De Terebinth Vereniging voor Funeraire Cultuur
Excursie Driehuis Westerveld
Zaterdag 6 juli 2013
De vereniging De Terebinth organiseert een excursie op zaterdag 6 juli 2013 naar Begraafplaats & Crematorium Westerveld te Driehuis.
Programma 10.30 uur 11. 00 – 12.30 uur 12.30 – 13.30 uur 13.30 – 15.00 uur 15.00 uur
Ontvangst Bezoek Crematorium en Urnentuin Pauze en gelegenheid tot het eten van een broodje Wandeling over de begraafplaats Einde excursie
Kosten De kosten voor deelname aan deze excursie bedragen: € 12,50 voor leden en gezinsleden van de Terebinth € 15,00 voor andere belangstellenden In het bedrag is inbegrepen, de rondleiding die wordt verzorgd door medewerkers van de begraafplaats en koffie met een broodje in de pauze. Overige mededelingen en opgave groepsgrootte De excursie gaat door bij een minimale deelname van 17 personen. De maximale grootte van de groep is 20 personen. opgave U kunt zich schriftelijk aanmelden voor de excursie per mail:
[email protected] per post : Apeldoornsestraat 36, 8266 AM Kampen betaling Bij opgave wordt u verzocht om het bedrag (zie boven) over te maken op onze rekening NL92INGB0000335536 t.n.v. penningmeester Terebinth. Uw opgave telt mee nadat uw betaling is ontvangen. Mocht de excursie wegens een gebrek aan deelnemers niet doorgaan, dan hoort u dat uiterlijk 1 juli. Uiteraard storten wij dan uw betaling terug. adres begraafplaats & crematorium Westerveld1 : Duin en Kruidbergerweg 2-6, 1985 HG Driehuis
1
elders in deze brochure vindt u een routebeschrijving
2
Westerveld Westerveld is een van de oudste particuliere begraafplaatsen én het eerste crematorium van Nederland. Dit jaar bestaat de begraafplaats 125 jaar en is het ook precies 100 jaar geleden dat Crematorium Westerveld als eerste crematorium in ons land werd gebouwd. Per koninklijke goedkeuring werd het landgoed Westerveld op 23 juli 1888 ingericht tot ‘een bijzondere begraafplaats, bestemd voor alle gezindten’. Op 1 mei 1890 werd de begraafplaats officieel geopend. Begraafplaats en crematorium vormen samen een rijksmonument. De begraafplaats werd tussen 1880 en 1890 ontworpen en aangelegd door de Haarlemse landschapsarchitect L.P. Zocher
Louis Paul Zocher was de laatste van drie generaties tuinarchitecten. Hij werd op 10 augustus in 1820 in Haarlem geboren. Zijn opleiding als architect & tuinarchitect kreeg hij van zijn vader, met wie hij tot zijn dood in 1870 samenwerkte en wiens werk hij daarna voortzette. Op 7 september 1915 overleed LP Zocher in zijn geboortestad Haarlem, en begraven op de begraafplaats aldaar aan de Schoterweg. Omschrijving van zijn zerk: Eenvoudig smal rechtopstaand GRAFTEKEN boven het graf van de 19de en 20ste-eeuwse Nederlandse (tuin)architect L.P. Zocher (grafnummer R17), in het door J.D. Zocher jr. ontworpen deel van de begraafplaats aan de zijde van de Schoterweg. Het grafteken bestaat uit grijze hardsteen met spiegelboogmotief aan de bovenzijde. Op de steen staat de tekst: L.P. ZOCHER GEB 10 AUGUSTUS 1820 OVERL. 7 SEPTEMBER 1915. Waardering Grafteken boven het graf van L.P. Zocher, mede door deze sterk aan de Zochers verbonden locatie van belang uit cultuurhistorisch oogpunt. Het grafteken is een Rijksmonument.
In 1874 werd 'De Vereeniging tot invoering der Lijkverbranding in Nederland' - later de Koninklijke Vereniging voor Facultatieve Crematie - opgericht. Zij had als doel cremeren in Nederland mogelijk te maken. In 1913 werd in het Noord-Hollandse Velsen, het eerste crematorium van Nederland gebouwd. Marius Poel (18671931)ontwierp het in art-deco stijl gebouwde crematorium op de duinheuvel.
3
Voor crematieplechtigheden beschikt Westerveld over twee aula's. De Marius Poelzaal stamt uit 1913 en is vernoemd naar de architect. Deze aula (de koepel) is ingericht in Art Deco stijl, heeft circa 60 zitplaatsen en beschikt over een orgel en een kleine vleugel. Willem Marinus Dudok ontwierp de grote aula, verscheidene columbaria en een speciale urn in de urnentuin. Dat alleen al maakt Westerveld tot een staalkaart van monumentale, Nederlandse architectuur. Ook naar hem is een aula vernoemd. Villa Westerveld Villa Westerveld - de oudste villa van Velsen - werd in 1866 gebouwd op de voormalige buitenplaats Westerveld. In de zeventiende eeuw ontstond in de omgeving van Kennemerland een groot aantal buitenplaatsen, waar gefortuneerde zakenlieden de zomer doorbrachten. Een prachtige tuin met vijvers en de verfraaiing van het buitenverblijf met beelden en terrassen, zorgden ervoor dat de buitenplaats ook een statussymbool werd. Het pand is tevens een Rijksmonument. Een volledig beschrijving van de waarde van de villa kunt u vinden op we website van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE).
Eind 2008 is gestart met een grootschalige verbouwing. Daarbij werd de villa uiteraard zoveel mogelijk naar originele staat teruggebracht, zodat de karakteristieke stijl behouden bleef. Alle binnenruimtes zijn gesloopt en weer geheel opnieuw opgebouwd, het dak is vernieuwd en alle muren zijn behandeld. De bovenverdieping doet dienst als kantoorruimte. Beneden zijn een entreehal en twee ‘huiselijke’ rouw- en opbaarkamers die 24 uur per dag - met een persoonlijke sleutel voor nabestaanden toegankelijk zijn. Zo kan men op een intieme en geheel eigen manier de laatste dagen doorbrengen en afscheid nemen. 4
Columbarium Een columbarium (Latijn voor duiventil), is een urnenmuur. Indien een stoffelijk overschot niet wordt begraven maar gecremeerd zijn er diverse bestemmingsmogelijkheden voor de as. Die kan worden uitgestrooid: soms gebeurt dat boven zee, waarbij de as van meerdere overledenen tegelijk uit een helikopter wordt geworpen. In de nabijheid van een crematorium bevindt zich doorgaans ook een strooiveld voor de verstrooiing van de as. In deze gevallen is uiteraard nauwelijks sprake van een concreet aanwijsbare laatste rustplaats. Indien nabestaanden de voorkeur geven aan een identificeerbare plek, of als de overledene heeft beschikt dat die er moet zijn, kan de as worden bijgezet in een urn. Speciaal daartoe bestemde muren of muurachtige bouwsels in of nabij crematoria bevatten tal van nissen, waarvan elk een urn kan bevatten. In Nederland mag dit ook op eigen grond waardoor een tuincolumbarium ontstaat. De herkenbaarheid en vindbaarheid worden nog bevorderd doordat ook persoonsgegevens als de naam en het jaar van geboorte en van overlijden kunnen worden vermeld. Columbaria bestaan al sinds de oudheid; toen vormden zij necropolen ("dodensteden") voor de armere bevolking van een stad. Voorheen kon een columbarium ook een muur of kelder zijn met graven erin; in hedendaags verband wordt het woord alleen gebruikt als het om de as van een overledene gaat. Op de begraafplaats Westerveld zijn meerdere columbaria aanwezig en ook dit zijn veelal Rijksmonumenten. Begraven op Westerveld Bij een begrafenis wordt de overledene na de plechtigheid in de aula - gevolgd door de begrafenisstoet - op de schouders van dragers naar het graf gedragen . De dragers kunnen verzorgd worden maar natuurlijk kunnen ook familieleden en/of vrienden hiervoor worden gevraagd. Westerveld geeft speciale grafrechten uit. Met een grafrecht verwerft u het alleenrecht op een grafruimte, waarin – in principe – drie overledenen begraven kunnen worden. Ook is het mogelijk om voor onbepaalde tijd grafrechten te kopen en zelf de plaats van het graf te bepalen. Uniek is de mogelijkheid om een bovengrondse grafkelder (mausoleum) te laten bouwen. Westerveld heeft er een aantal. Vele grafkelders zijn ondergronds aangebracht. Cremeren in Nederland In 1913 is het eerste crematorium in Driehuis, gemeente Velsen, gebouwd door de Koninklijke Vereniging voor Facultatieve Crematie. Deze Vereniging werd in 1874 oorspronkelijk onder de naam "Vereeniging tot invoering der Lijkenverbranding in Nederland" opgericht om cremeren in Nederland mogelijk te maken. Met de eerste crematie op 1 april 1914 schreef het toenmalige crematorium Velsen een belangrijk stuk geschiedenis. Het crematorium bestaat nog steeds en is gevestigd op de begraafplaats Westerveld te Driehuis. In 1955 is het cremeren gelegaliseerd. 5
Hiervoor waren in principe alle crematies in Nederland illegaal, wat overigens niet wil zeggen dat er geen crematies plaatsvonden. Werking van een crematorium Tegenwoordig is een crematie bijna volledig geautomatiseerd. De crematieovens zijn computergestuurd. Toch blijft de aanwezigheid van een mens noodzakelijk. Wanneer de crematieplechtigheid van de overledene is afgelopen wordt de lijkkist naar de ovenruimte gebracht. Een medewerker van het betreffende crematorium gaat dan een aantal verplichte documenten controleren. De gegevens op deze documenten moeten overeenkomen met de gegevens van de overledene en het registratienummer op de kist. Wanneer alle gegevens overeen blijken te komen, wordt het crematiedocument ondertekend en wordt er op de kist een vuurvast steentje gelegd. Dit steentje heeft een uniek nummer. Het steentje wordt gebruikt om eventuele vergissingen te voorkomen. Door het steentje is de latere as dus te identificeren. Eventuele kunststof of metalen handgrepen worden van de kist verwijderd (milieuvoorschrift). Wanneer het steentje geplaatst is, wordt de kist in de oven gezet. Bij een temperatuur van tussen de 400 en 1100 graden Celsius wordt de kist met daarin het lichaam verbrand. Dit hele proces duurt, afhankelijk van het soort oven, zo'n vijf kwartier tot vier uur. Bij het plaatsen van de kist in de oven mag de familie nog aanwezig zijn, echter wanneer de oven gesloten is en het verbrandingsproces wordt gestart, vaak niet meer. Na het verbrandingsproces wordt de oven afgekoeld. Wanneer de oven genoeg gekoeld is, kunnen de overgebleven stoffelijke resten worden verwijderd. De inhoud van de oven bestaat nu enkel nog uit botresten, het vuurvaste steentje en eventuele metaalresten van bijvoorbeeld sieraden, gebitsprothesen en andere prothesen. De stoffelijke resten, het steentje en het metaal, worden in een aslade verzameld. De metalen worden apart verzameld. Dit betreft zowel chirurgisch staal als bijvoorbeeld schroeven van de kist. Ook wordt edelmetaal van bijvoorbeeld tanden of kiezen teruggevonden. Het edelmetaal en het chirurgisch staal worden bewaard en regelmatig opgehaald door een gespecialiseerd verwerkingsbedrijf, dat deze resten weer verwerkt. Zo ook de overgebleven handgrepen (zie boven). De opbrengst hiervan wordt geschonken aan een goed doel. Iedereen kan via de Landelijke Vereniging van Crematoria goede doelen hiervoor aandragen. Voorwaarden zijn: Nederlands project; specifiek toewijsbaar aan een project, activiteit, onderzoek (afgerond/herkenbaar karakter); op het gebied van gezondheidszorg of met nauwe band. De van metaalresten ontdane as gaat vervolgens in een ascremulator. Dat is een soort centrifuge, waarin de asresten als het ware fijn gemalen worden door middel van twee of meer stalen ballen. Via een zeef komt de as uit de cremulator in de asbus. Het crematiesteentje wordt voor sluiting in de asbus gedaan. Op die manier is de as altijd herkenbaar. Asbestemming Na de crematie is het wettelijk verplicht de as 30 dagen in het crematorium te bewaren. De as wordt dan bewaard in wat men noemt "de algemene nis". De algemene nis is niet toegankelijk voor vreemden en nabestaanden. Men heeft dan langer de tijd om over een bestemming na te denken. 6
As bewaren of bijzetten Men kan de as thuis bewaren (in huis of tuin). Ook kan men de as bijzetten in bijvoorbeeld urnentuin of urnenmuur (columbarium) van een crematorium of begraafplaats. men kan de as bijzetten in een bestaand familiegraf. Ook kan men de as verstrooien en bijvoorbeeld een klein deel bewaren in een kleine urn, medaillon of glasvoorwerp. Als er geen as meer aanwezig is en nabestaanden wensen toch nog een gedenkplek te creëren dan bieden veel crematoria de mogelijkheid een gedenkplaatje of gedenksteen op het terrein te plaatsen. Oorlogsmonument In de tuin van het crematorium staat een monument “ter herinnering aan de 324 door de bezetter gefusilleerd Nederlanders van wie het stoffelijk overschot in het crematorium is verast”. De beeldhouwster Corinne Fransen-Hessenveld heeft, in een reliëf, een man afgebeeld. Hij is haast een gedeelte geworden van de muur waartegen zovelen het leven hebben verloren. Links van hem staat op de muur te lezen ‘Is de dood het leven?’ Op de muur rechts staat ‘Is het leven de dood’. Er is geen monument dat duidelijker de situatie weergeeft waarin verzetsstrijders zich bevonden die ‘nee’ bleven zeggen tot de dood erop volgde: nee tegen de filosofie van het nationaal-socialisme, nee tegen de bezetting en nee tegen het verraad.
Het monument op begraafplaats 'Westerveld' in Driehuis (gemeente Velsen) is een uit vijf natuurstenen platen opgetrokken gedenkmuur. In het midden van de muur is in reliëf een staande, naakte mannenfiguur aangebracht, wiens zwaard hem uit de rechterhand ontglipt. Het monument ligt op het verstrooiingsveld voor omgekomen verzetsmensen.
We kunnen ons nauwelijks voorstellen wat zij hebben meegemaakt in die laatste minuten oog in oog met een executiepeloton. Er waren tijden aangebroken waarin vasthouden aan een andere vrije maatschappij, vasthouden aan dat leven in de meest echte zin van het woord, verlies betekende van eigen leven. In die ogenblikken kwam duidelijk tot uiting dat het lichaam overmeesterd, ontwapend en gedood kan worden, maar dat de geest, hét leven, in die door overwint. In hun dood werden zij overwinnaars, maar die overwinning kostte hun het leven. Zij waren degenen die, zoals staat op een monument in Beverwijk ‘zegevierden in de dood. 7
De begraafplaats Het terrein is ruim 30 hectare groot en telt tal van monumenten. De begraafplaats ontleent haar identiteit aan een geheel eigen stijl en is van een ongekende schoonheid. De schoonheid laat zich kenmerken door de fraaie ligging in een duingebied, het monumentale karakter en een grote verscheidenheid aan groen. Door het hoogteverschil doet het terrein dat zelfs een officieel erkend vogelreservaat is, heel on-Nederlands aan. Het crematorium ligt op een duinheuvel. De eigen stijl dankt Westerveld volledig aan de karakteristieke natuur, waar nabestaanden in alle rust kunnen gedenken en herdenken. Westerveld is dan ook naast een laatste rustplaats een geliefd wandelgebied.
Op de begraafplaats liggen heel wat betekende Nederlanders begraven, van hen kunt u het graf bezoeken. Ook is een aantal bekende landgenote hier gecremeerd.
Graven van bekende personen op de begraafplaats. Boudewijn Maria Ignatius Büch (Den Haag 14 december 1948 – Amsterdam, 23 november 2002) was een Nederlandse dichter, schrijver en televisiepresentator. De kleine blonde dood (1985) was zonder twijfel Büchs succesvolste werk. Sinds 1985 zijn er van het boek meer dan dertig drukken verschenen. De roman werd in 1993 verfilmd door Jean van de Velde. Als televisiepresentator maakte Büch diverse programma's over literatuur, en reisprogramma's onder de titel De Wereld Van Boudewijn Büch. Boudewijn Büch overleed op 23 november 2002 op 53-jarige leeftijd in zijn huis in Amsterdam aan een hartstilstand
8
Eduard Douwes Dekker (Amsterdam, 2 maart 1820 – Ingelheim am Rhein, 19 februari 1887) was een Nederlandse schrijver bekend onder het pseudoniem Multatuli. Eduard Douwes Dekker werkte als ambtenaar in NederlandsIndië (het tegenwoordige Indonesië), waar, toen hij er op negentienjarige leeftijd aankwam, naar eigen zeggen zijn 'ziel ontwaakte', maar waar hij ook de vele wantoestanden zag onder verantwoordelijkheid van het Nederlandse koloniale bewind. Zijn bekendste werk is de kaderroman Max Havelaar. In juni 2002 werd Max Havelaar door de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde uitgeroepen tot het belangrijkste Nederlandstalig letterkundige werk aller tijden. In 2004 eindigde Multatuli op de 34e plaats in de verkiezing van De grootste Nederlander. Anton Herman Gerard (Anthony) Fokker (Blitar, 6 april 1890 – New York City, (New York), 23 december 1939)was een Nederlandse luchtvaartpionier en vliegtuigbouwer. Het vliegtuigbedrijf Fokker is naar hem genoemd.
Rosa Spier (Den Haag, 7 november 1891 – Amsterdam, 8 juli 1967) was een JoodsNederlands harpiste. Haar naam zal voor velen synoniem zijn met het naar haar genoemde Rosa Spier Huis in Laren, een verzorgingshuis waar oudere kunstenaars en wetenschappers hun laatste levensjaren in een inspirerende omgeving kunnen doorbrengen. Spier was een begenadigd harpiste, die al op jonge leeftijd belangstelling kreeg voor muziek
9
De onderstaande lijst van bekende personen is te vinden op Wikipedia: • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •
Boudewijn Büch (begraven) Johan Adriaan Herman Coops (gecremeerd) Peter Constant Coops (gecremeerd) Louis Couperus (gecremeerd) Louis Davids (gecremeerd) Eduard Douwes Dekker (begraven) Lodewijk van Deyssel (begraven) Bernard Johan Herman Haitink (gecremeerd) Abraham Dudok van Heel (begraven) Ferdinand Domela Nieuwenhuis (gecremeerd) Mozes Isaac Duparc (gecremeerd) Youri Egorov (gecremeerd) Anthony Fokker (begraven) Pim Fortuyn (begraven) – tijdelijk Lex Goudsmit (gecremeerd) Gregory Halman (begraven) Gerrit Jan Heijn (gecremeerd) Frédérique Huydts (gecremeerd) Isaac Israëls (gecremeerd) Aletta Jacobs (gecremeerd) Hendrik Kemper (gecremeerd) Jacob Frederik Klinkhamer (1854-1928) (gecremeerd) Kirill Kondrasjin (begraven) Henri Koot (gecremeerd) Herman Koppeschaar (gecremeerd) Arend Langenberg (begraven) Anton Pieck (gecremeerd) Marius van Rappard (gecremeerd) Wim Rigter (begraven) Willem Ruis (gecremeerd) Herman Roelvink (gecremeerd) Willem Rooseboom (gecremeerd) Willem Royaards (begraven) Jan Jacob Slauerhoff (gecremeerd) Teddy Schaank (begraven) Helenus Marinus Speelman (begraven) Rosa Spier (begraven) Bram Vermeulen (gecremeerd) Henri van Wermeskerken (begraven)
10
Voor het voetlicht Vanwege het unieke monumentale karakter, de fraaie ligging en de haast onNederlandse uitstraling van het terrein is Westerveld in de loop der jaren vaak gebruikt als locatie voor televisie- en filmopnamen. Tal van programma- en filmmakers kozen, en kiezen Westerveld nog steeds als locatie voor hun programma's, series, documentaires en speelfilms. In 1970 werden opnamen gemaakt voor de populaire tv-serie ‘de Kleine Waarheid’ met Willeke Alberti, die na deze serie landelijk doorbrak. Later werden op Westerveld opnamen gemaakt voor onder meer tv-series als Coverstory en Unit 13, diverse documentaires en programma's als 'Heb ik dat'. Onderstaand een greep uit de programma's, series en films waar Westerveld 'locatiehouder' was: • • • • • • • • • • • • • • • • •
Ode aan de Doden (herdenkingsbijeenkomst) Penoza seizoen 2 (tv-serie) Bon Voyage (telefilm) Alle tijd (bioscoopfilm) Onze schatten (jongerenserie) Penoza (tv-serie) Bloedverwanten (tv-serie) TV-serie 'De Hoofdprijs' Annie M.G. (tv-serie) Escort (speelfilm) Daisy (bioscoopfilm) Dood en dan? (educatieve film Teleac) wet en Waan (tv-serie) Fogbound (bioscoopfilm) Unit 13 (tv-serie) Achter gesloten deuren (documentaire) De Kleine Waarheid (tv-serie)
11
Adresgegevens en routebeschijving Adresgegevens Begraafplaats & Crematorium Westerveld Duin en Kruidbergerweg 2-6, 1985 HG Driehuis Postbus 45, 1970 AA IJmuiden Overige gegevens Telefoon: 0255 51 48 43 Fax: 0255 53 00 76 E-mail:
[email protected] Website: www.bc-westerveld.nl Openingstijden Het terrein van Begraafplaats & Crematorium Westerveld is op werkdagen toegankelijk van 9.00 uur tot 17.00 uur, op zaterdag van 10.00 tot 16.00 uur en op zon- en feestdagen van 10.00 tot 16.30 uur. Routebeschrijving Per auto: A9 vanuit richting Amstelveen: afslag IJmuiden (A22), hierna opnieuw afslag IJmuiden en volg daarna de borden 'crematorium' richting Driehuis. A22 vanuit richting Alkmaar: afslag Velserbroek, hierna richting Driehuis. Per openbaar vervoer: Vanaf het NS-station Haarlem vertrekt elke 15 minuten buslijn 75 (Connexxion) richting IJmuiden. Uitstappen halte Joost v.d. Vondellaan. Daarna oversteken en Nicolaas Beetslaan inlopen (volg borden). Vanaf het NS-station Driehuis kunt u lopen naar Westerveld: vanaf uitgang station, stukje rechtdoor (parkeerplaatsje over) en dan 1e linksaf (Wolff en Dekenlaan) met bocht mee naar links langs het Ichthus Lyceum. Aan het eind rechtsaf Driehuizerkerkweg in. Op kruising linksaf het spoor over. Geraadpleegde bronnen:
- Sta een ogenblik stil... Monumentenboek 1940/1945, Wim Ramaker, Ben van
-
Bohemen. (Kampen, Uitgeversmaatschappij J.H. Kok Matrijs, 1980). ISBN 90 242 0185 3. Wikipedia, de vrije encyclopedie Brochure begraafplaats en crematorium Westerveld www.bc-westerveld.nl www.rce.nl
Tekst en opmaak: A.G. van ’t Zand-Boerman
12
