B.S.P. OEHÏ-EEKIO 4e
Jaargang.
8 MEI
1897.
KO
22.
r
DE VR0n\
Veertienflaagscü Mai, geiüi aan ie luimen der arieiieifle
ram
Wij vrouwen van den nieuwen tijd zijn verplicht elkander bij te staan. Vereenigd konden wij de wereld overwinnen.
Hoofdagente voor België: Einilie Claeys, Kleistraat 95, Gent. Kan vrij de man zijn waar d e vrouw In slavenkeetnen zucht ?
Redactie en Administratie: N. VAN KOL, Aywaille bij Luik. |
| I W
Drukker en Hoofdagent voor Holland: * * g » > te Maastricht. H
v , i e
e
Abonnementsprijs per jaar f 1,50 = fr. 3,00, bi J vooruitbetaling. — Losse nummers 3 ct.
d w a z e idee n o g e e n s opzettelijk te weerleggen. N i e m a n d , die s m a k e l i j k e r o m die „buitverdee1 Mei. — De stelling der Vrouw onder het l i n g " l a c h t d a n d e s o c i a l i s t e n z e l v e . W a n t w e e t , Socialisme. Mevrouw Nansen. — Voor de l e z e r s , s o c i a l i s t e n zijn m e n s c h e n d i e l e z e n e n Moeders. - Proef op de som. — Bericht. - Gedachten. — Bladvulling. — Correspondentie. — n a d e n k e n , en voor wier geest de noodlottige g e v o l g e n v a n „ b u i t v e r d e e l i n g " zoo k l a a r zijn Strijdpenning. Advertentien. a l s d e d a g . W a t zij w i l l e n i s e e n menschwaardig bestaan. H e t z e l f d e d u s , w a t gij v o o r u w e z o n e n I Mei. 1 1 e n d o c h t e r e n w e n s c h t . H e t b e g i n t h e n t e vervelen, van den vroegen morgen tot den laten T o t v ó ó r k o r t e n tijd w a s d e v o o r n a a m s t e a v o n d g e k e t e n d t e zijn a a n w e e f s t o e l of schaafm e r k w a a r d i g h e i d v a n d e n e e r s t e n d a g d e r Meib a n k , a a n f a b r i e k of a t e l i e r , in d e k o l e n m i j n m a a n d , d a t alle v o g e l s j u i s t d i e n d a t u m a f w a c h of a a n d e locomotief, t e r w i j l d e m e e r b e v o o r t e n o m h u n a l l e r e e r s t e ei t e l e g g e n . M a a r t e g e n r e c h t e n , n a g e d a n e n arbeid, zich in den s c h o o t h e t e i n d e d e r 19e e e u w h e e f t 1 Mei n o g e e n heel a n d e r e beteekenis g e k r e g e n : h e t is de van h u n gezin k u n n e n wijden a a n gezellig leven, d a g g e w o r d e n , w a a r o p alle s o c i a l i s t i s c h e a r b e i - a a n l e c t u u r , a a n m u z i e k , a a n l i e f h e b b e r i j t j e s . d e r s , o v e r d e g e h e e l e w e r e l d , v o o r e e n d a g of H e t v e r v e e l t h e n , v o o r d i e n l a n g e n w e r k d a g t e n m i n s t e voor e n k e l e u r e n d e n a r b e i d n e e r - e e n l o o n t e o n t v a n g e n , w a a r v a n zij z i c h e n d e leggen, h u n legers opstellen, h u n vaandels h u n n e n ter n a u w e r n o o d kleeden en voeden kuno n t p l o o i e n , e n in b r e e d e rijen d e s t r a t e n d e r n e n , l a a t s t a a n e i e r e n of m e l k a a n s c h a f f e n i n h o o f d s t e d e n d o o r w a n d e l e n , o m d e r w e r e l d t e tijd v a n z i e k t e n , e e n fijne g r a v u r e k o o p e n v o o r t o o n e n w a t zij w i l l e n : e e n m e n s o n w a a r d i g be- h u n k a l e n w a n d , e e n l e k k e r e p e r z i k v o o r h u n d e s s e r t ; o m n i e t e e n s t e s p r e k e n v a n e e n rijstaan. t o e r t j e Z o n d a g s , of e e n p l e i z i e r r e i s j e i n ' t h e e t s t Een m e n s o n w a a r d i g b e s t a a n — de uitdrukvan den z o m e r . . . ? ? ? . . . Perziken, gravures, k i n g is r e e d s b i j n a e e n a f g e z a a g d e g e m e e n p l a a t s r i j t o e r t j e s , p l e i z i e r r e i s j e s ? ! De w e r k m a n ? ! . . . geworden, m a a r d a t doet niets af aan de rechtJ a z e k e r ; d e w e r k m a n . W a a r o m gij w e l e n d e matigheid en de eerwaardigheid van hetgeen werknmn n i e t ? B e w i j s t m i j u i t d e n Bijbel, gij d e a r b e i d e r s v r a g e n . H e t i s o n w a a r , d a t zij n i e t s g e l o o v i g e n , of u i t a n d e r e e r k e n d e d o c u m e n t e n , a n d e r s beoogen dan de bezittingen der rijken gij n i e t - g e l o o v i g e n , d a t s p e c i a a l uw m o n d en t e b e m a c h t i g e n en op h u n n e b e u r t een leventje die u w e r s t a n d g e n o o t e n is ingericht tot h e t t e l e i d e n v a n v r o o l i j k e n F r a n s . W a r e h e t zoo w a a r d e e r e n van h e t a r o m a der perziken, spe— i k z o u h e t n ó g n i e t s m e e r d a n billijk v i n d e n : c i a a l uw o o g en g e m o e d t o t h e t z i e n e n g e v o e l e n „ i e d e r z"n b e u r t " , d a t i s r e e d s bij o n n o o z e l e d e r s c h o o n h e i d e e n e r g r a v u r e ; d a t gij, e n gij k i n d e r e n een o n s c h e n d b a r e w e t . Maar h e t is alleen, h e t o r g a a n bezit o m een rijtoertje a a n n i e t zoo. H e t p r a a t j e i s e i g e n l i j k t e d w a a s o m g e n a a m en opwekkend te vinden, en u w lichaam w e d e r l e g d t e w o r d e n ; m a a r ik 3tuit, w a a r i k van een a p a r t e c o n s t r u c t i e is, zoodat een zomero v e r s o c i a l i s m e s p r e e k of schrijf, n o g zóó dikr e i s j e u g o e d d o e t , t e r w i j l bijv. d e b a k k e r s k n e c h t wijls op h e t d o m m e vooroordeel, d a t het éénige o o k i n ' t m i d d e n v a n d e n z o m e r h e t s t a a n voor doel d e r s o c i a l i s t e n z o u zijn „ d e n b u i t v e r heete ovens plichtmatig aangenaam vinden deelen", d a t h e t mij niet overbodig d u n k t , dit m o e t . . . I k b e n ook, e v e n a l s gij, o p g e v o e d in 1) Geschreven den 2en Mei 1893 voor de Indische a l l e r l e i v o o r o o r d e e l e n ; i k h e b ó ó k t e g o e d e r Locomo tief. t r o u w g e m e e n d , d a t e r v e r s c h i l in s t a n d e n Inhoud:
170
GEEN SLAAF IS ZOO TEN VOLLE SLAAF ALS DE VEOUW.
b e z i t zijn m o e t ; ik h e b óók a a n v a n k e l i j k in het socialisme niets dan duisternis, verwarring, o n r e d e l i j k h e i d , g e v a a r , e n w a t n i e t al, g e z i e n . M a a r z o o d r a ik e r o v e r n a d u r f d e d e n k e n e n mijzelf d e n u c h t e r e v r a a g s t e l d e : w a a r o m ik n u e n d a n e e n p e r z i k , e e n g r a v u r e , e e n rijtoer, e e n p l e i z i e r r e i s j e h e b b e n m a g , e n de a r m e j o n g e n d i e mij o n z e g e l a p t e s c h o e n e n t h u i s b r e n g t n i e t , t o e n ben ik g e z w i c h t . H o e ik ook p e i n s , i k zie t u s s c h e n h e m en mij g e e n a n d e r v e r s c h i l , d a n h e t g e e n er door e e u w e n l a n g o n r e c h t t u s s c h e n o n s o n t s t a a n i s . Mijn v o o r r e c h t i s o n r e c h t ; e n de e e n i g e m a n i e r w a a r o p ik v o o r d a t o n r e c h t b o e t e d o e n k a n , i s t e t r a c h t e n h e t op te heffen. I n t u s s c h e n , ik g a op h e t o o g e n b l i k veel ver d e r d a n d e w e r k l i e d e n zelf, e n i k l o o p g e v a a r m i j n v r i e n d e n in e e n v e r k e e r d d a g l i c h t t e s t e l l e n bij m i j n I n d i s c h e l e z e r s , i n d i e n ik d e z e n in d e n w a a n l a a t d a t zij e e n w e r e l d b e r o e r e n d e b e w e g i n g o p t o u w z e t t e n o m e e n p e r z i k of e e n rijtoer. N e e n , d e aangenaamheden des levens k o m e n l a t e r v a n zelf w e l , m e e n e n z i j ; l a t e n wjj e e r s t z o r g e n d a t wij d e noodzakelijkheden erlangen, als daar zijn: m i n d e r werk, hooger l o o n , b e h o o r l i j k e n tijd t o t s l a p e n , t o t o n t w i k keling en o n t s p a n n i n g . Dit alles s y m b o l i s e e r e n zij in d e n s t r i j d o m „ d e d r i e a c h t e n " : 8 u u r w e r k e n , 8 u u r s l a p e n , 8 u u r v r i j . I s de e i s c h onbillijk ? K o n i n g . . . h o e h e e t t e hij o o k w e e r , d i e k o n i n g v a n E n g e l a n d die de l a n t a r e n s uit v o n d , . . . w a s h e t n i e t Alfred'? n u , die v e r d e e l d e zijn d a g op die m a n i e r , en k o n h e t d o e n ; w a n t door 8 u u r per e t m a a l te regeeren, verdiende h y g e n o e g o m g e d u r e n d e d e o v e r i g e 16 u r e n stevig te k u n n e n dineeren en soupeeren, te k u n n e n lezen en slapen. W e l n u , dat wil de w e r k m a n óók. Hij w i l e i n d e l i j k e e n s leven. Hij heeft er niets tegen o m voort te g a a n de wereld t e v e r r i j k e n d o o r zijn a r b e i d ; m a a r hij wil e i n d e lijk e e n s m e d e v a n d i e n a r b e i d g e n i e t e n . Hij wil d e b o e k e n l e z e n die hij d r u k t , de k u n s t w e r k e n g e n i e t e n , d i e hij w r o c h t ; hij wil de v r o u w d i e h y liefheeft ó ó k w e l e e n s z i e n p r i j k e n m e t d e fijne stoffen d i e hij weeft. W a a r o m ook n i e t ? Hij heeft v e r s t a n d , z i n n e n en h a r t , zoo g o e d " a l s gij e n ik, e n n i e t s m e n s c h e l i j k s i s h e m v r e e m d . De g e w o o n t e , d e s l a v e l i j k e a r b e i d , d e i n v l o e d v a n d e n a l c o h o l , w a a r i n hij h e l a a s zoo dikwijls bevrediging zoekt, k u n n e n h e m afstom p e n e n v e r d i e r l i j k e n ; e e n o n v r i e n d e l i j k geloof k a n h e m i n d e n w a a n b r e n g e n , d a t hij g e d o e m d is o p a a r d e t o e t e z i e n h o e g o e d d e r i j k e n h e t h e b b e n , ten einde te m o g e n k o m e n in een h e m e l — w a a r d e r i j k e n n i e t zijn b u i t e n g e s l o t e n ! — O m h e t e v e n w a t v e r s t o m p i n g of geloof bij hem u i t w e r k e n , ik zie n e r g e n s e e n a r g u m e n t d a t ons h e t r e c h t geeft, o m voor e e n g e h e e l e overtalrijke m e n s c h e n k l a s s e een toestand te b e s t e n d i g e n , d i e n wij v o o r o n s e n o n z e k i n d e r e n de hel z o u d e n v i n d e n . Die d r i e a c h t e n w e k k e n n a t u u r l i j k n o g s p o t
e n t e g e n s t a n d , e v e n a l s alle n i e u w e i d e e ë n . Men k a n zich n o g n i e t v o o r s t e l l e n , h o e d e w e r e l d t r e i l e n e n z e i l e n zal, a l s d e w e r k m a n , de s l a a f d e r 19e e e u w , s l e c h t s a c h t u r e n w e r k t , e n voor d i e n k o r t e n w e r k d a g b e t e r b e t a a l d wil w o r d e n d a n t h a n s v o o r 14 a 1 5 u r e n a r b e i d s . Men z e g t d a t tal v a n m e n s c h e n , j o u r n a l i s t e n , schrij v e r s , k u n s t e n a a r s , veel l a n g e r w e r k e n d a n 8 u u r per e t m a a l . W a t h e t l a a t s t e betreft, d a t i s zoo; m a a r al d e z e m e n s c h e n v e r r i c h t e n v e e l a l w e r k d a t h e n o n w i l l e k e u r i g m e e s l e e p t en b e z i e l t ; e n voor h e t m e e r e n d e e l w e r k e n zij in g e h e e l andere lokalen dan de w e r k m a n ; in een r u i m k a n t o o r , of in h u n s t u d e e r c e l , of in e e n a t e l i e r n a a r eigen k e u z e ; en van de m e e s t e n m a g m e n v e r o n d e r s t e l l e n d a t zij e e n r o e p i n g v o l g e n . H i j , de w e r k m a n , volgt geen roeping, m a a r den d w a n g v a n zijn m a a g ; hij w e r k t in d o m p i g e a t e l i e r s , in s t i n k e n d e f a b r i e k e n , voor g l o e i e n d e v u u r h a a r d e n en in donkere h o l e n ; synarbeid h e e f t n o o i t i e t s b e z i e l e n d s of w e g s l e p e n d s . N e e n , al v a l t o n s , l e d e n v a n e e n a n d e r e k l a s s e , o n z e a r b e i d s o m s l a n g e n z w a a r , wij v e r r i c h t e n h e m in z u l k e v e r s c h i l l e n d e o m s t a n d i g h e d e n , e n al o n z e l e v e n s v e r h o u d i n g e n zijn zoo g e h e e l a n d e r s , d a t op dit p u n t geen vergelijking mogelijk is tusschen den arbeider en ons. Daarenboven — d e a r b e i d e r wil n i e t l u i l a k k e n n a afloop v a n zijn a c h t u r i g e n w e r k t i j d . Hij wil d a n ander werk verrichten, lezen, schrijven, muziek m a k e n , genieten van het gezelschap zijner v r o u w , s p e l e n m e t zijn k i n d e r e n e n h e n s p e l e n d e o n d e r r i c h t e n ; enfin, v o l g e n s d e w i j z e l e e r d e r h y g i ë n i s t e n , wil h y r u s t z o e k e n in ver a n d e r i n g v a n a r b e i d , e n p r e c i e s a l s gij e n ik, w i l hij o o k w a t h e b b e n v o o r zijn z i n n e n : m u z i e k en n a t u u r ; en voor zyn h a r t : het gebabbel en g e l i e f k o o s v a n v r o u w en k i n d . V a n d a t a l l e s i s d e w e r k m a n , de a r m e , o p h e t o o g e n b l i k v e r s t o k e n , z o o a l s L o u i s e i n Vor s t e n s c h o o l h e t zoo a a n d o e n l i j k a a n t o o n t . E n t o c h , hij m o e s t d a a r v a n n i e t v e r s t o k e n zijn, w a n t hij i s m e n s c h a l s gij e n ik. Hij e e t en v e r t e e r t , w a a k t e n s l a a p t , v o e l t e n d e n k t vol g e n s dezelfde w e t t e n a l s wij. N a t u u r l i j k , z e g t gij, d a t w e t e n wij w e l . J a , m a a r z o o l a n g gij spreekt van „die m e n s c h e n " , z o o l a n g gij m e e n t d a t „die m e n s c h e n " z i c h m e t k r o t t e n en droog brood m o e t e n tevreden stellen, w a a r gij v o o r u e n u w e k i n d e r e n b e h o o r l i j k e w o n i n gen en goed eten een eerste vereischte vindt, zoolang h a n g t voor u de e e n v o u d i g e i w e t e n s c h a p in d e l u c h t , die d o o r M u l t a t u l i ' s L o u i s e i n m e r g e n bloed w a s o p g e n o m e n e n die h a a r t o t z u l k een onvergankelijk schoone figuur stempelt. Z o o l a n g wij n i e t , u i t w a a r a c h t i g e v r o o m h e i d of u i t e e n v o u d i g e m e n s c h e n l i e f d e , o n s o v e r s o m m i g e v o o r o o r d e e l e n h e b b e n h e e n g e z e t , zoo l a n g blijft d e w e r k m a n v o o r o n s , t h e o r e t i s c h , e e n m e n s c h gelijk w i j , m a a r i n d e p r a c t i j k i e t s w a a r v a n m e n griezelt. Ja, griezelen is het w a r e
GEEN SLAAF IS ZOO TEN VOLLE SLAAF ALS DE VROUW. woord. Als tal van burgers, patriciërs en aris tocraten eens onder woorden moesten brengen w a t zij v o o r d e n w e r k m a n g e v o e l e n , zij z o u d e n z e g g e n : „wij g r i e z e l e n e r v a n . " E n t e g e n o v e r datgene w a a r v a n m e n griezelt, h o u d t m e n er gewoonlijk een v r e e m d e m o r a a l op na. Wij d e n k e n over h e t leven en het gevoel van een „vies" insekt heel a n d e r s dan over dat van m o o i e n h o n d , e n m e t dezelfde l o g i c a v a n zelf z u c h t e n o n v e r s t a n d , z i e n wij v r e e m d op w a n n e e r de w e r k e n d e k l a s s e , op g r o n d v a n h a a r m e n s c h - z i j n , e e n b e s t a a n v r a a g t d a t m i n of m e e r op h e t o n z e g e l i j k t . Wij v i n d e n h e t zóó n a t u u r l i j k , ,dat „die m e n s c h e n " z w o e g e n e n s j o u w e n , d a t h u n k l e e r e n d o o r t r o k k e n zijn v a n de l u c h t v a n z w e e t e n v u n z i g e w o n i n g e n , d a t h u n zwarte nagels en linksche manieren een z w a r e n slagboom werpen t u s s c h e n hen en onze beschaafde coterie, — d a t h e t o n s v r e e m d in d e o o r e n k l i n k t d a t „die m e n s c h e n " d e n k e n o v e r e n s t r i j d e n v o o r e e n a n d e r b e s t a a n ! Maal ais m e n het volk w a t n a d e r leert k e n n e n , als m e n zijn v e r t r o u w e n w e e t t e w i n n e n , d a n g a a t m e n de z a k e n ook a n d e r s i n z i e n . De z u c h t n a a r k e n n e n en weten, naar breeder ontwikkeling, i s bij h e t v o l k s o m s a a n d o e n l i j k g r o o t . Man n e n e n v r o u w e n , die w e t e n t e s c h r i j v e n of t e s p r e k e n n a a r h e t h a r t d e s v o l k s , d. w . z. e e n v o u d i g , h e l d e r e n t e g o e d e r t r o u w , die d r a g e n zij o o k a l s v r i e n d e n i n h u n h a r t , e n d e d a n k baarheid voor h e t geestelijk voedsel dat m e n h u n a a n b i e d t is s o m s roerend. W i e op dit ge bied „ o n d a n k " m e e n t t e h e b b e n g e o o g s t , d i e heeft m i s s c h i e n j i n e t n e d e r b u i g e n d e g o e d h e i d t o t h e t volk g e s p r o k e n — en deze d u l d t h e t niet. M a a r w i e b r o e d e r l i j k e liefde s c h o n k , d i e o o g s t t e d a a r v o o r s t e e d s liefde e n d a n k i n r u i l . R i j k e schatten van talent en genie, van k a r a k t e r en wil, l i g g e n i n h e t volk v e r b o r g e n , d o c h d e d w a n g v a n h o n g e r en a r m o e b e l e t h e n t o t o n t w i k k e l i n g t e g e r a k e n . E n d a a r o m , h e t volk w o e i zijn a c h t u r e n d a g h e b b e n ! De m e n s c h h e i d zal e r bij winnen! E n h o e h e t i n d e w e r e l d g a a n z a l , a l s de 8 u r e n d a g is i n g e v o e r d ? Ik w e e t h e t niet. Alle groote ingrijpende veranderingen en nieuwig heden hebben steeds aanleiding gegeven tot tal van ach en wee en hoe's. En toch k w a m e n zij t o t s t a n d e n w i j z i g d e n o n z e m a n i e r v a n leven en denken, en ten slotte zou n i e m a n d g a a r n e t e r u g k e e r e n t o t d e n tijd t o e n d e z e of d i e n i e u w i g h e i d n o g n i e t b e s t o n d . Zoo zal h e t in d e z e q u a e s t i e w a a r s c h i j n l i j k ó ó k g a a n . Zij zal n i e u w e t o e s t a n d e n i n ' t l e v e n r o e p e n , d i e eerst tegenstand zullen verwekken, waarbij m e n zich allengs ter n e d e r zal leggen, e n die t e n s l o t t e d o o r i e d e r e e n „ v a n zelf s p r e k e n d " z u l l e n gevonden worden. Enkele indivuduen zullen er wellicht finantieel onder lijden; m a a r een g e h e e l e k l a s s e zal e r d o o r o p g e h e v e n e n v e r e d e l d w o r d e n , e n d e m e n s c h h e i d zal e e n s t a p v e r d e r
171
zijn g e k o m e n o p d e n w e g h a r e r v o l m a k i n g . H e t w a s een grootsch schouwspel, dat ik g i s t e r e n b i j w o o n d e . M i n s t e n s 6000 2) m e n s c h e n , m e t 67 v e r s c h i l l e n d e v a a n d e l s e n t a l v a n k a r t e l s e n e m b l e m e n , k w a m e n bijeen vóór d e b e u r s , en vingen v a n daar h u n w a n d e l i n g door een g r o o t g e d e e l t e v a n B r u s s e l a a n . K a l m en s t a t i g , te m i d d e n van een z w a r t e m e n i g t e toeschou wers, trok de ontzachlijke stoet de straten door, h u n v a a n d e l s fier o n t p l o o i d , h u n k a r t e l s t r o t s c h o p g e h e v e n , vroolijke, h o o p v o l l e l i e d e r e n z i n g e n d of s p e l e n d . De k a r t e l s , of l i e v e r t r a n s p a r a n t e n , d r o e g e n allerlei o p s c h r i f t e n , b i j v : E n a v a n t p o u r l e s t r o i s 8 ! -- P r o l é t a i r e s , u n i s s e z - v o u s ! — Du loisir p o u r n o t r e d é v e l o p p e m e n t ! - L o n g u e s h e i t r e s de t r a v a i l , f a i b l e s s a l a i r e s ! — e t c . e t c . G e e n s p o o r v a n w a n o r d e , w a n t d e politie h i e l d zich k a l m . N a d e w a n d e l i n g v e r e e n i g d e d e m e n i g t e z i c h o p e e n r u i m plein t e M o l e n b e e k ; d e k a a r s e n in d e t r a n s p a r a n t s w e r d e n o n t s t o k e n , d e m a s s a v e r d e e l d e zich i n e v e n v e e l g r o e p e n a l s e r s p r e k e r s w a r e n , 6 of 7 m e e n ik, e n n a een hartig, o p w e k k e n d woord te hebben gehoord g i n g m e n uiteen, o m de r e s t van dien Volks heiligendag m e t v r o u w en kind te vieren. E n zoo h e b b e n m i l l i o e n e n g e d a a n , de h e e l e w e r e l d o v e r ! Is het denkbeeld niet grootsch ? W i e m e e n t , d a t zoo'n stoet van 6000 m a n i f e s t a n t e n b e s t a a t u i t s c h o o i e r s , in v u i l e f l a r d e n gekleed, m e t afgetrapte schoenen en b e s m e u r d e g e z i c h t e n , die v e r g i s t z i c h . N e e n , bij z u l k e e n g e l e g e n h e i d is h e t de élite d e r w e r k l i e d e n d i e zich verzamelt, en wel m e t h u n beste kleeren aan. T r o u w e n s , het meerendeel der socialisten w o r d t n i e t g e r e c r u t e e r d u i t h e t e l l e n d i g s t e deel der w e r k e n d e klasse. Helaas, d a t gedeelte is zoo v r e e s e l i j k „ h e r u n t e r g e k o m m e n " , d a t e r g e e n v u u r m e e r in t e b l a z e n is. D a t v o r m t a l l e n g s k e n s d e n vijfden s t a n d , d i e z i c h e e r s t l a t e r be vrijden zal, a l s hij t o t b e s e f v a n zijn t o e s t a n d g e k o m e n i s . D a t is hij n u n o g n i e t , en h e t i s e e n m o e i l i j k w e r k , d a t b e s e f r e e d s n u bij h e m w a k k e r te s c h u d d e n . N e e n , d e s o c i a l i s t e n , d a t zijn zij, d i e h e t n o g j u i s t goed g e n o e g h e b b e n om naar beter te verlangen . . . ? ? ? . . . Alweer zoo i e t s g e k s ! Als d i e m e n s c h e n h e t b e t r e k k e l i j k g o e d h e b b e n , w a a r o m v e r l a n g e n zij d a n n a a r b e t e r ? Ja, w a a r o m ? W a a r o m verlangt gij, a m b t e n a a r bij d e z e n of g e n e n t a k v a n d i e n s t , d i e v a n f 300 ' s m a a n d s precies r o n d k u n t k o m e n , zoo h a r t e l i j k n a a r m e e r ? 3) O m d a t precies r o n d k o m e n b e t e e k e n t : tal v a n d i n g e n m i s s e n , w a a r o p m e n e v e n g o e d r e c h t m e e n t t e h e b b e n a l s zijn b u u r m a n . O m d a t p r e c i e s r o n d k o m e n a u fond gelijk s t a a t m e t g e b r e k l i j d e n , e n d a t d o e t d e w e r k m a n even o n g a a r n e als gij. E n d a n . . . h e t is e e n n a t u u r w e t . De m e n s c h 2) J a a r op jaar wordt dat aantal grooter; en thans hehben zelfs vergeten dorpjes hun hlijden „Optocht". 3) Berekend naareenvoudig-burgerlijke I n d i s c h e behoeften.
172
GEEN SLAAF IS ZOO TEN VOLLE SLAAF ALS DE VROUW.
wil altijd m e e r h e b b e n d a n hij heeft. D a a r i n | z i c h w e e r s p i e g e l e n i n d e a a n g e n a m e g e l a a t s t r e k k e n v a n de v r o u w e n d e r t o e k o m s t . ligt, v o o r m i j , é é n d e r r e d e n e n v a n al o n z e n ik ben er van overtuigd dat huisslooverij v o o r u i t g a n g . Alle h e r v o r m i n g e n , o p s t a n d e n , d a a r e e n o n b e k e n d d i n g z a l zijn. L a a t o n s d e v e r r e v o l u t i e s , d i e w a t g o e d s g e w r o c h t h e b b e n , be s c h i l l e n d e p l i c h t e n v a n e e n t e g e n w o o r d i g e h u i s r u s t t e n op „ o n t e v r e d e n h e i d m e t b e s t a a n d e toe v r o u w n e m e n e n t r a c h t e n o n s v o o r t e s t e l l e n s t a n d e n " , e n alle u i t v i n d i n g e n of o n t d e k k i n g e n , h o e h e t zijn z o u , i n d i e n d e m e n s c h e n i n h a r m o n i e e n b r o e d e r l i j k e liefde s a m e n l e e f d e n . van A l f r e d ' s l a n t a r e n t j e af t o t o n z e t e l e p h o n e n W a a r o m m o e t e n w i j , i e d e r o p o n s zelf in o n s toe, sproten voort uit de z u c h t n a a r m é é r k e n n e n , eigen klein huis, koken en w a s s c h e n , indien m é é r w e t e n , m é é r h e b b e n , m é é r zijn. De i n v o e w i j d o o r c o ö p e r a t i e d e z e l f d e , j a , b e t e r e r e s u l r i n g v a n d e n 8 u r e n d a g is e e n e v e n logisch, t a t e n zouden verkrijgen m e t één tiende v a n o n a f w e n d b a a r , n o o d w e n d i g feit. a l s h e t in e l k a n d e m o e i t e n e n k o s t e n ? H e t k o k e n voor een zeker a a n t a l families d e r s t o r t e n v a n a l l e t r o n e n , d i e n u zoo bezou gemeenschappelijk k u n n e n g e s c h i e d e n ; en n a u w d staan te waggelen. w a t e e n m a s s a tijd, w e r k e n b r a n d s t o f zou E e n v i v a t ! voor de 3 a c h t e n ! worden uitgespaard en — wie weet — w a t een NELLIE. massa kwaad h u m e u r óók! D e k o k , m a n of v r o u w , z o u w o r d e n g e k o z e n w e g e n s zijn e r k e n d e v a k k e n n i s , e n w e m o g e n De stelling der vrouw onder het a a n n e m e n d a t h e t k o k e n d u s m e t t e m e e r z o r g zou g e s c h i e d e n ; m e t m e e r zorg d a n w a a r t o e Socialisme. e e n a f g e t o b d e v r o u w i n s t a a t i s , die in h e t Door een icerkmansvrouw. k o k e n g e e n professie, m a a r s l e c h t s é é n h a r e r z w a r e p l i c h t e n ziet. D e o v e r g a n g v a n d e h u i s e H e t g r o o t e v e r s c h i l t u s s c h e n d e v r o u w e n lijke t o t d e c o l l e c t i e v e k e u k e n z o u n i e t z e e r z o o a l s zij n u zijn e n z o o a l s zij o n d e r h e t Socia m o e i l i j k zijn. R e e d s ziet m e n t e e k e n e n v a n l i s m e z u l l e n zijn, i s e e n k w e s t i e v a n b r o o d e n o n t w i k k e l i n g i n d i e r i c h t i n g i n d e h o t e l s , r e s b o t e r . H e d e n i s d e g r o o t e m e e r d e r h e i d dei- t a u r a n t s , b a k k e r i j e n e n z . I n u i e n de m a a l t i j d e n v r o u w e n v o o r h a a r v o e d s e l , verblijf e n k l e e d i n g c o ö p e r a t i e f w e r d e n t o e b e r e i d , k o n d e n ze o o k g e h e e l of g e d e e l t e l i j k a f h a n k e l i j k v a n h a a r e c h t b e s t in o p e n b a r e z a l e n g e b r u i k t w o r d e n . D i t g e n o o t of b e t r e k k i n g e n . De o n g e h u w d e n w o r d e n z o u n ö g m e e r a r b e i d u i t s p a r e n d a n h e t b e r e i d e n veelal o n d e r s t e u n d d o o r h a a r b r o e d e i s of bloed v a n v o e d s e l k o s t . D e h u i s m o e d e r h a d d a n , n a v e r w a n t e n . Dit i s d e g r o o t e o o r z a a k w a a r o m d e n m a a l t i j d , g e e n h o o p e n b o r d e n e n s c h o t e l s d e l o o n e n d e r v r o u w e n g e w o o n l i j k l a g e r zijn af t e w a s s c h e n . Al d i t w e r k z o u v e r r i c h t w o r d e n d a n d i e d e r m a n n e n . A l s v r o u w e n w e r k z o e k e n , d o o r m a n n e n e n v r o u w e n die h e t g e k o z e n h a d d a n i s d a t n i e t a l t o o s m e t h e t doel o m e r l e v e n s d e n a l s h u n b r o o d w i n n i n g ; e n n a t u u r l i j k , w a a r l a n g bij t e b l i j v e n . De m e e s t e j o n g e v r o u w e n h e t c o ö p e r a t i e f g e s c h i e d t , k a n m e n bij z u l k z i e n u i t n a a r h e t t i j d s t i p d a t zij g e h u w d z u l l e n w e r k alle u i t v i n d i n g e n e n m a c h i n n e r i ë n t o e p a s zijn, e n d u s u i t s l u i t e n d i n h a a r e i g e n h u i s z u l l e n s e n d i e h e t v e r l i c h t e n , e n d i e m e n i n e e n g e z i n w e r k e n . Ze b e s c h o u w e n h e t w e r k m e e r a l s n i e t a a n s c h a f f e n k a n . e e n tijdelijk m i d d e l o m a a n z a k g e l d t e k o m e n Nog iets. In plaats v a n de vreeselijke hel, t o t d a t zij t r o u w e n . H e t g e w o n e r e s u l t a a t , w a a r d i e d e a r b e i d e r t h a n s v i n d t a l s hij o p g r o o t e v r o u w e n d e n a r b e i d m e t m a n n e n d e e l e n , is d a n w a s c h - d a g t h u i s k o m t , w a n n e e r h e t h m s vol ook d a t de loonen worden neergedrukt. d a m p en z e e p l u c h t is en de a r m e v r o u w tot M a a r h e t S o c i a l i s m e zal h i e r i n e e n g r o o t e d e n h a l s t o e m e t z e e p s o p i s b e s p a t , z u l l e n wij v e r a n d e r i n g t e w e e g b r e n g e n . De v r o u w e n z u l h e t zóó i n r i c h t e n d a t al o n s w a s s c h e n , d r o g e n , l e n gelijk loon a l s de m a n n e n o n t v a n g e n e n s t i j v e n e n s t r i j k e n collectief g e s c h i e d t . V e r b e h e t z a l niet n o o d i g zijn d a t zij w o r d e n o n d e r terde o p e n b a r e w a s c h h u i z e n m e t r u i m e bleek h o u d e n d o o r m a n , b r o e d e r of b l o e d v e r w a n t . velden er o m h e e n , zoodat h e t goed zooveel De opvoeding der v r o u w e n in de t o e k o m s t m o g e l i j k in d e o p e n l u c h t g e d r o o g d w o r d t . zal e v e n d e u g d e l i j k w e z e n a l s die d e r m a n n e n S t o o m of i e t s a n d e r s zal h e t w e r k t o t z y n k l e i n e n zij z u l l e n e v e n a l s d e z e n l e e r e n deel t e n e m e n s t e n o m v a n g t e r u g b r e n g e n e n h e t z e e r be a a n g y m n a s t i e k en andere lichaamsoefeningen. s p o e d i g e n , z o o d a t wij m o g e n v e r w a c h t e n d a t Reeds nu begint men geographie, taalkunde en de w a s s c h e r i j m e t t e r t i j d a l s b r o o d w i n n i n g zal d e r g e l i j k e d i n g e n e v e n n u t t i g t e v i n d e n voor w o r d e n gekozen door m e n i g e J o n g e d a m e " , die m e i s j e s al v o o r j o n g e n s , t e r w i j l , n o g k o r t g e z i c h t h a n s t e goed a c h t voor a l l e s b e h a l v e e e n leden, de meisjes volkomen toegerust werden b e t r e k k i n k j e bij d e p o s t e r i j e n of d e t e l e g r a p h i e g e a c h t a l s zij k o n d e n a a r d a p p e l e n k o k e n , n a a i e n , of d e r g e l i j k k a n t o o r w e r k . breien en een teekenlap m a k e n . B e h a l v e v a n h e t k o k e n e n de w a s c h d o o r Dat k w a m natuurlijk daar vandaan, dat m e n c o ö p e r a t i e z o u de S t a a t d e v r o u w e n n o g o n t i n d e m e e n i n g v e r k e e r d e d a t zij n o o i t i e t s a n heffen v a n e e n g r o o t d e e l d e r z o r g e n v o o r d e ders te doen zouden h e b b e n d a n te k o k e n en v e r p l e g i n g en o p v o e d i n g d e r k i n d e r e n . N a afloop k n o o p e n te z e t t e n a a n h a a r m a n ' s h e m d e n . van het eerste levensjaar zou het kind het M a a r de m a n n e n b e g i n n e n n u in h u n v r o u w geliefde „ k l e i n e g o e d j e " d e r g e m e e n s c h a p wor i e t s m é é r t e z o e k e n d a n e e n h u i s s l o o f ; zij wil d e n . H e t l a n d z o u al die k l e i n t j e s v o e d e n , l e n i n h a a r ook e e n l e v e n s g e z e l l i n h e b b e n . W i j kleeden en opvoeden op g e m e e n s c h a p p e l i j k e g a a n v o o r u i t , e n m e t t e r t i j d zal d e m a n i n o n s kosten. R e e d s zien wij, in beschaafde l a n d e n , z i j n s gelijke z i e n . E n a l s d e v r o u w e n d a n g y m dat de Staat de opvoeding der kinderen begint nastiek en a n d e r e sport beoefenen, dan worden te beschouwen als een soort van nationalen zü stellig even gezond, sterk en vlug als de plicht en de volkskinderen v a n tegenwoordig m a n n e n . H a a r schoonheid en geluk zullen toe o n t v a n g e n een betere opvoeding dan de rijksten n e m e n . Indien het w a a r is dat a r m e e en ellende vroeger geven konden a a n de h u n n e n . In de m e n s c h e n o u d e n leelijk m a k e n v ó ó r h u n d i s t r i c t e n w a a r S c h o o l c o m m i s s i e s zijn, w o r d e n tijd, d a n z u l l e n g e l u k e n o n t h e f f i n g v a n z o r g e n (
GEEN SLAAP IS ZOO TEN VOLLE SLAAP ALS DE VROUW.
173
d e o n d e r w i j s k o s t e n g e d r a g e n d o o r alle b u r g e r s ; z u l l e n w i j n i e t m e e r h o o r e n v a n „ t r o u w e n o m zelfs zij d i e g e e n k i n d e r e n h e b b e n d r a g e n n a a r g e l d " , „ t r o u w e n o m e e n t e h u i s " , e e n „ g o e d e v e r h o u d i n g bij v o o r h e t o n d e r w i j s d e r k i n d e r e n p a r t i j " , „ e e n v r o u w k u n n e n o n d e r h o u d e n " e n v a n a n d e r e n . (Dit g e l d t voor E n g e l a n d ; i n Bel- d e r g e l i j k e m e e r . g i ë i s alle l a g e r S t a a t s o n d e r w i j s k o s t e l o o s , i n LIZZIE E D W A R D S ( L i v e r p o o l ) H o l l a n d gedeeltelijk.) E n d i t i s billijk, o m d a t i n The Workman's Times. d e v r u c h t e n v a n e e n betere opvoeding der kind e r e n n i e t e n k e l g e p l u k t w o r d e n door d e o u d e r s , Mevrouw Nansen. m a a r door d e g e h e e l e g e m e e n s c h a p . R i j k d o m e n welvaart zullen t o e n e m e n daar w a a r m e n Fridjof N a n s e n , d e h e l d v a n d e n d a g , h e e f t v a n alle k i n d e r e n b e s c h a a f d e b u r g e r s m a a k t , e e n e h e m v o l k o m e n w a a r d i g e e c h t g e n o o t e . m é é r d a n daar w a a r m e n ze naar believen Ziehier w a t ik in e e n fransch dagblad o m t r e n t o n b e s c h a a f d e n o n k u n d i g l a a t blijven. O n k u n d e h a a r v e r m e l d v i n d : is v o o r i e d e r e n a t i e e e n g e v a a r , e n een h i n d e r „Mevrouw Nansen behoort tot een der beste p a a l o p d e n w e g d e r o n t w i k k e l i n g , t e r w i j l k e n n i s f a m i l i ë n v a n N o o r w e g e n . Zij i s de j o n g s t e d o c h e n o n t w i k k e l i n g e e n veiligheidsmaatregel e n ter v a n d e n H e e r Sars, professor in de Natuureen hulp is. lijke H i s t o r i e t e C h r i s t i a n i a , d i e bij zijn l e v e n Het s t r e v e n veler m e n s c h e n is t h a n s , d e b e s c h o u w d werd als een der intellectueele sieraS c h o o l c o m m i s s i e s o v e r t e h a l e n t o t h e t ver- d e n v a n zijn l a n d e n w i e n s v o o r n a a m s t e w e r k , s c h a f f e n v a n v o e d s e l a a n d e s c h o o l k i n d e r e n : d e Fauna Norvegiae, e e n s t a n d a a r d w e r k is. H a a r v o e d s e l voor l i c h a a m è n voor g e e s t , i s h u n n e m o e d e r i s d e z u s t e r v a n d e n d i c h t e r W e i h a v e n , l e u z e . A c h j a , a r m e k l e i n e h e u v e l t j e s w o r d e n i n zijn l a n d z e e r b e r o e m d . n a a r s c h o o l g e z o n d e n , moeten e r d o o r d e w e t „De s a l o n d e r f a m i l i e S a r s i s h e t b r a n d p u n t h e e n g e z o n d e n w o r d e n , z o n d e r o n t b i j t e n dik- d e r i n t e l l e c t u e e l e , a r t i s t i e k e e n p o l i t i e k e a r i s t o wijls z o n d e r v o o r u i t z i c h t o p e e n m i d d a g m a a l . c r a t i e v a n C h r i s t i a n i a . De i n v l o e d d e r „ s a l o n s " H o e k u n n e n zij l e e r e n , a l s d e h o n g e r a a n h u n i s r e e d s s e d e r t j a r e n a a n h e t t a n e n i n d e f r a n s c h e i n g e w a n d e n k n a a g t ? W e l n u , g e s t e l d d a t d e e n e n g e l s c h e k r i n g e n , m a a r i n N o o r w e g e n vorS c h o o l c o m m i s s i e s z o o w e l e t e n a l s o n d e r w i j s m e n zij n o g e e n e m a c h t . gaven a a n de kinderen, dan w a s er nog maar „Een d e r broeders v a n Mevrouw N a n s e n i s é é n s t a p t e d o e n o m d i e k l e i n t j e s t e k l e e d e n p r o f e s s o r in d e d i e r k u n d e , d e a n d e r i s d e s c h r i j e n — d a n w a r e n wij e r ! D e o u d e r s z o u d e n i n v e r v a n g e s c h i e d k u n d i g e w e r k e n d i e i n Noor.vele o p z i c h t e n n o g v e r a n t w o o r d e l i j k blijven w e g e n e e n s c h i t t e r e n d s u c c e s h e b b e n b e h a a l d ; v o o r d e k i n d e r e n , m a a r d e m o e i t e n e n a n g s t e n ook i s h i j , m e t B j ö r n s t j e r n e B j ö r n s o n , d e voore e n e r a r m e m o e d e r d i e v o o r e e n h a l f dozijn n a a m s t e l e i d e r d e r N o o r w e e g s c h e r a d i c a l e n . k l e i n e k i n d e r e n t e z o r g e n heeft, z o u d e n v o o r „De o u d s t e j u f f r o u w S a r s i s g e t r o u w d m e t e e n g r o o t deel zijn o p g e h e v e n . den bekenden zangleeraar L a m m e r s , en het is Met d e afschaffing d e z e r d r i e z w a r e h u i s - v a n d e z e n s c h o o n b r o e d e r d a t M e v r o u w N a n s e n h o u d e l i j k e l a s t e n : h e t k o k e n , d e w a s c h e n d e h a r e m u z i k a l e o p l e i d i n g g e n o t e n heeft. N a v e r p l e g i n g d e r k i n d e r e n , z o u d e a r b e i d d e r h u i s - afloop v a n d e z e heeft zij e e n i g e m a a n d e n t e sloof zijn t e r u g g e b r a c h t t o t e e n w a r e u i t s p a n - Berlijn d o o r g e b r a c h t , o n d e r d e l e i d i n g v a n Men i n g . Zij z o u n i e t s m e e r t e d o e n h e b b e n d a n v r o u w A r t o t , d i e h a a r d e rollen v a n Mignon h a a r h u i s j e zindelijk t e h o u d e n e n a a n t r e k k e l i j k e n Carmen l e e r d e z i n g e n . D o c h ofschoon h a a r t e m a k e n . N a t u u r l i j k z o u v a n d e v r o u w e n bij e e n t h é a t r a l e l o o p b a a n e e n b i j n a z e k e r s u c c e s m o e d e r g e ë i s c h t w o r d e n d a t o o k zij h a a r deel w a c h t t e , w i l d e zij d e p l a n k e n n i e t b e t r e d e n . v e r r i c h t t e v a n d e n m a a t s c h a p p e l i j k e n a r b e i d ; Bij h a a r t e r u g k e e r t e C h r i s t i a n i a b e g o n zij o o k z i j ' m o e t g e r e g e l d i e d e r e n d a g d e n S t a a t z a n g l e s s e n t e g e v e n . Zij t r e e d t vrij d i k w i j l s o p e e n i g e n n u t t i g e n d i e n s t b e w i j z e n , n a a r b e - in d e c o n c e r t e n d i e m u z i e k l i e f h e b b e r s i n d e k w a a m h e i d , kracht en keus. Hetzelfde is v a n voornaamste steden van Noorwegen organiseetoepassing op de ongehuwde vrouw. r e n , e n o p h a r e t o u r n e e s door Z w e d e n e n H e t g e v o l g v a n al d e z e v e r a n d e r i n g e n i n d e n D e n e m a r k e n b e h a a l d e zij s t e e d s een s c h i t t e r e n d t o e s t a n d d e r v r o u w zou a l z e e r s p o e d i g b e s p e u r d i s u c c e s . w o r d e n in de gewijzigde betrekkingen tusschen j „ E e n i g e d a g e n v ó ó r d a t zij N a n s e n h u w d e , m a n e n v r o u w . V a n d e v r o e g s t e tijden a f t o t beloofde zij h e m d a t zij h e m n o o i t e e n i g e n o p h e d e n w a s d e v r o u w a l t o o s , b e w u s t of o n - h i n d e r p a a l i n d e n w e g zou l e g g e n bij d e g e v a a r b e w u s t , h e t h u i s d i e r v a n d e n m a n . I n g e e n l a n d volle t o c h t e n d i e hij v a n p l a n w a s t e o n d e r v a n E u r o p a i s d e v r o u w voor d e w e t d e gelijke n e m e n ; t e r w i j l , v a n zijn k a n t , d e b r u i d e g o m v a n d e n m a n ; v r o u w e n w o r d e n g e s t r a f t voor z i c h v e r p l i c h t t e h a a r volle vrijheid t e l a t e n i n m i s d a d e n die, a l s d e m a n ze begaat, ter nau- de uitoefening v a n haar beroep a l s muziekw e r n o o d b e r i s p t w o r d e n . Bij k i e s - e n s t e m r e c h t l e e r a r e s . wordt bijna overal geen notitie g e n o m e n v a n Beiden hebben woord g e h o u d e n . Niet alleen d e v r o u w , e n d e m a n n e n w e i g e r e n h a a r a b s o l u u t heeft M e v r o u w N a n s e n n o o i t e e n i g e p o g i n g gem e ê deel t e l a t e n n e m e n a a n h e t m a k e n d e r w e t - d a a n o m d e n b e r o e m d e n o n d e r z o e k e r af t e t e n , die zij h a a r e v e n w e l d w i n g e n t e g e h o o r z a - h o u d e n v a n e e n e l o o p b a a n w a a r o p zijn r o e m m e n . I n h e t g e z e l l i g e l e v e n m a g d e m a n g a a n z e k e r w a s , m a a r zelfs z o u zij, v o l g e n s d e n w a a r h e e n e n w a n n e e r hij wil; m a a r hij zou s t o m b e r i c h t g e v e r i n S t r a n d M a g a z i n e , bereid zijn s t a a n v a n v e r b a z i n g i n d i e n zijn v r o u w dezelfde g e w e e s t h e m o p zijn l a a t s t e o n d e r n e m i n g t e v r i j h e i d v a n b e w e g i n g e i s c h t e . Zijn g e l d ver- v e r g e z e l l e n . N a n s e n die, g e d u r e n d e zijne e e r s t e s c h a f t d e r v r o u w o n d e r h o u d ; e n , of w i j h e t h u w e l i j k s j a r e n menigvuldige tochtjes in de e r k e n n e n of n i e t , d e v r o u w h e e f t v e e l v a n e e n b e r g e n v a n N o o r w e g e n h a d g e m a a k t , e n d a t s l a v i n v a n h a a r m a n e n m o e t d o e n w a t hij w i l . i n h e t h a r t j e v a n d e n N o o r s c h e n w i n t e r , w i s t Indien de v r o u w de zelfstandige positie e r l a n g t zeer w e l m e t hoeveel behendigheid e n weerd i e i k i n b o v e n s t a a n d e r e g e l e n r u w h e b g e - s t a n d s v e r m o g e n zij zich, op s n e e u w s c h a a t s e n , s c h e t s t , d a n t r e e d t zij e e n t i j d p e r k i n v a n vrij- a a n d e s t o u t s t e t o c h t e n w a a g d e , z o u z e k e r a a n heid, geluk e n n u t t i g b u r g e r s c h a p ; e n d a n zulk e e n plan geen onwrikbaren t e g e n s t a n d
174
GEEN SLAAP IS ZOO TEN VOLLE SLAAP ALS DE VROUW.
h e b b e n g e b o d e n ; — m a a r de k a p i t e i n v a n d e I d a n , a l t o o s o p h e t z e l f d e u u r , h a a r l i e v e n k l e i n e n j o n g e n in d e n s l a a p b e t r a p t o p k w a d e p r a k t i j Fram h a d e r e r n s t i g e b e z w a r e n t e g e n . „Daarenboven, w a t had er m o e t e n worden v a n j ken. H e t ventje weet er o v e r d a g niets v a n . Ik d e k l e i n e L i v , w a n n e e r h a a r v a d e r e n m o e d e r v e r m e l d d i t feit a l s e e n w a a r s c h u w i n g v o o r b e i d e n n a a r d e Noordpool w a r e n g e t o g e n ? a n d e r e m o e d e r s , d a t e r altijd e n o v e r a l d i e n t K l e i n e Liv w a s p a s vijf m a a n d e n o u d t o e n g e w a a k t t e w o r d e n , e n d a t de v i j a n d zelfs l o e r t h a a r v a d e r zich i n s c h e e p t e op d e F r a m , e n op h e t g e r u s t s l a p e n d e k i n d . H e t feit w e t e n t o e n hij t e r u g k w a m v o n d hij e e n d o c h t e r t j e s c h a p p e l i j k v e r k l a r e n k a n ik n i e t ; m i s s c h i e n v a n b i j n a v i e r j a a r , d a t hij zielslief h e e f t e n wil d e e e n of a n d e r e g e n e e s h e e r d i e De Vrouw d a t alle potjes bij h e m b r e k e n m a g , j a d a t zelfs l e e s t d i t w e l e e n s d o e n . M a a r e v e n z e e r a l s e r g e e n k n o r r e n k r i j g t a l s zij zich o n e e r b i e d i g be- m e n s c h e n zijn d i e o p e e n of a n d e r e w i j z e d e t o o n t j e g e n s de k o s t b a r e s c h e t s k a a r t e n e n h e b b e l i j k h e i d g e k r e g e n h e b b e n o m op e e n zelfde d o c u m e n t e n die N a n s e n m e d e b r a c h t v a n d e u u r ' s n a c h t s w a k k e r t e w o r d e n of z i c h o m t e k e e r e n of i e t s d e r g e l i j k s , zoo l a a t h e t z i c h ook F o o i . 1) „De K o n i n g i n v a n Z w e d e n e n N o o r w e g e n a a n n e m e n d a t e e n k i n d , d o o r e e n s a m e n l o o p gaf e e n b e w i j s v a n e c h t v r o u w e l i j k e n t a c t , v a n t o e v a l l i g e e n b l i j v e n d e o m s t a n d i g h e d e n : t o e n zij h e t a l d u s b e s c h i k t e , d a t d e k l e i n e L i v g e v a a r l i j k e l i g g i n g , b e d w a r m t e , d r o o m e n , a a n d e e e r s t e w a s die h a a r v a d e r o n t m o e t t e bij leg, g e s t e l , — e r é é n m a a l in d e n s l a a p t o e g e k o zijn i n t r e d e in h e t p a l e i s t e C h r i s t i a n i a . E n , m e n i s zich zelf t e b e v r e d i g e n ; d a t e e n volt o e n K o n i n g Oscar zijn b e r o e m d s t e n o n d e r d a a n g e n d e n k e e r s l e c h t s e e n p a a r d i e r z e l f d e t o e noodig w a r e n om hem, v a n af h e t b a l c o n v o o r s t e l d e a a n h e t j u b e l e n d e | v a l l i g e o o r z a k e n volk, s t o n d k l e i n e L i v a a n e e n a n d e r v e n s t e r , o n b e w u s t , t e d r i j v e n t o t dezelfde h a n d e l i n g ; en d e e l d e k u s h a n d j e s u i t . E n k l e i n e Liv o n t v i n g d a t d a a r n a é é n e o o r z a a k v o l d o e n d e w a s , en t e n e e n g r o o t e p o r t i e v a n h e t g e j u i c h e n de e e r b e - j s l o t t e h e t feit e e n e h e b b e l i j k h e i d w e r d . H e t i s d e e e r s t e m a a l d a t ik h o o r v a n e e n k i n d w i j z e n , die h a r e n v a d e r g o l d e n . " 2) d a t , o v e r d a g v a n n i e t s b e w u s t , z i c h in d e n De r o m a n c e d e z e r m o d e r n e v r o u w , die, ar- ) s l a a p t o e g e e f t . E e n b e k e n d feit i s h e t e c h t e r b e i d e n d in de m a a t s c h a p p i j uil l u s t t o t d e n d a t d e n a t u u r z i c h d i k w i j l s in d e n s l a a p o p e n a r b e i d , e n m i s s c h i e n ook w e l u i t e e n fiere be- b a a r t a a n j o n g e m e n s c h e n en v o l w a s s e n e n , s o m s hoefte a a n e c o n o m i s c h e onafhankelijkheid, zonder eenige schijnbare aanleiding daartoe w a c h t t e op d e n e c h t g e n o o t die, w o r s t e l e n d m e t g e g e v e n in w a k e n d e n t o e s t a n d . V o l k o m e n r e i n e ontberingen en gevaren, een k r u i s t o c h t onder- j o n g e m e n s c h e n , die zich volstrekt niet toegan o m e n h a d o n d e r d e b a n i e r d e r w e t e n s c h a p , v e n i n verliefde d r o o m e r i j e n of z i n n e l i j k e leci s o p zijn m i n s t e v e n s c h o o n a l s d i e d e r m i d - t u u r , h e b b e n i n d e n s l a a p t e v e c h t e n g e h a d d e l e e u w s c h e r i d d e r v r o u w e n die z u c h t e n d en m e t hen geheel n i e u w e a a n d o e n i n g e n en gev e r w e l k e n d a a n h e t s p i n n e n w i e l w a c h t t e n o p w a a r w o r d i n g e n . G e l u k k i g w i e in d i e m o e i l i j k e d e n r i d d e r die d a a r g i n d s , in 't v e r t e O o s t e n , u r e n e e n m o e d e r of v a d e r , e e n o u d e r e v r i e n d S a r a c e e n e n d o o d s l o e g , S a r a c e e n s c h e v r o u w e n of v r i e n d i n heeft, die h e m of h a a r k a n i n l i c h t e n o n t e e r d e en S a r a c e e n s c h e s c h a t t e n b u i t m a a k t e o m t r e n t d e n o o r s p r o n g v a n z u l k e n a c h t e l i j k e e n d a t a l l e s , — o s c h e n n i s v a n al w a t h o o g h e i - o p e n b a r i n g e n , h e m of h a a r k a n b e h o e d e n t e g e n l i g i s ! o n d e r d e K r u i s b a n i e r . . . E r i s v o o r mij d e n v e r d e r f e l i j k e n d r u k v a n o v e r d r e v e n s c h u l d m a a r é é n d u i s t e r , onbegrijpelijk, en m i n of g e v o e l w a a r g e e n s c h u l d is, en k a n h e l p e n zoem e e r h i n d e r l i j k p u n t in d e z e i d y l l e , en d a t i s : k e n n a a r d e b e s t e , n a t u u r l i j k s t e en z e d e l i j k s t e d a t m e n o v e r zoo i e t s a l s e e n N o o r d p o o l t o c h t m e t h o d e o m d e n v y a n d t e v e r s l a a n . Doch w a a r e e n k i n d , e e n lief, o n s c h u l d i g denken k a n , t e r w i j l m e n een k i n d j e v a n vijf m a a n d e n in d e w i e g en m i s s c h i e n zelfs a a n k i n d , z i c h z e i v e n k w a a d d o e t i n d e n s l a a p , w a t d e b o r s t h e e f t . . . H e t i s m i s s c h i e n e e n o u d e r - d a a r t e d o e n ? . . . A l s ik d i e M a m a w a s , d a n w e t s c h k i p p e n i d e e , m a a r zoo l a n g ik m i j ver- n a m i k h e t v e n t j e m i n s t e n s e e n w e e k of beeld d a t m i j n e k l e i n e k u i k e n t j e s n e r g e n s zoo w a t a c h t e r e e n , bij mij in bed, e n z o r g d e w a k k e r w è l zijn a l s o n d e r m i j n v l e u g e l e n , m a g d e t e zijn t e g e n d a t h e t g e v a a r l i j k e u u r n a d e r d e . D a n Noordpool n a a r mij t o e k o m e n , m a a r g a ik n i e t n a m ik h e t k e r e l t j e in mijn l i n k e r a r m , m e t z y n n a a r de N o o r d p o o l ! K o r t e s c h e i d i n g e n , w a n n e e r r u g j e n a a r mij t o e , zóó d a t hij g e m a k k e l i j k l a g , d e k i n d e r e n r e e d s vrij g r o o t zijn, zijn v o o r d e r u i m k o n a d e m e n e n op zij l a g ; m e t d e vrije r e c h v o r m i n g van h e t k a r a k t e r d e r k i n d e r e n v o l s t r e k t t e r h a n d z o u ik h e m z a c h t j e s o v e r de b e e n t j e s n i e t v e r w e r p e l i j k ; m a a r z o n d e r n o o d z a a k t e e n v o e t j e s s t r e e l e n , z o o d a t hij a l s ' t w a r e g e h e e l denken o v e r e e n t o c h t d i e j a r e n d u r e n k a n , o p g i n g in de z a l i g h e i d v a n m o e d e r l i j k e liefkot e r w i j l d e k l e i n e in de w i e g a g u e ! a g u e ! r o e p t , — z i n g . S l a a g d e m e n e r o p d i e w i j z e i n , é é n e n k e l e n i k b e w o n d e r a l l e s in M e v r o u w N a n s e n , m a a r k e e r d e n a a n d r a n g z o o d a n i g t e o v e r w i n n e n d a t h e t k i n d zelfs n i e t d e p o g i n g d e e d o m o n b e w u s t d a t ééne begrijp ik n i e t ! d i e h o u d i n g a a n t e n e m e n , w a a r i n hij g e w o o n 1) Een teederlieitl, die begrijpelijk is en op bet is de k w a d e praktijk uit te oefenen, d a n is e r papier ook heel aandoenlijk staat. Als kleine Liv er reeds een begin van genezing. Nog een paar later maar niet voor boeten moet! 2) Gelukkig dat kleine Liv nog zoo héél klein is, n a c h t e n opoffering v a n r u s t , en h e t k i n d i s en alles misschien vergeten zal hebben tegen den tijd m i s s c h i e n e v e n o n b e w u s t o n t w e n d a a n h e t dat het haar schaden kan. Reeds zijn er sterke bee- t o e g e v e n a a n d e n a a n d r a n g , a l s h e t e r o n b e w u s t nen noodig om de weelde van den roem zonder schade t o e g e k o m e n i s . Misschien, w a n t d e b l i j v e n d e oorte dragen ; maar medegenieten van een roem waar z a k e n zijn w e l l i c h t s t e r k e r d a n d e t o e v a l l i g e ; men zelf n i e t s voor deed, is een voorrecht van zeer e n h e t k i n d , o v e r g e l a t e n a a n d e e e n z a a m h e i d v a n bedenkelijke beteekenis. zijn e i g e n b e d j e , v e r v a l t m o g e l i j k w e d e r t o t d e o u d e h e b b e l i j k h e i d . D a a r o m z o u ik v o o r m i j h e t l i e v e r zóó i n r i c h t e n d a t h e t k i n d v o o r g o e d Voor de Moeders. m i j n b e d d e e l d e . H e t s l a p e n bij e e n v o l w a s E e n e l e z e r e s schrijft m i j , n a a r a a n l e i d i n g s e n , g e w e t e n s v o l p e r s o o n , w o r d t i n d e r d a a d a a n v a n m i j n a r t i k e l in N o . 19 en 20, d a t zij n u e n g e r a d e n v o o r k i n d e r e n d i e d e k w a d e g e w o o n t e
GEEN SLAAP IS ZOO TEN VOLLE SLAAF ALS DE VROUW. h e b b e n a a n g e n o m e n . E n h e t m o e t i n a l l e opz i c h t e n g o e d zijn. De s c h a a m t e d i e h e t k i n d w e e r h o u d t van zich toe te geven in tegenw o o r d i g h e i d v a n e e n a n d e r ; d e z a c h t e , liefkozende h a n d d r u k w a a r m e d e m e n het, zonder e e n w o o r d v a n v e r w i j t , h e l p t i n zijn s t r i j d teg e n z i c h zelf; d e e r n s t i g e blik w a a r m e d e m e n h e t t o o n t d a t m e n zich b e w u s t i s v a n zijne hebbelijkheid, en deze afkeurt; h e t wijzigen v a n g e v a a r l i j k e h o u d i n g e n bij h e t s l a p e n d e kind, — d a t alles m o e t van goeden invloed zijn; — e n d a a r o m n a m ik d a t k l e i n e v e n t j e ' s n a c h t s liefst bij m i j j a r e n l a n g , z o o l a n g hij d a a r t o e k i n d g e n o e g bleef. W a n t e r k o m t n a tuurlijk e e n tijd d a t e e n j o n g e n zijn e i g e n slaapgelegenheid moet hebben. W a n n e e r d e m o e d e r g e e n e erfelijke z i e k t e n heeft e n m e n d e s n a c h t s h e t r a a m d e r s l a a p k a m e r o p e e n flinken k i e r l a a t s t a a n , geloof ik n i e t d a t e r b e z w a r e n v a n h y g i e n i s c h e n aard tegen deze methode bestaan. T r o u w e n s , in vele g e z i n n e n s l a p e n d e j o n g e k i n d e r e n i n h e t vertrek der ouders. Maar onafgebroken controle, w e e r h o u d e n en voorkomen, is slechts m o g e l i j k w a n n e e r m e n ze v l a k bij z i c h , i n h e t e i g e n bed heeft. Och, s o m m i g e k i n d e r e n r o l l e n z o o h e e r l i j k o n g e d e e r d d o o r a l l e s h e e n ; m a a r v o o r zoo t a l loos v e l e n g e l d t d e w e t d i e z o o d i k w i j l s a l s wreed wordt g e b r a n d m e r k t , doch w a a r i n de m e n s c h e n k e n n e r Mozes n i e t s a n d e r s n ê e r l e i d e d a n de v r u c h t zijner w a a r n e m i n g e n : d a t de zonden der vaderen worden bezocht a a n de k i n d e r e n t o t in h e t d e r d e e n v i e r d e g e s l a c h t . H e t zijn a l m e d e d e offers o n z e r v a d e r e n e n voorvaderen — om van onze echtgenooten niet e e n s te spreken — a a n B a c c h u s en V e n u s , die onze kleine kinderen m a k e n tot de g e m a k k e lijke prooi d e r v r o e g t i j d i g e z i n n e l i j k h e i d . E n h e t i s o m d e r w i l l e d i e r k i n d e r e n , d a t wij o n s z e i v e n m o e t e n w a a r n e m e n e n k e n n e n i n al d e uitingen onzer natuur, zinnelijke en geestelijke, in al d e o p e n b a r i n g e n e n o n t a a r d i n g e n v a n o n s z e n u w l e v e n , o p d a t wij h e n d e s t e veiliger k u n n e n leiden l a n g s de klippen van het zinnelijke leven. N.
175
a n d e r e d u i t s c h e b r o c h u r e v a n dezelfde s t r e k king. B e k r o o p m i j , bij h e t t e r p e r s e z e n d e n v a n gen o e m d a r t i k e l n o g d e twijfel of ik e r e i g e n l i j k wel goed a a n deed ? . . . de lezing v a n g e n o e m d e b r o c h u r e s o n t n a m mij d a a r o m t r e n t het laatste s p o o r v a n twijfel. I k h e b e r g o e d a a n g e d a a n , tegenover iedere jonge moeder wier eersteling n o g in d e w i e g ligt, e n d i e m i s s c h i e n n o g n i e t had durven denken over dit netelige onderwerp.
7
BERICHT. De v e r e e n i g i n g t e r b e h a r t i g i n g v a n d e belangen der Vrouw te Rotterdam wenscht een a l m a n a k u i t t e g e v e n in d e n t r a n t v a n d e n E n g e l s c h e n Women's Suffrage Calendar. Wie d a a r t o e m e r k w a a r d i g e d a t u m s uit de vrouwenbeweging; n a m e n van Nederlandsche vrouwen, d i e z i c h o n d e r s c h e i d e n h e b b e n in s c h i l d e r k u n s t , muziek, letterkunde, enz. benevens den d a t u m v a n h a a r g e b o o r t e of o v e r l i j d e n ; n a a m , o p r i c h t i n g s d a g , doel e n b e s t u u r v a n v e r s c h i l l e n d e v r o u w e n v e r e e n i g i n g e n (bijv. C r è c h e s , T o y n b e e - , s p o r t v e r e e n i g i n g e n enz.) wil o p g e v e n , zal d e n s a m e n s t e l s t e r s een grooten dienst bewijzen en w o r d t v e r z o c h t zich te w e n d e n t o t Mej. M. R u e b , 8 Vollenhovenstraat, Rotterdam.
Gedachten. Geld 't I s Wie Wie
is der stervelingen hoogste goed. g o e d d a t o n s o n s doel b e r e i k e n d o e t . e e n i g geld heeft g e l d t z o o v e e l a l s „ i e t s " 't n i e t heeft telt voor m i n d e r n o g d a n niets. - , DACEILLy. Deel m e t v e l e n u w e v r e u g d e , Deel m e t allen j o k en s c h e r t s ; Doe e n k l e n e d e l e n u w s m a r t v e r s t a a n En biedt u w hart slechts uitverkoornen a a n . vos
SALIS.
Dit b o v e n a l : w e e s m e t u z e i v e n w a a r , E n 't k a n — gelijk d e d a g volgt op d e n nacht — N i e t a n d e r s zijn of gij zijt w a a r m e t a n d r e n . SHAKESPEARE.
Proef op de som. Eene edele vrouw, — aldus spreekt Björsterne BjOrnson in zijn l e z e n s w a a r d i g e b r o c h u r e „Mon a g a m i e en P o l y g a m i e " — te Stockholm, deelde mij h e t volgende m e d e : Toen h e t b e k e n d werd, aan welke uitspattingen eenige jongelieden uit de hoogste k l a s s e n der hoogere scholen dezer stad zich overleverden, bezocht j u i s t h a a r zoon, een mooie, lieve j o n g e n , die schol e n e n die k l a s s e n . Doodelijk v e r s c h r i k t n a m zij h e m o n d e r v i e r o o g e n in ' t v e r h o o r e n s m e e k t e h e m , h a a r e e r ' i j k t e b e k e n n e n of hij ook daarbij g e w e e s t w a s ? — Neen. — W a a r om niet ? — Wel, omdat Mama openhartig m e t h e m over dergelijke a a n g e l e g e n h e d e n gesproken had. Of d i e m o e d e r o o k g e l u k k i g w a s ! v o e g t B j . B j . e r a a n t o e . E n i k bid alle m o e d e r s , z e g t hij, z i c h z e i v e n d i t g e l u k t e b e r e i d e n . Ik l a s deze b r o c h u r e toevallig e e r s t n a d a t m i j n a r t i k e l „De B o o m d e r k e n n i s " r e e d s t e r p e r s e w a s . Zij viel m i j bij h e t o p r u i m e n v a n een b o e k e n k a s t in h a n d e n , tegelijk m e t een
Wie
met
het
leven
speelt k o m t nooit terecht, W i e z i c h n i e t m e e s t e r is blijft e e u w i g k n e c h t . GOETHE.
Leen
iedereen
het
oor,
doch
l e t op u w e woorden, Hoor ieders oordeel a a n , doch zeg niet licht het uwe. SHAKESPEARE.
Zoek u w e plichten gelijkvloers. J . G.
MULDER.
B L A D V U L L I N G . D e uitvinding
van het
biljart.
I n h e t B r i t s c h M u s e u m i s e e n brief g e v o n d e n , w a a r i n d e o o r s p r o n g v a n d i t t h a n s zoo a l g e m e e n geliefde s p e l b e s c h r e v e n w o r d t . H e t w e r d u i t g e v o n d e n door d e n h o u d e r v a n een pandjeshuis te Londen, William K e w genaamd. K e w d e e d v a n a l l e s ; hij l e e n d e t e g e n h o o g e interest geld uit, en verkocht ook laken, voor w e l k l a a t s t e doel hij e e n e l l e m a a t in zijn w i n k e l h a d . E e n s n a m hij v o o r tijd p a s s e e r i n g d e
176
GEEN SLAAF IS ZOO TEN VOLLE SLAAF ALS DE VROUW.
d r i e b a l l e n , h e t z i n n e b e e l d v a n zijn h a n d e l — z o o a l s m e n t h a n s n o g in v e r s c h e i d e n e l a k e n w i n k e l s t e L o n d e n k a n z i e n — z e t t e ze o p e e n i g e n a f s t a n d v a n e l k a n d e r o p zijn t o o n b a n k , e n s t o o t t e ze m e t zijn e l l e m a a t n a a r e l k a n d e r t o e . Hij s c h e p t e w e l d r a veel b e h a g e n i n d i t e i g e n g e m a a k t e s p e l . Zijne v r i e n d e n , die h e m a l d u s bezig z a g e n , n o e m d e n h e t s p e l : BilFs Y a r d ( B i l l : v e r k o r t i n g v a n W i l l i a m , Y a r d : el of ellem a a t . Bill's Y a r d b e t e e k e n t d u s l e t t e r l i j k „el v a n W i l l e m " ) . Dit w e r d s p o e d i g v e r e e n v o u d i g d t o t : b i l l i a r d . De s t o k , w a a r m e d e d e b a l l e n w e r d e n v o o r u i t g e s t o o t e n , n o e m d e n zij n a a r d e n p a n d j e s h u i s h o u d e r — e e n K e w (keu).
((•Kiu:siM»\in:\riK.
baar om een vriendelijk woord te lezen; alleen moet ik, met het oog op de zich steeds uitbreidende correspondentie, er van at zien alle particuliere brieven particulier te beantwoorden. Ik praat graag in brieven, en dat kost mij op den duur te veel tijd; in de „Correspondentie" inoet ik mij tot het noodzakelijkste bepalen. Vriendelijk gegroet! Mevr. N. te U. Postwissel in dank ontvangen. Den Heer v. K. te S. Ik ben met de verhoudingen op de Indische hoofdplaatsen en met den toenemenden strijd om het bestaan zóó weinig vertrouwd, dat ik eigenlijk liever had dat uzelf het gevraagde artikel schreeft over het wenschelijke van sommige betrekkingen, thans door Inlanders waargenomen, te geven aan Europeesche en Creoolsche meisjes. Als u daaraan dan tevens een en ander wildet vastknoopen over den arbeid door Europeesche, Creoolsche en Inlandsche vrouwen in onze koloniën verricht, dan zoudt u mij een grooten dienst bewijzen. Een lid der Commissie van de Tentoonstelling van Vrouwenarbeid, te houden in 1898, vroeg mij om inlichtingen betreffende den Vrouwenarbeid in Indië. Het weinige dat ik er zoo ter loops van opmerkte wil ik gaarne ten beste geven ; maar behalve dat ik weinig op hoofdplaatsen verkeerde, stelde ik ook destijds niet genoeg belang in deze kwestie; zoodat eenige opmerkingen van iemand die op dit oogenblik midden in het' Indische leven zit en belang stelt in maatschappelijke vraagstukken, mij zeer welkom zullen zijn.
Mej. J. N. te D. Uw brieven verheugden mij hartelijk... Woorden van mij, omgezet in daden door U, — indien ik werkte om loon, dan kon ik geen zoeter loon begeeren dan zoo iets. Het bevestigt mij in de overtuiging dat in onzen tijd de lucht vol zit van strijdlust en werklust, en dat, dank zij de steeds toenemende solidariteit der strevende zielen, een enkel bescheiden vonkje soms voldoende is om een jonge, geestdriftvolle ziel in vuur en vlam te zetten. Ik verheug mij zeer dat ik bij u de rol van dat vonkje heb Voor het overige zal ik naar vermogen zorgen, mogen vervullen, en hoop van harte dat heel het lange Doch alle hoofden zijn nu vol van de verkiezingsleven dat nog vóór u ligt, een leven van toewijding kwestie, en iedereen heeft het veel te druk daarmee blijven moge. Vuur loutert: en hoe hooger de vlam- om zich met iets anders te kunuen bemoeien. men van onderlinge toewijding opstijgen uit ons geDen Heer V. te R. I k geloof dat ik beide jaarslacht, des te reiner wordt het erfdeel dat wij nalaten gangen nog compleet krijg, maar enkele nos zullen aan het toekomende. een beetje verfomfaaid zijn. Met de proefnos. zal het nu wel in orde zijn. — Wie gelijk had is moeilijk uit te maken. — Brieven naar België kosten 10 ets. STRIJDPENNING. Mej. S. G. te S. Uw bijvalsbetuiging met het hoofdartikel in Nos 20 en 21 was mij zeer welkom. De Overdracht fr. 501.49. storm van verontwaardiging, die ik naar aanleiding van vroegere ervaringen verwachtte, is uitgebleven; Keppel. Mevr. G. 2.97, . zouden wij daaruit mogen opmaken dat D e V r o u w Brussel. Marie, ter èere van 15 Ap. 0.50. thans gelezen wordt door een intelligent publiek, dat Lali Djiwo. Ter eere van Lili's elfden verjaardag de waarheid ouder het oog wil en durft zien ter 5.00. wille van het opgroeiend geslacht ? Laten wij het hoRotterdam. De Heer V. voor adv., oude nos en pen. U en zoovele vrouwen die zich wijden aan de strijdp. fr. 21.85. Totaal fr. 30.32. zedelijke vorming van het kind aller klassen, weet wellicht nog beter dan ik , hoe zeer het kind onzer eeuw üupe is van de zonden en dwalingen der voorADVERTENTIE. geslachten, en hoezeer het de plicht is van ons die dat inzien, om bet dien zwaren last te helpen dragen en zoo mogelijk afschudden. Zonder volkomen oprechtT E KOOP GEVRAAGD: heid kunnen wij volwassenen elkander daarin niet raden en steunen; en hoewel ik geen „heilige verd e l e e n 3 e j a a r g a n g v a n ontwaardiging" vrees waar ik te goeder trouw mijn plicht meen te doen, stemt het iuq toch dankbaar dat „ D E V R O l i W". men mij ditmaal oprecht liet zijn zonder één woord Prijsopgave enz. te zenden aan den H e e r van protest. VLIEGEN, Parallelweg 201, Maastricht. Mevr G. te K. Het maakt mij altoos zeer gelukkig wanneer ik een woord van sympathie mag ontvangen van personen die mijn meerderen in leeftijd en dus GEPASTEURISEERDE ook in levenservaring zijn. Staat, zooals in Uw geval, die persoon daarenboven nog op een geheel ander godsdienstig standpunt dan ik, dan is die sym- N a t u u r l i j k e Vruchtsappen pathie mij nog meer welkom, omdat zij bewijst dat (uit de Fabriek van E. BARTH te Dresden.) het geloof geen scheidsmuur behoeft te wezen, fn eerlijke menscbenliefde het gebied is waarop allen el- g e h e e l vrij v a n a l k o h o l e n z o n d e r t o e v o e g i n g kander als broeders ontmoeten, begroeten en waarv a n e e n i g e b e d e r f w e e r e n d e stof. deeren kunnen. Hartelijk dank dus voor uw goede Citroen-, Sinaasappel, Tutti- Frntti- en Appelsap. woorden en ook voor de kleine opmerking, die u ter loops maaktet. U heeft daarin volkomen gelijk, en ik Ter bereiding van Limonaden voegt m e n neem ze ter harte. — Van de gezonden geschriftjes a a n t w e e t h e e l e p e l s v a n h e t v r u c h t s a p , k o u d nam ik met belangstelling kennis. — De prijs per of w a r m w a t e r e n s u i k e r n a a r s m a a k t o e . D e jaargang voor O n s B l a a d j e bedraagt 1 gulden. prijs v a n een glas k o m t dan op 3 a 4 cent. Mevr. W.-B. te T. Als u mij schrijft welke Nos De f l e s s c h e n k u n n e n a a n g e b r o k e n b e w a a r d van O n s B l a a d j e u ontbreken, dan zal ik eens zien of ik er u nog aan helpen kan. Aan de opgegeven w o r d e n . adressen zal ik proefnos zenden en ook een bundeltje Proeffleschen uan % Lit. d f 1.50. aan U zelve, dan heeft U ze bij de hand. Ook u moet ik hartelijk dank zeggen voor de sympathie die u Mevr. D E C L E R C Q . met mijn blad betuigt. — Mijn tijd is nooit te kostN u n «speet. 1
