de mooiste cultuurprojecten uit de provincie
nummer 1 | winter 09-10
teke
n-kn ip je eig -plak en kuns tpro vinc ie
De Veluwe danst Zangfeest betovert Utrecht Multiculturele polderklanken 1
TWAALF is een uitgave van de Raad van twaalf. Daarin bundelen 15 provinciaal werkende cultuur instellingen hun krachten. TWAALF bericht over de cultuur educatie en amateurkunst op provinciaal niveau. In ieder nummer wordt aan de hand van good practises een thema uit de praktijk belicht.
inhoud
nummer 1, winter 09-10 redactie Appie Alferink Connie Verberne eindredactie Martje Lamme medewerkers aan dit nummer Sonja Bollen, André Kok, Katrijn Kuypers, Kees Ligtelijn, Arend Nijhuis, Angela Verdurmen vormgeving De Ruimte ontwerpers: Albert Hennipman, Carline Vrielink illustraties Nina Mathijsen (www.takeadetour.eu) druk Pascal, Utrecht oplage 1500 verspreiding controlled circulation redactieadres Secretaris Raad van twaalf Frank van der Hulst p/a Kunst Centraal postbus 160 3980 CD Bunnik 030 6595520 frank.van.der.hulst@ kunstcentraal.nl www.raadvantwaalf.nl copyright Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotocopie, microfilm en/of andere wijze zonder voorafgaande toestemming van de Raad van twaalf.
2
Utrecht 20 Europees zangfeest betovert Utrecht Krachtwijken, scholieren en ambtenaren zingen het hoogste lied
32 KunsthuisNederland.nl
Een website voor en door alle amateurkunstenaars van Nederland
Er is mee r me doen t am dan ateu er al vo n d rkun leen en d st te o e ve r t mak iets e lez ers v moo en, an T is m met waa aken potl lf. Ze ! Ga oden lf aan , sch je ei de s aar gen lag en li kun j m en st op zet de k aar t .
Flevoland 14 Frisse liedjes
Multicultureel repertoire uit de polder
04 Wij kennen iedereen
De provinciale ondersteuningsinstelling als spin in het web
Gelderland 8 Dansen in je eigen dorp
Project Danslokaal
26 Cultuur met mes en vork
Vijftien in een dozijn! Wanneer mensen me vragen wat de Raad van Twaalf is, geef ik soms dit antwoord: We willen kunst in het hart van de samenleving plaatsen. We, dat zijn 15 provinciaal werkende cultuurinstellingen die als Raad van Twaalf hun krachten gebundeld hebben. Samen hebben we een omzet van € 38 miljoen per jaar. Bij ons werken 550 mensen die zich dagelijks inzetten om op het gebied van cultuureducatie en amateur- en professionele kunst het beste te bereiken. We laten zien wat er is en wat er kan zijn. Na dit antwoord vragen mensen dan vaak: ‘Maar wat doen jullie dan concreet?’ Die vraag willen we in dit cultuurbericht en de komende nummers beantwoorden. Deze keer richten we de schijnwerpers op de amateurkunst. Door het beschrijven van voorbeeldprojecten laten we zien wat we doen en hoe concreet politieke begrippen als ‘het versterken van de sociale cohesie’ of ‘de maatschappelijke kracht van kunst’ kunnen zijn. Iedere dag. Ik wens u veel leesplezier en inspiratie. Loek Sijbers voorzitter van de Raad van Twaalf
Vijftigplussers als doelgroep
3
Wij kennen De provinciale ondersteuningsinstelling als spin in het web
Zingen, muziek maken, dansen, schilderen, boetseren, schrijven… Vijftig procent van de Nederlandse bevolking doet actief aan kunstbeoefening als hobby. Een veel groter deel geniet van amateurkunst door te kijken of te luisteren. In de wereld van de amateurkunst nemen de provinciale ondersteuningsinstellingen een unieke plaats in, vinden Connie Verberne en Appie Alferink, collega-directeuren van de instellingen in Gelderland en Utrecht. ‘Wat wij doen, doet niemand anders.’
’Amateurkunst kan een middel zijn om maatschappelijke doelen te bereiken.’ Appie Alferink - directeur Utrecht
4
Connie Verberne: ‘Provinciale ondersteuningsinstellingen zijn thuis in de biotoop van de amateurkunst. We kennen de mensen die het verenigingsleven bevolken in de grotere steden, in de regio en in de dorpen. En we kennen ook de professionele productiegezelschappen. Die zien het steeds meer als hun opdracht om verbindingen te leggen met de top van de amateurwereld. Ze hebben ons nodig als sparringpartner. Wij hebben de kennis in huis voor het ontwikkelen van ideeën en de contacten voor het realiseren van projecten. De provinciale ondersteuningsinstellingen zitten als spin in het web.’
n iedereen Broedplaats voor pilots Connie Verberne: ‘Amateurkunstenaars kunnen op lokaal niveau terecht bij voorzieningen als de Centra voor de Kunsten, werkplaatsen, jeugdtheaterscholen, muziekverenigingen en particuliere kunstdocenten. In de grote steden zijn die vaak samengegaan in grote Centra voor de Kunsten. Die Centra spelen een maatschappelijke rol van betekenis. De ondersteuningsinstellingen werken nauw met de Centra samen om experimentele producties te ontwikkelen en uit te testen. Zo kan een Centrum voor de Kunsten een broedplaats worden voor pilots als Age on Stage! (zie pagina 26) en Choirs meet World Music (zie pagina 14). Daaraan doen deelnemers uit de hele provincie mee. Dat wat op lokaal niveau leeft, als het ware in de haarvaten, wordt zichtbaar gemaakt en opgeschaald.’ Appie Alferink, directeur van ZIMIHC huis voor amateurkunst in Utrecht: ‘In een aantal grotere steden gaan ondersteuningsinstellingen ook relaties aan met maatschappelijke organisaties als welzijnsinstellingen, ROC’s en de politie. Amateurkunst kan een middel zijn om maatschappelijke doelen te bereiken.’
‘Het uiteindelijke doel van ons werk ligt in de verankering van vernieuwingen.’ Connie Verberne - directeur Gelderland
5
Verbindingen leggen Appie Alferink: ‘Buiten die grotere steden ligt dat anders. De centra daar zijn kleiner, hebben minder mogelijkheden of ontbreken helemaal. Ook hier doen de ondersteuningsinstellingen wat niemand anders doet: we leggen de verbinding met wat landelijk is ontwikkeld. Wat succesvol is uitgetest in de grote steden, een Dansweek bijvoorbeeld (zie pagina 8), dragen we over aan een tweede ring van kleinere centra. Daarnaast werken we ook andersom, door lokale initiatieven op te schalen naar bovenlokaal niveau. Wij denken groot en zitten vooraan als het gaat om nieuwe ontwikkelingen. Daarnaast kennen we de wereld van de amateurkunst tot in de kleinste steden en dorpen, en daar kennen ze ons ook. De top van het amateurveld is voor het vinden, ontwikkelen en koesteren van toptalent aangewezen op de regio’s. Logisch, de meeste Nederlanders wonen en recreëren buiten de grote steden.’
6
Kennisoverdracht en nascholing Connie Verberne vult aan: ‘Een deel van het werk van de steunfuncties is heel basaal, niet spectaculair. Het vergt geduld en een scherp oog voor vernieuwing. We delen kennis door als vraagbaak te functioneren en door docenten en coaches op te leiden. We geven nascholing die de lacunes opvult die kunstvakopleidingen laten liggen. Studenten die als podium kunstenaar de academie verlaten, hebben weinig ervaring in het werken met amateurs, terwijl voor de meesten juist daar het beroepsperspectief ligt. Deze deskundigheidsbevordering wordt steeds vaker verknoopt met de vernieuwende inhoud van festivals, wijkprojecten en provinciebrede presentaties. Daarin zitten altijd educatieve onder delen waarin professionals en amateurs samenwerken. De inspiratie werkt naar twee kanten, zowel de amateur als de professional spinnen er garen bij.’
De wetten van verankering Kennis delen is kennis vermeerderen Coaching en cursussen organiseren voor andere organisaties en personen die met amateurkunstenaars werken. Niet praten maar resultaten Themadagen rond nieuwe ontwikkelingen organiseren voor docenten. Regionalisering werkt Succesvolle pilots uit grote steden overzetten naar kleinere steden en/of bovenlokale samenwerkingsprojecten. Vasthouden door los te laten Pilotprojecten gecontroleerd overdragen aan lokale of regionale instellingen en eventueel een eindje meelopen. De infrastructuur groeit Nieuwe netwerken die uit pilotprojecten ontstaan onderhouden en faciliteren. Een podium voor iedereen Eigentijdse communicatie middelen creëren zoals Kunsthuis.nl.
Loslaten om ruimte te maken ‘Voor de ondersteuningsinstellingen is een project nooit klaar als een festival afgelopen is. In feite begint ons werk dan pas. Een evaluatie moet duidelijk maken wat we kunnen overgedragen en hoe’, aldus Appie Alferink. ‘Resulteert Choirs meet World Music in nieuw repertoire dat ook elders in provincie en land kan worden uitgezet, levert Age on Stage! frisse ideeën en methodieken op voor het werken met ouderen? Hoe kan het enthousiasme dat is gegenereerd door Europa Cantat beklijven? Kan een Centrum voor de Kunsten in bijvoorbeeld Harderwijk de volgende keer zelfstandig een Dansweek neerzetten of moeten we op onderdelen nog bijspringen? Uiteindelijk gaat het natuurlijk om de vraag: kunnen we initiatieven loslaten om ruimte te maken voor het realiseren van nieuwe ideeën?’ Connie Verberne: ‘Door onze kennis en onze positie in het hart van het landelijk netwerk van culturele organisaties zijn we altijd bezig met het vertalen van overheidsbeleid in concreet aanbod. Vaak met succes, maar soms ontdekken we wat níet werkt. Dat is ook belangrijk. Vernieuwing begint vaak in de projecten en festivals die veel publiciteit krijgen en erg zichtbaar zijn, maar dan zie je makkelijk over het hoofd dat het uiteindelijke doel van ons werk op de langere termijn ligt, in de verankering van die vernieuwing.’
7
Gelderland
PROJECT DANSLOKAAL
8
Gelderland Danst is de titel van het project dat elke twee jaar in de grote schouwburgen van de provincie georganiseerd wordt. Amateurdansgroepen uit Gelderland geven een korte podiumpresentatie. De dansers doen zo podiumervaring op, dansen voor een groot, nieuw publiek en leren elkaars werk kennen. Dansmakers en docenten geven die dag ook workshops over nieuwe dansstijlen en -technieken. In 2008 organiseerde Gelderland voor het eerst een regionale editie van Gelderland Danst: Danslokaal Veluwe.
9
fotografie: KCG (dansfoto’s), Francet van Mackelenberg (portretfoto)
Dansen in je eigen dorp
Danslokaal • 12 amateurdansgezelschappen • 12 choreografen • 12 amateurdansers • 3 workshops • 50 workshop- deelnemers • 400 mensen in het publiek
Op vrijdag 3 oktober 2008 vond Danslokaal Veluwe plaats in Putten en Ermelo, tijdens de jaarlijkse Dansweek Nederland/Dansweek Gelderland. Op beide podia waren voorstellingen van zes amateurgroepen en een professioneel gezelschap te zien. De groepen werden geselecteerd door de ondersteuningsinstelling en het regionale Servicepunt voor Amateurkunst. Werving verliep via directe mail, oproepen in lokale kranten en via lokale netwerken. Improvisatie In Danslokaal Veluwe zijn verschillende krachten gebundeld: landelijk, provinciaal, regionaal en lokaal. De projectleiding is in handen van de Gelderse ondersteuningsinstelling. Het regionale Servicepunt Amateurkunst en het Centrum voor de Kunsten in Harderwijk zijn de drijvende krachten achter het project, naast de deelnemers uit het circuit van amateurgezelschappen uit de verschillende Veluwse gemeentes. Renate Goossensen bijvoorbeeld. Zij is docent en choreograaf van Silk uit Ermelo, een dansgroep van veertien meisjes en vrouwen vanaf 18 jaar. ‘Het is leuk om in je eigen dorp op te treden, dan kunnen de mensen die wat dichter om je heen staan ook eens zien waar je mee bezig bent. Silk is een van de weinige groepen in de regio die moderne dans doet. Wij werken vanuit improvisatie of een thema en maken eigen choreografieën. Afgelopen jaar hebben we ook opgetreden op Oerol. Het is goed om zo veel mogelijk podiumervaring op te doen.’ Leuk en leerzaam ‘Het was een feestje’, zo omschrijft Bernice Zwijnenburg van Ballet- en Dansstudio Ermelo het project Danslokaal. Ze geeft klassiek ballet aan een groep getalenteerde amateurs die in de toekomst van dans hun werk willen maken en bijna elke dag in de studio komen trainen. Voor Danslokaal maakten ze een choreografie waarin klassiek ballet gecombineerd werd met streetdance en een modern, klassiek stuk. ‘Erg goed, zo’n project. De dansers leren omgaan met technici en doen podiumervaring op voor een nieuw publiek. Het was ook een mooie gelegenheid om klassiek ballet te laten zien. Dat wordt niet veel meer gedaan, terwijl het wel de basis is van alles.’ Ideaal vond Bernice het ook dat KCG het evenement organiseerde. ‘Dat had mij veel te veel tijd gekost, zij zijn helemaal thuis in het danscircuit. Ik begin nu zelf ook uitwisselingen te organiseren. Andere dansers aan het werk zien is belangrijk, het geeft nieuwe inspiratie. Het verbreedt je horizon en daarbij weet je ook beter waar je zelf staat.’ Kwalitatieve impuls Wat is nu het effect van zo’n lokaal dansproject? Angela Verdurmen, adviseur dans vertelt: ‘Dansdocenten en -makers uit de regio ontmoeten elkaar, doen podiumervaring op, wisselen kennis en ervaring uit en komen in contact met een groot en deels nieuw publiek. Ze worden technisch begeleid bij het realiseren van het programma en het maken van het lichtplan, de programmaboekjes, affiches en flyers. Zo krijgt hun PR een kwalitatieve impuls en hun voorstellingen een professionele uitstraling. De amateurdansers doen podiumervaring op, en verbreden hun horizon en hun kijk op dans door het werk van anderen te zien en nieuwe choreografen/dansdocenten
10
‘Voorstellingen krijgen een professionele uitstraling’
11
mee te maken in de workshops. Doordat Danslokaal plaatsvond tijdens de landelijke dansweek hadden we ook voordeel van de landelijke en provinciale PR.’ Nieuw publiek Angela Verdurmen: ‘Het leuke van Danslokaal is dat zo’n avond heel divers is. Het publiek krijgt meer verschillende dansstijlen te zien dan wanneer zij de eindvoorstelling bezoeken van de dansgroep waar hun kind aan verbonden is. De gastprogrammering zorgt ervoor dat professionals en amateurs met elkaar in contact komen, en dat de bezoekers een professionele voorstelling zien die ze anders waarschijnlijk niet zouden bezoeken. Als gasten nodigen we Gelderse choreografen uit die meestal alleen in de kleine zalen te zien zijn en vaak nog geen grote naamsbekendheid hebben. In één weekend wordt zo de dans vanuit alle invalshoeken belicht.’ Hoe wordt het project verankerd? Angela Verdurmen: ‘Als ondersteuningsinstelling dragen we in de samenwerking met lokale Centra voor de Kunsten en een regionaal Servicepunt Amateurkunst inhoudelijke en organisatorische kennis over, zodat het project een volgende keer door hen op eigen kracht kan worden georganiseerd. Omgekeerd doen wij kennis op van dansmakers die in de provincie werkzaam zijn en de ambitie hebben zich op dit niveau in te zetten en te ontwikkelen.’
‘Volgend project op eigen kracht’ 12
Het Cultuurpact De ondersteuningsinstelling in Gelderland ontwikkelt amateurkunstprojecten op lokaal, regionaal en provinciaal niveau met kennis van de situatie en een visie op de ontwikkelingsmogelijkheden. De instelling voert de regie over het beleid zoals dat is vastgelegd in het Cultuurpact, het provinciaal samenwerkingsverband van de 5 regio’s van Gelderland. Daarbij wordt aangesloten bij initiatieven van onderop. De rol van de ondersteuningsinstelling is altijd gericht op het overdragen van kennis en de opbouw van een infrastructuur. De projecten die binnen een kunstdiscipline worden opgezet hebben samenhang en versterken elkaar. Lokaal profiteert van regionaal, regionaal van provinciaal en provinciaal van landelijk. Meer informatie: www.cultuurpact.nl.
‘Danslokaal heeft het dansklimaat in de regio West Veluwe een kwalitatieve impuls gegeven.’ Angela Verdurmen - adviseur dans
13
Flevoland
Multicultureel repertoire uit de polder
Frisse l ‘Muziek is een heel directe manier om kennis te maken met een andere cultuur.’’ Sonja Bollen - adviseur muziek
14
liedjes In het project Choirs meet World Music werd het rijke muziekleven van nieuwe Nederlanders toegankelijk gemaakt voor de koorwereld. Vier coaches hielpen vier koren bij het instuderen van spannend nieuw repertoire, met andere ritmes, nieuwe talen en vreemde klanken. ‘Je staat oog in oog met een andere cultuur.’ idee om musici van niet-westerse komaf te koppelen aan dirigenten en hun koor. Dan zit je dicht bij de culturele bron en weet je tegelijk dat de musici voor die koren tailormade muziek schrijven waar een koor iets mee kan.’ Coaching Vier lichte-muziekkoren uit Flevoland deden mee met het project: vrouwenkoor Fem@il, gemengd licht koor Voice, kamerkoor Vox Flevium en Popkoren Muzisch Centrum. Waar vond de ondersteuningsinstelling de vier coaches? Sonja Bollen: ‘Dat was zoeken naar een speld in een hooiberg. Via een eerste contact werden we gewezen op Andro Biswane, een specialist in Surinaams, Antilliaans en Caribisch repertoire, en toen hebben we uiteindelijk via hem en via rondbellen de drie anderen gevonden: Amin Daci voor Algerijns repertoire,
15
fotografie: Rob Koortens (foto’s Fem@il)
Zingen in een koor is misschien wel de populairste vrijetijdsbesteding van Nederlanders. Er zijn naar schatting 600.000 koorzangers en zo’n 17.000 koren in allerlei genres, van christelijke cantorij tot popkoor en van klassiek kamerkoor tot lichtemuziekgroep. Ook Flevoland heeft veel koren. Centrum Amateurkunst Flevoland (CAF) organiseert cursussen en koordagen. Sonja Bollen, adviseur muziek: ‘Het viel mijn collega Boris Vorstenbosch op een gegeven moment op dat het repertoire van de lichte muziekkoren hier nauwelijks cultureel divers is. Er wordt vooral Engels- of Nederlandstalige populaire muziek gezongen. En dat terwijl koorleden en dirigenten wel geïnteresseerd zijn in muziek uit niet-westerse culturen. Het is alleen niet te vinden. Een liedje uit Marokko in een bewerking voor popkoor bestaat niet. Daarom kwamen we op het
Nieuw repertoire 4 Turkse titels voor gemengd kamerkoor 3 Afro-Surinaamse titels voor popkoor 3 Bollywoodtitels voor vrouwenkoor lichte muziek 3 Noord-Afrikaanse titels voor gemengd koor lichte muziek
‘Eenvoudige passen, maar wel echt Bollywood’
16
Raj Mohan voor Hindoestaans en Indiaas repertoire en Selim Doğru voor Turks repertoire. Allevier de coaches hadden de noodzakelijke communicatieve en didactische vaardigheden, maar het belangrijkste was dat ze echt zin hadden om hun kennis te delen met amateurs en dat ze de vlam in de pan konden brengen. Ik herinner me nog een repetitie van de Popkoren met Andro Biswane: geweldig, ze vraten ‘m gewoon op!’ Fonetisch uitgeschreven De liederen werden fonetisch uitgeschreven om de uitspraak te kunnen oefenen en in het Nederlands vertaald, om de inhoud van de teksten te kunnen begrijpen. In samenwerking met de dirigenten werden de liederen gearrangeerd voor de diverse koren. Ieder koor kreeg een oefen-cd met drie of vier liederen om zelfstandig te kunnen studeren. De coaches werkten vier keer met de koren, met veel nadruk op het oefenen van de verschillende ritmes en de uitspraak.
Op zaterdag 29 november 2008 brachten de koren samen met de musici-coaches en verschillende percussionisten het nieuwe repertoire ten gehore. Het concert werd gepresenteerd door actrice/zangeres Chris Comvalius en omlijst door een gastoptreden van de niet-westerse band Numedia. Sonja Bollen: ‘Er was behoorlijk veel publiek en het werd een sfeervolle avond, met lekkere hapjes, een mooie belichting en prachtige muziek. Budgettair zat het er helaas niet in om dat feestje elders te herhalen.’ Riedeltjes en glijertjes Sylvia Schalken is een van de lage alten van Fem@il. Dit Almeerse vrouwenkoor ging aan de slag met Indiase en Hindoestaanse muziek. ‘Normaal zingen we jazz, kleinkunst en pop. We vonden het geweldig om nu eens op een heel nieuwe manier met muziek bezig te zijn. Onze dirigent Jetse Bremer arrangeerde de muziek drie- en vierstemmig, met piano maar ook a cappella. Raj Mohan hielp ons met de uitspraak van het Hindi, de interpretatie en de melodieën. Indiase muziek is niet echt makkelijk. We hebben Bollywoodfilms gekeken om meer over de achtergrond van de liedjes te weten te komen en de manier van zingen te leren kennen. Die riedeltjes en glijertjes vereisen een heel andere zangtechniek. We hebben veel plezier gehad. Het onder de knie krijgen van zo’n nieuwe stijl met al die muzikale versieringen heeft ons niveau denk ik wel aangescherpt. Bij het optreden droegen we sari’s en bij sommige nummers hebben we ook gedanst. Eenvoudige passen, maar wel echt Bollywood. Het was leuk om samen met de andere koren op te treden. Jammer dat het eenmalig was en dat er weinig publiciteit aan het project gegeven is. Ik had het leuk gevonden om op meer plaatsen in Flevoland op te treden. Af en toe zingen we nog wel een Indiaas nummer. Raj Mohan heeft ons gevraagd voor het India Festival. Jammer genoeg kon dat om verschillende redenen niet doorgaan. Het had me erg leuk geleken om als Nederlands koor daar een Indiaas nummer te zingen.’
Landelijk bereik De bewerkte en uitgeschreven muziek kan ook door andere koren gezongen worden. Daarmee heeft het project een pilotfunctie wat betreft repertoireuitbreiding van de Nederlandse koor wereld. Ook andere provinciale cultuurinstellingen, zoals CvA in Brabant, overwegen het projectformat te herhalen met plaatselijke koren en coaches, zodat mogelijk nog meer materiaal ontstaat. Kunstfactor werkt aan ontsluiting van het Flevolandse repertoire via internet. Wat vond Sonja Bollen de meerwaarde van het project? ‘De stukken zijn voor specifieke categorieën koren geschreven. Dat ontsluit het materiaal voor ieder kamerkoor, popkoor, vrouwen of gemengd licht koor. Maar vooral: muziek is een heel directe manier om met een andere cultuur kennis te maken. Mensen komen via de coaches oog in oog te staan met die andere cultuur. Een vreemde taal, andere ritmes, hij laat ze je ruiken en proeven. Een kamerkoor dat ineens met de heupen gaat wiegen, prachtig. Mensen willen expressie geven aan wat ze voelen. Een andere cultuur verrast mensen en biedt nieuwe mogelijkheden om zich uit te drukken.’
Wereldkoren op dvd Omroep Flevoland heeft opnamen gemaakt van delen van repetities van de vier koren en het complete slotconcert op 29 november 2008. De serie Wereldkoren werd uitgezonden in december 2008. De uitzendingen zijn nog te zien op www.omroepflevoland.nl bij uitzending gemist. Kijk onder de naam wereldkoren. Omroep Flevoland zet op verzoek de serie op dvd. Kosten € 35,-.
17
18
Utrecht
Krachtwijken, scholieren en ambtenaren zin
20
EUROPA CANTAT is een Europese Koorfederatie met leden in veertig landen. Eens in de drie jaar organiseert een van de aangesloten organisaties een internationale zangmanifestatie voor amateurs en professionals. Het bestuur van EUROPA CANTAT koos Utrecht als festivalstad voor 2009 en Kunstfactor en ZIMIHC als uitvoerende organisaties. EUROPA CANTAT UTRECHT vond plaats van 17 t/m 26 juli 2009.
Waarom koos EUROPA CANTAT voor een provinciale ondersteuningsinstelling als partner? Katrijn Kuypers, adviseur muiek bij ZIMIHC: ‘Wij konden EUROPA CANTAT een netwerk bieden van contacten met organisaties voor amateurkunst en verenigingen in de stad en de provincie, maar ook directe relaties met de lokale en provinciale overheden.’ Vorige edities van het festival waren vooral gericht op de deelnemers zelf. In samenspraak met
‘Netwerken, daar gaat het om, nieuwe verbanden leggen.’ Katrijn Kuypers muziekconsulent
21
fotografie: Ton Willemse (foto’s sChOOL Voices), Anna van Kooij (Openingsfoto Dox)
gen het hoogste lied
Kunstfactor en Zimihc besloot de organisatie om met EUROPA CANTAT UTRECHT meer naar buiten te treden en de inwoners van stad en provincie bij het festival te betrekken. Kuypers: ‘We wilden niet dat dit een eenmalig festival bleef, maar dat het structureel nieuwe projecten zou opleveren. In feite hebben we naast het programma voor zangers nog vier andere festivals georganiseerd.’ (zie kader 5 festivals in 1). Krachtwijkkoren De lokale en provinciale overheden werden al vroeg betroken bij het festival. Daar ontstonden nieuwe initiatieven die door de organisatie werden opgepakt. De Krachtwijkkoren bijvoorbeeld. Antoniek Vermeulen, programma manager Krachtwijken bij de Gemeente Utrecht: ‘We willen bewoners actief bij de wijk betrekken. Niet alleen met vergaderingen, maar ook met cultuur, toneel, zang. Dan spreek je mensen aan
22
op hun talenten en komen de wijken ook eens op een positieve manier in de publiciteit. Ik heb gezocht naar culturele programma’s waar we bij aan konden sluiten, zoals Vrede van Utrecht, Utrecht Culturele hoofdstad en EUROPA CANTAT dus. Veel wijkbewoners zouden normaal nooit naar zo’n festival gaan, maar nu deden er drie Krachtwijkkoren mee. In Kanaleneiland ontstond een gelegenheidskoor van meest oudere bewoners. In Overvecht en Zuilen sloten mensen zich aan bij een bestaand koor. Die mensen zijn bijna allemaal lid gebleven en dus blijvend geactiveerd. De drie koren hebben tijdens EUROPA CANTAT met succes opgetreden en kregen veel positieve publiciteit.’ Nog een nieuw initiatief: een koor van honderdtwintig zingende gemeenteambtenaren. Het Ambtenarenkoor trad samen met de Krachtwijkkoren op. Antoniek Vermeulen: ‘Een goede combinatie. Zag het publiek ook
eens dat ambtenaren ook leuke mensen zijn.’ Het Ambtenarenkoor gaat weer optreden bij de nieuwjaarsreceptie van de Gemeente Utrecht. Zingen in de regio Ook in de provincie Utrecht ontwikkelde de provinciale ondersteuningsinstelling samen met de cultuurconsulent van gemeente de Utrechtse Heuvelrug een programma met zangworkshops, stemvorming voor koren en een muziekfestival. Met de Cultuurwerkgroep Lopik werden huiskamerconcerten georganiseerd; koren in Woerden, Bunschoten, Breukelen, Maarssen en De Bilt hadden een uitwisselingsprogramma met buitenlandse koren die voor EUROPA CANTAT in Utrecht waren. Zo organiseerde oratoriumvereniging Hosanna uit Bunschoten een inloopconcert waar countertenor Sietse Buwalda en het Rodina Girls Choir uit Bulgarije optraden. Bestuurslid Willeke de Graaf-Duijst: ‘Een groot succes. Er kwamen meer dan
vierhonderd bezoekers, twee keer meer dan we verwachtten.’ Nieuwe verbanden Katrijn Kuypers: ‘Uit EUROPA CANTAT UTRECHT zijn blijvende nieuwe projecten ontstaan. Het Utrechts Centrum voor de Kunsten organiseert nog steeds elke maand een Zangzondag waar zangers kennis kunnen maken met nieuwe muziekstijlen. En voor 2011 hebben we subsidie aangevraagd voor een vervolg op sChOOL Voices. Het aanbod aan nieuwe projecten moet je afstemmen op de vraag. De zangwereld is voortdurend in ontwikkeling. Je kunt niet alle zangliefhebbers over een kam scheren. Leeftijd, ervaring, repertoire en achtergrond, dat maakt allemaal verschil. De provinciale ondersteuningsinstelling zit als spin in het web om alle vragen en wensen te inventariseren en weer door te spelen naar muziekscholen en kunstcentra. Netwerken, daar gaat het om, nieuwe verbanden leggen.’
23
5 festivals in 1 Programma voor zangers Zo’n drieduizend zangers uit de hele wereld volgden een van de vijfentwintig meerdaagse workshops of een van de dertig eendaagse discovery ateliers over vocale muziek in allerlei stijlen en niveaus. Elke dag waren er concerten van professionele ensembles, deelnemende koren en workshopsdeelnemers. Twee keer per dag werd een Open Singing gehouden waaraan iedereen mee kon doen. Programma voor dirigenten Honderdveertig dirigenten uit de hele wereld volgden een programma met workshops, reading sessions en een study tour waarbij ze collega-dirigenten aan het werk zagen in de ateliers. Een study tour voor dirigenten was al eerder onderdeel van EUROPA CANTAT, maar niet op deze schaal. Young Event Management Program 25 studenten uit de hele wereld kregen een intensieve training in internationaal festivalmanagement. Tijdens EUROPA CANTAT werden ze als stagiaires op belangrijke posten in de organisatie ingezet en begeleid door een groep professionals.
24
Fringeprogramma Het Domplein werd ingericht als festivalplein met een dagelijkse programmering van Open Singing, optredens van singersongwriters en kinderactiviteiten. Andere onderdelen van het programma: de Meezing Sound of Music, het Poverty Requiem, een botenparade tijdens de openingsavond, de geluidsinstallatie Rioolfest in de Zadelstraat, films over (koor)muziek in het Louis Hartlooper Complex, open podia op drie locaties in de binnenstad met optredens van deelnemende koren, Utrechtse bandjes en singer-songwriters en Singing City: optredens van Utrechtse koren in winkelcentra en verzorgingshuizen. Voorprogramma voor stad en regio Al in 2008 werd een Dag voor kerkkoren en cantorijen georganiseerd en Kids Day! voor kinderkoren uit de provincie Utrecht. In 2009 volgde sChOOL Voices, een programma gericht op basisschoolleerlingen van groep 6 en 7. Hieraan deden 30 scholen uit stad en provincie mee. Er werden ook 9 Zangzondagen georganiseerd: discovery ateliers waarin individuele zangers kunnen kennismaken met muziek in allerlei stijlen. Tien keer was er een Open Singing op de Stadhuisbrug in Utrecht, waarin winkelend publiek spontaan kon meezingen.
sChOOL Voices Op 20, 21 en 22 april 2009 traden 300 leerlingen van 30 basisscholen uit de provincie Utrecht op met de voorstelling Muze gezocht! samen met zangeres Izaline Calister, rapper Blaxtar en zangstudente Merel Koman. Elke avond was een andere groep leerlingen aan de beurt om mee te doen en zat de zaal vol ouders, familie en vrienden. Muze gezocht! is geschreven door studenten van de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht (HKU). Carlijn Metselaar componeerde muziek die goed zingbaar is voor kinderen en Nina Moelker schreef de geestige teksten. Studenten Muziek van de HKU werkten met de kinderen in de klas aan het stuk en ook studenten Theater en Beeldende Kunst waren bij sChOOL Voices betrokken. Door sChOOL Voices konden kinderen ervaren hoe je je voorbereidt op een concert in een echte concertzaal. De grote winst van het project: er werd gezongen in de klas.
sChOOL Voices is een initiatief van Stichting Europa Cantat Utrecht in samenwerking met Kunst Centraal, HKU faculteiten Muziek, Theater en Beeldende Kunst en Vormgeving, Utrechts Centrum voor de Kunsten, YO!, ZIMIHC en Vredenburg.
25
Gelderland
Vijftigplussers als doelgroep
Cultuur met
Hollandse pot met Frans accent Dineren in een museum, dat kon op 12 april 2008 in het Gorcums Museum tijdens een Museale Muzikale Maaltijd. De kok had zich laten inspireren door een schilderij dat de keuken van het Oude Vrouwenhuis verbeeldt, met ingrediënten voor een Hollandse pot met Frans accent. De Gorcumse schilder Cornelis de Jonker (1762 -1830) schilderde het tafereel in 1785. Het was een bijzonder geslaagde avond met 32 zeer enthousiaste gasten uit Gorinchem en omgeving, in de leeftijd van 50 tot 82 jaar. De helft van de gasten was nog nooit eerder in het museum geweest. Directeur Rob Kreszner trad op als gastheer. Het diner werd geserveerd in een museumzaal vol schilderijen van Hollandse taferelen.
26
In april 2008 organiseerde de ondersteuningsinstelling in Zuid-Holland de 50PK-cultuurmaand, een serie culturele activiteiten speciaal bedoeld voor vijftigplussers. Gelderland bracht tijdens het festival Age on Stage! de talenten van vijftigplussers over het voetlicht. In beide projecten werd geëxperimenteerd met nieuwe manieren om een groeiende doelgroep te bedienen. Met succes. Uit onderzoek blijkt dat senioren zich zowel in actieve als receptieve zin meer met cultuur bezig willen houden. Met speciale projecten voor vijftigplussers wilden Kunstgebouw en KCG nieuwe werkwijzen ontwikkelen om die grotere deelname aan culturele activiteiten te realiseren. Door een juiste combinatie van PR, aanbod en netwerk- en concept ontwikkeling, aandacht voor en kennis van de specifieke wensen van vijftigplussers is een hele nieuwe doelgroep voor cultuur te winnen.
Festival om u tegen te zeggen Age on Stage! vond plaats op 21 juni 2008 in het Lindenberg Theater in Nijmegen. Doel van het festival was om getalenteerde vijftigplussers een podium te bieden en daarmee hun kunst te zichtbaar maken. In drie zalen traden vijftig amateurkunstenaars op: acteurs, zangers, dansers en musici. Zowel de deelnemers als de bijna vierhonderd bezoekers genoten volop van de grote variëteit in optredens, maar vooral van de kwaliteit en de passie. De artistieke vijftigplusser stond op de kaart!
27
fotografie: Michelle Muus (diner in museum), Francet van Mackelenberg (portretfoto), Pim Geerts (Age on Stage!)
mes en vork
50PK: 450 van de 1000 bezoekers bezochten voor het eerst een culturele instelling
28
Coaching door professionals Arend Nijhuis, adviseur muziek in Gelderland, was een van de organisatoren van Age on Stage!. ‘Het succes van deze dag was vooral te danken aan het voorbereidingstraject. De deelnemers zijn drie dagen lang in kleine groepjes gecoacht door professionals. De coaches zijn door ons met zorg geselecteerd. Ze hadden allemaal een eigen aanpak en een groot respect voor de deelnemer. De coaches waren duidelijk, wisten de kern te raken en moesten in sommige gevallen ook ingrijpen in het repertoire en overbodige ballast verwijderen. Die opbouwende aanwijzingen versterkten de acts. De deelnemers vonden het zeer inspirerend om door een ervaren professional begeleid te worden.’
Groeiende markt Arend Nijhuis: ‘Het combineren van een educatief traject met een festival voor getalenteerde senioren is het vernieuwende aan dit project. De combinatie van educatie en presentatie blijkt ook voor senioren goed te werken. Ook de coaches voelden zich geïnspireerd en bijgeschoold in werken met senioren. De kennis die we met dit pilotproject hebben opgedaan kunnen we doorgeven aan de Centra voor de Kunsten. Deze groep vijftigplussers is vaak al hun hele leven bezig met kunstbeoefening. Door meer over hun specifieke educatiebehoeftes te weten te komen kunnen de Centra voor de Kunsten kansen creëren in het begeleiden van deze groeiende markt.’
‘De kennis die we met dit pilotproject hebben opgedaan kunnen we doorgeven aan de Centra voor de Kunsten.’ Arend Nijhuis adviseur muziek
29
Een hele fruitschaal Een Gouden Geranium, dat was de prijs die Grada Gootjes won bij het Festival Age on Stage!. Ze zong twee eigen liederen en begeleidde zichzelf op de vleugel. ‘Sommige zangers verbeelden een vrucht, Grada verbeeldt een hele fruitschaal’, was het commentaar van de jury. ‘Ik wist niet eens dat het een wedstrijd was’, zegt Grada, ‘Ik ben eigenlijk niet zo’n Idols-type’. Toch was de sfeer op het festival niet competitief. ‘Het werd iedereen erg gegund om een goede ervaring op te doen. Ik heb erg genoten van de kwaliteit van veel optredens, al waren er ook wel grote niveauverschillen. Grada, ooit huisarts, koos een aantal jaar geleden voor de muziek. ‘De overeenkomst is dat je bij beide activiteiten heel goed moet kunnen luisteren.’ Wat Age for Stage! haar heeft gebracht? ‘Ik heb van mijn coach goed advies gekregen over presentatie en kleding. Jammer dat er niet meer optredens uit voortkomen. Ik ga nu zelf een cd maken.’
30
Age on Stage!: 400 bezoekers, 50 deelnemers, 9 juryleden, 5 coaches, 3 presentatoren, 3 begeleidende musici, 1 team achter de schermen
Ontbijt met film toe Tientallen theaters, musea, bibliotheken, filmhuizen en Centra voor de Kunsten in Zuid-Holland deden mee met het project 50PK-cultuurmaand. In samenwerking met Kunstgebouw werden in april 2008 een aantal activiteiten speciaal voor vijftigplussers georganiseerd. Diverse theaters presenteerden rond het middaguur de voorstelling Het Wachtwoord, met een lunch na afloop. Centra voor de Kunsten organiseerden in verschillende steden Dichten á la carte, waarbij tafelgenoten onder leiding van een dichter tijdens een maaltijd gedichten maakten. Filmhuizen organiseerden een ontbijt met film toe, auteurs van reisverhalen gaven lezingen in bibliotheken en vier chef-koks lieten zich inspireren door kunst en serveerden een maaltijd in een museum.
Basis De verschillende activiteiten trokken in totaal meer dan 1000 bezoekers. 450 van hen waren voor het eerst bij een culturele instelling op bezoek. Het succes van het project was aanleiding om de thema’s innovatie en conceptontwikkeling centraal te stellen in een conferentie die eind 2008 gehouden werd. Marketingspecialist Arthur Simonetti gaf daar inzicht in de processen van innovatie en co-creatie. Die begrippen vormen de basis voor de verankering van de nieuwe werkwijze. Toegevoegde waarde De provinciale schaal is zeer geschikt is om pilots als Age on Stage! en 50PK uit te zetten. Het provinciale netwerk van de ondersteuningsinstellingen garandeert actieve betrokkenheid van instellingen en verenigingen. Niet alleen in de grote steden, maar in de hele provincie worden senioren bereikt. In de netwerkbijeenkomsten die deze instellingen regelmatig organiseren met podia en Centra voor de Kunsten in hun provincie, kan de opgedane kennis en ervaring worden overgedragen en daarmee verankerd.
31
Utrecht
Een website voor en door alle amateurkunstenaars van Nederland Amateurkunstenaars zijn niet vies van internet. Bands manifesteren zich op Myspace, artistieke films zijn te zien op YouTube, beeldend kunstenaars tonen en verkopen hun werk op verschillende sites en schrijvers publiceren werk en becommentariëren elkaar via internetfora. Zou het niet heerlijk zijn al die amateurkunst op één plek terug te kunnen vinden? Ideaal voor de kunstenaars zelf, voor hun potentiële publiek én voor de ondersteuningsinstellingen. KunsthuisNederland.nl biedt deze mogelijkheid, en meer.
Als je nadenkt over morgen, is direct duidelijk hoeveel impact deze website gaat hebben. Kees Ligtelijn, projectleider KunsthuisNederland.nl
32
De initiatiefnemer van KunsthuisNederland.nl, ZIMIHC huis voor amateurkunst in Utrecht, heeft zich in de sector al eerder bewezen met vernieuwende projecten. Acht jaar geleden startte de organisatie de website www.kunsthuisutrecht.nl. De site bestaat nog steeds en wordt druk bezocht, maar is inmiddels wel aan vernieuwing toe. ‘Met de nieuwe site willen we op de internetontwikkelingen vooruit lopen, ook na de lancering’, vertelt projectleider Kees Ligtelijn, ‘De site wordt zó gebouwd dat er ruimte is voor voortdurende vernieuwing en verbetering.’ Een enorme database Het doel van KunsthuisNederland.nl is duidelijk: amateurkunstenaars kunnen zich er presenteren, netwerken kunnen worden opgebouwd en gelinkt met andere netwerken op lokaal, regionaal en nationaal niveau. Tegelijkertijd kunnen de deelnemende instellingen bestanden van amateurkunstenaars bijhouden en raadplegen; achter de site gaat een enorme database schuil waaruit een schat aan info te halen is. Amateurkunstenaars houden, ondersteund en gestuurd door de redactie, hun profielpagina bij. De info blijft zo up-to-date. Ook aan het versturen van informatie aan de sector is gedacht. Met één klik op de knop informeer je je doelgroep over projecten, cursussen en evenementen. Een keer je profiel aanmaken Misschien wel het meest vernieuwend is de integratie van de website met andere netwerken zoals Hyves, Myspace, Twitter, Youtube, of welk ander initiatief voor social networking dan ook. ‘Mensen willen niet nóg een profiel aanmaken of hun mp3-tjes honderd keer uploaden op honderd verschillende sites’, aldus Ligtelijn. ‘De website maakt gebruik van de open structuur van de diverse netwerksites en dat vergemakkelijkt het maken van je profiel. Je zet bijvoorbeeld een mp3-tje op KunsthuisNederland.nl, en vervolgens kun je vakjes aanklikken voor sites die gelinkt zijn aan KunsthuisNederland.nl. De muziek staat dan ook meteen op die andere sites. Wel zo efficiënt!’ De ontwikkelaars denken ook aan online-projecten. Ligtelijn: ‘Het opzetten van gezamenlijk geschreven vervolgverhalen, een online expositieruimte voor beeldend werk, een collectieve film, in principe is alles mogelijk. De site wordt een organisch geheel dat mee ontwikkelt met de gebruikers.’
33
Kunsthuis Nederland.nl Initiatiefnemers ZIMIHC huis voor amateurkunst (projectmanagement) | www.zimihc.nl Kunstfactor (inhoudelijke ondersteuning en mede-financier) | www.kunstfactor.nl De Ruimte Ontwerpers VOF (ontwerp) www.de-ruimte-ontwerpers.nl Leukeleu BV (technische ontwikkeling) www.leukeleu.nl/demo/kunsthuis/ www.kunsthuisutrecht.nl Bezoekers op jaarbasis: 120.000 Aantal bewoners (kunstenaars, groepen, organisaties): 970 Inspiratie en vergelijking Kijk op www.kunsthuisutrecht.nl en www.teamlink.nl (nieuwe community voor amateurvoetbal)
34
‘Er valt iets te halen: een netwerk, informatie, creatieve lol’
Flinke kostenbesparing De Utrechtse ondersteuningsinstelling verwacht dat iedereen die instapt flink kosten gaat besparen. Ligtelijn: ‘Als provinciale instelling heb je toch een dergelijke site nodig. Het kost veel geld om die helemaal zelf te bouwen. Door de ontwikkelingskosten te delen bespaar je tienduizenden euro’s.’ Ook de tijdwinst in informatievoorziening bespaart kosten. Een instelling kan mensen die acts, cursussen of adressen zoeken, doorverwijzen naar KunsthuisNederland.nl en zo meer tijd overhouden voor andere zaken. De database is toegankelijk en exporteerbaar voor de deelnemende instellingen. Dit kan op termijn het bijhouden van eigen eerstelijns adressenbestanden vervangen. Het netwerk is via de zoekfunctie op de site ook meteen voor iedereen toegankelijk.’ Landelijk en lokaal bereik Een landelijke site is natuurlijk leuk, maar hoe houd je het regionale en lokale gevoel vast? Kees Ligtelijn: ‘Op KunsthuisNederland.nl kun je je wereld zo groot maken als je zelf wilt. Alle ondersteuningsinstellingen krijgen een provinciale ingang met een eigen url. Als bezoeker kom je dus niet meteen in het diepe terecht’, aldus Ligtelijn. ‘Er komt ook een optie om gericht te zoeken, bijvoorbeeld naar amateurtheatervoorstellingen in een straal van 10 kilometer rond jouw postcode. Dat is provinciegrensoverschrijdend. Iemand uit Hilversum vindt zo bijvoorbeeld voorstellingen in Utrecht en Almere. Voor het publiek en de kunstenaars zijn de provincie- of stadsgrenzen niet zo interessant. Wel of iets in de buurt is.’ Voortgang Het voorbereidende werk voor de ontwikkeling van de site is nog in volle gang. Ondanks het enthousiasme van bijna alle provinciale instellingen is het lastig om iedereen op één lijn te krijgen. Ligtelijn: ‘Voor sommige instellingen is het moeilijk om aan te haken, vooral financieel. Andere lopen juist vooruit en kunnen niet wachten. Het is belangrijk dat zoveel mogelijk instellingen meedoen om de site inhoud en bereik te geven. Op een gegeven moment komt er een omslagpunt. Mensen melden zich dan uit zichzelf aan omdat de site leeft. Er valt iets te halen: een netwerk, informatie, creatieve lol.’ De initiatiefnemers van KunsthuisNederland. nl hopen eind 2009 duidelijkheid te hebben over de financiering van het project, zodat in 2010 begonnen kan worden met de ontwikkeling. De provinciale instellingen betalen een deel, maar er wordt nog gezocht naar landelijke fondsen die de site willen meefinancieren. Het landelijke amateurkunstinstituut Kunstfactor ziet de noodzaak van de website in, biedt inhoudelijke en financiële ondersteuning en geeft daarmee ook een positief signaal af aan andere eventuele subsidiënten. Komende tijd organiseert ArijJan Verboon, adviseur nieuwe media bij Kunstfactor, een laatste inventarisatie bij de provinciale instellingen en wordt het duidelijk of dit project doorgaat. Kees Ligtelijn ziet het wel gebeuren: ‘We hebben een echt goed concept in handen. Het zou zonde zijn als we deze kans laten schieten. ZIMIHC heeft veel aan KunsthuisUtrecht.nl. We hebben bijna duizend kunsthuisbewoners en zo’n 120.000 bezoekers op jaarbasis. Wat een prachtmedium als je die cijfers met twaalf vermenigvuldigt!’
35
De Raad van Twaalf Kunstbalie Cultuureducatie en Amateurkunst in Noord-Brabant www.kunstbalie.nl De Kubus Centrum voor Kunst & Cultuur Lelystad www.dekubuslelystad.nl De Kunst Centrum voor amateurkunst Noord-Holland www.dekunst.net EDU-ART Gelderland Specialisten in cultuur en onderwijs www.edu-art-gelderland.nl Huis voor de Kunsten Limburg www.hklimburg.nl KCO Kunst en Cultuur Overijssel www.kco.nl Keunstwurk Culturele dienstverlener in Fryslân www.keunstwurk.nl Kunst Centraal Kunst- en cultuureducatie provincie Utrecht www.kunstcentraal.nl Kunst & Cultuur Drenthe www.kcdr.nl KCG Gelders Kenniscentrum voor Kunst en Cultuur www.kcg.nl KCNH Kunst en Cultuur Noord-Holland www.kcnh.nl Kunstgebouw Stichting Kunst en Cultuur Zuid-Holland www.kunstgebouw.nl Kunststation C Bureau voor cultuureducatie in de provincie Groningen www.kunststationcultuur.nl Scoop Zeeuws Instituut voor sociale culturele ontwikkeling www.scoopzld.nl ZIMIHC Huis voor Amateurkunst Utrecht www.zimihc.nl
www.raadvantwaalf.nl 36
de mooiste cultuurprojecten uit de provincie
nummer 1 | winter 09-10
teke
n-kn ip je eig -plak en kuns tpro vinc ie
De Veluwe danst Zangfeest betovert Utrecht Multiculturele polderklanken 37
