De Vrede Express. Een interactieve tentoonstelling over democratie, burgerschap, diversiteit en vrede maken. Jan Durk Tuinier en Geu Visser

De Vrede Express Een interactieve tentoonstelling over democratie, burgerschap, diversiteit en vrede maken

Jan Durk Tuinier en Geu Visser

Stichting Vredeseducatie - Handleiding Vrede Express

1

In de Vrede Express staan de “Utrecht Principles” centraal: respect voor elkaar, samen delen en elkaar ontmoeten. Deze principes zijn afgeleid van de Vrede van Utrecht, de eerste duurzame wereldvrede die in 1713 aan de onderhandelingstafel tot stand kwam in plaats van op het slagveld. In 2013 wordt 300 jaar Vrede van Utrecht herdacht en gevierd, met vele culturele en educatieve activiteiten. Dit staat niet op zichzelf, in 2018 wil Utrecht Culturele Hoofdstad van Europa zijn.

© 2011 Stichting Vredeseducatie Utrecht Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de Stichting Vredeseducatie in Utrecht. Scholen en instellingen, die deelnemen aan het programma van de Vrede Express, mogen voor intern gebruik uit deze handleiding kopiëren.


2

Inhoudsopgave 1.

Yes! De Vrede Express

2

2.

De hele wereld woont in Nederland

3

3.

Democratie en de Tweede Wereldoorlog

6

4.

Democratisch burgerschap in de school

7

5.

Thema’s in de Wereld Express

8

6.

Het bezoek aan de Wereld Express Algemene doelstelling Meetbare educatieve doelstellingen Doelgroepen en niveaus Werkvormen Taken van de onderwijsgevende/begeleider Het certificaat

9

7.

Voorbereidingsactiviteiten Wie ben ik? Wie ben jij? Vrede Express Quiz Verhalen verbeelden

12

8.

Verwerkingsactiviteiten Maak je eigen voorpagina Vredesmachines maken Vrijheid en regels maken Gewoon en Vreemd Vooroordelen

20

9.

Teksten tentoonstelling Vrede Express

40

Colofon


3

1.

YES! De Vrede Express

De komende jaren reist de Vrede Express door Nederland. Een mobiele tentoonstelling over democratie, burgerschap, vrede maken en diversiteit. De interactieve tentoonstelling is gebouwd in een trailer die voor enkele dagen in een stadswijk of dorp wordt geplaatst. Kinderen en jongeren onderzoeken in tweetallen de dilemma’s die met democratie en burgerschap te maken hebben. Niet vechten maar praten In een democratie hebben mensen verschillende meningen, belangen, idealen en levensovertuigingen. Dat levert een bruisende maatschappij op maar geeft ook veel spanningen en conflicten. Daar is normaal in een democratie, maar er gelden argumenten in plaats van dreigementen. Burgers praten in plaats van vechten. Dat kan heel fel zijn maar uiteindelijk worden er afspraken, regels en wetten gemaakt om vreedzaam samen te leven. Dat lijkt allemaal vanzelfsprekend maar dat is het niet. Democratie is mensenwerk en moet ontdekt en geoefend worden door kinderen en jongeren. Vrijheid en regels maken Vrijheid en democratie ontstaan niet vanzelf. Vrijheid komt voort uit het handelen van mensen die met elkaar samenleven. Vrijheid kan individueel beleefd worden maar is altijd gericht op de groep, de gemeenschap. Dat vinden sommige mensen niet leuk. Het is ook niet altijd leuk om rekening te houden met anderen. Maar zo zit vrijheid nu eenmaal in elkaar. Veel mensen willen voor zichzelf alle vrijheid, maar zonder rekening te houden met anderen, is dat niet mogelijk. Vrijheid van denken, spreken, schrijven, handelen, protesteren en kunnen gaan en staan waar je wilt, maak je samen met anderen door samen regels en wetten te ontwerpen. Werken in de Vrede Express Die kans krijgen kinderen en jongeren tijdens en na een bezoek aan de Vrede Express. Deze tentoonstelling is bedoeld voor kinderen van 10 tot 14 jaar en gaat over grote thema’s als conflicten, macht en democratie. Gaandeweg ontdekken de bezoekers dat de tentoonstelling over hen zelf gaat. Over hun idealen, hoop, normen, houding en gedrag. Certificaat In de Vrede Express werken de kinderen in tweetallen aan de hand van een scorekaart waarop meningen en antwoorden worden genoteerd. Thuis of op school kunnen scores verwerkt worden in een internetprogramma. Met een druk op de knop wordt een uniek certificaat geprint met een reactie op de keuzen die in de tentoonstelling zijn gemaakt. De ervaring leert dat bezoekers deze feedback zeer waarderen. Voor veel docenten en begeleiders zijn de thema’s en werkvormen aanleiding om burgerschap in het onderwijs handen en voeten te geven. In de Vrede Express worden kinderen en jongeren uitgedaagd om een eigen mening en houding te onderzoeken ten aanzien van democratisch burgerschap. Dat is een serieuze zaak maar de tentoonstelling is vooral spannend en leuk om te doen. In deze handleiding voor docenten en begeleiders zetten we de bedoelingen en werkwijze van de Vrede Express uiteen. Reacties van kinderen en begeleiders worden op prijs gesteld.


4

2.

De hele wereld woont in Nederland

Er is in onze maatschappij veel discussie over de multiculturele samenleving. Volgens sommigen is dit idee totaal mislukt. “We moeten ophouden met de softe benadering, nieuwe Nederlanders moeten zich maar aanpassen aan de Nederlandse identiteit”, zo stellen zij, zonder dat nu precies vast staat wat die Nederlandse identiteit precies is. Anderen vinden dat er geen homogene Nederlandse identiteit bestaat en dat de verschillen in cultuur, godsdienst en gewoonten in onze samenleving vooral een uitdaging zijn. Weer anderen leggen er de nadruk op dat culturele verschillen weliswaar interessant kunnen zijn, maar dat ze conflicten en soms moeilijkheden opleveren. Integratie als opgave Het vraagt moeite en inspanning om interesse te tonen in de ander, vooroordelen te onderkennen, begrip te tonen voor andere gewoonten en op die manier een bijdrage te leveren aan sociale cohesie. In deze laatste opvatting is integratie een maatschappelijk proces waaraan alle mensen bijdragen. Sociale cohesie Hoe mensen ook over de multiculturele samenleving denken en wat de ervaringen ook zijn, het is een feit dat jongeren opgroeien in een maatschappij met mensen met veel verschillende culturele achtergronden, godsdiensten of levensbeschouwingen, levensstijlen en gewoonten. Kinderen en jongeren hebben in de eerste plaats zelf allemaal bepaalde culturele wortels en een levensbeschouwelijke identiteit. Daarnaast komen ze op school, op straat, sportclubs en het uitgaanscircuit heel direct in aanraking met andere culturen en gewoonten van medeleerlingen. Het is een belangrijke taak van het onderwijs om hen daar goed op voor te bereiden. De doelstellingen van dit project sluiten daarom nauw aan bij de actuele doelstellingen met betrekking tot maatschappelijk opvoeden, sociale cohesie en burgerschap. Wij – Zij denken Van groot belang is dan dat we met jongeren oefenen in het doorbreken van het Wij – Zij denken. Deze benadering gaat uit van twee groepen mensen die homogeen van samenstelling zijn. Mensen denken hetzelfde, hebben dezelfde levensstijl en gewoonten en hebben ook een gezamenlijk idee over hoe de samenleving eruit moet zien. WIJ staan apart van ZIJ, want ZIJ zijn anders (zie fig. 1).

fig. 1.

ZIJ

WIJ


5

Veel mensen leven vanuit dit schema, het schept duidelijkheid en het geeft hen houvast. Dit zijn WIJ, dit is Nederland en van onze identiteit moeten anderen afblijven. Wij zijn de autochtonen en je hebt ZIJ, dat zijn de anderen, de nieuwkomers, de allochtonen of de buitenstaanders. Deze WIJ – ZIJ benadering wordt ook wel DEFICIET benadering genoemd. We redeneren vanuit het tekort: wat heeft de ander allemaal níet in vergelijking met ons en is daarom niet welkom in onze cirkel. De hele wereld woont in Nederland Het WIJ – ZIJ schema zit in het hoofd van veel mensen maar staat (steeds meer) buiten de alledaagse werkelijkheid. Zodra je buiten de deur komt of inlogt op internet, komen mensen in een diverse wereld terecht. Onze wereld is door de globalisering een dorp geworden en dat is te merken aan onze muziek, eetgewoonten, populaire taal, levensstijl, vakanties, gewoonten en idealen. We zitten niet in twee cirkels maar in één. Met alle leuke en interessante kanten maar ook met alle spanningen en conflicten die de verschillen tussen culturen en godsdiensten oproepen (zie fig. 2).

fig. 2.

WIJ ALLEMAAL Iedereen is anders De hele wereld woont in Nederland

Wanneer mensen in hun denken en handelen de kloof tussen WIJ – ZIJ doorbreken, ontstaat er een WIJ ALLEMAAL. Inclusief alle problemen en uitdagingen, dat is onvermijdelijk. We gaan uit van verschillen en het anders zijn van mensen. Een WIJ ALLEMAAL benadering doet recht aan de doelen van diversiteit en van de multiculturele samenleving. Makkelijk is het niet en daarom moeten we leren omgaan met verschillen en het wil zeker niet zeggen dat alle problemen en conflicten hiermee zijn opgelost. Misverstand 1: We zijn allemaal gelijk Het pleidooi voor een “WIJ ALLEMAAL” kan misverstanden oproepen. Het lijkt er op dat we allemaal gelijk moeten denken, doen en leven. Dat is niet het geval en ook niet mogelijk in onze samenleving: iedereen is anders en mag ook anders zijn binnen de grenzen van wetten en regels die we met elkaar hebben gemaakt. Misverstand 2: Alle waarden even belangrijk Een ander misverstand is dat we zouden kunnen denken dat alle normen, waarden en tradities even belangrijk zijn. Ook dat is niet het geval. Het is logisch dat mensen, die voor een bepaalde levensovertuiging hebben gekozen, dat de beste overtuiging vinden. Maar binnen een democratie is geen ruimte om de opvattingen van anderen haatdragend of negatief te benaderen. Er is heel veel ruimte voor vrijheid van meningstuiting maar onbeperkt is dat niet. Er is in een democratie ruimte voor kritiek, maar wanneer groepen mensen vinden dat ze vernederd en bedreigd worden, kunnen ze naar de rechter stappen. In een democratische samenleving zijn fundamentele waarden


6

vastgelegd in de grondwet en richtinggevend voor het handelen van de overheid en de burgers. Het gaat om democratische waarden als vrijheid van meningsuiting en godsdienst en gelijkwaardigheid van mannen en vrouwen, seksuele geaardheid en gelijke behandeling in gelijke gevallen. Misverstand 3: Integreren hoeft niet Een laatste misverstand zou kunnen zijn dat mensen die vanuit andere tradities en waarden zich in Nederland willen vestigen, niet hoeven te integreren. Dat is niet het geval en praktisch haast onmogelijk, tenminste als je wilt meedoen aan het dagelijks leven. In de praktijk blijkt dat een opleiding met zicht op een betaalde baan het sterkst emancipeert. En natuurlijk moeten mensen de taal leren, zich verdiepen in de vele gewoonten en tradities en alle kansen benutten om iets voor de maatschappij te doen. Dat geldt overigens voor elke burger.

Opening Vrede Express in Wageningen


7

3.

Democratie en de Tweede Wereldoorlog

Democratie is voor heel veel mensen vanzelfsprekend. Ze zijn niet anders gewend maar een democratische maatschappij is niet van de ene op de andere dag ontstaan. Daar zijn eeuwen overheen gegaan, strijd om geleverd en zelfs oorlogen om gevoerd. In sommige delen van de wereld woedt die strijd nog steeds. Democratie afgeschaft In mei 1940 werd de democratie in Nederland en in andere Europese landen afgeschaft. Ineens merkten de mensen wat het betekende om vrijheid kwijt te raken. Sommige bevolkingsgroepen werden gediscrimineerd en Joden werden vervolgd omdat ze niet in de ideale wereld van de nazi’s pasten. In 1945 heeft de strijd van de geallieerde soldaten er toe bijgedragen dat de democratie werd hersteld. Ondanks alle slachtoffers en verdriet, bouwden de mensen weer aan een democratische samenleving. De afschaffing van de democratie, de gevolgen voor minderheidsgroepen en de onderdrukking van de vrijheid, maar ook het herstel van de democratie in 1945, kunnen kinderen en jongeren van vandaag inzicht geven in de waarde van democratische samenleving. Vrijheid bedreigd Wanneer kinderen en jongeren zich verdiepen in de geschiedenis van de Jodenvervolging tijdens de Tweede Wereldoorlog, ontdekken ze dat de maatschappelijke isolatie stap voor stap ging, uitmondend in de deportaties naar de concentratie- en vernietigingskampen. De leerlingen analyseren op hun eigen niveau, hoe democratische waarden en grondbeginselen werden afgeschaft door het nazi regime en grondrechten als vrijheid van meningsuiting werden uitgeschakeld. Democratie vraagt onderhoud De democratie is door mensen gemaakt en zij dragen daar elke dag een steentje aan bij. Kinderen en jongeren groeien op in een democratische maatschappij en het is belangrijk dat zij al jong leren hoe burgers met elkaar kunnen samenleven. Hoe ze regels kunnen maken. Hoe ze conflicten op een vreedzame manier kunnen oplossen. Hoe ze hun eigen verlangens en ambities kunnen waarmaken en ook: hoe ze voor andere mensen en de aarde kunnen zorgen. Kinderen worden uitgedaagd de democratie te ontdekken, de mogelijkheden en grenzen te onderzoeken. Uitgedaagd om de democratie te leren waarderen zodat ze voor zichzelf kunnen uitmaken op welke wijze ze daar een bijdrage aan kunnen leveren. Vrede als werkwoord Vrede is een werkwoord, het komt voort uit het handelen van mensen. We hanteren een eenvoudige definitie van vrede. Daar waar mensen voor elkaar en voor de aarde zorgen, daar is vrede. Daar waar zij in vertrouwen kunnen leven en de moed op kunnen brengen om voor andere mensen op te komen, daar is vrede. Het brengt het vaak abstracte vredesbegrip dichterbij. Bijna iedereen, ook kinderen en jongeren kunnen vrede maken in het leven van alledag, thuis, op school, op straat en op het sportveld.


8

4.

Democratisch burgerschap in de school

Wat hebben kinderen en jongeren met democratie te maken? Soms vragen mensen zich af: wat hebben kinderen en jongeren met democratie temaken? Als we met democratie alleen de gekozen politici bedoelen die in Den Haag, Brussel, Washington of waar dan ook de wereld besturen, dan staat dat wel heel ver van hun bed. Wanneer we democratie zien als een vreedzame manier van samenleven van mensen die allemaal verschillend zijn, dan hebben kinderen en jongeren er alles mee te maken. Dan gaat het ineens over hun leefwereld en alledaagse ervaringen. Leren omgaan met verschillen Alle mensen zijn verschillend. Ze hebben andere belangen, andere ambities, andere talenten, andere godsdiensten of levensovertuigingen en culturele gewoonten. Sommige mensen zijn snel, anderen hebben een handicap of speciale eigenschappen en uiterlijk lijkt niemand op een ander, behalve sommige tweelingen. Hoe is het mogelijk dat deze mensen in vrede met elkaar kunnen samenleven? Het antwoord is heel eenvoudig: omdat we met elkaar een democratie hebben gemaakt. Want al die verschillen tussen mensen leveren ook veel conflicten op en een enkele keer loopt het ook helemaal uit de hand. Daarom zijn er regels nodig en wetten om de vrijheid van de mensen eerlijk te verdelen. Wanneer je samen leeft met anderen moet je afspraken maken, bijvoorbeeld over geluidsoverlast, verkeersregels, schoon water, hoe we mensen die het niet alleen redden in het leven kunnen helpen en hoe we de aarde kunnen beschermen. Burgerschap in de school De school staat in het brandpunt van de samenleving. Dat heeft tot gevolg dat scholen gericht zijn op maatschappelijk opvoeden, naast het overdragen van de basisvaardigheden en de noodzakelijke kennis over onze cultuur en geschiedenis. De hoofdlijnen van deze onderwijsdoelen zijn in wetten vastgesteld. Daarin is onder andere beschreven dat het onderwijs: - er van uit gaat dat leerlingen opgroeien in een multiculturele samenleving - gericht is op het bevorderen van actief burgerschap en sociale integratie - gericht is op kennis maken met verschillende achtergronden en culturen van leeftijdgenoten Scholen dienen een planmatige invulling te geven aan deze drie elementen en de daarvan afgeleide onderwijsdoelen. Deze moeten beschreven worden in de schoolgids en in het schoolplan. Verder is het van belang dat de school een structureel aanbod heeft, gericht op bevordering van integratie en burgerschap en dat de school inzicht heeft in de opvattingen, houdingen en gedragingen van leerlingen op dit gebied. Daarbij kan het gaan om uitingen van intolerantie, extremistische ideeën en vormen van discriminatie. Een bezoek aan de Vrede Express is een incidentele activiteit die aanleiding kan zijn om activiteiten rondom burgerschap aan te moedigen en vast te leggen in programma’s.

Burgerschapsvorming “Jong gedaan, oud geleerd: visies en instrumenten” is een aansprekend boek met achtergronden en praktische suggesties om burgerschap in het onderwijs en jeugd- en jongeren vorm en inhoud te geven. JSW boek 37, auteur: Jan de Bas. Uitgave: Bekadidact.


9

5.

Thema’s in de Vrede Express

In de Vrede Express komen de volgende thema’s aan de orde. Wie ben ik? Wie ben jij? Kinderen onderzoeken zichzelf in relatie tot de ander door samen een nieuw gezicht te ontwerpen. Door vragen te beantwoorden als: Wie ben ik? Ben ik tevreden met mijzelf? Waar wil ik bij horen? Voor wie wil ik me inzetten? Wat wil ik bereiken? In welk land voel ik me thuis? Anders zijn Mensen zijn allemaal anders en daarom kan iedereen uniek zijn. Kinderen reageren op situaties van “anders zijn”, ze ontstempelen groepen mensen en ontdekken dat wat zij gewoon vinden, heel vreemd kan zijn in de ogen van de ander. Vrijheid en democratie Kinderen onderzoeken de kenmerken van democratie: je mag je mening zeggen, niet vechten maar praten, samen regels maken, alle mensen zijn verschillend, meepraten mag, iedereen kan meedoen, je mag geloven wat je wil. Ze betrekken deze kenmerken op hun eigen leefwereld en analyseren de regels in de school. Als democratie wordt afgeschaft Kinderen ervaren en onderzoeken de gevolgen van het afschaffen van de democratie. Centraal staan gebeurtenissen uit de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog. Er is geen vrijheid meer om te zeggen of te schrijven wat je wilt, minderheidsgroepen worden bedreigd en Joden worden vervolgd. Wat zou jij het ergst vinden? Je fiets inleveren, bioscoopverbod, niet sporten, niet telefoneren, niet zelf uitmaken met wie je spelen wilt, niet naar de kapper of een zwemverbod. Pesten en plagen Plagen is iemand voor de gek houden, het overkomt iedereen wel eens en iedereen kan er om lachen. Pesten gebeurt met opzet, overkomt steeds hetzelfde kind en niet iedereen vindt het leuk. De bezoekers maken samen een definitie van pesten en plagen en gaan na welke actie zij zelf willen ondernemen. Conflict, pesten en macht Conflicten worden van alle kanten bekeken. Wat weegt het zwaarst? Je vriendschap of het resultaat? Wat is je plan? De kinderen kunnen kiezen voor een compromis, je zin doordrijven, onderhandelen of een win-win situatie. Macht Er zijn verschillende soorten macht: deskundigheid, geld en bezit, autoriteit en (fysieke) kracht. Kinderen ordenen uitingsvormen van vier soorten macht met behulp van een machtssorteerder. Welke soort macht heb je zelf?


10

6.

Het bezoek aan de Vrede Express

In de Vrede Express staat het onderzoekend leren centraal, waarbij de deelnemers vanuit hun eigen leefwereld vragen formuleren. Vragen aan zichzelf, aan medemensen, aan de geschiedenis en aan verantwoordelijken in de samenleving. In de Vrede Express leren kinderen niet wat ze moeten denken maar worden ze gestimuleerd zelf na te denken. Al doende ontdekken ze de waarde van hun eigen mening en de opvattingen van anderen. Sleutelwoorden zijn interactie en dialoog. Algemene doelstelling Kinderen en jongeren onderzoeken de mogelijkheden, grenzen en uitdagingen van democratisch burgerschap binnen hun eigen leef- en belevingswereld die gekenmerkt wordt door diversiteit en globalisering. Meetbare educatieve doelstellingen Vanuit hun eigen leefwereld en op hun eigen ontwikkelingsniveau, kunnen de bezoekers: -

Het begrip democratie omschrijven met de volgende begrippen: niet vechten maar praten, samen regels maken, ieder zijn eigen mening, geen dreigementen maar argumenten, vrijheid van godsdienst, minderheid – meerderheid.

-

De geschiedenis van de afschaffing van de democratie in 1940 en het herstel in 1945 onder woorden brengen met ten minste 4 van de volgende begrippen: minderheidsgroepen, Jodenvervolging, vrijheid van meningsuiting, persvrijheid, veiligheid, discriminatie, verzet, toeschouwers, daders, slachtoffers.

-

Artikel 1 van de Grondwet in verband brengen met democratie: gelijke behandeling in gelijke gevallen; discriminatie is verboden.

-

Conflicten tussen mensen onderzoeken vanuit een definitie van plagen en pesten. Vervolgens kunnen ze vanuit eigen ervaringen conflicten hanteren met de begrippen: winnaar – verliezer, win - win situatie, onderhandelen, samenwerken, compromis en inspraak.

-

Vier soorten macht onderscheiden en benoemen: de macht van de slimste (deskundigheid), de macht van de rijkste (geld en bezit), de macht van de baas (autoriteit) en de macht van de sterkste (fysieke kracht).

-

Vanuit de begrippen Gewoon en Vreemd hun eigen houding onderzoeken ten aanzien van de eigen culturele en levensbeschouwelijke identiteit met voorwerpen die een rol spelen bij geluk en geloof en kenmerken van de Nederlandse identiteit.

Doelgroepen en niveaus - De Vrede Express is bedoeld voor kinderen en jongeren van 10 - 14 jaar in groep 7 en 8 van het basisonderwijs en in eerste en tweede leerjaar van het voortgezet onderwijs. De interactieve tentoonstelling kan op twee niveaus gevolgd worden. De niveaus zijn gebaseerd op moeilijkheidsgraad en spanningsboog.


11

-

Het gaat in de Vrede Express om het ontwikkelen en verhelderen van een eigen mening, waardoor een brede groep kinderen serieus genomen wordt. Kinderen uit het (voortgezet) speciaal onderwijs zijn welkom in de Vrede Express. Meestal is wel extra begeleiding gewenst. Docenten die twijfelen of het niveau van de Vrede Express bij hun leerlingen past, wordt aangeraden vooraf de routekaart aan te vragen en/of een kijkje te nemen in de Vrede Express.

-

De inhoud van de tentoonstelling is niet ingewikkeld maar zeker ook niet kinderachtig. Wel verrassend, spannend en leuk om te doen. Dit betekent dat de tentoonstelling ook voor volwassenen boeiend en leerzaam is.

Werkvormen Een bezoek aan de Vrede Express duurt ongeveer één uur. De bezoekers volgen met behulp van een routekaart in tweetallen een educatieve route. De werkvormen in de tentoonstelling zijn uitdagend en interactief. De kinderen raken op een creatieve manier betrokken bij de thema’s. Bij het uitvoeren van de opdrachten worden de bezoekers uitgedaagd tot de volgende vaardigheden: - analytisch waarnemen - samenwerken en overleggen - vragen stellen - zich inleven in de situatie van andere mensen - zoeken naar oplossingen - vormen van een eigen mening - maken van keuzen - oefenen in handelingsperspectieven - verhelderen van waarden - waarderen van eigen inbreng en de inbreng van anderen Taken van de onderwijsgevenden en begeleiders - De leerlingen worden van tevoren door hun begeleider ingedeeld in tweetallen. Bij een oneven aantal wordt ook een groepje van drie gevormd. -

Bij aankomst worden de bezoekers ontvangen door gastheren/gastvrouwen uit hun dorp of stadswijk. Zij heten hen welkom, houden toezicht en geven instructies.

-

Elk kind krijgt een routekaart en een potlood. Er mogen geen pennen en stiften worden gebruikt in de Vrede Express. Om eventuele fouten te herstellen is vlakgom aanwezig.

-

Elk tweetal krijgt een startnummer van de gastheren/gastvrouwen. De bezoekers schrijven hun naam en het startnummer op de routekaart. In de tentoonstelling zijn alle opdrachten genummerd. Elk tweetal begint bij een ander nummer om de groep in de tentoonstelling te verspreiden. Uiteindelijk maken alle kinderen de opdrachten die horen bij hun niveau.

-

De bezoekers kunnen werken op twee niveaus. Kinderen van 10 en 11 jaar mogen de oranje nummers van de routekaart overslaan. Dat geldt ook voor leerlingen van het Praktijkonderwijs en speciaal voortgezet onderwijs (VSO) Hebben sommige kinderen nog tijd over, dan kunnen ze nog enkele opdrachten met een oranje nummer doen. Kinderen van 12 en 13 jaar doen alle nummers en krijgen geen specifieke instructie. Stichting Vredeseducatie - Handleiding Vrede Express

12

-

De tentoonstelling is interactief gestructureerd en de meeste opdrachten zijn zelfcorrigerend. Dat wil zeggen dat kinderen zichzelf ‘gidsen’.

-

De rol van de begeleider is vooral een enthousiasmerende. Voorkomen moet worden dat volwassenen het initiatief overnemen. Pas als de leerlingen te gehaast zijn, of door te snel lezen bepaalde opdrachten niet begrijpen, kunnen de begeleiders met hen de opdracht nog eens opnieuw lezen. Stimuleren en ondersteunen is van belang, maar de bezoekers moeten zelf hun antwoorden zoeken en hun mening vormen.

-

Discussie tussen begeleiders en kinderen zijn prima. Geef geen antwoorden en hanteer als begeleider de L.S.D. Methode: Luisteren, Samenvatten, Doorvragen.

Het certificaat Na het bezoek aan de Vrede Express kunnen kinderen en jongeren via internet een persoonlijk certificaat printen met een reactie op de keuzen die zij in de tentoonstelling hebben gemaakt. We houden hen een spiegel voor van hun meningen en dagen hen uit om hier weer op te reageren. Het is zinvol om deze activiteit op school uit te voeren omdat het de leereffecten versterkt.. Het certificaat is te vinden op:

www.vrede-express.nl/certificaat/ De leerlingen hebben hun routekaart nodig om de antwoorden van een vijftiental vragen in te voeren. Het is zinvol om de leerlingen een reactie op de inhoud van het certificaat te vragen. 1. Wat vond je van de Vrede Express? Geef een top (iets wat je goed vond) en een tip (iets wat beter zou kunnen). 2. Met welke punten van het certificaat ben je het eens? Met welke punten niet? Vertel er bij waarom.


13

7.

Voorbereidingsactiviteiten

Sleutelwoorden bij het bezoek aan de Vrede Express zijn: ontdekken, beleven en handelen. Het is belangrijk dat de werkvormen een verrassing blijven. De deelnemers worden tijdens de voorbereidingsactiviteiten vooral gemotiveerd. Daarvoor zijn drie werkvormen beschreven die met elkaar maar ook afzonderlijk uitgevoerd kunnen worden.

Voorbereidingsactiviteit 1. Wie ben ik? Wie ben jij? Bedoeling Vanuit hun eigen positie onderzoeken kinderen en jongeren de begrippen identiteit (Wie ben ik? Hoe zie ik mijzelf) en imago (Wat is het beeld dat anderen van mij hebben?). Tijdsduur - Voorbereiding 15 minuten. - Uitvoering 30 minuten. Achtergrond Mensen leven in groepen en dragen groepskenmerken. Ze wonen in een stad, zijn gelovig of hangen een levensbeschouwing aan, ze horen bij een bepaalde cultuur, etnisch of sociaal economisch. Dat kan alleen maar goed gaan als mensen bereid zijn om de ander in zijn of haar anders-zijn te verdragen en te respecteren. Daar wordt niet mee bedoeld dat alle mensen vrienden zijn of moeten worden. Daar wordt ook niet mee bedoeld dat mensen het allemaal maar met elkaar eens moeten zijn. Integendeel, er zijn grote verschillen en er zijn ook vaak conflicten maar al die verschillende mensen kunnen besluiten dat voor geweld, bedreigingen, negatieve vooroordelen, generalisaties en intimidaties geen plaats is. Dat is met andere woorden een vreedzame samenleving. Activiteit Het is de bedoeling dat de leerlingen zichzelf en elkaar onderzoeken door het beantwoorden van dezelfde vragen over elkaars karakter, houding en gedrag. Dat kan verrassingen opleveren. Hoe goed kennen we elkaar? - Vertel de leerlingen dat ze in tweetallen de Vrede Express gaan bezoeken en dat ze vooraf een klein onderzoekje gaan doen. - Verdeel de groep in tweetallen. - Kopieer het werkblad op “Wie ben ik? Wie ben jij?” voor elke leerling. - Deel de bladen uit en geef de opdracht om het papier door midden te vouwen, zodat er twee delen ontstaan: ‘Zo zie ik mijzelf’ en ‘Zo zie jij mij’. - De leerlingen beginnen tegelijkertijd, zonder te overleggen met het invullen van het onderdeel “Zo zie ik mijzelf”. Daarna geven zij het formulier aan elkaar en vullen dan het onderdeel “Zo zie jij mij” in. (Zonder te kijken wat de ander voor zichzelf heeft ingevuld!) - Stimuleer de leerlingen de vragen serieus te beantwoorden. - Nadat de formulieren geheel zijn ingevuld, krijgt iedere leerling het formulier terug en vouwt het weer open. - Geef de leerlingen even de tijd om de eigen antwoorden te vergelijken met de antwoorden van de ander. Stichting Vredeseducatie - Handleiding Vrede Express

14

-

Stel vervolgens enkele vragen en wissel ervaringen uit.

Suggesties voor het gesprek Bedenk dat bij het stellen en verwerken van de onderstaande vragen, vertrouwen van de leerlingen in elkaar en de leerkracht noodzakelijk is. Veel leerlingen willen antwoorden toelichten en nuanceren, geef daar gelegenheid voor. Komt je zelfbeeld overeen met het beeld dat de ander van je heeft? Zo ja, kennen jullie elkaar goed? Zo nee, kennen jullie elkaar niet zo goed? Wat is het verschil, wanneer je naar jezelf kijkt en wanneer anderen naar je kijken? Veel kinderen vinden zichzelf verlegen, maar dat vinden andere kinderen vaak niet. Andere kinderen vinden zichzelf stoer of cool terwijl dat niet altijd zo overkomt. Hoe komt dat? Vind je het moeilijk dat de ander zijn of haar mening over je geeft? Hoe komt dat? Kinderen zijn soms anders op school dan thuis? Komt dat door de groep? Lastige vraag: hoe kun je jezelf zijn in de groep? Met andere woorden: wanneer ga je mee met de groep en bezwijk je voor de groepsdruk en wanneer zeg je nee en ga je je eigen gang? Sluit de werkvorm af met de aankondiging van het bezoek aan de tentoonstelling De Vrede Express. Laat eventueel een folder of een poster zien.


15

Zo zie ik mijzelf

Naam ………………………………

(Vul in zonder te overleggen.) 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.

Ik ben aardig voor andere kinderen. Ik ben jaloers op andere kinderen. Ik kan goed tegen mijn verlies. Ik ben driftig. Ik ben slordig. Ik pest andere kinderen. Ik heb respect voor mijn ouders. Ik help graag anderen. Ik hou van sport. Ik ben stoer.

O soms O meestal O soms O meestal O soms O meestal O soms O meestal O soms O meestal O nooit O soms O vaak O ja O nee O ja O nee O ja O nee O ja O nee

Vouw het formulier en ruil ze met elkaar zonder dat jullie kunnen zien wat de ander heeft ingevuld!

Vouwlijn

Zo zie jij mij (Vul in zonder te overleggen.) 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.

Jij bent aardig voor andere kinderen. Jij bent jaloers op andere kinderen. Jij kunt goed tegen je verlies. Jij bent driftig. Jij bent slordig. Jij pest andere kinderen. Jij hebt respect voor je ouders. Jij helpt graag anderen. Jij houdt van sport. Jij bent stoer.

O soms O soms O soms O soms O soms O nooit O ja O ja O ja O ja

Ingevuld door: ………………………………………………. Geef nu het formulier aan de eigenaar terug.


16

O meestal O meestal O meestal O meestal O meestal O soms O vaak O nee O nee O nee O nee

Voorbereidingsactiviteit 2. De Vrede Express Quiz Bedoeling De deelnemers maken in tweetallen de Vrede Express Quiz om hun kennis en inzicht te onderzoeken als voorbereiding op het bezoek aan de tentoonstelling. Ze komen spelenderwijs in aanraking met enkele kenmerken van democratie. Tijdsduur - Voorbereiding 15 minuten. - Uitvoering 30 minuten. Werkwijze - Kopieer voor alle deelnemers de quizvragen en geef de opdracht om in tweetallen de quiz te maken. Neem dezelfde tweetallen als die voor het bezoek aan de tentoonstelling gekozen zijn. - Nadat de quiz is gemaakt, worden de antwoorden vergeleken. Laat een leerling bij elke vraag een antwoord noemen. De kinderen tellen hun goede antwoorden op en het tweetal dat de meeste punten heeft behaald, krijgt de eer van de winnaar. - Loop vervolgens de vragen met de deelnemers door. Geef de leerlingen de mogelijkheid vragen te stellen of toelichtingen te geven. Formuleer eventueel onderzoeksopdrachten. Verhelder indien nodig begrippen die moeilijk blijken te zijn.

Antwoorden Vrede Express Quiz

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

A

C

B

A

B

C

B

C

B

B


17

Vrede Express Quiz 1. A. B. C.

Sommige maanden hebben 31 dagen. Hoeveel hebben er 28? 12 3 1

2. A. B. C.

Wat is een dromenvanger? Een beroep van vroeger. Een vliegenmepper, maar dan voor dromen. Een wiel versierd met kippenveren dat indianen boven hun bed hangen, zodat ze niet gaan dromen over nare dingen.

3. A. B. C.

Er is geen beter land dan Nederland? Deze uitspraak is een: Een feit (is altijd waar voor iedereen). Een mening (je kunt het er mee eens zijn of niet). Iets waar alle Nederlanders het mee eens zijn.

4. A. B. C.

Wat is democratie? Je mag je mening zeggen en geloven wat je wilt. Jongens zijn de baas. Protesteren is verboden.

5. A. B. C.

Wanneer noemen we iets een Win – Win situatie? Wanneer je de loterij wint. Wanneer twee partijen een conflict oplossen en ze er allebei op vooruit gaan. Wanneer je een ruzie met de meester of juf moet uitpraten.

6. A. B. C.

Wat is inspraak? Dat je in jezelf praat. Dat leer je bij een spraakleraar. Dat je mening telt en je mag mee beslissen.

7. A. B. C.

Welke uitspraak is democratie? Eén leider beslist en iedereen moet hetzelfde geloven. Samen regels maken. Ikke, ikke, ikke en de rest kan stikke.

8. A. B. C.

Monika´s vader heeft 5 dochters: Lala, Lele, Lili, Lulu en …? Nicole Lolo Monika

9. A. B. C.

Wat is een grondwet? Een wet die op de grond gevallen is. Een boek met de regels voor de democratie waar de regering en alle mensen zich aan moeten houden. Een boek met recepten voor lekkere gerechten.

10. A. B. C.

Wat zijn idealen? Iets lekkers dat je bij de snackbar kunt halen. Wanneer je ergens helemaal voor gaat en er heel veel voor over hebt. Dat andere mensen voor je zorgen. Stichting Vredeseducatie - Handleiding Vrede Express

18

Voorbereidingsactiviteit 3. Verhaal 1.

Verhalen verbeelden

Hoe ziet een olifant eruit?

Bedoeling De kinderen onderzoeken de perspectieven van waaruit we een situatie kunnen waarnemen en interpreteren. Tijdsduur - Voorbereiding 10 minuten. - Uitvoering 20 minuten. Achtergrond Iedereen is anders. Mensen nemen allemaal anders waar. In een democratie is samenwerking het belangrijkste middel om afspraken, regels en wetten te maken zodat er vrijheid voor iedereen kan zijn. Het is belangrijk om rekening te houden met je eigen (beperkte) perspectief en standpunt wanneer we met andere mensen samenwerken. Mensen kunnen hun perspectief heel eenvoudig verbreden door vragen te stellen aan de ander. Kun je dat uitleggen? Heb je daar een voorbeeld van? Het is natuurlijk handig wanneer de ander dat ook doet. Dat gaat allemaal niet vanzelf: we moeten het leren, niet alleen in de kindertijd, maar een leven lang. Activiteit Het onderstaande verhaal laat verschillende kanten en standpunten zien. Vertel het verhaal of lees het voor. Probeer door het stellen van vragen de moraal van het verhaal boven tafel te krijgen. In onze waarneming zijn we altijd beperkt. Het is onmogelijk om alle kanten van een huis tegelijk te zien. Verhaal Er waren eens zes blinde mensen. Zij hoorden dat de koning het dorp bezocht, zittend op een olifant. Niemand van hen had natuurlijk ooit een olifant gezien. “Een olifant”, zeiden ze. “Ik vraag me af hoe een olifant eruit ziet”. Zij gingen dat uitzoeken. En toen ze terugkwamen was elk ervan overtuigd dat hij wist hoe een olifant eruit zag. Enthousiast begonnen ze het aan elkaar te vertellen. “Oh, wat is zo'n olifant fantastisch”, zei de eerste die de buik had gevoeld. “Het is een groot ruw ding wel zo groot als een tapijt”. “Nee”, zei degene die de slagtand had gevoeld, “Hij is nogal kort en erg hard”. “Jullie vergissen je alletwee”, zei de derde, die het oor gevoeld had. “De olifant is plat en dun als een groot blad”. “Oh nee, hoe komen jullie er bij”, zei de vierde die een poot had gevoeld, “Hij is krachtig en stevig zoals de stam van een boom”. En de vijfde die op de rug van de olifant geklommen was, zei: “Hij is net als een muur”. En de laatste blinde die de staart had vastgehouden zei: “Hij is net een touw”. Ze ruzieden en ruzieden en ze werden steeds bozer. Toen kwam er iemand die kon zien. “Jullie hebben allemaal gelijk”, zei hij. “Jullie hebben allemaal een stukje van de olifant onderzocht. Alle delen samen zijn de olifant”. Bron: Het verhaal is afkomstig uit India maar ook andere bronnen worden genoemd. Het spreekt zo tot de verbeelding dat het in tientallen vormen op internet te vinden is.


19

Verwerking Het verhaal presenteren aan anderen versterkt de leeropbrengst. De doelstelling: “onderzoeken vanuit welke perspectieven mensen waarnemen en interpreteren” wordt zo nog beter verankerd. We kunnen de groep verdelen in twee- of drietallen. Elk groepje gaat aan het werk met een ander medium om het verhaal van de olifant te vertellen. Ook is het belangrijk om na te denken over de doelgroep. We geven enkele voorbeelden maar natuurlijk zijn er ook andere manieren denkbaar. Media Power Point presentatie Filmpje (3min.) Stripverhaal Theater (diverse mogelijkheden)

Verhaal 2.

Doelgroepen Leerlingen van andere klassen (weekopening) Ouders via website (uploaden You Tube) Lezers schoolkrant of wijkkrant Andere jongeren of ouders (school, kerk, wijk)

De koning die van paars hield.

Bedoeling De leerlingen verwerken een verhaal dat illustreert dat mensen in verzet kunnen komen tegen onderdrukking en dat de vrijheid weer terugkomt. Tijdsduur - Voorbereiding 10 minuten. - Uitvoering 20 minuten. Achtergrond In het verhaal verzetten mensen zich tegen de koning en de soldaten die de vrijheid (bloemen in alle kleuren) willen beperken of helemaal willen afschaffen. De koning wil dat alles paars wordt omdat hij het wil. Het is een obsessie van hem en het volk wordt onderdrukt. Het is een aansprekend sprookje waarin iets vertelt wordt over goed en kwaad. Zoals in alle sprookjes, ligt de moraal er dik bovenop. Het roept veel reacties op bij leerlingen. Moeiteloos kunnen ze vergelijkingen noemen met de actualiteit of voorbeelden noemen uit de geschiedenis. De koning die zijn absolute macht wil doorvoeren. Alle mensen moeten op elkaar lijken. Alle mensen worden gelijkgeschakeld. Alle mensen moeten dezelfde smaak hebben en van dezelfde kleur houden. Stichting Vredeseducatie - Handleiding Vrede Express

20

Eenvormigheid wordt het devies. Daarnaast speelt het element van het verzet van een kleine groep mensen in de bergen een rol. De mensen die de andere kleuren willen bewaren en daarvoor streng gestraft worden. En tenslotte gaat het om de hoop die uit het verhaal spreekt. Ook aan dictaturen komt vroeg of laat een eind. Verzet van mensen is wezenlijk. Vrijheid is onstuitbaar.

Activiteit Vertel het verhaal of lees het voor. Verhaal In een heel ver land leefde een koning die alleen maar van paars hield. Het was een machtige, rijke koning met veel soldaten. Eerst ging het nog wel met zijn liefde voor paars. Maar na een paar jaar moest alles om hem heen paars zijn. Zelfs zijn onderbroek, zijn aardappelen en komkommers, zijn spinazie en zijn boterhammen moesten paars zijn. Er kon nauwelijks genoeg verf gevonden worden om de paleizen paars te schilderen. Alles wat een andere kleur had, werd paars. Ook de bloemen. Hij liet zijn knechten alle anders gekleurde bloemen weggooien. Tevreden en voldaan keek de koning vanaf een hoge toren over zijn rijk. Het leek echter wel of hij in de verte nog wat andere kleuren zag. Hij maakte zich daar verschrikkelijk boos om. Soldaten gingen erop af en gooiden de mensen in de gevangenis als ze ergens nog andere kleuren dan paars gebruikten. Op het laatst was alles paars in het land. Iedereen had paarse kleren aan en de kinderen gingen naar paarse scholen. Hoog in de bergen kweekten de mensen bloemen met andere kleuren. Ze waren bang dat ze de andere kleuren zouden vergeten. Toen de koning dat merkte, liet hij nog feller jacht maken op die andere kleuren. Soldaten arresteerden mensen. Ze staken alles wat een andere kleur had in brand. Ze rukten de bloemen uit de aarde. Ze gooiden ze op een kar en brachten ze naar een vuilnisbelt. De koning was tevreden met het resultaat. De meeste bloemen groeiden verder op de vuilnisbelt. Omdat ze met wortel en al waren uitgerukt. En toen er enkele weken later een grote wind opstak werden alle zaadjes over het hele land verspreid. Het ging regenen en de zon ging weer schijnen en overal groeiden bloemen met de prachtigste kleuren. De mensen kwamen uit hun huizen en dansten van plezier. Zo blij waren ze met al die kleuren. En de koning? Die is zich rot geschrokken van al die juichende mensen op straat. Samen met zijn soldaten heeft hij het land verlaten. En er is nooit meer iets van hen gehoord. Bron: De koning die alleen van paars hield door Ismail Kaya, NBLC, NOVIB en Aldus uitgeverij, Den Bosch.

Verwerking (Zie bij verwerking van het voorgaande verhaal “Hoe ziet een olifant eruit?”


21

8.

Verwerkingactiviteiten

Introductie Uit ervaring weten we dat bezoekers het fijn vinden om op bepaalde thema’s uit de tentoonstelling terug te komen. Sommige jongeren zijn nieuwsgierig naar een bepaald antwoord op een vraag of willen meer meningen van andere leerlingen horen bij een bepaald probleem. De eerste werkvorm “Maak je eigen voorpagina” is het meest geschikt als evaluatie (Zie voorbeeld aan het eind van dit hoofdstuk). Voor de begeleider is het ook zinvol om na te gaan of de verwachtingen van het bezoek zijn uitgekomen. Zijn de doelstellingen behaald wat betreft kennis en inzicht? Kunnen de jongeren zelf onder woorden brengen wat hun houding is ten aanzien van democratie, regels, samenwerken, ontstempelen? Is er iets veranderd? Is er een dilemma, een thema over verwerking dat hen geraakt heeft? De verwerkingactiviteiten in dit onderdeel zijn bedoeld om deze vragen te beantwoorden en vormen een verdieping van het leerproces.

Verwerkingsactiviteit 1.

Maak je eigen voorpagina

Bedoelingen Kinderen en jongeren evalueren het bezoek aan de Vrede Express met het maken van een voorpagina van een krant. Tijdsduur - Voorbereiding 15 minuten. - Uitvoering 45 minuten. Beschrijving Een boeiende manier om het bezoek aan De Vrede Express te verwerken is het maken van een voorpagina van een krant. Dit kan naar keuze individueel of in tweetallen gemaakt worden. Deze pagina bevat berichten, foto’s en teksten over de ervaringen van de jongeren. De voorpagina geeft ook gelegenheid aan de jongeren om zich te uiten. Want zo blijkt uit ervaringen, een bezoek aan de tentoonstelling roept ook veel emoties op. We maken de krant individueel, pas daarna worden de gedachten en ideeën met de andere deelnemers gedeeld. Activiteit Gebruik het werkblad van de voorpagina van de krant, dat aan het eind van dit onderdeel is opgenomen. Kopieer dit op formaat A3 papier (40 x 60 staand) om een krantenpagina te maken. Zo kunnen we de voorpagina’s later als poster ophangen. Vertel de deelnemers dat we een verslag gaan maken van het bezoek aan de tentoonstelling. Als eerste bedenken de deelnemers een naam voor de krant. Dat kan zijn “Karim’s Dagblad” of “De Gazet van Isabel”. De naam van de deelnemer moet in de naam van de krant zichtbaar worden. Vraag de deelnemers deze titel uit te voeren in hun eigen lievelingskleur(en). Zorg voor voldoende tekenmateriaal. Leg ook een serie foto’s uit kranten en tijdschriften neer en vraag de deelnemers een foto te kiezen, deze op de voorpagina te plakken en er vervolgens een onderschrift bij te bedenken. De volgende opdrachten en vragen kunnen worden verwerkt in de krant in de vorm van een kleur artikeltje, een foto-onderschrift of cartoon.


22

-

De begeleider kan naar eigen inzicht opdrachten veranderen of toevoegen. Rubrieken in de krant: o Naam (verwerk je eigen naam in de titel) o Datum o Een zelfportret tekenen o Vrijheid betekent voor mij… (zie vraag 17 routekaart) o Het weer vandaag o Als de democratie wordt afgeschaft … o Een puzzel met 3 beweringen: de uitkomst is een jaartal (zie vraag 11 routekaart). o Als ik minister president van Nederland ben, dan … o Noem 3 redenen om De Vrede Express te bezoeken o Ik geef de tentoonstelling het rapportcijfer … o Ik heb macht omdat ik….. (zie vraag 27-29 routekaart). o Wat is er allemaal nodig voor een democratie? o Zo ziet het land er uit waar ik gelukkig ben o Mijn vredeswens o De beste manier om je tegen pesten te verzetten o Mijn held of heldin o Wat hoort volgens jou het meest bij Nederland? (zie vraag 38 routekaart). o Mijn grootste vijand is…

De voorpagina’s worden in tweetallen besproken. De deelnemers stellen elkaar vragen. Vervolgens krijgen de deelnemers gelegenheid om ieder één of meer ‘artikelen’ uit de krant voor te lezen. Hang daarna de pagina’s op in het lokaal of het schoolgebouw en gebruik de resultaten eventueel voor het maken van een verslag. Is het bezoek aan de tentoonstelling geslaagd, vertel het dan aan anderen. Stuur een persbericht uit of schrijf een reportage met foto’s in de school- of buurtkrant om ouders en anderen te informeren. Stuur een verslag of een artikel ook naar de gemeente of de instantie die de tentoonstelling De Vrede Express heeft georganiseerd. Het wordt zeer gewaardeerd!


23

Naam van de krant

Datum

Foto of logo

Zo ziet het land er Mijn uit waar ik grootste gelukkig ben… vijand is….

Zelfportret Plak hier een grote foto die volgens jou met democratie te maken heeft. Maak er een onderschrift bij.

Het grootste stempel vooroordeel) over: meisjes, jongens, gehandicapten, ouderen…

Los de puzzel op:

Wanneer democratie wordt afgeschaft…

Mijn Held of Heldin

Drie redenen om de Vrede Express te bezoeken

Vrijheid betekent voor mij Het weer

Voordelen en nadelen van de democratie A. B. C. D. E. F. G. H.

Het kost geld. (P) Iedereen kan meedoen. (D) Het kost tijd. (M) Veel vergaderen. (F) Je hebt vrijheid van meningsuiting. (E) Je mag geloven wat je wil. (O) Je krijgt niet altijd je zin. (A) De macht is verdeeld. (G)

Opdracht: Vind 4 voordelen van de democratie. Zet de letter achter de goede antwoorden naast elkaar en lees van achter naar voren de geheime code.

Maak hier een puzzel of vertel een mop.

Plaats hier een foto.

De beste manier om je tegen pesten te verzetten Als ik minister president van Nederland ben, dan…………….

IK HEB MACHT OMDAT IK….

Plaats hier een foto.

Wat hoort het Mijn meest bij Nederland vredeswens: (zie routekaart nr. 38)

( zie routekaart nr. 27-29)


24

Ik geef de Vrede Express het cijfer…

Mijn grootste vriend is:


Vredesmachines maken

Introductie Uit gesprekken met kinderen en jongeren wordt duidelijk dat velen van hen oorlog spannend en gaaf vinden en vrede eentonig en saai. Deze reacties zijn ook wel te verwachten omdat we nu eenmaal meer documentatie over oorlog dan over vrede voorhanden hebben. Althans zo lijkt het. Natuurlijk, oorlog betekent actie, spanning en stoer, terwijl vrede als gewoon en alledaags ervaren wordt. Vrede is in onze taal een zelfstandig naamwoord. Vrede wordt vergeleken met bijvoorbeeld het begrip lente of zomer. Als iets dat je overkomt zonder dat je er om vraagt of er iets voor hoeft te doen. In sommige andere talen, zoals het Hebreeuws (shalom) of Arabisch (salaam) is vrede verbonden met een werkwoord. Vrede wordt gezien als heel maken, recht maken wat krom is. Doelstellingen: Leerlingen benoemen het begrip vrede. Leerlingen geven voorbeelden uit hun eigen leefwereld. Leerlingen onderzoeken het dilemma van kat en hond en maken een vredesmachine. Tijdsduur - Voorbereiding 15 minuten. - Activiteit 1. Wat is vrede? 15 minuten. - Activiteit 2. Vredesmachine ontwerpen 60 minuten Activiteit1. Wat is vrede? Onderzoek welke ideeën over vrede er in de groep leven. Hoe denken we over vrede? Welke woorden gebruiken we? Welke voorbeelden geven we? Vraag de deelnemers individueel op te schrijven wat vrede voor hen betekent. Om de gedachten nog meer te prikkelen kun je de deelnemers vragen, waar ze onvrede mee hebben. Draai het dan om: hoe kunnen we van deze onvrede weer vrede maken? Neem er de tijd voor. Geef aan dat ze het woord vrede kunnen betrekken op zichzelf en maak dan steeds grotere kringen: je familie, de school, de straat, het dorp, de stad, het land, de wereld. Verzamel alle woorden, tekeningen en zinnen over vrede op een wand. De deelnemers geven een toelichting en mogen vragen stellen aan elkaar. Al snel wordt duidelijk dat er heel veel ideeën over vrede leven. Vrede is vaak een beetje saai in de beeldvorming. Het is rustig, er is nooit rottigheid of ellende en er horen veel vredesduiven bij. Ook zijn veel deelnemers geneigd om vrede negatief te benoemen. Geen honger, geen discriminatie, geen schendingen van mensenrechten en martelingen, geen racisme, geen geweld op straat. Het is boeiend om dat om te buigen. Want we zouden ook kunnen zeggen: er is genoeg eten voor iedereen, mensen respecteren elkaar en de mensenrechten, en mensen waarderen elkaar omdat ze allemaal anders en uniek zijn. Dat klinkt al veel positiever.


25

Activiteit2. Vredesmachines maken Om een realistisch beeld van vrede te ontwikkelen, gaan we vredesmachines bouwen. Machines die van oorlog weer vrede maken en van onderdrukking weer vrijheid. Het kunnen hele ingewikkelde machines zijn maar ook hele eenvoudige. Als ze maar helpen om vrede te brengen. Bedenk eerst op wat voor manier je vrede kunt maken en wat voor soort machines je daarvoor nodig hebt. Maak een goede werktekening van je machine en leg uit hoe die werkt. Voordat we aan het ontwerp en het bouwen van een vredesmachine beginnen, kunnen we de fantasie en verbeelding prikkelen door jongeren het volgende probleem voor te leggen. Een familie heeft een kat en een hond, die altijd vechten. Als ze er niets op vinden, moet één van de dieren het huis uit. Dat is een groot probleem omdat de hond en de kat elkaar niet begrijpen. Wanneer de hond met zijn staart kwispelt, betekent dat rust, plezier en speelsheid. Een kwispelende staart betekent voor de kat: aanvallen! Teken wat die familie moet doen om aan dat vechten een einde te maken. Oplossingen Deze werkvorm is reeds vele malen met succes toegepast in de praktijk. Daar kwamen globaal de volgende oplossingen uit. Soms waren de oplossingen naïef, soms wreed. De ene keer klassiek, de andere keer zeer verrassend en creatief. Leerlingen komen met de volgende oplossingen: apart zetten, straffen, laten vechten, afleiden door te vermaken, opvoeden, kennis (meer van elkaar weten), één geeft zich over, van elkaar afhankelijk maken. Laat-ze-maar-vechten lijkt voor veel deelnemers een goede oplossing als ze elkaar maar niet erg verwonden. Daarvoor moeten eerst de tanden en de nagels verwijderd worden of er wordt onder toezicht van een scheidsrechter gevochten. Afleiding, bijvoorbeeld met spelletjes en extra lekkernijen, is voor de dieren een plezierige oplossing maar of het op de lange duur helpt, valt te betwijfelen. Veel kinderen en jongeren hebben, zo blijkt, grote verwachtingen van onderwijs en opvoeding. Een kind tekent de kat en de hond die naar de tv kijken, ze komen tot het inzicht dat er al zoveel geweld is, dat zij moeten proberen in vrede te leven. Sommigen suggereren een speciale school waar men vrede kan leren. Een aantal kinderen denkt dat het beter zal gaan als kat en hond meer over elkaar zullen lezen en daardoor meer begrip voor elkaar zullen krijgen. Een uitstekende oplossing lijkt het afhankelijk van elkaar maken. Een aantal deelnemers bedacht slimme middelen om kat en hond elkaar te laten voeden. Bijvoorbeeld: de kat kan alleen maar eten als de hond een knop indrukt en omgekeerd. Resultaten Stel voldoende materiaal beschikbaar of vraag de leerlingen materialen van huis mee te nemen om hun vredesmachine te bouwen. De resultaten kunnen in de school of elders tentoongesteld worden. Vraag een ‘deskundige’ jury de machines te beoordelen en bedenk een prijs voor de beste machine.


26


Vrijheid en regels maken

In mensen, klein en groot, leeft een diep verlangen naar vrijheid. Om te kunnen denken en te handelen naar de eigen wil en verlangens. Daar is niets mis mee, maar wanneer alle mensen hun vrijheidsdrang willen waarmaken en er niemand meer rekening houdt met andere mensen en met de aarde, wordt het een puinhoop. Daarom moeten er afspraken worden gemaakt. Regels om vrijheid mogelijk te maken. Regels die kansen bieden en mensen voor elkaar en de overheid beschermen. Doelstelling De leerlingen onderzoeken vrijheid vanuit het gezichtspunt van samenwerken en regels maken. Tijdsduur - Activiteit 1. Wat is vrijheid? Voorbereiding: 15 minuten - Activiteit 2. De Vrijheidsboom Voorbereiding: 30 minuten - Activiteit 3. Schoolregels Voorbereiding: 30 minuten Activiteit 1.

Wat is vrijheid?

Introductie Uit een enquête onder kinderen en jongeren bleek dat zij een behoorlijk naïef beeld van vrijheid hebben. De volgende omschrijvingen waren favoriet. Vrijheid betekent geen regels, geen zeurende ouders, alles kunnen doen waar je zin in hebt, vakantie, veel geld hebben en nooit meer naar school. Een enkeling legde de relatie met mensenrechten, oorlog, het wereld natuurfonds en mensenrechten. Pas bij nadere beschouwing en doorvragen bleek dat ook scholieren zich bewust zijn van het feit dat vrijheid zonder grenzen niet bestaat. Dankzij grenzen, regels, afspraken en wetten ontstaat een kader waarin vrijheid beleefd kan worden. Vrijheid wordt individueel heel verschillend beleefd. Daardoor kunnen ook spanningen ontstaan. Soms hebben mensen het idee dat deze spanningen niet wenselijk zijn. Maar spanningen en zelfs conflicten over de beleving en begrenzing van vrijheid zijn noodzakelijk. Vrijheid is immers geen vaststaande realiteit. Het is voortdurend in beweging. Daarom zijn spanningen en conflicten nuttig. Ze brengen mensen er toe over vrijheid na te denken en nieuwe grenzen te zoeken of nieuwe afspraken te maken. Denk aan de regels in de klas, de afspraken in het buurthuis, de spelregels in de sport, de regels in het verkeer, de wetten die worden getoetst door rechters wanneer burgers in hun vrijheid aangetast worden. Opdracht Stel het thema vrijheid aan de orde door de deelnemers te vragen voor zichzelf op te schrijven wat dat betekent. Daarna is de eerste stap dat ze dit met een andere deelnemer bespreken. En vervolgens in de grote groep. Inventariseer de definities en ideeën bij vrijheid en probeer aan de hand van bovenstaande introductie door te vragen. Probeer helder te krijgen dat alle mensen een drang tot vrijheid hebben maar dat er afspraken en regels nodig zijn om dit te beleven. Stichting Vredeseducatie - Handleiding Vrede Express

27

Activiteit 2.

De vrijheidsboom

Introductie Vrijheid heeft twee kanten. Het is een diep verlangen in mensen om vrij te zijn. Maar veel mensen zijn er ook bang voor. Daarom is het zinvol om vrijheid samen te maken. Je bent pas werkelijk vrij wanneer de ander zich ook vrij voelt. Dan heb je allebei de ruimte. Dat is de basis van een humane samenleving. Mensen zijn vrij wanneer ze met andere mensen vrij kunnen leven. Opdracht We gaan onderzoeken hoe wij vrijheid beleven en gebruiken daarvoor de metafoor van de Vrijheidsboom. Op het werkblad “Waar zit jij in de boom?” zien we dat mensen allemaal heel verschillend omgaan met vrijheid. Sommige zijn waaghalzen, anderen voorzichtig. Een enkeling is ergens boos om of juist heel blij. Er zijn mensen die erg graag samenwerken maar er zijn ook mensen die het heerlijk vinden om iets alleen te doen. Elke deelnemer krijgt een kopie van het werkblad met daarop de vrijheidsboom. Geef met het werkblad een toelichting en de mogelijkheid om vragen te stellen. Individueel zoeken we een antwoord op de volgende vragen: 1. Wat past het beste bij jou als het om vrijheid gaat? Waar zit je dan in de boom? 2. Wat past helemaal niet bij jou als het om vrijheid gaat? Waar zit je dan in de boom? Geef de leerlingen de tijd om de vragen te beantwoorden. Sommige kinderen vinden het niet gemakkelijk. Stimuleer hen goed naar de plaat en de emoties te kijken en dan een keuze te maken. Geef leerlingen de ruimte om zelf te bepalen of de vragen te betrekken op de situatie van de school of de club. Bespreek daarna de uitkomsten in tweetallen. Vraag na enige tijd wie er in de groep iets van wil zeggen. Het zal voor de meeste kinderen geen verrassing zijn.

Activiteit 3.

Schoolregels

Introductie Overal waar mensen samenleven en samenwerken zijn regels. Om boven tafel te krijgen wat er allemaal komt kijken bij vrijheid en regels, onderzoeken de leerlingen de schoolregels. Deze werkvorm sluit aan bij de opdrachten in de Vrede Express: Welke schoolregel zou je willen afschaffen? En: Wat is voor jou de belangrijkste schoolregel? Opdracht We beginnen met enkele schoolregels van andere scholen op het werkblad. Gemakkelijk aan te vullen door internet te doorzoeken op schoolregels. We kunnen de vraag stellen: zou jij op deze school willen zitten? Waarom wel en waarom niet? Welke regels zou je willen afschaffen? Bespreek ook de gevolgen. Geef de leerlingen vervolgens de opdracht om de regels van de eigen school te inventariseren en te onderzoeken. In kleine groepjes kunnen diverse onderzoeksvragen aan de orde komen. We hebben een tiental vragen opgenomen op het werkblad, opgenomen aan het eind van dit onderdeel. Er zijn uiteraard meer onderzoeksvragen te bedenken en dat zal gaandeweg het onderzoek ook wel naar


28

boven komen. Stimuleer de leerlingen nieuwe vragen op te schrijven en zo mogelijk naar antwoorden te zoeken. De leerlingen schrijven een verslag van het onderzoek en kunnen daarbij de volgende vragen betrekken. -

Vind je dat leerlingen genoeg inspraak hebben gehad bij het maken van regels?

-

Welke regels zou je willen veranderen?

Conclusie Probeer met elkaar tot conclusies te komen, dat kan uitmonden in een voorstel om bestaande regels te schrappen of nieuwe regels in te voeren. Ga met elkaar na welke stappen er gezet moeten worden. Dat is een ingewikkeld maar zeer leerzaam proces waarin leerlingen, zonder dat het woord valt, zich bekwamen in democratische vaardigheden.


29

Waar zit jij in de Boom? Bron: Jeugdwerkbureau Lava Arnhem.


30

Voorbeelden regels anderen scholen Schoolregels ● ● ● ● ● ● ● ● ● ●

Regel 1 - We hebben respect voor elkaar en andermans spullen. Regel 2 - We zijn vriendelijk en praten op een normale toon tegen elkaar. Regel 3 - We pesten elkaar niet. Regel 4 - Ruzie lossen we op door met elkaar te praten. Regel 5 - Iedereen hoort erbij. Regel 6 - We maken niets met opzet kapot. Regel 7 - We houden ons aan de pleinregels. Regel 8 - We lopen in de gangen en gaan achter elkaar de trap op en af. Regel 9 - We houden ons eigen gebouw graag mooi en schoon. Regel 10 - Laat een gebruikte ruimte achter zoals we hem graag zouden vinden.

1. Samen belangrijk zijn…dát is pas fijn! Belangrijk dat is iedereen Al ben je groot of klein Iedereen is hier gelijk Je kunt jezelf echt zijn Wij vinden iedereen hier op school even belangrijk. Iedereen mag daarom meedoen. We praten mét elkaar en niet over elkaar. Als er iemand tegen ons praat, kijken we diegene aan en luisteren we. We denken eerst na, voordat we iets zeggen. We tonen respect, geven elkaar complimenten en delen als een ander iets tekort komt. Ook als we chatten op internet, gebruiken we nette taal. Open pas je mond, als je weet wat er uit komt! Ik mag niet meedoen, dat is niet fijn! Hoe meer kind'ren, hoe meer gein! Als iemand tegen je praat, luister dan waarover het gaat! Praat mét elkaar, niet over elkaar! Respecteren kun je leren! Samen delen, samen spelen! Een compliment kost geen cent! Als je chat doe je dat net!

2: Zorgen voor elkaar is goed, laat zien dat je dat doet Ik zorg voor jou, Jij zorgt voor mij Wij zorgen voor elkaar Een ander heel goed helpen Is een super mooi gebaar Wat begint als een geintje, ...een duw of een trap. Eindigt vaak met ruzie, dat komt er van zo'n grap! Loop met je fiets op het plein, dat vindt iedereen fijn! Elkaar helpen doe je vaak, want dat is een goede zaak! Lukt het niet zoals het moet, een ander weet het vast heel goed! Problemen los je op met elkaar, lukt het niet, roep dan je juf of meester maar! Verliezen hoort bij het spel... wees sportief, weet je wel! Heeft iemand soms verdriet, help hem dan als je het ziet. Stop hou op! ABC, stop ermee! Als iemand zegt 'stop', dan houd je op! Ook digitaal gedragen wij ons normaal! (internet, mobiele telefoon) Wie pest doet niet goed z'n best!


31

Onderzoeksvragen Schoolregels 1. Wat zijn de regels bij jou op school of op de club? 2. Voor wie zijn ze bedoeld? (leden, alle leerlingen, ouders, juffen en meesters, leerlingen groep 7 en 8) 3. Gelden de regels voor in de klas, de gang, plein, schoolkamp of voor in gymzaal? 4. Hoe zijn ze opgeschreven? Negatief of positief? (negatief: je mag niet… verboden om …. Of positief: geef elkaar eens een compliment…) 5. Waar kun je de regels vinden? (schoolgids, in het lokaal, de ingang, op het plein of hek van de school) 6. Gaan de regels over omgaan met elkaar of omgaan met apparatuur en het materiaal of over al deze zaken? 7. Wie heeft de regels opgesteld? 8. Zijn de leerlingen er bij betrokken geweest? 9. Wie zorgt er voor dat iedereen zich aan de regels houdt? 10. Wat gebeurt er als iemand de regels overtreedt? 11. Zijn er regels die nergens op slaan volgens jou? 12. Wat moet je doen om bepaalde regels te veranderen?


32


Gewoon en Vreemd

Introductie Alle mensen zijn anders. Soms is dat vreemd omdat je de gewoonten van de ander niet kent. Andersom is dat ook zo. Wij zijn anders in de ogen van de ander. Deze vaststelling en levenservaring is voor het samenleven in een democratie van groot belang. Accepteren dat de ander anders is en soms ook vreemd, omdat je je realiseert dat het andersom ook zo kan zijn. Accepteren wil zeker niet zeggen, dat elke culturele of godsdienstige uiting ons onverschillig zou moeten laten. Of dat er geen sprake zou kunnen zijn van kritische houding ten aanzien van de levensstijl of levenskeuzen van de ander. Ook de conflicten die het “anders zijn”oproept, zijn heel normaal in een democratie. Bepalend is hoe mensen met deze conflicten omgaan. Versterken ze vooroordelen of haat? Versterken ze het Zij – Wij denken? Dat gaat ten koste van de democratie. Wanneer verschillen worden benoemd en conflicten bespreekbaar zijn en vreedzaam worden opgelost, dan is dat een versterking van de democratie. Doelstellingen Leerlingen benoemen de begrippen gewoon en vreemd. Leerlingen geven voorbeelden uit hun eigen leefwereld. Leerlingen ontdekken dat wat de één vreemd vindt, de ander heel gewoon kan vinden. Leerlingen leggen verbanden met andere gewoonten en ontwikkelen hiervoor respect. Leerlingen maken panelen, ontwerpen en illustreren bordjes. Tijdsduur - Activiteit 1. Wat is gewoon en wat is vreemd Voorbereiding: 15 minuten - Activiteit 2. Zelf een voorbeeld maken van Gewoon en Vreemd Voorbereiding: 30 minuten - Activiteit 3. Tentoonstelling Gewoon Vreemd Voorbereiding: 30 minuten Activiteit 1. Wat is gewoon en wat is vreemd? Introduceer de woorden gewoon en vreemd. Schrijf ze op het bord en doe iets vreemds. Trek een jas aan, je schoenen uit of doe een pet op. De leerlingen zullen direct reageren. Vreemd is dat! Vreemd is niet gewoon. Het is in onze ogen niet normaal. Het is anders dan we gewend zijn. Iedereen kent de kreet “Doe normaal!” Maar wat is normaal? Wat in de ene cultuur ‘gewoon’ is, vindt men in de andere cultuur ‘vreemd’. Daar is niets vreemds aan. Het hoort bij mensen en groepen. Mensen behoren tot allerlei groepen die allemaal eigen groepskenmerken hebben. Wat we gewoon of vreemd vinden, hangt heel sterk van onze opvoeding af. Wanneer ouders en andere opvoeders kinderen voortdurend vertellen wat gewoon en wat vreemd is, gaan we dat als normaal beschouwen. Daar is niets mis mee omdat we overal wel het liedje ‘Zo zijn onze manieren’ kunnen zingen. Maar wanneer gewoon synoniem wordt met ‘goed’ en vreemd met ‘slecht’ wordt het al moeilijk, omdat we dan gaan oordelen. Oordelen worden gauw vooroordelen. Alle mensen uit die groep krijgen dan een stempel en daar kunnen ze heel veel last van hebben. Stichting Vredeseducatie - Handleiding Vrede Express

33

Geef de leerlingen twee stemkaartjes, een groen en een geel kaartje. Laat hen op het ene kaartje “Gewoon” schrijven en op het andere kaartje “Vreemd”. Lees vervolgens de onderstaande situaties of ‘gewoonten’ voor en vraag de leerlingen te kiezen door het kaartje op te steken. Na elke situatie krijgen twee leerlingen de kans om hun mening toe te lichten. Gebruik de cursieve teksten onder de beweringen als toelichting. Beweringen Gewoon en Vreemd - Als je vies bent in bad stappen. In Japan vinden heel veel mensen het vies om in je eigen vuile water te gaan zitten. Ze wassen zich eerst en nemen dan een bad. (Wat denk je van een modderbad?) - Frikadel eten. Veel Joden, moslims en Hindoes zullen nooit varkensvlees eten. - Met vork en mes eten. De meeste mensen op de wereld eten anders, bijvoorbeeld met stokjes of met de hand. - Als je een cadeautje krijgt, is het beleefd om het uit te pakken en te zeggen dat je er blij mee bent. Als je iemand in Indonesië een cadeautje geeft, is het beleefd om dat niet uit te pakken waar de gever bij is. - Vijf keer per dag bidden. Veel christenen, Joden en moslims bidden zeker vijf keer per dag. Nog meer beweringen Gewoon – Vreemd Een kind met twee moeders of een kind met twee vaders. Met je handen eten. Eén avond in de week geen tv. Ringen in je tepel. Jongens met lang haar. Meisjes die op voetbal zitten. Opstaan voor oudere mensen in de bus of trein. Een hoofddoekje dragen. Geen vlees eten. Met slangen knuffelen. Naakt zwemmen. Geen toiletpapier gebruiken. Naar de kerk gaan. Sla op je boterham. Iets stelen in een winkel. Op de fiets de wereld rond.


34

Activiteit 2.

Zelf een voorbeeld maken van gewoon of vreemd

De leerlingen zoeken naar voorbeelden die voor henzelf heel gewoon zijn maar voor anderen vreemd kunnen zijn. Er kunnen streekgebonden voorbeelden zijn of zelfs bepaalde familiegebruiken, bijvoorbeeld op het gebied van kleding, godsdienst, eetgewoonten en dergelijke. Bedenk iets dat je zelf vroeger vreemd vond, maar nu heel gewoon (andersom kan ook). Bedenk iets dat men (bijvoorbeeld je opa of oma) vroeger gewoon vond, maar tegenwoordig vreemd vindt. De leerlingen maken vervolgens een bordje met daarop het voorbeeld van Vreemd of Gewoon. Op het bordje schrijven ze een bewering of gewoonte die Gewoon of Vreemd gevonden kan worden. Zo mogelijk maken ze ook een toelichting met een illustratie op de achterkant. -

Wanneer de bordjes klaar zijn worden ze eventueel geplastificeerd (lamineerapparaat). Teken eventueel een groot model voor- en achterzijde met inhoud op het bord als voorbeeld.

Activiteit 3. Gewoon – Vreemd tentoonstelling Vertel de leerlingen dat ze een tentoonstelling gaan maken. De bordjes worden in de hal van het schoolgebouw gehangen op panelen met de teksten ‘Gewoon – Vreemd’. De panelen, deuren of platen moeten onderverdeeld worden in de categorieën Gewoon en Vreemd. De bezoekers krijgen de opdracht: Wat vind jij? Hang de bordjes bij gewoon of vreemd. De bordjes kunnen voortdurend wisselen, afhankelijk van de personen die langskomen. Het is letterlijk “De bordjes verhangen”.


35


Vooroordelen

Introductie Alle mensen hebben vooroordelen. Ze worden er niet mee geboren maar ze hebben ze geleerd van hun ouders, van de tv, uit de krant. Vooroordelen zijn niet waar. Het zijn meningen. Vooroordelen kunnen heel problematisch zijn voor mensen en groepen. Welke vooroordelen hebben we en wat kunnen we er aan doen? Doelstellingen: Leerlingen kennen het begrip vooroordeel. Leerlingen begrijpen dat een vooroordeel een mening is en geen feit. Leerlingen geven voorbeelden van vooroordelen uit hun eigen leefwereld en uit de -

maatschappij. Leerlingen ontmaskeren vooroordelen.

Tijdsduur - Activiteit 1. Quiz Voorbereiding: 30 minuten - Activiteit 2. Het stempel van mensen afhalen Voorbereiding: 30 minuten - Activiteit 3. Vooroordelen ontmaskeren Voorbereiding: 15 minuten Activiteit 1. Quiz Het begrip vooroordeel wordt in verband gebracht met de begrippen waar - niet waar en feit en mening. Leg uit wat een vooroordeel is. Maak eventueel gebruik van onderstaande omschrijving. De leerlingen geven hun oordeel over een aantal beweringen. Hiervoor gebruiken ze het groene kaartje en het gele kaartje. Op het groene kaartje schrijven ze: “Geen Vooroordeel”. Op het gele kaartje schrijven ze: “Vooroordeel”. Vervolgens leest u een vraag. De leerlingen geven hun mening door een kaartje omhoog te steken. De lijst met vragen is opgebouwd van eenvoudig naar moeilijk. Afhankelijk van het niveau van de leerlingen en de beschikbare tijd kan gekozen worden uit de lijst met beweringen. Wat is een vooroordeel? Een vooroordeel is een voorbarig oordeel, niet gebaseerd op feiten. Een vooroordeel is niet waar of maar voor een heel klein deel waar. Een vooroordeel is een vergissing. Vooroordelen over groepen mensen kunnen zeer negatieve gevolgen hebben. Vooroordelen zetten mensen aan tot haat tegen anderen. Mensen worden niet met vooroordelen geboren. Mensen hebben vooroordelen geleerd, van televisie, ouders, negatieve ervaringen, vrienden enz. Vooroordelen kun je ook afleren wanneer je de ander beter leert kennen en door ontmoeten.


36

Vooroordelen beweringen Iedereen kan zich vergissen. Het is geen vooroordeel. Het is een feit. Het geldt voor alle mensen. Niemand is perfect. Roken is ongezond. Het is geen vooroordeel. Het is een feit. Het staat vast dat roken niet goed is voor je hart en je longen. Duitsers zijn onbetrouwbaar. Het is een vooroordeel. Overal wonen betrouwbare en onbetrouwbare mensen. Vluchtelingen zijn profiteurs. Het is een vooroordeel. Mensen vluchten voor oorlog en geweld of als oogsten mislukt zijn. Nederlanders zijn gierig. Het is een vooroordeel. Er zijn wel gierige Nederlanders maar niet allemaal. Sommige jongens, die hun hoofd kaal scheren zijn agressief. Het is geen vooroordeel. Sommige jongens willen graag agressief overkomen maar anderen kunnen heel zachtaardig zijn. Er is te weinig voedsel op in de wereld. Het is een vooroordeel. Er is genoeg voedsel op aarde maar het is oneerlijk verdeeld. Rijke mensen zijn gierig. Het is een vooroordeel. Soms wel maar er zijn ook rijke mensen die geld weggeven. Sommige buitenlanders discrimineren. Het is geen vooroordeel. Overal waar mensen samenleven, komt discriminatie voor. Nederlanders zijn goede voetballers. Het is een vooroordeel. Er zijn winnaars en verliezers. Jongens die aan ballet doen zijn slappelingen. Het is een vooroordeel. Je moet juist heel sterk zijn om te kunnen dansen. Alle mensen hebben rood bloed. Het is geen vooroordeel, het is een feit. Meisjes kunnen niet voetballen. Het is een vooroordeel. Veel meiden zijn keigoed in voetballen en andere sporten. Surinamers kunnen goed dansen. Het is een vooroordeel. De meeste kunnen heel goed dansen, maar dat geldt niet voor alle Surinamers. Mannen zijn niet zo goed in huishoudelijk werk als vrouwen. Het is een vooroordeel. Sommige mannen maken er een rotzooi van, net als sommige vrouwen. Homoseksualiteit is een ziekte. Het is een vooroordeel. Vroeger dacht men zo en sommige mensen denken het nog steeds.


37

Kinderen die koffie drinken krijgen rood haar. Het is een vooroordeel. Koffie is niet supergezond en daarom verzinnen ouders wel eens dit smoesje. Kinderen die goed kunnen leren, zijn saai. Het is een vooroordeel. Sommige kinderen die goed kunnen leren zijn saai. Anderen helemaal niet. Het hangt er maar van af hoe je het bekijkt. Kleine kinderen lusten geen spruiten. Het is een vooroordeel. Want er zijn uitzonderingen. Sommige kleine kinderen zijn er gek op. Vrouwen kunnen beter voor kinderen zorgen dan mannen. Het is een vooroordeel. Mannen kunnen ook goed voor kinderen zorgen. Ze kunnen hen alleen niet de borst geven. Rijke mensen zijn gelukkig. Het is een vooroordeel. Wanneer je mensen vraagt wat ze het liefste willen, dan kiezen ze voor vriendschap, gezondheid en liefde. Asielzoekers komen naar ons land vanwege het geld. Het is een vooroordeel. Veel mensen die vluchten worden bedreigd met de dood in hun eigen land. Ze worden vervolgd om hun geloof of politieke overtuiging. Minder buitenlanders betekent minder werkloosheid. Het is een vooroordeel. Door de groeiende welvaart hebben we nog meer buitenlanders nodig. Er komen zelfs verpleegsters uit Roemenië en computerdeskundigen uit India. Activiteit 2.

Het stempel van mensen afhalen

Introductie Het is handig om mensen in hokjes in te delen. Dat maakt onze wereld wat minder ingewikkeld. Elke dag ontstaan er weer nieuwe groepen, die een stempel krijgen opgedrukt. Van sommige stempels komen mensen niet zo gemakkelijk af. Dat gehandicapten zielig zijn en vluchtelingen profiteurs, bijvoorbeeld. Mensen die we nauwelijks kennen, krijgen gemakkelijker een stempel dan mensen die we heel goed kennen. Stempels veranderen pas wanneer we die onbekende mensen ontmoeten. Het Oudnederlandse woord voor keurmerk of stempel is terug te vinden in het begrip “ontmoeten”. Een stempel werd een “moet of mot” genoemd. Ontmoeten betekent dus hetzelfde als ontstempelen. Het stempel van iemand afhalen. Activiteit De deelnemers gaan op zoek naar stempels. In hun hoofd, in kranten, tijdschriften of op internet. Het gaat dan om woorden of een korte zin die we gebruiken om mensen een stempel te geven. En meestal is dat niet zo positief. Het is misschien even denken maar dan komen er ook tientallen te voorschijn. -

Van internet zijn allerlei modellen van stempels te kopiëren (Google “stempel” als afbeelding). De vooroordelen worden in de stempels verwerkt.


38

-

De stempels kunnen gepresenteerd worden in een tentoonstelling of in een Power Pointpresentatie, waarin ze ook ontstempeld kunnen worden.

Ontmoeten We laten het niet bij stempelen. We gaan ook gegevens verzamelen om te ontstempelen. Dat kan op verschillende manieren. Gehandicapten met het stempel “zielig” kunnen we ontstempelen door er één te ontmoeten. In het echt of via belangenverenigingen van gehandicapten. Vraag wat zij van het stempel vinden. Wat ze doen om er van af te komen. Vluchtelingen met het stempel “profiteurs” kunnen we ontstempelen door een vluchteling te ontmoeten en contact op te nemen met de werkgroep vluchtelingenwerk in de gemeente. Luister naar hun verhaal en vraag hoe we hen kunnen ondersteunen om van stempels af te komen. Poster maken Het is uitdagend om een bijzondere poster te maken over (ont)stempelen. De leerlingen kunnen zich alles bedenken bij (ont)stempelen. Indien ze meer inspiratie op willen doen, download dan de catalogus van de Europese posterwedstrijd tegen Stereotypen. Daar staan tientallen voorbeelden in van verrassende en leerrijke posters.

http://bit.ly/g0Cylp

Activiteit 3. Vooroordelen ontmaskeren In deze werkvormen worden vooroordelen ontmaskerd uit twee stripverhalen over discriminatie. Deel de twee stripverhalen (op de volgende pagina’s weergegeven) uit en vraag aan de leerlingen om in drietallen de vooroordelen op te zoeken en te weerleggen met zoveel mogelijk feiten. De leerlingen proberen tot overeenstemming te komen en noteren de uitkomsten. Blijf in de weken, nadat de werkvorm is uitgevoerd, samen met de leerlingen alert op vooroordelen die bijvoorbeeld in krantenartikelen verschijnen.


39

Uit: ‘Racistisch? Ik!?’ Europese Gemeenschappen DG Voorlichting 1998


40

Uit: ‘Racistisch? Ik!?’ Europese Gemeenschappen DG Voorlichting 1998


41

9. Teksten tentoonstelling Vrede Express In dit onderdeel zijn de teksten van de tentoonstelling De Vrede Express opgenomen. Samen met de opdrachten van de routekaart hebben leerlingen de hele tentoonstelling compleet. Dat is handig wanneer ze iets willen opzoeken, uitzoeken of vergelijken. 1. Pas op voor het het afstapje Achter de klep: De meeste mensen lezen hier: Pas op voor het afstapje. Dat staat er niet. Vergissen is menselijk. 2. Alle mensen zijn gelijk. Alle mensen zijn verschillend. 3. Is het eerlijk om iedereen gelijk te behandelen? 4. Artikel 1 van de Grondwet Alle mensen in Nederland moeten in gelijke gevallen gelijk behandeld worden. Het mag niet uitmaken of je een jongen of een meisje bent, wat je huidkleur is en wat je gelooft. Discriminatie is verboden. 5. Democratie

Geen democratie

Niet vechten maar praten Samen regels maken Ieder zijn eigen mening

Protesteren is verboden Jongens zijn de baas Eén geloof

6. Voorpagina Algemeen Handelsblad van vrijdag 10 mei 1940 7. 1940 Democratie werd afgeschaft in Nederland. De Nederlandse regering werd vervangen. Joden werden gediscrimineerd. Demonstreren werd verboden. Journalisten mochten niet meer schrijven wat ze wilden. Het uithangen van de Nederlandse vlag werd verboden. Politieke partijen werden verboden, behalve de N.S.B. 8. Op 2 mei 1942 moesten alle Joden vanaf 6 jaar een gele ster dragen op hun kleding. Zo waren ze als aparte groep herkenbaar voor andere mensen. Het was makkelijker bij het discrimineren. 9. Jodenvervolging in de Tweede Wereldoorlog Joden moeten hun fietsen inleveren. Joden mogen niet naar de bioscoop. Joden mogen niet meer sporten. Telefoneren is voor Joden verboden. Het park is voor Joden verboden. Joden mogen niet meer naar de kermis. Zwembaden zijn voor Joden verboden. Joden mogen niet meer naar de slager. 10. Alle antwoorden zijn goed.


42

1 juli 11 november 5 mei 15 augustus

afschaffing van de slavernij einde van de Eerste Wereldoorlog Nederland is weer een democratie bevrijding van Nederlands Indië

11. In de Tweede Wereld oorlog was er Democratie betekent Er is geen beter land dan Nederland

democratie(100) één leider (40) feit (200)

geen democratie (1000) samen regels maken (45) mening (900)

12. De code van het cijferslot is 1945. 13. Waar zet jij je voor in? Ik zet me in voor anderen. A. Wereld Natuur Fonds B. Leerlingen die gepest worden C. Sportclub D. De sfeer in de groep E. Mijn vriend of vriendin F. Vrede G. Mijn oma of opa Ik zet me alleen in voor mezelf. Laten we de vraag eens omdraaien. Wie zet zich in voor jou? Je moeder of je vader Leraren Je opa of oma Je vriend of vriendin De buurtwerker De politie 14. Weegschaal: Democratie - Geen Democratie Eén leider beslist Samen beslissen Vrijheid van godsdienst Iedereen moet hetzelfde geloven Jouw mening telt niet Vrijheid van meningsuiting 15. Schoolregels Top 5 A. Niet pesten B. Snoepen alleen in de pauze C. Niet discrimineren D. Telefoon thuislaten E. Niet roddelen 16. Welke regels zou je willen afschaffen. 17. Stellingen: Je mag een politieagent niet uitschelden. Ik vind dat je alles moet kunnen zeggen wat je denkt. Computers op school hebben meestal een filter. Ik vind dat je zelf moet kunnen bepalen welke internetsites je bezoekt.


43

Demonstreren mag, maar niet met geweld. Ik vind dat je in een democratie tegen de democratie mag protesteren. 18. Minder dan 8 blauwe stippen Je vindt het goed dat er regels zijn, ook als die jouw vrijheid kleiner maken. 8 t/m 12 blauwe stippen Je wilt veel vrijheid maar regels zijn wel nodig. Meer dan 12 blauwe stippen Jij wilt het liefste zelf bepalen wat goed voor je is. 19. Dromenvanger: Er zijn indianen die dromenvangers boven hun bed hangen zodat ze niet gaan dromen over nare dingen. Rozenkrans: Er zijn rooms-katholieken die met een rozenkrans bidden tot Maria. Levensparels: Er zijn christenen die deze levensparels gebruiken om aan God te denken. Koran: Er zijn moslims die de koran lezen. Chamsa: Er zijn Joden en Arabieren voor wie dit een gelukssymbool is. Tasbih: Er zijn moslims die met een tasbih Allah prijzen. Bijbel: Er zijn christenen die de bijbel lezen. Probleempoppetjes: Er zijn kinderen van Maya-indianen die hun problemen vertellen aan poppetjes, die ze onder hun kussen leggen. Ze hopen dat de problemen de volgende dag opgelost zijn. 20. Plagen

Pesten

Het gebeurt zo maar. Iedereen is wel eens het slachtoffer. Iemand voor de gek houden. Jullie zijn even sterk. Iedereen kan er om lachen.

Het gebeurt met opzet. Het overkomt steeds hetzelfde kind. Iemand dissen of kwetsen. De ander is zwakker dan jij. Niet iedereen vindt het leuk.

21. Steeds wordt jouw vriendin gepest. Ze wordt belachelijk gemaakt, haar tas wordt gepikt en er wordt over haar geroddeld op MSN. Iedereen ziet het maar niemand grijpt in. Jij wilt dat het pesten stopt.

Jouw plan

Jouw manier

Je doel

Jullie vriendschap

Het resultaat

Je durft niks te doen. Ze moet Je wacht af. maar voor zichzelf opkomen.

Je doel bereik je niet. Je vriendschap Wordt minder.

Je blijft bang.

Je zegt tegen haar dat je het rot vindt.

Je troost haar.

Je doel bereik je niet. Je blijft vrienden.

Je voelt je samen rot.

Je zegt tegen de pesters dat ze moeten stoppen.

Je neemt risico.

Je doel bereik je misschien.

Je vriendschap wordt Je hebt een goed sterker. gevoel.

Je gaat naar een volwassene.

Je zoekt hulp.

Je doel bereik je misschien.

Je vriendschap wordt Je hebt je best sterker. gedaan.


44

22. Je mag van je ouders samen met je zus beslissen waar jullie met vakantie naar toe gaan. Je zus wil een vliegreis naar Spanje. Jij wilt een zeiljacht huren en naar Terschelling varen.

Jouw plan

Jouw manier

Je doel

Jullie vriendschap

Het resultaat

Je offert je op. Jullie gaan naar Spanje.

Je geeft toe.

Je bereikt je doel niet.

Je blijft vrienden.

Je zus blij, jij niet.

Je geeft je zus beltegoed van € 25,- als ze jouw zin doet.

Je koopt haar om.

Je bereikt je doel.

Je blijft vrienden.

Allebei blij maar het kost je geld.

Je gaat op zoek naar een vakantiebestemming die jullie allebei wel willen.

Je gaat overleggen en sluit een compromis.

Je bereikt je doel niet.

De band met je zus wordt beter.

Allebei een beetje blij.

Je wordt boos en zeurt net zolang tot jij je zin krijgt.

Je zet de familie onder druk.

Je bereikt je doel.

De band met je zus wordt slechter.

Jij blij maar de sfeer is verpest.

23. Tip top 5 voor verzet tegen pesten. A. Het slachtoffer laten merken dat je weet van het pesten. B. Niet meer lachen om de grappen van de pester. C. Stickers maken tegen pesten. D. Er over praten met je ouders. E. Een vriend of vriendin zoeken die er ook iets aan durft te doen. 24. Parabel van “De kinderen met de lange armen”. 25. Kiezen of delen Verdeel samen de taart. De één mag snijden. De ander mag als eerste kiezen. 26. winnaar – winaar winnaar – verliezer verliezer – verliezer 27. De macht van de slimste: diploma computervirus verspreiden goed kunnen overtuigen

De macht van de rijkste: iemand omkopen zakgeld verhogen wapens kopen

28. De macht van de baas: bekeuring geven leerling schorsen speler het veld uitsturen

De macht van de sterkste: wegduwen en voordringen hard kunnen lopen iemand slaan

29.


45

Wat voor soort macht heb jij? 30. Wie ben jij? Ik ben eerlijk. Ik ben jaloers. Ik durf voor mijn eigen mening uit te komen. Ik help graag anderen. Ik vind mezelf stoer. Ik ben tevreden met mijn uiterlijk. 31. Maak samen een nieuw gezicht. 32. Bij welke groep hoor jij? 33. Varkensvlees eten. Veel Moslims, Joden en vegetariërs zullen nooit varkensvlees eten. 34. Jongens die verliefd worden op jongens. Meisjes die verliefd worden op meisjes. Verliefd worden gaat vanzelf. In Nederland mogen homo’s niet gediscrimineerd worden. 35. Een hekel hebben aan iemand vanwege een andere huidkleur. Je wordt met je huidkleur geboren. In Nederland mag niemand om zijn huidkleur gediscrimineerd worden 36. Vijf keer per dag bidden. Voor veel Christenen, Joden en Moslims is bidden heel belangrijk. 37. De ander is anders. Soms is dat vreemd omdat je de gewoonten van de ander niet kent. Andersom is dat ook zo: soms ben jij vreemd in de ogen van de ander. 38. Wat hoort volgens jou het meest bij Nederland? rood wit en blauwe vlag je mag geloven wat je wilt feest op Koninginnedag het Wilhelmus Nederlandse taal kleur oranje je mag je mening zeggen Sinterklaas en Zwarte Piet Nederlands elftal dodenherdenking 39. Wat vind jij belangrijk voor Nederland? 40. Haal het stempel SAAI van oude mensen af. 41. Haal het stempel ZIELIG van gehandicapten af. 42. Stripverhaal met de vallende piano.


46

COLOFON De Vrede Express Een interactieve reizende tentoonstelling over vrede, democratie en burgerschap voor scholieren van 10 tot 14 jaar en hun opvoeders. Een project van de Stichting Vredeseducatie Utrecht. i.s.m. de Vrede van Utrecht op school. Concept, samenstelling en organisatie Jan Durk Tuinier en Geu Visser Ontwerp en productie Hayo van Gemerden Internetapplicatie Certificaat Christian Weij Illustraties Gustavo Garcia, Meindert Keuning, Marleen Jagenau, Meike van Schijndel Met dank aan Theo Claassen, Edith van Gemerden, Elma van Gemerden, Matthijs Gerritsen, Skip Goes, Jan Jager, Toos Janssen, Marjo Medze, Suzanne Melse, Durkje Post, Laurens Ruiter, Mar van der Velden, Kelvin Vink, Michel Schut, Chris Zwanenbeek. Transport Cornelissen Transport Nijmegen De Vrede Express is gerealiseerd met financiële steun van: Ministerie van VWS Eenheid Oorlogsgetroffenen en Herinnering WOII, Provincie Utrecht, SNS Reaalfonds en het kfHeinfonds. Reacties en informatie: Stichting Vredeseducatie Biltsestraatweg 160 3573 PS Utrecht Tel: 030-2723500 E-mail: [email protected] www.vredeseducatie.nl www.fortvandedemocratie.nl www.tolerantietest.nl www.vooroordelenkoffer.nl

Print op school of thuis je eigen certificaat www.vrede-express/certificaat/ Houd de routekaart bij de hand.

Stichting Vredeseducatie Utrecht 2011


47

In een democratie hebben mensen verschillende meningen, belangen, idealen en levensovertuigingen. Dat levert een bruisende maatschappij op maar geeft ook veel spanningen en conflicten. In een democratie gelden argumenten in plaats van dreigementen. Praten in plaats van vechten. Er worden afspraken, regels en wetten gemaakt om vreedzaam samen te leven. Dat lijkt allemaal vanzelf-sprekend maar dat is het niet. Democratie is mensenwerk en moet ontdekt en geoefend worden door kinderen en jongeren. Dat kan in de Vrede Express. De Vrede Express is bedoeld voor kinderen van 10 tot 14 jaar en gaat over grote thema’s als conflicten, macht en democratie. Gaandeweg ontdekken de bezoekers dat de tentoonstelling over hen zelf gaat. Over hun idealen, hoop, normen, houding en gedrag. In de Vrede Express werken de kinderen in tweetallen aan de hand van een scorekaart waarop meningen en antwoorden worden genoteerd. Thuis of op school kunnen scores verwerkt worden in een internetprogramma. Met een druk op de knop wordt een uniek certificaat geprint met een reactie op de keuzen die in de tentoonstelling zijn gemaakt. De ervaring leert dat bezoekers deze feedback zeer waarderen. Voor veel docenten en begeleiders zijn de thema’s en werkvormen aanleiding om burgerschap in het onderwijs handen en voeten te geven.


48

De Vrede Express. Een interactieve tentoonstelling over democratie, burgerschap, diversiteit en vrede maken. Jan Durk Tuinier en Geu Visser

Recommend Documents