> Retouradres Postbus 20201 2500 EE Den Haag
De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA 'S-GRAVENHAGE
Directie Buitenlandse Financiële Betrekkingen Korte Voorhout 7 2511 CW Den Haag Postbus 20201 2500 EE Den Haag www.rijksoverheid.nl
Ons kenmerk BFB 2014-8077M
Datum 14 augustus 2014 Betreft beantwoording vragen lid van Hijum, lid Nijboer en lid Harbers over de berichten dat de Portugese overheid de Banco Espírito Santo redt.
Uw brief (kenmerk) 2014Z13845 2014Z13863 2014Z13909 Bijlagen 3
Geachte voorzitter,
Bijgevoegd vindt u de antwoorden op de vragen van het lid van Hijum (CDA), het lid Nijboer (PvdA) en het lid Harbers (VVD) over de berichten dat de Portugese overheid de Banco Espírito Santo redt (ingezonden op 4, 5 en 7 augustus 2014 jl. met de kenmerken 2014Z13845, 2014Z13863 en 2014Z13909). Hoogachtend,
De minister van Financiën J.R.V.A. Dijsselbloem
Pagina 1 van 9
2014Z13845 Vragen van het lid Van Hijum (CDA) aan de minister van Financiën over het bericht dat de Portugese overheid de Banco Espírito Santo (BES) redt met 4,9 miljard euro dat afkomstig is uit een Europees fonds (ingezonden 4 augustus 2014)
Directie Buitenlandse Financiële Betrekkingen Ons kenmerk BFB 2014-8077M
1 Heeft u kennisgenomen van het bericht dat de Portugese overheid de Banco Espírito Santo (BES) redt met 4,9 miljard euro dat afkomstig is uit “een Europees fonds”? 1) Antwoord vraag 1 Ja. 2 Kunt u aangeven wat de aanleiding voor deze reddingsactie is? Is het waar dat naast meer algemene oorzaken rond de kredietcrisis er sprake is van wanbeleid door de directie van de bank, zoals hoogleraar Jaap Koelewijn beweert? 2) Antwoord vraag 2 De Centrale bank van Portugal heeft een verklaring uitgegeven waarin de aard en de omstandigheden van de resolutie van de Banco Espírito Santo (BES) nader is toegelicht (zie ook http://www.bportugal.pt/enUS/OBancoeoEurosistema/ComunicadoseNotasdeInformacao/Pages/combp201408 03.aspx ). Hieruit blijkt dat op woensdag 30 juli duidelijk werd dat BES een verlies van circa 3,5 miljard euro in het eerste half jaar van 2014 had gemaakt. Als gevolg daarvan zakte de tier 1-kernkapitaalratio naar 5%. Dit is onder de vereiste tier 1kernkapitaalratio van 8%, zoals deze door de Portugese Centrale Bank aan BES is opgelegd. Door de snelle verslechtering van de situatie was naar het oordeel van Portugese Centrale Bank direct ingrijpen noodzakelijk. De Portugese Centrale Bank oordeelde hierbij dat herkapitalisatie door private middelen onhaalbaar was op korte termijn en dat een publieke oplossing noodzakelijk was. Uit de verklaring van de Portugese Centrale Bank blijkt dat er aanwijzingen zijn dat er sprake zou zijn van andere oorzaken dan verslechterende economische omstandigheden voor de grote verliezen van BES. Zo geeft de Portugese Centrale Bank aan dat er aanwijzingen zijn dat onrechtmatig is gehandeld door het voormalige bestuur van BES. In dat kader heeft de Portugese Centrale Bank reeds de opdracht gegeven voor een onderzoek naar de oorzaken die ten grondslag kunnen liggen aan de verliezen die de bank gemaakt heeft (forensische audit). Dit onderzoek kijkt ook naar de individuele verantwoordelijkheden, o.a. van (voormalige) leden van de Raad van Bestuur en of er sprake is geweest van fraude of wangedrag. Ik wacht de resultaten van dit onderzoek af. Het Openbaar Ministerie in Portugal is tevens een strafrechtelijke procedure gestart tegen de voormalige CEO van BES, Ricardo Salgado, op verdenking van witwassen, fraude en valsheid in geschrifte.
3 Uit welk Europees fonds wordt de steun aan de Portugese overheid en/of de BES verstrekt, en onder welke voorwaarden?
Pagina 2 van 9
4 Op welke wijze dragen aandeelhouders, (achtergestelde) obligatiehouders, grotere spaarders en de Portugese overheid zelf bij aan de redding van de bank?
Directie Buitenlandse Financiële Betrekkingen Ons kenmerk BFB 2014-8077M
Antwoord vraag 3 en 4 Op zondag 3 augustus jl. maakte de Portugese Centrale Bank bekend dat BES in resolutie is gebracht. De problematische activa, in essentie zijnde de aandelen in en leningen aan de Grupo Espírito Santo (GES) en Banco Espírito Santo Angola, zijn onderbracht in een bad bank. Deze instelling is gekapitaliseerd door het eigen vermogen en de achtergestelde obligaties van BES. Deze instelling zal de komende tijd worden afgewikkeld. De Portugese Centrale Bank gaf aan dat de verliezen die hieruit voortvloeien voor rekening zullen komen van de aandeelhouders en achtergestelde obligatiehouders van BES. Doordat verliezen op de slechte activa neerslaan bij de aandeelhouders en achtergestelde obligatiehouders vindt er bail-in plaats van private crediteuren confom de staatssteunregels. De Europese Commissie oordeelde dan ook op 4 augustus jl. dat de resolutie van BES in lijn is met de staatssteunregels (zie ook http://linkis.com/europa.eu/rapid/aj2Oi). De overige activa en overige passiva zijn in een nieuwe brugbank ondergebracht, genaamd Novo Banco. Deze bank is vervolgens geherkapitaliseerd met 4,9 miljard euro uit het Portugese resolutiefonds. Het Portugese resolutiefonds werd in 2012 opgericht en had op het moment van de resolutie van BES een kapitaalspositie van 367 miljoen euro. Het resolutiefonds wordt gefinancieerd door de Portugese banken. Op 7 augustus is er met de bancaire sector overeenstemming bereikt dat zij voor de resolutie van BES een extra bijdrage van circa 635 miljoen euro zullen storten in het Portugese resolutiefonds. De overige 3,9 miljard euro wordt gefinancieerd door een lening van de Portugese staat aan het Portugese resolutiefonds. Dit is dus 0,5 miljard euro lager dan in eerste instantie door de Portugese Centrale Bank bekend was gemaakt en is het gevolg van de hogere bijdrage van de bancaire sector. Deze lening wordt op zijn beurt gefinancierd met middelen uit de Bank Solvency Support Facility, waarin IMF en EU gelden zitten uit het Portugese leningenprogramma die gereserveerd zijn voor bankenherkapitalisatie. De Bank Solvency Support Facility is opgericht als onderdeel van het leningenprogramma van het EFSF, het EFSM en het IMF dat aanving in mei 2010. Binnen het leningenprogramma van in totaal 78 miljard euro was 12 miljard euro geoormerkt voor de eventuele herkapitalisatie van de banken. Hiervan was tot op heden 5,6 miljard euro gebruikt. De Portugese minister van Financiën heeft op 7 augustus in het Portugese parlement aangegeven dat de lening van de Portugese staat aan het Portugese resolutiefonds een maximale looptijd heeft van twee jaar. De lening zal dus voor die tijd vervangen worden door leningen van de Portugese bancaire sector aan het Portugese resolutiefonds om daarmee het aandeelhouderschap van het resolutiefonds in Novo Banco te kunnen financieren totdat Novo Banco verkocht wordt. Op termijn kan de lening terugbetaald worden door de verkoop van (activa van) de Novo Banco en contributies van de bancaire sector aan het Portugese resolutiefonds gedurende de tijd. Het Portugese resolutiefonds betaalt rente en renteopslagen over de lening van de Portugese overheid, met een oplopende renteopslag in de tijd, waardoor de prikkel wordt ingebouwd om de lening zo spoedig mogelijk terug te betalen. Het eventuele risico van een tegenvallende
Pagina 3 van 9
opbrengst van de verkoop van Novo Banco ligt bij het Portugese resolutiefonds en daarmee bij de Portugese bankensector.
Directie Buitenlandse Financiële Betrekkingen
5 Heeft u instemming moeten verlenen aan het verstrekken van de 4,9 miljard euro uit het Europese fonds? Zo ja, heeft u hierbij aanvullende voorwaarden gesteld om te kunnen instemmen?
Ons kenmerk BFB 2014-8077M
Antwoord vraag 5 Nee, zoals in bovenstaande antwoorden is aangegeven is de Bank Solvency Support Facility een Portugees fonds. Lidstaten hebben reeds in een eerder stadium ingestemd met de uitkering van de leningentranches van het EFSF, EFSM en IMF aan dit fonds die geoormerkt waren voor de herkapitalisatie van de bankensector. De Europese Commissie heeft wel toestemming moeten verlenen voor de resolutie van BES en oordeelde dat de resolutie van BES in lijn is met het staatssteunregels. 1) NOS, 4 augustus 2014 2) Nu.nl, 1 augustus 2014
Pagina 4 van 9
2014Z13863 Vragen van het lid Nijboer (PvdA) aan de minister van Financiën over het bericht dat de Portugese overheid de Banco Espírito Santo (BES) redt (ingezonden 5 augustus 2014).
Directie Buitenlandse Financiële Betrekkingen Ons kenmerk BFB 2014-8077M
Toelichting: Deze vragen dienen ter aanvulling op eerdere vragen terzake van het lid Van Hijum (CDA), ingezonden 4 augustus 2014 (vraagnummer 2014Z13845 ). 1 Bent u bekend met het bericht “Portugal redt bank met miljarden”? 1) Antwoord vraag 1 Ja. 2 Kunt u aangeven waarom Banco Espírito Santo juist nu steun nodig heeft? Antwoord vraag 2 Voor dit antwoord verwijs ik u naar het antwoord op vraag 2 van lid van Hijum. 3 Op welke wijze is er de afgelopen jaren opgetreden door de Portugese toezichthouder? Antwoord vraag 3 In het algemeen zijn er, volgens de Centrale Bank van Portugal, gebaseerd op het risicoprofiel van BES, in voorgaande jaren diverse kwetsbaarheden gesignaleerd die geleid hebben tot de implementatie van diverse voorzorgsmaatregelen. Meer specifiek heeft de Portugese Centrale Bank in een audit in 2013 onregelmatigheden in de rekeningen van het moederbedrijf van Espírito Santo International (ESI) geconstateerd. Aanvullend heeft de Portugese Centrale Bank BES verplicht een deel van de taken af te splitsen van de niet-financieel tak van Grupo Espírito Santo. In de loop van 2014, toen er onzekerheid ontstond over de financiële positie van BES op de kapitaalmarkten, heeft de Portugese Centrale Bank BES gevraagd om de totale blootstelling van BES op alle takken van Grupo Espírito Santo bekend te maken. Vervolgens heeft de Portugese Centrale Bank BES verzocht scenario’s op te stellen om risico’s te beperken die zouden kunnen voortvloeien uit wanbetaling van een van de takken van Grupo Espírito Santo. Ook heeft de Portugese Centrale Bank BES gevraagd om herkapitalisatieplannen te presenteren in het licht van de ECB stresstesten en het interne governance model te versterken. 4 Was er bij de bank sprake van fraude, witwassen en andere malversaties? Antwoord vraag 4 Voor dit antwoord verwijs ik u naar het antwoord op vraag 2 van lid van Hijum.
Pagina 5 van 9
5 In welke mate dragen private partijen, waaronder aandeelhouders en obligatiehouders, bij aan de redding? Worden spaarders ontzien? Antwoord vraag 5 Voor dit antwoord verwijs ik u naar het antwoord op vraag 3 en 4 van lid van Hijum.
Directie Buitenlandse Financiële Betrekkingen Ons kenmerk BFB 2014-8077M
6 Hoe beoordeelt u de uitspraak van de President van de Centrale Bank van Portugal, Carlos da Silva Costa, dat de Portugese overheidsfinanciën en belastingbetalers geen risico’s lopen bij deze transactie? Vindt u die uitspraak evenzeer moeilijk navolgbaar? 2) Antwoord vraag 6 De president van de Portugese Centrale Bank heeft aangegeven dat de operatie geen gevolgen heeft voor de tekort- en schuldpositie van de Portugese overheid, omdat de reeds uitgekeerde leningen van het EFSF, het EFSM en het IMF aan de Portugese staat al eerder zijn meegenomen in de overheidsschuld. De Portugese minister van Financiën heeft aangegeven dat de lening van de Portugese staat aan het Portugese resolutiefonds een maximale looptijd heeft van twee jaar. De lening zal dus voor die tijd vervangen worden door leningen van de Portugese bancaire sector aan het Portugese resolutiefonds om daarmee het aandeelhouderschap van het resolutiefonds in Novo Banco te kunnen financieren totdat Novo Banco verkocht wordt. Op termijn kan de lening terugbetaald worden door de verkoop van Novo Banco en contributies van de bancaire sector aan het Portugese resolutiefonds gedurende de tijd. Volgens de Portugese Minister van Financiën zal bij een tegenvallende opbrengst van de verkoop van Novo Banco de Portugese bancaire sector en niet de belastingbetaler opdraaien voor de kosten. Hiermee zijn de risico’s voor de Portugese belastingbetalers beperkt. 7 In welke mate neemt de schuldenpositie van Portugal toe door deze redding? Is de Trojka betrokken bij de genomen maatregelen? Zo ja, wat is haar oordeel? Antwoord vraag 7 De operatie heeft geen gevolgen voor de overheidsschuld van de Portugese overheid, omdat de reeds uitgekeerde leningen van het EFSF, het EFSM en het IMF aan de Portugese staat al zijn meegenomen in de overheidsschuld. De Trojka van IMF, ECB en Europese Commissie is in die hoedanigheid niet betrokken geweest bij de resolutie van BES. De Europese Commissie is wel betrokken geweest om te toetsen of de resolutie van BES in lijn was met de Europese staatssteunregels. Zoals in het antwoord op vraag 3 en 4 van lid van Hijum is aangegeven heeft de Commissie op 4 augustus jl. geoordeeld dat de resolutie in lijn is met de staatssteunregels (zie eerdere verwijzing naar de verklaring van de Commissie).
Pagina 6 van 9
8 Is er sprake van besmettingsgevaar naar andere Europese banken, aangezien bekend is dat diverse investeerders, waaronder Franse banken, aandelen hebben in Banco Espírito Santo?
Directie Buitenlandse Financiële Betrekkingen Ons kenmerk BFB 2014-8077M
Antwoord vraag 8 Zoals in de antwoorden op vragen 3 en 4 van lid Van Hijum is aangegeven, zullen de verliezen die voortvoeien uit de bad bank voor rekening zijn van de aandeelhouders en achtergestelde obligatiehouders van BES. Zo heeft de Franse bank Crédit Agricole bijvoorbeeld reeds bekend gemaakt een verlies te hebben genomen op BES. Er zijn op dit moment echter geen aanwijzingen voor besmettingsgevaar richting andere Europese banken. 9 Zijn er im- of expliciet risico’s voor de Nederlandse staat verbonden aan deze reddingsoperatie? Antwoord vraag 9 De steun uit het leningenprogramma van het EFSF, EFSM en IMF is verstrekt aan de Portugese overheid en de Portugese overheid draagt daarmee de volle verantwoordelijkheid voor de terugbetaling van de leningen. Nederland loopt hierdoor indirect risico via het EFSF, het EFSM en het IMF. De totale blootstelling van Nederland op de noodfondsen is niet veranderd door de reddingsoperatie van Banco Espírito Santo door de Portugese staat. 1) http://www.nu.nl/economie/3844097/portugal-redt-bank-met-miljarden.html 2) Zie http://uk.reuters.com/article/2014/08/04/uk-portugal-bes-cenbankidUKKBN0G30TA20140804 :’“The plan carries no risk to public finances or taxpayers,” Carlos Costa, the central bank governor, told reporters in a late night news conference in Lisbon.’
Pagina 7 van 9
2014Z13909 Vragen van het lid Harbers (VVD) aan de minister van Financiën over het bericht dat de Portugese overheid de Banco Espírito Santo (BES) redt (ingezonden 7 augustus 2014)
Directie Buitenlandse Financiële Betrekkingen Ons kenmerk BFB 2014-8077M
Toelichting: Deze vragen dienen ter aanvulling op eerdere vragen terzake van de leden Van Hijum (CDA), ingezonden 4 augustus 2014 (vraagnummer 2014Z13845 ) en Nijboer (PvdA), ingezonden 5 augustus 2014 (vraagnummer 2014Z13863). 1 Bent u bekend met het bericht “Senior obligaties veilig bij redding BES”? 1) Antwoord op vraag 1 Ja. 2 Is de steun aan de Banco Espírito Santo door de Europese Commissie getoetst op de geldende staatssteunregels? Antwoord op vraag 2 Ja, zie het antwoord op de vragen 3 en 4 van lid van Hijum. 3 Zo ja, is in deze toets ook meegenomen dat de Europese Commissie vooruitlopend op de inwerkingtreding van de BRRD-richtlijn (Bank Recovery and Resolution Directive) de onderdelen van deze richtlijn, waaronder een vereiste bail-in, reeds heeft verwerkt in de staatssteuntoets? Antwoord op vraag 3 Nee. De vereiste bail-in regels uit de BRRD treden pas uiterlijk 1 januari 2016 in werking. Zoals in het antwoord op vraag 3 en 4 van lid van Hijum is aangegeven heeft de Commissie op 4 augustus jl. geoordeeld dat de resolutie van BES in lijn is met de Europese staatssteunregels zoals die momenteel van toepassing zijn (zie eerdere verwijzing naar de verklaring van de Commissie). 4 Waarom lijkt er bij de steun aan de Banco Espírito Santo geen sprake van een diepe bail-in, inclusief junior debt houders? Antwoord op vraag 4 Zoals in het antwoord op de vragen 3 en 4 van lid van Huijm staat beschreven heeft de Portugese Centrale Bank aangegeven dat de verliezen die voortvloeien uit de afwikkeling van BES voor rekening zullen komen van de aandeelhouders en achtergestelde obligatiehouders van BES. Doordat verliezen op de slechte activa neerslaan bij de aandeelhouders en achtergestelde obligatiehouders vindt er bail-in plaats van private crediteuren confom de staatssteunregels. 5 Kunt u, onder verwijzing naar het verslag van de Eurogroep en ECOFIN-Raad van 19 en 20 juni 2014 2) waarin u schrijft: “Indien een bank onverhoopt niet in staat
Pagina 8 van 9
is om het kapitaaltekort op eigen kracht op te lossen kunnen pas publieke middelen worden ingezet nadat bail-in volgens staatssteunregels heeft plaatsgevonden”, aangeven hoe u beoordeelt of en hoe met de steun aan Banco Espírito Santo aan deze afspraken is voldaan?
Directie Buitenlandse Financiële Betrekkingen Ons kenmerk BFB 2014-8077M
Antwoord op vraag 5 Zoals gesteld in het antwoord op vraag 3, heeft de Europese Commissie geconcludeerd dat de resolutie van BES in lijn is met de Europese staatssteunregels, met inbegrip van de afspraken over bail-in hierbinnen. Zie tevens het antwoord op de vragen 3 en 4 van lid van Hijum.
1) Financieel Dagblad, 5 augustus 2014 2) Kamerstuk, 21 501-07, nr. 1163
Pagina 9 van 9
