), “Gooierhoofd” (402), “Oud Valkeveen” (403), Naarderbos (421), “Het Kleine Zeetje Spakenburg” (501).

3.3 Onderzoek per locatie Voor het bacteriologisch onderzoek wordt bij een waterdiepte van 50 cm op ongeveer 20 cm beneden het wateroppervlak een monster genomen. Bij een waterdiepte van 1 meter of meer is de optimale bemonsteringsdiepte circa 30 cm beneden het wateroppervlak. Als er een steiger aanwezig is, wordt het monster vanaf de steiger genomen. Bij een groot aantal stranden wordt vanwege de uitgestrekte ondiepe vooroever volstaan met het registreren van het bodemzicht op het vaste meetpunt. Ter plaatse worden zuurgraad, temperatuur en doorzicht (met een Secchischijf) van het water gemeten. Daarnaast worden visuele waarnemingen gedaan, zoals het karakteriseren van kleur en geur van het water. Verder wordt bekeken of er verontreinigingen aanwezig zijn bij het water en op het strand (zoals afval, olie en schuim). Vanwege de invloed op de waterkwaliteit wordt sinds 1999 ook de weersgesteldheid (bewolkingsgraad, windsnelheid en -richting) geregistreerd tijdens de bemonstering alsmede het aantal badgasten. Nadat de monsters zijn genomen, worden deze gekoeld vervoerd naar het laboratorium, waar ze nog dezelfde dag in behandeling worden genomen. De bacteriologische kwaliteit van het water wordt bepaald door middel van membraan filtratie (NEN 6552). Hierbij wordt bij verschillende verdunningen het aantal gistingsbacteriën bij temperaturen van 37oC en 44oC vastgesteld en uitgedrukt in een MPN-getal. In geval van kwaliteitsproblemen of ziekmeldingen wordt het betreffende strand nader onderzocht. Dit betekent, dat een herbemonstering wordt uitgevoerd en of dat een nader onderzoek naar de mogelijke oorzaak van de klachten wordt ingesteld. Als een nieuw strand is ingericht of er zijn 18

ingrijpende maatregelen getroffen op een bestaand strand, wordt een omgevingsonderzoek uitgevoerd om de mogelijke beïnvloedingsbronnen te inventariseren.

19

20

4 Bespreking van de onderzoeksresultaten In dit hoofdstuk worden eerst algemene omstandigheden beschreven die van invloed kunnen zijn op de resultaten van het zwemwateronderzoek (4.1). Vervolgens wordt het bacteriologische onderzoek in z’n algemeenheid beschreven, daarna wordt in gezoemd op bijzonderheden van het bacteriologische onderzoek (4.2). Verder komen aan bod het onderzoek naar algen, onderzoek naar veldparameters omgevingsonderzoek, aanvullend onderzoek, de resultaten van de nieuwe bacteriologische parameters uit de nieuwe zwemwaterrichtlijn en de rapportage van de onderzoeksresultaten.

4.1 Algemene omstandigheden badseizoen 2007 Neerslag In perioden van aanzienlijke neerslag is in combinatie met af- en uitspoeling van dierlijke meststoffen en of het lozen van een riooloverstort is het risico groter op overschrijding van de bacteriologische normen. Bijgaand figuur geeft inzicht in de gemiddelde hoeveelheid neerslag in het IJsselmeergebied op basis van de meetstations Den Helder, Lelystad en De Bilt. De gemiddelde neerslag, die in het IJsselmeergebied is gevallen tijdens het Badseizoen (maanden april tot en met september) is 440 mm. In deze maanden valt normaal 379 mm in De Bilt. Mei was zeer nat. De neerslag in het IJsselmeergebied was 97 mm. In De Bilt viel totaal 138 mm, een hoeveelheid die sinds de metingen vanaf 1901 niet is voorgekomen. Na anderhalve maand (eind maart t/m begin mei) kwam er een einde aan de droogteperiode. Het neerslagtekort was inmiddels opgelopen tot ver boven het recordjaar 1976 (zie grafiek).

21

Grafiek 1: Neerslagtekort in Nederland in 2007 In Juni was de neerslag in het IJsselmeergebied normaal, 76 mm. De neerslag viel voornamelijk in de tweede helft van de maand, 67 mm. Juli was zeer nat. Het gemiddelde over het IJsselmeergebied was 153 mm. Landelijk gezien was juli 2007 de op één na natste juli maand sinds 1906. Vrijwel de gehele maand bepaalden depressies het weer. Augustus was droog. Echter het weerbeeld van augustus was grotendeels wisselvallig. Het gemiddelde over het IJsselmeergebied was 34 mm. In September was de neerslag in het IJsselmeergebied normaal, 79 mm. Gemiddelde neerslag IJsselmeergebied 2007 in millimeters 25 20 15 10 5

-s ep

30

-s ep

16

g 2se p

g

-a u 19

5au

l

-ju l 22

8ju

n -ju

n 24

-ju

10

-m ei

27

-m ei

r

13

-a p

r 29

-a p 15

1ap

r

0

Grafiek 2: gemiddelde neerslag in het IJsselmeergebied tijdens het badseizoen 2007. Luchttemperatuur zomer 2007 Het grootste deel van de zomer verliep uitermate wisselvallig en vaak nat. Een wat langer tijdvak met stabiel en warm zomers weer ontbrak dit jaar. In totaal werden deze zomer in De Bilt 64 warme (maximum temperatuur 22

20,0 °C of hoger) en 12 zomerse dagen (maximum temperatuur 25,0 °C of hoger) geteld. Normaal zijn dat er 54, respectievelijk 18. Alleen op 8 juni werd in De Bilt een tropische dag (maximum temperatuur 30,0 °C of hoger) genoteerd; het langjarig gemiddelde bedraagt er drie.

Grafiek 3: temperatuurverloop De Bilt, zomer 2007, bron: KNMI Zonuren zomer 2007 Gemiddeld ver het land scheen de zon 572 uren tegen 591 normaal. Juni was somber met 167 zonuren tegen 192 normaal. Zowel in juli als in augustus was het aantal zonuren met 204 en 202 vrijwel gelijk aan het langjarig gemiddelde van 201, respectievelijk 198 uren.

Grafiek 4: aantal uren zoneschijn De Bilt, zomer 2007, bron: KNMI Het algemene beeld van het weer tijdens badseizoen is nat en wisselvallig. Eind juli leek het wel herfst. 23

4.2 Bacteriologisch onderzoek

4.2.1 Bacteriologisch algemeen Op basis van het aantal stranden dat bij de herbemonstering betrokken is, lijkt de bacteriologische kwaliteit in 2007 iets beter te zijn dan die van 2006. Gezien de resultaten van de herbemonstering worden alle vier locaties als voldoende gekwalificeerd. In verband met historische bacteriologische en blauwalg problemen worden sinds 2002 “kwetsbare” stranden in juli en augustus wekelijks bemonsterd. In 2007 zijn in deze maanden de volgende stranden viermaal extra bemonsterd, te weten, “zwemstrand Almere Haven” (214), “Veluwestrand Elburg” (301), “De Oude Pol ” (302), Stand Stichtse brug (401), “Gooierhoofd” (402), “Oud Valkeveen” (403), Naarderbos (421), “Het Kleine Zeetje Spakenburg” (501). De goede resultaten bij het strand “De oude Pol”, dat sinds 2002 is opgenomen in de “extra bemonstering” blijven ook dit jaar gecontinueerd. Bij dit strand is in het verleden meerdere jaren sprake geweest van normoverschrijding door verhoogde bacteriële concentraties in de Bijsselse Beek. De bacteriële concentraties in de Bijsselse Beek zijn afgenomen door genomen maatregelen in het stroomgebied van de beek. Verder is het strand aangepast en heringericht, waardoor het meetpunt verder van de beek is komen te liggen. Bij het strand “Gooierhoofd” heeft zich geen bacteriologische overschrijding voorgedaan. Door het opstellen van een zwemwaterprofiel in 2004 voor dit strand zijn diverse mogelijke bronnen gekwantificeerd, waaronder de riooloverstorten op de stadsgrachten. Het vermoeden bestaat dat via een nog in openverbinding staande stadsgracht met het zwemwater, na hevige regenval een periode van besmetting kan optreden door de riooloverstorten en de afspoeling van hondenuitwerpselen vanaf het grastalud van stadgrachten. Vanaf de bemonstering van het extra meetpunt “Gooierhoofd zomerkade” zijn de resultaten van de bemonsteringen bij het strand binnen de normen geweest. De resultaten van de bemonstering van het extra meetpunt geven vooralsnog geen inzicht of een overschrijding bij het strand wordt veroorzaakt door het water uit de stadsgrachten. Bij zestien stranden is onderzoek gedaan naar fecale streptokokken en de nieuwe EU-parameters Escherichia Coli en Intestinale Entrokokken, te weten bij “It Soal”(102), ‘’It Mirnser Klif”(106), “Strand Zwolse Hoek”(202), Strand Houtribhoek (205) “Spijkstrand”(208), Woldstrand (211), “Veluwestrand Elburg”(301), “ De Oude Pol”(302), “Strand Dolfinarium”(304), “Strand Nieuw Hulckesteijn” (307), “Gooierhoofd Huizen”(402), “Oud Valkeveen”(403), “Strandbad Edam”(408), “Wevershoof”(417), “Zon en Vreugd Hoorn”(420) en “Het Kleine Zeetje Spakenburg”(501). Voor de parameter fecale streptokokken is door de Europese Commissie enkel een streefwaarde gedefinieerd (= 100 MPN/100ml). Fecale streptokokken sterven minder snel af in oppervlaktewater dan de colibacteriën. Hierdoor kan de concentratie aan fecale streptokokken nadere informatie verschaffen over het optreden van een verontreiniging in de tijd. Bij vier stranden is de EU streefwaarde niet overschreden, namelijk bij “Strand Zwolse Hoek” (202), Strand 24

Houtribhoek (205), “Strand Nieuw Hulckesteijn” (307) en “Zon en Vreugd Hoorn” (420). Overschrijding van de streefwaarde geeft geen aanleiding tot een negatieve beoordeling van deze stranden. De resultaten van alle stranden voldeden wel aan de Nederlandse norm voor fecale streptokokken (jaarmediaan: = 300 MPN/100ml). Het onderzoek naar de nieuwe EU-parameters Escherichia Coli en Intestinale Entrokokken wordt beschreven in 4.5

4.2.2 Bijzonderheden bacteriologisch onderzoek Tijdens het onderzoek naar de kwaliteit van het zwemwater in 2007 is vijfmaal de norm overschreden voor de thermotolerante colibacteriën (norm: 2000 MPN/100 ml). Hierbij waren vier locaties betrokken. Tweemaal is de norm overschreden voor het totaal aan colibacteriën (norm: 10000 MPN/100 ml). Naar aanleiding hiervan zijn herbemonsteringen uitgevoerd en is getracht een verklaring te vinden voor de overschrijdingen. In tabel 3 zijn de normoverschrijdingen en de resultaten van de herbemonsteringen weergegeven. Herbemonstering is binnen drie werkdagen uitgevoerd, nadat op basis van de onbevestigde analyseresultaten vermoed kon worden, dat de norm zou worden overschreden. Tabel 3 Normoverschrijdingen en resultaten herbemonstering in 2007. Thermotolerante colibacteriën [MPN/100 ml] Code Naam Datum Overschrijding Herbemonstering 207 301 403 403 414

Abbertstrand Veluwestrand Elburg Oud Valkeveen Oud Valkeveen Enkhuizerzand

Code Naam 207 Abbertstrand 403 Oud Valkeveen

22-05-07 17-07-07 20-08-07 11-09-07 30-07-07

17000 5000 4500 4800 3000

39 220 300 960 580

Totaal aan colibacteriën [MPN/100 ml] Datum Overschrijding Herbemonstering 22-05-07 30000 65 20-08-07 120000 480

Toelichting Abbertstrand (207) In de periode van de overschrijding bij het monsterpunt van het Abbertstrand is een grote kolonie zwanen waargenomen. Veel uitwerpselen waren te vinden op het strand maar ook in de zwemwaterzone. Voedsel was volop aanwezig op het strand in de vorm van gras. Een dag voor de bemonstering is ongeveer 7 mm regen gevallen, waardoor afspoeling van zwanenuitwerpselen kon plaatsvinden. Omdat het een forse overschrijding betrof heeft de provincie direct een “negatief zwemadvies” ingesteld. Deze duurde van 22 mei tot en met 29 mei (bijlage 7).

25

Toelichting Veluwestrand Elburg (301) Het Strand is na de overschrijding visueel onderzocht. Het is zeer waarschijnlijk dat zwanen de overschrijding hebben veroorzaakt vanwege de aanwezigheid van zwanenuitwerpselen. Vlak voor de bemonstering is 7 mm regen gevallen, waardoor afspoeling van zwanenuitwerpselen kon plaatsvinden.

Foto 2: uitwerpselen van Knobbelzwanen Toelichting strand ‘ Oud Valkeveen’ (403) Het strand Oud Valkeveen heeft een zandstrand en een mooie grasweide. In de periode half augustus – half september heeft twee keer een overschrijding plaatsgevonden. De eerste overschrijding van 20 augustus is waarschijnlijk veroorzaakt door veel uitwerpselen in de zwemzone, omdat er geen afspoeling kon plaatsvinden van het strand. De tweede overschrijding van 11 september kan mede veroorzaakt zijn door afspoeling van uitwerpselen van zwanenuitwerpselen, omdat vlak voor de bemonstering 5 mm neerslag is gevallen. Uit het zwemwaterprofiel van 2006 blijkt dat de zwemwaterkwaliteit vooral negatief beïnvloed kan worden door uitwerpselen van watervogels. Met de exploitant van het strand worden voor 2008 afspraken gemaakt over maatregelen om te komen tot een betere zwemwaterkwaliteit tijdens het badseizoen.

26

Foto 3: knobbel zwanen voor het strand van ‘Oud Valkeveen’

Foto 4: bij onvoldoende waterkwaliteit wordt het strand van ‘Oud Valkeveen’ afgezet met een lint. Toelichting strand ‘Enkhuizerzand’ (414) Ook bij dit strand ligt het voor de hand om de bacteriologische overschrijding toe te schrijven aan afspoeling van uitwerpselen van watervogels. Het KNMI station Enkhuizen noteerde in de onderzoeksperiode veel neerslag (10 mm). Verder worden bij het strand regelmatig honden en bereden paarden waargenomen. De resultaten van het onderzoek naar bacteriologische- en veldparameters zijn gepresenteerd in bijlage 3. De waarschuwingen en zwemverboden als gevolg van bacteriologische overschrijdingen en 27

blauwalgen, zijn opgenomen in bijlage 7.

4.3 Onderzoek algen Vanwege periodieke overlast van algen en drijflagen is ook in 2007 in het meetprogramma van Rijkswaterstaat voorzien in onderzoek naar microcystine. Blauwalgen produceren toxische stoffen (microcystine), die bij het afsterven van algen vrijkomen in het water. Deze stoffen kunnen leiden tot ernstige gezondheidsklachten. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) hanteert een norm van 20 g/l. In 2007 is het microcystine gehalte bepaald met de Elisa-kit, een relatief snelle en goedkope analysemethode. Vijf locaties, te weten Strand Stichtse Brug (401), Gooierhoofd te Huizen (402), Naarderbos (421), Het Kleine Zeetje (501) en het Zwemstrand Almere Haven (214) zijn gevoelig voor algenoverlast. Deze stranden zijn geselecteerd op basis van metingen en ervaringen van voorgaande jaren en kunnen gekwalificeerd worden als gevoelige stranden voor blauwalgen. Gelijktijdig met de geplande bemonstering op bacteriologische parameters en veldparameters in de maanden juli en augustus is bij deze vijf locaties het microcystine gehalte in het zwemwater bepaald. Op basis van onderzoek over de voorafgaande jaren naar microcystine is geconcludeerd, dat onderzoek in de maanden april, mei en juni geen toegevoegde waarde heeft vanwege de lage gehaltes. Alle bemonsteringen van deze gevoelige stranden gaven lager of gelijk dan 3 g/l aan. De eerste metingen naar het microcystinegehalte bij blauwalg gevoelige stranden zijn bepaald op 9 juli. Bij het “Zwemstrand Almere Haven” (214) werd de eerste normoverschrijding gemeten, 1403 g/l. Op 10 juli heeft de provincie Flevoland direct een zwemverbod ingesteld voor het strand. De uitslag van de bemonstering op 11 juli gaf aan dat het microcystinegehalte was gedaald naar 17 g/l. Het strand bood visueel nog geen goede aanblik, Het zwemverbod bleef gehandhaafd. Op 16 juli is het strand opnieuw bemonsterd. De uitslag van deze bemonstering gaf opnieuw een hoge waarde aan namelijk 729 g/l. Twee andere stranden bij Almere, het “Surfstrand Almere haven” (215) en het “Zilverstrand” (216), werden ook bemonsterd vanwege drijflagen. Ook bij deze stranden werd de norm overschreden en heeft de provincie Flevoland zwemverboden ingesteld. Rond de 20ste juli werd het weer wisselvallig, de temperaturen daalden en er viel veel neerlag. De bemonstering van 18 juli gaf nog verhoogde concentraties aan bij de drie stranden. Maar de uitslagen van de bemonstering op 23 juli gaven aan dat het microcystinegehalte bij de stranden van Almere nihil was (<1 g/l). De provincie Flevoland trok op 26 juli alle drie de zwemverboden in. Aansluitend op de bacteriologische overschrijding van 20 augustus bij het strand “Oud Valkeveen” (403), diende zich bij het strand een blauwalgen probleem aan. De monsternemer heeft op 27 augustus tijdens een reguliere bemonsteringsronde drijflagen bij het strand waargenomen en heeft een monster genomen om het microcystinegehalte te laten bepalen. Het bepaalde microcystinegehalte overschreed net de norm van 20 g/l. Twee dagen daarna was de uitslag van de herbemonstering goed met een gehalte van 1,1 g/l. De provincie Noord-Holland heeft voor het strand “Oud Valkeveen” een negatief zwemadvies ingesteld van 24 t/m 31 28

augustus. Tijdens een reguliere bemonstering op 11 september zijn bij het strand “Nieuw Hulckensteijn” (307) grote drijflagen aangetroffen. De uitslag van de bemonstering op microcystine gaf een waarde aan van 40> g/l. Op 14 september heeft de provincie Gelderland een zwemwaterverbod ingesteld. De herbemonstering op 17 juli was goed. Het zwemverbod is 19 september weer ingetrokken. Wanneer een melding is ontvangen van algenvorming of aanwezigheid van drijflagen, wordt nader onderzoek gedaan. Eerst wordt een melding visueel gecontroleerd, alvorens wordt overgegaan tot bemonstering. Het komt voor, dat meldingen van blauwalgen niet altijd gegrond zijn. Algen hoeven per definitie niet altijd blauwalgen te zijn. Ook komt het voor dat de blauwalgen verdwenen zijn voor de controle van de melding door veranderende weersomstandigheden (wind, bewolking en neerslag). Vaak zijn de analyseresultaten pas beschikbaar te zijn, nadat de blauwalg alweer is verdwenen. In verband hiermee is ook in 2007 gekozen voor de snellere, maar iets minder betrouwbare analysemethode met de Elisa-kit. De resultaten van het onderzoek naar blauwalgen zijn gepresenteerd in bijlage 6. De waarschuwingen en zwemverboden als gevolg van bacteriologische overschrijdingen en blauwalgen, zijn opgenomen in bijlage 7.

4.4 Onderzoek veldparameters Watertemperatuur De stranden met een beperkte doorstroming en of geringe diepte scoren de hoogste watertemperaturen. De hoogste temperatuur, 26.4 ºC, is gemeten bij strand “Andijk” (415) op 4 juni (16:30 uur), toen de zon uitbundig scheen. Tevens scoorde dit strand tijdens dezelfde meting de hoogst gemeten PH (10.2). Bij temperaturen boven de 20 ºC bestaat een verhoogd risico op botulisme. Er is echter bij geen enkel strand melding gemaakt van botulisme. Indirect is de watertemperatuur mede van invloed op de vorming van algen. Doorzicht Het gemiddelde doorzicht is op alle stranden minder dan de norm van 1 meter. Voor het grootste deel van de stranden is dit verklaarbaar uit het feit dat de waterdiepte minder is dan 1 meter (bodemzicht). Verder spelen natuurlijke omstandigheden een rol, waardoor overschrijding van de norm is toegestaan. Incidenteel kan plaatselijk het doorzicht wel groter dan 1 meter zijn geweest. Het jaargemiddelde doorzicht van de onderzochte locaties in 2007 bedraagt 52,7 cm. Dit is een vrij goed resultaat sinds de start van de metingen in 1990. In tabel 5 wordt het gemiddelde doorzicht over de periode 2000 tot en met 2006 weergegeven. Bij verschillende stranden is verschillende keren een kleine doorzicht gemeten tengevolge van aanwezigheid van algen. Tabel 4. Gemiddelde doorzicht in de periode 2002 t/m 2007 in cm. 2002 2003 2004 2005 2006 2007 49,0 51,8 49,0 55,5 54,8 52,7 29

Zuurgraad Op 30 plaatsen is de ‘boven’ norm voor de zuurgraad (pH basisch) overschreden. De zuurgraad dient volgens de Nederlandse regelgeving te liggen tussen 6.5 en 9.0. Een waarde van hoger dan 9.0 betekent, dat het water te basisch is. Dit kan komen door een verhoogd kalkgehalte van de bodem en of de eutrofiëringproblematiek. Ook bevorderen hoge watertemperaturen het proces, waarbij basische stoffen vrijkomen uit de (vooral kalkrijke) bodem. Uit cijfers van het waterkwaliteitsmeetnet blijkt, dat de zuurgraad op open water in het algemeen lager is dan langs de randen van de meren. In vergelijking met vorig badseizoen is het aantal overschrijdingen van de pH-norm (basisch) toegenomen van 17 naar 30 locaties. De hoogste waarde (10,2) is gemeten bij het strand “Andijk” (415). Tijdens de meting was de watertemperatuur 26,4 ºC, het hoogst gemeten watertemperatuur. De laagste waarde (7,0) is gemeten bij het strand “De Oude Pol” (302) op 23 juli. Het weer was toen zeer wisselvallig (herfst in de zomer) met nagenoeg geen zon. In het IJsselmeergebied is het moeilijk aan te geven welke overschrijdingen het gevolg zijn van de natuurlijke gesteldheid en welke niet. Eutrofiëring veroorzaakt in een aantal gevallen overschrijdingen van de normen voor de zuurgraad en doorzicht. Daarnaast kan ook de watertemperatuur (indirect) van invloed zijn op de zuurgraad en het doorzicht via de aanwezigheid van algen. Voor het Markermeer is de bodemgesteldheid (slibrijk) in samenhang met de weersomstandigheden mede van invloed op het geringe doorzicht. De bodem van het IJsselmeer heeft een hoog kalkgehalte en beïnvloedt daarmee de zuurgraad.

4.5 Omgevingsonderzoek In de nabijheid van badzones kunnen er omstandigheden zijn of activiteiten plaatsvinden, die de waterkwaliteit ter plaatse nadelig (kunnen) beïnvloeden. Dergelijke activiteiten of omstandigheden kunnen een minder goede kwaliteit van het zwemwater mogelijk verklaren. Om deze reden schrijft het Besluit Kwaliteitsdoelstellingen en Metingen Oppervlaktewateren voor, dat de waterkwaliteitsbeheerder jaarlijks tenminste éénmaal onderzoek doet naar de omstandigheden in de omgeving van de zwemlocatie, die van invloed kunnen zijn op de kwaliteit van het zwemwater. In het kader van het omgevingsonderzoek wordt bijvoorbeeld gelet op: - riooloverstorten (gemengd, regenwaterriool) - lozingspunten afvalwater - terreinriolering (regenwater afvoer) - gemalen, uitwateringssluizen, beken, rivieren - havenactiviteiten - jachthavens, concentraties van afgemeerde schepen - industrieterrein - vogelkolonies, foerageer en rustgebied - waterbodem, -soort, -samenstelling, aanwezigheid slib 30

-

afvalstortplaats soort oever, -bekleding, -begroeiing, etc zandwinning- of speciestort activiteiten uitvoering van andere werkzaamheden

Afgaande op deze aandachtspunten is voor elke zwemlocatie nagegaan, welke situatie is aangetroffen (zie bijlage 5). Van alle stranden zijn digitale foto’s beschikbaar.

4.6 Aanvullend onderzoek 2007 Strand Zwolse Hoek (202) Bij het “Strand Zwolse Hoek” zijn in 2003 en 2004 de bacteriologische normen overschreden. De overschrijdingen deden zich voor in september 2003 en in de 2e helft van augustus 2004. Rijkswaterstaat heeft in 2005, 2006 en 2007 middels de brugwachter van de Ketelburg dagelijks het strand geobserveerd en de resultaten geregistreerd. Verder zijn eventuele bijzonderheden genoteerd. De volgende aspecten zijn geregistreerd: Weersomstandigheden Aantal badgasten Honden op het strand en of in het water Watervogels bij het strand Afgemeerde schepen voor het strand Overige bijzonderheden (beachparties, illegale activiteiten, etc.) Bij het bekijken van de resultaten van de observatie vallen een aantal zaken op: o voor het strand gaan regelmatig recreatievaartuigen voor anker; o s’avond worden honden uitgelaten; o regelmatig wordt een grote groep aalscholvers van ongeveer 500 stuks bij het strand aangetroffen. De aalscholvers verblijven meestal een paar dagen per keer. De uitwerpselen van zoveel aalscholvers kunnen bacteriologische overschrijdingen veroorzaken; o naast sportvissers die overdag vissen vanuit het riet bij het strand, zijn er ook sportvissers die een aantal dagen blijven overnachten in een tentje; o de aantallen van de badgasten lopen uiteen van 0 - 600; o het strand regelmatig wordt schoongemaakt door een schoonmaakploeg in opdracht van de gemeente.

31

Foto 5: “Strand Zwolse hoek” (202) Tijdens het badseizoen 2005, 2006 en 2007 hebben zich geen bacteriologische overschrijdingen bij het strand voorgedaan. De meetresultaten zijn goed tot uitstekend en bieden geen handvat tot het trekken van verdere conclusies te trekken ten aanzien van de problemen in het verleden. De observatie van het strand door de brugwachter van de Ketelburg is opgeschort.

4.7 Bacteriologische parameters nieuwe Zwemwaterrichtlijn In de nieuwe zwemwaterrichtlijn komen alle huidige parameters te vervallen. In plaats daarvan zal de waterkwaliteit beoordeeld worden op de bacteriologische parameters Escherichia Coli’s en Intestinale Entrococcen. Tijdens het badseizoen is op zestien locaties onderzoek gedaan naar deze parameters naast het huidige parameterpakket. Bij de analyse van deze parameters is gebruik gemaakt van ISO 9308-3 voor E.Coli en ISO 7899-1 voor Intestinale Entrokokken. Naar aanleiding van dit onderzoek zijn de volgende voorlopige conclusies getrokken: - De nieuwe analysetechnieken leiden soms tot hogere concentraties dan op basis van de oude parameters zou mogen worden verwacht. Hierdoor kunnen locaties, die nu net voldoen in de toekomst tot probleemlocatie vervallen. - Oude probleemlocaties zullen ook onder de nieuwe richtlijn problemen blijven geven. In onderstaand figuur is de beoordeling van de nieuwe parameters schematisch weergegeven. De normering is onderaan weergegeven, echter deze is op basis van het 95-percentiel van alle metingen in het seizoen. De normering voor de beoordeling op basis van één individuele meting moet nog worden vastgesteld. Deze normering zou dan moeten gelden tijdens de beoordeling van stranden tijdens het badseizoen.

32

Tabel 5: beoordeling nieuwe parameters Alle op te stellen zwemwaterprofielen voor stranden gelegen aan Rijkswater zijn in 2007 uitbesteed. De meeste stranden in het IJsselmeergebied hebben eind 2008 een zwemwaterprofiel. Alleen de stranden waar extra onderzoek nodig is (bijvoorbeeld aanvullende monitoring) worden de zwemwaterprofielen in 2009 opgeleverd.

4.8 Rapportage van de onderzoeksresultaten De gegevens van het routinematige onderzoek worden gedurende het badseizoen zo spoedig mogelijk door Rijkswaterstaat IJsselmeergebied aan het provinciaal bestuur (het bevoegd gezag) toegezonden, waarin betreffende locatie is gelegen. Het streven is binnen 4 werkdagen na monstername de analyseresultaten te rapporteren aan het bevoegd gezag. Het afgelopen badseizoen is aan deze doelstelling in het algemeen voldaan. Na melding van een te verwachten normoverschrijding wordt de betreffende provincie, waarin het strand is gelegen zo spoedig mogelijk geïnformeerd. Gelijktijdig wordt dan een herbemonstering ingepland, die uiterlijk binnen 3 werkdagen moet zijn uitgevoerd. Via de provincie ter beschikking staande kanalen vindt voorlichting plaats aan het publiek. Dit is in conform de WHVBZ. In het kader van de WHVBZ vindt tevens door de provincies rapportage plaats via zogenaamde 'provinciale WHVBZ rapportages' (lit.7). Tijdens het badseizoen wordt het publiek periodiek geïnformeerd door de provincies over de actuele waterkwaliteit via de regionale media, teletekst en internet. Verder beschikken de provincies over een zogenaamde ‘zwemwater’ telefoon. Sinds 2005 plaatst RWS voor het gehele IJsselmeergebied haar kwaliteitsgegevens per zwemstrand op een eigen website (rijkswaterstaat.nl). Aanleiding hiertoe vormt onder meer het Ondernemingsplan Rijkswaterstaat, waarin wordt aangegeven dat RWS meer publieks- of gebruikersgericht wil gaan werken en de publicatie van de meetgegevens door de provincies verloopt niet synchroon en is niet 33

onderling afgestemd. Verder is de berichtgeving naar de badgast een belangrijk onderdeel van de in voorbereiding zijn de EU Richtlijn voor zwemwater. De procedures rond het plaatsen van informatie op de website is voor het badseizoen met de provincies afgestemd.

Figuur 1: website zwemwaterkwaliteit In samenwerking met de provincie Flevoland en waterschap Zuiderzeeland wordt jaarlijks de folder ‘Zwemmen in open water’ voor het IJsselmeergebied uitgebracht (zie figuur 2). In deze folder wordt op basis van de resultaten van het voorafgaande jaar de te verwachten bacteriologische zwemwaterkwaliteit voor het nieuwe seizoen aangegeven. Verder wordt per strand informatie gegeven over aanwezige faciliteiten.

Figuur 2: zwemwaterfolder 2007 De resultaten van het zwemwateronderzoek worden jaarlijks opgenomen 34

in de zwemwaterrapportage van de Europese Commissie. In deze laatste rapportage worden per EU-lidstaat de kwaliteitsgegevens gepresenteerd. De laatste rapportage heeft betrekking op het badseizoen 2006 (lit. 8).

35

36

Literatuur 1 Richtlijn van de raad van 8 december 1975 betreffende de kwaliteit van het zwemwater (76/160/EEG), Europese Commissie, december 1975. 2 Besluit Kwaliteitsdoelstellingen en Metingen Oppervlaktewateren, bijlage II, Zwemwater (3 november 1983: Stb. 6O6; AMvB ex Wvo), november 1983. 3 Wijzigingsbesluit Kwaliteitsdoelstellingen en Metingen Oppervlaktewateren, Zwemwater (3 februari 1994: Stb. 89; AMvB ex Wvo), februari 1994. 4 De waterkwaliteit in 2004 ter hoogte van zwemgelegenheden in het IJsselmeer, Markermeer en de Randmeren, RWS Dienst IJsselmeergebied, januari 2005. 5 Beheersplan voor de Rijkswateren 2005-2008, Ministerie van Verkeer en Waterstaat, Rijkswaterstaat, 2005. 6 Besluit hygiëne en veiligheid zwemgelegenheden (6 oktober 1984; Stb. 470; AMvB ex WHVBZ), oktober 1984. 7 Provinciale WHVZ rapportages Zwemmen in oppervlaktewater (Noord-Holland, Friesland, Flevoland en Gelderland), jaarlijks. 8 Kwaliteit van het zwemwater: badseizoen 2006. Europese Commissie, 2007. 9 Veilig zwemmen: Cyanobacteriën in zwemwater, september 2002

37

38

Bijlagen

39

40

Bijlage 1 Risico’s van zwemmen in oppervlaktewater

Brochure; Zwemmen in open water en ziektes, provincie Flevoland. Botulisme Botulisme is een vorm van voedselvergiftiging waaraan vooral watervogels en vissen sterven. De bacterie die botulisme veroorzaakt, kan zich alleen onder bepaalde omstandigheden vermenigvuldigen. Dat gebeurt dan wel erg snel. Gunstige omstandigheden voor botulisme zijn: - en eiwitrijk, zuurstofarm milieu (dode vogels of vissen, vooral als deze nog in het water liggen); - water dat 20 graden Celsius of nog warmer is (met name ondiep, stilstaand water wordt in de zomer snel warm). Botulisme bij watervogels kunt u snel herkennen aan verlammingsverschijnselen aan kop, nek, vleugels of poten. Veel dode watervogels of vissen bij elkaar zijn vaak het slachtoffer van botulisme. Er bestaat nogal wat verwarring over het gevaar van botulisme. Wij kennen zeven soorten botulisme, die gelukkig niet allemaal gevaarlijk zijn voor mensen. De meest voorkomende soort in Nederland is type C. Dit type is alleen gevaarlijk voor dieren, maar voorzichtigheid blijft geboden. Wanneer namelijk een dier, dat besmet is met type C ,te lang blijft liggen, kunnen ook soorten botulisme ontstaan, die wel gevaarlijk zijn voor de mens. Met botulisme besmette dieren moeten daarom zo snel mogelijk worden weggehaald en u moet op deze plaatsen niet het water ingaan. Maag- en darmstoornissen Tijdens een periode van langdurige warmte, komt het regelmatig voor, dat mensen last hebben van maag/darmstoornissen. De klachten kunnen zijn maagkramp, misselijkheid, braken, koorts en diarree. Deze klachten duren over het algemeen enkele dagen tot hooguit een week. Een maagof darmstoornis, die u heeft opgelopen via het zwemwater wordt meestal veroorzaakt door een virus of een bacterie die daar niet van nature in voorkomen. Deze komen daarin terecht via lozingen van rioolwater, dierlijke mest of rechtstreeks van de zwemmers. Bij warm weer kunt u uiteraard ook klachten krijgen, die niet het gevolg zijn van zwemmen. Meestal komt dat dan door het eten van bedorven voedsel, onjuist bereid of bewaard voedsel of veel ijs. Oorontsteking Ook al wordt de waterkwaliteit regelmatig onderzocht, toch kunt u soms na het zwemmen gezondheidsklachten krijgen. Deze klachten worden veelal veroorzaakt door organismen, die van nature in het water voorkomen. Een van deze klachten is oorontsteking. De belangrijkste klachten zijn jeuk, oorpijn, vochtafscheiding en tijdelijk gehoorverlies. Mensen met regelmatig terugkerende oorklachten of afweerstoornissen en diabetici lopen een groter risico. Als u last heeft van oorontsteking, is het verstandig om de huisarts te raadplegen.

41

Bijlage 1, blad 2. Blauwwieren Blauwwieren zijn eigenlijk bacteriën, die eruit zien als wier. Als ze gaaf zijn, hebben de meeste blauwwieren een blauwgroene kleur, enkele zijn roodbruin. Drijvend aan het wateroppervlak vormen ze een laag, die op olie lijkt. Als deze laag dikker wordt en het wier dichter op elkaar drijft, sterven de blauwwieren af en vormen een stinkende brei. Bij het afsterven produceren sommige blauwwieren giftige stoffen, die schadelijk kunnen zijn voor mens en dier. Vergiftiging en door blauwwieren komen alleen via de mond tot stand. Het gif dringt niet door in de huid. Ernstige vergiftigingen doen zich bij mensen zelden voor, omdat zij niet veel water binnen krijgen bij het zwemmen. Kleine kinderen zijn kwetsbaarder, omdat zij meer water binnen krijgen en eerder ziek worden door vergiftiging. Binnen twaalf uur na het zwemmen in water met blauwwieren kunnen mensen last krijgen van de volgende verschijnselen: hoofdpijn, huiduitslag op armen of benen, maagkramp, misselijkheid, braken, diarree en koorts. Deze verschijnselen houden ongeveer vijf dagen aan en verdwijnen vanzelf. Blauwwieren hoeven niet altijd de oorzaak te zijn van bovengenoemde ziekteverschijnselen. Ook andere bacteriën en virussen zijn een mogelijke oorzaak, de klachten zijn vaak hetzelfde. Raadpleeg in deze gevallen daarom altijd uw huisarts. Ziekte van Weil Het is vooral de bruine rat, die de ziekte van Weil met zich meedraagt en verspreidt. Mensen kunnen besmet raken met de ziekte van Weil door de urine van de bruine rat. De rat plast niet alleen in het water, maar ook aan de kant. U kunt daarom zowel besmet raken in het water als door bijvoorbeeld een wandeling langs de waterkant. Bij mensen dringt de ziekte binnen via wondjes aan de huid en via slijmvliezen van ogen en neus. Wanneer mensen besmet zijn met de ziekte van Weil, duurt het vijf tot veertien dagen, voordat ze echt ziek worden. De ziekte uit zich in eerste instantie in de vorm van plotselinge hoge koorts, hoofd- en spierpijn, rode ogen, huiduitslag en een stijve nek. Bij deze verschijnselen is het verstandig naar de huisarts te gaan, want na een paar dagen tast de ziekte ook de nieren en de lever aan (geelzucht). Zwemmersjeuk Bij temperaturen van 20 graden of hoger is het mogelijk, dat zwemmers of watersporters last krijgen van zwemmersjeuk. Dit is een onschuldige maar vervelende huidreactie op kleine parasieten, die zich in het warme water kunnen bevinden, vooral bij de aanwezigheid van waterslakjes! De rode bultjes, die bij deze aandoening op het lichaam ontstaan, kunnen pijnlijk jeuken. In sommige gevallen kunnen de bultjes enkele weken aanwezig blijven. Afdrogen na het zwemmen verkleint de kans op deze huidreactie.

42

Bijlage 2 Samenvatting zwemwater onderzoek 2007 pH Locatie nummer min 101 102 103 104 105 106 107 108 201 202 203 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 301 302 303 304 305 306 307 401 402 403 404 405 406 407 408 409 410 411 412 413 414 415 416 417 418 419 420 421 501

8.4 8.5 8.5 8.5 8.5 8.1 8.5 7.8 8.2 7.9 8.0 8.2 7.6 8.3 8.2 8.4 7.9 8.1 7.9 7.2 7.9 7.9 7.9 8.0 8.2 8.3 8.0 7.4 7.8 8.0 8.0 7.9 7.8 7.9 7.8 7.5 8.0 8.0 8.2 8.3 8.3 8.4 8.4 8.2 8.2 8.4 8.6 8.3 8.2 7.8 8.2 8.3 8.3 7.9 7.3

Temperatuur

max

min

max

Therm.Coli MPN/100ml max

Coli MPN/100ml max

Bact.toets EU

9.0 9.0 9.1 9.0 8.9 9.6 9.2 8.5 8.7 8.9 8.9 8.9 8.5 9.2 8.8 8.8 8.6 9.1 8.8 8.8 8.9 8.8 8.9 8.8 9.3 8.8 9.1 9.0 9.0 8.8 8.8 8.8 9.1 9.3 9.4 10.0 9.0 8.6 8.7 8.6 8.8 8.7 8.7 8.6 8.7 8.7 9.1 9.5 9.2 9.2 9.2 9.1 8.6 9.0 8.2

11.8 12.4 13.1 13.2 13.6 15.1 15.0 14.4 15.5 14.3 15.8 15.1 13.0 14.7 15.0 14.2 14.2 14.6 15.6 14.6 12.4 12.8 12.3 13.6 14.4 14.5 13.2 12.5 13.0 12.5 13.2 13.7 14.4 12.6 12.8 12.3 13.5 12.0 12.9 12.5 11.7 11.8 11.5 11.2 11.0 11.3 11.5 10.7 10.6 11.6 10.9 11.9 11.2 13.2 13.1

27.1 24.6 25.3 23.5 24.5 25.5 24.4 23.8 24.1 24.9 24.9 23.7 25.3 26.7 26.0 27.1 28.1 27.3 27.5 26.4 31.7 24.0 25.4 24.5 26.4 26.9 27.5 26.0 26.8 25.4 25.4 26.7 28.2 23.4 30.3 30.9 25.6 25.1 26.1 25.3 24.8 24.6 24.5 25.0 24.4 24.8 27.0 28.9 27.1 28.6 27.3 26.5 24.2 26.9 27.5

3000 880 700 360 250 4400 300 480 560 310 520 490 650 260 240 100 180 100 200 1200 10000 600 300 680 600 780 2200 3500 760 2000 2900 130 1100 1400 3000 4000 10000 60 400 1200 430 1100 900 1800 640 700 3000 700 900 660 1200 200 200 1800 1800

1800 510 530 260 210 1600 220 220 480 220 230 310 450 90 160 40 120 110 180 190 1000 70 160 490 490 540 1600 1900 680 1800 130 65 480 80 2000 3500 160 25 160 640 270 600 410 700 380 450 480 350 350 450 950 150 150 2000 600

+ + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + +

+ = voldoet aan norm - = voldoet niet aan norm

43

44

Bijlage 3 Onderzoeksresultaten zwemwater 2007

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

Bijlage 4 Ontwikkeling gemiddeld doorzicht 1990-2007 Locatie

Omschrijving

101 102 103 4 104 105 106 107 108

Strand camping ‘De Holle Poarte’ bij Makkum Strand t.h.v. camping ‘It Soal’ bij Workum Strand ‘Badpaviljoen Hindeloopen’ Camping Schuilenburg Hindeloopen (vervallen) Strand ‘Molkwerum’ It Suderstrand (v.h. 'Het Derde hoofd’), Stavoren It Mirnser Klif (voorheen Paviljoen ‘t Klif) bij Rijs De Hoge Grazen bij Oudemirdum Het Strand/Lemmer nabij het industrieterrein

30 29 29 32

35 37 34 42

28 33 35 37

29 31 32 36

28 33 31 40

38 36 36 39

35 30 35 25

40 40 37 31

35 35 47 30

35 32 42 32

30 31 36 30

201 202

45 40

36 48

38 40

40 40

45 41

50 39 45

41 43 40

207 208 209 210

Strand Westhaven te Urk Strand Zwolse hoek (NOP-zijde van de Ketelbrug) Strand Schokkerhaven recreatiehoek Strand Schokkerhaven surfstrandje (vervallen) Strand Houtribhoek te Lelystad Strand Kamperhoek (O.Fl.-zijde van de Ketelbrug) Abbertstrand t.o. paviljoen De Oase Spijkstrand t.o. paviljoen De Fazant Ellerstrand t.o. afrit bij kmp. 15,3 Harderstrand

35 38 35 36

24 35 25 29

211 212 213 214 215 216 217 218 219

Woldstrand bij jachthaven Wolderwijd Erkemederstrand (bij camping) Laakse strand Surfstrand Almere Haven Zwemstrand Almere Haven Zilverstrand Strand ‘Muiderzand’ t.h.v. kmp. 5,4 Riviera Camping Noordoost Riviera Camping Zuidwest

32 30 22

301 302

Veluwestrand camping bij Elburg Steiger camping ‘De Oude Pol’, Nunspeet

203 204 205 206

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 36 33 38

44 45 43

46 43 40

45 44 40

47 47 50

48 48 47

50 50 50

50 54 46

44 45 46

46 45 39

54 56 51

42 40 40

34 35 41 33

39 37 33 33 38

45 41 42 38 40

44 49 47 40 42

41 32 45 41 43

53 43 56 46 51

45 49 47 48 49

50 52 51 51 51

49 49 51 50 44

44 41 42 39 42

36 39 50 38 45

53 50 55 53 51

38 40 44 41 43

36 37

44 37

42 40

45 45

36 47

47 46

62 60

48 52

51 51

55 54

49 56

61 71

56 61

57 59

46 46 51 46

47 48 43 46

52

55

48

66

59

57

33 36 38

45 45 46 46

49

38 35 35

42 42 43 39

69

35 40 39

58 55

50 48

48 51

58 55

56 51

70 72

58 59

57 60

27 40 26 34

22 48 31 29

25 38 26 29

28 40 33 38

33 42 38 45

48 49 58 57

44 48 50 49

45 45 42 57

47 54 54 58

47 56 54 58

52 48 50 50

55 51 52 53

56 52 52 56

59 59 59 61

54 55 57 56

60 61 62 61

46 40 29

38 42 30

30 37 29

27 36 29

29 34 28

33 37 41

50 45 41

35 35 42

38 39 43

40 41 44

37 35 40

50 39 33 42 43 40 40

53 50 42 46 45 46 47

50 48 42 50 50 50 50

64 58 43 51 55 47 48

63 54 51 51 52 53 51

59 58 49 61 63 58 48

51 52 52 56 55 50 50

58 64 50 54 55 51 53 50

55 56 52 49 50 50 50 51 49

59 59 55 63 65 60 55 58 59

56 56 48 51 59 59 66 56 56

60 62 60 51 55 53 58 58 58

39 40

32 40

38 43

48 50

40 48

46 53

39 56

52 53

62 57

63 53

75 57

60 56

56 49

49 66

54 57

59 63

61 61

60 65

77

Bijlage 4 vervolg Locatie

Omschrijving

303 304 305 306 307

Strand nabij ‘Hoophuizen’ te Nunspeet Strand Dolfinarium te Harderwijk, bij restaurant Strand Horst Zuid Strand Nulde bij parkeerplaats Burg Strand Nieuw Hulckesteyn nabij Nijkerkersluis

40 33 31 31 21

38 49 45 45 32

48 49 42 43 33

49 42 41 40 27

44 43 37 38 34

52 39 37 35 31

47 40 37 40 38

53 46 47 50 43

50 53 50 49 43

58 87 50 49 46

82 74 51 60 53

63 64 52 50 48

51 55 50 50 46

67 77 51 56 45

53 55 56 53 50

67 67 61 61 55

61 57 50 57 53

63 65 61 65 56

401 402 403 404 405 406 407

Strand Stichtse brug, Gooimeerzijde Strand Gooierhoofd (vh ‘Huizermaat’, Huizen) Strand t.h.v. uitspanning ‘Oud Valkeveen’ Strand naast jachthaven ‘Muiderberg’ Strand Vakantiedorp Uitdam (nabij camping) Recreatiegebied Hemmeland bij Monnickendam Zwembad Slobbeland bij Volendam (vanaf steiger) Strand annex camping bij Edam Warderstrand Strand Schardam voor de camping

25 30 27 41 43 50 44

34 38 34 48 45 55 40

21 20 28 40 40 39 41

24 25 23 46 41 38 44

27 28 22 45 35 28 32

21 32 25 48 37 38 34

29 30 24 45 39 41 47

35 42 45 52 49 48 40

43 50 50 50 48 37 42

46 49 49 51 46 43 36

48 49 55 56 73 52 65

49 52 55 51 52 49 44

54 48 49 54 57 41 51

47 49 50 55 59 50 53

49 49 50 50 56 54 48

55 56 55 58 65 60 55

56 55 47 55 59 52 54

55 57 57 56 55 52 54

50 51 51

51 54 61

48 43 40

38 40 41

35 38 41

38 47 42

35 48 43

43 51 44

40 46 50

33 39 42

58 65 68

50 53 62

39 46 45

49 45 50

46 40 54

46 61 68

58 59 56

45 48 53

Strand De Schelpenhoek bij Hoorn Strandje t.h.v. Schellinkhout bij kmp. 17,2 Strand ten oosten van havenhoofd Broekerhaven Enkhuizerzand t.h.v. camping De Streek Strand Andijk (vh Koopmanspolder thv jachthaven) Droge Wijmers Wervershoof (vh Strand Nesbos bij Onderdijk) Recreatieterrein Medemblik Strand Zuiderhaven bij Den Oever Zon en Vreugd Hoorn Naarderbos Het Kleine Zeetje te Spakenburg

35 45 33

40 36 34

33 36 30

34 38 33

28 33 28

38 39 35

34 35 33

40 42 42

38 42 27

45 38 26

57 52 40

44 42 31

36 36 29

48 46 45

43 46 40

54 54 40

52 53 52

45 44 43

40 39

37 27

32 34

35 34

27 24

32 33

33 34

44 40

39 40

42 38

49 37

40 37

40 41

61 45

45 36

36 34

53 48

36 38

40

38

41

44

41

33

37 42 33

33 28 28

29 43 34

39 37 28

46 50 43

45 42 49

38 86 35 43

48 63 46 46

41 48 41 48

36 85 40 48

38 33 46 51

45 43 46 47

46

46

49

40 55 50 51 60 60 55

47 55 46 54 53 56 51

40 56 44 45 50 56 55

Aantal locaties

46

47

47

48

48

48

50

50

50

51

50

50

51

52

53

55

55

53

36,5

39,8

36,7

36,5

33,7

36,7

38,6

45,8

45,9

46,9

55,3

50,4

49,0

51,8

49,0

55,5

54,8

52,7

408 409 410 411 412 413 414 415 416 417 418 419 420 421 501

Jaargemiddelde doorzicht per badseizoen

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

78

Bijlage 5 Resultaten omgevingsonderzoek De stranden zijn per provincies oplopend genummerd. Tussen haakjes staat het in het verleden gehanteerde nummer.

Provincie Friesland Locatie 101 (1). De Holle Poarte bij Makkum (IJsselmeer). In nabijheid van natuurgebied met vogels, scheepvaartgeul, noordelijke begrenzing Makkummerdiep met scheepsreparatie- en nieuwbouw in Makkum. De waterbodem bestaat uit opgespoten zand. Het strand (incl. pier en een boulevard) maakt onderdeel uit van een recent ontwikkeld buitendijks recreatiegebied (jachthaven, horecagelegenheden, bungalowpark, etc.). In 2004 is sprake geweest van herinrichting van het strand. Locatie 102) (2). It Soal bij Workum (IJsselmeer). Lozingen It Soal: scheepvaartgeul aanwezig, aangrenzend natuurgebied met vogels en een camping. De waterbodem bestaat uit opgespoten zand. Locatie 103 (3). Badpaviljoen Hindeloopen (IJsselmeer). Geen beïnvloedingsbronnen aanwezig, behalve regenwaterafvoer (RWA). Het zandstrand bestaat uit een smalle strook (1 tot 5 meter over een lengte van circa 300 meter) aan de voet van de dijk. De waterbodem bestaat uit tussen golfbrekers opgespoten zand. Locatie 104 (4001). Strand te Molkwerum (IJsselmeer). In de nabijheid bevindt zich de camping het Seleantje. Strekdam van basalt. In de directe omgeving: natuurgebied en watervogels. Strand aanwezig. Zandbodem. Locatie 105 (5). It Suderstrand te Stavoren (IJsselmeer). Bij deze locatie mogelijke beïnvloeding door gemaal Hoogland, scheepvaart en een jachthaven. De waterbodem bestaat uit recent tussen golfbrekers opgespoten zand en het strand uit grasland. De naam gewijzigd in het verleden (Het Derde Hoofd). Locatie 106 (6). Het Mirnser Klif nabij paviljoen te Rijs (IJsselmeer). De oever bestaat uit een keien wal met een opgespoten zandbodem, deze wordt regelmatig aangevuld. Het strand omvat een zandstrook van ca. 125 meter. De waterbodem is slibrijk. Mogelijke beïnvloeding door watervogels. Locatie 107 (7). De Hoge Grazen bij Oudemirdum (IJsselmeer). In 2005 is het recreatieterrein heringericht . Het terrein bestaat uit een speeltuin, een speelvijver en vele andere voorzieningen. Er is terrein riolering aanwezig. Het strand is in 1997 aangelegd (zandige bodem). De oever bestaat uit keien wal. Mogelijke beïnvloeding door watervogels. Locatie 108 (8). Strand Lemmer (IJsselmeer). Beïnvloeding door gemalen Wouda en Buma (mogelijk), in de directe omgeving bevinden zich havens, een scheepvaartgeul en een industrie79

terrein. Het zandstrand is opgespoten tussen twee pieren. Heeft een groot oppervlak. Zandbodem.

Provincie Flevoland Locatie 201 (9). Strand Westhaven te Urk (IJsselmeer). Wordt beïnvloed door gemaal Vissering. Er zijn havenactiviteiten in de directe omgeving, alsmede een scheepvaartgeul. In de haven bevindt zich een riooloverstort. Deze wordt op grond van een modelberekening niet als risicovol beschouwd. Opgespoten zandstrand tussen 2 dammen (stortsteen), zandige bodem. Locatie 202 (19). Strand Zwolse Hoek (Ketelmeer, NOP-zijde). Wordt beïnvloed door water uit IJssel, overnachtende jachten, scheepvaart route, watervogels. Opgespoten zandstrand, zandbodem. Locatie 203 (2101). Strand Schokkerhaven recreatiehoek (Ketelmeer). Wordt beïnvloed door water uit IJssel en Zwarte Meer, scheepvaart route. De aanleg van het depot IJsseloog is afgerond. Opgespoten zandstrand, zandbodem. In combinatie met de dijkversterking is het strand in 2003 geheel aangepast en voorzien van een buitendijks gelegen parkeerplaats. Locatie 204 (21). Strand Schokkerhaven, surfstrand (Ketelmeer): vervallen. Locatie 205 (25). Houtribhoek te Lelystad (IJsselmeer). Geen directe beïnvloedingsbronnen aanwezig, behalve RWA, soms is sprake van afmerende jachten. In de nabijheid bevinden zich twee jachthavens alsmede een scheepvaartgeul. Het strand bestaat uit opgespoten zand tussen keidammen van basalt, zandige bodem. De horecavoorziening is aangesloten op het riool. Locatie 206 (20). Strand Kamperhoek (Ketelmeer, O.FL.-zijde). Wordt beïnvloed door water uit IJssel, overnachtende jachten, scheepvaart route, watervogels. Opgespoten zandstrand over een lengte van circa 30 meter, zandbodem. Locatie 207 (32). Abbertstrand, gemeente Dronten (Drontermeer). Vaargeul dicht onder de oever, veel recreatievaart, aanlegsteiger, restaurant (aangesloten op riool), hier en daar zijn rietgordels aanwezig. Het strand bestaat uit zand en gras, zandbodem. Locatie 208 (41). Spijkstrand nabij Elburg (Veluwemeer). Scheepvaartgeul aanwezig op korte afstand van de oever, hier en daar oeverbegroeiing. In nabijheid van lozing van de RWZI Elburg. Op basis van hydrologische situatie is beïnvloeding van het strand door het effluent hoogst onwaarschijnlijk. Het strand bestaat uit zand en gras, zandbodem. In het najaar van 2004 is het strand heringericht en zijn er een aantal strekdammen aangelegd. Het strandpaviljoen is herbouwd. Locatie 209 (42). Ellerstrand, gemeente Dronten (Veluwemeer). Op deze plek zijn geen directe beïnvloedingsbronnen geconstateerd. Wel aanwezig zijn een jachthaven, een camping en een restaurant. Deze zijn aangesloten op de riolering. Zandstrand circa 1500 meter, met een 80

onderbreking over een lengte van 800 meter bestaande uit bomen en ander struikgewas en genoemde faciliteiten), zandbodem. Locatie 210 (44). Harderstrand, gemeente Dronten (Veluwemeer). In nabijheid van gemaal Lovink, Hardersluis, twee jachthavens, camping, zandwinning, aan de overzijde op ca. 2 km afstand lozing van de RWZI Harderwijk. Genoemde beïnvloedingsbronnen liggen kennelijk op voldoende afstand, want de bacteriologische waterkwaliteit is hier telkens goed. Het zandstrand is gelegen tussen strekdammen, zandbodem. Locatie 211 (52). Woldstrand (Wolderwijd) bij Zeewolde. Jachthaven activiteiten, watervogels, horeca en surfschool. Ten westen van het strand bevindt zich de aanlegsteiger voor het voet- en fietsveer naar Harderwijk (zie ook 305). Groot opgespoten zandstrand, ondiepe zandbodem. Locatie 212 (53). Erkemederstrand (Nuldernauw). Watervogels, jachthaven Nulde inclusief restaurant, Nijkerkersluis, scheepvaart, veel oeverbegroeiing. Zandstrand nabij camping en jachthaven. Zandbodem. Locatie 213 (66). Laakse strand (Nijkerkernauw). Jachthavens Nijkerk/Hulckesteyn, Arkervaart, scheepvaartgeul, zandwinactiviteiten, veel oeverbegroeiing, watervogels. Herinrichting zandstrand in 2004/2005. Zandbodem. Het strand is zeer gevoelig voor de vorming van drijflagen. Locatie 214 (641). Zwemstrand Almere Haven (Gooimeer). Vogeleiland direct voor het strand, nabijheid jachthaven, hier en daar oeverbegroeiing. Restaurant en toiletgebouwen zijn op de riolering aangesloten. Zandstrand, zandbodem. Het strand is zeer gevoelig voor de vorming van drijflagen. Om het binnendrijven van drijflagen te voorkomen is in 2005 tijdens het badseizoen een (olie)scherm aangebracht. Locatie 215 (642). Surfstrand Almere Haven (Gooimeer). Nabijheid jachthaven, hier en daar oeverbegroeiing. Aan het strand is een surfschool gevestigd. Zandstrand, zandbodem. Locatie 216 (64). Zilverstrand te Almere (Gooimeer). Scheepvaart, afgemeerde recreatieschepen (onderwatertoiletten), veel oeverbegroeiing, watervogels. Toiletgebouwen zijn op de riolering aangesloten. Zandstrand, zandbodem. Locatie 217 (74). Almeerderstrand te Almere (IJmeer). Nabijheid vaargeul, jachthaven, afgemeerde recreatieschepen, hier en daar oeverbegroeiing, watervogels. Incidenteel grote evenementen op het strand. Restaurant en toiletgebouwen zijn op riolering aangesloten. Opgespoten zandstrand, zandbodem. Locatie 218, Riviera Camping Oost, nabij Elburg (Veluwemeer) Strand ligt ter hoogte van de Riviera Camping. Nabijheid vaargeul, jachthaven, afgemeerde recreatieschepen. Geen Lozingspunten.

81

Locatie 219, Riviera Camping West, nabij Elburg (Veluwemeer) Strand ligt ter hoogte van de Riviera Camping. Nabijheid vaargeul, jachthaven, afgemeerde recreatieschepen. Geen Lozingspunten.

Provincie Gelderland Locatie 301 (401). Veluwestrandbad bij Elburg (Veluwemeer). Ten westen van het strand ondiep moerasachtig gebied, veel watervogels, camping, restaurant en jachthaven (riolering), mogelijke invloed Goorbeek, Sijpelbeek, Klarenbeek. In nabijheid van lozing van de RWZI Elburg. Op basis van de hydrologische situatie is beïnvloeding van het strand door het effluent hoogst onwaarschijnlijk. Zandstrand. Locatie 302 (49). Strand De Oude Pol bij Nunspeet (Veluwemeer). Wordt beïnvloed door: Bijsselse Beek (dierlijke meststoffen) en Nod Beek. Jachthaven in nabijheid, begroeide oevers in de omgeving, watervogels. De bacteriologische kwaliteit is in het verleden discutabel gebleken. Doordat het strand anders is ingericht wordt de laatste jaren aan de normen voldaan. Waterbodem schelp/zand. Locatie 303 (48). Strand Hoophuizen bij Nunspeet (Veluwemeer). Zandstrand in de vorm van meerdere lagunes. Aanlegsteiger bij camping, direct naast de mond van de Varelse beek. Ten noordoosten: Nodbeek en Bijsselsebeek; ten zuidwesten Killebeek, Tochtsloot en Hierdensebeek. Voor het omleiden van de Varelse Beek is een geleidingsdam aangelegd. Er is hier een drainagepijp aangetroffen die echter niet meer blijkt te functioneren. In nabijheid oeverbegroeiing en watervogels. Zandbodem. Locatie 304 (50). Strand Dolfinarium te Harderwijk (Wolderwijd). Ten zuiden van strand lozing regenwaterriool, sloot "Stadsweiden" en Weisteegbeek, zandstrand op vogelroute vogelkolonie eiland De Zegge naar foerageergebied. Horecagelegenheden. In nabijheid haven, waar enkele Wvo plichtige lozingen plaatsvinden. Door de aanwezige havenstrekdam is de kans op beïnvloeding nihil. Zandstrand, waterbodem schelp/zand. Het strand is 2004 opnieuw ingericht. Locatie 305 (5602). Strand Horst Zuid (Nuldernauw). Terreinriolering, scheepvaartgeul, nabij zanddepot, oeverbegroeiing. Mogelijke beïnvloeding door Schaapdijkbeek, Horstsche beek, beek Dasselaar. Er vindt een beekomleiding plaats. Ten noorden van het strand bevindt zich de aanlegsteiger voor het voet- en fietsveer naar Zeewolde (zie ook 211), alsmede een jachthaven en een horecagelegenheid. Op het zuidelijk deel van het strand is een asielzoekerscentrum gevestigd. Zandstrand, waterbodem schelp/zand. In de winterperiode 2002/2003 is herstel van de kustlijn en de strandhoofden uitgevoerd. Locatie 306 (57). Strand Nulde (Nuldernauw). Noordkant: waterplanten, vogels, nabijheid jachthaven, restaurant en camping, scheepvaartgeul. Mogelijke beïnvloeding door de Kronkel, Beek de Krakenburg. De beekomleiding van de Schuitenbeek is voor het badseizoen 2005 gerealiseerd. Zandstrand, zandbodem. In de 82

winterperiode 2002/2003 is herstel van de kustlijn en de strandhoofden uitgevoerd. Locatie 307 (61). Strand Nieuw Hulckesteijn (Nijkerkernauw). Jachthavens Nijkerk/Hulckestein, monding Arkervaart (waarop o.a. rwzi Nijkerk loost) via Arkersluis, camping, scheepvaartgeul, oeverbegroeiing, watervogels. Zandstrand, zandbodem. Het strand is gevoelig voor algenvorming.

Provincie Noord-Holland Locatie 401 (67). Strand Stichtse Brug (Gooimeer). Afwateringssloot met een zanddrempeltje met mond ter plaatse van het zwemstrand. Mogelijk beïnvloeding door scheepvaart (beroep- en recreatievaart) en watervogels. Zandstrand, zandbodem. Het strand is gevoelig voor de vorming van drijflagen, vooral met westelijke wind. Locatie 402 (65). Gooierhoofd te Huizen (Gooimeer). Jachthaven activiteiten, nabijheid vaargeul, hier en daar oeverbegroeiing. Beïnvloeding vanuit verstedelijkt gebied (boulevard, surfschool en instromende stadsgrachten) en ten zuiden bevindt zich een RWZI. Opgespoten zandstrand, zandbodem. Het strand is zeer gevoelig voor de vorming van drijflagen. Locatie 403 (81). Strand bij Oud Valkeveen te Naarden (Gooimeer). Op ca. 1 km ten westen is een lozing van gezuiverd industrieel afvalwater, oeverbegroeiing (veel riet), watervogels. Strand (lengte ca. 75 meter), ondiep. Maakt deel uit van de gelijknamige speeltuin. De directe omgeving is niet aangesloten op het gemeentelijk rioolstelsel, waardoor lozing van ongezuiverd huishoudelijk afvalwater mogelijk is. Waterbodem schelp/zand. Locatie 404 (79). Strand Muiderberg te Muiden (IJmeer). Jachthaven activiteiten (kleine zeilboten), watervogels, waterplanten, nabijheid oeverbegroeiing, asfalt oeverbekleding. Zandstrand, zandbodem. Locatie 405 (78). Vakantiedorp camping Uitdam (Markermeer). Strekdam bestaat uit puinstort, jachthaven activiteiten in nabijheid, camping, hier en daar oeverbegroeiing, natuurgebied). Strand bestaat uit grasland. Waterbodem schelp/zand. Locatie 406 (83). Recreatiegebied Hemmeland (Gouwzee). Waterplanten en watervogels. Oeverbegroeiing. In de nabijheid vinden industriële en jachthaven activiteiten plaats. Zandstrand, zanderige veenbodem. Voorheen Gouwzeebad/Hemmeland bij Monnickendam Locatie 407 (84). Badstrand Slobbeland bij Volendam (Markermeer). Gelegen nabij industrieterrein Slobbeland, diverse lozingen in de omgeving (o.a. riooloverstort Slobbeland en lozing zeilmakerij en machinefabriek, grondwaterdrainage woonhuizen, poldergemaal Katwoude), jachthaven en havenactiviteiten, camping, stortsteen oever. Strand maakt deel uit van de gelijknamige speeltuin met horecagelegenheid. Geen zandstrand, waterbodem schelp/zand. 83

Locatie 408 (85). Badstrand Edam (Markermeer). Jachthaven activiteiten, camping, sluis Edam, vier drainageleidingen, oeverbegroeiing, keien wal. Geen zandstrand, waterbodem veenachtig. Peuterzwembad op het strand loost op het open zwemwater. Locatie 409 (86). Strand Warder (Markermeer). Agrarische activiteiten in buitenpolder, oeverbegroeiing. Speeltuin. Geen zandstrand, waterbodem schelp/zand. Oever van stortsteen.

Locatie 410 (87). Strand bij camping Schardam (Markermeer). Geen directe beïnvloedingsbronnen. Mogelijk invloed via uitslagwater via gemaal. Nabijgelegen campings zijn gesaneerd via aansluiting op rwzi Oosthuizen in 1987, oever van stortsteen. Geen zandstrand, waterbodem veenhoudend. Locatie 411 (882). De Schelpenhoek bij Hoorn (Markermeer). Mogelijke beïnvloeding door poldergemaal Oosterpolder, oude vuilstortplaats ten westen van strandje. Verder bevindt zich een cement/mortel bedrijf in de nabijheid. Oeverbegroeiing en watervogels in omgeving. Zandstrand ligt in een baai, zandbodem. Locatie 412 (881). Strand te Schellinkhout (Markermeer). Geen directe beïnvloedingsbronnen geconstateerd, watervogels, keien wal. Zandstrand en grasland. Waterbodem schelp/zand. Locatie 413 (891). Strand Broekerhaven (Markermeer). Invloed ten westen gelegen Broekerhaven, lozing restaurant, scheepswerf, activiteiten in jachthaven, oeverbegroeiing in nabijheid. Oever van stortsteen. Zandstrand en grasland, zandbodem. Locatie 414 (90). Enkhuizerzand te Enkhuizen (IJsselmeer). Voormalige gemeentelijke vuilstort ten noorden van strand, in nabijheid oeverbegroeiing, vogels. Zandstrand, zandbodem. Reddingspost. Locatie 415 (9101). Strand Andijk (IJsselmeer). Beïnvloeding door gemaal Vier Noorder Koggen (via effluent rwzi Wervershoof, gedesinfecteerd; riooloverstort Andijk), gemaal Grootslag, gemaal Proefpolder, lozing septictank, jachthaven activiteiten. Tussen golfbrekers opgespoten zandstrand en ligt in een baai, zandbodem. Zandstrand, waterbodem, schelp/zand. Voorheen Strand Koopmanspolder bij Andijk Locatie 416. Droge Wijmers nabij Wervershoof (IJsselmeer). Hafje gelegen op nieuw ingericht strand. Afgesloten van het IJsselmeer. Locatie 417 (911). Strand Wervershoof (IJsselmeer). Beïnvloeding door gemaal Vier Noorder Koggen. Badstrand is door een basaltdam afgescheiden van het IJsselmeer. Zandstrand ligt in een baai, waterbodem schelp/zand. Voorheen Strand Nesbos bij Onderdijk.

84

Locatie 418 (921). Recreatieterrein Medemblik (IJsselmeer). Dit strand is in 1993 gereed gekomen. Badstrand is door een basaltdam afgescheiden van het IJsselmeer. Zandstrand, waterbodem schelp/zand met slib. Locatie 419 (93). Zuiderhaven bij Den Oever (IJsselmeer). Het uitslagwater van de Wieringermeer en het effluent van de RWZI Wieringen worden sinds 1997 rechtstreeks op de Waddenzee geloosd. Jachthaven activiteiten, watervogels, oeverbegroeiing. Het strand, dat zich in het noordelijk deel van de haven bevindt, heeft een zandbodem. Het zandstrand is heringericht in 1999. Locatie 420 Zon en Vreugd bij Hoorn (Markermeer) In 2004 is dit strand op de plaats van een voormalig buitenbad aangelegd. Op een veenbodem is zand met schelpmateriaal aangebracht. Verder is er een grote ligweide, die reikt tot de Stadschouwburg. Mogelijk beïnvloeding door havenactiviteiten. Aanspoeling van drijfvuil. Er zijn geen sanitaire voorziening. Locatie 421 Naarderbos bij Naarden (Gooimeer) In april 2005 is dit strand geopend nabij een voormalige vuilstortplaats, waarop een golfterrein is aangelegd. Een aantaln landhuizen wordt nog gerealiseerd. Sanitaire voorzieningen zijn aanwezig. Zandstrand en bodem. Ter afscheiding van de vaargeul (beïnvloeding scheepvaart) en bescherming van het strand zijn enkele strekdammen aangelegd. Het water tussen het strand en strekdammen is verdiept met het oog op de waterkwaliteit. Verder ligt een voormalige zandwinput in de nabijheid van het strand. De locatie is zeer gevoelig voor de vorming van drijflagen. Provincie Utrecht Locatie 501. Het Kleine Zeetje te Spakenburg (Eemmeer). Het strand is in 2001 opgespoten en ingericht. In de directe omgeving bevinden zich geen directe lozingspunten. Op minder dan 200 meter afstand bevindt zich een vaargeul naar de (jacht)havens van Spakenburg. Incidenteel kan de waterkwaliteit beïnvloed worden door lozingen vanaf passerende (plezier)vaartuigen of in de haven afgemeerde vaartuigen. Het strand is nog niet als officiële zweminrichting aangewezen. Het zwemwater is omsloten door een onderwater liggende stenen dam. Hierdoor kan de waterkwaliteit afwijken van die in het open water. Het strand is zeer gevoelig voor de vorming van drijflagen.

85

Bijlage 6 Resultaten onderzoek blauwalgen 2007 Locatie

Datum bemonstering

214 401 402 421 501 214 214 215 216 401 402 421 501 214 215 216 214 401 402 421 501 214 401 402 421 501 214 401 402 421 501 214 215 401 402 421 501 214 401 402 421 501 205 214 401 402 403

09-07-2007 09-07-2007 09-07-2007 09-07-2007 09-07-2007 11-07-2007 16-07-2007 16-07-2007 16-07-2007 16-07-2007 16-07-2007 16-07-2007 16-07-2007 18-07-2007 18-07-2007 18-07-2007 23-07-2007 23-07-2007 23-07-2007 23-07-2007 23-07-2007 30-07-2007 30-07-2007 30-07-2007 30-07-2007 30-07-2007 06-08-2007 06-08-2007 06-08-2007 06-08-2007 06-08-2007 13-08-2007 13-08-2007 13-08-2007 13-08-2007 13-08-2007 13-08-2007 20-08-2007 20-08-2007 20-08-2007 20-08-2007 20-08-2007 27-08-2007 27-08-2007 27-08-2007 27-08-2007 27-08-2007

Elisa-methode g/l

1403 4 3 2 2 17 729 42 >1600 3.9 3.4 3.4 2.3 24 2.6 9.4 <1 <1 2 <1 <1 <1 <1 <1 <1 <1 1.3 <1 1 1.8 <1 4.4 3 <1 1.4 1.2 <1 1.2 <1 1.2 <1 <1 2.9 11.6 5.4 1.9 24.3

Opmerkingen regulier regulier regulier regulier regulier extra regulier extra extra regulier regulier regulier regulier extra extra extra regulier regulier regulier regulier regulier regulier regulier regulier regulier regulier regulier regulier regulier regulier regulier regulier extra regulier regulier regulier regulier regulier regulier regulier regulier regulier extra regulier regulier regulier extra

87

421 501 403 307 307

27-08-2007 27-08-2007 29-08-2007 11-09-2007 17-09-2007

2.2 2.4 1.1 40> 1.3

regulier regulier extra extra extra

88

Bijlage 7 Waarschuwingen en zwemverboden 2007

Voor de onderstaande stranden zijn door betreffende provincies waarschuwingen of zwemverboden ingesteld. Locatie 207 214 215 216 307 403 403 403 414

Waarschuwing X

Zwemverbod X X X X

X X X X

reden Bacteriologisch Blauwalgen Blauwalgen Blauwalgen Blauwalgen Bacteriologisch Blauwalgen Bacteriologisch Bacteriologisch

89

ingesteld 22 mei 10 juli 16 juli 16 juli 14 september 24 augustus 29 augustus 14 september 3 augustus

ingetrokken 29 mei 26 juli 26 juli 26 juli 19 september 29 augustus 31 augustus 21 september 7 augustus