1
De toestand van Afrika Wie aan Afrika denkt, denkt aan grote wilde dieren en aan de ‘wieg van de mensheid'. Maar tegelijkertijd dringen zich associaties met armoede en tribalisme op. Hoe is het mogelijk dat een continent zulke extremen belichaamt?
5
10
15
20
25
30
35
40
45
Ligging en geschiedenis verklaren een hoop. Afrika ligt als enige continent in zowel de noordelijke als de zuidelijke gematigde luchtstreken. Tussen de gematigde zones in noord en zuid ligt een dikke tropische kern – een simpel geografisch feit met grote gevolgen. Afrika is de plek waar zo'n zeven miljoen jaar geleden de evolutionaire lijnen van de mensapen en de eerste mensachtigen uit eengingen. Het was het enige continent waarop onze voorouders te vinden waren tot zij ongeveer twee miljoen jaar geleden uitwaaierden naar Europa en Azië. In de anderhalf miljoen jaar die volgden, liep de evolutionaire ontwikkeling op de verschil lende continenten sterk uiteen. In Europa ontstond de neanderthaler, in Azië bleef homo erectus bestaan, terwijl zich in Afrika onze eigen soort, homo sapiens, ontwikkelde. Tussen honderd- en vijftigduizend jaar geleden ondergingen onze Afrikaanse voorouders nogmaals een ingrijpende verandering. Onduidelijk is of ze begonnen te praten of dat bijvoorbeeld hun hersenen anders gingen werken, maar zeker is dat de vroege homo sapiens in die periode veranderde in wat paleoantropologen een 'gedragsmatig moderne' mens noemen. Deze mens, wiens hersenen waarschijnlijk met de onze te ver gelijken waren, verspreidde zich vervolgens ook weer over Europa en Azië. Met de neanderthalers en de Aziatische hominiden was het toen snel gedaan. Homo sapiens werd de dominante mensensoort. Feitelijk hadden de Afrikanen dus drie keer een grote voorsprong in de menselijke evolutie. Dat maakt de moeizame economische toestand van het continent nu des te onbegrijpelijker. Opnieuw bieden geografie en geschiedenis een ver klaring. Zo'n tienduizend jaar geleden veranderde de opkomst van de landbouw het leven radicaal. Dankzij het veredelen van wilde
planten en het temmen van dieren konden 50 onze voorouders hun voedsel voortaan verbouwen en fokken. De mens hoefde niet langer rond te trekken op zoek naar voedsel, maar kon zich vestigen in permanente nederzettingen. Ook kwam er 55 ruimte voor specialisten – uitvinders, soldaten en koningen – die zelf geen voedsel produceerden. Een groot probleem is echter dat de weinige wilde planten en dieren die zich 60 lenen voor domesticatie, zich vrijwel alle maal bevinden op een handjevol plaatsen in de wereld – en die liggen niet in Afrika. De eerste en succesvolste boerderijen ontstonden in de Vruchtbare Halvemaan 65 van zuidwestelijk Azië. Daar werden de tarwe, de gerst, het schaap, het vee en de geit gedomesticeerd. Deze planten en die ren konden zich gemakkelijk in oostelijke en westelijke richting over het 70 Euraziatische continent verspreiden, maar hun expansie in Afrika werd gehinderd door het feit dat dit continent zich van noord naar zuid uitstrekt. Gewassen en vee versprei den zich immers veel 75 langzamer van noord naar zuid dan van oost naar west omdat ze zich dan steeds moeten aan passen aan het klimaat, de seizoenen, de lengte van de dagen en aan ziekten. 80 Afrika's eigen plantensoorten – sorghum, oliepalm, koffie, gierst, zoete aard appels – werden pas duizenden jaren na dat Azië en Europa landbouw hadden ontwikkeld, veredeld. 85 Geografische factoren verhinderden in Afrika bovendien dat de oliepalm, zoete aardappelen en andere gewassen uit het gebied rond de evenaar zich verspreidden naar de gematigde zone – in het zuiden. 90 Hoewel Zuid-Afrika tegenwoordig de rijkste landbouwgronden van het continent bezit, stammen de gewassen die er worden verbouwd, meestal uit de noordelijke gematigde luchtstreek, zoals 95 de tarwe en de druiven die er met schepen werden aangevoerd door
2
In het Bergland van Aïr in het noorden van Niger zijn net als elders in het midden van de Sahara 2500 jaar oude rotstekeningen te vinden. Europese kolonisten kolonisten. Diezelfde gewassen wa ren er zelf nooit in geslaagd 95 zich in zuidelijke richting te verspreiden. De dikke tropische kern van het continent is een te grote hindernis.
130
Het gedomesticeerde vee van de 100 Vruchtbare Halvemaan had ongeveer vijf duizend jaar nodig om zich van de Middellandse Zee naar de zuidelijkste punt van Afrika te verspreiden. De oorspronkelijke dieren van het continent 105 bleken – met uit zondering van het parelhoen, eventueel de ezel en één soort vee – onmogelijk te domesticeren. Hoe anders had de geschiedenis eruitgezien als Afrikaanse legers, goed gevoed met 110 het vlees van ge fokte giraffen, op enorme neushoorns Europa waren binnengevallen en daar de met schapenvlees gevoede soldaten op hun miezerige paardjes onder de voet hadden gelopen. Dat het anders 115 is gelopen, is niet de schuld van de Afrikanen, maar van de diersoorten die ze tot hun beschikking hadden. Ironisch genoeg is de langdurige aanwezigheid van de mens in Afrika 120 waarschijnlijk de reden dat de grote diersoorten van het continent vandaag de dag nog altijd bestaan. Afrikaanse diersoorten konden zich miljoenen jaren lang samen met de mens ontwikkelen. 125 Terwijl de mens een steeds betere jager
135
140
145
150
155
werd, kregen de dieren de kans hem te leren vrezen en vermijden. In Noord- en Zuid-Amerika en Australië verscheen de mens pas enkele tienduizenden jaren geleden. Die eerste mensen waren echter direct goede jagers met volledig ontwikkelde hersenen – wat de grote dieren van die continenten fataal werd. Het merendeel van deze dieren – wolharige mammoeten, sabeltandtijgers en in Australië buideldieren zo groot als neushoorns – verdwenen al snel na de komst van de mens. Veel soorten waren al uitgeroeid voor ze in de gaten hadden dat ze jagers beter konden mijden. De langdurige aanwezigheid van de mens in Afrika heeft ook een keerzijde. Enkele van de vreselijkste ziekten zijn er ontstaan: malaria, gele koorts, OostAfrikaanse slaapziekte en aids, Ze ontstonden doordat ziekmakende microben van dieren de overstap maakten naar mensen. Een microbe die zich heeft aangepast aan een bepaalde soort, kan zich niet zo gemakkelijk aanpassen aan een andere en moet daarvoor een lange evolutie doormaken. In Afrika, waar immers de wieg van de mensheid had gestaan, was hiervoor veel meer tijd dan op andere continenten. Maar dat is maar de halve verklaring voor het gegeven dat Afrika zo erg wordt
3
geteisterd door ziekten; de andere helft van de verklaring is gelegen in het feit dat de diersoorten die het nauwst verwant zijn 160 aan de mens – en waarvan jaren de microben zich dus het minst hoeven aan te passen om over te steken – juist in Afrika voorkomen: de (mens)apen.
195
165
200
Afrika ondervindt nog altijd de gevolgen van zijn lange geschiedenis en zijn geografische kenmerken. Van de tien rijkste landen op het continent – de enige landen met een bruto binnenlands product 170 per hoofd van de bevolking van net geen 2900 euro – liggen er negen gedeeltelijk of geheel in de gematigde zones: Egypte, Libië, Tunesië, Algerije en Marokko in het noorden en Swaziland, Zuid-Afrika, 175 Botswana en Namibië in het zuiden – met het tropische Gabon als enige uitzondering.
180
Afrika ondervindt de gevolgen van zijn lange geschiedenis en zijn ligging.
Daarnaast is bijna een derde van de landen op het vasteland van Afrika (vijftien 185 van de 47) omsloten door land. De enige rivier in Afrika die over lange afstanden bevaarbaar is, is de Nijl. Aangezien waterwegen normaal de goedkoopste transportwegen voor grote goederen 190 vormen, is Afrika ook hierbij weer in het nadeel.
205
210
215
220
225
Wie al deze factoren beschouwt, zou bijna gaan denken dat het continent, of in elk geval de grote tropische kern, gedoemd is tot in de eeuwigheid gebukt te gaan onder oorlog, armoede en ziekte. Ik ben ervan overtuigd dat dit niet het geval is. Tijdens mijn eigen bezoeken aan Afrika was ik steeds ervan onder de indruk hoe goed verschillende etnische groepen in één land samenleven – eigenlijk veel beter dan mensen op andere plaatsen in de wereld. In Afrika lopen de spanningen net als op andere continenten weleens op wanneer mensen geen andere uitweg uit de armoede zien dan om de schaarse middelen te vechten met hun buren. Op veel plaatsen in Afrika is er echter geen tekort aan middelen: de rivieren van Midden-Afrika zijn bijzonder geschikt voor elektriciteitsopwekking met waterkracht; de grote dieren in oostelijk en zuidelijk Afrika trekken veel ecotoeristen; en de wouden in de nattere gebieden kunnen een duurzame en lucratieve inkomstenbronnen vormen. De gezondheidsproblemen in Afrika zouden met een goede planning en financiering enorm kunnen worden verlicht. In de afgelopen vijftig jaar zijn verschillende arme Aziatische landen gaan inzien dat de tropische ziekten hun economie zwaar belastten. Door te investeren in volksgezondheid hebben ze die aan banden weten te leggen, wat hun economie ten goede is gekomen. In Afrika hebben sommige mijnbouw- en
4
230
235
240
245
oliewinningsbedrijven inmiddels met succes geïnvesteerd in gezondheidsprogramma's in de gebieden waar ze actief zijn, juist in het besef dat ze zelf gebaat zijn bij een goede gezondheid van hun werknemers. Wat is het beste wat Afrika kan overkomen? Als het continent erin slaagt de gezondheidsproblemen te overwinnen en een eind te maken aan de wijdverbreide corruptie, dan zou het in navolging van bijvoorbeeld China en India kunnen profiteren van de moderne, technologische wereld. De technologie zou Afrika kunnen voorzien van de verbindingen die de geografische factoren, en dan vooral de rivieren, het zolang hebben ontzegd. In bijna de helft van alle Afrikaanse landen spreekt men Engels – een goed opgeleide
Engelssprekende beroepsbevolking zou wellicht de dienstensector naar Afrika 250 kunnen lokken. Voor een rooskleurige toekomst van het continent zijn investeringen door buitenstaanders nog wel enige tijd nodig. 255 De voortdurende stroom hulpgoederen naar en de herhaaldelijke militaire interventies in Afrika kosten duizenden keren meer dan het oplossen van de gezondheidsproblemen en het 260 ondersteunen van kleinschalige ontwikkeling, waardoor conflicten kunnen worden voorkomen. De gezondheid en veiligheid van iedere wereldburger is gebaat bij vrede en welvaart in Afrika. 265 Jared Diamond (National Geographic, september 2005.)
5
6 Naam: .......................................................... Klas: ............................................................. Datum: .........................................................
Lezen: De toestand van Afrika Eindcijfer:
/20 ->
1 Oriënterend lezen /6
/10 ->
/4
1 De tekst die je hebt gekregen, komt uit het tijdschrift National Geographic Magazine. Oriënteer je op de lectuur ervan. ……………………………………………...………………………………………………...……………... ……………………………………………...………………………………………………...……………... ……………………………………………...………………………………………………...……………... ……………………………………………...………………………………………………...……………... ……………………………………………...………………………………………………...……………... ……………………………………………...………………………………………………...……………... ……………………………………………...………………………………………………...……………... ……………………………………………...………………………………………………...……………... ……………………………………………...………………………………………………...……………... ……………………………………………...………………………………………………...……………... ……………………………………………...………………………………………………...……………... ……………………………………………...………………………………………………...……………...
7 Naam: …………………………………
2 Intensief lezen
->
/16
Enkele mogelijke moeilijke woorden
de antropologie: de leer van de mens als natuurhistorisch wezen het bbp: het bruto binnenlands product, d.w.z. de waarde van de totale productie in een bepaald land domesticatie: dit heb je wanneer je van wilde dieren huisdieren maakt of van wilde planten cultiveerbare een hominide: een mensachtige lucratief: winstgevend een paleoantropoloog: aan antropoloog die de fossielen van de voorouders van de mens bestudeert de paleontologie: tak van de geologie die zich bezighoudt met de bestudering van fossielen van dieren en planten tribalisme: organisatie in stamverband; stamgevoel
Beantwoord de volgende vragen binnen de opgegeven tijd. De volgorde is grotendeels ‘chronologisch’. /2
2 Welke techniek wordt of welke technieken worden in de intro gebruikt om de lezer mee te krijgen: een vraag of reeks vragen, een anekdote of interessant/belangrijk feit, een sfeerbeeld, één of meer treffende voorbeelden, een opvallende beginzin (of: -zinnen), een verrassende uitspraak of zin, een treffende vergelijking, accentuering van het belang voor de lezer? Leg kort uit hoe je deze techniek(en) terugvindt. ……………………………………………...………………………………………………...……………... ……………………………………………...………………………………………………...……………...
/3
3 Jared Diamond begint alinea 4 als volgt: ‘Feitelijk hadden de Afrikanen dus drie keer een grote voorsprong in de menselijke evolutie.’ Wat bedoelt hij met die ‘drie keer’? a …………………………………………...………………………………………………...……………... ……………………………………………...………………………………………………...……………... b …………………………………………...………………………………………………...……………... ……………………………………………...………………………………………………...……………... c …………………………………………...………………………………………………...……………... ……………………………………………...………………………………………………...……………...
8 /2
4 Jared Diamond geeft een reeks oorzaken waarom Afrika (vooral dan economisch) achtergebleven is t.o.v. continenten zoals Europa, Amerika en Azië. Van welke aard zijn deze verklaringen in de allereerste plaats? (Bv. cultureel, sociaal en cultureel, historisch ...) ……………………………………………...………………………………………………...……………... ……………………………………………...………………………………………………...……………...
/6
5 Geef de vier basisproblemen, de vier belangrijkste oorzaken voor deze achterstand die in de tekst worden uiteengezet. Leg ze kort uit. Hoewel sommige uitvoerig worden uitgelegd, moet je hier enkel de basisoorzaken geven met een korte toelichting. a …………………………………………...………………………………………………...……………... ……………………………………………...………………………………………………...……………... ……………………………………………...………………………………………………...……………... b …………………………………………...………………………………………………...……………... ……………………………………………...………………………………………………...……………... ……………………………………………...………………………………………………...……………... c …………………………………………...………………………………………………...……………... ……………………………………………...………………………………………………...……………... ……………………………………………...………………………………………………...……………... d …………………………………………...………………………………………………...……………... ……………………………………………...………………………………………………...……………... ……………………………………………...………………………………………………...……………...
/2
6 De laatste zin van de tekst luidt als volgt: “De gezondheid en veiligheid van iedere wereldburger is gebaat bij vrede en welvaart in Afrika.” Geef één voorbeeld uit de tekst waaruit blijkt dat wij er inderdaad voordeel bij hebben voor onze gezondheid en leg dit kort uit. …………………………………………...………………………………………………...……………...... ……………………………………………...………………………………………………...……………... ……………………………………………...………………………………………………...……………...
/1
7 In Afrika hebben volgens de tekst 19 landen een democratische regering. Hoeveel op het vasteland dus niet? ……………………………………………...………………………………………………...……………...
/2
8 Waar of onwaar? Als het niet juist is, verbeter de fout. Antwoorden die onvolledig zijn of niet in de tekst voorkomen, zijn fout. a Het percentage geletterden in Afrika bedraagt 60 procent. ……………………………………………...………………………………………………...……………... b Zuid-Afrika heeft altijd de rijkste landbouwgronden gehad. ……………………………………………...………………………………………………...……………...
