Houd de dief! De succesvolle opsporing van gestolen fietsen en de aanpak van heling in Harderwijk Rob Bom, brigadier politie team Harderwijk en teamleider Stadswachten Zo heb je een fiets, zo heb je niets.................. Met deze kreet werd in het verleden het publiek geattendeerd op het risico van fietsendiefstal. Goed afsluiten en je postcode + huisnummer er in graveren was het advies. Kort door de bocht, is dit eigenlijk alles wat er in de afgelopen jaren door de overheid gedaan werd om het aantal fietsendiefstallen terug te dringen. Veel effect heeft dat niet gehad. Er worden meer fietsen gestolen dan ooit en de aandacht van de politie en justitie hiervoor blijft ver achter bij wat het zou moeten zijn. Ik wil me vandaag er verder niet in verdiepen waarom dit zo is, maar ik wil duidelijk maken dat er in Harderwijk wel degelijk een succesvolle aanpak van fietsendiefstal mogelijk is gebleken. Je kunt namelijk als gemeente nu wel veel geld steken in mooie comfortabele fietspaden, in fietsvriendelijke verkeerslichtinstallaties en rotondes met voorrang voor fietsers, maar als je fiets regelmatig gestolen wordt dan heb je daar als fietser niets aan. Een effectieve aanpak van fietsendiefstal dient een belangrijk onderdeel van het totale fietsbeleid te zijn. Harderwijk is een stad van 40.000 inwoners, trekt veel toeristen en vervult voor de omliggende plaatsen de functie van centrumgemeente. In 1995 ging het stadswachtproject van start. Daarin werkten de gemeente Harderwijk en de politie van Harderwijk samen. De gemeente financierde het project en de politie heeft mij vrijgesteld om het aan te sturen. Inmiddels is er geen sprake meer van een project, maar zijn de stadswachten structureel ondergebracht binnen de gemeentelijke organisatie, waar zij deel uit maken van de sectie integrale veiligheid. De dagelijkse aansturing ligt nog steeds bij mij en de eindverantwoording berust bij Paul van Dieren, hoofd van de sectie. Preventie is een kernactiviteit van de stadswachten en het grootste deel van hun tijd besteden zij aan toezicht op straat. Zij doen dat in uniform en zijn daardoor duidelijk herkenbaar. Ik zal verder niet op de taken van de stadswachten in gaan, maar me beperken tot de rol die zij spelen bij het voorkomen van fietsendiefstal. Aanvankelijk bestond die rol uitsluitend uit toezicht houden en we zagen dat dit alleen er al toe leidde dat het aantal aangiften omlaag ging. In 1995, het jaar waarin de stadswachten voor het eerst de straat op gingen, kwamen bij de politie ongeveer 800 aangiften binnen van fietsendiefstal. Eind 1996 was er een daling van 27% opgetreden (we spreken dan over 215 fietsen minder). In 1997 raakte het stadswachtproject even in een dip en vond er minder toezicht plaats dan voorheen. We zagen dat het aantal fietsendiefstallen meteen weer omhoog ging. We hadden al eens eerder voorzichtig geëxperimenteerd met het natrekken van framenummers van fietsen op straat aan de hand van de nummers welke in de diefstalaangiften stonden vermeld. Binnen de groep ontstond steeds meer de behoefte om langs die weg te gaan kijken wat de mogelijkheden waren. We stelden een lijst samen met daarop de framenummers en/of postcodes van fietsen welke in Harderwijk gestolen werden. Deze lijst vulden we elke dag aan met de gegevens van nieuwe aangiften. Met deze lijst in de hand controleerden de stadswachten op straat “verdachte” fietsen. We hadden inmiddels al ontdekt dat veel gestolen fietsen sporen van de diefstal vertoonden en zo makkelijk te herkennen waren. Bij een treffer was het noodzakelijk per portofoon contact met het bureau op te nemen om in de computer de volledige omschrijving van de fiets erbij te zoeken. Dat gebeurde meestal via mij, maar bij afwezigheid ook met medewerking van andere collega’s. Indien een nummer van een verdachte fiets niet op de lijst voorkwam werd via de portofoon navraag gedaan, waarbij ik dan de mogelijkheid had om de nummers van gestolen fietsen uit de gehele politieregio te bevragen en ook uit het gehele land middels het Landelijk Herkenningsdienst Systeem (HKS). Bij een treffer ging ik ter plaatse en nam met de stadswachten een post in bij de fiets totdat er iemand bij kwam. Was dat het geval dan stelde ik een verder onderzoek in naar de herkomst van de fiets.
Houd de dief!
1
Deze werkwijze was wel wat amateuristisch en arbeidsintensief maar wierp toch zijn vruchten af. In het eerste jaar dat we op deze wijze aan de gang gingen (1998) werden 107 gestolen fietsen door de stadswachten aangetroffen. Aan de hand hiervan werden 72 personen als verdachte gehoord. Verder zagen we dat het aantal aangiften van fietsendiefstal weer terugliep. In 1999 en 2000 gingen we op de ingeslagen weg verder en werden regelmatig gestolen fietsen opgespoord en de bezitters over de herkomst gehoord. Het aantal aangiften van fietsendiefstal bleef dalen.
In 2001 kregen we de beschikking over een handcomputer waardoor de “pakkans” een stuk groter kon worden. In deze handcomputer kunnen de gegevens van alle gestolen fietsen uit onze politieregio worden opgeslagen. Niet alleen de framenummers of postcodes staan er in, maar ook het soort fiets, het merk, het type en de kleur. Je zoekt aan de hand van het framenummer of de postcode en bij een treffer is meteen te zien of de bewuste fiets van diefstal afkomstig is. Het computersysteem van de politie maakt automatisch elke nacht een nieuwe lijst aan met de gegevens van gestolen fietsen waarvan aangifte is gedaan. Deze lijst kan dagelijks worden overgehaald naar een pc en vervolgens vanuit deze pc worden overgezet naar de handcomputer. De informatie in de handcomputer is daardoor steeds actueel. Stadswachten kunnen zelf deze informatie binnenhalen zonder dat ze toegang krijgen tot de verdere gegevens in het computersysteem van de politie. De inzet van de handcomputer bleek een grote verbetering. In de 2 jaar dat we deze nu in gebruik hebben is het aantal opgespoorde gestolen fietsen groter dan de jaren daarvoor.
Houd de dief!
2
Resultaten We zijn nu bijna 5 jaar in Harderwijk bezig met deze manier van aanpak van fietsendiefstal. We hebben in die periode ongeveer 475 gestolen fietsen opgespoord. Vervolgens zijn ongeveer 290 personen gehoord omtrent de herkomst van de fiets. In veel gevallen werd proces-verbaal opgemaakt inzake heling en werd de zaak aan justitie voorgelegd. Het aantal aangiften van fietsendiefstal is vanaf 1995 tot nu gedaald met 51%. Kijken we alleen naar de diefstallen in het winkelgebied in de binnenstad tijdens de openingsuren van de winkels, dan is deze daling nog groter, namelijk 78%.
51% van de teruggevonden fietsen werd in Harderwijk gestolen, 14% in de omgeving van Harderwijk en 35% elders in het land.
Houd de dief!
3
Vrijwel alle fietsen konden aan de benadeelden worden teruggegeven, hetgeen altijd zeer blij verraste mensen oplevert, en niet zelden voor ons iets lekkers bij de koffie. Tijdens de ingestelde onderzoeken kwamen enkele grote zaken aan het licht. Zo konden we proces verbaal opmaken tegen een man die op vrij grote schaal handelde in gestolen fietsen. Hij kreeg een boete van ƒ2000 en enkele maanden gevangenisstraf voorwaardelijk. Naar aanleiding van gegevens uit het onderzoek tegen hem kwamen we ook een man op het spoor die bij veel fietsenhandelaren in het land dure fietsen bestelde, een proefrit maakte en. niet meer terugkwam. Ook tegen deze man werd proces-verbaal opgemaakt en hij is inmiddels veroordeeld. Wanneer je zo als wij veel met fietsendiefstal bezig bent zie je ook bepaalde patronen ontstaan in de diefstallen. Zo viel het op dat er in een bepaalde woonwijk veel fietsen werden gestolen vanuit de tuin, het erf, uit de garage, van onder de carport etc. Deze fietsen stonden vrijwel nooit op slot. Bij nader onderzoek bleken er in zo’n twee jaar tijd meer dan 100 fietsen op deze wijze gestolen te zijn. Als er steeds dezelfde werkwijze wordt gehanteerd dan wijst dat er meestal op dat er telkens sprake is van dezelfde dader dan wel dadergroep. Onder de gestolen fietsen die de stadswachten terugvonden, hadden wij nog nooit een fiets uit deze serie diefstallen aangetroffen, totdat we ergens in 1999 geluk hadden. We vonden er één en daarbij een bezitter, die ons kon vertellen van wie hij de fiets had gekocht. Om een lang verhaal kort te maken, deze persoon konden we aanhouden en tegen hem is proces-verbaal opgemaakt. Hij werd veroordeeld tot 4 maanden gevangenisstraf plus nog 3 maanden gevangenisstraf welke hij tegoed had van een vorige zaak. Nadat hij was vastgezet werden er tot op heden vrijwel geen fietsen meer gestolen op de wijze zoals hij dat deed. De dader was verslaafd en vervoerde al zijn gestolen fietsen per trein richting Amsterdam waar hij de fietsen ruilde voor drugs. Dat verklaarde waarom de stadswachten, behalve die ene fiets, nooit een door hem gestolen fiets aantroffen in Harderwijk. Dit jaar zagen we weer een serie fietsendiefstallen ontstaan, waarbij vrijwel steeds dezelfde werkwijze werd gevolg. In Ermelo verdwenen op klaarlichte dag fietsen welke, meestal niet op slot, bij de diverse winkels in het centrum stonden en in Harderwijk verdwenen opeens opvallend veel mountainbikes bij het zwembad. Daarbij werd het kabelslot doorgeknipt. Zowel in Ermelo als Harderwijk werd de dader diverse malen door getuigen gezien en het signalement van de dader kwam in alle gevallen overeen. In augustus betrapten de stadswachten op klaarlichte dag een man bij diefstal van een mountainbike bij het station te Harderwijk. Deze man voldeed aan het signalement van genoemde dader en bij onderzoek kon worden vastgesteld dat hij verantwoordelijk was voor de diefstal van circa 80 fietsen. Ook hij was verslaafd en ook hij bracht alle fietsen per trein richting Amsterdam om aan drugs te komen. Zijn zaak is begin deze maand door de rechtbank behandeld en tegen hem werd 15 maanden gevangenisstraf onvoorwaardelijk geëist. De uitspraak moet nog volgen en in deze straf was naast de fietsendiefstallen tevens een bedreiging begrepen.
Houd de dief!
4
Naast nog wat “kleinere” zaken van fietsendiefstal werden ook enkele gevallen van verzekeringsfraude ontdekt. Stadswachten treffen een fiets aan welke als gestolen geregistreerd staat en dan blijkt deze fiets in het bezit te zijn van dezelfde persoon die aangifte van de diefstal heeft gedaan......... Het betreft dan fietsen die tegen diefstal verzekerd zijn. Je doet aangifte, claimt de “diefstal” bij de verzekeraar en binnen enkele dagen krijg je een gloednieuwe fiets. In een recente zaak kreeg de verdacht een boete van € 500 opgelegd inzake de valse aangifte. De oplichting van de verzekeraar werd geseponeerd onder voorwaarde dat zij deze schadeloos stelde en een bedrag van ruim € 600 terugbetaalde, zijnde de waarde van de nieuwe fiets.
Daders Fietsen worden voornamelijk gestolen voor de verkoop. Het komt dan ook vrijwel niet voor dat we de dief zelf met een gestolen fiets aantreffen. De kopers zijn degenen waar wij mee te maken krijgen. Mensen zoals u en ik, afkomstig uit alle lagen van de bevolking met een gezonde belangstelling voor “voordelige aanbiedingen”. Vaak ook zijn de kopers gemakkelijk van aard of te goed van vertrouwen. Het is algemeen bekend dat er veel fietsen worden gestolen (evenals autoradio’s en GSM’s). Als je dan buiten de bonafide handel om een fiets koopt, loop je een grote kans dat je een gestolen exemplaar in handen krijgt. Veel mensen realiseren zich dat onvoldoende. In het maatschappelijk verkeer wordt toch van je verwacht dat je nadenkt bij wat je doet. Bij sommige dingen moet je wat verder nadenken dan bij anderen. Bij het kopen van een gebruikte fiets bijvoorbeeld. Er is niet veel voor nodig om schuldig te zijn aan, wat juridisch heet “schuldheling”. Het woord zegt het al, het is jouw schuld dat je in het bezit bent gekomen van een gestolen fiets. Veel personen die in het bezit van een gestolen fiets worden aangetroffen, kunnen niet vertellen van wie zij de fiets gekocht hebben. Zij kopen op straat van een onbekende, in het café, van een collega op het werk, via advertenties op prikborden in winkels, op vrijmarkten, via een 06-nummer dat ze kregen van ook al weer een vage onbekende kennis etc. Veelal komt de mogelijkheid van een gestolen fiets wel bij ze op, ze vragen er vaak naar bij de verkoper. Deze geeft daar uiteraard geen eerlijk antwoord op. Hij heeft altijd een mooi verhaal over de herkomst van de fiets en dan vindt men het al snel goed. De prijs die voor de gestolen fietsen betaald wordt is vaak aan de lage kant, maar sommige slimmeriken denken dat ze de dans kunnen ontspringen en noemen ontzaggelijk hoge bedragen als koopprijs.
Principe Zonder heler geen steler. Dit gezegde vormt het principe waarop deze wijze van aanpak geënt is. Door de kopers aan te pakken bereik je dat zij een volgende keer niet meer zo gemakkelijk een gebruikte fiets kopen. Zij zijn hun fiets kwijt en daarmee hun geld, zij hebben soms ook nog een geldboete moeten betalen, zij zijn door de politie als verdachte gehoord en soms ook nog aangehouden. Dat is een minder prettige ervaring en een aantal van hen zal daar ongetwijfeld in hun omgeving over praten. Dit heeft tot gevolgd dat er steeds minder mensen zijn die “zomaar” een fiets kopen. Dat betekent dat de “diefjes” hun gestolen fietsen minder makkelijk kwijt kunnen en dat maakt fietsendiefstal voor hen minder aantrekkelijk. Dan is er nog de kans dat je via de koper toch bij de dader uitkomt, zodat ook deze gestraft kan worden. Behalve het houden van toezicht en het opsporen van gestolen fietsen, treden de stadswachten ook nog op wanneer zij een fiets aantreffen, waarvan de eigenaar vergeten is deze af te sluiten en graveren zij postcodes + huisnummer in fietsen. Daarnaast zullen de stadswachten binnenkort gaan beginnen met de controle op de in - en verkoopregisters van de plaatselijke fietsenhandelaren. Zowel beroepsmatige - als particuliere handelaren in gebruikte fietsen zijn verplicht een administratie bij te houden. Dat gebeurt (ook weer door het laten verwateren van de controle daarop) niet altijd even consequent en door het toezicht daarop weer ter hand te nemen hopen we daarin verbetering te brengen. Ook deze activiteiten leveren een bijdrage aan het terugdringen van het aantal fietsendiefstallen. Als sluitstuk zorgen we er regelmatig voor dat er berichten over onze activiteiten in de plaatselijke pers verschijnen. Zo hebben we bereikt dat het aantal fietsendiefstallen is verminderd.
Houd de dief!
5
Justitie Veel aspecten aangaande het terugdringen van fietsendiefstal hebben we aangetipt. Maar hoe steekt justitie er in? Ik heb daar nooit naar gevraagd. In Harderwijk hebben we in dit verband te maken met het arrondissement Zutphen en we zijn indertijd gewoon aan de slag gegaan. Als er we een zaak hadden dan leverden we die aan, net zoals bij alle andere zaken. Momenteel zijn daar verkorte procedures voor ontwikkeld die er voor moeten zorgen dat met zo min mogelijk werk voor justitie en politie een zo hoog mogelijk resultaat wordt behaald. Dat betekent dat de politie in eenvoudige zaken (en dat zijn de meeste in dit verband) aanvankelijk volstaat met het vastleggen van de relevante feiten in het dagrapport en/of een proces-verbaal aangevuld met de verklaring van de verdachte en een taxatie van de fiets. Vervolgens vindt telefonisch overleg plaats met een parketsecretaris en worden de stukken gefaxt. Na toetsing wordt er een beslissing genomen welke kan variëren van onvoldoende bewijs tot het uitreiken van een dagvaarding en het alsnog maken van een compleet proces-verbaal. In de meeste gevallen wordt beslist dat er een geldboete wordt opgelegd dan wel dat er een voorwaardelijk sepot wordt toegepast. Dat laatste houdt in dat betrokkene niet verder wordt vervolgd als hij afstand van de fiets doet. Daarmee is hij de fiets en zijn geld kwijt en daardoor al voldoende gestraft. Seponeren gebeurt uitsluitend in de lichtere zaken, waarbij sprake is van geringe schuld. In de zwaardere gevallen, waarbij er soms van opzet gesproken kan worden, volgt een geldboete waarbij rekening wordt gehouden met het feit dat de verdachte meestal ook al afstand van de fiets gedaan heeft. De geldboete kan oplopen van € 130 tot € 600 (voor 2 fietsen in dit geval) Niet alle zaken worden voorgelegd aan justitie. Als we kijken naar dit jaar dan hebben we op dit moment 135 gestolen fietsen aangetroffen. In ongeveer de helft van de gevallen zijn daar personen bij aangetroffen. In 10 gevallen werd een geldboete of een gevangenisstraf opgelegd. Een aantal gevallen werd voorwaardelijk geseponeerd en een klein deel werd niet aan justitie voorgelegd maar in de “bemiddelende” sfeer afgedaan (zielige omstandigheden) of daarbij was de bezitter te goeder trouw gebleken. Eigenlijk lijkt het toch nog wel mee te vallen wat politie en justitie moeten investeren in deze zaken.
Ten Slotte Dan is er nog iets, het framenummer. Bij het opsporen van gestolen fietsen is de identificatie van de gestolen fiets heel belangrijk. Het framenummer speelt daarbij een belangrijke rol. Het is van groot belang dat dit zo onuitwisbaar en duidelijk mogelijk wordt aangebracht en liefst op plaatsen waar het zeer goed zichtbaar is. Misschien zou je het framenummer wel op meerdere plaatsen moeten aanbrengen. Als het nummer duidelijk in het zicht wordt aangebracht valt verwijdering of verminking van het framenummer des te meer op. Dit moet kopers van gebruikte fietsen er van weerhouden zo’n fiets aan te schaffen want er is kennelijk iets mis mee. Juridisch gesproken geeft dat ook meer mogelijkheden om te bewijzen dat men had kunnen weten dat men een gestolen fiets kocht. Het klinkt simpel, deze manier van werken. Toch is Harderwijk, voor zover ik weet, hierin uniek. Door onze werkwijze onder uw aandacht te brengen hoop ik dat er meer gemeenten komen die actiever het aantal fietsendiefstallen gaan terugdringen. Met gebruikmaking van moderne communicatietechnieken is er veel mogelijk en dat punt vraagt eigenlijk een landelijke aanpak. De medewerking van de politie is onontbeerlijk, maar deze kan tot het hoogst noodzakelijke worden beperkt wanneer anderen (stadswachten) het voorbereidende werk doen. Bovendien levert minder fietsendiefstal minder aangiften op, zodat de tijd die hierdoor vrijkomt weer benut kan worden bij het aanpakken van de helers. Als u ooit in Harderwijk komt: je kunt er niet alleen prettig fietsen, je kunt er ook veilig je fiets laten staan. Wordt je fiets dan onverhoopt toch gestolen, dan is de kans groot dat je deze weer via de stadswachten terugkrijgt.
Houd de dief!
6
