De Vlaamse havens: poorten naar onze welvaart Prof. Dr. Theo E. Notteboom Brugge, 10 februari 2007
Hong Kong, December, 2005
1
De Vlaamse havens Ha v eno ntw Eco Havenf ikkelin unc g nom .. e C ties n d onc i e V urr sch be e laa lan g m ntiep Ha se ha ositie ve v e ns nb ele id
2
1
De Vlaamse havens Ha v eno ntw Eco Havenf ikkelin un g n .. e n d Conc omisc cties hb e V urr e la laa enti ng ep m Ha se ha ositie ve v ens nb ele id
3
De groei van een haven
Expansie
Ontstaan
2
1 2
Stadskern Stedelijke expansie
3
4
Waterdiepte
4
4
5
3
Terminalfaciliteiten Havengerelateerde act.
Bron: gebaseerd op ‘Anyport’ model van James Bird
Specialisatie
4
4
Spoor Weg
Reconversie
4
2
Ontwikkeling van de Antwerpse haven Begin 19de eeuw: Bonapartedok & Willemdok Einde 19de eeuw & begin 20ste eeuw: Scheldekaaien en eerste dokken
Ne de r la nd Be lg i ë
Interbellum: dokken tot aan Van Cauwelaertsluis Albertkanaal
An tw e
rp en
1956-1966: dokken tot Zandvlietsluis 1975: Schelde-Rijnverbinding 1982: Delwaidedok 1987: opening Linkeroever 1989: Berendrechtsluis 1990-1997: Noordzee- & Europaterminal 2000-: Verrebroekdok & Deurganckdok
Bron: Havenbedrijf Antwerpen
5
De haven van Zeebrugge
6
3
De Vlaamse havens Ha v eno ntw Eco Havenf ikkelin un g n .. e n d Conc omisc cties hb e V urr e la laa enti ng ep m Ha se ha ositie ve v ens nb ele id
7
De functies van de Vlaamse havens Havens als transport- en logistieke knooppunten •Havens als buffers in logistieke ketens •Havens als waardetoevoegende schakels in logistieke ketens
Knooppunten in transport en logistiek Draaischijven in internationale productienetwerken Vestigingsplaatsen voor industrie en dienstverlening Havens als vestigingsplaats voor industriële bedrijven (MIDA) 8
4
Havens als vestigingsplaats voor industriële bedrijven
Antwerpen:
(petro)chemische industrie: MIDA-ontwikkeling sinds jaren 50
Raffinaderijen BASF, Bayer, Monsanto, etc.. 2de grootste petrochemische complex ter wereld na Houston
Automobielindustrie (Opel, New Holland) Energie (Kerncentrale Doel, windmolenpark, etc..)
9
Havens als vestigingsplaats voor industriële bedrijven
Inplanting chemische industrie
• Bestaande chemische industrie (2348 ha) • Beschikbare interne reserve (267 ha)
10
5
Havens als vestigingsplaats voor industriële bedrijven
Gent:
Staalindustrie: geïntegreerde staalfabriek van Sidmar (Mittal groep) Automobielindustrie (Volvo Cars, Volvo Trucks, Honda) Energie (kolencentrale, biomassa) Agro-industrie Papierindustrie (StoraEnso)
Zeebrugge: Beperkt als industriële haven, wel logistieke autocluster Energie: knooppunt gasnet Oostende: Beperkt als industriële haven
11
Havens als vestigingsplaats voor industriële bedrijven De uitdagingen
Nieuwe industriële processen (cascaden, industriële ecosystemen) Recycling activiteiten en energie (ook voor ‘alternatieve’ energievormen)
Ruimteintensivering (inbreiding, co-siting, pijpleidingssystemen, etc..)
Milieu
Uitdagingen op vlak van herallocatie of herverkaveling vrijgekomen gronden
12
6
De overslagfunctie Overslag in het havencomplex in de Rijn-Schelde Delta (cijfers 2005)
0
25
50
100
150
Kilometers 200
Amsterdam (incl.kanaalzone) 75 mln ton 65,844 TEU
Zeehaven in Rijn-Schelde Delta
ROTTERDAM 369 mln ton 9.29 mln TEU
Zeebrugge 35 mln ton 1.41 mln TEU
The Hague
Zeeland Seaports 30 mln ton 39,000 TEU
Utrecht
Nederland
Moerdijk 4.5 mln ton
Duitsland
Duisburg
ANTWERPEN 160 mln ton 6.48 mln TEU
Oostende 7 mln ton 9,000 TEU
Lille
Gent 22 mln ton 30,529 TEU Brussels Belgium
Dortmund
Duesseldorf Cologne Bonn
Liège
Koblenz
Frankrijk
Lux 13
Bron: Notteboom
Aandeel van de goederencategorieën in de havens 100%
90%
Gediversifieerde havens of meer specialisatie ?
Marktaandeel binnen Vlaanderen
80%
70%
Conventioneel stukgoed Roro Containers Vloeibare bulk Droge bulk
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
Antwerpen Gent Bron: op basis van cijfers Vlaamse Havencommissie
Zeebrugge
Oostende
14
7
Aandeel van de havens in goederencategorieën (basis = ton) 100%
Marktaandeel binnen Vlaanderen
90% 80% 70% 60%
Oostende Gent Zeebrugge Antwerpen
50% 40% 30% 20% 10% 0% Droge bulk
Vloeibare bulk
Containers
Roro
Bron: op basis van cijfers Vlaamse Havencommissie
Conventioneel stukgoed
15
De distributiefunctie van de Vlaamse havens Vlaanderen ligt centraal in de blauwe banaan.. maar deze kent een enorme dynamiek
Bron: Cushman & Wakefield, Healey & Baker
16
8
De hoge centraliteit van de Vlaamse havens
Hamburg
138
Le Havre
158
Bremen
196
Duinkerken
223
Zeebrugge
225
Amsterdam
263
Rotterdam
265
Antwerpen
285
0
50 100 150 200 250 300 350 Centraliteitsindex
17
De distributiefunctie van de Vlaamse havens De bereikbaarheid van het achterland Wegvervoer: - Dicht autosnelwegennet - Kwalitatief hoogstaande wegvervoerders Spoorvervoer: - Talloze shuttle- en bloktreinverbindingen - Dicht spoornetwerke binnen en buiten havens Binnenvaart: - Aansluiting op de Rijn - Gespecialiseerde binnenvaartterminals Kustvaart (Short-Sea shipping): - Talloze feeder-services (UK, Scandinavië) Gecombineerd vervoer en inland terminals: - Uitbouw achterlandnetwerken
18
9
De distributiefunctie van de Vlaamse havens Antwerpen: 12 miljoen m2 opslagruimte, waarvan 5.2 miljoen m2 overdekt
Hooggespecialiseerde magazijnen voor o.a. gevaarlijke goederen, hout, fruit, kunststofgranulaten, ... Voor bijna 10 miljoen m3 tankopslagruimte.
Uitgebreide distributieactiviteiten via zogenaamde districentra
Soepel douaneregime en vrijhaven-faciliteiten
Hoge productiviteit
Talloze logistieke initiatieven voor de industrie als reactie op de trend tot ‘outsourcing’, ‘subcontracting’ en ‘value-added logistics’ 19
De distributiefunctie van de Vlaamse havens De ontwikkeling van een logistieke pool 0
25
50
100
Zeehaven in Rijn-Scheldedelta
Beverwijk
Groeiregio Europese distributie (buiten havensysteem)
Oostende Wielsbeke Lille
Avelgem
Groningen
ROTTERDAM A. a/d Rijn
Utrecht
Almelo
Netherlands Ede
Bron: Notteboom (c)
Hengelo
Zutphen
Valburg
Nijmegem Gorinchem Oss Oosterhout Den Bosch Moerdijk Tilburg
ANTWERPEN Helmond Venlo Deurne Meerhout Gent Born Genk Willebroek Stein Grimbergen Brussel Belgium Liège
Germany Emmerich Duisburg Gennep Dortmund Krefeld Neuss
Duesseldorf
Dormagen
Cologne Bonn
Andernach
Valenciennes
Frankrijk
Veendam
Meppel Zaandam Amsterdam Kampen
Hillegom
Zeeland Seaports Zeebrugge
Drachten
Alkmaar
Inland container terminal
Havensysteem met corridors naar achterland
Harlingen Leeuwarden
Kilometers 200
150
Koblenz
Lux
Mertert
20
10
De Vlaamse havens Ha v eno ntw Eco Havenf ikkelin un g n .. e n d Conc omisc cties hb e V urr e la laa enti ng ep m Ha se ha ositie ve v ens nb ele id
21
De Vlaamse havens als economische motor voor Vlaanderen, cijfers 2004 (lopende prijzen) 4 286 banen (direct) € 346 mln TW (direct) 7,5 miljoen ton
28 313 banen (direct) € 3397 mln TW (direct) 25 miljoen ton
Aandeel in de Vlaamse economie Percent Tewerkstelling = 5,7% (direct + indirect)
Oostende Bruto toegevoegde waarde = 18,1 % (direct + indirect)
Antwerpen
Zeebrugge Gent
9 712 banen (direct) € 705 mln TW (direct) 31,8 miljoen ton
Indirecte effecten Vlaamse havens: 136 740 banen € 12,1 miljard toegevoegde waarde Bron: NBB
61 558 banen (direct) € 8294 mln TW (direct) 152 miljoen ton
Totale effecten Vlaamse havens (direct+indirect): 242 229 banen € 25 miljard toegevoegde waarde
22
11
Direct en indirect economische belang van de Vlaamse zeehavens Toegevoegde waarde (miljoen Euro) In miljoenen € (werkelijke prijzen) 1995 1999 2002 Directe effecten - Maritieme cluster Vlaamse havens 1.992 2.081 2.102 Antwerpen 1.575 1.551 1.559 Gent 152 207 214 Zeebrugge 185 238 271 Oostende 80 85 58 Directe effecten - Niet-maritieme cluster Vlaamse havens 6.979 7.697 8.865 Antwerpen 3.985 4.621 5.454 Gent 2.525 2.465 2.729 Zeebrugge 348 413 416 Oostende 121 198 266 Totaal directe effecten Vlaamse havens 8.971 9.778 10.967 Antwerpen 5.560 6.172 7.013 Gent 2.677 2.672 2.943 Zeebrugge 533 651 687 Oostende 201 283 324 Totaal indirecte effecten Vlaamse havens 17.603 20.299 22.229 Antwerpen 11.148 12.754 13.996 Gent 5.093 5.740 6.411 Zeebrugge 966 1.202 1.349 Oostende 396 603 473
Tewerkstelling In aantal VTE 1995 1999
2002
32.150 23.363 2.053 3.921 2.813
29.778 21.451 2.339 4.394 1.594
28.861 21.156 2.312 4.533 860
72.454 38.152 26.015 5.914 2.373
71.581 37.620 25.716 5.382 2.863
74.083 39.408 26.189 5.251 3.235
104.604 61.515 28.068 9.835 5.186
101.359 59.071 28.055 9.776 4.457
102.944 60.564 28.501 9.784 4.095
210.535 127.072 56.681 16.331 10.451
215.509 128.517 61.081 16.662 9.249
213.184 126.827 61.733 17.465 7.159
23
Bron: op basis van cijfergegevens NBB
Indexevolutie van tewerkstelling en overslagvolumes voor de Vlaamse havens Vlaamse havens 140 Totale directe tewerkstelling haven (in VTE)
Indexevolutie (1995 = 100)
130 120
Totale directe tewerkstelling in maritieme cluster (in VTE)
110 100
Totale overslag (in miljoen ton)
90 80 1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
Vlaamse havens
24
12
Duurzame inpassing in multifunctionele omgeving Zoeken naar een evenwicht
Economische waarde De zoektocht naar een waardenbalans
Milieuwaarde
Sociale waarde 25
De Vlaamse havens Ha v eno ntw Eco Havenf ikkelin unc g nom .. e C ties n d onc i e V urr sch be e laa lan g m ntiep Ha se ha ositie ve v e ns nb ele id
26
13
De Vlaamse havens en de Hamburg-Le Havre range Wilhelmshaven Hamburg Emden
Bremerhaven
Amsterdam
NETHERLANDS
Rotterdam Flushing Zeebrugge Ostend Dunkirk Ghent
Antwerp
BELGIUM
GERMANY
Le Havre Rouen
27
Marktaandeel van de Vlaamse havens binnen de Hamburg-Le Havre range 60.0% 55.0%
Marktaandeel in Hamburg-Le Havre range
50.0% 45.0%
Droge bulk
40.0%
Vloeibare bulk
35.0%
Roro
30.0%
Conventioneel stukgoed
25.0%
Totaal
20.0%
Containers TEU
15.0% 10.0% 5.0%
Bron: op basis van cijfers Vlaamse Havencommissie
2004
2002
2000
1998
1996
1994
1992
1990
1988
1986
1984
1982
1980
0.0%
28
14
Gezamenlijke achterlanden Marktaandelen in relatie tot Duitsland (1997) Sleeswijk-Holstein
Hamburg
Mecklenburg-vorpommern
Bremen Nedersaksen Saksen-Anhalt
Berlijn
Brandenburg
1000 TEU
Noordrijn-Westfalen
1.400 Saksen
Hessen
700
Thüringen Rijnland-Palz
140 Saarland
Antwerpen Rotterdam Hamburg Bremen
Beieren Baden-Württemberg
29
De Middellandse zeehavens in volle ontwikkeling
.. . . . . .. . . . . .. . . . .
Trieste Koper Venice Ravenna Genoa La Spezia Fos Leghorn Ancona Bar Civitavecchia Barcelona Naples Taranto Salerno Valencia Cagliari Gioia Tauro
.
Algeciras
.
Malta
. .
. . ..
Odessa
Ilyichevsk
Constanza
Varna
Haydarpasa Armaport Kumport ThessalonikiGemlik
. . .
Izmir Piraeus
. . ... . . ... Mersin
Lattakia Limassol Tartous Beirut Haifa Ashod Damietta Alessandria Port Said
Bron: Notteboom, ITMMA
30
15
De spelers worden groter Voorbeeld voor containerrederijen en containerrederijgroepen APL Cosco DSR Evergreen Hanjin Hapag-Lloyd Hyundai K Line Maersk MOL MSC Nedlloyd NOL NYK OOCL P&O Sea-land UASC Yang Ming
1993
APL Cosco Evergreen Hanjin/DSR Hapag Lloyd Hyundai K Line Maersk MOL MSC NYK OOCL P&O Nedlloyd Sea-land UASC Yang Ming
Maersk Line Grand Alliance New World Alliance United Alliance Cosco/Yang Ming/K Line Evergreen MSC
1998
2006 31
Felixstowe Harwich Thamesport Tilbury
Hamburg
Bremerhaven Rotterdam Southampton Antwerp Zeebrugge Zeebrugge Le Havre (joint-venture (Port Synergy met – joint CMA-CGM) venture with CMA-CGM)
= Eurogate = Hutchison PH = PSA (incl. HNN) = P&O DP World Ports = APM Ports Terminals
Dunkirk
Genoa
Venice Ravenna
Marseilles
(Port Synergy met – CMA-CGM) (joint-venture joint venture with CMA-CGM)
Livorno
La Spezia Salerno
Lisbon Sines
Cagliari
(Verdere betrokkenheid PSA is een vraagteken)
Algeciras Source: Notteboom
Cagliari (sinds eind 2002) Marsaxlokk (Port Synergy)
Gioia Tauro 32
16
De Vlaamse havens Ha v eno ntw Eco Havenf ikkelin un g n .. e n d Conc omisc cties hb e V urr e la laa enti ng ep m Ha se ha ositie ve v ens nb ele id
33
Vlaams havenbeleid: aandachtspunten
Groei en logistieke uitwaaiering brengt de havens ‘dichter’ bij elkaar Havengebruikers zien de havens in toenemende mate als een complementair functioneel geheel. Complementariteit havens verder benutten, zonder concurrentie-aspect uit het oog te verliezen Rol Vlaamse overheid versus rol autonome havenautoriteiten (cf. havendecreet) Blijvend belang grote infrastructuurplannen:
Maritieme toegang, sluis Terneuzen, tweede sluis Linkeroever, achterlandinfrastructuur, etc..
Duurzame havenontwikkeling 34
17
