56
Handen ineen voor Kamamma’s
de moeders van Zuid-Afrika Dertig jaar geleden startte Anthea Rossouw de Dreamcatcher Foundation om haar droom na te jagen: een beter leven voor de moeders van Zuid-Afrika. Er zijn inmiddels diverse initiatieven ontwikkeld om de Kamamma’s de mogelijkheid te geven om door sociaal-toerisme een eigen inkomen te verwerven en daarmee de basis voor een zelfstandig bestaan.
We laten drie powervrouwen aan het woord. Anthea, de onvermoeibare spil van de stichting, Karin Bloemen, de Nederlandse ambassadeur en Henna Renfurm die ervoer wat de Dreamcatcher Foundation voor de Kamamma’s betekent. Nog dagelijks is Anthea Rossouw betrokken bij haar Kamamma’s en ziet erop toe dat de moeders van Afrika voortdurend de toewijding en zorg krijgen die nodig is om de vrouwen uiteindelijk op eigen benen te laten staan. ‘Kamamma’ is een begrip in de Xhosa-taal en staat voor: ‘zij die een kind op de rug draagt’. Een Dreamcatcher-Kamamma is de moeder die haar gezin en haar gemeenschap uit de armoede helpt te tillen. Sociaal toerisme Het is geen eenvoudige opgave: Zuid-Afrika worstelt nog volop met het verwerken van de gevolgen van apartheid op sociaal en economisch gebied. Toerisme kan daar een belangrijke rol bij spelen. Helaas profiteert de onderlaag van de bevolking nog lang niet altijd mee van de groei van de toeristenindustrie. De meeste pensions zijn in handen van blanken en hotels behoren dikwijls tot internationale ketens. Gevolg is dat het geld niet terechtkomt bij de mensen die dit het hardst nodig hebben. Dreamcatcher wil met haar stichting op geheel eigen wijze, namelijk met de empowerment van zwarte vrouwen, meewerken Nelson Mandela’s droom uit 1994 ‘welvaart, vrijheid en gelijkheid voor elke Zuidafrikaan’ te realiseren. Dreamcatcher zorgt dat dromen werkelijkheid worden. ‘Geen woorden maar daden’, is het motto. ‘We walk the talk to end poverty.’ Er zijn twee projecten ontwikkeld in het toerisme, waardoor de Afrikaanse vrouwen van de Foundation, de Dreamcatcher Kamamma’s, een eigen inkomen verwerven. Met de Dreamcatcher Homestay Kamamma ontvangen ze logés in hun eigen huis. En met de Dreamcatcher Cook-up kunnen gasten samen met de vrouw des huizes een traditionele maaltijd bereiden en ervan
‘Een Dreamcatcher-Kamamma is de moeder die haar gezin en haar gemeenschap uit de armoede helpt te tillen’ genieten. Dit soort toerisme is de mooiste en zuiverste manier om de Zuid-Afrikaanse bevolking daadwerkelijk te ontmoeten en te leren kennen. Het is een vorm van vakantie houden die bij steeds meer westerse reizigers blijkt aan te slaan en waarbij culturen elkaar ontmoeten. Kamamma’s zijn getrainde gastvrouwen Als Afrikaanse vrouwen een Dreamcatcher Kamamma willen worden, moeten ze eerst drie jaar lang een cursusprogramma volgen. Het lesaanbod varieert van hygiëne, gastvrijheid, kennis van de basisbeginselen van toerisme, communicatietraining (zowel met de gast als met hun buren en andere bewoners van hun gemeenschap), het doen van inkopen, milieuzorg, aangevuld met kooklessen als de Kamamma ook het Cook-up programma wil aanbieden. Iedere Kamamma haar eigen goede doel Een verplicht onderdeel van de cursus is dat de Kamamma’s zelf ook een project, een ‘goed doel’ adopteren. Dat kan hulp aan ouderen zijn, koken voor mensen uit de gemeenschap, kinderen die niet naar school kunnen een dagprogramma aanbieden, mensen met aids of HIV begeleiden. De meeste Kamamma’s sluiten zich aan bij bestaande initiatieven, sommigen zetten zelf een activiteit op. Zo leren ze op hún beurt dat zij iets terug moeten doen voor de gemeenschap. »
Interviews: Henna Renfurm Foto’s: Saskia Vredeveld (portret Karin Bloemen), Henna Renfurm en Dreamcatcher Foundation Met dank aan Disney Productions Disney Music Group U.S. Utopia Foundation US & Universal Music PTY Limited en Interakt film televisie multimedia
en n n u k ap heid t s r o o ‘Stap ven werkelijk drom worden’
Aan het woord is Anthea Rossouw, de vrouw die in de jaren ’80, nog tijdens apartheid, de Dreamcatcher Foundation oprichtte. Waar komt de naam vandaan? ‘De naam Dreamcatcher, dromenvanger, heb ik gekregen van Moses Kleinhans, de patriarch van de township Melkhoutfontein, vlakbij Stilbaai aan de Garden Route waar mijn familie een vakantiehuis had. “Ik ga sterven en jij moet onze dromenvanger worden,” zei hij tegen me. Ik was getroffen door de armoede en hopeloosheid die ik om me heen zag en had besloten om me in te gaan zetten voor een beter bestaan voor deze mensen. Het was zijn waardering voor mijn inspanningen.’ Hoe zag het leven er toen uit? ‘Er was schamele huisvesting, vrouwen werkten als huishoudsters bij blanken, er was geen toerisme, geen structuur, geen banen. Er was wel de natuur, de mooie mensen. Mijn eerste opdracht was om de grootste noden te lenigen. Stromend water, banen, huisvesting. Na de eerste vijf jaren ben ik op zoek gegaan naar vrouwen die hun cultuur wilden delen. Zo ontstond het idee om deze vrouwen met hun rijke culturele historie gastvrouwen te laten worden. Let wel: het gebied rond Stilbaai, aan de Garden Route wordt door honderdduizenden toeristen bezocht. Met het geld dat ze zo verdienden konden de vrouwen hun kinderen en de gemeenschap naar een beter leven leiden. Het duurde alles bij elkaar vijftien jaar voordat alles in Melkhoutfontein goed draaide. Nu zijn er meer dan twintig Kamamma communities verspreid over Zuid-Afrika.’ Wat verbindt jou met deze Kamamma’s? ‘Na de apartheid realiseerde ik me dat er miljoenen aan geld binnenkwam, maar dat dat nooit ten goede kwam aan de townshipgemeenschappen, voor mij de bewakers van het culturele en sociale Zuid-Afrikaanse erfgoed. Een prachtig en kostbaar geschenk voor de wereld. In navolging van het gedachtegoed van Nelson Mandela wilde ik bewerkstelligen dat de gemeenschappen de toeristen konden ontmoeten en de toeristen kennis konden maken met een deel van het echte leven in Zuid-Afrika.’
Go truly local. Dat doe je bij de Kamamma’s? ‘Men verklaarde me eerst voor gek, maar nu komt er in het toerisme een stroming op die werkelijk wil kennismaken met een land dat ze bezoekt. Niet alleen de doorsnee hoogtepunten wil zien, maar ook kennis wil maken met het echte leven. Sociaal toerisme is begonnen met Dreamcatcher. De Kamamma’s worden op microniveau ondernemers in het toerisme en het opleidingsprogramma geeft deze vrouwen een psychologische injectie in het streven naar een beter leven. Waar ik streng op let is dat de moeders niet verwijderd raken van hun werkelijke leven, ze moeten er juist trots op worden. Het gaat om het bevestigen van eigenwaarde, we bieden ze de kans uit de negatieve spiraal van schoolverlaten en vroege zwangerschap te komen. Deelnemen aan het Dreamcatcherprogramma vergroot hun zelfvertrouwen. We willen het programma op minimaal vijfhonderd scholen aanbieden.’ Sociaal toerisme is de toekomst? ‘Ja, via sociaal ondernemerschap. We zijn begonnen met townshiptours en nu is er het veel mooiere concept: townshipbeleving, door bij de Kamamma’s te eten en/of overnachten. Mijn droom is dat dit straks een “normaal” onderdeel is van een vakantie in Zuid-Afrika, een must-do. Bovendien win je er zelf ook bij: door culturele interactie of door als vrijwilliger onze organisatie te ondersteunen verbreed je ook je eigen venster op de wereld en word je naar mijn mening een wijzer mens.’ Dat noemen we toch Ubuntu? ‘Als ik naar de wereld om me heen kijk, ben ik blij met de keuzes die ik gemaakt heb. Ja, om het Afrikaanse woord Ubuntu te gebruiken: ik ben Ubuntu. Ik ben wie ik ben door mijn verbinding met anderen. Ik heb destijds een bewuste keuze gemaakt om vanuit het comfortabele Stilbaai in de wereld van Melkhoutfontein te stappen en in contact te komen met wat echt is. Ik heb ervoor gekozen om de idealen van Nelson Mandela te ondersteunen: om bruggen van hoop en universeel begrip te bouwen. Niet alleen door erover te praten, maar door ernaar te handelen en zo een erfenis van hoop achter te laten.’ De Nederlandse connecties ‘Sinds 2006 bestaat er ook een Nederlandse Dreamcatcher Foundation. Twee geweldige vrouwen, Sonja van Proosdij en Jacqueline Beckers, deelden mijn droom en helpen me vanuit Nederland met het inzamelen van fondsen en beheren van de foundation. En we vonden Karin Bloemen bereid om ambassadeur te worden. En wat voor één …’ »
60
Karin Bloemen – Nederlandse vaandeldrager van de Dreamcatcher Foundation De Nederlandse cabaretière, zangeres en performer met het grote hart is onder de indruk van de werkwijze van de non-profit organisatie. ‘Ik kende de stichting niet, maar je kent Anthea, die is nogal begeesterd en ze overdonderde me met prachtige verhalen. Toen dacht ik: Gaaf. Ik ben al jarenlang, zoals vele Nederlanders, begaan met Zuid-Afrika. Dat begon toen ik bij de VARA werkte met acties om Nelson Mandela’s vrijlating te bepleiten en het ANC te steunen. Ik heb me altijd heel schatplichtig gevoeld. Met name naar Nelson Mandela. Hij was een van de mensen die altijd zei: ”je moet ervoor zorgen dat mensen hun eigen geld verdienen. Je moet ze geen geld geven, maar kansen. Een opleiding waardoor ze zelf zich kunnen bedruipen.” Als je een man geld geeft, gebruikt hij het voor zijn status. Dan gaat het op aan drank, een auto, aan zichzelf. Als je een vrouw geld geeft investeert ze het in haar kinderen, in voeding, opleiding en huisvesting. Toen al besloot ik: dan geef ik liever m’n geld aan vrouwen, die zorgen voor toekomst en continuïteit. Dat sprak me dus aan bij de Dreamcatcher Foundation. De Kamamma is een belangrijke figuur in de township. Zij hebben vaak een status binnen de gemeenschap omdat ze al wat ouder zijn, kinderen hebben grootgebracht, zij fungeren als een sleutelfiguur.’ Hoe vond jij het verblijf bij de Kamamma’s? ‘Wij zijn natuurlijk een stuk huttetuttiger dan de Afrikanen. Dus ze moeten sommige dingen opnieuw leren. En ook met wat ze koken moeten ze een stuk voorzichtiger zijn in verband met de blanke buikjes. Wat ze leren maken is een maaltijd die “normaal” is voor ons blanken. Dat schone lakens belangrijk zijn.’ Hoe zie jij als BN’er jouw rol als ambassadeur? ‘Je moet een bepaalde oprechtheid met je meedragen als je iets “aanprijst”. Bij de Kamamma’s was dat voor mij een heel duidelijke keuze. Al vanaf 1989 zing ik een liedje in de Afrikaanse taal, ZuidAfrika. Dat heb ik toen Mandela in Nederland was voor hem mogen zingen. Daar was ik bloedtrots op. Mensen snappen dat ik echt begaan ben en dat ik er geen geld voor krijg. Nederlanders zijn heel vrijgevig, maar de meesten zien nooit waar hun geld naartoe gaat. Niets frustrerender dan dat. Ik vind het heel belangrijk dat als mensen iets doneren, ze meteen weten waar het blijft. We hebben bijvoorbeeld een half jaar geleden een middag georganiseerd voor de dames in Middenmeer, Lovely Ladies Day. Daar hebben we een mooi bedrag, tienduizend euro, opgehaald dat door Wilde Ganzen ook nog eens verdubbeld werd. Daarvan kon de stichting geisers, telefoons en zonnepanelen kopen. Dat communiceren we ook meteen terug naar de donateurs. Je kan laten zien: dit hebben wij met uw geld gedaan, dit doen de Kamamma’s ermee en het resultaat is … Je ziet het effect. En ik kan mijn belofte inlossen.’
Welke dromen wil jij vangen? ‘Welvaart en gelijkheid voor iedereen. De droom van Nelson Mandela is de droom van iedereen, van de hele wereld. Ook wij hebben nog geen gelijkheid, ook wij hebben raciale issues. Er is nog zoveel te winnen, het is in ieder geval iets om aan te werken.’ Wat houdt sociaal toerisme voor jou in? ‘Sommige mensen hebben een groot vooroordeel over de townships. Onveilig, vies, arm. Als je er dan bent, zie je mensen hard werken, trots zijn op wat ze wel hebben. Er is heel veel positiviteit, ze klagen niet over wat ze niet hebben. Ik vergelijk de townships altijd maar met een gewone stad. Hier heb je ook geweldige mensen en ook een paar etters. Dat is daar niet anders. Toeristen moeten leren anders te kijken naar een land. Het gave is dat je pas echt reist als je erin zit, niet als je erlangs rijdt. Als je ze ontmoet, zie je dat het ook maar gewone mensen zijn. De angst verdwijnt en dat lucht op in je hoofd, ineens sta je anders tegenover je medemens. Dat noem ik sociaal toerisme. Mensen werkelijk ontmoeten.’ Dreamcatcher werft vrijwilligers om te helpen. Waaraan bestaat behoefte? ‘Helaas moeten we het hebben van het goede hart van alle vrijwilligers die bereid zijn tijd en energie te steken in het helpen van anderen. Ik ben er voorstander van om het naar een professioneel niveau te trekken. Anthea werkt nu al dertig jaar met hart en ziel aan het verwezenlijken van haar droom. Het is heel zwaar, emotioneel en tijdrovend wat zij doet. Dus eigenlijk zou er een betaald team van drie jonge mensen moeten komen, één in Zuid-Afrika, één in Nederland en één in Engeland die elkaar voortdurend controleren. Maar daar heb je een vaste stroom van inkomsten voor nodig. Als honderdduizend mensen nou eens een tientje storten, dan lul je nergens meer over, dan heb je een miljoen. Dan heb je continuïteit. Dus mensen … elke euro is welkom, elke donateur en elk idee ook. We moeten allemaal samenwerken om de wereld beter te maken.’ Ok, hier heb je jouw podium. ‘Lieve lezers van OOG VOOR AFRIKA: We zoeken organisaties, bedrijven, vrijwilligers, stagiaires, scholen die hun netwerk willen inzetten ten behoeve van de Kamamma’s. Bijvoorbeeld om twaalf keer per jaar een evenement te organiseren, verspreid over het land. Zodat er overal in Nederland aandacht komt voor de Kamamma’s. Doe het voor de moeders van Afrika zou ik zeggen …’ »
De dr
een. r e d e i reen, e r o d o e v i van kheid j m i l o o e r g d de s rt en i a a a l v l e e ‘W and M eld. n r o e s l w e e N l he n oom va van de
Henna Renfurm - antropologe & documentairemaakster ‘Met grote regelmaat mag ik met collega’s Zuid-Afrika bereizen op zoek naar mooie verhalen voor documentaires. Deze keer reisde ik samen met collega filmmaker/cameraman Ricardo Alvarez in het voorjaar van 2015 op uitnodiging van de NGO Dreamcatcher Foundation weer naar Zuid-Afrika om samen met de Amerikaanse, internationaal bekende fitness, lifestyle en wellness expert Debbie Siebers, als vrijwilligers aan een dvd-project te werken, ‘KickUP Kamamma/Empowering Young Girls & Women’. Daarbij gesponsord door de Utopia Foundation in de Verenigde Staten. Ja, we wilden graag meemaken wat de Dreamcatcher-experience was en ons steentje bijdragen aan deze nonprofit organisatie. We wisten dat we door op de uitnodiging in te gaan, onszelf en alle controle volledig moesten overgeven. We hadden geen idée wat ons te wachten stond. We wisten niet waar we zouden slapen, wat we zouden eten, hoe comfortabel we ons zouden voelen, alles was onbekend. Het zou een echte test voor ons allebei worden, aangezien de klus in tweeëneenhalve week geklaard moest worden en er op verschillende locaties gefilmd moest worden. Het werd een ware roadtrip door de ‘beloved country’, waarbij we kennismaakten met de Kamamma Homestay’s.’ ‘Onze reis startte in Johannesburg en eindigde in Kaapstad. Onderweg maakten we vooral kennis met de ‘echte’ mensen van Zuid-Afrika, door bij hen te slapen, eten en authentieke verhalen over hun geschiedenis
aan te horen. Deze trip was zeker anders dan al mijn eerdere reizen in Zuid-Afrika. Ik “file” deze onder Speciaal en Bijzonder, Indrukwekkend en zeker Onvergetelijk. Ik ben nu met de echte mensen in aanraking gekomen, heb van de mensen zelf mogen horen wat apartheid betekende en wat het nieuwe Zuid-Afrika voor hen is. Door te eten en slapen bij de Kamamma’s heb ik het echte Zuid-Afrika mogen leren kennen. Zo’n reis zou ik iedereen aanbevelen, of het nu je eerste bezoek aan Zuid-Afrika is, of je het land al “kent”.’ ˙
Quickfacts Ontmoet Anthea via https://youtu.be/1t\KtOMfHoyY De verslagen van de roadtrip van Henna en Ricardo en het opnemen van de video KickUp Kamammas lees je op www.dreamcatchersouthafrica.com/travel/travelreferences/travel-reference-henna-renfurm www.dreamcatchersouthafrica.com/travel/travelreferences/travel-reference-ricardo-alvarez Nederlandse touroperators die een verblijf bij de Kamamma’s aanbieden zijn www.zuidafrikavakantie.nl, www.GoSouthafrica.nl en www.live2roam-africa.com Wil je meer weten over de Dreamcatcher Foundation of heb je een idee om te helpen, ga naar www.dreamcatcherfoundation.nl
