DE TECHNICIAN * vragen *

LOEF Technische Analyse

DE TECHNICIAN * vragen * 2 februari 2015

‘We study the past, to understand the future’

door Edward Loef CFTe

Vorige week organiseerde De Telegraaf in samenwerking met IG Nederland (de broker voor de actieve belegger) een online seminar over ‘actief beleggen in volatiele tijden’. Op de 41 vragen afkomstig van verschillende deelnemers geeft ondergetekende technisch analist in deze publicatie een antwoord. Daarbij is het van belang om eerst kennis te nemen van de informatie hieronder en het volle besef dat deze informatie ook is vermeld in mijn wekelijkse nieuwsbrief van 1 februari jl. FUNCTIE Verandering is de enige constante. Heraclitus zie het al: ‘Panta Rhei’ (= ‘alles stroomt’). Het tijdig signaleren van veranderingen van richting in de beurskoersen heeft een functie: enerzijds krijgt u hierdoor kansen en bedreigingen op uw netvlies, anderzijds is het gevolg ervan dat u gedwongen wordt tot zelfreflectie en het (wellicht opnieuw) stellen van kritische vragen omtrent uw persoonlijke financiële situatie, de haalbaarheid van uw financiële doelen, uw risicobereidheid en uw kennis en ervaring. BEWUSTE KEUZE Afgelopen week publiceerden de branche- en beroepsorganisaties VV&X, VEOV, DUFAS, NVB, DSI en VBA een consumentenbrief “Welke vragen stelt u over het beleggingsbeleid?”. Deze vragen moeten consumenten helpen zich bewust te worden van de gemaakte keuzes achter en verschillen tussen het beleggingsbeleid van beleggingsondernemingen. De consumentenbrief is een handreiking die ter beschikking wordt gesteld aan alle ondernemingen die beleggingsadvies of individueel vermogensbeheer aanbieden aan particuliere cliënten (Execution-only valt buiten de reikwijdte van deze brief). Maakt u gebruik van beleggingsadvies of individueel vermogensbeheer raadpleeg dan de volgende link: https://www.nvb.nl/nieuws/2015/3953/beleggingsondernemingen-bieden-consumenthandreiking-om-beleggingsbeleid-te-beoordelen.html LEIDENDE PRINCIPES Maakt u geen gebruik van beleggingsadvies of individueel vermogensbeheer, bent u een zelfbelegger of wilt u als beleggingsadviseur/vermogensbeheerder steun bij het aanscherpen van het beleggingsbeleid, dan moet u weten dat de publicaties van LOEF Technische Analyse zijn gebaseerd op de ‘investment beliefs’ van de technische analyse filosofie. Deze stijl veronderstelt dat alle informatie in de beurskoers is verdisconteerd, beurskoersen bewegen in trends en dat de geschiedenis neigt zich te herhalen. IMPLEMENTATIE De technische analyse kent verschillende benaderingen. De ‘chartist’ zal op basis van patroonherkenning in de koersgrafieken de meest waarschijnlijke toekomstige richting van de trends in beurskoersen trachten te duiden. De ‘technician’ daarentegen gebruikt informatietechnologie om op basis van historische koersdata trendvolgende criteria te formuleren om de actuele status van de trend te benoemen en daarbij de belegger te informeren omtrent bijhorende tactieken en aanverwante koop/verkoop-alerts. Deze signalen zijn generiek van aard en houden geen rekening met de individuele specifieke wensen en doelstellingen van de particuliere belegger of fundamentele analyses, visies en adviezen opgesteld door beleggingsadviseurs en/of vermogensbeheerders.

1

LOEF Technische Analyse Vraag 1: wanneer gaat de rente stijgen? Antwoord: Deze vraag gaat over ‘timing’. De technische criteria zijn hieronder samengevat:

Bron: researchrapport ‘Market Timing, laag kopen en hoog verkopen’ (TGB, E.Loef, april 2006) Nederlandse 10-jaars rente + (oversold)waardering in de RSI op weekbasis 2008 t/m 30-01-2015

Bron: voorpagina De Telegraaf, 24 januari 2015

2

LOEF Technische Analyse Vraag 2: gezien de stijging van Imtech de laatste week, wat te doen met dit aandeel?

Antwoord: Imtech bevindt zich in een zijwaartse tradingrange met koersgaten (gaps, zie oranje kaders) tussen de handelsdagen in. Onder € 4,40 lijkt een terugval naar € 3,50 een kwestie van tijd. Vraag 3: Medio 2015 verhoogt de Fed misschien de rente. Wat denkt u en wat zijn de gevolgen? Amerikaanse 10-jaars rente vanaf 1999

Antwoord: Ook de Fed heeft te maken met een langetermijn deflatoire cyclus, waardoor de Amerikaanse 10-jaars rente weer opnieuw is weggezakt en ondanks de verwachting dat de Verenigde Staten de rest van de economieën in de wereld op sleeptouw neemt. De Fed zal de rente dit jaar niet verhogen, maar mogelijk weer een volgend stimuleringswapen in het leven moeten roepen (vooral als in de komende maanden blijkt dat de Verenigde Staten door de gestegen US dollar met een plotselinge groeivertraging wordt geconfronteerd).

3

LOEF Technische Analyse Vraag 4: Wat verwacht u voor goud en zilver na het openzetten van de geldkraan door de ECB? ZKB Gold ETF (in euro)

Antwoord: de verwachtingen in aanloop naar het openzetten van de geldkraan door de ECB vielen samen met een koersstijging van ZKB Gold ETF in euro. Goud en daarmee zilver lijken te profiteren. Vraag 5: Komt het nog goed met SBM Offshore? Houden of kopen?

Antwoord: de langetermijn grafiek (log-schaal) suggereert een langetermijn topvormingsproces, waarbij het een kwestie van tijd lijkt dat de bodems van deze eeuw neerwaarts zullen worden doorbroken. De lagere toppen sinds 2007 en dalende trend in de afgelopen 12 maanden in weerwil van stijgende trends in brede marktindices wijzen erop dat beleggers per saldo geen vertrouwen meer hebben in dit aandeel. Het aanbod overheerst. Verkopen dus.

4

LOEF Technische Analyse Vraag 6: Enige tijd terug gaf u de tip om Wal Mart Stores te kopen. Die tip heb ik opgevolgd, maar deze positie staat nu op verlies, terwijl de beurzen hard zijn gestegen. Wat moet ik hiervan denken? Wal-Mart Stores vanaf oktober 2014

Antwoord: waarschijnlijk doelt u op de publicatie van 8 januari jl. (zie link onder) http://www.rendabelbeleggen.nl/article/Walmart-is-absoluut-en-relatief-een-winnaar-in-de-DowJones-IndustrialsAverage.html De koersgrafiek van Wal-Mart Stores vertoonde begin dit jaar een proces van hogere toppen en hogere bodems (= definitie van een opgaande trend). In de technische analyse geldt een vuistregel dat een trend intact is, totdat het tegendeel wordt aangetoond. De daling onder de top van begin december en nadien lagere top wijst op het tegendeel. Technische Analyse voorspelt geen trends, maar signaleert trends en veranderingen in trends. De belegger moet dan bereid zijn om zich aan te passen aan deze veranderde omstandigheid (= verlies accepteren). Vraag 7: Wat is de invloed van Griekenland op de euro en Europese aandelen?

Antwoord: De bevolking in de Zuid-Europese probleemlanden en Noord-Europese landen zullen steeds minder met elkaar gemeen hebben (‘what else is new?’) met als gevolg t.z.t. het uit elkaar vallen van Europa (met alle gevolgen voor de Europese economie en aandelenkoersen van dien).

5

LOEF Technische Analyse Vraag 8: Hoe bepaal je een uitstapmoment? Antwoord: op basis van een persoonlijk(!) beleggingsplan, waarbij naast aankoopcriteria ook de verkoopcriteria zijn vastgelegd en in geval van verlies nooit meer dan maximaal 1% van uw totale kapitaal verloren gaat bij een ingenomen positie. Vraag 9: Wat is uw mening over de Nederlandse rente, olie en goudprijs?

Bron: Het Financieele Dagblad 26 januari 2015 Antwoord: zie reactie op vraag 1 inzake de rente NL, reactie op vraag 4 en mijn column hierboven inzake de olieprijs (= voorspelde bodem rond $ 45). Vraag 10: Ik sta versteld van de tegenstrijdige adviezen bij Boskalis. ING gaf vorige week een koersdoel van € 49, maar Kepler komt met een verkoopadvies met als koerdoel € 36. Analisten zijn niet serieus te nemen. Hopelijk vormt u de uitzondering op de regel? Boskalis op weekbasis vanaf 2013 + relatieve sterkte t.o.v. AEX-index

Antwoord: het oordeel is niet aan de analist, maar aan de markt (lees: de beurskoers). De koersgrafiek toont een neerwaartse trendbreuk in Boskalis, nadat het aandeel eind december 2014 er niet meer in slaagde boven de koerstop van september 2014 uit te stijgen. De dubbele top wordt in de technische analyse herkend en gerangschikt als topvormingspatroon. Boskalis verzwakt ook relatief. 6

LOEF Technische Analyse Vraag 11: Waar vloeit al dat geld uit de geldkraan van de ECB heen? Antwoord: nergens heen. Het is een boekhoudkundige truc, waarmee alleen de balans van de ECB (verder) wordt opgeblazen. Vraag 12: Jaren geleden heb ik ArcelorMittal gekocht voor ca. € 30, maar het aandeel is nu nog € 8,60 waard. Hoe ziet u de toekomst van dit fonds? ArcelorMittal vanaf 1997

Antwoord: de grafiek zegt meer (over het vertrouwen in ArcelorMittal) dan duizend woorden Vraag 13: Ik denk dat er veel mensen die nooit belegd hebben nu wel in de markt zijn vanwege de idioot lage spaarrente en de 4% rendementsroof door de overheid. We moeten dus wel…moet ik nu beleggen in duurzame bedrijven of spreiden van strategieën? Antwoord: U moet helemaal niets. Niemand dwingt u om zich op de beurs te begeven. Doet u dat wel en heeft u vragen, lees dan pagina 1 van deze publicatie. Vraag 14: Welke kant gaat het op met de koersen in Europa en de VS? Antwoord: wat is de beleggingshorizon van deze vraag? Komende week? In 2015? Kijk naar het proces van opeenvolgende hogere bodems/toppen of opeenvolgende lagere toppen/bodems in de grafiek binnen uw beleggingshorizon en de grafiek geeft u het antwoord. Vraag 15: Hoe denken jullie over Galapagos? Antwoord: het is een zeer volatiel aandeel dat om een actieve monitoring vraagt van de beurskoers om de kansen en risico’s goed te (kunnen) beheersen. Rond € 18,50 ligt een top uit 2014 die tijdelijk winstnemingen kan uitlokken. Hierboven ligt het technische koersdoel rond € 20,50. Voor de fundamentele informatie raadpleegt u de onderneming en/of vraagt u de opinie van deskundige financieel specialisten die het bedrijf actief volgen.

7

LOEF Technische Analyse Vraag 16: Zijn de aandelen historisch duur? Groeien de bomen tot in de hemel? MSCI World index in euro vanaf 2000

Antwoord: op wereldschaal heeft de MSCI World index omgerekend in euro’s met een foutmarge van krap één procent de top uit het historische ‘all-time high’-kalenderjaar 2000 bereikt. De prijs is het bewijs. Vraag 17: Is beleggen in cyclische aandelen nu aan te bevelen boven defensieve aandelen? Antwoord: in de Europese 18 hoofdsectoren blijven de typisch cyclische sectoren achter bij het beursgemiddelde van de DJ Stoxx 600 index (zie onder). De Europese banksector wordt geacht als doorgeefluik van de ECB te fungeren om de kredietverlening weer op gang te helpen. Beleggers geloven hier helemaal niets van: de cyclische basic resources, technologie, industrials en bouwsector blijven achter. Beleggers preferen dus nog steeds defensieve sectoren.

Koersresultaat januari 2015

8

LOEF Technische Analyse Vraag 18: Wat is de invloed van de valuta-ontwikkelingen op de aandelenkoersen in 2015? Antwoord: er wordt in de financiële media steeds vaker openlijk gesproken en gewaarschuwd voor een valuta-oorlog. De Amerikaanse dollar fungeert nog steeds als belangrijkste munteenheid. De US dollar index toonde eind 2014 dezelfde aanblik als begin 1997. In 1997 werden de aandelenmarkten opgeschrikt door de Azië-crisis (destijds ingeleid door problemen met de Thaise Bhat). In de technische analyse gelden historische koerspatronen als gids om de toekomst beter te begrijpen. US Dollar index vanaf 1982

Vraag 19: Wat is uw prognose omtrent het aandeel TNT Post en TomTom? Antwoord: Ik voorspel niet, maar kijk naar de beurskoers in samenhang met het 4-weeks en 24weeks simpel koersgemiddelde. In beide aandelen noteren de beurskoers boven de gemiddelden en tonen de gemiddelden nu beiden stijgende hellingshoeken. Thans dus positieve technische condities. TNT Express vanaf 2014 op weekbasis

TomTom vanaf 2014 op weekbasis

9

LOEF Technische Analyse Vraag 20: Wat is de beste online broker Antwoord: dat hangt af wat u verstaat onder ‘beste’. Vraag 21: Sem van Berkel stelde ‘een put moet!’. Kunt u de werking van een put-optie uitleggen? Antwoord: raadpleeg het internet met trefwoorden ‘euronext call put pdf’ Vraag 22: Wat gaat Griekenland ons brengen en wat voor invloed heeft dit op de markt? Antwoord: zie antwoord vraag 7 (= subjectieve mening) Vraag 23: Welke verwachting heeft men van Apple en Royal Dutch Shell? Antwoord: ‘men’ = ‘de markt’ = ‘consensus omtrent de waardering van de beurskoers’. Denk aan de uitspraak ‘If you want to know about the market, ask the market’. Apple Computer vanaf 1990 + performance

Royal Dutch Shell vanaf 1990 + performance

Vraag 24: Wat zijn de verwachtingen omtrent de komende emissies? Antwoord: hangt af van welke emissie. In het algemeen ‘hooggespannen verwachtingen’. Vraag 25: Wat is de gedachte over deel beleggen in goud en zilver en aanverwante fondsen? Antwoord: hangt af van uw beleggingshorizon (zie voorbeeld rendement trackers afgelopen jaren in vastgoed, aandelen, goud, obligaties en grondstoffen in USD). De rendementen verschillen per jaar. In het algemeen wordt spreiding over diverse asset classes aanbevolen 2015

2014

2013

2012

10

2011

2010

2009

2008

totaal

LOEF Technische Analyse Vraag 26: USG people heeft een flinke inhaalrace gemaakt. Zit er nog meer in het vat? USG People vanaf 2014 + relatieve sterkte t.o.v. AEX-index (raadpleeg legenda voor uitleg kleuren)

Antwoord: de dalende trend is opwaarts verlaten en ook relatief wordt USG People sterker. Er lijkt nog meer in het vat te zitten. Vraag 27: Wanneer trekt de prijs van olie weer aan? Antwoord: zie antwoord vraag 9 Light Crude Oil (WTI) op uurbasis vanaf 2 november 2014…bijgewerkt t/m 02-02-2015 om 21:30 u

Vraag 28: Hoe komt het dat bijna alle indices en aandelen op hetzelfde moment stijgen en dalen? Antwoord: Door de verregaande automatisering en algoritme-trading en onderlinge verwevenheden reageren computers direct op de laatste ‘intermarket’-koersdata.

11

LOEF Technische Analyse Vraag 29: Wat betekent ‘short gaan’ precies? Waarom hebben shorters zo’n grote invloed op een kwetsbaar aandeel als IMTECH? Antwoord: ‘short gaan’ is het verkopen van een onderliggende waarde met het oogmerk op lagere koersniveaus de positie te sluiten. In geval van ‘aangeschoten wild’ (beleggers willen niet meer kopen vanwege een vertrouwenscrisis) is de invloed van de shorters vergelijkbaar met zwakke dieren in de natuur die worden aangevallen. Vraag 30: Is het hebben van zilver/goudmijn aandelen een optie in deze roerige tijden? Antwoord: de vraag veronderstelt een verband tussen ‘onrust’ en ‘veilig’. In 2008 was er sprake van een ‘roerige tijd’ en een (bijna) complete ineenstorting van het financiële systeem. De tracker in zilver/goudmijnaandelen bleek in 2008 niet immuun voor koersrisico’s (zie grafiek onder). Conclusie: alles is relatief. Market Vectors Gold Miners ETF (GDX) op maandbasis vanaf 2006

Vraag 31: is de bodem van de olieprijs bereikt? (vandaag ca. $ 45)? Antwoord: zie koergrafiek bij antwoord vraag 28. Vraag 32: Wat denkt u van de Chinese markt? Is het zinvol om daarin te beleggen nu die zo hard gestegen is?

Antwoord: zie commentaar afkomstig uit ‘LOEF Timing, Trends & Tactics’ d.d. 18 januari 2015.

12

LOEF Technische Analyse Vraag 33: De stevige internationale koersstijgingen doen vermoeden dat er wel degelijk gronden zijn dat er veel nieuwe investeringen zullen gaan plaatsvinden en dat bedrijfsomzetten stevig gaan toenemen. Welke argumenten in de zin van fundamentele redenen zijn daar meer in concreto voor aan te voeren? Alleen dan zijn groeiverwachtingen realistisch. Of is dit een onjuiste gedachte? Antwoord: Dit is een onjuiste gedachte. Het zijn niet de fundamentele redenen, maar de psychologische drijfveren (angst, hoop, hebzucht, twijfel etc.) die de ‘fundamentals’ sturen. Vraag 34: Is het verstandig om een US-dollarrekening te openen en je geld om te zetten in dollars? Er wordt veel gezegd dat de euro gelijk aan de dollar komt te staan of zelfs lager. Is het correct om hierop in te spelen? Antwoord: Zie grafiek US Dollar index in reactie op vraag 18. Vraag 35: is het verstandig om oliegerelateerde aandelen als SBM Offshore en Brunel aan te houden? Antwoord: inzake SBM Offshore zie reactie op vraag 5 Brunel op maandbasis vanaf 1997

Vraag 36: Welk voordeel biedt het beleggen met zgn. trackers in volatiele tijden? Antwoord: het relatief snel kunnen kopen/verkopen van een gespreide samenstelling van onderliggende waarden in een keer. Vraag 37: Waar kan men de voorbeurshandel koersen zien van de Dow Jones index en AEX? Antwoord: op diverse financiële fora w.o. online brokers Vraag 38: Wanneer moeten we de aandelen van Altice, Sligro, ASML en Philips verkopen? Antwoord: zie reactie op vraag 8. Vraag 39: Ik maak soms gebruik van technische analyse, maar hoe gebruik deze stijl nu slim? Antwoord: gebruik grafieken niet om te voorspellen, maar als een soort ‘reality check’ of de trend (er zijn hiervoor diverse indicatoren, zoals gemiddelden) nog in de door u gewenste richting beweegt.

13

LOEF Technische Analyse Vraag 40: Is het juist, dat van de Nederlandse aandelen m.n. de kleine aandelen het meest kansrijk zijn, daar die tot nu toe sterk zijn achtergebleven met de AEX en de AMX? Antwoord: Indien de ASCX-index als maatstaf wordt genomen zien we in de weekgrafiek onder relatieve zwakte sinds mei 2014 en recent via de MACD-indicator een poging tot inlopen. ASCX-index op weekbasis vanaf 2006 + relatieve sterkte versus AEX-index

Vraag 41: Nystar is een cyclisch aandeel, is ook wat stijgende, het vreemde is dat het een van de grootste zinkbedrijven ter wereld is, maar de potentie of eventuele overname is nog niet in zicht door het cowboygedrag van de laatste CEO’s. Wat denkt u? Antwoord: In het DFT Online seminar gaf ik de deelnemers de tip om aandelen ook te beoordelen op basis van een 1-jaars momentum. D.w.z. indien de beurskoers hoger noteert dan een jaar daarvoor, dan gaan de duimen omhoog, maar noteert de beurskoers lager dan een jaar daarvoor (zie rode weekcandles in Nyrstar grafiek) dan gaan de duimen omlaag. De argumenten om te kopen zijn legio, maar de beurskoers moet het wel bevestigen. Sinds oktober is dat voor Nystar weer het geval. Nyrstar op weekbasis vanaf 2010 + simpele eenjaars momentum strategie voor ‘buy’, ‘hold’ of ‘sell’

14

LOEF Technische Analyse Informatie & contact Edward Loef, CFTe LOEF Technische Analyse

website www.edwardloef.com

contact: [email protected]

DISCLAIMER LOEF TECHNISCHE ANALYSE B.V. (hierna: LTA) LTA levert onafhankelijke beleggingsresearch gebaseerd op methodieken die bekend staan als technische analyse. Op deze publicatie is de disclaimer van www.edwardloef.com van toepassing. Voor nadere informatie en/of het maken van een vrijblijvende afspraak kunt u contact opnemen via [email protected] of direct bellen: 06-51365476.

15