Tekst: Noes Lautier | Fotografie: Siebold Freeke
Vroeger was het simpel: op de gletsjer droeg je een zit- plus een borstgordel, of een integraalgordel. Inmiddels zijn zelfs de Duitse DAV Sicherheitskreis en het Oostenrijkse Kuratorium für Alpine Sicherheit het met elkaar oneens: de eerste doet het mét borstgordel, de tweede zónder. Een verhaal over gletsjeruitrusting, voor beginners én oude rotten in het vak.
Oben ohne? Gletsjeruitrusting mét of zónder borstgordel
BERGENSPECIAL De bronnen
Foto: Thomas Andenmatten
Als bronnen voor dit artikel zijn gebruikt: berggidsen uit de diverse alpenlanden, de Nederlandse berggidsen Edward Bekker en Robert Steenmeijer, de voormalige leider van de DAV (Deutscher Alpen Verein) Sicherheitskreis Pit Schubert, de Koninklijke NKBV en de onder Literatuur genoemde boeken.
56
Op Pad #4 mei 2003
‘De belangrijkste veiligheidsfactor op de gletsjer is de routekeuze.’ ‘De NKBV propageert officieel nog borst- plus heupgordel, maar de buitenlandse gidsen die sommige tochten leiden gebruiken op de gletsjer meestal alleen de heupgordel.’ Mike Nikkels, Voorzitter Commissie Trektochtkader van de NKBV
n ieder alpien leerboek worden de gevaren van gletsjertochten breed uitgemeten, evenals de juiste methode om veilig over zo’n ijsvlakte te lopen. Dat zou je niet zeggen als je ziet hoe sommigen een gletsjer oversteken: met een touw om de borst aangebonden, zonder touw, of de ene helft van een touwgroep op stijgijzers en de andere helft zonder. Ook gesignaleerd: een touwgroep met skistokken en zónder pickels. Allemaal niet goed, maar het gekste dat ooit is gezien: een touwgroep die zich met elkaar verbonden had door een touwtje waarmee je een pakketje dichtknoopt tweemaal om de hand te wikkelen!1)
I
Alleen materiaal of ook technieken? Dit artikel gaat over het technische materiaal voor een gletsjertocht. Aangezien een opsomming van de uitrusting geen duidelijkheid verschaft over het waarom ervan, wordt er in relevante gevallen ook verteld waarvoor je iets gebruikt. Wil je echter leren hoe je een gletsjertocht maakt, dan verwijzen we naar de handboeken en de cursussen die je via (Nederlandse en Belgische) berggidsen en alpenverenigingen kunt volgen.
Technisch materiaal 2) • Heupgordel (= sportklimgordel). • Borstgordel. - Touwring (reepsnoer, 7 mm, 150 m). - Korte bandschlinge, genaaid. • Stijgijzers. • Stijgijzerbeschermers of stijgijzerzak. • Pickel + pickelbeschermers. • Stijgijzervaste bergschoenen. • Klimtouw, min. 45 meter, min. 9 mm. • 2 prusiktouwtjes, 4,5 meter, 5 of 6 mm. • 4 schroefkarabiners, w.v. 1 HMS 3). • IJsschroef. • Katrol. • Bandschlinge, genaaid, 25 mm, ca 1,8 m.
Oben ohne? Vanaf het moment dat er heup- en borstgordels bestaan, is er onenigheid over. In Frankrijk en Italië is het allang de gewoonte om op de gletsjer alleen een heupgordel te dragen. Edward Bekker, berggids in Chamonix, draagt dan ook geen borstgordel op de gletsjer, evenmin als zijn cursisten. Edward: ‘De belangrijkste reden om niet alleen privé, maar ook tijdens de cursussen te stoppen met het gebruik van borstgordels was dat ik een aantal keren een gevaarlijke situatie heb meegemaakt doordat de knoop van de verbinding tussen borst- en heupgordel tijdens het lopen
nadelen van het gebrek aan een borstgordel (het mogelijke achterover kiepen na/tijdens een val in een spleet).
Welke gordel? Nog steeds worden er integraalgordels verkocht, en dat terwijl lang geleden al is aangetoond dat ze niet voldoen. Pit Schubert zegt in zijn boek: ‘Dit type gordel is zowel bij het vallen als bij het hangen gevaarlijk en bovendien zit hij uiterst oncomfortabel. Waarom ze nog officieel worden toegestaan, is onduidelijk.’ Blijft dus over de heupgordel, al dan niet in combinatie met een borstgordel.
‘Bij een touwgroep van minder dan drie man altijd de pickel in de hand (met skistokken kun je niet remmen of zekeren).’ Robert Steenmeijer, berggids
ongemerkt was losgegaan. Iets dat, naar uit onderzoek bleek, vaker voorkomt. Die knoop was een gevaarlijke schakel in de keten.’ En Robert Steenmeijer, berggids en auteur van het Handboek touwtechnieken voor de bergsport, zegt erover: ‘Het grootste voordeel van inbinden met alleen een heupgordel is: je hebt een laag inbindpunt en wordt dan niet zo makkelijk of zelfs helemaal niet omver getrokken als een touwgenoot in een spleet valt. Ik loop op de gletsjer, tenzij ik een zware rugzak op heb, zonder borstgordel.’ In de Duitssprekende alpenlanden zijn de meningen verdeeld. In Oostenrijk prevaleren de voordelen van alléén de heupgordel (het lage inbindpunt en de grotere kans om een val te houden) boven de
Heupgordels zijn er in alle soorten en maten. Belangrijk is dat hij veilig is en comfortabel zit, zowel tijdens het lopen als tijdens het klimmen en hangen. In de betere buitensportwinkels kun je een hangproef doen. Wil je de gordel voor meerdere doelen gebruiken, dan zijn verstelbare beenlussen onmisbaar; let erop dat de teruggestoken lussen naar buiten wijzen. Wat de borstgordels betreft is er minder keus. Om borst- en heupgordel met elkaar te verbinden, verdient de methode van een touwring plus een bandschlinge de voorkeur. Mocht de knoop van de touwlus zich loswerken doordat deze niet voortdurend belast wordt, wat al tot dodelijke
‘Zwitserse berggidsen en klanten gebruiken op de gletsjer over het algemeen geen borstgordel meer, alhoewel je hier en daar nog wel een verouderd model aantreft.’ Robert Marti, Zwitserse berggids in opleiding
1) Uit Sicherheit und Risiko, Band I van Pit Schubert.
2) Zie voor de overige uitrusting www.oppad.nl (voor abonnees). 3) Karabiner om met de halvemastworpzekering te zekeren.
Op Pad #4 mei 2003
57
1
heupgordel
2
3
ijsschroef
schroefkarabiners HMS karabiners
4
prusiktouwtjes
lange bandschlinge, genaaid katrol pickelbeschermer
5
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17
58
7
6
Heupgordel Petzl (ca € 50,-). 2 Clog schroefkarabiners (€ 9,90 p.st.) 2 Clog HMS-karabiners (€ 16,50 p.st.) IJsschroef Stubai (€ 70,34) Twee prusiktouwtjes (€ 3,15 p.st.) Katrol Stubai (€ 8,90) Lange bandschlinge (€ 12,50). Pickelbeschermers (€ 3,50). Pickel Camp Zephyr (€ 76,50) Klimtouw Edelweiss, 60 meter, 9,6 mm (€ 169,-). Stijgijzervaste bergschoen La Sportiva Eiger (€ 230,-). Stijgijzertas Bever (€ 15,90). Stijgijzer Grivel G10 New-Classic (€ 79,90). Stijgijzerbeschermers (€ 7,50). Touwring € 2,-. Borstgordel Mammut Liberty Adjust (€ 35,-). Genaaide bandschlinge (€ 5,50)
Op Pad #4 mei 2003
8
9
stijgijzers 13
12
stijgijzertas
stijgijzerbeschermers 14
10
sen zonder geprononceerde heupen. Als die ondersteboven komen te hangen, glijden ze zó uit een heupgordel.’
Foto: Mario Colonel
‘Wij propageren de borstgordel alleen voor kinderen en men-
Ingo Kroath, Leider Oostenrijks Kuratorium für Alpine Sicherheit
In Frankrijk draagt eigenlijk niemand een borstgordel.
‘Onomstreden is dat bij een oncontroleerbare val slechts de aanbindmethode met heup- plus borstgordel veilig is. Iedere val in een gletsjerspleet is een oncontroleerbare val.’ Pit Schubert, voormalig leider DAV Sicherheitskreis 11
stijgijzervaste bergschoen
klimtouw
17
genaaide bandschlinge
touwring 15
16
pickelbeschermer
borstgordel
‘Wat zeg je? Bórstgordel? Nee, die gebruiken we in Italië allang niet meer.’ 8
Giuliano Trucco, berggids in Breuil-Cervinia
Op Pad #4 mei 2003
59
‘Nadelen van de borstgordel: met prusiken overbrug je bij iedere prusikbeweging minder afstand, over de rand van de spleet prusiken is vrijwel onmogelijk en iemand uit de spleet trekken een stuk moeilijker. Skistokken kun je tussen het touw en de rand van de spleet schuiven; dat vergemakkelijkt de redding.’ Kim Bodin, berggids in Chamonix
Op (vlakke) gletsjers is een wandelpickel prima, maar hij moet wel sterk genoeg zijn om hem als zekering in (harde) sneeuw te kunnen rammen. Schoenen met een (te) buigzame zool voldoen niet, want de kans dat het stijgijzer dan losgaat is groot. Voor een lange gletsjertocht zijn stijgijzervaste bergschoenen een must.4)
Overige technische spullen ongevallen geleid heeft, dan ben je nog altijd via de bandschlinge gezekerd.
Pickel versus skistokken Skistokken zijn niet meer weg te denken uit de bergen. Zelfs op de gletsjer en op steile sneeuwhellingen zie je ze steeds meer, wat niet wil zeggen dat skistokken daar altijd thuishoren. Zodra het terrein zó steil is dat een val leidt tot een oncontroleerbare glijpartij dalwaarts zijn skistokken uit den boze, je kunt er immers niet mee remmen. Maar ook over skistokken op vlakke gletsjers heeft ieder zo zijn eigen mening. Peter Habeler, berggids in het Oostenrijkse Mayrhofen en de man die in 1978 samen met Reinhold Messner als eerste de Everest zonder gebottelde zuurstof beklom: ‘Op een vlakke gletsjer, waar de pickel alleen gebruikt wordt bij een val in een spleet – om te zekeren of om uit de spleet te klimmen – kunnen de cursisten met skistokken lopen, met een pickel en één skistok, of alleen met de pickel.
Maar de gids moet de pickel in de hand of in ieder geval Griffbereit hebben.’ En Robert Steenmeijer zegt in zijn boek: ‘Twee skistokken op de gletsjer kan tot levensgevaarlijke situaties leiden. Heb je een tweemanstouwgroep, laat dan de skistokken op je rugzak zitten en houd je pickel in de hand. Eventueel kun je met een pickel en één skistok lopen.
Touw, stijgijzers, pickel en bergschoenen Voor een tweemanstouwgroep heb je minimaal 45 meter klimtouw nodig. Wat voor touw je moet kiezen (doorsnede, lengte, kwaliteit) hangt af van wat je verder met het touw wilt doen. Neem de stijgijzervaste bergschoenen mee als je stijgijzers gaat kopen, want schoenen en ijzers vormen een eenheid. Een reserve-stijgijzerschroefje plus steeksleutel zijn handig. Je komt immers niet ver op de gletsjer met verkeerd afgestelde stijgijzers en zónder zo’n steeksleuteltje.
‘Met aan- en uitkleden is de borstgordel onhandig en gevaarlijk, want de gids moet de knoop iedere keer controleren.’ Edward Bekker, Nederlandse berggids in Chamonix
Gebruik je een borstgordel, dan moet je zorgen dat het aanbindpunt niet te hoog ligt: het juiste punt is daar waar het borstbeen overgaat in de buikholte. Als je een schlinge op maat koopt, sta je nooit te hannesen om het aanbindpunt op de juiste hoogte te krijgen. Neem ALTIJD een genaaide schlinge. De touwring bestaat uit een stuk reepsnoer van 7 millimeter doorsnee en circa 1,5 meter lengte. Schroefkarabiners zijn veiliger en handiger dan twistlockkarabiners, want die laatste kunnen door de werking van het touw vanzelf opengaan. Heb je al twistlockkarabiners, gebruik er dan twee tegelijk (tegengesteld ingehangen) voor extra zekerheid. Koop één HMSkarabiner, daarmee kun je zekeren. De ijsschroef (die je met de hand moet kunnen indraaien) wordt gebruikt om een vast punt te maken als de sneeuw/het ijs te hard is om er een pickel in te rammen. De 2 prusiktouwtjes zijn voor (zelf)redding uit de spleet. De katrol dient om het ophijsen van de gevallene te verlichten. Let erop dat hij open kan, om het touw erin te leggen; eentje met vaste beugel is ongeschikt. De lange bandschlinge kan worden gebruikt als verbinding tussen de ingeramde pickel en het klimtouw. <
4) Zie de artikelen Pickels voor bergwandelaars, Op Pad 2/2000, p. 108 t/m 110; Stijgijzers, Op Pad 3/2001, p. 86 t/m 88; en De stijgijzervaste bergschoen, Op Pad 4/2001, p. 56 t/m 58. Of kijk op www.oppad.nl.
Literatuur
Adressen
• Handboek touwtechnieken voor de bergsport,
• Koninklijke Nederlandse Klim- en Bergsport Vereniging NKBV,
Robert Steenmeijer (berggids), uitg. Tirion, € 35,95. Een perfect boek voor het hoe en waarom van o.a. de gletsjeruitrusting. • Sicherheit und Risiko in Fels und Eis, Band I, Pit Schubert, uitg. Rother, € 29,75. Als geen ander weet Schubert in heldere, maar ook humoristische taal uit te leggen wat er allemaal
Postbus 225, 3440 AE Woerden, (0348) 40 95 21. E:
[email protected]. I: www.nkbv.nl. • Belgische Alpenclub BAC, Kazernestraat 38, B-9100 St.-Niklaas, (00 32) (0)3 776 60 18. E:
[email protected]. I: www.belgischealpenclub.be. • Robert Steenmeijer Bergsport, Lumeijstraat 48-III, 1056 VZ Amsterdam, (020) 612 63 18. E:
[email protected]. I: www.robertsteenmeijer.nl. • Edward Bekker Ski & Alpinisme, J. v.d. Doesstraat 104, 2518 XR Den Haag, (070) 361 43 54. E:
[email protected]. I: www.ebskialp.com.
fout kan gaan. En hoe het wel moet.
Gletsjeruitrusting is in iedere buitensportwinkel te koop. Voor dit artikel hebben wij ons gebaseerd op het assortiment van Bever Zwerfsport in Den Haag, (070) 388 37 00.
60
Op Pad #4 mei 2003
