D
e tijd die ik nooit meer vergeet Jan Smit
uit eigen pen deel 3 De Stiep Educatief
De Stiep Educatief_uit eigen pen © 2006
De tijd die ik nooit meer vergeet De schrijver die blij is dat hij ‘iets kan lezen en schrijven’, vertelt over zijn jeugd. Hij moet als een van de acht kinderen meewerken om geld te verdienen. Hij vertelt ook over de oorlog en de watersnood.
tekst Jan Smit idee Fred Wolthuis tekeningen Nicolette Wever, Academie Minerva vormgeving Hein Kreulen © 2006 De Stiep Educatief Niets uit deze uitgave mag gekopieerd worden zonder uitdrukkelijke goedkeuring van de uitgevers. besteladres De Stiep Educatief Oranjelaan 16 3235 SV Rockanje telefoon/fax 0181 404782 e-mail
[email protected] ook op internet voor actuele informatie of uw bestelling www.stiep-educatief.nl
De Stiep Educatief_uit eigen pen © 2006
De tijd die ik nooit meer vergeet Jan Smit
uit eigen pen deel 3 De Stiep Educatief
De Stiep Educatief_uit eigen pen © 2006
4
De Stiep Educatief_uit eigen pen © 2006
Naar het land
Ik ging met zes jaar naar school in de Kerkstraat in Musselkanaal. Ik was bang en verlegen op school. Ik kreeg mijn eerste les van juffrouw De Niet. Ik ging drie weken naar school, toen moest ik weer thuis blijven. Wij moesten naar het land om aardappelen te rooien. Ik moest acht weken naar het land. De kinderen die niet naar het land gingen, waren kinderen van mensen met geld.
5
De Stiep Educatief_uit eigen pen © 2006
6
De Stiep Educatief_uit eigen pen © 2006
Eikels
Ik was een jongen van zeven jaar. Ik ging al één jaar naar school. Na schooltijd ging ik eikels zoeken. Veel kinderen deden dat. Wij kregen één stuiver voor één spint eikels. Wij moesten heel wat eikels zoeken voor een stuiver. Dat duurde mij te lang. Ik pakte de kinderen hun eikels af. Als de kinderen mij hun eikels niet wilden geven, dan gaf ik hun slaag. De kinderen werden bang voor mij en gaven mij hun eikels. Zo had ik ‘s avonds een heleboel eikels. Wel voor tien cent. Dan had Jan weer feest. Hij kocht zich snoep. Voor tien cent kreeg ik heel wat snoep. Ik snoepte van de andere kinderen hun eikels. Dat was niet leuk van mij, maar de snoep smaakte mij goed.
7
De Stiep Educatief_uit eigen pen © 2006
8
De Stiep Educatief_uit eigen pen © 2006
Geen letter geleerd
Wij hadden een groot gezin. Wij hadden geen geld en moesten naar het land om geld te verdienen. Dat ging vóór het naar school gaan. Als ik weer naar school ging, moest ik maar zorgen dat ik met de kinderen mee kwam. Dat ging niet. Maar ik moest van de juffrouw. Rekenen dat ging wel. Maar ik had het moeilijk met lezen en schrijven. Omdat ik niet kon lezen, kreeg ik haast geen beurt. Toen ik twaalf jaar was, ben ik van school gegaan. Ik moest geld mee verdienen, daarom ging ik niet meer naar school. Ik had nog geen letter geleerd.
9
De Stiep Educatief_uit eigen pen © 2006
Zuurkool in de oorlog
In de oorlog was het een zuinige tijd. Mijn vader en mijn twee broers waren in Duitsland om te werken. Dat moest van de Duitsers. Mijn vader moest naar Duitsland om geld te verdienen. Eén keer in de twee weken kwam hij thuis, met weinig geld. Mijn moeder moest maar zorgen dat zij rond kwam met haar geld. Dat lukte niet. Op een avond kookte mijn moeder zuurkool. Maar ze kreeg de zuurkool niet gaar. De turf was op. Ze had geen geld meer om turf te kopen. Toen zei mijn moeder: - ‘Kinderen ga wat hout zoeken, want ik krijg de zuurkool niet gaar.’
10
De Stiep Educatief_uit eigen pen © 2006
Wij gingen hout zoeken, maar wij vonden geen hout. Wij kregen rauwe zuurkool. Wij waren net konijnen. Als mijn vrouw zuurkool kookt, denk ik er aan. Ik heb het vaak aan mijn kinderen verteld, over die rauwe zuurkool. Mijn kinderen geloven het niet. Maar toch is dit een waar verhaal.
11
De Stiep Educatief_uit eigen pen © 2006
12
De Stiep Educatief_uit eigen pen © 2006
We zijn toch groot geworden
Mijn vader verdiende niet veel in de oorlog. Wij waren met 8 kinderen en met mijn vader en moeder erbij waren wij dus met 10 man. Met die 10 man moesten wij eten van dat beetje geld. Dat kon niet. Hoe moesten wij in leven blijven? Ik en mijn vader gingen ‘s avonds op pad om turf te halen. Of aardappelen of iets anders dat eetbaar was. Wij moesten toch de oorlog door. Wij zijn toch groot geworden.
13
De Stiep Educatief_uit eigen pen © 2006
14
De Stiep Educatief_uit eigen pen © 2006
Drank maken
Mijn vader maakte in de oorlog drank om aan eten voor de kinderen te komen. Dat mocht niet, maar hij stookte wel drie keer in de week drank. Ik was een jongen van twaalf jaar. Ik ging drie maal in de week suikerbieten halen bij de boer. De kinderen vroegen mij: - ‘Wat moet je met die suikerbieten?’ Ik zei: - ‘Mijn vader maakt er stroop van.’ Ik mocht niet vertellen dat mijn vader drank maakte. Dan ging hij de gevangenis in. Dan kregen wij haast geen eten genoeg meer. Ik moest zwijgen. Drie avonden stond ik op wacht voor ons huis om te kijken of er wat aan kwam.
15
De Stiep Educatief_uit eigen pen © 2006
16
De Stiep Educatief_uit eigen pen © 2006
Dat ging een hele tijd goed, totdat mijn vader werd gepakt en de gevangenis in ging. Dat was net na de bevrijding. Mijn zuster ging toen met een Pool. Die Pool kwam ‘s avonds bij ons thuis en vroeg waar mijn vader was. Mijn moeder zei: - ‘Pa zit in de gevangenis.’ - ‘Ik ga hem halen,’ zei de Pool. Hij ging naar de gevangenis en haalde mijn vader er weer uit. Maar je moet niet kijken hoe hij mijn vader uit de gevangenis heeft gehaald. Dat gebeurde met het geweer in de hand.
17
De Stiep Educatief_uit eigen pen © 2006
18
De Stiep Educatief_uit eigen pen © 2006
Geen oog dicht...
De mensen waren blij dat ze bevrijd werden en ik ook. Ik woonde in Musselkanaal. Achter ons huis lag een heel groot weiland. Daar bleven de soldaten overnachten. Elk gezin moest één soldaat te slapen hebben en wij ook. Wij hadden weinig slaapruimte. Wij waren met dertien man en toch moest er één soldaat bij ons slapen. Die soldaat moest bij mij slapen. Die nacht was ik nog banger dan in de oorlog. Die soldaat greep elke keer naar zijn geweer als hij wat hoorde. Wat was ik blij dat die nacht voorbij was. Ik heb geen oog dicht gedaan.
19
De Stiep Educatief_uit eigen pen © 2006
Feest bij de buurman
Vlak na de oorlog was onze buurman 25 jaar getrouwd. Zij hielden hun feest in huis met de kinderen. Ik was een jongen van twaalf jaar. Ik speelde met de jongens buiten. Wij luisterden naar het feest bij de buren en wij gluurden door de ramen. Bij de buren waren ze met veertien man thuis. Van die veertien werkten er wel zeven. Er kwam veel geld binnen. De buurman kon dus wel een feestje betalen. Ik liep rond het huis van de buren en kwam bij een slaapkamer. Voor het raam zag ik borden staan met kaas, worst en broodjes. Het raam was stuk.
20
De Stiep Educatief_uit eigen pen © 2006
Ik ging naar huis en zei tegen mijn vader: - ‘Ik zag kaas, worst en broodjes bij de buurman staan.’ Ik en mijn vader hebben alles weg gepakt. Wij hadden het zuinig, maar die avond hebben we heerlijk gesmuld.
21
De Stiep Educatief_uit eigen pen © 2006
22
De Stiep Educatief_uit eigen pen © 2006
De watersnood
Ik was 20. Ik was vader van een zoon en ik werkte in Sellingen bij de DUW*. Daar bij de DUW verdiende ik weinig geld. Ik was nog te jong om mijn volle geld te verdienen. Op een dinsdag kwamen er twee mannen bij ons op het werk. Zij vroegen ons wie naar Zeeland wou om te werken. Ik wou wel. In totaal waren we met 10 man. Wij vertrokken ‘s maandags naar Zeeland. Daar heb ik heel wat gezien. Ik heb er veel doden gezien, ook veel dood vee. Veel mensen hadden geen huis meer en dus geen dak boven hun hoofd. Dat was een ramp in Zeeland.
23
De Stiep Educatief_uit eigen pen © 2006
24
De Stiep Educatief_uit eigen pen © 2006
Wat is dat mooi...
Ik ben nu 55 jaar. Wat ben ik blij dat ik iets kan lezen en schrijven. Nog niet veel, maar dat komt nog wel. Je loopt op ‘t Kanaal*: wat is dat mooi, dat je de namen van de winkels kunt lezen. Je loopt in een winkel: wat is dat mooi, dat je kunt lezen wat daar staat. Je rijdt in de auto: wat is dat mooi, dat je plaatsnamen kunt lezen. Ik heb iets geleerd, maar nog niet genoeg. Ik ga nog maar een poosje door met lezen en schrijven.
25
De Stiep Educatief_uit eigen pen © 2006
Woordenlijst
* DUW = de werkverschaffing * je loopt op ’t Kanaal = je loopt door Musselkanaal
reeks uit eigen pen De boekjes in deze reeks zijn geschreven door deelnemers aan de volwasseneneducatie. Verhalen en gedichten van deelnemers blijven welkom! Stuur ze naar:
[email protected] De Stiep Educatief Oranjelaan 16 3235 SV Rockanje telefoon/fax (0181) 404782 e-mail
[email protected] ook op internet voor actuele informatie of uw bestelling www.stiep-educatief.nl
26
De Stiep Educatief_uit eigen pen © 2006
