DE SAVE-WERKWIJZE BASISHANDLEIDING VOOR SAVE-PROFESSIONALS

DE SAVE-WERKWIJZE BASISHANDLEIDING VOOR SAVE-PROFESSIONALS

VERSIE 3.0 JULI 2015

De SAVE-werkwijze Basishandleiding voor SAVE-professionals Versie 3.0 | juli 2015 VanMontfoort :

Adri van Montfoort

Samen Veilig Midden-Nederland:

Rob Beukering

Bas Vogelvang Joost van den Braak De tekst is mede tot stand gekomen met medewerking van Harmke Bergenhenegouwen, Jantine Hemrica, Sanne van der Kleij, Marja de Klerk, Anneke de Leeuw, Iris Mank, Fenna Jansen en vele ‘meelezers’ van de SAVE partners: Samen Veilig Midden-Nederland, William Schrikker Groep, Leger des Heils Jeugdbescherming & Reclassering, Stichting Gereformeerde Jeugdbescherming, de Raad voor de Kinderbescherming MiddenNederland, en de meelezers van de Eigen Kracht Centrale. © 2015 VanMontfoort | Samen Veilig Midden-Nederland

SAVE-Basishandleiding 3.0

2

© VanMontfoort | Samen Veilig Midden-NederlandL

INHOUD 1 INLEIDING ...................................................................................................................... 7 1.1 Wat is de SAVE-werkwijze? .................................................................................................. 7 1.1.1

Een werkwijze ............................................................................................................................ 7

1.1.2

Een samenwerkingsverband .................................................................................................... 10

1.2 Gebruikte termen ................................................................................................................. 10 1.3 Focus en opbouw................................................................................................................. 11 1.4 Gebruik van deze handleiding door de Raad voor de Kinderbescherming ......................... 12 1.5 Verantwoording .................................................................................................................... 12

2 DE VISIE OP DE SAVE-WERKWIJZE ............................................................................... 14 2.1 Vijf uitgangspunten .............................................................................................................. 14 2.2 Eigen kracht en regie ........................................................................................................... 15 2.2.1

Eigen kracht en regie bij drang en dwang ................................................................................ 16

2.3 Veiligheid en ontwikkeling zijn de primaire doelen .............................................................. 17 2.3.1

De begrippen veiligheid en ontwikkeling................................................................................... 17

2.3.2

Veiligheid en ontwikkeling als primaire doelen ......................................................................... 22

2.3.3

Veiligheid als unieke ingang en uitgang voor de SAVE-werkwijze ........................................... 24

2.3.4

Bescherming van veiligheid en ontwikkeling als publieke verantwoordelijkheid ....................... 25

2.4 Eén melding volstaat............................................................................................................ 26 2.5 Gebiedsgericht ..................................................................................................................... 27 2.6 Een ‘lerende praktijk’............................................................................................................ 28

3 WET- EN REGELGEVING VOOR DE SAVE-WERKWIJZE..................................................... 30 3.1 IVRK .................................................................................................................................... 30 3.2 Jeugdwet .............................................................................................................................. 32 3.3 Herziening van de kinderbeschermingsmaatregelen .......................................................... 34 3.4 Wetboeken van Strafrecht en Strafvordering ...................................................................... 35 3.5 Veilig Thuis: Wmo2015 en Handelingsprotocol ................................................................... 36 3.6 Wet verplichte meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling ...................................... 37 3.7 Wet tijdelijk huisverbod ........................................................................................................ 37 3.8 Wet voorwaardelijke sancties .............................................................................................. 38 3.9 Het bewaren en uitwisselen van persoonsgegevens .......................................................... 38 3.10 Beroepscode ........................................................................................................................ 39 3.11 Tuchtrecht ............................................................................................................................ 39

4 DE ORGANISATIE VAN DE SAVE-WERKWIJZE................................................................. 40 4.1 Inleiding ................................................................................................................................ 40 4.2 De organisatie van Samen Veilig ......................................................................................... 40 4.2.1

SAVE-teams ............................................................................................................................. 40

4.2.2

Veilig Thuis ............................................................................................................................... 41

4.2.3

Ondersteuning van het SAVE-team door Veilig Thuis .............................................................. 42

4.3 De diensten van Samen Veilig ............................................................................................. 42 4.3.1

Consult ..................................................................................................................................... 42

4.3.2

Onderzoek ................................................................................................................................ 42


3


4.3.3

Crisisinterventie ........................................................................................................................ 43

4.3.4

Begeleiding............................................................................................................................... 44

4.3.5

Verzoek tot onderzoek bij de Raad voor de Kinderbescherming .............................................. 46

4.4 De SAVE-werkwijze en lokale teams................................................................................... 46 4.4.1

Lokale teams bieden gewone, vrijwillige zorg........................................................................... 46

4.4.2

Ondersteuning van lokale teams door SAVE-teams en Veilig Thuis ........................................ 47

4.5 De organisatie van de SAVE-werkwijze door de andere SAVE-partners............................ 49 4.5.1

Taken van de Raad .................................................................................................................. 50

5 HET ANALYSESCHEMA VAN DE SAVE-WERKWIJZE......................................................... 52 5.1 Een model ............................................................................................................................ 52 5.2 Viervensterschema: het SAVE-model ................................................................................. 53 5.2.1

Vier vragen ............................................................................................................................... 53

5.3 Venster 1: De mensen ......................................................................................................... 55 5.3.1

Inhoud van het venster ............................................................................................................. 55

5.3.2

De mensen ............................................................................................................................... 55

5.3.3

Regie gaat vóór steun .............................................................................................................. 56

5.3.4

Het netwerk .............................................................................................................................. 56

5.3.5

Netwerk met een negatieve invloed ......................................................................................... 57

5.3.6

Ad hoc inventarisatie van het sociaal netwerk .......................................................................... 57

5.3.7

Terughoudendheid bij ouders en jeugdigen ............................................................................. 58

5.4 Venster 2. De feiten ............................................................................................................. 58 5.4.1


5.4.2

Feitenonderzoek en waarheidsvinding ..................................................................................... 59

5.4.3

De tijdlijn ................................................................................................................................... 59

5.4.4

Krachten en zorgen .................................................................................................................. 60

5.4.5

Samenvattend overzicht van zorgen en krachten..................................................................... 64

5.4.6

Veiligheidstaxatie en risicotaxatie............................................................................................. 64

5.5 Venster 3: De weging........................................................................................................... 68 5.5.1

Inhoud van venster 3 ................................................................................................................ 68

5.5.2

Kernbeslissingen in Venster 3 .................................................................................................. 69

5.5.3

Kernbeslissingen 1 en 2: Melding en onderzoek ...................................................................... 71

5.5.4

Kernbeslissing 3: inschakelen van professionele hulp ............................................................. 71

5.5.5

Kernbeslissing 4: Een maatregel van kinderbescherming of jeugdreclassering ....................... 71

5.5.6

Kernbeslissing 5 en 6: Uithuisplaatsing en terug naar huis ...................................................... 74

5.5.7

Kernbeslissing 7 en 8: Afsluiten van de jeugdbescherming ..................................................... 74

5.5.8

De weging ................................................................................................................................ 75

5.5.9

De toekomst van de jeugdige ................................................................................................... 76

5.5.10 Voorwaarden ............................................................................................................................ 77 5.5.11 Doelen van de leden van het gezin .......................................................................................... 81

5.6 Venster 4: De volgende stappen ......................................................................................... 81 5.6.1


5.6.2

Verder onderzoek ..................................................................................................................... 82

5.6.3

Uitvoering kernbeslissingen...................................................................................................... 83

5.6.4

Totstandkoming van het plan ................................................................................................... 84


4


5.6.5

Familiegroepsplan .................................................................................................................... 85

5.6.6

De mensen ............................................................................................................................... 86

5.6.7

De aanleiding ........................................................................................................................... 87

5.6.8

De doelen ................................................................................................................................. 87

5.6.9

De afspraken ............................................................................................................................ 87

5.6.10 De tijd ....................................................................................................................................... 89 5.6.11 Het toezicht .............................................................................................................................. 90 5.6.12 Een beperkte tijd ...................................................................................................................... 90 5.6.13 Positief afsluiten ....................................................................................................................... 91 5.6.14 Netwerk .................................................................................................................................... 92 5.6.15 Venster 4 in zeer dreigende en onveilige situaties ................................................................... 93 5.6.16 De evaluatie ............................................................................................................................. 93

6 COMMUNICATIE BIJ DE SAVE-WERKWIJZE .................................................................... 96 6.1 De SAVE-werkwijze: keuzes bieden.................................................................................... 96 6.2 Engageren en positioneren .................................................................................................. 97 6.3 Engageren in de praktijk ...................................................................................................... 98 6.3.1

Aansluiten bij de wensen van het gezin.................................................................................... 99

6.3.2

Aansluiten bij krachten ........................................................................................................... 100

6.4 Positioneren in de praktijk .................................................................................................. 101 6.4.1

Positioneren op de begeleiding, het onderzoek of de crisisinterventie ................................... 103

6.4.2

Positioneren op het belang van de jeugdige........................................................................... 103

6.4.3

Positioneren op de deskundigheid ......................................................................................... 104

6.4.4

Positioneren op de samenwerking met ouders of jeugdigen .................................................. 105

6.4.5

Pro-actief en re-actief positioneren......................................................................................... 106

6.5 Een constructieve samenwerking ...................................................................................... 107 6.5.1

Voorbereiding voor het eerste contact.................................................................................... 107

6.5.2

Het eerste contact .................................................................................................................. 108

6.5.3

Het eerste gesprek ................................................................................................................. 109

6.5.4

Voor iedereen te begrijpen ..................................................................................................... 110

6.5.5

Praten over zorgen en krachten ............................................................................................. 111

6.5.6

Leden van het gezin die geen gesprek willen ......................................................................... 114

6.5.7

De stem van de jeugdige ........................................................................................................ 115

6.5.8

Veiligheid voor de SAVE-professional .................................................................................... 116

6.6 Samenwerken met de mensen rond de jeugdige .............................................................. 116 6.6.1

De richtvraag .......................................................................................................................... 116

6.6.2

Hulpmiddelen voor de SAVE-professional om de kring in kaart te brengen ........................... 118

6.7 Inschakelen van het netwerk ............................................................................................. 122 6.7.1

‘Er is geen netwerk’ ................................................................................................................ 122

6.7.2

Familie-/Netwerk bijeenkomsten ............................................................................................ 124

6.7.3

Signs of Safety: Veiligheidsplan door netwerk met professionele begeleiding ....................... 127

6.7.4

Ronde-tafelgesprekken .......................................................................................................... 128

6.7.5

De Eigen kracht-conferentie ................................................................................................... 129

6.7.6

De rol van burgers buiten het bestaande netwerk .................................................................. 135

6.8 Samenwerken in de keten ................................................................................................. 136


5


6.8.1

Eén primair proces in de jeugdbescherming .......................................................................... 136

6.8.2

Informatie uit het dossier altijd lezen ...................................................................................... 137

6.8.3

Zorgaanbieders en veiligheid jeugdige ................................................................................... 138

6.9 Hoe kan de SAVE-professional bij de feiten blijven? ........................................................ 140 6.9.1

Feitenonderzoek ..................................................................................................................... 140

6.9.2

Focus op de jeugdige en op stoppen van geweld .................................................................. 141

6.9.3

Beweringen en vermoedens ................................................................................................... 141

6.9.4

Denkfouten ............................................................................................................................. 142

6.9.5

Geen interpretaties ................................................................................................................. 143

6.9.6

Gebruik duidelijke taal ............................................................................................................ 144

6.10 Werken met schaalvragen ................................................................................................. 148 6.10.1 De schaalvraag in de oplossingsgerichte therapie ................................................................. 148 6.10.2 De schaalvraag in de SAVE-werkwijze .................................................................................. 148 6.10.3 De schaalvraag en de weging ................................................................................................ 150

6.11 Oplossingsgericht werken .................................................................................................. 151 6.12 Beslissingsfouten voorkomen ............................................................................................ 154 6.13 De factor tijd als methodisch instrument ............................................................................ 155

7 KENNIS EN VAARDIGHEDEN VOOR DE SAVE-WERKWIJZE ............................................. 158

LITERATUUR................................................................................................................... 160 VERKLARENDE WOORDENLIJST ....................................................................................... 162 BIJLAGE 1: ONTWIKKELINGSTAKEN, MIJLPALEN EN OPVOEDINGSOPGAVEN ....................... 164 1. Inleiding ................................................................................................................................. 164 2. Ontwikkeling in termen van ontwikkelingstaken en -mijlpalen .............................................. 164 3. Ontwikkelingstaken en mijlpalen van 0-18 jarigen ................................................................ 165 3.1 Ontwikkelingsmijlpalen van jeugdigen .......................................................................................... 166 3.2 Opvoedingsopgaven ..................................................................................................................... 167

4. Ontwikkelingstaken van 18-24 jarigen .................................................................................. 178

BIJLAGE 2: PRATEN MET EN OBSERVEREN VAN KINDEREN ................................................ 179 1. De voorbereiding ................................................................................................................... 179 2. Basishouding en -technieken ................................................................................................ 179 Houdingsaspecten bij het praten met jeugdigen ................................................................................. 179 Manier van praten in gesprekken met jeugdigen ................................................................................ 179 Extra aandachtspunten in het gesprek met de jeugdige over veiligheid ............................................. 180

3. Jonge kinderen ...................................................................................................................... 181 Aandachtspunten bij jonge kinderen ................................................................................................... 181

4. Seksueel misbruik en fysieke mishandeling.......................................................................... 181 Aandachtspunten bij het stellen van vragen over seksueel misbruik en mishandeling ....................... 181

5. De drie huizen ....................................................................................................................... 182 6. Praten over de toekomst van de jeugdige............................................................................. 185 Bijlage 3 (Praten met pubers en adolescenten):

volgt in de loop van 2015

Bijlage 4 (Motiverende gespreksvoering):

volgt in de loop van 2015


6


1

Inleiding

1.1

Wat is de SAVE-werkwijze?

1.1.1

EEN WERKWIJZE

De SAVE-werkwijze staat voor SAmenwerken aan VEiligheid. Het is een werkwijze en 1

samenwerkingsverband in de ‘brede’ jeugdbescherming en de bestrijding van huiselijk geweld . Onder de brede jeugdbescherming wordt in deze basishandleiding verstaan: het werk van instanties met specifieke expertise en bevoegdheden ter bescherming van jeugdigen die zich (vermoedelijk) in een ernstig bedreigende opgroeien opvoedsituatie bevinden, waarbij de bescherming is gericht op 2

de veiligheid en de ontwikkeling van de jeugdige in relatie tot de opgroeien opvoedsituatie, en in voorkomende gevallen op de veiligheid van de samenleving in relatie tot delinquent gedrag van de jeugdige. De brede jeugdbescherming werkt met en zonder maatregel. In de brede jeugdbescherming is in Midden-Nederland het werk van instanties met specifieke bevoegdheden ter bescherming van volwassenen in situaties van huiselijk geweld geïntegreerd. Deze instanties (de SAVE-partners) zijn: Samen Veilig Midden-Nederland, William Schrikker Groep, Jeugdbescherming & Reclassering Leger des Heils, Stichting Gereformeerde Jeugdbescherming en de Raad voor de Kinderbescherming Midden-Nederland. Hiermee kiest de SAVE-werkwijze voor een bredere betekenis van het woord ‘jeugdbescherming’ dan in ons land de afgelopen decennia gebruikelijk is. Het is gebruikelijk dat met het woord ‘jeugdbescherming’ uitsluitend de uitvoering van de gezinsvoogdij en de voogdij bedoeld wordt. De SAVE-werkwijze kiest voor een bredere definitie omdat het naar de letter van het woord bij alle genoemde diensten gaat om het beschermen van jeugdigen en volwassenen in situaties van huiselijk geweld. De SAVE-werkwijze volgt hierin Slot (2013) die in dit verband over ‘jeugdbescherming in bredere zin’ spreekt (het werken met specifieke expertise en bevoegdheden ter bescherming van jeugdigen en bestrijding van huiselijk geweld) versus ‘jeugdbescherming in engere zin’ (uitsluitend het uitvoeren van maatregelen van kinderbescherming). 3

Met deze keuze omvat de SAVE-werkwijze de diensten van het voormalige bureau jeugdzorg het voormalige AMK, de Raad voor de Kinderbescherming Midden Nederland, en het SHG. Voor Samen Veilig zijn dit de volgende diensten:

1

Voorlopig hanteren we in deze basishandleiding 2.1 alleen de term jeugdbescherming. Daarmee bedoelen we steeds ook onderzoek en begeleiding bij huiselijk geweld (de 0-100 aanpak), tenzij dat in de tekst nadrukkelijk anders staat vermeld. Op enkele plekken zullen we naast de term jeugdbescherming ook de bestrijding van huiselijk geweld apart noemen, wanneer we dat extra willen benadrukken. Samen Veilig kiest in 2015 een geschikte term om beide aanpakken in 1 term te verwoorden.

2

De begrippen veiligheid en ontwikkeling worden in § 2.3.1 gedefinieerd.

3

Met de term dienst vervallen oude termen als taak, werksoort of module.


7


1) Consult 2) Onderzoek 3) Crisisinterventie 4) Begeleiding In onderstaand schema staat per dienst aangegeven welke vormen daarbinnen worden 4

onderscheiden, door wie de dienst wordt uitgevoerd binnen Samen Veilig .

1. 2.

3.

4.

Dienst

Vormen

Consult

Consult Participerend Consult Aannemen melding en triage

Onderzoek

Crisisinterventie

Begeleiding

Uitvoering SAVE-team Veilig Thuis + + + + + +

Onderzoek

+

+

Aannemen melding en triage Actieve Veiligheidsinschatting Crisisinterventie Crisisinterventie binnen 5 werkdagen Crisisdienst buiten kantooruren Huisverboddienst Zonder maatregel

+

+

-

+

+ -

+ +

-

+

+

+ -

Jeugdreclassering

+

-

Voorlopige OTS

+

-

OTS Voorlopige voogdij

+ +

-

Voogdij

+

-

Handleiding

CMTO: Consult, aannemen van een Melding, Triage en Onderzoek

Crisisinterventie

Begeleiding zonder maatregel Jeugdreclassering OTS en Crisisinterventie OTS Voogdij en Crisisinterventie Voogdij

Het adviesteam van de Raad voor de Kinderbescherming geeft informatie aan ketenpartners en biedt consultatie (zowel op inhouds- als procesniveau). Zij geeft adviezen, verzamelt informatie en beoordeelt of een zaak in onderzoek genomen wordt. Naast het adviesteam kent de Raad voor de Kinderbescherming de volgende diensten (de Raad noemt deze ‘producten’): 1) Beschermingszaken: a. Onderzoek naar de veiligheid en ontwikkeling van jeugdigen. Als een jeugdige ernstig en onmiddellijk gevaar loopt, moet hij snel uit huis geplaatst kunnen worden. De Raad kan dan de

4

In Flevoland is Veilig Thuis ondergebracht bij een aparte organisatie.


8


rechter verzoeken om een voorlopige ondertoezichtstelling op te leggen. Meestal wordt dan ook een machtiging uithuisplaatsing verzocht. b. Onderzoek bij het ontbreken van gezag over een jeugdige en advies of verzoek aan de kinderrechter hieromtrent. c. Toetsen van de voorgenomen beslissing van de gecertificeerde instelling om een ondertoezichtstelling niet te verlengen of een uithuisplaatsing van een jeugdige niet te verlengen of tussentijds te beëindigen. Tevens wordt na 2 jaar de OTS getoetst om te bezien of gezagsbeëindiging aan de orde is. 2) Strafzaken: a. De Raad verleent hulp aan de jeugdige die op het politiebureau vast zit. Onderzoek jeugdige en zijn omgeving en strafadvies aan OM en rechter. b. De Raad heeft een coördinerende taak in het voorbereiden en ondersteunen van de tenuitvoerlegging van taakstraffen (werken leerstraffen) voor minderjarigen. c. Casusregie bij afhandeling strafzaak door instanties, traject-/netwerkberaad bij detentie (inclusief nazorg). d. Persoonlijkheidsonderzoek bij advisering van een gedragsbeïnvloedende maatregel (GBM). 3) Schoolverzuim: De Raad neemt de zaak in onderzoek als de leerplichtambtenaar besluit een proces-verbaal wegens aanhoudend schoolverzuim tegen een jeugdige op te maken en het OM besluit om te vervolgen. De Raad geeft een strafadvies aan de rechter. 4) Gezag en Omgang na scheiding: Op verzoek van de rechter doet de Raad onderzoek en brengt de Raad advies uit aan de rechter over beslissingen rond gezag, verdeling van zorgen opvoedtaken, de hoofdverblijfplaats van de jeugdigen, informatie- en consultatieplicht van de verzorgende ouder naar de andere ouder, omgang met ouder zonder gezag en omgang met derden. De SAVE-werkwijze combineert in alle bovenstaande diensten of taken de regie van burgers over hun eigen leven, hun regie over de opgroeien opvoedsituatie van jeugdigen, met een focus op veiligheid en ontwikkeling. In deze basishandleiding worden de gemeenschappelijke, onderliggende visie, uitgangspunten en SAVE-werkwijze beschreven die van toepassing zijn op al deze diensten en die de rode draad vormen door alle diensten heen. Deze gemeenschappelijke basis bestaat uit: •

visie en uitgangspunten over regie van burgers en over veiligheid en ontwikkeling

•

algemene wettelijke kaders en regelgeving

•

analysemodel: de viervensters

•

oplossingsgericht werken en communicatie met jeugdige, gezin en netwerk


9


1.1.2

EEN SAMENWERKINGSVERBAND

De SAVE-werkwijze is tot stand gekomen vanuit het samenwerkingsverband van: •

Samen Veilig Midden-Nederland

•

Raad voor de Kinderbescherming Midden Nederland

•

William Schrikker Groep

5

De instellingen in het samenwerkingsverband implementeren de SAVE-werkwijze in hun primaire proces. De instellingen hebben afgesproken, dat zij de SAVE-werkwijze doorvertalen naar de onderdelen van de eigen organisatie. De eigen methoden etc. zijn bij de start van de SAVE-werkwijze blijven bestaan en worden geleidelijk aan waar mogelijk afgestemd op de gezamenlijke werkwijze. De ‘SAVE-instellingen’ werken nauw samen met de gemeenten en met het ministerie van Veiligheid en Justitie als bestuurlijke opdrachtgevers. De Raad voor de Kinderbescherming Midden-Nederland onderschrijft het belang van één visie en een gemeenschappelijke taal, maar werkt met de door de landelijke organisatie vastgestelde methoden, en sluit daarom bij toepassing van die methoden aan op het werken volgens de uitgangspunten van SAVE. Bij de ontwikkeling en invoering van de SAVE-werkwijze ondersteunt de Eigen Kracht Centrale de instellingen. Samen Veilig vormt met de landelijk werkende gecertificeerde instellingen (LWI) William Schrikker groep, Stichting Gereformeerde Jeugdbescherming en de Jeugdbescherming & Reclassering Leger des Heils een samenwerkingsverband; men functioneert als één organisatie in aansluiting op lokale teams. De LWI brengen in het gebied van Samen Veilig de organisatie en werkwijze van SAVE in de praktijk zoals die in dit document wordt beschreven; ze worden ingezet op basis van hun deskundigheid t.b.v. specifieke doelgroepen. Binnen de SAVE-werkwijze zijn toewijzingscriteria overeengekomen wanneer de LWI ingeschakeld worden. Dit betekent dat overal waar ‘SAVE-team’ staat ook medewerkers van de LWI worden bedoeld, omdat een vaste groep medewerkers van die organisaties uniek verbonden zijn aan de SAVE-teams. Dit betekent ook dat waar gesproken wordt over ‘Samen Veilig’ ook de medewerkers van de LWI kunnen worden begrepen die gekoppeld zijn aan de SAVE-teams van Samen Veilig. De verhouding tussen Samen-Veilig en LWI is die van partners, formeel die van hoofd- en onderaannemer.

1.2

Gebruikte termen

We reserveren de term Samen Veilig om op de organisatie te duiden, en de term SAVE om op de werkwijze te duiden. Dat leidt tot de volgende termen: •

Brede jeugdbescherming: het werk van instanties met specifieke expertise en bevoegdheden ter bescherming van jeugdigen die zich (vermoedelijk) in een ernstig bedreigende opgroeien opvoedsituatie bevinden, waarbij de bescherming is gericht op de veiligheid en de ontwikkeling

5

Samen Veilig Midden-Nederland was voorheen: Samen Veilig Utrecht en Samen Veilig Flevoland. Deze basishandleiding gaat verder uit van de huidige situatie, waarin Veilig Thuis in Utrecht onderdeel is van Samen Veilig Midden-Nederland, en in Flevoland een onderdeel van de Blijf Groep.


10


van de jeugdige in relatie tot de opgroeien opvoedsituatie, en in voorkomende gevallen op de veiligheid van de samenleving in relatie tot delinquent gedrag van de jeugdige. De brede jeugdbescherming werkt met en zonder maatregel. In de brede jeugdbescherming is in MiddenNederland het werk van instanties met specifieke bevoegdheden ter bescherming van volwassenen in situaties van huiselijk geweld geïntegreerd. •

SAVE-partners: Samen Veilig Midden-Nederland, William Schrikker Groep, Jeugdbescherming & Reclassering Leger des Heils, Stichting Gereformeerde Jeugdbescherming en de Raad voor de Kinderbescherming Midden Nederland.

•

De SAVE-werkwijze: de werkwijze zoals beschreven in deze handleiding.

•

SAVE-professional: elke professional binnen het samenwerkingsverband rond de SAVEwerkwijze die uitvoering geeft of meewerkt aan de SAVE-werkwijze: Samen Veilig MiddenNederland (medewerkers SAVE en – in Utrecht – medewerkers van Veilig Thuis), William Schrikker Groep, Leger des Heils Jeugdbescherming & Reclassering, Stichting Gereformeerde Jeugdbescherming, de Raad voor de Kinderbescherming Midden-Nederland. De Raad maakt deel uit van dit samenwerkingsverband, maar spreekt over ‘raadsmedewerker’ om haar onafhankelijke positie te benadrukken. Waar in deze handleiding dus over ‘SAVE-professional’ 6

wordt gesproken, moet in de context van de Raad dus ‘raadsmedewerker’ worden gelezen . •

Samen Veilig: De organisatie Samen Veilig Midden-Nederland, in deze basishandleiding

•

SAVE-team: een gebiedsgebonden team medewerkers van Samen Veilig dat de SAVE-

afgekort tot Samen Veilig. werkwijze uitvoert. •

Medewerker SAVE: lid van een SAVE-team van Samen Veilig (let op het onderscheid met de SAVE-professional).

•

Veilig Thuis-team: o

In Utrecht: het team binnen Samen Veilig dat de diensten van Veilig Thuis aanbiedt.

o

In Flevoland: het team binnen de Blijf Groep dat de diensten van Veilig Thuis aanbiedt.

•

Medewerker Veilig Thuis: medewerker van een Veilig Thuis team in Midden-Nederland.

1.3

Focus en opbouw

Deze basishandleiding is geschreven voor gebruik door het samenwerkingsverband rond de SAVEwerkwijze: Samen Veilig, de Raad voor de Kinderbescherming, en de LWI. Daarbij zijn de hoofdstukken 1, 2 en 3 voor alle organisaties geldend. Het analysekader in hoofdstuk 4 en de communicatie-aanwijzingen in hoofdstuk 5 zijn eveneens geldend voor alle organisaties in het samenwerkingsverband, maar in de uitwerking zijn ze vooral toegeschreven naar de toepassing door SAVE-teams, binnen Samen Veilig. Deze handleiding beschrijft de basis van de SAVE-werkwijze: uitgangspunten, kennis en handelingsaanwijzingen die voor alle diensten gelden. De specifieke werkwijzen per dienst worden beschreven in afzonderlijke handleidingen, te weten: •

Handleiding CMTO: Consult, aannemen Melding, Triage en Onderzoek.

6

Een medewerker van de Raad voor de Kinderbescherming past in de praktijk niet alle onderdelen van deze handleiding toe, en hanteert op onderdelen op basis van landelijke afspraken ook een eigen werkwijze. Deze berusten op dezelfde inhoudelijke uitgangspunten als die van de SAVE-werkwijze; zie ook 1.4.


11


•

Handleiding Ondertoezichtstelling.

•

Handleiding Voogdij.

•

Handleiding Jeugdreclassering.

•

Handleiding Crisisinterventie.

De basishandleiding kent de volgende opbouw: •

In hoofdstuk 2 komen de algemene visie en uitgangspunten van de SAVE-werkwijze aan bod.

•

In hoofdstuk 3 de wet -en regelgeving die van toepassing is op de SAVE-werkwijze.

•

In hoofdstuk 4 komt de organisatie van de SAVE-werkwijze ter sprake.

•

Het analysemodel van de SAVE-werkwijze (de viervensters) wordt besproken in het vijfde hoofdstuk.

•

Hoofdstuk 6 behandelt de communicatie bij uitvoering van de SAVE-werkwijze .

•

Het laatste hoofdstuk 7 bevat algemene kennis, houding en vaardigheden die de SAVEprofessional moet hebben voor een professionele uitoefening van het werk.

De opbouw in deze 7 hoofdstukken is hetzelfde in de handleidingen voor de specifieke werkwijzen per dienst.

1.4

Gebruik van deze handleiding door de Raad voor de Kinderbescherming

Een medewerker van de Raad voor de Kinderbescherming past in de praktijk niet alle onderdelen van deze handleiding toe, en hanteert op onderdelen op basis van landelijke afspraken ook een eigen werkwijze. Deze berusten op dezelfde inhoudelijke uitgangspunten als die van de SAVE-werkwijze. Dit houdt in dat de hoofdstukken 1, 2, 3 en 4 integraal van toepassing zijn voor de Raad voor de Kinderbescherming. Bij hoofdstuk 5 (het analysemodel) zien we bij de Raad een iets andere opbouw van de viervensters. In hoofdstuk 6 (communicatie) wordt vooral ingegaan op uitvoering van diensten door medewerkers van Samen Veilig en de LWI. De uitgangspunten achter deze aanwijzingen en interventies zullen ook door de Raad voor de Kinderbescherming onderschreven zijn, maar in de praktijk wordt lang niet alles toegepast.

1.5

Verantwoording

Bij de inhoudelijke ontwikkeling van zowel Verve (Veiligheid en regie voor elk, Van Montfoort & Slot, 2013) als SAVE is voortgebouwd op de Deltamethode gezinsvoogdij (Van Montfoort & Slot, 2009), de visie en de werkwijze van de Eigen Kracht Centrale (Van Page, 2013) en Oplossingsgericht werken (DeShazer & Dolan, 2009; Turnell & Edwards, 1999). Inhoudelijk is de SAVE-werkwijze van start gegaan met de in Overijssel ontwikkelde werkwijze Verve. Vervolgens is de SAVE-werkwijze in de praktijk in de provincie Utrecht doorontwikkeld in 2013 en 2014. De methodische ontwikkeling van de SAVE-werkwijze is gedaan door Van Montfoort, in samenwerking met de praktijkinstellingen. Het analysemodel van de viervensters is door Van Montfoort ontwikkeld en maakt onderdeel uit van de SAVE-werkwijze.


12


Een eerste versie van de basishandleiding is in mei 2014 verschenen. Discussies over de ontwikkeling en inhoud van de SAVE-werkwijze hebben sindsdien niet stil gestaan. Deze handleiding is de tweede versie van de basishandleiding, waarin de nieuwe inzichten zijn verwerkt. Het doel van deze handleiding is het bieden van een fundament voor de SAVE-werkwijze in termen van visie (richten), weten regelgeving en organisatie (inrichten) en uitvoering (verrichten). Ook is handleiding de basis voor het uitwerken van programma’s van training en opleiding en voor verder onderzoek naar de werkwijze in de praktijk. Een groot aantal medewerkers van de SAVE-instellingen heeft een bijdrage geleverd aan de tekst door voorbeelden en leerpunten in te brengen, suggesties te doen voor de tekst en commentaar te leveren op eerdere concepten. Deze tekst is een doorontwikkeling van Werken met Verve (Van Montfoort & Slot, 2013) op basis van de praktijk van de SAVE-werkwijze in de provincies Utrecht en Flevoland. Veel tekstdelen en voorbeelden zijn veranderd, maar uiteindelijk gaat het om een gemeenschappelijke basis voor de brede jeugdbescherming en om een stapsgewijze vernieuwing die in de SAVE-werkwijze plaatsvindt. Hoewel de auteurs dus schatplichtig zijn aan vele mensen die een bijdrage geleverd hebben, zijn alleen de auteurs verantwoordelijk voor de keuzes die uiteindelijk gemaakt zijn en daarmee voor de uiteindelijke tekst.


13


2 De visie op de SAVE-werkwijze 2.1

Vijf uitgangspunten

De visie van de SAVE-partners op de brede jeugdbescherming en de bestrijding van huiselijk geweld kan worden weergegeven in de volgende vijf uitgangspunten van de SAVE-werkwijze: •

Eigen kracht en regie: Burgers hebben de regie over hun eigen leven en over de opvoeden opgroeisituatie van jeugdigen.

•

Veiligheid en bescherming van burgers, en in het bijzonder jeugdigen, is een publieke verantwoordelijkheid. Veiligheid en ontwikkeling zijn daarbij de primaire doelen.

•

Jeugdbescherming is gebiedsgericht en aanvullend op de gewone zorg in de lokale teams.

•

Jeugdbescherming, inclusief de bestrijding van huiselijk geweld, werkt integraal (één melding volstaat).

•

Jeugdbescherming werkt als een lerende praktijk.

Dit is als volgt weer te geven:

De bovenste twee punten zijn groter afgebeeld: dit is wat moet worden bereikt, beschermd en geborgd. De onderste drie punten geven de visie aan op hoe dit het beste kan worden bereikt. In de volgende paragrafen worden deze uitgangspunten uitgewerkt.


14


2.2

Eigen kracht en regie

Volgens de visie van de SAVE-werkwijze gaat de overheid niet over het leven van de mensen zelf en niet over een ‘goede’ opgroei en- opvoedingssituatie. De overheid handhaaft de wet, beschermt burgers tegen geweld en bepaalt wel de ‘ondergrens’ van wat acceptabel is in opgroeien opvoedsituaties. Burgers hebben de regie over hun eigen leven en over de opgroeien opvoedsituatie en moeten in de gelegenheid worden gesteld om oplossingen te bedenken die voldoen aan de 7

voorwaarden die de bevoegde instanties stellen . Zelfbeschikking en vrijheid van volwassen burgers om hun eigen leven in te richten is een fundament van de Westerse samenleving. Daarbij hoort, dat ouders eerstverantwoordelijk zijn voor de opgroeien opvoedsituatie van jeugdigen en dat zij daarbij een aanzienlijke mate van vrijheid hebben. Binnen dit fundament heeft de overheid langzaam maar zeker steeds meer verantwoordelijkheid voor de opgroeien opvoedsituatie naar zich toe getrokken (Van Lieshout & Van Pagée, 2005; zie ook Van Montfoort, 2012). Hierbij zijn twee aspecten van belang. 1. Ten eerste zijn de normen voor gewenst gedrag in de opgroeien opvoedsituatie strikter geworden. Stapsgewijs zijn lijfstraffen als opvoedmiddel taboe verklaard en inmiddels is in het Burgerlijk Wetboek de bepaling opgenomen, dat ouders geen enkele vorm van geweld behoren te gebruiken bij het opvoeden van jeugdigen. Meer dan voorheen worden problemen van ouders gezien als een vorm van kindermishandeling: strijd tussen de ouders, al dan niet in een vechtscheiding, middelengebruik, psychische problemen. Ook ten aanzien van het gedrag van jeugdigen zijn de normen strikter geworden. Afwijkend gedrag van opgroeiende jeugd wordt eerder gezien als (pre-) crimineel. Verzuimgedrag van school wordt strikter gevolgd en aangepakt. 2. Ten tweede is de verantwoordelijkheid voor het handhaven van deze striktere normen en voor het voorkómen en oplossen van problemen langzaam maar zeker verschoven van de betrokkenen zelf en hun directe omgeving - zoals familie en buren - en van het maatschappelijk middenveld naar de overheid en door de overheid gefinancierde professionele instanties. Dit is zo ver gegaan, dat professionals in de praktijk denken en spreken over de vraag of en hoe zij verantwoordelijkheid aan de gezinnen en hun families kunnen ‘teruggeven’. Of zelfs: hoeveel verantwoordelijkheid de professional de mensen zelf kan ‘geven’. De SAVE-werkwijze sluit op beide ontwikkelingen aan, door namens de overheid duidelijk de ‘ondergrens’ aan te geven die aan een ‘goed genoeg’ opgroeien opvoedsituatie mag worden gesteld, en door de zelfbeschikking (regie) en eigen verantwoordelijkheid van de burgers als uitgangspunt te nemen om in elk geval die ondergrens te realiseren.

De jeugdbescherming gaat over de ‘ondergrens’ van de opgroeien opvoedsituatie en treedt op als uit concrete feiten en omstandigheden duidelijk is, dat de opgroeien opvoedsituatie ‘niet goed genoeg’ is. Hierbij gaat de jeugdbescherming na, of de bedreiging voor de jeugdige kan worden weggenomen door acties van de leden van het gezin zelf en door vrijwillige hulpverlening. 7

Deze gedachte is opgenomen in het wetsvoorstel Herziening van de Maatregelen van Kinderbescherming (32.015) en in de nieuwe Jeugdwet.


15


De jeugdbescherming streeft naar het versterken en activeren van de mensen rond de jeugdige, breder dan de ouders. Familie, vrienden en kennissen, buren en buurtgenoten, ouders van vriendjes en vriendinnetjes, mensen via de school, mensen via het werk van ouders, kortom, alle mensen die het belangrijk vinden dat het goed blijft gaan met dit kind, vormen met elkaar een essentieel deel van de opgroeien opvoedsituatie. Door deze mensen te vragen mee te denken worden de krachten in de samenleving benut ten behoeve van jeugdigen. 2.2.1

EIGEN KRACHT EN REGIE BIJ DRANG EN DWANG

Op veel plaatsen in het land wordt door gemeenten, professionals en instellingen gesproken over ‘drang’, meestal in relatie tot de term ‘dwang’. De visie van de SAVE-werkwijze gaat uit van de eigen kracht en de eigen regie van de burgers. Daarbij past een gelijkwaardige relatie tussen burgers en professionals. Voorop staat vrijwillige zorg, waarbij de leden van het gezin geïnformeerd toestemming geven voor de bemoeienis van de professional met hun leven. Ouders hebben zolang er geen maatregel van kinderbescherming is de regie over hun eigen gezin en over alle hulp die daarvoor ingezet wordt. Het zelfde geldt voor jeugdigen zonder maatregel jeugdreclassering. Bemoeienis zonder toestemming moet in een rechtsstaat gebaseerd zijn op wettelijke bevoegdheden. Als sprake is van (vermoedens van) ernstige veiligheidsproblemen van jeugdigen kan dit in een aantal gevallen extra aandacht van professionals vragen, die voldoende zijn toegerust om naast ouders te staan en met overtuiging ouders en jeugdigen te motiveren tot het accepteren van hulp. In deze situaties is de SAVE-werkwijze aangewezen. Bovenstaande betekent niet, dat bij iedere aarzeling of tegenwerping van een gezin onmiddellijk de rechter moet worden ingeschakeld. De visie van de SAVE-werkwijze op eigen kracht en regie is dat een professioneel dringend advies altijd vooraf moet gaan aan een begeleiding vanuit gedwongen kader. Elke professional, ook elke SAVE-professional, is verplicht dit dringende advies te geven: niet alleen vanuit het belang van de jeugdige, maar ook omdat hij vanuit de Meldcode (zie hoofdstuk 3) zijn zorgen eerst met de ouders en jeugdige zelf moet bespreken en tot oplossingen probeert te komen. Bij het dringend advies geven horen interventies als de norm verhelderen, ouders en jeugdige hierop aanspreken, en motiveren tot verandering. Dit vergt specialistische kennis over jeugdigen en hun ontwikkeling, opvoeding, onderkennen van signalen van kindermishandeling en een aantal vaardigheden om op deze basis met ouders te werken. Ook dat is onderdeel van de visie op eigen kracht en regie in de SAVE-werkwijze: het in stand houden van eigen kracht en regie vereist extra expertise van Samen Veilig en de andere organisaties in het samenwerkingsverband, en soms extra bevoegdheden, wanneer de veiligheid van jeugdigen (vermoedelijk) ernstig in het geding is. Wordt niet aan de voorwaarden voor veiligheid of een ‘goed genoeg’ opgroeien opvoedsituatie voldaan, dan kan een onderzoek door Veilig Thuis of de Raad voor de Kinderbescherming een volgende stap zijn, uitmondend in een verzoek van de Raad aan de rechter om een maatregel uit te spreken. Methodisch luistert dit nauw, maar wanneer dit goed gedaan wordt, hebben de ouders en jeugdige ook hier telkens een keuze: ze werken samen verder met de SAVE-professional aan het opheffen van de bedreigingen. Het gebeurt ook dat de ouders of jeugdige zich op het standpunt


16


stellen, dat de opgroeien opvoedsituatie goed genoeg is en ze kiezen ervoor om dat te bespreken met de Raad voor de Kinderbescherming, of met de rechter. De SAVE-professional moet die keuze altijd respecteren en mag nooit op de uitkomst van de volgende stap vooruitlopen. Ook dit hoort bij het erkennen van eigen kracht en regie als uitgangspunt. Begeleiding met een maatregel betekent dat er sprake is van dwang. De visie op eigen kracht en regie in de SAVE-werkwijze verandert ook dan niet, maar in plaats van ‘de uitgelegde norm’ kunnen we nu beter spreken over ‘de uitgelegde en voorgeschreven norm’. Immers, de bemoeienis stopt dan pas als wordt voldaan aan de norm van aangetoonde veiligheid in combinatie met aangetoond herstel en voortgang van de ontwikkeling van de jeugdige (zie § 2.3). Om dit ‘voorschrijven’ kracht bij te zetten heeft de medewerker SAVE tijdelijk extra bevoegdheden, maar ook dan blijft het vinden en aanspreken van de eigen kracht en regie voorop staan.

2.3

Veiligheid en ontwikkeling zijn de primaire doelen

2.3.1

DE BEGRIPPEN VEILIGHEID EN ONTWIKKELING

Alle diensten (van Samen Veilig) en taken (van de Raad voor de Kinderbescherming) die met behulp van de SAVE-werkwijze worden uitgevoerd, werken met de begrippen veiligheid en ontwikkeling. Op deze manier komen we tot een gemeenschappelijke taal binnen de SAVEwerkwijze, waarmee we het werken met en zonder maatregel en de aanpak van huiselijk geweld kunnen integreren, zonder het specifieke van deze diensten en taken te verliezen. In deze paragraaf gaan we eerst in op de begrippen zelf. In de volgende paragrafen bepreken we: -

Waarom veiligheid en ontwikkeling bij toepassing van de SAVE-werkwijze altijd primaire doelen zijn (§ 2.3.2);

-

Waarom alleen veiligheid de ingang en uitgang is voor toepassing van de SAVE-

-

Waarom bescherming van veiligheid en ontwikkeling een publieke verantwoordelijkheid

werkwijze, en ontwikkeling niet (§ 2.3.3), en is, en wat de rol van de SAVE-werkwijze daarbij is (§ 2.3.4). •

Veiligheid

De definitie van veiligheid voor de SAVE-werkwijze is: Veiligheid is een toestand van ofwel afwezigheid van ofwel effectieve bescherming tegen een bestaand risico van lichamelijke en geestelijke schade, waarbij niet alleen het objectieve risico zelf afneemt, maar ook de subjectief gevoelde dreiging. Veiligheid is een basisrecht en basisbehoefte, en veiligheid maakt het mogelijk om zich gezond te ontwikkelen en deel uit te kunnen maken van maatschappelijke en sociale verbanden. We ‘ontleden’ bovenstaande definitie in onderdelen: - Veiligheid is een toestand: Veiligheid is een situatie die veranderbaar is. Als het nu niet voldoende veilig is voor een jeugdige, kan het wel veilig worden.


17


-

Afwezigheid van ofwel effectieve bescherming tegen een bestaand risico: Als er sprake is van veiligheid kan dat betekenen dat een risico niet meer bestaat, maar ook dat er actief wordt beschermd tegen een nog aanwezig risico. Dit laatste is in het contact met jeugdigen en ouders belangrijk om te benoemen: veiligheid is niet iets wat je regelt, waarna je er niets meer aan hoeft te doen. Als er nog risico’s zijn, vraagt veiligheid om voortdurende inzet, aandacht, samenwerking, en vooruitzien.

-

Lichamelijke en geestelijke schade: Schade door ongelukken en ziektes, fysieke en psychische kindermishandeling en verwaarlozing, delictgedrag, huiselijk geweld, en seksueel misbruik.

-

Objectief risico en subjectief gevoelde dreiging. Bij veiligheid gaat het om zowel de feitelijke aantastingen (de objectieve veiligheid) als om de beleving, het gevoel van onveiligheid (de subjectieve veiligheid). Beide hoeven niet gelijk op te gaan: Een jeugdige kan objectief gezien veilig zijn, maar zich desondanks (nog) heel onveilig voelen. Ook dan moeten we spreken van onveiligheid; de persoonlijk beleving beschouwen we in de SAVE-werkwijze niet als ‘minder waard’ dan de feitelijke dreiging. Andersom is mogelijk, dat er sprake is van feitelijke onveiligheid, terwijl dit niet zo wordt beleefd. We zien dit bijvoorbeeld bij sommige slachtoffers van fysieke of seksuele mishandeling, die deze aantasting als min of meer ‘normaal’ zijn gaan beschouwen en onvoldoende beseffen welke objectieve risico’s zij lopen. Ook hier moeten we spreken van onveiligheid; de persoonlijk beleving beschouwen we in de SAVE-werkwijze niet als ‘meer waard’ dan de feitelijke dreiging.

Bovenstaande twee punten kunnen we combineren: Onder veiligheid verstaat de SAVE-werkwijze het geheel van 1) lichamelijke, fysieke veiligheid en 2) geestelijke veiligheid, ook wel psychische of emotionele veiligheid genoemd, en A) objectieve, aantoonbare, aanwijsbare en B) subjectieve, gevoelde, ervaren veiligheid. In onderstaande tabel geven we enkele voorbeelden:

Veiligheid 1. Fysiek

A. Objectief / aantoonbaar

B. Subjectief / gevoeld





Jeugdige zegt niet meer te worden geslagen en er is



meer zal slaan. 

geen letsel meer

Moeder is overtuigd dat vader haar niet Jeugdige is overtuigd dat zij op dit

geconstateerd.

moment is beschermd tegen seksueel

Moeder let goed op dat de

misbruik.

baby niet alles in de mond stopt. 

Jeugdige past toe wat hij in de training agressieregulatie heeft geleerd

2. Geestelijk /



Pesten op school is gestopt.

psychisch



Ouder beloont jeugdige



Jeugdige durft naar school nadat het pesten is gestopt.

voor goed gedrag en krenkt



Jeugdige vindt zichzelf weerbaar.

jeugdige niet meer.



Jeugdige voelt zich niet meer angstig op de plaatsen waar het geweld plaatsvond.


18


•

A. Objectieve, aantoonbare veiligheid betekent dat de jeugdige (of volwassene of slachtoffer van een misdrijf bij de jeugdreclassering) op zo’n manier beschermd is dat dit voor alle betrokkenen zichtbaar en duidelijk is. De manier waarop de bescherming wordt vormgegeven kan ook worden waargenomen en dus gecontroleerd. De veiligheid is aantoonbaar: te constateren in het gedrag of andere kenmerken van de jeugdige of volwassene, maar ook in gedrag en maatregelen / afspraken van anderen of in de fysieke omgeving. In de omgeving zijn bijvoorbeeld het toezicht van ouders op wat hun kind doet, een noodzakelijke tijdelijke uithuisplaatsing, en zelfs een traphekje, voorbeelden van objectieve veiligheid.

•

B. Subjectieve of gevoelde veiligheid betekent dat de jeugdige (of volwassene of slachtoffer van een misdrijf bij de jeugdreclassering) niet langer emoties of gedachten heeft die erop wijzen dat er een gevaar of dreiging van buitenaf bestaat. Soms kan dreiging gevaar nog wel bestaan, maar dan heeft de jeugdige de overtuiging en bijbehorende gevoelens dat er voldoende bescherming is. Naast het tot stand komen van objectieve, aantoonbare veiligheid is van belang dat er voor de jeugdige subjectieve, gevoelde veiligheid ontstaat. Ook hiervoor kan professionele ondersteuning nodig zijn, bij voorbeeld in het kader van verwerking. Een jeugdige die subjectieve veiligheid ervaart, heeft niet langer de behoefte om de dreiging te controleren, door zelf voorzorgsmaatregelen te nemen. Ook de overtuiging dat er weinig of niets tegen een dreiging kan worden ondernomen, is er bij subjectieve veiligheid niet meer. Subjectieve veiligheid kan door de SAVE-professional worden nagevraagd, en de emoties en gedachten kunnen worden gedeeld met anderen. Als op dat moment het (objectieve) gedrag of andere kenmerken van de jeugdige, volwassene of slachtoffer niet in tegenspraak zijn met hun (subjectieve) gedachten en gevoelens, is er sprake van authenticiteit. Het gevoel van veiligheid van een jeugdige of volwassene is een moment in de tijd, in reactie op een persoon of gebeurtenis in de directe omgeving of op de omgeving zelf. Voor jeugdigen is ‘de omgeving’ veelal de opvoedsituatie. Veiligheid wordt primair geboden in en vanuit de 8

opvoedsituatie. Maar de omgeving kan ook het tweede en derde leefmilieu betreffen , wat kan worden geduid als de opgroeisituatie. Veiligheid is een basisrecht. Gebrek aan veiligheid kan een ernstige bedreiging zijn voor een gunstige, gezonde, optimale ontwikkeling. Bij gebrek aan veiligheid is het niet onmogelijk, maar wel veel moeilijker om ‘zonder kleerscheuren’ uit te groeien tot (of te blijven functioneren als) een fysiek en psychisch gezonde volwassene. Bij de SAVE-werkwijze zijn veiligheid en het realiseren en managen van veiligheid daarom vanzelfsprekende gespreksonderwerpen. De SAVE-professional wil veiligheid aangetoond zien. Uitspraken over veiligheid staan of vallen met concrete, betrouwbare, aantoonbare informatie, en dus met objectieve veiligheid. Daarom maakt de SAVE-werkwijze gebruik van instrumenten voor taxatie van veiligheid en risico’s (zie § 5.4.6). De visie van de SAVE-werkwijze op veiligheid is dat het niet vanzelf komt. Veiligheid is geen statische toestand, maar een situatie die door mensen kan worden veranderd. Het bestaan van fysieke en psychische veiligheid betekent dat de jeugdige (of volwassene) zelf, en uiteraard de mensen rond de jeugdige (of volwassene) actief in touw zijn om veiligheid te creëren en dat het inderdaad lukt om hen niet langer bloot te stellen aan dreigingen en risicosituaties. Veiligheid is daarmee een toestand die kan worden geregisseerd, bestuurd, of gemanaged. Veiligheid is veranderbaar en bereikbaar door eigen inzet. Deze visie op veiligheid geeft hoop en kan mensen verbinden. 8

Het eerste pedagogische milieu is het gezin, het tweede de school en het derde de voorzieningen voor opvang, jeugdwerk, sport en cultuur.


19


Veiligheid kan worden bereikt door het stoppen of minimaliseren van de invloed van risico’s en risicofactoren, door verandering van bestaande patronen, door verstevigen van bestaand positief gedrag en door het aanleren en aanwenden van nieuw gedrag. Bij delict en verzuimgedrag van jeugdigen geldt ook dat een actieve, afwerende houding van de jeugdige zelf nodig is om recidive te voorkomen. •

Ontwikkeling

De definitie van ontwikkeling voor de SAVE-werkwijze luidt: Ontwikkeling is het veelzijdige, integrale en continue proces van verandering, waardoor jeugdigen in staat zijn tot steeds complexere niveaus van bewegen, denken, voelen, en relaties met anderen. Ontwikkeling is een basisbehoefte en basisrecht, en ontwikkeling maakt het mogelijk deel uit te maken van maatschappelijke en sociale verbanden. Ook hier ‘ontleden’ we de definitie: -

Ontwikkeling is een veelzijdig, integraal en continue proces: Vanaf de conceptie tot (bij jeugdigen) de jongvolwassenheid zien we een voortdurende stroom van veranderingen, die in de loop van de tijd leiden tot een bepaalde mate van zelfstandigheid. Het proces is voorspelbaar, maar laat bij elke jeugdige een uniek verloop zien. Het proces wordt aangestuurd door krachten in de jeugdige (erfelijke factoren zorgen voor rijping) en krachten in de omgeving (sociale factoren zorgen voor veiligheid, omstandigheden, kansen, uitdagingen en zetten aan tot leren). o

Vaak werken deze beide krachten samen: genetische factoren hebben de sociale omgeving nodig om de jeugdige te laten groeien en bloeien (de hersenontwikkeling ’vraagt’ om een geschikte leeromgeving), en de sociale omgeving reageert vaak pas als de genetische invloeden ‘aan de beurt zijn’ (een ouder zal bijvoorbeeld geen seksuele voorlichting geven aan een kind van 4 jaar). De ouders zijn voor jeugdige lange tijd als opvoeders de belangrijkste sociale factoren (en de jeugdige ‘ praat terug’: ouders ontwikkelen zich door he opvoeden van hun kind zelf ook) Gaandeweg komen er meer en meer anderen bij, en ook andere media worden steeds belangrijker. Al deze mensen en media rond de jeugdige beïnvloeden de ontwikkeling niet alleen vanuit puur individuele of persoonlijke motieven, maar zij zijn ook dragers van normen, waarden en gebruiken in de cultuur.

-

Steeds complexere niveaus van bewegen, denken, voelen, en relaties met anderen. Ontwikkeling is niet alleen een lichamelijk proces. Het denken en herkennen en omgaan met emoties vertoont ook ontwikkeling. Relaties met anderen vereisen taal en spraak, sociale vaardigheden, en wederkerigheid / rechtvaardigheid. Ook deze aspecten moeten zich ontwikkelen. Voor ouders en opvoeders zijn dit processen die wat moeilijker te ‘volgen’ zijn dan lichamelijke ontwikkeling, omdat ze moeten worden afgeleid uit (aanwezig of afwezig) gedrag bij de jeugdige. Het aansluiten bij de leefwereld van een jeugdige en het aanzetten tot groei of verdere ontwikkeling vereist veel begrip, vasthoudendheid en leiding.

-

Ontwikkeling is een basisbehoefte en basisrecht. Dit onderdeel van de definitie is het makkelijkst te begrijpen als het gaat om lichamelijke ontwikkeling. Dat is een behoefte en een


20


recht, omdat een jeugdige ziek kan worden of zelfs kan overlijden als hieraan niet wordt voldaan. Als het gaat om de ontwikkeling van het denken en relaties en anderen, zien we culturele verschillen. Zelfontplooiing, worden wie je kunt en wilt zijn, het ‘maximale uit jezelf kunnen halen’ zijn waarden die in de Westerse samenleving in hoog aanzien staan. In de ‘behoeftenpyramide’ van Maslow, staat zelfontplooiing bovenin. In andere culturen wordt individualiteit minder prominent gewaardeerd, maar ook dan is het nodig om zelfstandigheid te kunnen bereiken, bijvoorbeeld om er voor anderen te kunnen zijn en de groep vooruit te helpen. Er is nog ander argument dat het recht op ontwikkeling onderstreept: omdat jeugdigen zonder hun ouders niet hadden bestaan, is er een diepe loyaliteit naar hun ouders. Die uit zich door zich verdienstelijk te willen maken naar hun ouders. Jeugdige willen bij hun ouder zijn, voor hun ouders hun best doen en hun liefde tonen. Dat is een behoefte en ook een recht. Als hen dit wordt ontzegd, om welke reden dan ook, is dat vooral schadelijk voor de ontwikkeling van het onderhouden van relaties met anderen.

Sommige van deze ‘steeds complexere niveaus’ worden door de samenleving min of meer verwacht, zoals sociale vaardigheden, en taalvaardigheden, om er enkele te noemen. Voor veel andere niveaus geldt dat niet. Niet alleen veiligheid is een basisrecht, een gezond ontwikkelingsklimaat is dat ook. Omstandigheden buiten de jeugdige (bijvoorbeeld het gedrag van opvoeders) die het proces van een gezonde ontwikkeling tegengaan of blokkeren, of het proces tegen de wil of aard van de jeugdige een bepaalde kant op sturen, noemen we ontwikkelingsbedreigingen. Het kan ook zijn dat jeugdigen door persoonlijke kenmerken niet in staat zijn zich zo ver of zo goed te ontwikkelen als anderen. Dat kunnen lichamelijke kenmerken zijn, maar ook gedragskenmerken. Ook dat zijn ontwikkelingsbedreigingen. Uiteraard behouden jeugdigen ook dan het recht op de ontwikkelingsniveaus die zij (mogelijk, waarschijnlijk) wel kunnen bereiken. De SAVE-werkwijze kiest er voor om de ontwikkeling in kaart te brengen op basis van ontwikkelingstaken: -

Elke leeftijdsperiode brengt specifieke ontwikkelingsaspecten met zich mee. Deze aspecten kunnen we ook opgaven noemen waar een baby en peuter, het jonge kind, de adolescent, jongvolwassene en volwassene voor staat. Het zijn opgaven, omdat ouders, de school, en de samenleving verwachten dat jeugdigen en volwassenen praktische, sociale en cognitieve vaardigheden leren. Deze eisen en verwachtingen worden in de loop van de ontwikkeling complexer en jeugdigen moeten hier steeds meer zelf aan doen. Hoe meer vaardigheden (competentie) de jeugdige heeft om die opgaven aan te pakken, des te beter zal hij in het dagelijks leven functioneren. In de volwassenheid houdt dat niet op: ook als partner, opvoeder en werknemer zijn er ontwikkelingsopgaven.

-

Door Slot (1988) zijn deze opgaven ontwikkelingstaken genoemd. Dit zijn prikkels die iedereen stimuleren om zich nieuwe vaardigheden eigen te maken. Ze worden bepaald door de lichamelijke ontwikkeling (‘ergens lichamelijk aan toe zijn’, zoals de geslachtsrijpheid) en ook de cultuur om ons heen. Slot benadrukt dat het hierbij niet altijd gaat om een ‘moeten’: ontwikkelingstaken kunnen ook kansen zijn. Dit maakt verbinding mogelijk met oplossingsgericht werken en het nastreven van zelfverkozen positieve levensdoelen.


21


-

Bij de ontwikkelingstaken kunnen we mijlpalen voor de jeugdige zelf formuleren, en opoedingsopgaven voor de ouders / opvoeders, die het beste antwoord geven op wat een jeugdige rond een bepaalde leeftijd nodig heeft.

-

Combinaties van de ontwikkelingstaken, mijlpalen en opvoedingsopgaven staan in Bijlage 1 vermeld.

Ook een gezond ontwikkelingsklimaat is een recht. Bij de SAVE-werkwijze is ook ontwikkeling een vanzelfsprekend gespreksonderwerp. De SAVE-professional wil, net als bij veiligheid, herstel en voortgang van ontwikkeling aangetoond zien. Ook uitspraken over ontwikkeling staan of vallen met concrete, aantoonbare informatie. Daarom worden de manier waarop de jeugdige ontwikkelingstaken krijgt aangereikt en aanpakt, bereikte mijlpalen in de ontwikkeling, en de manier waarop de ouders/opvoeders de daarbij horende opvoedingsopgaven aankunnen en uitvoeren, nauwkeurig in kaart gebracht. Daarbij maakt de SAVE-werkwijze gebruik van instrumenten. 2.3.2

VEILIGHEID EN ONTWIKKELING ALS PRIMAIRE DOELEN

Alle jeugdigen zijn op twee punten gelijk: het zijn mensen in ontwikkeling, en zij hebben daarvoor veiligheid nodig. Voor hun ontwikkeling en veiligheid zijn zij nog sterk afhankelijk van hun opgroeien opvoedsituatie. Het gaat binnen de verschillende diensten van Samen Veilig vaak om dezelfde jeugdigen. Schoolverzuimgedrag kan bijvoorbeeld aanleiding zijn tot een ondertoezichtstelling, of tot een maatregel van Toezicht en Begeleiding. Ernstig probleemgedrag van een jeugdige, die daarbij ook enkele strafbare feiten pleegt, kan leiden tot jeugdreclassering, of tot een ondertoezichtstelling en bijvoorbeeld plaatsing in de gesloten jeugdzorg. Bij zowel de aanpak van kindermishandeling als de aanpak van delicten verzuimgedrag van jeugdigen is er daarom de noodzaak om te werken aan veiligheid en ontwikkeling in de opgroeien opvoedsituatie. Dit zijn vanuit een overkoepelend perspectief dezelfde doelen. In dit perspectief kunnen we ook de bestrijding van huiselijk geweld integreren. Binnen de jeugdbescherming zien we nog verschillende ‘etiketten’ voor jeugdigen: Bij de uitvoering van de OTS, voogdij en ook bij onderzoek binnen de SAVE-werkwijze noemen we de jeugdige een (mogelijk) ‘slachtoffer’ of een ‘jeugdige in gevaar’, maar bij jeugdreclassering spreken we van jeugdigen als ‘verdachten’, ‘daders’ of ‘gevaarlijke jeugdigen’. Ook zijn de wettelijke basis, het primair proces en de ketenpartners voor deze diensten deels verschillend. De SAVE-werkwijze kijkt door deze etiketten, schotten en procedures heen. Qua missie of algemene doelstelling ziet de SAVE-werkwijze geen fundamenteel verschil: in alle diensten binnen de SAVEwerkwijze is de aanpak altijd gericht op wat een jeugdige nodig heeft en op wat de omgeving aanbiedt. Het gaat in de SAVE-werkwijze altijd primair om verbetering van de opgroeien opvoedsituatie. Dit is de context waarin jeugdigen veilig moeten zijn, zich moeten ontwikkelen, eventueel moeten afzien van delicten verzuimgedrag, en waarin ouders/opvoeders de verantwoordelijkheid hebben de jeugdige veiligheid te bieden, hem op te voeden en hem te verzorgen. Veiligheid is daarbij de ingang voor Samen Veilig: de SAVE-werkwijze wordt alleen ingezet als de veiligheid in de opgroeien opvoedsituatie het geding is, en in combinatie daarmee mogelijk ook de ontwikkeling wordt bedreigd (zie § 2.3.3).


22


Omdat veiligheid en ontwikkeling basisrechten zijn, en omdat deze rechten (mogelijk) in het geding zijn bij alle jeugdige en volwassenen die met de SAVE-werkwijze worden ondersteund, gelden ze als primaire doelen bij alle diensten van de SAVE-werkwijze. Ook de overheid kiest de combinatie van veiligheid en ontwikkeling als uitgangspunt voor jeugdbescherming: 

Zo is in het Burgerlijk Wetboek het uitspreken van de OTS niet alleen verbonden aan een ernstige ontwikkelingsbedreiging, maar ook aan het accepteren van noodzakelijke zorg door de ouder(s) met gezag, en de verwachting dat de ouder(s) hun opvoedingsverantwoordelijkheid op termijn weer helemaal zelf kunnen dragen. Het laatste – het nog niet voldoende accepteren en benutten van zorg - gaat over veiligheid.



We zien het uitgangspunt ook bij maatregelen jeugdreclassering: Het jeugdstrafrecht verbindt elke strafrechtelijke reactie bij minderjarigen aan de eis van een pedagogische aanpak. Bij minderjarigen is wettelijk vastgelegd dat straf nooit alleen mag staan, maar altijd een opvoedkundige en zo nodig beschermende component moet hebben. Die component is bedoeld om ontwikkeling – inclusief de maatschappelijke participatie - van jeugdigen te beschermen. De ingang van jeugdreclassering is echter niet de ontwikkeling van de jeugdige, maar de veiligheid in de samenleving en de veiligheid van de jeugdige zelf.



Ook bij de bestrijding van huiselijk geweld zien we dat de SAVE-werkwijze professioneel gebruik maakt van bevoegdheden om namens de samenleving de veiligheid en daarmee persoonlijke ontwikkeling van een volwassene te beschermen. De integrale aanpak van de SAVE-werkwijze is zonder enige beperking ook van toepassing op het bestrijden van huiselijk geweld.

In alle diensten waarbij de SAVE-werkwijze wordt toegepast zijn er twee primaire doelen veiligheid en ontwikkeling – die op dezelfde manier concreet worden gemaakt en nagestreefd. Dit is uitgewerkt in onderstaande afbeelding.


23


1.

Veiligheid: De mensen wordt gevraagd risicosituaties te helpen voorkomen en terug te dringen waarin terugval plaatsvindt. Anders gezegd: geen rode kruisjes meer, die aanleiding (kunnen) zijn (geweest) voor overheidsingrijpen. Terugval kan nieuwe mishandeling, verwaarlozing of misbruik zijn. Terugval bij de jeugdreclassering en bij huiselijk geweld noemen we recidive. ‘ Voorkomen van terugval’ is een negatieve formulering: het is niet iets dat met gezamenlijke inspanning moet worden bereikt. Om de jeugdige en ouders/opvoeders te motiveren hieraan te werken kan ook een positieve formulering worden gebruikt: het is nodig om te werken aan veiligheid om nieuwe ‘kruisjes’ te voorkomen. Dat lukt door zorgen en krachten in beeld te brengen rond specifieke situaties, specifiek gedrag, en andere specifieke tekorten of risicofactoren die duidelijk met terugval te maken kunnen hebben, en daarop met de betrokkenen doelen af te spreken en te bewaken dat die ook gerealiseerd worden.

2.

Ontwikkeling: Het zorgen voor herstel/stabiliteit en continuïteit/voortgang van de ontwikkeling van de jeugdige. Dat betekent: De mensen die de opgroeien opvoedsituatie vormgeven zijn gemotiveerd, langdurig beschikbaar en competent om de ontwikkeling van de jeugdige vorm te geven en te begeleiden, en om tekorten en levensgebeurtenissen op te vangen. Bij huiselijk geweld gaat het om hetzelfde doel: herstel en continuïteit van een leefsituatie waarin de volwassene zich kan blijven ontwikkelen.

Beide doelen – aangetoonde veiligheid en aangetoond herstel en voortgang in de ontwikkeling moeten zijn bereikt om te kunnen spreken van een goed genoeg opgroeien opvoedsituatie. De gronden voor een maatregel voor jeugdbescherming of jeugdreclassering moeten (bij dwang) worden opgeheven of (bij bemoeienis zonder maatregel) worden gekeerd. De SAVE-werkwijze werkt aan deze doelen door (vooral) de omgeving en de jeugdige of het slachtoffer van huiselijk geweld zelf te activeren: burgers zijn primair verantwoordelijk voor de opgroeien opvoedsituatie en voor de bestrijding van huiselijk geweld. Als het nodig is compenseren beide diensten ook, door zaken over te nemen, hulptroepen in te roepen of scherpere kaders te stellen. Naarmate er meer zorgen zijn over de veiligheid en ontwikkeling, neemt de verantwoordelijkheid van de SAVE-professional toe. De SAVE-professional kan terugtreden als de opgroeien opvoedsituatie of leefsituatie (weer) goed genoeg is. Dit betekent dat er in elk geval sprake is van aangetoonde veiligheid, en ook dat de ontwikkeling van de jeugdige of volwassene niet langer wordt bedreigd. Activeren en compenseren zijn dan allebei overbodig geworden. We werken dit verder uit in § 2.3.3. 2.3.3

VEILIGHEID ALS UNIEKE INGANG EN UITGANG VOOR DE SAVE-WERKWIJZE

Bij de verbetering van de opgroeien opvoedingssituaties, en bij de bestrijding van huiselijk geweld, is alleen veiligheid voor de SAVE-werkwijze de ingang en uitgang voor bemoeienis. Als veiligheid (mogelijk) in het geding is, is dat een reden voor toepassing van de SAVE-werkwijze. Problemen met de ontwikkeling van jeugdigen zijn geen eerste ingang voor de SAVE-werkwijze, omdat er veel


24


situaties zijn waarin jeugdigen zich niet goed of niet optimaal ontwikkelen, maar die wel veilig zijn. In die situaties heeft de SAVE-professional niets te zoeken. Maar: als de veiligheid (mogelijk) in het geding is, is er doorgaans reden om ook te denken aan een bedreiging van de ontwikkeling van de jeugdige, of er is in elk geval reden om dat te onderzoeken. De ontwikkeling kan immers nu al zijn bedreigd, of door de onveiligheid in de toekomst worden bedreigd. Daarom moet ook de ontwikkeling worden bekeken zodra de veiligheid (mogelijk) in het geding is. Veiligheid is ook de uitgang voor de SAVE-werkwijze: de betrokkenheid van de SAVE-professional stopt pas als het aantoonbaar veilig is, en niet als alleen de ontwikkelingsprocessen die bij de jeugdige passen zijn hersteld, en dat er uitzicht is op continuering daarvan. Het moet ook altijd aantoonbaar veilig zijn. Sterker nog: als opgroeien opvoedsituatie zoveel is verbeterd dat de ontwikkeling van de jeugdige nog niet helemaal is hersteld, maar de situatie is wel aantoonbaar veilig, kan de SAVE-professional overwegen de bemoeienis te stoppen. 2.3.4

BESCHERMING VAN VEILIGHEID EN ONTWIKKELING ALS PUBLIEKE VERANTWOORDELIJKHEID

Ouders en jeugdigen kunnen hulp en steun vragen en op initiatief van anderen krijgen, zolang ze daarvoor toestemming geven. Deze toestemming is een hoofdregel. Als de ouder of de jeugdige (vanaf een bepaalde leeftijd) geen toestemming meer geeft, stopt de bemoeienis van derden, tenzij die bemoeienis op een wettelijk voorschrift is gebaseerd. De bemoeienis van het lokale team en van instellingen in de jeugdzorg en de gezondheidszorg is afhankelijk van toestemming van de leden van het gezin. De vrijwilligheid is een essentieel uitgangspunt van de zorg. Dit is het beginpunt van een gelijkwaardige relatie tussen de professional en de burger. Zodra een professional vindt, dat de bemoeienis met een gezin door moet gaan, ook al geven de leden van het gezin geen toestemming (meer), is de vraag met welke legitimatie die bemoeienis door kan gaan. In het geval leden van het gezin zelf of omstanders vermoeden, dat een jeugdige ernstig wordt bedreigd door de opgroeien opvoedsituatie, ligt de legitimatie in de publieke verantwoordelijkheid voor het beschermen van jeugdigen tegen mishandeling, verwaarlozing en misbruik. De Nederlandse wet geeft instanties zoals Samen Veilig, inclusief Veilig Thuis, de Raad voor de Kinderbescherming, de rechter, de politie en de officier van justitie bevoegdheden om onderzoek in te stellen en zo nodig maatregelen te nemen om de jeugdige te beschermen. Ook bestuurlijke bevoegdheden, zoals het tijdelijk huisverbod, kunnen in dit verband worden ingezet. In het geval van huiselijk geweld tegen een volwassene, ligt de legitimatie in de taak van de overheid om alle burgers te beschermen tegen geweld. Naast het strafrecht heeft de wetgever bestuurlijke maatregelen ingevoerd, zoals de mogelijkheid om te melden bij Veilig Thuis en het toepassen van het tijdelijk huisverbod. Deze ‘bescherming’ moet onder democratische controle staan, omdat het aan de ene kant gaat om de rechtsbescherming van de jeugdige en aan de andere kant om het recht van ouders, gezinnen en families om de regie over hun eigen leven te voeren. De instanties met bevoegdheden werken op 9

basis van de wet en worden gecontroleerd door de verantwoordelijke overheid en door de inspectie. 9

Dit kan de rijksoverheid zijn, de provincie, de gemeente of samenwerkende overheden.


25


De wet regelt de bevoegdheden van de instanties en de rechtspositie van melders, informanten, jeugdigen, ouders en familieleden. De wet regelt de taak van de overheid om burgers te beschermen. De wet geeft Samen Veilig en de andere SAVE-partners die verantwoordelijkheid, en daarmee een legitimatie voor bemoeienis, maar dit moet door hen worden ingevuld en toegepast met behulp van kennis over opvoeden en opgroeien, omdat veel normen in de wet ‘open normen’ zijn. De SAVE-professional moet de norm die door de overheid gesteld wordt, kunnen onderbouwen op basis van professionele standaarden en expertise. Samen Veilig werkt daarom op basis van specialistische kennis over veiligheid, over jeugdigen en hun ontwikkeling, over opvoeden, over kindermishandeling en huiselijk geweld. Een medewerker van een van de SAVE-partners die tegen ouders zegt ‘ik mag dit doen omdat de wet mij toestemming geeft’, legitimeert zich niet voldoende. Hij moet deze ouders en het netwerk ook kunnen uitleggen op basis van welke kennis en overtuiging hij zo handelt, en waarom hij daarbij onder alle omstandigheden samenwerking zoekt. Dat hoort ook bij de publieke verantwoordelijkheid.

2.4

Eén melding volstaat

De SAVE-werkwijze beschouwt eigen kracht en regie als uitgangspunt, en veiligheid en ontwikkeling als primaire doelen. Dit heeft belangrijke gevolgen voor de visie op de manier waarop de diensten van de SAVE-werkwijze worden aangeboden. In deze en de volgende twee paragrafen werken we die uit. Om te kunnen aansluiten op eigen kracht en regie, en om veiligheid en ontwikkeling als verbindende primaire doelen te gebruiken, moeten de diensten van de SAVE-werkwijze en ook de aansluiting van die diensten op hulp en zorg daarbuiten zoveel mogelijk afgestemd en gestroomlijnd zijn. Kort gezegd: één melding volstaat. De jeugdige of (bij huiselijk geweld) de volwassene kan alleen echt centraal staan, als hij en de mensen om hen heen zo min mogelijk last hebben van overtollige bureaucratische procedures, onnodige wisselingen van betrokken professionals, verschillende of dubbele informatie, et cetera. De visie van de SAVE-werkwijze op deze uitdaging is dat de diensten integraal moeten worden aangeboden. De term ‘integraal’ heeft twee connotaties: integraal als integratie van diensten binnen de jeugdbescherming en bestrijding van huiselijk geweld, en integraal als integratie met andere sectoren in de jeugdzorg en maatschappelijke ondersteuning. •

Integratie van diensten

Vanuit de visie ‘eigen kracht en regie’, en de visie ‘veiligheid en ontwikkeling primaire doelen’ worden de diensten van de SAVE-werkwijze, inclusief de diensten / taken van de Raad voor de Kinderbescherming met een en dezelfde werkwijze uitgevoerd: de SAVE-werkwijze. Dit is mogelijk omdat de diensten binnen de SAVE-werkwijze meer inhoudelijke overeenkomsten hebben dan verschillen: -

Zo vereist bijvoorbeeld een crisis weliswaar een andere aanpak dan een situatie waar meer tijd is voor onderzoek en overleg, maar in beide gevallen kan de SAVE-werkwijze toegepast worden.


26


-

Zo zijn het primair proces en de ketenpartners bij uitvoering van jeugdreclasseringsmaatregelen deels anders dan voor die van andere diensten. Bij nader inzien zijn er echter veel meer overeenkomsten dan verschillen. In beide gevallen gaat het om tekorten in de opgroeien opvoedsituatie. Voor een aanzienlijk deel gaat het om dezelfde jeugdigen. In deze gevallen kan de SAVE-werkwijze toegepast worden.

Telkens gaat het om het professioneel gebruiken van bevoegdheden om namens de samenleving de opgroeien opvoedsituatie van een jeugdige te verbeteren. Vanuit deze visie op integratie van diensten, en beïnvloed door de visie op gebiedsgericht werken (zie § 2.5), kiest Samen Veilig er voor om alle diensten in principe te laten uitvoeren door dezelfde medewerkers in het SAVE-team (op enkele specifieke situaties rond Veilig Thuis na). In de praktijk betekent dit: één melding van een gezin of jeugdige volstaat. Daarna kunnen diensten binnen de SAVE-werkwijze worden gecombineerd, toegevoegd of afgerond. In hoofdstuk 4 staat deze organisatie verder uitgewerkt. •

Integratie van sectoren.

Integraal heeft nog een tweede connotatie. De bestuurlijke transitie van de jeugdzorg en maatschappelijke ondersteuning naar gemeentelijk niveau heeft als doel dat het op dit niveau makkelijker wordt om hulp vanuit verschillende kaders (jeugdzorg, schuldhulpverlening, maatschappelijk werk, etc.) integraal en op elkaar afgestemd aan te bieden. Eén gezin, één plan, één regisseur is een uitgangspunt voor alle zorg voor gezinnen en jeugdigen, niet alleen de jeugdzorg. De SAVE-werkwijze sluit hier volledig op aan. Het belang hiervan is zowel groot voor jeugdigen als bij de bestrijding van huiselijk geweld: Veilig Thuis is daarom ingebed in de jeugdketen, de veiligheidsketen (onder meer in de Veiligheidshuizen) en de volwassenenzorg. Ook in deze bredere keten streeft de SAVE-werkwijze na dat één melding volstaat.

2.5

Gebiedsgericht

Volgens de visie van SAVE zetten SAVE-professionals hun diensten zo kort als mogelijk in, maar zo lang als nodig, én zoveel mogelijk in de eigen omgeving. De SAVE-werkwijze is op deze manier aanvullend op de ‘gewone’ professionele (jeugd)zorg door lokale teams. Als professionele (jeugd)zorg wordt gevraagd, dan bieden lokale teams deze in eerste instantie in en vanuit de eigen leefomgeving van de jeugdige en het gezin. Ook de coördinatie van deze zorg ligt in de buurt, de wijk of het dorp. Een medewerker van het lokale team, buurt- of wijkteam, is de centrale coördinerende professional voor de leden van het gezin. Als deze gewone zorg niet voldoende is, kunnen gezinnen via het lokale team een beroep doen op instanties die op een grotere schaal werken dan de buurt of wijk. Het gaat dan om specialistische hulp of behandeling, bijvoorbeeld een zorgaanbieder of jeugd-GGZ instelling. Het lokale team zal deze en andere ondersteuning op vrijwillige basis outreachend aanbieden. De teams wachten niet af tot ze gevonden worden, maar gaan naar ontmoetingsplekken van jeugdigen en ouders, naar scholen, enzovoorts. Zij beperken zich ook niet tot de vraag die jeugdige of ouders


27


stellen. Vanuit de belangen van jeugdigen en hun recht op veilig opgroeien spreken zij hen ook aan als die belangen in het geding zijn. Als de leden van het gezin deze ondersteuning niet willen, of het daarover onderling niet eens zijn, kan het lokale team wel bemoeienis nodig vinden vanuit het belang van de jeugdige of – bij huiselijk geweld – een volwassene in het gezin. Het lokale team schakelt dan Samen Veilig in, door contact op te nemen met het SAVE-team of met Veilig Thuis. De SAVE-werkwijze is altijd gebiedsgericht: als lokale teams samenwerken met een SAVE-team of met medewerkers van Veilig Thuis, dan gebeurt dit altijd rond het gezin of de jeugdige, en zij doen samen met het gezin en netwerk wat nodig is. in de buurt, en aanvullend op andere specialistische zorg. Bovendien werken de SAVE-teams in een specifiek postcodegebied. Ze zijn uniek verbonden met een aantal lokale teams; daardoor kennen de medewerkers van het lokale team hun collega’s van het SAVE-team goed; dat versterkt de samenwerking.

2.6

Een ‘lerende praktijk’

Een onderdeel van de visie op jeugdbescherming is, dat de praktijk wordt gekenmerkt door onzekerheid, meerduidigheid en ethische vraagstukken. Onder die omstandigheden vereist professioneel werken een systematische reflectie op het handelen van iedere medewerker en een georganiseerde vorm van permanent leren van ervaringen. Het beschermen van jeugdigen en het bestrijden van huiselijk geweld is mensenwerk. De ‘menselijke factor’ is in het werk van de SAVE-professional een onmisbaar element van het professioneel handelen. Dat heeft gevolgen voor de aard van het werk en dus voor de manier waarop in het werk de kwaliteit wordt bewaakt en waarop vernieuwing tot stand komt. Het professioneel handelen in de jeugdbescherming is een combinatie van sociaal werk, rechtstoepassing en gezondheidszorg. Het werk wordt uitgevoerd door professionals namens de overheid of namens een instelling die door de overheid in stand wordt gehouden. De professional gebruikt methoden en technieken uit het sociaal werk en kennis uit de pedagogiek, psychologie en gezondheidszorg en werkt op basis van de wet, het overheidsbeleid en het beleid van de instelling. Het interdisciplinaire karakter maakt het noodzakelijk, dat professionals en leidinggevenden expliciet spreken over deze verschillende invalshoeken, zowel met de leden van het gezin als met collega’s. Onzekerheid is een kenmerk van het werk van de SAVE-professional. Onzekerheid over de feiten is eerder regel dan uitzondering. Heel vaak is er daarnaast onzekerheid of onenigheid over de weging: dit is niet ideaal, maar is het wel ‘goed genoeg’? De toekomst tenslotte is altijd onzeker. De SAVE-professional verzamelt verhalen en feiten over de opgroeien opvoedsituatie. De verhalen van alle betrokkenen vormen de belangrijkste bron van informatie voor de SAVE-professional. Een verhaal is in dit verband een geheel van feiten, beleving, interpretatie en verklaring, waarmee iedere betrokkene voor zichzelf en voor anderen de gebeurtenissen en de situatie definieert. Er zijn oneindig veel verhalen mogelijk over dezelfde situatie en doorgaans verschillen de verhalen van de betrokkenen. Het is de taak van de SAVE-professional om deze verhalen een plaats te geven en na te gaan welke relevante feiten hieruit kunnen worden geobjectiveerd. Dat wil zeggen: losgemaakt van het verhaal van een betrokkene en bevestigd door de anderen of door andere bronnen, bij voorbeeld een medisch onderzoek, een strafrechtelijke veroordeling, etc.


28


Deze kenmerken van jeugdbescherming maken een ‘lerende praktijk’ noodzakelijk. Er bestaat geen vaste instructie voor het handelen van de professional in alle mogelijk denkbare gevallen. Er moet ‘inductief’ gewerkt worden: vanuit het specifieke geval naar de theorie en de wettelijke normen. De professionele werkwijze ontwikkelt zich door systematische reflectie op de praktijk. In het leerproces van de professionals staat reflectie op het eigen handelen in actuele praktijksituaties centraal. Dit gebeurt in het team, intercollegiaal overleg, intervisie, de werkbegeleiding en in Methodische Leerbijeenkomsten. Door op een systematische wijze het handelen van de professionals te vergelijken met de SAVE-werkwijze, leren de professionals en wordt de werkwijze verrijkt (Chapman & Field, 2007; Vogelvang & Vermeiden, 2008). De uitvoering van jeugdbescherming en de bestrijding van huiselijk geweld is een professionele interventiepraktijk van Samen Veilig. De term ‘interventie’ geeft aan, dat Samen Veilig zich als professionele instantie namens de overheid bemoeit met de leefwereld van de jeugdige en zijn ouders. De uitvoering van deze interventie wordt op drie dimensies gekenmerkt door een hoge mate van onzekerheid en door voortdurende verandering: -

De betrokken mensen hebben hun eigen verhaal,

-

de feiten zijn vrijwel nooit volledig bekend en onomstreden, en

-

de normen in de maatschappij verschuiven, evenals de wettelijke normen.

Dit maakt een ‘lerende praktijk’ noodzakelijk. De SAVE-professional moet ‘inductief’ werken: vanuit de specifieke gegevens van de opvoeden opgroeisituatie naar de kennis vanuit de gedragswetenschappen en naar de wettelijke normen. Dat kan alleen bij een individuele, professionele ontwikkeling door systematische reflectie op de praktijk. Daarom staat bij de interventies van de SAVE-werkwijze reflectie op het eigen handelen in actuele praktijksituaties centraal. Dit gebeurt in het team, bij intercollegiaal overleg, bij intervisie en werkbegeleiding en in Methodische Leerbijeenkomsten. Deze bijeenkomsten kunnen ook worden ingezet voor een analyse van kritische beroeps situaties met de samenwerkingspartners.


29


3

Wet- en regelgeving voor de SAVE-werkwijze

In dit hoofdstuk bespreken we de weten regelgeving die in algemene zin van toepassing is op de SAVE-werkwijze. In de handleidingen voor de verschillende diensten wordt dieper ingegaan op de meer specifieke relevante weten regelgeving. 3.1.1

IVRK

Kinderen moeten veilig, gezond en waardig op kunnen groeien, zo is vastgelegd in het Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind (IVRK) (Verenigde Naties, 1989). Het IVRK is een door Nederland geratificeerd verdrag. Dit betekent dat het gelding heeft in onze nationale weten regelgeving, het verdrag maakt onderdeel uit van de Nederlandse rechtsorde op basis van de Goedkeuringswet bij het IVRK (1994). Het Verdrag trad voor Nederland in werking op 8 maart 1995. Het IVRK bevat 54 artikelen waarin de rechten van kinderen / jeugdigen worden beschreven, die onder te verdelen zijn in verzorging, bescherming en informatie en op het uiten van een mening. Denk bijvoorbeeld aan het recht op onderwijs, gezondheidszorg, en een veilige plek om te wonen en te spelen. Maar ook aan bescherming van jeugdigen tegen mishandeling, kinderarbeid, de gevolgen van oorlog en seksuele uitbuiting. Daarnaast mogen jeugdigen gehoord worden over zaken die hen aangaan, ze hebben onder meer recht op een eigen mening en een eigen godsdienst en mogen zij gebruikmaken van verschillende informatiebronnen. Het verdrag omvat kortom alle terreinen waarop het leven van een jeugdige zich afspeelt. Op deze rechten mogen zij in de Nederlandse samenleving rekenen, en zij mogen zich bij de rechter op het IVRK beroepen als deze rechten niet worden toegekend of worden geschonden. Ook ouders/opvoeders en de overheid mogen zich op het IVRK beroepen. Veel artikelen zijn ‘vertaald’ naar Nederlandse wetgeving. Bijvoorbeeld: In april 2007 is in artikel 247 van het Burgerlijk Wetboek een bepaling toegevoegd die gebruik van lichamelijk of geestelijk geweld of enige andere vorm van vernedering tegen kinderen in de opvoeding afkeurt. De preambule (voorwoord) van het IVRK benadrukt dat het kind “voor de volledige en harmonische ontplooiing van zijn persoonlijkheid, dient op te groeien in een gezinsomgeving, in een sfeer van geluk, liefde en begrip”, dat het kind recht heeft op bijzondere zorg en bijstand en dat binnen het gezin waartoe het behoort, “de nodige bescherming en bijstand dient te worden verleend opdat het zijn verantwoordelijkheid binnen de gemeenschap volledig kan dragen”. Op basis van het IVRK heeft een kind recht op een verscheidenheid aan voorzieningen, faciliteiten en voorwaarden die nodig zijn voor een gezonde ontwikkeling en gezondheid. Dat vraagt om een samenhangend jeugdbeleid dat de gezondheid en ontwikkeling van het kind bevordert en zorgt voor een stimulerende leefomgeving. Voor de SAVE-werkwijze betekent het IVRK dat de SAVE-professional zijn handelen kan legitimeren op het belang van het kind. Artikel 3 stelt: Bij alle maatregelen betreffende kinderen, ongeacht of deze worden genomen door openbare of particuliere instellingen voor maatschappelijk welzijn of door rechterlijke instanties, bestuurlijke autoriteiten of wetgevende lichamen, vormen de belangen van het kind de eerste overweging.


30


Het IVRK stelt ook, dat de overheid zich moet inspannen om de rechten van jeugdige te verwezenlijken (Artikel 4: De Staten die partij zijn, nemen alle passende wettelijke, bestuurlijke en andere maatregelen om de in dit Verdrag erkende rechten te verwezenlijken.) Voor de specifieke rechten rond het voorkomen van kindermishandeling is dit uitgewerkt in artikel 19: 19.1 De Staten die partij zijn, nemen alle passende wettelijke en bestuurlijke maatregelen en maatregelen op sociaal en opvoedkundig gebied om het kind te beschermen tegen alle vormen van lichamelijk of geestelijk geweld, letsel of misbruik, lichamelijke of geestelijke verwaarlozing of nalatige behandeling, mishandeling of exploitatie, met inbegrip van seksueel misbruik, terwijl het kind onder de hoede is van de ouder(s), wettige voogd(en) of iemand anders die de zorg voor het kind heeft. 19.2 Deze maatregelen ter bescherming dienen, indien van toepassing, doeltreffende procedures te omvatten voor de invoering van sociale programma’s om te voorzien in de nodige ondersteuning van het kind en van degenen die de zorg voor het kind hebben, alsmede procedures voor andere vormen van voorkoming van en voor opsporing, melding, verwijzing, onderzoek, behandeling en follow-up van gevallen van kindermishandeling zoals hierboven beschreven, en, indien van toepassing, voor inschakeling van rechterlijke instanties.

We zien in artikel 19, dat de noodzaak en het bestaan van Samen Veilig als organisatie is vastgelegd in internationale wetgeving. Bij de uitvoering van de SAVE-werkwijze kan de SAVE-professional zich beroepen op het aanspreken van de verantwoordelijkheid en eigen kracht en regie van de ouders en hun netwerk, op basis van Artikel 18: 18.1 De Staten die partij zijn, doen alles wat in hun vermogen ligt om de erkenning te verzekeren van het beginsel dat beide ouders de gezamenlijke verantwoordelijkheid dragen voor de opvoeding en de ontwikkeling van het kind. Ouders of, al naar gelang het geval, wettige voogden, hebben de eerste verantwoordelijkheid voor de opvoeding en de ontwikkeling van het kind. Het belang van het kind is hun allereerste zorg. 18.2 Om de toepassing van de in dit Verdrag genoemde rechten te waarborgen en te bevorderen, verlenen de Staten die partij zijn passende bijstand aan ouders en wettige voogden bij de uitoefening van hun verantwoordelijkheden die de opvoeding van het kind betreffen, en waarborgen zij de ontwikkeling van instellingen, voorzieningen en diensten voor kinderzorg.

Andere artikelen van belang voor de SAVE-werkwijze, zijn: 5. De rol van ouders bij de begeleiding en ontwikkeling van het kind 9. Scheiding van het kind van de ouders 12. De mening van het kind 16. Bescherming van privacy 17. Toegang tot informatie 25. Regelmatige evaluatie bij uithuisplaatsing 28. Onderwijs 34. Seksuele exploitatie 40. Toepassing van het kinderstrafrecht

Het laatste artikel 40 is van belang voor de uitvoering van maatregelen jeugdreclassering:


31


De Staten die partij zijn, erkennen het recht van ieder kind dat wordt verdacht van, vervolgd wegens of veroordeeld terzake van het begaan van een strafbaar feit, op een wijze van behandeling die geen afbreuk doet aan het gevoel van waardigheid en eigenwaarde van het kind, die de eerbied van het kind voor de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden van anderen vergroot, en waarbij rekening wordt gehouden met de leeftijd van het kind en van de aanvaarding door het kind van een opbouwende rol in de samenleving.

Artikel 40 benadrukt dat elke jeugdige die een strafbaar feit begaat, recht heeft op een behandeling die verenigbaar is met de eigenwaarde van de jeugdige, waarbij rekening wordt gehouden met de leeftijd en waarbij de volledige herintegratie in de samenleving het doel is. Iedere jeugdige heeft bovendien recht op basisgaranties en kan beroep doen op juridische of andere bijstand voor zijn of haar verdediging. Juridische procedures en het plaatsen van jeugdige in instellingen moeten zoveel mogelijk vermeden worden.

3.2

Jeugdwet

Transitie De Jeugdwet regelt de bestuurlijke en financiële decentralisatie van alle ondersteuning, hulp en zorg bij opgroeien en opvoeden naar gemeenten. De gemeenten zijn per 1 januari 2015 verantwoordelijk voor het leveren van alle jeugdhulp, inclusief jeugdbescherming / jeugdreclassering. De hoofdgedachte achter deze decentralisatie is dat gemeenten een regierol kunnen vervullen waar het jeugdhulp betreft en dat dit de kwaliteit van de jeugdhulp door maatwerk zal verbeteren. De verwachting is dat gemeenten door intensivering van de preventie en ambulante jeugdhulp (die zich tot nu onvoldoende heeft ontwikkeld) complexere (en duurdere) hulp kunnen voorkomen. In samenhang met deze decentralisatie wordt een omslag gemaakt van een stelsel gebaseerd op een wettelijk recht op zorg (aanspraak) naar een stelsel op basis van een voorzieningenplicht voor gemeenten (voorziening), op een wijze zoals eerder is gebeurd bij de Wet maatschappelijke ondersteuning (WMO). Het wettelijke recht op jeugdzorg en individuele aanspraken op jeugdzorg worden hierbij vervangen door een voorzieningenplicht waarvan de aard en omvang in beginsel door de gemeente worden bepaald (maatwerk). Om aan deze plicht te kunnen voldoen moeten gemeenten beschikken over beleidsplan en een verordening. De achtergrond van deze stelselwijziging, decentralisatie of transitie is: gemeenten kunnen de zorg dichter bij de inwoners organiseren, maar ook eenvoudiger en goedkoper. In de Jeugdwet staan de taken van gemeenten opgesomd. Zij moeten onder andere zorgen voor: 

Jeugdhulpaanbieders van goede kwaliteit;



Een beleidsplan voor preventie, ondersteuning, hulp en zorg;



Voorzieningen op het gebied van jeugdhulp (jeugdhulpplicht);



Jeugdbeschermingsmaatregelen en jeugdreclassering;



Maatregelen ter voorkoming van kindermishandeling;



De samenwerking met andere sectoren zoals zorg, onderwijs, politie en justitie;



Vertrouwenspersonen voor jeugdigen, hun ouders / pleegouders die te maken krijgen met jeugdhulpverleners.


32


Op grond de Jeugdwet wordt bovenlokaal samengewerkt in het organiseren van het nieuwe meldpunt huiselijk geweld en kindermishandeling: Veilig Thuis. Veilig Thuis is onderdeel van Samen Veilig Midden-Nederland. Voor deze constructie is niet overal in Nederland gekozen. Door de samenvoeging biedt Samen Veilig een integraal aanbod voor jeugdbescherming en de bestrijding van huiselijk geweld. De gevolgen van de transitie voor Samen Veilig zijn groot in zowel aantal als impact. Het voormalige bureau jeugdzorg verliest de functie Toegang en richt zich uitsluitend op integrale jeugdbescherming. Daarbij kan wel in een vrijwillig (drang)kader worden gewerkt. Voor het kunnen sluiten van een overeenkomst met gemeenten is een certificeringstraject doorlopen. Hiervoor is door de overheid een Normenkader opgesteld, waaraan te certificeren instellingen moeten voldoen. Categorieën hierin zijn: professionaliteit, methoden en interventies, organisatie, en ketensamenwerking. Voor overleg met de gemeenten zijn samenwerkingsprotocollen ingericht. Transformatie “Ieder mens kan pas groeien en bloeien als het een veilige omgeving heeft om op te groeien en al spelend, lerend en werkend een sociaal netwerk op kan bouwen en daarmee een goede basis kan leggen voor een zelfstandig leven”, zo begint paragraaf 1 van het algemeen deel van de Memorie van Toelichting van de Jeugdwet, waarin de visie op de stelselwijziging uiteen wordt gezet. In de visie van de overheid op de stelselwijziging moet er een cultuuromslag plaats te vinden in de wijze waarop tot nu toe tegen de zorg wordt aangekeken. De overheid wil een pedagogische civil society bevorderen: “waarin ieder kind een veilige omgeving om zich heen heeft, waarin de school, de naschoolse opvang, de sportclub en de buurt een belangrijke rol spelen. De overheid wil investeren in een positieve opvoeding, talentontwikkeling en een succesvolle schoolloopbaan en onderkent dat hulp en zorg nodig blijft voor jeugdigen en hun ouders. Die hulp moet snel en goed toegankelijk zijn, van goede kwaliteit zijn, en er op gericht zijn dat ouders zoveel mogelijk de regie in handen houden.” Een aantal doelen van de Jeugdwet is daarom inhoudelijk van aard. Zij vallen onder de transformatie van de jeugdzorg: 

Gebruik maken van eigen kracht en regie van jeugdigen, ouders en hun sociale netwerk. De Jeugdwet benadrukt dat zij de regie blijven houden over hun leven, en dat ze samen met hun eigen omgeving en professionele hulpverleners naar oplossingen zoeken;



Minder snel medicijnen voorschrijven en de zorgvraag terugbrengen;



Eerder (jeugd)hulp bieden op maat voor kwetsbare kinderen; De aanpak is gericht op preventie en vroege signalering van opvoedproblemen.



Samenhangende hulp voor gezinnen: 1 gezin, 1 plan, 1 regisseur;



Meer ruimte voor jeugdprofessionals en vermindering van regeldruk bij hun werk.

Parallel aan de stelselwijziging Jeugdzorg is een traject ingezet om de jeugdzorg verder te professionaliseren door meer beroepen in de jeugdzorg dan nu het geval is onder registratie (“verantwoorde werktoedeling”) en tuchtrecht te brengen. De Jeugdwet voorziet in een kwaliteitsregister voor jeugdzorgprofessionals.


33


De transformatiegedachte heeft geleid tot organisatieverandering van Samen Veilig. Er zijn gebiedsgerichte SAVE-teams gekomen waarin medewerkers van voorheen gescheiden werksoorten zijn samengebracht; deze medewerkers zijn geregistreerd volgens het Normenkader. Ze zijn in principe in staat alle diensten van de SAVE-werkwijze uit te voeren. SAVE-teams opereren in de buurten en wijken, dicht bij de gezinnen en de lokale teams die de eerste, vooral preventieve zorg bieden. Een resultaat van de Jeugdwet ligt ook voor u: Om recht te doen aan de eigen kracht en regie en een integraal aanbod, is deze basishandleiding geschreven.

3.3

Herziening van de kinderbeschermingsmaatregelen

Het gaat hier om aanpassingen van het Burgerlijk Wetboek per 1 januari 2015, die essentiële gevolgen hebben voor de uitvoering van kinderbeschermingsmaatregelen door Samen Veilig. De Jeugdwet regelt de transitie en inhoudelijke transformatie, en geeft Samen Veilig een organisatiefundament en een algemene visie. De verbetering en herziening van kinderbeschermingsmaatregelen gaan veel verder, zij zijn geen veranderingen in de organisatie (zoals in de Jeugdwet) maar in de uitvoering van het jeugdrecht: het zijn precies geformuleerde veranderingen en toevoegingen in wetteksten die de overheid (inclusief Samen Veilig) als ijkpunt / toetssteen moet gebruiken bij het overwegen, uitspreken, verlengen of stoppen van een kinderbeschermingsmaatregel. In de wet herziening van kinderbeschermingsmaatregelen worden de doelen bij ondertoezichtstelling (ots) duidelijker geformuleerd en de taken van de gecertificeerde instelling, de Raad voor de Kinderbescherming en de kinderrechter duidelijker afgebakend. De positie van de feitelijke verzorger wordt versterkt en een gedeelte van het gezag bij uithuisplaatsing kan bij de gecertificeerde instelling gelegd worden. De verbetering betekent: 

Een nieuwe rechtsgrond voor de ondertoezichtstelling en voor voogdij, met als criterium: perspectief op verbetering. Voor ondertoezichtstelling moet een jeugdige zodanig opgroeien dat zijn ontwikkeling ernstig wordt bedreigd en de noodzakelijke zorg niet of onvoldoende wordt geaccepteerd. Nieuw is daarbij de voorwaarde dat de verwachting gerechtvaardigd moet zijn dat ouders binnen een voor de jeugdige aanvaardbaar te achten termijn de verantwoordelijkheid voor de verzorging en opvoeding in staat zijn te dragen. Deze voorwaarde dwingt de kinderrechter af te wegen of in plaats van de ondertoezichtstelling de gezagsbeëindiging de meest passende maatregel is.



De kinderrechter heeft nu de bevoegdheid om ambtshalve eveneens de andere jeugdigen in een gezin onder toezicht te stellen als een verzoek tot ondertoezichtstelling niet alle kinderen in een gezin betreft. Voorwaarde is uiteraard wel dat is voldaan aan de gronden voor ondertoezichtstelling.



Verder kan de kinderrechter bij de verlening van een machtiging uithuisplaatsing op verzoek bepalen dat het gezag van ouders gedeeltelijk door gezinsvoogd wordt uitgeoefend, wat betreft aanmelding op school, toestemming voor medische behandeling of aanvraag van een verblijfsvergunning.



In de beschikking waarin de ots wordt uitgesproken (evt. verlengd) worden bedreigingen opgenomen.



Uitgangspunt is dat er een familiegroepsplan gemaakt wordt.


34


De herziening is een aanpassing van de gebruikte terminologie die noodzakelijk werd bij het in werking treden van het wetsvoorstel herziening kinderbeschermingsmaatregelen. 

Met de herziening is het verschil tussen ontzetting en ontheffing van het gezag komen te vervallen en is dit vervangen door een “gezagsbeëindigende maatregel”. Voor deze maatregel is instemming van de ouders niet vereist. Wanneer het bij aanvang van het kinderbeschermingstraject al duidelijk is dat de ouders hun opvoedingsverantwoordelijkheid niet binnen een aanvaardbare termijn waarmaken (bijvoorbeeld als de ouders al jarenlang aan drugs verslaafd zijn), kan direct de gezagsbeëindigende maatregel worden getroffen.



Ook is een geschillenregeling toegevoegd.



Een andere wijziging is de verbetering van de rechtspositie van de pleegouders. Een pleegkind dat langer dan een jaar bij zijn pleegouders woont, mag niet door de gecertificeerde instelling uit het pleeggezin worden weggehaald zonder voorafgaande toestemming van de kinderrechter.

3.4

Wetboeken van Strafrecht en Strafvordering

Het jeugdstrafrecht is gebaseerd op het strafrecht voor volwassenen. Daardoor zijn algemene, strafrechtelijke normen en beginselen ook van toepassing op jeugdige die een misdrijf plegen, zoals het legaliteitsbeginsel (geen wetgeving met terugwerkende kracht, alleen de wetsbepalingen die nu gelden zijn van toepassing), de onschuldpresumptie (de jeugdige wordt voor onschuldig gehouden tot het tegendeel is bewezen) en het proportionaliteitsbeginsel (een opgelegde sanctie of straf moet proportioneel moet zijn aan, in verhouding moet staan tot, de begane overtreding of het misdrijf). Ook worden hierdoor met het jeugdsanctiestelsel dezelfde strafdoelen nagestreefd als bij volwassenen, zoals vergelding, generale en speciale preventie en resocialisatie. Maar het jeugdstrafrecht onderscheidt zich van het volwassenenstrafrecht door een uitdrukkelijk pedagogisch karakter, wat inhoudt dat het naast straffende elementen vooral ook opvoedkundige aspecten kent en daarmee een belangrijke pedagogische doelstelling heeft. Als een jeugdige in aanraking komt met politie en justitie, dwingt de pedagogische component van het jeugdstrafrecht ertoe dat de strafrechtelijke interventie in dienst staat van de opvoeding van de jeugdige. Dit is vastgelegd in bijzondere bepalingen, neergelegd in de artikelen 77d t/m 77gg Sr. Deze bepalingen zijn in beginsel van toepassing op jeugdigen die tijdens het plegen van het delict 12 tot 18 jaar oud zijn (met de komst van het adolescentenstrafrecht is deze grens verschoven naar 23 jaar). De pedagogische doelstelling van het jeugdstrafrecht heeft er toe geleid dat er veel aandacht is voor vormen van buitengerechtelijke afdoening, op het niveau van de politie (HALT – Het ALTernatief) en het Openbaar Ministerie (transactie volgens het ‘officiersmodel’), voordat het besluit genomen wordt de jeugdige te berechten. Ook hebben de strafrechtelijke procedure en het sanctiepakket in jeugdstrafzaken bijzondere kenmerken. Berechting vindt plaats bij de jeugdrechter, achter gesloten deuren en met bijzondere aandacht voor persoonlijke omstandigheden. Het jeugdsanctiepakket bestaat uit specifieke jeugdsancties met eigen, algemene (niet gespecificeerd per delict zoals in het strafrecht voor volwassenen) strafmaxima. Straffen en maatregelen worden ten uitvoer gelegd in speciale justitiële jeugdinrichtingen of met behulp van bijzondere professionals: de jeugdreclassering van de gecertificeerde instelling en de Raad voor de Kinderbescherming, die ruimte bieden voor op jeugdigen toegesneden programma’s. Als de officier van justitie of kinderrechter een maatregel voor


35


jeugdreclassering oplegt, wordt het toezicht en de begeleiding bij de naleving van de bijzondere voorwaarden opgedragen aan Samen Veilig. We zien voor jeugdigen die delicten plegen steeds meer individueel maatwerk, met een sterke nadruk op de problematiek en achtergrond van de jongere en op de vraag wat in casu de meest effectieve afdoening is. Daarbij wordt door de wetgever steeds meer ruimte en vrijheid gelaten aan de praktijk. Het is hierbij aan de rechter om dit maatwerk via de sanctietoemeting te leveren en hierbij de proportionaliteit te bewaken. Voor Samen Veilig betekent bovenstaande dat de uitvoering van maatregelen jeugdreclassering primair een pedagogische opgave is, waarbij de ouders/opvoeders zeker moeten worden betrokken. Ook betekent het, dat jeugdigen die een maatregel jeugdreclassering opgelegd krijgen, aan de ‘zware kant’ van de doelgroep zitten: lichtere alternatieve sancties hebben niet gewerkt of worden niet overwogen.

3.5

Veilig Thuis: Wmo2015 en Handelingsprotocol

De Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo2015) maakt gemeenten vanaf 2015 verantwoordelijk voor de ondersteuning van mensen die niet op eigen kracht en regie zelfredzaam zijn. Het gaat daarbij ook om de bestrijding van huiselijk geweld en de eventuele opvang die daarbij nodig is voor volwassenen en jeugdigen. In de Wmo2015 is bepaald dat de Advies en Meldpunten Kindermishandeling en de Steunpunten Huiselijk Geweld worden samengevoegd: Art 4.1.1 Wmo2015 legt het college van B&W de plicht op om “een AMHK” (nu: Veilig thuis) in te richten. Als dat voor een doeltreffende taakuitvoering nodig is werken de colleges van B&W van een aantal gemeenten hierin samen. Om de wettelijke taken uit te voeren biedt de Wmo2015 Veilig Thuis de specifieke bevoegdheid om zonder toestemming van de betrokkene(n) persoonsgegevens te verwerken. Dit geldt niet bij de taak Advies. Dit is een zeer ruime bevoegdheid voor Veilig Thuis, maar deze bevoegdheid is beperkt tot zover noodzakelijk voor de taken van Veilig Thuis. De wetgever vraagt van Veilig Thuis om in iedere casus op maat te beoordelen wie van de melding op de hoogte moet worden gesteld en met wie overleg moet worden gevoerd. Het Handelingsprotocol (waarover hieronder meer) stelt echter: “De ruime - en voor betrokkenen ook ingrijpende - bevoegdheid van Veilig Thuis om hun persoonsgegevens te mogen verwerken zonder hun toestemming koppelt de wetgever aan de plicht van Veilig Thuis om open te zijn in de richting van betrokkenen over de melding en over alle stappen die daarna worden gezet. Uitgangspunt is daarbij dat Veilig Thuis eerst in gesprek gaat met betrokkenen (…). Het uitstellen van het informeren van betrokkenen, dit wil zeggen de melding eerst met anderen bespreken voordat Veilig Thuis in gesprek gaat met betrokkenen, is alleen bij wijze van uitzondering mogelijk, namelijk: ‘Als dit voor (het beoordelen van) de veiligheid van (een of meer leden van) betrokkenen, voor de veiligheid van medewerkers van Veilig Thuis of de veiligheid van anderen noodzakelijk is’. Het model Handelingsprotocol Veilig Thuis, ontwikkeld in 2014, is een is een product van het VNGondersteuningsprogramma AMHK, in samenwerking met het werkveld. Het is een model, omdat elke gemeente die de regie heeft over een Veilig Thuis instelling volgens de Wmo een dergelijk protocol


36


moet hebben, maar zelf kan bepalen hoe dit er uit ziet. De VNG heeft daarom als service dit model ontwikkeld. Gebruik van dit specifieke model is niet in de wet vastgelegd. Samen Veilig heeft voor dit model gekozen. Het model biedt een gedetailleerde uitwerking van de taken en bevoegdheden van Veilig Thuis en is daarom voor Samen Veilig het uitgangspunt voor de handleiding Consult, Aannemen Melding en Onderzoek van de SAVE-werkwijze (dit zijn voor Veilig Thuis de drie hoofdtaken, met als aanvullende taken triage, inzetten vervolgtrajecten, informeren van melder en netwerk, en dossiervorming). De specifieke taken en bevoegdheden van Veilig Thuis worden ondersteund door de visie en uitgangspunten van de SAVE-werkwijze. Eigen kracht en regie, en veiligheid en ontwikkeling als primaire doelen staan ook in het model van de VNG voorop. Soms is daarbij noodzakelijk dat de veiligheid van een jeugdige of volwassene heel precair is, en met extreme voorzichtigheid moet worden beschermd. De Wmo2015 maakt dit voor Veilig Thuis mogelijk.

3.6

Wet verplichte meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling

Op 1 juli 2013 is de Wet verplichte meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling in werking getreden. De wet bepaalt dat organisaties en zelfstandige beroepsbeoefenaren in de sectoren onderwijs, gezondheidszorg, kinderopvang, maatschappelijke ondersteuning, jeugdhulp en justitie een meldcode moeten hebben én het gebruik ervan moeten bevorderen. De meldcode is een stappenplan waarin staat hoe de professional moet omgaan met het signaleren en melden van huiselijk geweld en kindermishandeling. In een meldcode moeten in ieder geval de volgende 5 stappen staan: 

Stap 1: In kaart brengen van signalen.



Stap 2: Overleggen met een collega. En eventueel raadplegen van Veilig Thuis

10

of een

deskundige op het gebied van letselduiding. 

Stap 3: Gesprek met de betrokkene(n).



Stap 4: Wegen van het huiselijk geweld of de kindermishandeling, en bij twijfel altijd Veilig Thuis raadplegen.



Stap 5: Beslissen over zelf hulp organiseren of melden.

De wet is ook van toepassing op Samen Veilig. Alle SAVE-professionals worden geacht de meldcode te kennen en ernaar te handelen. De stappen in de meldcode komen goed overeen met de stappen in het analysemodel van de SAVE-werkwijze, de viervensters.

3.7

Wet tijdelijk huisverbod

Sinds 1 januari 2009 bestaat de 'Wet tijdelijk huisverbod' voor preventie en aanpak van huiselijk geweld. Die wet houdt in dat de burgemeester een huisverbod kan opleggen aan een pleger van huiselijk geweld van (in beginsel) tien dagen. Deze mag dan gedurende deze periode zijn woning niet meer in mag en in die periode ook geen contact mag opnemen met de personen ten aanzien van wie het verbod om contact op te nemen geldt.

10

Hier heeft Veilig Thuis dubbele positie. Ze is gehouden aan de meldcode en wordt genoemd in de meldcode.


37


De tien dagen zijn bedoeld als afkoelingsperiode én een periode waarin hulp in gang gezet moet worden voor het hele gezin. Als de dreiging van het gevaar of ernstig vermoeden daarvan zich voortzet kan het huisverbod verlengd worden tot maximaal vier weken. Het huisverbod kan ook worden opgelegd in situaties van (dreigende) kindermishandeling. Indien het gaat om huisverbod wegens kindermishandeling of een ernstig vermoeden daarvan, neemt de burgemeester contact op met Veilig Thuis voor overleg over zijn voornemen om een huisverbod op te leggen. Als hij een tijdelijk huisverbod heeft opgelegd deelt hij dit direct mee aan Veilig Thuis. Indien Samen Veilig na een melding van huiselijk geweld wordt ingeroepen, en er is een tijdelijk huisverbod van kracht, krijgt de SAVE-werkwijze een zeer specifieke invulling.

3.8

Wet voorwaardelijke sancties

Naast de ‘Wet tijdelijk huisverbod’ geeft de 'Wet voorwaardelijke sancties' mogelijkheden om huiselijk geweld aan te pakken. Volgens de 'Wet voorwaardelijke sancties' die op 1 april 2012 in werking is getreden, kunnen in het vonnis zorgvoorwaarden worden opgenomen, zoals klinische behandeling, ambulante behandeling en begeleid wonen en gedragsbeïnvloedende voorwaarden, zoals deelname aan een gedragsinterventie. Indien de pleger zich niet houdt aan de voorwaarden kunnen het Openbaar Ministerie en de reclassering snel ingrijpen, de pleger laten aanhouden en in (voorlopige) hechtenis laten nemen in afwachting van het proces.

3.9

Het bewaren en uitwisselen van persoonsgegevens

Burgers hebben het recht te weten waarom en hoe een organisatie de persoonsgegevens gebruikt. Dat geldt ook voor Samen Veilig. Samen Veilig heeft te maken met verschillende wetten die het bewaren van persoonsgegevens regelen. Het uitwisselen van persoonsgegevens door Samen Veilig met lokale teams en andere jeugdzorgaanbieders, en de uitwisseling van gegevens met de gemeenten is gebonden aan wettelijke regels. De Nederlandse Wet bescherming persoonsgegevens (Wbp) is in 2001 ingevoerd. De Wbp is een gevolg van Europese wetgeving en adviezen van de Raad van Europa uit 1995 voor de “bescherming van natuurlijke personen in verband met de verwerking van persoonsgegevens en betreffende het vrije verkeer van die gegevens”. Bij het gebruiken van persoonsgegevens bij de toepassing van de SAVE-werkwijze moet Samen Veilig aan de volgende eisen van de Wet bescherming persoonsgegevens (Wbp) voldoen. Samen Veilig: 

mag persoonsgegevens alleen verzamelen en verwerken als daar een goede reden voor is. Of als de betrokken burger toestemming heeft gegeven voor het gebruik van de gegevens;



mag niet meer gegevens verwerken dan strikt nodig is voor het uiteindelijke doel;



mag de gegevens niet gebruiken voor andere doelen dan waarvoor ze zijn verzameld;



moet de betrokken burger laten weten wat de organisatie met de gegevens gaat doen;



mag de gegevens niet langer bewaren dan nodig is;



moet passende technische en organisatorische maatregelen treffen om de gegevens te beschermen;



moet in veel gevallen de registratie van persoonsgegevens melden.


38


3.10 Beroepscode Sinds 1 september 2012 beschikken professionals in de jeugdzorg over een eigen beroepscode. De Beroepscode voor de Jeugdzorgwerker is ontwikkeld door de Nederlandse Vereniging van Maatschappelijk Werkers en beschrijft de beroepsnormen die voor professionals in de jeugdzorg gelden. Bij moeilijke vragen en dilemma’s dient de code als leidraad voor het professionele handelen en als toetssteen voor de eigen oordeelsvorming. Ook kan de code worden gebruikt bij intervisie en bij intercollegiaal overleg. De code staat naast weten regelgeving, richtlijnen en eventuele kaders van de organisatie waarbinnen professionals werken. De beroepscode, samen met de Richtlijnen en het professioneel statuut, bevat algemene aanwijzingen voor het handelen en samenwerken met de jeugdige, de ouders/opvoeders, de eigen organisatie en collega’s.

3.11 Tuchtrecht De Stichting Kwaliteitsregister Jeugd (SKJ) heeft in 2014 een eigen tuchtreglement ontwikkeld. Alle professionals die geregistreerd zijn bij BAMw (ondergebracht bij SKJ) onderwerpen zich aan de beroepscode en moeten zich houden aan de regels van de voor hen geldende professionele standaard. Als het College van Toezicht op een klacht oordeelt dat een jeugdzorgwerker niet conform de beroepswaarden, zoals neergelegd in de beroepscode heeft gehandeld, kan het College de tuchtklacht gegrond verklaren en een maatregel opleggen: een waarschuwing, berisping, (voorwaardelijke) schorsing voor maximaal 1 jaar uit het kwaliteitsregister of doorhaling van de inschrijving in het kwaliteitsregister. Iedereen vanaf 16 jaar die betrokken is bij het handelen of nalaten van een jeugdprofessional en daar een rechtstreeks belang bij heeft mag een klacht (klaagschrift) indienen bij het College van Toezicht. Ook de Inspectie Jeugdzorg kan een klacht indienen. In het tuchtreglement wordt de gehele verdere procedure in detail beschreven. De uitspraak van het College kan openbaar worden gemaakt, als er een berisping, (voorwaardelijke) schorsing van de registratie of doorhaling van de registratie is opgelegd. Namen, woonplaats e.d. van betrokkenen worden weggelaten met uitzondering van gegevens van beklaagde (de jeugdzorgprofessional). Er is de mogelijkheid om na het besluit in beroep te gaan. Tuchtrecht is vanaf 2015 nieuw voor de jeugdzorgprofessional. De beroepscode, Richtlijnen en het professioneel statuut beschermt de jeugdige, zijn ouders/opvoeders en het netwerk, maar ook samenwerkingspartners, beroepsgenoten en werkgevers tegen ondeskundig en onzorgvuldig handelen door een medewerker SAVE. Werken met de beroepscode, Richtlijnen en het professioneel statuut borgt dat het voor de medewerker SAVE mogelijk is om transparant te werken; het geeft de medewerker SAVE de kans om toe te lichten welke keuzes er in de relatie met de jeugdige en ouders/opvoeders en anderen zijn gemaakt. Doel van het tuchtrecht is leren van de toets aan de beroepscode door de betreffende medewerker en de hele beroepsgroep. Hiermee wordt ook preventie van normoverschrijdend gedrag beoogd.


39


4

De organisatie van de SAVE-werkwijze

4.1

Inleiding

In de visie van de SAVE-werkwijze op jeugdbescherming en de bestrijding van huiselijk geweld staan centraal: ‘eigen kracht en regie’, en ‘veiligheid en ontwikkeling zijn primaire doelen’. In hoofdstuk 2 is besproken hoe deze inhoudelijke visie leidt tot een visie van de SAVE-partners op het inrichten van de organisatie en de onderlinge samenwerking. Om de diensten van de SAVE-werkwijze zo krachtig mogelijk aan te kunnen bieden, is deze visie: één melding volstaat (integrale werkwijze), gebiedsgericht werken en een ‘lerende praktijk’. In dit hoofdstuk werken we uit wat dit concreet voor de organisatie van de SAVE-werkwijze betekent.

4.2

De organisatie van Samen Veilig

Samen Veilig bestaat uit SAVE-teams en Veilig Thuis. Veilig Thuis is een overkoepelende afdeling, die zich richt op het gehele (Utrechtse) werkgebied. De inzet van de lokale teams en de SAVE-teams zijn voorliggend op de inzet van Veilig Thuis. De inzet van Veilig Thuis is per definitie kortdurend van aard. Samen Veilig kiest voor deze organisatievorm omdat deze zo veel mogelijk voldoet aan de visie op jeugdbescherming en bestrijding van huiselijk geweld: •

11

Veilig Thuis is (in Utrecht ) onderdeel van Samen Veilig. Daardoor volstaat één melding: onafhankelijk van waar melding binnen komt, wordt die op dezelfde wijze opgepakt.

•

Eén gezicht: de jeugdige en andere leden van een gezin hebben principe te maken met dezelfde medewerker SAVE. Dit geldt zowel in de tijd als bij het aanbieden van verschillende / meerdere diensten. Daardoor ontstaat continuïteit voor de jeugdige, andere leden van het gezin, en het netwerk van het gezin.

•

Binnen Samen Veilig wordt daarom integraal (ontschot) gewerkt. Er zijn er nog maar twee functies; die van medewerker van een SAVE-team en medewerker Veilig Thuis:

4.2.1

SAVE-TEAMS

SAVE-teams zijn vaste teams binnen een werkgebied, op iets grotere schaal dan de lokale teams georganiseerd, betrokken en dichtbij, met kennis van de wijken en buurten. Een lokaal team heeft dus een vaste relatie met één van de SAVE-teams. Het uitgangspunt van de SAVE werkwijze is, dat elke dienst (§ zie 4.3 voor een meer uitgebreide beschrijving) wordt uitgevoerd door het SAVE-team, behalve wanneer de expertise, organisatie of bevoegdheden van Veilig Thuis nodig zijn. Een medewerker van een SAVE – team kan daarom in principe alle voorkomende diensten voor een jeugdige of gezin integraal uitvoeren, behalve wanneer

11

Voor Flevoland geldt dat Veilig Thuis binnen de Blijf Groep is ondergebracht. Alleen consultvragen vanuit Veilig Thuis en lokale teams komen in Flevoland rechtstreeks bij SAVE-teams binnen. Na triage bij Veilig Thuis kan Veilig Thuis in Flevoland Samen Veilig verzoeken Begeleiding zonder maatregel te starten.


40


de expertise, organisatie of bevoegdheden van Veilig Thuis nodig zijn. Om hierover te beslissen, vindt een triage plaats. Dat geldt ook voor jeugdbescherming die spoedeisend is. Bovenstaande geldt ook voor crisisinterventie, tenzij hiervoor de organisatie (24/7 bereikbaarheid) bevoegdheden of de specifieke expertise van Veilig Thuis nodig zijn. Begeleiding zonder maatregel of met een jeugdbeschermings- of jeugdreclasseringsmaatregel (§ zie 4.3) gebeurt altijd door een SAVE-team. Een medewerker van een SAVE-team kan daarom in principe alle voorkomende diensten voor een jeugdige of gezin uitvoeren, behalve wanneer aanvullende invulling van diensten nodig is met de expertise, organisatie en bevoegdheden van Veilig Thuis. 4.2.2

VEILIG THUIS

Veilig Thuis staat verder af van wijken en buurten. Deze teams zijn centraal georganiseerd omdat zij specifieke aanvullende expertise en bevoegdheden hebben, en zij beperken zich tot enkele diensten: consult, aannemen melding, onderzoek en crisisinterventie (zie § 4.3). Veilig Thuis teams kan ook de SAVE-teams met hun expertise ondersteunen (zie § 4.2.3). Als Veilig Thuis betrokken is vereist de continuïteit extra aandacht. Wanneer betrokkenheid van een SAVE-team aansluitend noodzakelijk is, dan wordt het SAVE-team zo snel als mogelijk betrokken. De gedachtegang is at er zo spoedig mogelijk integraal gebiedsgericht gewerkt wordt. •

Consult: Veilig Thuis biedt een advies- en meldpunt voor burgers en instellingen inzake geweld en onveiligheid. Veilig Thuis is 24 uur per dag, 7 dagen per week bereikbaar. Veilig Thuis is er ook voor instanties die behoefte hebben aan één telefoonnummer, zoals de politie en ziekenhuizen, of melders die niet willen dat het gezin weet wie gemeld heeft (anonieme meldingen). Veilig Thuis probeert middels een eenmalig of enkele contacten een advies te formuleren waarmee de adviesvrager verder kan.

•

Wanneer er overgegaan wordt tot een melding inzake onveiligheid, dan verricht Veilig Thuis de triage. Er wordt gekeken door wie de melding opgepakt moet worden. Een melding kan opgepakt worden door een lokaal team, een SAVE-team of Veilig Thuis.

•

Veilig Thuis verricht alleen zelf onderzoek naar een melding, wanneer dit vraagt om de bevoegdheden of de specifieke expertise die belegd is bij Veilig Thuis. Een dergelijk onderzoek duurt maximaal 10 weken.

•

Tenslotte biedt Veilig Thuis crisisinterventie. De duur van deze interventie in crisis op spoedeisende situaties is maximaal 5 dagen.

Zowel de SAVE-teams als Veilig Thuis werken conform de SAVE werkwijze. Wel zijn er accentverschillen, ingegeven door de kortere duur van betrokkenheid vanuit Veilig Thuis (met name bij consult en crisisinterventie) versus de langer durende begeleiding van een gezin vanuit het SAVEteam. Bij de verdere ontwikkeling van de SAVE werkwijze is het een uitdaging om in de praktijk te verkennen hoe Veilig Thuis en de SAVE-teams van deze accentverschillen kunnen leren om de gezinnen zo goed mogelijk te helpen. Het is bekend, dat de beste resultaten in de jeugdbescherming bereikt kunnen worden door methodisch hoogwaardig en intensief in te zetten bij de start van de bemoeienis, en dat is niet zelden bij de crisis.


41


4.2.3

ONDERSTEUNING VAN HET SAVE-TEAM DOOR VEILIG THUIS

Veilig Thuis kan de SAVE-teams en de lokale teams ondersteunen vanuit haar specifieke expertise en bevoegdheden. Hierbij kan gedacht worden aan de medische expertise vanuit vertrouwensartsen, de expertise ten aanzien van onderzoek en crisisinterventie, expertise op het gebied van geweld bv. seksueel geweld, eergerelateerd geweld etc. De ondersteuning wordt op maat geboden, in bijzondere situaties is het mogelijk om parallel werken. Wanneer een SAVE-team onderzoek doet naar aanleiding van een signaal of melding over zorgen, is ondersteuning vanuit Veilig Thuis mogelijk: •

Inzet of de beschikbaarheid van de vertrouwensarts.

•

Deelname in het SAVE-team door medewerkers van Veilig Thuis.

•

Advies door andere medewerkers met een specialistische kennis.

4.3

De diensten van Samen Veilig

Op de uitvoering van de diensten binnen de SAVE-werkwijze gaan de bijbehorende handleidingen uitgebreid in. Een algemeen overzicht geven we in deze paragraaf. 4.3.1

CONSULT

Doel van het geven van consult is dat de consultvragers de stappen kennen die zij kunnen zetten om de situatie van onveiligheid, huiselijk geweld, kindermishandeling, criminaliteit of crisis te doorbreken, de veiligheid te herstellen en in staat te zijn om de benodigde stappen te zetten. De consultvrager kan ook verzoeken om een participerend consult. Hierbij heeft een medewerker van Samen Veilig samen met de consultvrager één of tweemaal face to face contact met het gezinssysteem; dit biedt ruimte voor coaching van de consultvrager en een directere mogelijkheid tot inschatting van de onveiligheid. Als de SAVE-partners consult geven dan blijft de verantwoordelijkheid voor de hulp geheel bij de consultvrager liggen. De consultvrager hoeft de naam van de betrokken jeugdige of volwassene niet te geven. Ook als hij de naam wel geeft, wordt deze niet geregistreerd .

4.3.2 •

ONDERZOEK

Aannemen van een melding en triage

Onderzoek begint met het aannemen van een melding en triage. Als een lokaal team een melding doet bij het SAVE-team, dan gebeurt dit met medeweten van de leden van het gezin. Als de leden toestemming geven, werken het lokale team en het SAVE–team samen. Burgers en andere organisaties dan de lokale teams kunnen een melding doen bij Veilig Thuis. Hier kan de melding ook anoniem plaats vinden. Veilig Thuis kan de samenwerking zoeken met het lokale team of het SAVE-team. Samenwerking met het lokale team is alleen mogelijk wanneer het gezin betrokkenheid van het lokale team accepteert. Bij


42


elke melding moet binnen vijf werkdagen besloten worden wat het vervolg moet zijn op de melding. Deze besluitvorming heet triage. Het principe ‘één melding volstaat’ betekent dat het niet uitmaakt waar de melding binnen is gekomen: achter de voordeur wordt in de triage geregeld dat die op de bestemde plek behandeld wordt. Na de triage kan het vervolg op een melding divers zijn: -

Afsluiten zonder vervolg

-

Vervolg binnen het lokale team of een andere professional/instelling die reeds bij het gezin betrokken is

-

Onderzoek door Veilig Thuis

-

Onderzoek door het SAVE-team

-

Directe inzet van begeleiding zonder maatregel

-

Verzoek tot onderzoek bij de Raad voor de Kinderbescherming

De criteria daarvoor staan beschreven in de Handleiding Consult, aannemen Melding, Triage en Onderzoek (CMTO). •

Onderzoek

Zowel SAVE-teams als Veilig Thuis verrichten onderzoek. In de Handleiding CMTO wordt beschreven hoe onderzoek uitgevoerd wordt. De werkwijze is eenduidig, zij het dat een aantal onderdelen alleen mogelijk is als de specifieke bevoegdheden van Veilig Thuis worden ingezet. Ook zijn er in de praktijk accentverschillen, ingegeven door de korte duur van de betrokkenheid van Veilig Thuis versus de potentieel langer durende begeleiding van een jeugdige of andere leden van het gezin door het SAVEteam. Het heeft de voorkeur om onderzoek uit te laten voeren door het SAVE-team omdat dan dezelfde medewerker, als na het onderzoek begeleiding met of zonder maatregel volgt, ook dat kan uitvoeren; het voordeel is continuïteit voor jeugdige en gezin. Veilig Thuis voert echter het onderzoek uit, wanneer dit vraagt om de bevoegdheden of de specifieke expertise van Veilig Thuis. De criteria hiervoor staan beschreven in de handleiding CMTO (triage). Bij deze triage wordt ook bezien of de RvdK bij het onderzoek betrokken moet worden. Een onderzoek duurt maximaal 10 weken na triage. Zoveel mogelijk gelijktijdig met het onderzoek wordt, als de ouders daarvoor toestemming geven, gewerkt aan het ontwikkelen van voorwaarden waaraan de opgroeien opvoedsituatie moet (gaan) voldoen en aan verandering in het gezin ter verbetering van de opgroeien opvoedsituatie. 4.3.3

CRISISINTERVENTIE

Het uitgangspunt van de SAVE-werkwijze is, dat de diensten bij voorkeur worden uitgevoerd door de SAVE-teams. Dat geldt ook voor crisisinterventie, tenzij hiervoor de organisatie (24-uurs bereikbaarheid) bevoegdheden of de specifieke expertise van Veilig Thuis nodig zijn. Als Veilig Thuis de crisisinterventie uitvoert is dat maximaal voor 5 dagen. Als langere begeleiding nodig is, voegen lokaal team of SAVE-team binnen die 5 dagen in; tenzij er vervolgonderzoek in Veilig Thuis nodig is.


43


Als Veilig Thuis de crisisinterventie uitvoert, betreft dit een kortdurende interventie. Wanneer langere begeleiding vanuit een lokaal team of een SAVE-team nodig is, dan voegen lokaal team of SAVEteam zo snel mogelijk in. 4.3.4

BEGELEIDING

Veiligheid is de ingang voor inzet van de SAVE-werkwijze. Begeleiding in het kader van drang en dwang wordt ingezet waar onveiligheid aan de orde is. Het doel van de begeleiding, al dan niet met een maatregel, is om de onveiligheid op te heffen. Om dat doel te bereiken worden op basis van onderzoek voorwaarden gesteld en wordt er een (veiligheids)plan opgesteld; waarna het realiseren van de doelen en acties van dit plan worden gemonitord. •

Begeleiding zonder maatregel

Wanneer de opgroeien opvoedsituatie van een jeugdige niet ‘goed genoeg’ is, maar uit triage of onderzoek blijkt dat er geen directe noodzaak is tot een kinderbeschermingsmaatregel kan begeleiding zonder maatregel worden ingezet. Ook bij verzuimen delictgedrag is begeleiden zonder maatregel een optie. Jeugdige, ouders/opvoeders en/of het netwerk worden aanhoudend gemotiveerd tot activiteiten die de zorgen kunnen wegnemen of verminderen. Dit kan een laatste kans zijn om hulp te bieden buiten een maatregel, of als nazorg na een maatregel. Omdat gestreefd wordt naar terugleiding naar het lokaal team is het streven deze begeleiding binnen drie maanden af te ronden met ofwel een terugleiding naar het lokaal team ofwel een verzoek tot onderzoek bij de Raad. Als er redenen voor verlenging zijn wordt daar multidisciplinair per drie maanden over besloten. Bij begeleiden zonder maatregel is sprake van ‘drang’. In hoofdstuk 2 stelden we dat er bij drang sprake is van een reactie op zorgen over opgroeien, opvoeden en veiligheid. Die zorgen zijn er op basis van geldende normen. De SAVE-professional bemoeit zich op basis van die normen met de jeugdige en/of de ouders/opvoeders, en moet dit kunnen uitleggen (legitimeren). Dat doet hij door de normen uit te leggen op basis van zijn professionele expertise, niet op basis van zijn bevoegdheid. Drang is daardoor een specifieke professionele houding. Belangrijk: begeleiding zonder maatregel is echt iets anders dan onderzoek. Bij begeleiding is al duidelijk geworden dat de norm in het geding is; op basis daarvan is een medewerker van een SAVEteam ingezet om met zijn expertise te zorgen dat de veiligheid hersteld wordt. Bij onderzoek is het nog niet duidelijk of dat nodig is; in dat geval zet de SAVE-professional zijn expertise juist in om dat vast te helpen stellen en om te beoordelen of vasthoudende bemoeienis noodzakelijk is vanuit de belangen van de jeugdige en diens recht om veilig op te groeien •

Begeleiding met maatregel

Bij begeleiden met maatregel is sprake van dwang en bevoegdheden die de maatregel met zich meebrengt. Een maatregel komt er pas, wanneer de veiligheid in het geding is en de jeugdige ernstig wordt bedreigd in zijn ontwikkeling, of als de jeugdige een misdrijf heeft gepleegd en de rechter of Officier van Justitie oordeelt dat er naast straf ook behandeling en aandacht voor de opgroeien opvoedsituatie nodig is. De basishouding is dan niet anders, maar in plaats van ‘de uitgelegde norm’ kunnen we nu beter spreken over ‘de uitgelegde en voorgeschreven norm’, namelijk dat de bemoeienis pas stopt als wordt voldaan aan de norm van aangetoonde veiligheid in combinatie met aangetoond herstel en voortgang


44


van de ontwikkeling. Om dit ‘voorschrijven’ kracht bij de zetten heeft de SAVE-professional tijdelijk extra bevoegdheden. De uitgangspunten van de SAVE-werkwijze ‘een melding volstaat’ en ‘integrale aanpak’ gelden ook als er een maatregel wordt uitgesproken door de rechter of officier van justitie. Daarbij blijft dezelfde medewerker, die eerder zonder maatregel bij jeugdige en gezin betrokken was samenwerken, ondersteunen en begeleiden om de betrokkenen hun regierol te helpen nemen; tenzij jeugdige of ouders daar bezwaar tegen maken. Als er een maatregel uitgesproken wordt, blijft het lokale team zo mogelijk betrokken bij de jeugdige en is er tijdelijk een bijzondere situatie, waarbij de SAVE-professional de regie heeft. Wanneer de maatregel wordt beëindigd omdat de opgroeien opvoedsituatie goed genoeg is, is sprake van ‘einde zorg’ of weer van ‘gewone’, lokale zorg. Dan is de maatregel benut waarvoor hij bedoeld is: als een tijdelijke maatregel. Bij de gezagsbeëindigende maatregel is dat niet zo. Deze maatregel is definitief. Ook na afsluiting van een maatregel kan de SAVE-professional betrokken blijven bij het lokale team en de jeugdige of het gezin, bijvoorbeeld ter ondersteuning van het borgen van de veiligheid en ontwikkeling in een drangtraject. Doorgaans neemt het lokale team de begeleiding weer geheel over. •

Begeleiden met maatregel jeugdbescherming

Begeleiding met maatregel jeugdbescherming start nadat een kinderrechter een maatregel oplegt op basis van een rekest door de Raad voor de Kinderbescherming. Op eenzelfde wijze als binnen de begeleiding zonder maatregel wordt aanhoudend ingezet op het activeren van ouders/opvoeders en het netwerk. De wet geeft de SAVE-professional, in geval van een maatregel, echter meer bevoegdheden als aanhoudend de gestelde voorwaarden niet behaald worden. De volgende maatregelen kunnen door het SAVE-team worden uitgevoerd:

•

o

Ondertoezichtstelling, al dan niet met een uithuisplaatsing (OTS)

o

Voorlopige ondertoezichtstelling (vOTS)

o

Gezagsbeëindigende maatregel (Voogdij)

o

Spoedeisende maatregelen/voorlopige voogdij (VoVo)

Begeleiden met maatregel jeugdreclassering

Begeleiding met een maatregel jeugdreclassering wordt op verschillende momenten in het strafrecht geïnitieerd door de Raad voor de Kinderbescherming, de officier van justitie, de rechter of de justitiële jeugdinrichting of behandelinrichting (scholings- en trainingsprogramma’s en verplichte nazorg). De volgende maatregelen kunnen door het SAVE-team worden uitgevoerd: o

Toezicht en Begeleiding (T&B) in vrijwillig kader voorafgaand aan de zitting (bij voorwaardelijke schorsing van inverzekeringstelling door de rechter)

o

T&B als voorwaarde bij een OM-afdoening, bij een voorwaardelijke straf door de rechter of bij een voorwaardelijke invrijheidstelling door de rechter.

o

Intensieve Traject Begeleiding CRIEM als onderdeel van T&B

o

Intensieve Traject Begeleiding Plus als onderdeel van T&B

o

De aanpak van verzuimgedrag als onderdeel van T&B

o

T&B als onderdeel van een Gedragsbeïnvloedende Maatregel

o

De dubbele maatregel: OTS en een T&B door de jeugdreclassering.


45


Nota bene: De opgelegde voorwaarden bij een maatregel jeugdreclassering zijn geen voorwaarden voor een ‘goed genoeg’ opgroeien opvoedsituatie zoals we die kennen bij bijvoorbeeld de OTS, maar justitiële voorwaarden die de jeugdige moet nakomen om niet alsnog of strenger te worden gestraft door de rechter. Echter, in het kader van de begeleiding kan de medewerker SAVE ook voorwaarden stellen aan de veiligheid in de opgroeien opvoedsituatie. 4.3.5

VERZOEK TOT ONDERZOEK BIJ DE RAAD VOOR DE KINDERBESCHERMING

Enkel in die situaties waarin het Samen Veilig duidelijk is of wordt, dat de bemoeienis van Samen Veilig onvoldoende zal zijn om de veiligheid van jeugdigen (en bij delictgedrag de samenleving) te beschermen wordt om een onderzoek door de Raad voor de Kinderbescherming gevraagd. Dit kan op elk moment in het proces noodzakelijk blijken. Het is aan de orde indien niet aan de voorwaarden van een ‘goed genoeg’ de opgroeien opvoedsituatie wordt voldaan, De Raad onderzoekt of er gronden zijn voor een kinderbeschermingsmaatregel en verzoekt, indien nodig, de kinderrechter tot een maatregel over te gaan. Wanneer de medewerker van Samen Veilig advies van de Raad nodig heeft, twijfelt of een onderzoek door de Raad noodzakelijk is kan het gebiedsgericht ingedeelde medewerker van het Adviesteam van de Raad gevraagd worden mee te denken. Een verzoek tot onderzoek wordt vooralsnog, behoudens in spoedsituaties, altijd ingebracht in het Casusoverleg Bescherming met daarin vaste vertegenwoordigers van de gecertificeerde instellingen en de Raad. Zie verder § 4.7: Taken van de Raad voor de Kinderbescherming.

4.4 4.4.1

De SAVE-werkwijze en lokale teams LOKALE TEAMS BIEDEN GEWONE, VRIJWILLIGE ZORG

De lokale teams worden onder meer Buurtteams, Sociale wijkteams en Centrum Jeugd en Gezin genoemd. Lokale teams werken op basis van openheid ten opzichte van het gezin en op basis van geïnformeerde toestemming (‘informed consent’) van het gezin voor hun bemoeienis. De leden van het gezin kunnen zelf contact opnemen met het lokale team. Zij, en ook lokale professionals moeten voor consultvragen bij hun eigen lokale team terecht kunnen. De SAVE-teams vervullen die functie niet voor hen. Daarnaast kunnen omstanders en instanties van mening zijn, dat het lokale team moet worden ingeschakeld. Deze omstanders of instanties vertellen dan het gezin, dat zij bemoeienis van het lokale team wenselijk of noodzakelijk vinden, met het oog op de opgroeien opvoedsituatie van de jeugdigen. Daarop kunnen de leden van het gezin contact opnemen met het lokale team. Of degene die dit noodzakelijk vindt, kan met de leden van het gezin afspreken, dat hij het lokale team zal vragen contact met het gezin op te nemen. Deze positie als gewone zorg, die geleverd wordt met toestemming van de betrokkenen is de basis van het versterken van de eigen kracht en regie van gezinnen, netwerken en burgers.


46


4.4.2

ONDERSTEUNING VAN LOKALE TEAMS DOOR SAVE-TEAMS EN VEILIG THUIS

De SAVE-teams en Veilig Thuis sluiten aan op de lokale teams. Aansluiten op het lokale team betekent dat de SAVE-partners het voorwerk van het lokale team als uitgangspunt nemen; er kan al een gezinsplan liggen, het netwerk kan al in kaart gebracht zijn, et cetera. Uiteraard hoeft dit niet altijd het geval te zijn: er zijn ook meldingen die bij Veilig Thuis binnenkomen, waarbij nog geen voorwerk door het lokaal team is verricht. •

De aanvullende waarde van Samen Veilig voor lokale teams

De lokale teams beschikken niet over wettelijke bevoegdheden, organisatie en expertise van SAVEteams en Veilig Thuis inzake jeugdbescherming, inclusief de bestrijding van huiselijk geweld. Waar bestaan die expertise, bevoegdheden en organisatie uit: •

Expertise: De medewerkers van SAVE-teams en Veilig Thuis hebben specialistische kennis over veiligheid en over de ontwikkeling en opvoeding van jeugdigen. Er is bijvoorbeeld specialistische kennis over signalen van kindermishandeling, veiligheids- en risicotaxatie en ontwikkelingstaken en opvoedingsopgaven. Ook is er juridische en medische kennis binnen Samen Veilig. Tenslotte zijn er experts binnen Samen Veilig, bijvoorbeeld op het gebied van eergerelateerd geweld, seksualiteit en seksueel geweld, huiselijk geweld.

•

Bevoegdheden: hier gaat het bijvoorbeeld om de specifieke bevoegdheden van Veilig Thuis bij het onderzoek naar onveiligheid, vermoedens van kindermishandeling en huiselijk geweld.

•

Organisatie: bij organisatie gaat het bijvoorbeeld om de 24-uurs beschikbaarheid voor crisisinterventie en om de mogelijkheid de Raad voor de Kinderbescherming te consulteren of een aldaar een verzoek tot onderzoek te doen.

•

Taakverdeling tussen lokale teams en Samen Veilig

De algemene taakverdeling tussen een lokaal team en SAVE-team of Veilig Thuis is: •

Alle vragen over opvoeden en opgroeien zijn voor het lokale team.

•

Als de veiligheid en daarmee mogelijk ook de ontwikkeling van de jeugdige (of bij huiselijk geweld: de volwassene) in het geding is, en de zorgen daarover niet door het lokale team kunnen worden weggenomen, dan schakelt het lokale team het SAVE-team of Veilig Thuis in. In principe schakelt het lokale team altijd het SAVE-team in en niet Veilig Thuis. Het SAVEteam kan Veilig Thuis betrekken als het nodig is. Alleen als het lokale team een anonieme melding doet (vanwege de veiligheid van de medewerker) of na kantoortijden wil melden, kan het bij Veilig Thuis terecht. Het lokale team kan aan het SAVE-team of Veilig Thuis ondersteuning vragen voor: o

Advies of consult.

o

Een participerend consult: een gesprek van de medewerker van het lokale team samen met de SAVE-professional met het gezin, waarna de SAVE-professional advies geeft over de volgende stappen.

o

Crisisinterventie.

o

Een onderzoek naar de vraag of de opgroeien opvoedsituatie in het gezin ‘goed genoeg’ is.


47


•

Het SAVE-team of Veilig Thuis werkt als een tijdelijke versterking van het lokale team, tenzij de veiligheid en de ontwikkeling van de jeugdige verdergaande of langduriger interventies vereisen. De medewerker van het lokale team blijft de contactpersoon voor de leden van het gezin. De SAVE-professional informeert altijd de medewerker van het lokale team over de voortgang.

•

Als het gezin geen toestemming (meer) geeft voor bemoeienis van het lokale team, gaat het SAVE-team of Veilig Thuis verder met hetgeen het lokale team eerder gedaan heeft. Heeft het lokale team bij voorbeeld samen met het gezin het netwerk in kaart gebracht en is er een gezinsplan opgesteld, dan neemt de SAVE-professional dit als uitgangspunt in het gesprek met de leden van het gezin. o

Mogelijk hebben de leden van het gezin dan bezwaren tegen een of meer punten van het werk of de verslaglegging van het lokale team. De SAVE-professional bespreekt dit met de leden van het gezin vanuit de eigen waarneming en het eigen onderzoek. Hij geeft in alle gevallen een schriftelijke terugkoppeling naar het lokale team.

Alleen voor de samenwerking tussen het lokale team en het SAVE-team geldt: •

Het lokale team kan het SAVE-team vragen om een begeleiding zonder maatregel; dit wordt niet uitgevoerd door Veilig Thuis: o

Een gezamenlijk traject met het gezin of de jeugdige.

o

De begeleiding van het gezin (tijdelijk) overnemen.

Bij deze twee vormen kan Veilig Thuis het SAVE-team ondersteuning bieden. •

SAVE-professionals kunnen bij kindermishandeling het aanvragen van een maatregel kinderbescherming zelf in gang zetten door een raadsmelding te doen. Als een medewerker van een SAVE-team dit doet, dan blijft hij doorgaan met een drangtraject (als de ouders hiervoor toestemming geven), waarbij de maatregel alsnog kan worden afgewend. Bij delictgedrag van een jeugdige kan dat niet, maar een drangtraject bij zorgelijk (hinderlijk, overlastgevend) gedrag of beginnend verzuimgedrag van een jeugdige is zeker mogelijk. Bij het drangtraject werkt de SAVE-professional samen met het lokale team.

•

Als er een maatregel is uitgesproken, betrekt de SAVE-professional de contactpersoon in het lokale team bij het opstellen en uitvoeren van het plan. De regie over dat plan ligt bij de SAVEprofessional. Regie over het plan betekent: Wanneer Samen Veilig betrokken is, stelt Samen Veilig de voorwaarden waaraan de opvoeden opgroeisituatie moet voldoen. Samen Veilig ‘gaat over’ de veiligheid en ontwikkeling. Zowel de ouders/opvoeders, de jeugdige en het netwerk, als het lokale team en andere instellingen wordt dan gevraagd mee te helpen aan het realiseren van een opvoeden opgroeisituatie die aan de ‘ondergrens’ voldoet en daarmee weer ‘goed genoeg’ is. Ook in deze situaties geldt: er is één gezin, er is één plan – met daarin specifieke aandacht voor elk gezinslid, en er is één regisseur.

•

Wanneer de maatregel wordt beëindigd omdat de opgroeien opvoedsituatie goed genoeg is, is sprake van ‘einde zorg’ of weer van ‘gewone’, lokale zorg. Dan is de maatregel benut waarvoor hij bedoeld is: als een tijdelijke maatregel. Bij de gezagsbeëindigende maatregel is dat niet zo. Deze maatregel is definitief. Ook na het beëindigen van een maatregel kan de


48


SAVE-professional betrokken blijven bij het lokale team en de jeugdige of het gezin, bijvoorbeeld ter ondersteuning van het borgen van de veiligheid en ontwikkeling in een drangtraject. Doorgaans neemt het lokale team de begeleiding weer geheel over. Op de uitvoering van bovenstaande diensten gaan de bijbehorende handleidingen uitgebreid in. Een algemeen overzicht geven we in deze basishandleiding in § 4.5. •

Eerst het lokale team, dan Samen Veilig

Als de veiligheid (mogelijk) in het geding is, of anderszins een jeugdige ernstig in zijn ontwikkeling wordt bedreigd en de gewone zorg is niet toereikend, dan schakelt het lokale team het SAVE-team in, of neemt contact op met Veilig Thuis. Bij een consult gebeurt dit altijd met medeweten van de leden van het gezin. Dat geldt ook bij een melding bij het SAVE-team. Een melding bij Veilig Thuis kan ook anoniem, als dit nodig is in verband met de veiligheid (bijvoorbeeld bij een vermoeden van eergerelateerd geweld). Het lokale team zal vaak eerst contact opnemen voor een consult, participerend consult of crisisinterventie. Samen Veilig bepaalt op basis van een triage, of iemand in het SAVE-team of Veilig Thuis-team met het gezin verder gaat als SAVE-professional. Als daartoe wordt besloten kan het gaan om onderzoek of begeleiding zonder maatregel. Een onderzoek vervolgens worden omgezet in een begeleiding zonder maatregel. •

Eerst Samen Veilig, dan het lokale team

In twee gevallen schakelen eerst andere instanties Samen Veilig in, voordat contact met het lokale team wordt gelegd: -

Professionals en burgers kunnen (op basis van de Meldcode) bij Veilig Thuis terecht als het gaat om een consult of melding bij een vermoeden van kindermishandeling of huiselijk geweld; en ze kunnen ook bij Veilig Thuis terecht als ze zich – om wat voor reden dan ook – niet willen wenden tot het lokale team.

-

Inschakelen van eerst Samen Veilig is altijd het geval bij een nieuwe maatregel jeugdreclassering of kinderbescherming, opgelegd door de officier van justitie of kinderrechter.

In deze gevallen overlegt de SAVE-professional zo spoedig mogelijk met jeugdige en gezin over het betrekken van het lokale team en van hun netwerk bij de hulp. Wanneer Samen Veilig samenwerkt met lokale teams en andere aanvullende specialistische hulp, is sprake van expertiseoverdracht over en weer. Deze kan door Samen Veilig aanvullend worden geborgd door met de partners methodische leerbijeenkomsten te organiseren (zie § 2.6).

4.5

De organisatie van de SAVE-werkwijze door de andere SAVE-partners

De Raad voor de Kinderbescherming heeft voor de onafhankelijke uitvoering van taken gebiedsgebonden adviesteams en onderzoekteams ingericht. In Midden Nederland sluit de werkwijze van die teams aan op de SAVE-werkwijze. Zie § 4.5.1. De Landelijk Werkende Instellingen William Schrikker Groep, Stichting Gereformeerde Jeugdbescherming en het Leger des Heils de Jeugdbescherming & Reclassering voeren een deel van de diensten gebiedsgebonden uit in situaties waarin inzet van hun expertise en levensbeschouwelijke


49


benadering gewenst is. De regionale medewerker van deze LWI werkt met de SAVE-teams samen als onderdeel van hetzelfde team. Op casusniveau kunnen de SAVE-partners de Eigen Kracht Centrale inschakelen om netwerkconferenties te organiseren, De Eigen Kracht Centrale wordt door de SAVE-partners ook ingezet t.b.v. beleidsadvies, deskundigheidsbevordering om het doel ‘regie bij de burgers’ te helpen realiseren. De organisatie van de diensten binnen de SAVE-werkwijze is nog in ontwikkeling. De hoofdlijn is: •

Advies/consult, aannemen melding, crisisinterventie en onderzoek worden door de SAVEteams uitgevoerd, voor zover hiervoor niet de bevoegdheden of de specifieke expertise van Veilig Thuis nodig zijn.

•

De Raad voor de Kinderbescherming werkt met een gebiedsgebonden ingedeeld adviesteam en onderzoekteams; in Midden Nederland sluiten die teams aan op de SAVE-werkwijze.

•

De Landelijk Werkende Instellingen WSG, SGJb en LJ&R voeren een deel van de SAVEdiensten gebiedsgebonden uit in situaties waarin inzet van hun expertise en levensbeschouwelijke benadering gewenst is.

Op casusniveau kunnen de SAVE-partners de Eigen Kracht Centrale inschakelen om netwerkconferenties te organiseren, De Eigen Kracht Centrale wordt door de SAVE-partners ook ingezet t.b.v. beleidsadvies, deskundigheidsbevordering om het doel ‘regie bij de burgers’ te helpen realiseren. 4.5.1

TAKEN VAN DE RAAD

De Raad voor de Kinderbescherming blijft in het nieuwe stelsel een organisatie die onafhankelijk van de andere instanties beoordeelt of er een maatregel van kinderbescherming aan de rechter moet worden gevraagd. De Raad voor de Kinderbescherming Midden-Nederland onderschrijft het belang van één visie en een gemeenschappelijke taal voor de SAVE-werkwijze, maar werkt met de door de landelijke organisatie vastgestelde methoden. De Raad voor de Kinderbescherming sluit bij toepassing van die methoden aan op het werken volgens de uitgangspunten van SAVE. Meer dan voorheen wordt actief samengewerkt met het gezin en met het netwerk van de jeugdige en het gezin. Door de werkwijze van SAVE is het minder dan voorheen nodig om de rechter in te schakelen. De Raad voor de Kinderbescherming Midden Nederland werkt met een adviesteam en onderzoeksteams. Het raadsonderzoek wordt uitgevoerd door de onderzoeksteams van de Raad. Het onderzoek zelf wordt onafhankelijk van de andere instanties uitgevoerd. De benaming ‘raadsonderzoeker’ benadrukt dat het gaat om een onafhankelijk onderzoek. Het geven van informatie en het bieden van consultatie (zowel op inhouds- als procesniveau), het geven van adviezen, het verzamelen van informatie en beoordelen of een zaak in onderzoek genomen wordt, zijn taken die door het adviesteam uitgevoerd worden. Hierbij werkt de Raad voor de Kinderbescherming Midden Nederland nauw samen met Veilig Thuis, het betreffende gebiedsgerichte SAVE-team en het lokale team.


50


In de SAVE-werkwijze kan het Raadsonderzoek gelijktijdig worden uitgevoerd met activiteiten van het lokale team of het SAVE-team in het gezin. Door parallel te werken is de periode van het Raadsonderzoek niet langer een ‘wachttijd’. Bij Raadsonderzoek naar aanleiding van gezag en contactregelingen (omgang) speelt regelmatig de vraag in welke mate de jeugdigen in hun ontwikkeling worden bedreigd door de strijd tussen de ouders. In die gevallen is er een nauwe samenhang tussen het onderzoek van de Raad en de andere onderdelen van de jeugdbescherming in de SAVE-werkwijze. Betrokkenheid van de Raad in een vroegtijdig stadium is dan ook gericht op het versterken van eigen kracht en regie en probleemoplossend vermogen van de jeugdige en zijn gezin. Dit geeft de SAVE-professional ruimte om al dan niet met ‘zachte drang’ ouders te bewegen tot vrijwillige medewerking. De diensten van de Raad op het terrein van het jeugdstrafrecht en de uitvoering van de jeugdreclassering maken deel uit van dezelfde keten. De SAVE-werkwijze versterkt de samenwerking op dit terrein.


51


5

Het analyseschema van de SAVE-werkwijze

5.1

Een model

Om te weten wat we moeten doen, is een analyse nodig van de situatie. Dat geldt voor de leden van het gezin zelf, voor de mensen rond de jeugdige en voor de professionals. Hoe wordt deze analyse gemaakt? Welke informatie wordt daarin opgenomen? Hoe wordt het geordend? Er zijn talloze modellen, schema’s, formats en formulieren. De keuze van een model is belangrijk, want het model beïnvloedt het denken en handelen van de mensen die het gebruiken. Een model of schema, dat begint met de geschiedenis van alle leden van het gezin en een historisch overzicht over alle problemen die er in het verleden geweest zijn, vergroot de nadruk op de problemen. Als in het model vervolgens geen vragen zijn opgenomen over krachten, bronnen en andere positieve factoren, dan stijgt het risico, dat de aanpak onevenwichtig wordt, met te veel nadruk op negatieve en te weinig nadruk op positieve aspecten in de opgroeien opvoedsituatie. Iedereen die een situatie beschrijft, gebruikt – meestal onbewust – een model voor die beschrijving. Anders is er geen touw aan vast te knopen. Maar wanneer iedere professional een eigen model gebruikt, ontstaat er onduidelijkheid in de communicatie. De verhalen gaan dan al snel ‘langs elkaar heen’ lopen. Bij een professionele werkwijze hoort, dat de professional expliciet maakt met welk model hij een beschrijving maakt. Waar het model aan moet voldoen Het model moet aansluiten bij de werkwijze en zowel door de leden van het gezin zelf als door de professionals gebruikt kunnen worden om de situatie in kaart te brengen en te bedenken wat er moet gebeuren. Het model moet: •

De professionals en de leden van het gezin helpen om de opgroeien opvoedsituatie in kaart te brengen

•

De instanties helpen om een weging te maken en beslissingen te nemen met het oog op de veiligheid en het beschermen van jeugdigen

•

De leden van het gezin en de mensen rond de jeugdige helpen de regie over de opgroeien opvoedsituatie te behouden of te nemen

•

Door alle instanties van de jeugdbescherming gebruikt kunnen worden

•

Een brug vormen tussen de leefwereld, sociaal werk, gedragswetenschap en rechtstoepassing

•

De SAVE-werkwijze versterken

•

Eenvoud bevorderen

Misschien wel de moeilijkste eis is de eenvoud. Iedereen wil eenvoud, minder papier en minder ‘bureaucratie’. Maar het verhaal over opvoeden en opgroeien is nooit af en het is nooit één verhaal. Altijd ‘missen we nog’ het verhaal van een betrokkene, feitelijke informatie en nog een andere invalshoek. Een overdaad aan invalshoeken en indelingen gaat echter ten koste van het overzicht, waardoor de essentie uit het zicht kan verdwijnen.


52


5.2

Viervensterschema: het SAVE-model

Het analysemodel van de viervensters biedt de basis om op een gestructureerde wijze in kaart te brengen (1) wie de mensen zijn, (2) welke feiten er spelen, (3) hoe we die feiten wegen en of er wellicht jeugdbescherming nodig is en (4) welke volgende stappen (beslissingen, acties) genomen gaan worden. 5.2.1

VIER VRAGEN

In de SAVE-werkwijze wordt een eenvoudig analysemodel gebruikt, dat kan worden aangevuld met vragenlijsten en hulpmiddelen als daar behoefte aan bestaat. Daardoor is de basis overal hetzelfde en is het toch mogelijk om dieper op een bepaald aspect, bij voorbeeld de veiligheid van de jeugdige, in te gaan. De basis van het analysemodel zijn vier vragen, die vier perspectieven (vensters) op de situatie geven. Deze worden als volgt weergegeven:


53


De jeugdige staat centraal. De eerste drie vensters brengen de opgroeien opvoedsituatie in kaart en monden uit in de weging en oordeelsvorming. Het vierde venster is de planvorming. De pijltjes in het midden geven de volgorde aan en laten zien, dat het schema cyclisch is.

Theoretische onderbouwing van deze indeling Dit model is opgezet vanuit het onderscheid tussen feiten, normen en beleving. Dit is een basale indeling in onze cultuur. In de hele geschiedenis van de filosofie wordt onderscheid gemaakt tussen datgene wat ‘is’ en datgene wat ‘hoort te zijn’ ofwel tussen feiten en normen. De driedeling in feiten, normen en beleving is eveneens te vinden in het Westerse denken vanaf Plato’s onderscheid tussen het ware (logos), het juiste (ethos) en het schone (pathos). In onze tijd is de driedeling in de menselijke communicatie uitgewerkt door onder meer de Duitse filosoof Jürgen Habermas. In 1981 verscheen het standaardwerk van Habermas, de Theorie van het communicatieve handelen. Dit standaardwerk is in het Nederlands samengevat door de hoogleraar Harry Kunneman (Kunneman, 1985). Habermas analyseert het menselijke communicatieve handelen met behulp van het onderscheid tussen waarheid, juistheid en waarachtigheid. Voortgaand op het werk van Habermas heeft Geert van der Laan deze driedeling uitgewerkt tot een analyseschema voor het maatschappelijk werk (Van der Laan, 1992). In het sociaal werk heeft dit navolging gekregen, onder andere door Johan Bootsma (2010). Bootsma zegt, dat de professional een analyse kan maken aan de hand van de ‘drie werelden’: Objectief: feiten (waar of onwaar). Sociaal: normen en waarden (juist of onjuist). Subjectief: gevoelens (waarachtig of onwaarachtig). Met ‘drie werelden’ bedoelt Bootsma drie aspecten van de menselijke communicatie, die ieder een eigen vorm van rationaliteit kennen. Door de ‘drie werelden’ te onderscheiden en vanuit deze ‘werelden’ de vraag van de cliënt te beschrijven, ontstaat een volledige analyse. Deze analyse maakt de professional samen met de cliënt. Op basis van deze analyse bepalen de professional en de cliënt de strategie. Het model moet bruikbaar zijn vanuit het sociaal werk, de gedragswetenschap (pedagogiek , psychologie, psychiatrie) en de rechtstoepassing (vooral civiel recht, jeugdrecht, bestuurlijke maatregelen). De ordening van het model komt in grote lijnen overeen met de stappen die een rechter neemt (afgezien van allerlei procedurele vragen) om tot een beslissing te komen. Een (civiele) rechter krijgt een specifieke vraag of een specifiek conflict voorgelegd en neemt de volgende stappen: 

De rechter stelt vast wie de partijen, belanghebbenden en eventueel deskundigen zijn en hoe ieder de situatie ziet (mensen).



Dan stelt de rechter de feiten vast (feiten).



Vervolgens past de rechter de wettelijke normen toe op deze situatie (weging).



Uit die weging volgt de beslissing (volgende stappen).

Uiteraard zijn er verschillen in de rechtstoepassing ten opzichte van het sociaal werk of de gedragswetenschap. De rechter is niet op zoek naar zoveel mogelijk betrokkenen, maar beperkt het aantal betrokkenen tot degenen die nodig zijn om over de voorgelegde kwestie te kunnen beslissen. Een partij kan een mens zijn, maar het kan ook een rechtspersoon zijn. Inhoudelijk zijn er eveneens verschillen. De sociaal werker is niet gericht op één beslissing, maar op een meer omvattend plan met volgende stappen. Ondanks deze verschillen is de basis van het analysemodel hetzelfde. Dat is belangrijk, omdat jeugdbescherming en andere vormen van sociale interventie transparant moeten zijn vanuit zowel de leefwereld van de betrokkenen als vanuit de verschillende disciplines.


54


Het model is zowel in lijn met de filosofie van de hulpverlening als met het beslismodel in het recht. Het schema is open en praktisch. De SAVE-professional gebruikt het in de samenwerking met het gezin om te komen tot veranderingen in de opgroeien opvoedsituatie. In de viervensters is ervoor gekozen om de subjectieve dimensie te vertalen naar het perspectief van alle mensen die betrokken zijn of kunnen worden bij de opgroeien opvoedsituatie. Dit is voorop gezet als venster ‘de mensen’, omdat dit volgt uit de visie op jeugdbescherming. De dimensie ‘sociaal’ is vertaald in ‘de weging’. Het woord ‘sociaal’ betekent in dit verband: de normen die onze samenleving op dit moment stelt aan de opgroeien opvoedsituatie. De professional weegt het geheel van krachten en zorgen af tegen de vraag of de opgroeien opvoedsituatie ‘goed genoeg’ is volgens de geldende inzichten, opvattingen en normen. De strategie die volgt uit de analyse is in de viervensters vertaald naar een volwaardig venster ‘de volgende stappen’. Dit omvat de planvorming voor en met het gezin en waar nodig de besluitvorming door de jeugdbescherming. Het schema van de viervensters is circulair. Zodra de volgende stappen genomen worden, verandert de situatie en kan de professional weer voor een volgende vraag komen te staan. Dan wordt opnieuw de analyse gemaakt, waarbij eerst wordt teruggegaan naar de mensen rond de jeugdige en de vraag hoe zij de (nieuwe) situatie zien en hoe zij (weer) mee kunnen denken over de vraag wat er moet gebeuren.

Bij de verdere beschrijving van de viervensters maken we per venster een tweedeling tussen de beschrijving van de inhoud van het betreffende venster (het onderhavige hoofdstuk) en de communicatie met het cliëntsysteem over de onderwerpen die tot het venster behoren (hoofdstuk 6).

5.3 5.3.1

Venster 1: De mensen INHOUD VAN HET VENSTER

Het eerste venster van het analysemodel heeft als hoofdvraag: ‘Wie zijn de mensen?’ VENSTER 1: WIE ZIJN DE MENSEN? Welke mensen vinden het belangrijk dat het goed gaat met deze jeugdige? Ouders / opvoeders, broers en zusters, grootouders beide zijden, ooms, tantes, overige familieleden, vrienden, kennissen, buren, buurtgenoten, mensen via school, via werk, et cetera. Hulpmiddelen: GenogramPlus, Bolletjesschema, Veiligheidscirkels.

De ervaring in de SAVE-werkwijze leert, dat veel mensen bereid zijn mee te denken over wat er nodig is voor een jeugdige. De meeste mensen vinden het vanzelfsprekend om daartoe uitgenodigd te worden. Dit geldt voor zowel familieleden als breder: vrienden en kennissen, buren en buurtgenoten, mensen via de school, mensen via het werk, ex-pleegouders, etc. 5.3.2

DE MENSEN

De analyse van de opgroeien opgroeisituatie begint met het in kaart brengen van de mensen over wie het gaat en van alle mensen die wellicht kunnen meedenken over oplossingen. ‘De mensen’ begint dus met de jeugdige: naam, leeftijd en geslacht. Vervolgens zijn ‘de mensen’ de ouders en daarna de broertjes en zusjes. De SAVE-professional richt zich op de bredere kring van


55


mensen rond de jeugdige. Dit gaat uit van de gedachte, dat meer mensen de opgroeien opvoedsituatie veiliger en voor de jeugdige rijker maken. 5.3.3

REGIE GAAT VÓÓR STEUN

Belangrijk punt van de SAVE-werkwijze is het voorop stellen van de regie bij het activeren van de kring rond de jeugdige. De eerste vraag aan de kring rond de jeugdige is: “wat is er nodig om te zorgen, dat het goed gaat en blijft gaan met de jeugdige?” Deze vraag zet de jeugdige centraal. Het richt de blik op alle mensen die potentieel iets voor de jeugdige kunnen betekenen. De eerste stap is het vinden van deze mensen. Pas daarna komt de vraag of en hoe deze mensen kunnen meedenken. Dan heeft deze vraag de betekenis: “Wat is er nodig om te zorgen dat de jeugdige op een veilige en positieve manier kan meedoen in de samenleving?” Dat is een vraag naar de visie van de mensen op wat er aan de hand is en hoe zij de opgroeien opvoedsituatie van de jeugdige zien. Het is een vraag om mee te denken over oplossingen voor problemen, als er problemen zijn. Dat is iets anders dan de vraag wie activiteiten gaat uitvoeren, mee gaat doen in de opgroeien opvoedsituatie, etc. Netwerkleden worden niet uitgenodigd met als doel een “plan van professionals” te helpen uitvoeren. De SAVE-professional begint niet met het organiseren van steun, maar met het organiseren van regie: hij nodigt de mensen rond de jeugdige uit, of - liever nog - laat ouders en jeugdigen hen uitnodigen om gezamenlijk regie te voeren en tot besluitvorming aangaande het plan te komen, om daarmee de gronden voor de OTS weg te kunnen nemen. Het is daarbij niet verplicht dat deze betrokkenen ook zelf een rol in de uitvoering kunnen en willen spelen. Pas in tweede instantie wordt bekeken wie vanuit het netwerk een rol bij de uitvoering kan en wil spelen. Door hen eerst te betrekken ten behoeve van regie en besluitvorming is de stap naar betrokkenheid bij uitvoering meestal logisch en ongedwongen. 5.3.4

HET NETWERK

Ook in het verleden werkten de meeste professionals in de jeugdbescherming al met de mogelijkheden van familie en netwerk. Er zijn drie punten waar de SAVE-werkwijze verder gaat dan hetgeen reeds standaard gedaan wordt. •

De SAVE-professional zet de jeugdige centraal en niet (alleen) de mensen van wie de ouder steun ervaart.

•

De SAVE-professional nodigt de mensen rond de jeugdige uit om gezamenlijk regie te voeren in plaats van hen te vragen het plan van de professionals uit te voeren.

De SAVE-professional werkt nauw samen met de lokale teams en sluit aan bij wat het lokale team reeds doet op dit punt. In de praktijk is de scheidslijn tussen mensen in de leefwereld en professionele instanties niet altijd scherp. Leerkrachten en ex-leerkrachten zijn professionals, maar kunnen zodanig betrokken zijn bij een jeugdige, dat ze deel gaan uitmaken van het netwerk in de leefwereld. Pleegouders zijn in de eerste plaats dagelijkse opvoeders en behoren daarmee tot de leefwereld. Gezinshuis ouders zijn in beginsel professionals, maar kunnen zodanig betrokken zijn op de jeugdige, dat ze behoren tot de leefwereld. Per situatie moet worden bezien welke betekenis pleegouders, ex-


56


pleegouders en gezinshuisouders hebben voor de jeugdige en het gezin. In een Eigen krachtconferentie worden pleegouders en gezinshuisouders als regel ingedeeld bij de professionals, die niet bij het besloten gedeelte zijn. Uiteindelijk bepaalt echter de kring van mensen rond de jeugdige zelf wie er bij de kring hoort. 5.3.5

NETWERK MET EEN NEGATIEVE INVLOED

Een sociaal netwerk (zowel van de jeugdige als van het gezin) kan ook een negatieve invloed hebben. Een gezinsnetwerk waarin criminaliteit de bindende factor is, of waarin langdurige en ernstige conflicten spelen, levert risico´s op voor de veiligheid en stabiliteit van de opgroeien opvoedsituatie. Voor de SAVE-professional is hierbij de centrale vraag wat de impact is van een dergelijk sociaal netwerk op de jeugdige en of die impact een ontwikkelingsbedreiging impliceert. Als de SAVE-professional tot de conclusie komt, dat het netwerk van de ouders of jeugdige een negatieve invloed heeft, is het nog steeds belangrijk om dit netwerk in kaart te brengen. Ten eerste omdat het de bedreiging voor de ontwikkeling van de jeugdige meer volledig duidelijk maakt en ten tweede omdat er ook in een overwegend negatief netwerk positieve krachten kunnen zijn. De SAVEprofessional dient oog te blijven houden voor dat deel van het netwerk dat mogelijk wel ondersteunend is en voor het feit dat anderen uit het netwerk bepaalde taken wellicht beter niet voor hun rekening moeten nemen Een voorbeeld: ouders kunnen in hun netwerk ‘anderen’ hebben die hen bij de driftbuien van hun peuter adviseren hem op te sluiten op zijn kamer of een tik te geven. Dit advies zal de onmacht van de ouders niet oplossen. Of: Als een alleenstaande ouder door de familie is uitgestoten omdat zij gescheiden is en dus ‘in zonde leeft’, en geen aansluiting heeft in de buurt, is de kans groot dat zij een klein kind alleen thuis laat als zij even weg moet. Jeugdigen kunnen ook vrienden en bekenden in hun sociaal netwerk hebben met een negatieve invloed. Wanneer jeugdigen worden afgewezen vanwege hun problematische gedrag of hun instabiele opgroeien opvoedsituatie, zoeken zij makkelijker contact met andere jeugdigen die in een vergelijkbare situatie verkeren. Vooral ontwikkelingstaken als de identiteitsontwikkeling, de autonomie ten opzichte van de ouders en een ‘peer group education’ worden hierdoor bedreigd. Ook in die gevallen is het aan de SAVE-professional om te analyseren welke delen van het netwerk pertinent moeten worden uitgesloten en welke delen, met zowel negatief als positieve kanten, toch op een ondersteunende manier kunnen worden betrokken. De SAVE-professional moet zich daarbij altijd realiseren dat het netwerk ‘er hoe dan ook is’, ook als we ervoor kiezen de samenwerking niet te zoeken. Met andere woorden: het risico ligt op de loer dat we door een bepaald deel van het netwerk te negeren, juist een risicofactor creëren of laten groeien. Soms heeft echter een deel van het netwerk een echt destructieve invloed. Dan moet als een onderdeel van het plan worden opgenomen hoe de gezinsleden en/of jeugdige in staat kunnen worden gesteld om dat deel van hun netwerk te weren en te blijven weren in de toekomst. 5.3.6

AD HOC INVENTARISATIE VAN HET SOCIAAL NETWERK


57


Het viervenster model is cyclisch, maar sommige omstandigheden kunnen vereisen dat de SAVEprofessional onmiddellijk of tussentijds aanleiding zijn tot verkenning van het netwerk:, ongeacht het venster waar hij en de leden van gezin op dat moment mee werken, •

Het gezin heeft een grote verandering doorgemaakt wat gevolgen heeft voor het bestaande sociaal netwerk. Denk aan bijvoorbeeld werkeloosheid, verhuizing / migratie, overlijden van een gezinslid of een echtscheiding.

•

Een van de opvoeders kampt met psychiatrische problematiek en/of een licht verstandelijke beperking waardoor het sociaal netwerk directe ondersteuning en compensatie zou moeten bieden in de dagelijkse zorg voor de jeugdige.

•

Er zijn signalen dat er mogelijk sprake is van een negatief sociaal netwerk, bijvoorbeeld een drugsverslaafde scène, negatieve peer grouping van een jeugdige, loverboy problematiek enz.

• 5.3.7

Een dreigende uithuisplaatsing en/ of mogelijke thuisplaatsing. TERUGHOUDENDHEID BIJ OUDERS EN JEUGDIGEN

De gezinnen die met de jeugdbescherming te maken krijgen, hebben vaak belaste of slecht onderhouden relaties met familieleden en andere mensen rond de jeugdige. De verhoudingen zijn gespannen na echtscheiding, ouders hebben al sinds hun jeugd geen of weinig steun ervaren van hun eigen ouders, er zijn in het verleden gewelddadige conflicten geweest, een moeder beschuldigt haar broer van seksueel misbruik in haar jeugd, etc. Er zijn talloze redenen waardoor leden van het gezin nog maar van weinig mensen steun ervaren. Op de vraag: “van wie ervaar jij steun” noemt een vrouw misschien niet haar ex-man of haar ex-schoonouders, omdat zij van hen slechts negatieve druk ervaart. Desondanks is het waarschijnlijk, dat haar ex-man en haar ex-schoonouders het nog steeds belangrijk vinden, dat het goed blijft gaan met hun kind respectievelijk kleinkind. Ook schaamte of angst voor de reactie van de familie kan ertoe leiden, dat de ouders er moeite mee hebben, dat de familie of de buren, etc. te weten komen welke problemen zich in het gezin voordoen. De familiegeschiedenis en de familiecultuur kunnen hierbij een rol spelen. De ervaringen van de leden van het gezin met instanties en hun ideeën over wat die instanties kunnen gaan doen, kunnen ertoe leiden, dat zij niet alles vertellen tegen een SAVE-professional. Een jeugdige die steun ervaart van een vriend en denkt, dat het noemen van de naam van die vriend ongunstige gevolgen kan hebben voor de jeugdige zelf of voor de vriend, zal er misschien niets over zeggen. Ouders die negatieve ervaringen hebben met instanties, zullen wellicht de SAVE-professional niet alle informatie geven over hun netwerk.

5.4 5.4.1

Venster 2. De feiten INHOUD VAN HET VENSTER

In het model van de viervensters is het venster ‘feiten’ als volgt opgebouwd: eerste een tijdlijn, dan de zorgen en krachten, inclusief een veiligheids- en risicotaxatie, uitmondend in een samenvatting van de 3 tot 5 belangrijkste zorgpunten:


58


VENSTER 2: WAT ZIJN DE FEITEN? Tijdlijn •

Welke hulp of juridische interventie is in het verleden ingezet?

•

Datum start en datum eind

•

Soort hulp of interventie

•

Instantie

•

Gevolg (beslissing, resultaat)

•

Belangrijke levensgebeurtenissen voor de jeugdige

Zorgen en krachten •

Wat zijn de belangrijkste zorgen en krachten volgens alle betrokkenen: de melder(s), de ouders, de jeugdige, informanten/deskundigen, de SAVE-professional.

•

Waarneembare feiten en omstandigheden, letterlijke weergave van wat betrokkenen verklaren, onderscheid tussen gebeurtenissen en omstandigheden.

•

Focus op veiligheid en ontwikkeling in de opgroeien opvoedsituatie van de jeugdige, en bij delict- of verzuimgedrag aanvullend op de veiligheid in de samenleving.

•

Welke krachten zijn al daadwerkelijk beschermend gebleken?

Hulpmiddelen

5.4.2

•

Veiligheidstaxatie Samen Veilig bij (vermoede) kindermishandeling

•

Risicotaxaties: SAVE-Veiligheidschecklist, het LIJ, aanvullende (gestandaardiseerde) instrumenten

FEITENONDERZOEK EN WAARHEIDSVINDING

Het tweede venster heeft als opschrift: “wat zijn de feiten?” De SAVE-werkwijze besteedt veel aandacht aan de feiten. Een interventie in de leefwereld van mensen moet gebaseerd zijn op feiten. Dat is een juridische, professionele en maatschappelijke noodzaak. Feiten staan aan de basis van iedere professionele beoordeling en van ieder professioneel optreden. In de jeugdbescherming is veel strijd en onzekerheid over ‘feiten’. Daardoor is het soms voor de SAVE-professional onmogelijk om de feiten over een leefsituatie vast te stellen. Het is de taak van de SAVE-professional om de verhalen te ordenen en onderscheid te maken tussen feiten, beweringen, beoordelingen en conclusies (zie hoofdstuk 6). Op het moment dat een SAVE-professional kennis maakt met een gezin of jeugdige, bevindt het gezin zich in een problematische situatie. In een dergelijke situatie kleuren de problemen het verhaal van het verleden en door daar uitgebreid op in te gaan, kan de situatie alsmaar zwaarder ervaren worden. In lijn met de oplossingsgerichte benadering gaat de SAVE-professional ervan uit, dat je het probleem en de oorzaken ervan niet van A tot Z hoeft te kennen om tot een goede oplossing te kunnen komen (Berg, 2005). De toekomst volgt dus niet perse uit het verleden. “De toekomst is maakbaar en onderhandelbaar” (DeShazer & Dolan, 2009, pag. 12-13). 5.4.3

DE TIJDLIJN


59


De SAVE-professional start in dit venster met het opstellen van een tijdlijn. Dit betreft de relevante hulpverleningsgeschiedenis en – als er sprake is (geweest) van een maatregel - de maatregelgeschiedenis. De tijdlijn maakt onder andere duidelijk welk instellingsnetwerk rond het gezin aanwezig was en is. De SAVE-professional schrijft de data in chronologische volgorde puntsgewijs op. Daardoor wordt in één oogopslag duidelijk of het gaat om een voor de jeugdbescherming nieuw gezin en er gewerkt wordt met korte termijnen, of dat het gaat om een langdurig proces van bemoeienis door de jeugdbescherming. Het onderdeel Tijdlijn is niet bedoeld voor een complete beschrijving van de geschiedenis. Een uitgebreide behandeling en beschrijving van het verleden trekt tijd en energie weg van de oplossingen voor nu en voor de toekomst. Tijdens het maken van de Tijdlijn zullen de leden van het gezin ook belangrijke levensgebeurtenissen van de jeugdige naar voren brengen, die samenhangen met de hulp- en maatregelgeschiedenis: “Ja, dat was nadat zijn vader overleed”. “Daarna is moeder gescheiden en weer teruggegaan naar Turkije”. Deze gebeurtenissen mogen in de Tijdlijn worden geplaatst, maar alleen als zij (ook) voor de jeugdige zelf belangrijk zijn geweest, en samenhangen met de hulp- en maatregelgeschiedenis. De standaard tijdlijn ziet er als volgt uit: Tijdlijn •

Welke hulp of juridische interventie is in het verleden ingezet?

•

Datum start en datum eind

•

Soort hulp of interventie

•

Instantie

•

Gevolg (beslissing, resultaat)

•

Belangrijke levensgebeurtenissen voor de jeugdige

Inzoomen op de tijdlijn Er kan een reden zijn om in te zoomen op een onderdeel van de tijdlijn. Bij voorbeeld: Het was al bekend, dat een jeugdige veel hulpverlening had gehad en op verschillende plaatsen had gewoond, maar bij het maken van de tijdlijn wordt zichtbaar, dat over een periode van meer dan acht jaar een reeks van behandelingen waren opgelegd met nauwelijks zichtbaar resultaat en dat de jongen een paar keer uit huis geplaatst was en weer terug naar huis gegaan was. Door in te zoomen op de verblijfplaatsen van de jongen werd duidelijk, dat hij in deze periode op tien of meer plaatsen had gewoond, zowel in tehuizen als in pleeggezinnen. Voor de medewerker SAVE was dit aanleiding om nog meer dan voorheen te gaan denken over oplossingen van de jongen zelf, van zijn ouders en van mensen rond de jongen. 5.4.4

KRACHTEN EN ZORGEN

De SAVE-professional maakt een overzicht van krachten en zorgen ten aanzien van de opvoeden opgroeisituatie van de jeugdige:


60


Krachten

Zorgen

Beschermpunten

Zorgpunten

Van invloed gebleken op veiligheid en ontwikkeling in het recente en verdere verleden: Mogelijk/vermoedelijk van invloed op (de verbetering) van veiligheid en

Helpende

Belemmerende

omstandigheden

omstandigheden

ontwikkeling vanaf heden naar toekomst:

De beschermpunten en zorgpunten hebben altijd betrekking op de jeugdige. Hier gaat het om een concreet kenmerk, zoals letsel of concreet gedrag van ouders/opvoeders of de jeugdige, en soms om gedrag van andere betrokkenen, dat in het recente of verdere verleden een positief (beschermpunten) of nadelig (zorgpunten) effect heeft (gehad) op de veiligheid en/of ontwikkeling van de jeugdige. Als er sprake is van delictgedrag van de jeugdige, is er ook een effect op de veiligheid van anderen / de samenleving. De helpende en belemmerende omstandigheden vinden we in het hier en nu en de toekomst. Deze omstandigheden hebben mogelijk / vermoedelijk op dit moment en in de toekomst invloed op de veiligheid en ontwikkeling, en het (samenwerken aan) verbetering daarvan. De helpende en belemmerende omstandigheden hoeven niet alleen op de jeugdige betrekking te hebben. Ze kunnen ook rond de ouders/opvoeders en omgeving spelen, en het hoeft hier ook niet alleen om concreet gedrag te gaan. Beschermpunten zijn veiligheden. Het zijn die krachten, die gedurende langere tijd aantoonbaar bescherming hebben geboden in relatie tot de zorgen. In de SAVE-werkwijze wordt (daadwerkelijke) veiligheid onderscheiden van helpende omstandigheden. De SAVE-professional mag zich met een lange rij helpende omstandigheden dus niet rijker (veiliger) rekenen dan realistisch is. Evenmin impliceert 'een hulpverleningsvorm' (bijvoorbeeld 'vader gaat naar de Waag') automatisch daadwerkelijke veiligheid. Vandaar dat voorwaarden (Venster 3) geen ‘lijst met hulpverleningsvormen’ moeten zijn, maar een concrete beschrijving van beschermend gedrag van ouders, of de jeugdige zelf, in relatie tot de bestaande zorgen bij de jeugdigen. We kunnen dus pas spreken van een daadwerkelijke veiligheid, als is aangetoond dat een factor over verloop van tijd beschermend is gebleken. Pas dan noemen we dit een beschermpunt. Met ‘aangetoond’ bedoelen we hier geen bewijs in juridische of wetenschappelijke zin, maar iets dat: • bij herhaling beschermend is gebleken (zodat het waarschijnlijk geen toevalligheid is dat schade, letsel of delictgedrag niet optrad); door verschillende bronnen als beschermend is waargenomen (dus behalve dat de SAVE-

•

professional het van moeder hoort, verifieert hij het verhaal bij een andere betrokkene). Zorgen Binnen de zorgen maakt de SAVE-professional onderscheid tussen zorgpunten en belemmerende omstandigheden: •

Zorgpunten laten zien welke bedreigingen voor de veiligheid en ontwikkeling van de jeugdige (en bij delictgedrag ook voor de samenleving) er volgens de leden van het gezin, de SAVEprofessional en andere betrokkenen zijn. Zorgpunten worden in het (recente en verdere)


61


verleden bij de jeugdige gesignaleerd, inclusief de gronden van een eventuele maatregel. Het gaat altijd om een concreet kenmerk, zoals fysieke afwijkingen of gedrag. De vraag is hier:  wat is er aan de hand? wat is bedreigend? •

Belemmerende omstandigheden gaan (het verbeteren van) veiligheid en ontwikkeling van de jeugdige tegen (en bij delictgedrag ook de veiligheid in de samenleving). Zij doen dat op dit moment, of zij zullen dat in de toekomst vermoedelijk gaan doen. Hieronder vallen dus ook de ‘risicofactoren’ op het ontstaan van kindermishandeling, huiselijk geweld en verzuimen delictgedrag. Omstandigheden kunnen ook rond de ouders/opvoeders en omgeving spelen, niet alleen rond de jeugdige, en het hoeft hier ook niet alleen om concreet gedrag te gaan. De vraag is:  wat maakt het moeilijk? wat maakt verbetering lastig?

De SAVE Veiligheids-checklist en het LIJ zijn hulpmiddelen om de kaart met zorgen beter te kunnen invullen. Met deze lijsten worden zowel zorgpunten als belemmerende factoren in kaart gebracht (zie 5.4.5). Ordenen en samenvatten van zorgen Omdat na inventarisatie van alle zorgpunten vaak een lange, wat minder overzichtelijke lijst ontstaat, is het belangrijk daaruit de essentie te destilleren. De aanpak van de problemen in het gezin of met de jeugdige – het formuleren van doelen en voorwaarden en het maken van een plan – kan daarna worden beschreven vanuit die essentiële punten. De SAVE-professional brengt daartoe eerst ordening aan in de zorgpunten. Dit doet hij aan de hand van ontwikkelingstaken van jeugdigen (zie onderstaand kader). Deze exercitie doet hij voor zichzelf en buiten de rapportage om. Hij kan zijn ordening zo nodig inzichtelijk maken voor de gedragswetenschapper. De SAVE-professional gebruikt de ontwikkelingstaken van de jeugdige om tot een clustering te komen van de zorgpunten. Ontwikkelingstaken zijn specifiek voor een bepaalde periode in het leven. Het is voor de huidige en toekomstige ontwikkeling belangrijk dat jeugdigen zich vaardigheden eigen maken voor die taken, en die taken goed (kunnen, mogen) vervullen. De SAVE-professional maakt hiertoe gebruik van schema’s met ontwikkelingstaken en vaardigheden voor jeugdigen en adolescenten (zie hiervoor bijlage 1). Voor leden van het gezin is het werken met het begrip ontwikkeling (en zeker ontwikkelingstaken) niet altijd begrijpelijk. De SAVE-werkwijze heeft er voor gekozen om in plaats van de term ‘bedreiging van de ontwikkeling’ over ’zorgpunten’ te spreken. De SAVE-professional kan daardoor de veiligheid en ontwikkeling van de jeugdige in eenvoudiger termen met het gezin bespreken. Dat geldt ook voor de gebruikte termen in de rapportage(s).

Vervolgens vat de SAVE-professional de belangrijkste zorgen samen, zo mogelijk samen met ouders en betrokken netwerkleden, zodat een gedeeld beeld ontstaat over wat de belangrijkste zorgen zijn. Het streven daarbij is om tot een rijtje van 3–5 helder geformuleerde zorgen te komen. Hij noteert deze samenvatting in termen van ongewenst / zorgelijk gedrag van de ouders/opvoeders, de jeugdige en soms anderen, en beschrijft het nadelige effect dat dit gedrag (vermoedelijk of zeker) op de veiligheid of ontwikkeling van de jeugdige heeft gehad, en bij delictgedrag ook op de veiligheid in de samenleving.


62


Als er bij verschillende betrokkenen verschillende zorgen bestaan en ze elkaars zorgen niet onderschrijven, wordt dat duidelijk aangegeven door te beschrijven wie welke zorgen delen. Vader is het niet eens is met de zorg van de huisarts en de SAVE-professional dat de jeugdige vermoedelijk geslagen is door vader. In dit geval kan naast de samenvatting van die zorg over het slaan ook een punt opgenomen worden waarover vader zich dan met name zorgen maakt (als dat het geval is). Vader hoeft het dan zelf niet eens te zijn met de zorg over het slaan, maar ziet wel zijn eigen zorg serieus genomen. Op die manier ontstaat een evenwichtiger beeld dan wanneer uitsluitend de zorgen van de huisarts en SAVE worden benoemd. De kans dat vader zich constructief blijft opstellen is dan groter.

Deze samenvatting wordt gebruikt bij de onderbouwing van de weging in Venster 3. Krachten De krachten laten zien wat er goed gaat met betrekking tot de ontwikkeling en de veiligheid van de jeugdige (en bij delictgedrag de veiligheid in de samenleving) en ze geven aanknopingspunten voor verandering. Binnen de krachten maakt de SAVE-professional een onderverdeling in beschermpunten en helpende omstandigheden. •

Beschermpunten laten zien hoe de veiligheid en ontwikkeling van de jeugdige (en bij delictgedrag ook van de samenleving) eerder werd bevorderd, volgens de leden van het gezin, de SAVE-professional en andere betrokkenen. Het gaat in het bijzonder om ‘Wat hebben ouders (en eventueel jeugdigen) gedaan of door derden laten doen, waardoor de belangrijkste zorgpunten niet optraden?’. Het gaat dus om de eerder ontstane uitzonderingen op de mishandeling of het verzuim- of delictgedrag. Beschermpunten worden in het (recente en verdere) verleden altijd in relatie tot de jeugdige gesignaleerd. Als er iets goed gaat in de opgroeien opvoedsituatie, dan zijn er misschien mogelijkheden om dat vaker te doen of breder toe te passen. De vraag: ‘welke krachten zijn daadwerkelijk beschermend gebleken?’ kan leiden tot concreet beschermende punten in het gedrag van de ouders en (vooral bij delictgedrag) jeugdigen (zelf), die voor iedereen te begrijpen zijn en die een aanknopingspunt kunnen bieden voor het bouwen van veiligheid voor de toekomst. De vraag is hier:  wat zorgt voor bescherming?

•

Helpende omstandigheden ondersteunen (het verbeteren van) de veiligheid en ontwikkeling van de jeugdige (en bij delictgedrag ook de veiligheid in de samenleving). Zij ondersteunen op dit moment, of zij zullen dat in de toekomst vermoedelijk gaan doen. Helpende omstandigheden kunnen ook rond de ouders/opvoeders en omgeving spelen, niet alleen rond de jeugdige, en het hoeft hier ook niet alleen om concreet gedrag te gaan. De vraag is:  wat is helpend? wat maakt verbetering mogelijk?

Ordening Samen met de leden van het gezin kan de SAVE-professional de krachten en zorgen ordenen en beperken tot de belangrijkste punten. Bij het bespreken van alle zorgen en krachten met leden van het gezin en netwerk vat de SAVE-professional (alleen) de zorgpunten samen tot de belangrijkste (ca. 3-


63


5) punten. Hij noteert deze samenvatting in termen van ongewenst / zorgelijk gedrag van (meestal) de ouders/opvoeders en (soms) de jeugdige en anderen, in relatie tot het nadelige effect dat dit gedrag (vermoedelijk of zeker) op de veiligheid of ontwikkeling van de jeugdige heeft gehad. Deze samenvatting wordt gebruikt bij de onderbouwing van de weging in Venster 3. 5.4.5

SAMENVATTEND OVERZICHT VAN ZORGEN EN KRACHTEN

Van invloed gebleken

Zorgen

Beschermpunten

Zorgpunten

op veiligheid en

•

Wat zorgt voor bescherming?

•

Wat is er aan de hand?

ontwikkeling in

•

Wat geeft veiligheid?

•

Wat is bedreigend?

het recente en

•

Gedrag van ouders/opvoeders of

•

Incl. grond eventuele maatregel.

jeugdige, soms gedrag van

•

Concreet letsel of gedrag van

verdere verleden: •

Krachten

Wat weten we? •

anderen, en het positieve effect

jeugdige, gedrag van

daarvan op de jeugdige.

ouders/opvoeders, soms gedrag

Effect op de jeugdige vervatten in

van anderen, en het negatieve

ontwikkelingstaken.

effect daarvan op de jeugdige. •

Resultaat Veiligheidstaxatie

•

Effect op de jeugdige vervatten in ontwikkelingstaken.

• Mogelijk / vermoedelijk van •

Belemmerende omstandigheden

Wat is helpend?

•

Wat maakt het moeilijk?

invloed op de (het •

Wat maakt verbetering mogelijk?

•

Wat maakt verbetering lastig?

verbeteren van) •

Alles wat (het verbeteren van) de

•

Alles wat (het verbeteren van) de

veiligheid en

veiligheid en ontwikkeling van de

veiligheid en ontwikkeling van de

jeugdige nu helpt en in de toekomst

jeugdige nu belemmert en in de

vermoedelijk zal helpen.

toekomst vermoedelijk zal

ontwikkeling: •

Helpende omstandigheden

belemmeren.

Waarmee moeten we •

rekening gaan houden ?

5.4.6

Samengevat in 3-5 punten.

Resultaat risicotaxatie.

VEILIGHEIDSTAXATIE EN RISICOTAXATIE

De SAVE-professional zet in Venster 2 een veiligheidstaxatie en een risicotaxatie in om de huidige veiligheid in kaart te brengen (vallend onder de zorgpunten) en de risico’s op toekomstige onveiligheid te inventariseren (vallend onder de belemmerende factoren). Bij veiligheids- en risicotaxatie gaat het om in kaart brengen, informatie verzamelen, beoordelen en beslissen. Veiligheids- en risicotaxatie is een professionele manier om inzicht te krijgen in de zorgen en krachten in de opgroei - en opvoedsituatie. In een veiligheids- en risicotaxatie wordt informatie verzameld: van de ouders en jeugdigen, eigen observaties van de SAVE medewerker en informatie van anderen die professioneel of sociaal betrokken zijn bij het gezin. Deze informatie wordt in Venster 3 betrokken bij de weging.


64


In de SAVE-werkwijze wordt voor de veiligheids- en risicotaxatie bij (vermoede) kindermishandeling standaard de ‘SAVE Veiligheidschecklist’ gebruikt, en het LIJ (Landelijk Instrumentarium Jeugdstrafrechtsketen) in het geval van jeugdreclassering. Beide lijsten gaan in op zorgpunten en beschermpunten rond veiligheid in het hier en nu, op belemmerende en helpende omstandigheden, en doen een uitspraak over het risico op terugval / recidive. Anders gezegd: beide lijsten combineren een veiligheidstaxatie met een risicotaxatie. Wanneer daar aanleiding toe is, kan de medewerker SAVE in overleg met de gedragswetenschapper of vertrouwensarts op inhoudelijke gronden besluiten een extra instrument in te zetten, zoals die bestaan voor seksueel misbruik, eergerelateerd geweld, kindermishandeling en complexe echtscheiding. In de vensters 3 en 4 wordt deze informatie door de SAVE-professional gebruikt bij het stellen van voorwaarden en het maken van een plan samen met ouders, jeugdige en netwerk. Onderstaande afbeelding geeft dit schematisch weer.

•

Veiligheidstaxatie

De SAVE-professional richt zich allereerst op de veiligheid van jeugdigen op dit moment, in het nu. Hij zet alles in het werk om zo goed mogelijk te garanderen dat jeugdigen nu, op dit moment veilig zijn. Dat geldt ook bij jeugdreclassering, bij voorbeeld als de jeugdige vast zit op het politiebureau. Ook daar is veiligheid het eerste issue. Daarvoor is een veiligheidstaxatie nodig, als onderdeel van het veiligheidsmanagement dat de SAVEprofessional uitvoert. Veiligheidstaxatie is het in de praktijk, in het hier en nu, beoordelen of er sprake is van een (levens)bedreigende situatie die (onmiddellijk) zou kunnen leiden tot ernstige fysieke en/of emotionele schade. Veiligheidstaxatie is een inschatting van de directe veiligheid van de jeugdige. Bij


65


veiligheidstaxatie gaat het dus om: is de jeugdige nu veilig genoeg? Zijn er acute zorgpunten? Bij delictgedrag geldt ook: loopt een bekend of mogelijk slachtoffer van de jeugdige acuut gevaar? Medewerkers SAVE zijn in de praktijk, in het hier en nu, steeds bezig met het inschatten van de veiligheid van jeugdigen. Op sommige momenten wordt er daarom opnieuw bewust een veiligheidstaxatie ingezet. In geval van (levens)bedreigende situaties moet er direct door Samen Veilig ingegrepen kunnen worden. Alleen bij (vermoede of mogelijk toekomstige ) kindermishandeling is de invulling van de SAVEVeiligheidschecklist ook gekoppeld aan een vaste procedure met een huisbezoek, om acute veiligheidsissues te kunnen vaststellen. Op de volgende momenten dient standaard een veiligheidstaxatie te worden gedaan: 1. Bij nieuwe casuïstiek indien er zorgen worden gemeld, waarbij op basis van de beschikbare informatie niet goed kan worden ingeschat of er sprake is van voldoende veiligheid, dan wel dat niet duidelijk is op welke manier de melding moet worden benaderd. 2. Bij (gemelde) zorgen of signalen die kunnen duiden op acute onveiligheid van jeugdigen, dus waarbij er sprake is van een (mogelijke) crisissituatie. Een veiligheidstaxatie wordt dan gedaan met een combinatie van de volgende middelen: Verzamelen dossierinformatie; huisbezoek met gesprek ouders en jeugdigen (in elk geval: jeugdigen zien), eventueel een gezins- en/of netwerkgesprek; kennis van zorgen krachten; invullen SAVE Veiligheidschecklist). Veiligheidstaxatie gebeurt met een bewust ingezet huisbezoek (zo mogelijk) met twee medewerkers van Samen Veilig. Er wordt ter plekke ingeschat of er sprake is van voldoende veiligheid voor de jeugdige op dat moment. Deze inschatting vindt plaats middels het bekijken van de woonsituatie van de jeugdige, het spreken van de ouders / verzorgers, observatie van (de relatie tussen) de jeugdige en de ouders / verzorgers en een gesprek met de jeugdige (vanaf 6 jaar) of het zien van kinderen (jonger dan 6 jaar).

12

Uit verschillende overzichten en werkwijzen voor de praktijk (American Public Human Services Association, 2009; Morton & Salovitz, 2006; Ten Berge, 1998; Ten Berge & Vinke, 2006) blijkt dat voor een inschatting van de huidige situatie met name de directe veiligheid van de jeugdige, de omgang tussen ouder en jeugdige en signalen bij de jeugdige zelf aandacht verdienen. De inschatting van de huidige veiligheid kan bepalend zijn voor de urgentie waarmee een hulpverlener dient te handelen. Als de inschatting is dat er een direct levensbedreigende situatie voor de jeugdige bestaat, dan vraagt dat om een onmiddellijke reactie, waarbij de jeugdige in veiligheid gebracht wordt Bij delictgedrag geldt dit voor de veiligheid van het mogelijke slachtoffer.

Bij een veiligheidstaxatie wordt er (zo snel als nodig is) informatie verzameld middels het benaderen van betrokkenen uit het professioneel en eventueel sociaal netwerk van de gezinsleden. De SAVEVeiligheidschecklist kan aanknopingspunten bieden voor wat nog moet worden uitgevraagd. Het kan de SAVE-professional helpen om na te gaan of hij geen belangrijke zaken over het hoofd heeft gezien.

12

De notitie Actieve veiligheidsinschatting van Samen Veilig Midden-Nederland kan verdere aanknopingspunten bieden voor het verrichten van een veiligheidstaxatie.


66


Het LIJ wordt ook ingevuld op basis van gesprekken met doorgaans eerst de jeugdige, dan de ouders en indien nodig aanvullende referenten. In deze gesprekken en bij invulling van het LIJ gaat de SAVEprofessional ook na of er bij de jeugdige zelf, en in de samenleving, acute veiligheidsissues zijn. De uitkomst van de veiligheidstaxatie worden altijd besproken met een collega of - bij voorkeur - een gedragswetenschapper. Wanneer er op basis van de veiligheidsinschatting overwogen wordt een kernbeslissing te nemen, is gedragswetenschappelijke consultatie verplicht. Bevindingen en conclusie van een veiligheidstaxatie worden altijd vastgelegd in het gezins- of cliëntdossier. •

Risicotaxatie

Samen Veilig wil dat jeugdigen en de samenleving ook in de toekomst veilig blijven. Hiertoe maakt de SAVE-professional een inschatting van de kans op onveiligheid en/of herhaling delictgedrag in de toekomst: een risicotaxatie, met het oog op uit te voeren risicomanagement. Risicotaxatie is het beoordelen van de aard en ernst van de risico’s van de jeugdige in de toekomst. Risicotaxatie is een inschatting van de toekomstige veiligheid van de jeugdige (en bij delictgedrag de samenleving). Bij risicotaxatie gaat het dus om: welke belemmerende omstandigheden zijn er voor deze jeugdige in de toekomst, en welke helpende omstandigheden zijn er om een veilige toekomst vorm te geven en te borgen? Beoordelingsfouten en blinde vlekken kunnen het beeld vertroebelen dat SAVE-professionals, maar ook gedragswetenschappers en teammanagers van een gezin of jeugdige hebben. Om dat te helpen voorkomen, vindt in de SAVE-werkwijze een gestructureerde, systematische beoordeling van belemmerende en helpende omstandigheden plaats, op basis van wetenschappelijke gegevens. Aan de hand van een gestandaardiseerde checklist met bekende belemmerende en helpende omstandigheden wordt de opgroei- opvoedingssituatie (bij jeugdreclassering inclusief het delictgedrag) in kaart gebracht. Aanvullend brengen deze lijsten de veiligheid in het hier en nu in beeld: de zorgpunten en beschermpunten. Door aan de zorgpunten en belemmerende omstandigheden te werken, kan de kans op herhaling verkleind worden. Soms is het niet mogelijk belemmerende omstandigheden (op korte termijn) te veranderen. Dan is het van belang om bewust te zijn van de aanwezigheid van deze belemmerende omstandigheden. Ook is de SAVE-professional alert op de gevolgen voor de veiligheid van nieuwe situaties, van life-events zoals het geboren worden van een kind. Zo weten we bijvoorbeeld ook uit onderzoek dat stiefouderschap een belemmerende omstandigheid (risicofactor) is. De SAVEprofessional zal daarom in een lopende zaak, waarin een nieuw samengesteld gezin ontstaat, nagaan wat dit betekent voor de veiligheid van de jeugdigen in dat gezin. Risicotaxatie heeft als resultaat: -

helder hebben welke belemmerende omstandigheden de kans vergroten op kindermishandeling, huiselijk geweld, delictgedrag of andere onveilige situaties.

-

helder hebben welke beschermpunten - signalen van veiligheid - er zijn in de opvoeden opgroeisituatie.

-

het wegen van al deze factoren, waarbij ook rekening wordt gehouden met het cumulatieve effect van de factoren.


67


Een risicotaxatie wordt ook standaard uitgevoerd in het kader van netwerkpleegzorg. Gezien de specifieke aard van deze taxatie wordt er informatie verzameld op een aantal extra punten die relevant zijn in relatie tot netwerkpleegzorg, zoals: -

Waarom biedt het netwerkpleeggezin zich aan? Wat is de aard van de motivatie?

-

Hoe is de gezondheid van de aspirant netwerkpleegouders?

-

Hoe wordt er gedacht over omgang van de jeugdige met het gezin van herkomst?

-

Zijn er verschillen in cultuur, attitude en opvoedingsgedrag tussen aspirant netwerkpleeggezin en gezin van herkomst?

•

13

Gebruik van de informatie

De ingevulde lijst geeft samen met de analyse aan de hand van het viervensters model zicht op de krachten en zorgen. Bij een volledige analyse kunnen deze vragenlijsten gebruikt worden als hulpmiddel om te bepalen welke beslissingen genomen moeten worden en welke voorwaarden gesteld moeten worden aan het te maken plan. Het overzicht en de analyse van de krachten en zorgen zelf is in de SAVE-werkwijze echter het belangrijkste middel voor veiligheids- en risicotaxatie, beslissingen en voorwaarden, en niet een vragenlijst. De SAVE-Veiligheidschecklist, het LIJ en aanvullende instrumenten zijn belangrijke hulpmiddelen, en zeker de uitkomst in termen van risico op terugval moet als uitgangspunt worden genomen voor het handelen. Echter, de unieke situatie van ieder gezin en elke jeugdige moet in kaart worden gebracht in gesprekken met de leden van het gezin en op basis van de verhalen van alle betrokkenen, zowel de mensen uit het netwerk als betrokken professionals. 14

Het soort instrument , de datum van invullen en de uitkomst noteert de SAVE-professional onder de krachten en zorgen kolom. Belemmerende en helpende omstandigheden die nog niet uit de melding of beschikking zelf naar voren waren gekomen maar vanuit de lijst zijn opgemerkt, voegt hij toe.

5.5 5.5.1

Venster 3: De weging INHOUD VAN VENSTER 3

Het derde venster heeft als hoofdvraag: “hoe wegen we de situatie?” Het wegen is de normatieve dimensie van de analyse. Gaat het bij de ‘Feiten’ om de vraag: “wat weten we over de toestand in het gezin?”, bij het derde venster gaat het om de vraag: “vinden we de toestand in het gezin of (bij verzuimen delictgedrag) van de jeugdige acceptabel?” In het viervenstermodel is dit als volgt opgenomen. VENSTER 3: HOE WEGEN WE DE SITUATIE?

13

Aanvullend op de SAVE Veiligheidschecklist en het LIJ kan gebruik worden gemaakt van andere checklists, zoals de ‘Checklist netwerkpleegzorg-plaatsing’.

14

In de SAVE Veiligheidschecklist is er keuze uit de categorieën ‘geen of minimaal veiligheidsrisico / veiligheidsrisico / ernstige of levensbedreigende veiligheidsrisico’, en het LIJ berekent zelf een uitkomst: laag / midden-laag / midden-hoog / hoog risico op recidive en dezelfde indeling voor risico op geweld tegen personen.


68


Voor welke afweging of beslissing staat de professional? Op de volgende vraag of vragen moet een antwoord met ‘ja’ of ‘nee’ komen: •

Is er sprake van een ‘goed genoeg’ veiligheidssituatie

15

en een ‘goed genoeg’

ontwikkelingsklimaat? •

In geval van evaluatie van een maatregel: zijn de gronden van de maatregel nog aanwezig?

•

Moet er een kernbeslissing worden genomen? Zo ja, welke?

Weging. Om die beslissing te kunnen nemen, moet er eerst ‘gewogen’ worden. De medewerker stelt zichzelf en anderen daartoe de vraag: Alle zorgpunten, beschermpunten, belemmerende en helpende omstandigheden wegende, wat kunnen we dan zeggen over: •

De veiligheid van de jeugdige in zijn opvoeden opgroeisituatie, en/of – bij delicten verzuimgedrag– de veiligheid van de samenleving of een specifiek slachtoffer: o

•

Is veiligheid goed genoeg, voldoende gerealiseerd?

De ontwikkeling en het ontwikkelingsklimaat van de jeugdige in zijn opvoeden opgroeisituatie: o

Is herstel en voortgang van ontwikkeling voldoende gerealiseerd of mogelijk, omdat de opvoeden opgroeisituatie situatie goed genoeg is?

•

De eventuele interventie(s): o

Als er een maatregel is, of als een maatregel wordt overwogen: zijn er (nog) wettelijke gronden voor gedwongen bemoeienis?

o

Als er een hulp of zorg is, of als dit wordt overwogen: zijn er (nog) voldoende redenen gronden daarvoor?

o

Wat is in het kort de feitelijke onderbouwing van de afweging of beslissing?

Doelen en voorwaarden •

Hoe ziet de toekomst voor deze jeugdige eruit als de opvoeden opgroeisituatie ‘goed genoeg’ is? Hoe ziet de jeugdige dit? Hoe de ouders, de andere mensen? Wat zijn de zorgen als er niets verandert?

•

Welke doelen ten aanzien van veiligheid en ontwikkeling hebben de leden van het gezin?

•

Is het nodig voorwaarden te stellen, en zo ja, welke voorwaarden stelt de SAVEprofessional?

Hulpmiddelen: Schaalvragen, Huis van de Toekomst

5.5.2

KERNBESLISSINGEN IN VENSTER 3

De eerste vraag in dit venster is: Voor welke beslissing staat de SAVE-professional? SAVEprofessionals nemen voortdurend beslissingen die gevolgen hebben voor de betrokken ouders en jeugdigen, bijvoorbeeld met het oog op behandeling of hulpverlening. Sommige beslissingen zijn zo 15

Onder veiligheid verstaan we ook de veiligheid in de samenleving. Als sprake is van een ‘goed genoeg veiligheidssituatie’ betekent dit bij een maatregel jeugdreclassering of bij begeleiding zonder maatregel bij delictgedrag dus ook: is er voldoende kans op het stoppen van delict- of verzuimgedrag?


69


belangrijk of ingrijpend dat zij niet door een SAVE-professional alleen genomen mogen worden. Om recht te doen aan de ouders en jeugdige, maar ook met oog op bescherming van de SAVEprofessional is het belangrijk dat deze kernbeslissingen gezamenlijk genomen worden. Bij kernbeslissingen wordt gebruik gemaakt van de bevoegdheden van Samen Veilig ter bescherming van jeugdigen (en bij delictgedrag ook de samenleving). 16

Samen Veilig onderscheidt de volgende 8 kernbeslissingen in de jeugdbescherming : 1) Melding: beslissing over de actie naar aanleiding van een melding of signaal over een jeugdige. 2) Onderzoek: beslissing over de actie op basis van onderzoek. 3) Professionele zorg: al dan niet inzetten. 4) Maatregel: beslissing om een maatregel van kinderbescherming inclusief voorziening in voogdij te vragen. 5) Plaatsing: beslissing om de jeugdige uit huis plaatsen en iedere beslissing om de jeugdige over te plaatsen. 6) Terugkeer: beslissing om de jeugdige terug thuis plaatsen. 7) Afsluiten maatregel: beslissing om de maatregel te beëindigen c.q. wel of geen verlenging te vragen, dan wel een verderstrekkende maatregel te vragen, of een terugmelding bij de Officier van Justitie dat de jeugdige niet voldaan heet aan een bijzondere voorwaarde. 8) Afsluiten van de bemoeienis met een jeugdige. Belangrijk: het nemen van kernbeslissingen is ook mogelijk zonder dat sprake is van een maatregel, met uitzondering van kernbeslissingen 5, 6 en 7. Let ook op kernbeslissing 4: als er geen maatregel is, wordt in venster 3 altijd overwogen of wellicht een maatregel voor kinderbescherming nodig is. Het omgekeerde is ook altijd het geval: als er een maatregel voor kinderbescherming of jeugdreclassering uitgesproken is, wordt in venster 3 overwogen of deze kan worden verkort of opgeheven. Het document ‘Kernbeslissingen’ van Samen Veilig (juli 2014) bespreekt per kernbeslissing a) in welke situaties de kernbeslissing aan de orde is, b) welke acties of handelingen op basis van het genomen besluit mogelijk zijn, en c) de informatie of thema’s die beoordeeld moeten worden om tot de beslissing te komen. In deze basishandleiding gaan we er in het vervolg van uit dat de lezer dit document kent. Kernbeslissingen worden vastgesteld in Venster 3, terwijl de uitwerking ervan in het vierde venster plaats vindt. Kernbeslissingen worden nooit alleen door de SAVE-professional genomen, maar altijd samen met de gedragswetenschapper (en indien nodig in een driehoeksoverleg met de 17

teammanager ), en vaak ook door meer dan één instantie. De SAVE-professional overweegt ook om 18

specifieke deskundigheid in te schakelen, te denken aan juristen, vertrouwensartsen , team eergerelateerd geweld. Kernbeslissingen worden uiteindelijk genomen door de medewerker SAVE tijdens een verplichte consultatie met een gedragswetenschapper. Belangrijk is dat er een gedegen 16

In grote lijnen geldt deze indeling in kernbeslissingen voor ieder stelsel van jeugdbescherming. Zie bij voorbeeld Wald & Woolverton (1990) en voor de gezinsvoogdij Van Montfoort & Slot, 2009.

17

Zie het document ‘Kernbeslissingen’ (BJU, juli 2014)

18

Er zijn criteria voor de deelname van de vertrouwensarts aan het besluitvormingsproces. Zie hiervoor de handleiding Consult, Aannemen melding en Onderzoek.


70


onderbouwing van de kernbeslissing tot stand komt vanuit het overleg tussen de medewerker SAVE en de gedragswetenschapper al dan niet binnen een breder multidisciplinair overleg met collega’s. Een kernbeslissing wordt doorgaans in verschillende stappen genomen. Als de SAVE-professional in een vrijwillig kader concludeert, dat een ondertoezichtstelling nodig is, moet de Raad voor de Kinderbescherming beslissen of een verzoek wordt ingediend bij de rechter. De rechter beslist, waarbij zowel de ouders als de Raad hoger beroep kunnen instellen bij het Hof. Al met al kan dit proces van besluitvorming maanden duren. Ondertussen gaat het leven van het gezin door en gaan ook de gesprekken tussen de SAVE-professional en de leden van het gezin door. Dit vereist een zuivere opstelling van de SAVE-professional, waarin rekening gehouden wordt met verschillende scenario’s. Iedere kernbeslissing moet vanzelfsprekend goed gedocumenteerd worden. De actuele stand van zaken moet op ieder moment terug te vinden zijn in het dossier. 5.5.3

KERNBESLISSINGEN 1 EN 2: MELDING EN ONDERZOEK

De overheid is op grond van artikel 19 Verdrag inzake de Rechten van de jeugdige verplicht om een voor iedereen duidelijk kenbare plaats in te richten voor het melden van kindermishandeling. Ook zorgen over de opgroeien opvoedsituatie van een minderjarige die de melder geen ‘kindermishandeling’ noemt, kunnen gemeld worden. Het criterium om een onderzoek in te stellen is een vermoeden van kindermishandeling of huiselijk geweld. Daarbij worden brede definities van kindermishandeling en huiselijk geweld gehanteerd. In de SAVE-werkwijze is een onderzoek door Veilig Thuis aangewezen als de expertise en/of bevoegdheid van het Veilig Thuis-team nodig is. Onderzoek kan in dit verband inhouden onderzoek naar aanleiding van een melding van kindermishandeling of anders genoemde zorgen over de opgroeien opvoedsituatie van een jeugdige, onderzoek door de Raad voor de Kinderbescherming of psychodiagnostisch onderzoek. Ook voor het onderzoek geldt, dat een instantie beschikt over bevoegdheden om informatie in te winnen. Denk aan de bevoegdheid van Veilig Thuis om onder bepaalde voorwaarden informatie in te winnen over een gezin, zonder dat het gezin dat op het moment van onderzoek weet. Of aan het onderzoek zoals de Raad voor de Kinderbescherming dat uitvoert om na te gaan of er een maatregel gevraagd moet worden. 5.5.4

KERNBESLISSING 3: INSCHAKELEN VAN PROFESSIONELE HULP

Een beslissing over de ‘actie’ na de melding of na onderzoek kan ook inhouden het geven van advies dan wel het verwijzen naar of het indiceren voor professionele hulp. 5.5.5

KERNBESLISSING 4: EEN MAATREGEL VAN KINDERBESCHERMING OF JEUGDRECLASSERING

Bij een maatregel voor kinderbescherming (in de oude betekenis) gaat het hier om het uitspreken door de rechter van een VOTS, OTS, tijdelijke voogdij, voogdij, of gezagsbeëindigende maatregel. Een SAVE-professional beslist nooit of een kinderbeschermingsmaatregel wordt uitgesproken. Dat doet de rechter. De SAVE-professional beslist wel of een maatregel moet worden geadviseerd of aangevraagd bij de rechter. Over deze kernbeslissing gaat het hier.


71


Wie een situatie moet beoordelen met het oog op het adviseren of vragen van een maatregel, heeft niet alleen feiten nodig over die situatie, maar moet ook weten met welke maatstaf die situatie moet worden beoordeeld. Het algemene criterium is altijd de bescherming van de jeugdige en dat omvat ook het stoppen van geweld en criminaliteit. De maatstaf van de SAVE-werkwijze is altijd: Is de opvoeden opgroeisituatie van de jeugdige ‘goed genoeg’? De algemene grond voor jeugdbescherming is niet: “de opvoeden opgroeisituatie is niet goed”. Een dergelijk criterium zou potentieel zeer veel opvoeders tot cliënt van de jeugdbescherming maken. In plaats daar van geldt: gedwongen bemoeienis is gelegitimeerd voor zover en voor zolang de opgroeien opvoedsituatie niet goed genoeg is. De term ‘goed genoeg ouderschap’ is afkomstig van de Engelse kinderarts en psychoanalyticus Donald W. Winnicott (1896-1971). Winnicott sprak over de ‘good enough mother’ om aan te duiden, dat een moeder niet perfect hoefde te zijn in de omgang met de baby. Tegenwoordig wordt het begrip gebruikt in de discussie over modern ouderschap, variërend van de hoge eisen die ouders zichzelf stellen en die de samenleving stelt tot en met de discussie over ouderschap van mensen met een verstandelijke beperking

19

Ouders, jeugdigen en hele gezinnen kunnen profiteren van hulpverlening en behandeling. Maar de veranderingen die daardoor optreden zijn voor ieder mens beperkt. Daarbij komt, dat veel problemen waar de jeugdbescherming mee te maken krijgt chronisch zijn. Een verstandelijke beperking verdwijnt niet door een goede therapie. Een ouder die kampt met een langdurige psychiatrische stoornis en als gevolg daarvan beperkt voor de jeugdige kan zorgen, blijft beperkt beschikbaar als opvoeder, welke behandeling ook wordt ingezet. Mensen veranderen wel, maar doorgaans niet zo veel en niet zo snel. De vraag of de opgroeien opvoedsituatie als geheel ‘goed genoeg’ is voor de jeugdige, hangt ook af van de steun die naast de ouder(s) kan worden ingezet. Hiervoor wordt wel de vergelijking gemaakt met lampjes. Als de ‘lampjes’ van de ouders zwak branden en het lukt niet ze feller te laten branden, dan kunnen er misschien wel andere ‘lampjes’ bijgeplaatst worden, zodat de jeugdige toch genoeg licht krijgt.

Met het criterium ‘goed genoeg’ wordt uitgedrukt, dat de bevoegde instanties optreden wanneer een ondergrens wordt doorbroken.

De beperking van de overheidstaak tot situaties die aantoonbaar ‘niet goed genoeg’ zijn, is specifiek voor de jeugdbescherming. Voor het ondersteunen van opvoeden en opgroeien in het algemeen heeft de overheid een veel bredere verantwoordelijkheid. Denk aan allerlei voorzieningen die direct of indirect door de overheid worden gefinancierd op het gebied van preventie, opvoedingsondersteuning en hulpverlening. Al deze voorzieningen helpen opvoeders en steunen jeugdigen bij het opgroeien in onze samenleving. In het Verdrag inzake de Rechten van de jeugdige zijn deze algemene voorzieningen onder meer te vinden in artikel 18. Op dit brede terrein bepalen de ouders echter zelf of, in welke mate

19

Zie bijvoorbeeld Ramaekers & Suissa, 2010


72


en voor hoelang zij gebruik maken van deze voorzieningen. Daarom noemen we deze voorzieningen geen jeugdbescherming.

In de SAVE-werkwijze wordt het criterium ‘goed genoeg’ gebruikt om aan te duiden, dat veel, misschien wel de meeste, van alle opgroeien opvoedsituaties niet ‘goed’, maar wel ‘goed genoeg’ zijn. Dat helpt de SAVE-professional om de regie over de opgroeien opvoedsituatie waar mogelijk te laten bij de ouders. Dit wordt uitgebeeld in onderstaande figuur. De grens tussen ‘niet goed, maar wel goed genoeg’ en ‘niet goed genoeg’ is niet in alle gevallen duidelijk. Ruwweg het gebied in de rode lijn gaat over opgroeien opvoedsituaties waarover getwist wordt.

Het oordeel over een opgroeien opvoedsituatie is subjectief en tijdgebonden en dat geldt ook voor het criterium ‘goed genoeg’. Dat wordt duidelijk bij de niet extreme situaties. Een meisje van 9 jaar vertelt, dat ze thuis haar ouders moet gehoorzamen. Als ze niet luistert, geeft haar moeder haar een klap met haar vlakke hand tegen haar billen, zegt ze. Dat gebeurt wel vaker, maar ze weet niet precies hoe vaak. Niet iedere dag, maar gisteren wel.

De meeste Nederlanders uit de middenklasse vinden dit anno 2013 waarschijnlijk geen goede manier van opvoeden. Sinds 2007 staat in ons Burgerlijk Wetboek, dat ouders geen geestelijk of lichamelijk geweld toepassen in de verzorging en opgroeien opvoedsituatie

20

.

Tot enkele decennia geleden was het slaan van jeugdigen als middel in de opgroeien opvoedsituatie echter algemeen geaccepteerd. Goede ouders moesten ervoor zorgen, dat hun jeugdigen gehoorzaamden en zo nodig de jeugdigen daarbij tuchtigen. Voor een gezin dat recent in Nederland is aangekomen vanuit een Aziatisch of Afrikaans land is het wellicht niet ongebruikelijk, dat een moeder haar 9-jarige dochter een klap geeft als het meisje ongehoorzaam is. Van belang is dat alle teksten geschreven worden in concrete, eenvoudige taal, waarbij vakjargon en classificaties worden vermeden. In juridische procedures moet worden aangesloten bij de tekst van de wet, maar ook dan is de beste onderbouwing het formuleren van de gronden in gewoon Nederlands, met de concrete gebeurtenissen en omstandigheden waardoor de jeugdige wordt bedreigd. Met een 20

Artikel 247:1 BW, lid 2. Onder verzorging en opgroeien opvoedsituatie worden mede verstaan de zorg en de verantwoordelijkheid voor het geestelijk en lichamelijk welzijn en de veiligheid van de jeugdige alsmede het bevorderen van de ontwikkeling van zijn persoonlijkheid. In de verzorging en opgroeien opvoedsituatie van de jeugdige passen de ouders geen geestelijk of lichamelijk geweld of enige andere vernederende behandeling toe."


73


concrete omschrijving kunnen ouders beter reageren op de onderbouwing. De ouders kunnen zeggen, dat de ruzies tijdelijk waren en inmiddels voorbij zijn. Dat zij bereid zijn een ambulant hulpverlener binnen te laten om hen te leren beter met het gedrag van Mohammed om te gaan en dat zij hem vanaf nu iedere dag naar school zullen sturen. Of zij kunnen aanvoeren, dat de feiten niet kloppen. Als de SAVE-professional veel discussie met de ouders verwacht, of vermoedt, dat er nog meer bedreigingen zijn, kan het verleidelijk zijn om de gronden meer algemeen te omschrijven. Dan is er meer ruimte om naar bevindt van zaken te opereren en is het moeilijker voor de ouders om de gronden te bestrijden. Hoe verleidelijk dit ook is, een concrete beschrijving is de basis voor een constructieve werkrelatie met de leden van het gezin. Het is een belangrijke factor in de effectiviteit van de jeugdbescherming (zie bijv. Stams c.s., 2010). Het is eerlijk ten opzichte van de ouders en het biedt de aanknopingspunten voor de noodzakelijke verandering in het belang van de jeugdige. Het concreet formuleren is een belangrijk ‘eigen kracht en regie’ principe omdat het ouders en jeugdigen helpt om de eigen opvattingen onder woorden te brengen. 5.5.6

KERNBESLISSING 5 EN 6: UITHUISPLAATSING EN TERUG NAAR HUIS

Het criterium voor een uithuisplaatsing binnen de ondertoezichtstelling is dat de plaatsing “noodzakelijk is in het belang van de verzorging en opgroeien opvoedsituatie van de minderjarige of 21

tot onderzoek van diens geestelijke of lichamelijke toestand”(artikel 1:261 BW) . Voor een uithuisplaatsing is een machtiging uithuisplaatsing (MUHP) noodzakelijk. De looptijd van de machtiging is maximaal tot het einde van de ondertoezichtstelling. Als de uithuisplaatsing aanvankelijk noodzakelijk is, maar bij voorbeeld na drie maanden niet meer noodzakelijk is – bij voorbeeld omdat de thuissituatie veranderd is - , dan vervalt de grond voor die uithuisplaatsing op dat moment. De beslissing om een jeugdige terug naar huis te plaatsen, moet gezien worden als een afzonderlijke kernbeslissing. Dit geldt meer naarmate de bedreiging ten tijde van de uithuisplaatsing ernstiger was. Onveiligheid die bestond vóór de uithuisplaatsing moet zijn verdwenen. Uit literatuur en onderzoek is bekend, dat ouders zelden de intentie hebben om hun kind te gaan mishandelen. De mishandeling ontstaat vanuit onmacht en die kan terugkeren als de oude situatie wordt hersteld. Voor een beslissing tot terugplaatsing voert de SAVE-professional daarom eerst een toets uit op de veiligheid van de jeugdige. In ons huidige stelsel wordt dit zowel door de gezinsvoogdij gedaan als door de Raad voor de Kinderbescherming (toetsende taak). Wanneer het voor de uithuisplaatsing ging om ernstige lichamelijke of seksuele mishandeling, dan moet de SAVEprofessional voor de beslissing tot terugkeer van de jeugdige weten wat er veranderd is, waardoor het inmiddels wel veilig is geworden. De ouder moet concreet en waarneembaar laten zien, dat de bedreiging is teruggedrongen. Bijvoorbeeld omdat bepaalde risico’s zijn weggenomen en/of dat de ouder zich voorheen ontbrekende vaardigheden heeft eigen gemaakt. 5.5.7

KERNBESLISSING 7 EN 8: AFSLUITEN VAN DE JEUGDBESCHERMING

De wet heeft als algemeen uitgangspunt, dat het ingrijpen niet langer duurt dan noodzakelijk. Daarnaast kent de wet uiterste termijnen. De ondertoezichtstelling kan worden uitgesproken voor

21

Wet Herziening Maatregelen Kinderbescherming: artikel 265b.


74


maximaal 1 jaar. Tenzij verlenging wordt gevraagd, eindigt de maatregel vanzelf als de termijn voorbij is. Dit geldt ook voor maatregel T&B in de jeugdreclassering. Hoewel de ondertoezichtstelling telkens weer voor maximaal een jaar verlengd kan worden, is de maatregel bedoeld als tijdelijke maatregel. De grond voor de maatregel is dus niet alleen belangrijk bij de start; de medewerker SAVE moet voortdurend nagaan of er nog een grond voor de ondertoezichtstelling is. Zodra die er niet meer is, moet het afsluiten van de maatregel in gang gezet worden. Dat geldt ook voor maatregelen jeugdreclassering. Voor wat betreft de jeugdreclassering gaat het bij deze kernbeslissing in de regel om de maatregelen

22

T&B als voorwaarde bij een OM-

afdoening, voorwaardelijke straf of voorwaardelijke invrijheidstelling door de rechter, T&B als maatregel bij verzuimgedrag, of T&B als onderdeel van een onderdeel van een Gedragsbeïnvloedende Maatregel. Binnen de maatregel T&B kan door de rechter worden besloten tot uitbreiding met Intensieve Traject Begeleiding CRIEM of Plus. Ook over de ITB kan de medewerker afzonderlijk een kernbeslissing nemen. De jeugdbescherming kan worden afgesloten zodra de opgroeien opvoedsituatie voor de jeugdige weer goed genoeg is. Dat wil zeggen, dat de jeugdige veilig is en niet meer ernstig wordt bedreigd in zijn ontwikkeling, en bij delictgedrag dat aanvullend de samenleving is beschermd tegen recidive. Of: de bedreiging wordt met andere middelen dan de jeugdbescherming afgewend. Sommige gezinnen en ook jeugdigen kampen met problemen die niet verdwijnen. Een verstandelijke beperking, lichamelijke beperkingen en sommige psychiatrische aandoeningen zijn blijvend en ook zijn er ouders en jeugdigen die hun hele leven worstelen met een verslaving. Dit kan ertoe leiden, dat er gedurende de gehele minderjarigheid van de jeugdige hulp en steun en vormen van bescherming nodig zijn. Dat kan in ons stelsel van jeugdbescherming en het is professioneel om lang door te blijven gaan met jeugdbescherming als er geen andere manier is om de bedreiging voor de jeugdige (en ook de samenleving) af te wenden. Maar de medewerker SAVE zoekt naar manieren om blijvende steun te organiseren zonder de jeugdbescherming. Dat kan betekenen, dat een jeugdige opgroeit in een pleeggezin en dat de pleegouders het gezag krijgen. Of dat een jeugdige die delicten pleegt bij een oom gaat wonen, en dat hij het gezag krijgt. Wellicht is er daarna nog steun nodig vanuit de mensen rond de jeugdige en vanuit professionele hulpverlening, maar de regie ligt dan volledig bij de burgers en niet meer bij de instantie van jeugdbescherming. 5.5.8

DE WEGING

De weging in dit venster heeft twee functies, die elkaar beïnvloeden: •

De confrontatie tussen de beoordeling van de opgroeien opvoedsituatie door alle betrokkenen: de professional, de leden van het gezin, de mensen rond de jeugdige. Deze confrontatie kan gebruikt worden als middel om tot verandering van de situatie te komen

•

De beslissing die de bevoegde instanties moeten nemen als de opgroeien opvoedsituatie niet goed genoeg is en er niet tijdig een goed plan komt van de leden van het gezin en de familie

Bij de te nemen (kern)beslissing maakt de SAVE-professional een weging van: 22

Naast een maatregel jeugdreclassering kan de OvJ rechter een straf of boete opleggen.


75


•

De veiligheid van de jeugdige in zijn opvoeden opgroeisituatie, en – bij delicten verzuimgedrag– de veiligheid van de samenleving of een specifiek slachtoffer: Is veiligheid goed genoeg, voldoende gerealiseerd?

•

De ontwikkeling en het ontwikkelingsklimaat van de jeugdige in zijn opvoeden opgroeisituatie: Is herstel en voortgang van ontwikkeling voldoende gerealiseerd of mogelijk, omdat de opvoeden opgroeisituatie situatie goed genoeg is?

•

De eventuele maatregel: Als er een maatregel is, of als een maatregel wordt overwogen: zijn er (nog) wettelijke gronden voor gedwongen bemoeienis?

Bij deze weging gebruikt de SAVE-werkwijze medewerker schaalvragen, die hij ook voorlegt aan de cliënt en eventueel het netwerk. De onderbouwing door beiden van een gegeven cijfer is een uitstekende manier om in gesprek met elkaar te komen over de situatie van de cliënt en diens kijk daar op. 5.5.9

DE TOEKOMST VAN DE JEUGDIGE

Voordat er praktische afspraken gemaakt worden over wat er op korte termijn moet veranderen, staat de SAVE-professional stil bij de toekomstbeelden die de jeugdige zelf heeft en de beelden die de mensen rond de jeugdige hebben. Een toekomstbeeld kan meer of minder realistisch zijn, grote en kleine dingen in het leven betreffen, gaan over de korte termijn of over ‘later’. Toekomstbeelden kunnen worden gebruikt om energie te genereren voor de veranderingen op de korte termijn. De toekomstbeelden kunnen niet rechtstreeks gebruikt worden om concrete voorwaarden van af te leiden. Toekomstbeelden mogen veranderen en mogen abstract blijven. Zowel de Eigen-Kracht benadering als de Deltamethode gebruiken vragen naar de toekomst. De Eigen Kracht-conferenties gaan uit van de vraag: “wat moet er gebeuren om te zorgen, dat het goed blijft gaan met deze jeugdige?” Deze vraag geeft de ruimte om na te denken over zowel de korte termijn als de langere termijn. Normaal gesproken brengen de mensen rond de jeugdige toekomstwensen en –beelden naar voren in het gesprek. Wanneer bij voorbeeld een jeugdige in een crisis geplaatst is in een tehuis, zijn er altijd mensen in de Eigen kracht-conferentie, die zeggen: “we willen niet, dat de jeugdige opgroeit in een tehuis. We willen, dat hij opgroeit in een gezin!” Of: “de jeugdige moet haar school afmaken, dat is belangrijk voor haar toekomst”. Of: “Ze heeft altijd in deze omgeving gewoond, dicht bij haar familie, we vinden het belangrijk voor haar dat ze deel blijft uitmaken van de familie.” Etc. In de jeugdreclassering gaat het om een toekomst van de jeugdige zonder strafbare feiten en om een positieve deelname van de jeugdige aan de samenleving. Dergelijke ideeën over de toekomst helpen bij het bedenken van het plan. De SAVE-professional praat met de leden van het gezin over de toekomst van de jeugdige. Praktisch gezien kan de SAVE-professional met collega’s of met de gedragswetenschapper samen nadenken over de vragen en de woorden om te gebruiken in het gesprek met de leden van het gezin. Praten over de toekomst vanuit een ontwikkelingsperspectief kan de SAVE-professional er voor behoeden om de toekomst hoofdzakelijk vanuit de huidige problematiek te bespreken. Het ontwikkelingsperspectief is breder: het gaat om onderwerpen die voor alle jeugdigen van een bepaalde leeftijd van belang zijn.


76


5.5.10 VOORWAARDEN Uit analyse en weging van de situatie zal blijken of het nodig is om voorwaarden te stellen (namelijk, indien de opvoeden opgroeisituatie op moment van weging als ‘niet goed genoeg’ wordt ingeschat). Het is belangrijk dat de SAVE-professional zich realiseert dat er niet perse voorwaarden moeten worden gesteld; immers de weging kan ook uitwijzen dat de situatie misschien niet ideaal maar wel goed genoeg is. Bij een maatregel jeugdreclassering zijn er door andere partijen l (bijzondere) voorwaarden gesteld in het kader van strafrechtspleging. Deze voorwaarden betrekt de SAVE-professional op dit moment ook in de analyse, omdat ze niet, of alleen in dialoog met de OvJ of rechter onderhandelbaar zijn. Om tot voorwaarden te komen vat de SAVE-professional in venster 3 eerst de belangrijkste punten samen waarover men bezorgd is dat die in de toekomst met de jeugdige kunnen gebeuren als er geen goed plan wordt gemaakt en uitgevoerd. Dit is een andere samenvatting dan in Venster 2: daar gaat het om een samenvatting van alleen de zorgpunten zoals gesignaleerd in het recente en verdere verleden. In Venster 3 benoemt de SAVE-professional echter de belangrijkste 3-5 mogelijk nadelige invloeden in het heden en de toekomst op (het verbeteren van) de veiligheid en ontwikkeling van de jeugdige (en bij delictgedrag ook de veiligheid in de samenleving). Dit kunnen uiteraard voor een deel of zelfs geheel dezelfde punten zijn als in Venster 2, maar dat hoeft niet, omdat de SAVE-professional er nu ook de beschermpunten, de belemmerende en de helpende omstandigheden in betrekt. Afgeleid van de samenvatting in venster 3 benoemt de SAVE-professional dus, indien nodig, voorwaarden waaraan het te maken plan moet voldoen. Die voorwaarden zijn te beschouwen als (onderdeel van) de goed genoeg situatie die moet ontstaan In de jeugdbescherming in Nederland wordt wel de term ‘bodemeisen’ gebruikt om aan te duiden aan welke eisen een opgroeien opvoedsituatie moet voldoen als minimum standaard. In deze Handleiding geven we de voorkeur aan de term ‘voorwaarden’. De term ‘bodemeisen’ roept de vraag op, of er ook eisen zijn buiten de bodem. Een ‘eis’ is immers al een harde term. Daarnaast geeft het woord ‘voorwaarde’ iets meer aan, dat er mogelijkheden zijn. Stel, dat de jeugdige uit huis is geplaatst en de ouders willen, dat de jeugdige terugkomt. Tenzij de jeugdbescherming terugkeer in het geheel niet als mogelijkheid ziet, ligt het in de rede, dat de SAVE-professional voorwaarden formuleert, waaraan moet worden voldaan, voordat de jeugdige terug kan keren. De voorwaarden gaan over wat ouders doen of laten ten gunste van de opgroeien opvoedsituatie van de jeugdige. Bij jeugdreclassering (en soms kinderbescherming ook) gaan voorwaarden over gedrag van de jeugdige zelf, ten gunste van de veiligheid in de samenleving en zijn persoonlijke opgroeien opvoedsituatie. Voorwaarden gaan dus niet over de samenwerking tussen de ouders of jeugdige en de SAVE-professional. Vermijd voorwaarden in de trant van: •

“De ouders zorgen voor een betere samenwerking met de SAVE-professional”

•

“Chris houdt zich aan de afspraken met de SAVE-professional”.

Het eerste voorbeeld gaat niet over de jeugdige (deze wordt niet genoemd), en beide voorbeelden gaan voorbij aan het feit dat voor een betere samenwerking twee partijen nodig zijn. Het formuleren


77


van de voorwaarden is een proces, dat communicatie tussen de SAVE-professional en de ouders en/of jeugdige vergt en denkwerk van alle betrokkenen. Om een voorwaarde meteen te richten op het (gewenste) gedrag van ouders of jeugdige, begint de SAVE-professional de voorwaarden met een stukje inleidende tekst: “Ouders (en/of jeugdigen) maken samen met het netwerk een plan waarmee zij ervoor zorgen dat: -

Pieter…[voorwaarde]

-

Marianne …[voorwaarde].” Xavier, een jongen van 14 jaar wordt betrapt als hij een meisje van 9 jaar haar geslachtsdeel betast. De jongen is zwakbegaafd. Hij heeft het meisje gedwongen haar broek naar beneden te doen. De jongen vertelt, dat hij dit ook doet met zijn nichtjes, als hij bij zijn tante is. En dat zijn moeder thuis ook zijn geslachtsdelen masseert. Zijn moeder heeft een IQ van 51. De SAVE-professional typeert de situatie thuis als grenzeloos. De leden van het gezin zijn emotioneel sterk op elkaar betrokken, maar er zijn geen duidelijke grenzen. Regelmatig slapen ouders en jeugdigen in één bed. Deze opgroeien opvoedsituatie bevat elementen die niet goed genoeg zijn. Xavier wordt bedreigd in zijn ontwikkeling op seksueel gebied en zijn gedrag wordt een bedreiging voor andere jeugdigen. De voorwaarde in algemene termen is, dat Xavier niet langer wordt geconfronteerd met seksueel grensoverschrijdend gedrag van zijn opvoeders plus dat de jongen zelf niet dergelijk gedrag vertoont ten opzichte van andere jeugdigen. In algemene termen is dat niet moeilijk te formuleren, maar wie probeert dit concreet te maken, merkt hoe moeilijk dat is.

Een beslissing zou kunnen zijn: ‘Xavier moet uit huis geplaatst worden’. Maar bij nader inzien is het de vraag of daarmee de veiligheid van Xavier en van andere jeugdigen is gewaarborgd. Ten eerste: als hij ergens anders gaat wonen, komt hij dan ook nooit meer thuis op bezoek? Voor hoe lang gaat hij ergens anders wonen? Ten tweede: is er dan geen risico dat hij andere jeugdigen tot slachtoffer maakt? Ten derde: als hij in een tehuis of in een pleeggezin woont, loopt hij dan geen risico om (opnieuw) slachtoffer te worden van seksueel grensoverschrijdend gedrag van andere jeugdigen of volwassenen? Een andere beslissing zou kunnen zijn: ‘Xavier heeft behandeling nodig’. Dat kan in dit geval een verstandig besluit zijn, maar bij nader inzien levert dat evenzeer vragen op. Waar verblijft hij voor en tijdens de behandeling? Welke garanties zijn er dat zijn gedrag verandert door de behandeling? Veiligheid moet in deze situatie stap voor stap worden opgebouwd. Het moet iedere dag en op ieder moment van de dag en nacht veilig zijn. Daarvoor is een ander soort voorwaarden nodig. Daarbij maken we onderscheid tussen ‘hoe’ voorwaarden en ‘wat’ voorwaarden. ‘Hoe’-voorwaarden bepalen het kader of de context waarin aan het ‘wat’ gewerkt zal moeten worden. Deze ’hoe’ voorwaarden worden vaak door de rechter vastgesteld, bij voorbeeld bij een maatregel jeugdreclassering of een tijdelijk huisverbod bij huiselijk geweld. Zij staan voorop, daarna volgen de ‘wat’ voorwaarden. Voorbeelden van ‘hoe’ voorwaarden zijn: •

X start met verplicht met een behandeling waar hij leert om te gaan met seksualiteit.


78


‘Wat’ voorwaarden zijn mogelijk: De ouders van Xavier zorgen er, zo nodig met behulp van het netwerk, voor dat: •

Xavier kan 24/7 direct terecht bij een veilige volwassene in huis en is op geen enkel moment alleen met zijn moeder. (NB. Wie een ‘veilige volwassene’ is wordt bepaald door gezin, netwerk en SAVE-professional samen.)

•

Xavier is op geen enkel moment alleen met een jonger kind

•

Xavier is op geen enkel moment alleen met zijn moeder en een jonger kind

•

Xavier krijgt van Yfke (een veiligheidspersoon voor Xavier) onaangekondigd op verschillende tijdstippen bezoek om te zien of alles goed gaat.

•

Xavier belt onmiddellijk met Yfke als in een positie komt waarin hij een ander kind wil gaan aanraken op de privé lichaamsdelen (= nader omschreven). o

(Of dit een haalbare voorwaarde is, kan alleen op casusniveau worden ingeschat. Het is immers vaak juist het probleem dat een ‘pleger’ zich niet kan bedwingen en daardoor ook niet eerst gaat bellen met een veiligheidspersoon. Tegelijk is het belangrijk om te zoeken naar uitzonderingen: Kan Xavier dat misschien toch al een beetje? Heeft Xavier zich ooit wel eens ingehouden en afgezien van misbruik? Wat hielp hem daarbij? Dergelijke vragen kunnen bijdragen aan het formuleren van realistische voorwaarden.)

•

De ouders van Xavier zoeken samen met Yfke mensen die op de hoogte worden gesteld van wat er precies gebeurd is en welke zorgen er zijn ten aanzien van Xavier en die mee kunnen helpen in het vergroten van de veiligheid.

•

Het voor iedereen duidelijk is geworden in hoeverre en Xavier schade heeft opgelopen en of, en zo ja welke, behandeling hij nodig heeft om die schade zo goed mogelijk te herstellen en herhaling te voorkomen.

Het totaal van deze voorwaarden geeft richting aan de samenwerking tussen de leden van het gezin en de SAVE-professionals en zijn gericht op het dagelijks leven. De zorgen over Xavier zijn immers in het dagelijks leven ontstaan. De leden van het gezin en de mensen in de kring rond Xavier kunnen ideeën leveren voor regels, bepaald op basis van de voorwaarden van de SAVE-professional en doelen van de gezinsleden, die de veiligheid van Xavier en van andere jeugdigen vergroten. De jeugdbescherming bepaalt uiteindelijk of het geheel van regels leidt tot voldoende veiligheid. De medewerker SAVE werkt indien hij een jeugdreclasseringsmaatregel uitvoert met de algemene voorwaarde, dat de jeugdige niet opnieuw een strafbaar feit pleegt. In aanvulling daarop formuleert de medewerker SAVE samen met de betrokkenen positieve doelen, omdat positieve doelen vaker tot de gewenste verandering leiden dan negatief geformuleerde doelen. In schoolverzuimzaken kan de algemene voorwaarde als volgt worden geformuleerd: “de jeugdige gaat naar school, althans volgt een zodanige vorm van onderwijs, dat de leerplicht instanties en de jeugdbescherming daarmee kunnen instemmen”. Onderstaand voorbeeld geeft een overzicht over meerdere vensters. Het voorbeeld van Sanne laat zien hoe samenvattingen in venster 2 tot voorwaarden kunnen leiden in venster 3. Samenvatting van de zorgpunten waardoor er (mogelijk) schade is ontstaan


79


Mevrouw van Vliet, intern schoolbegeleider, heeft melding gedaan bij Samen Veilig nadat Sanne (12 jaar) haar vertelde dat haar broer Jos (15 jaar) haar afgelopen jaar een keer of drie tot seksuele handelingen heeft gedwongen. Ze zegt sindsdien vaak nachtmerries te hebben. Sanne vertelde ook dat hun ouders onderling wekelijks ruzie maken, waarbij hun moeder vorige maand naar het ziekenhuis moest, nadat ze in een worsteling met vader tegen de muur was gevallen. Sanne hoort de ruzies vaak als ze ’s avonds in bed ligt en ze is bang dat haar moeder iets ergs overkomt. Ze neemt liever geen vriendinnen meer mee naar huis omdat ze bang is dat die er iets van merken. Ordening naar ontwikkelingstaken De belangrijkste zorgpunten kunnen een negatief effect hebben op met name de volgende ontwikkelingstaken: 1.

Intimiteit en seksualiteit

2.

Emotionele ontwikkeling (Herkennen en regulieren van gevoelens; Vorming autonomie t.o.v. ouders)

3.

Sociale ontwikkeling (Sociale contacten en vriendschappen)

Samenvatting van wat zou kunnen gebeuren met de jeugdigen als er geen goed plan komt De SAVE-professional en de IB-er van Sanne’s school zijn bezorgd dat 1) Jos opnieuw seksuele toenadering zoekt tot Sanne of andere minderjarigen en dat hun ouders dat niet voorkomen; 2) dat vader en moeder ruzie blijven maken waar Sanne en Jos getuige van zijn; en 3) dat beide kinderen niet de benodigde hulp en behandeling krijgen voor wat zij hebben meegemaakt. Sanne zou hierdoor nachtmerries kunnen houden, ze zou een depressie kunnen ontwikkelen en toenemende problemen in het aangaan van vriendschappen en intieme relaties. Jos kan een stoornis ontwikkelen op gebied van seksualiteit, hij kan ook problemen krijgen in het aangaan van relaties en hij kan in aanraking komen met de politie. Voorwaarden van Samen Veilig Ouders maken samen met het netwerk van alle gezinsleden een plan, waarmee zij ervoor zorgen dat: 1.

Sanne opgroeit in een seksueel veilige thuisomgeving, startend met een situatie waarbij er 24/7 een veilige andere volwassene bij is als Sanne en Jos samen zijn;

2.

Sanne en Jos opgroeien met ouders die hun onderlinge conflicten voortaan oplossen zonder verbaal of fysiek geweld te gebruiken;

3.

Duidelijk is geworden of Sanne emotionele schade heeft opgelopen door de seksuele toenadering door haar broer en zo ja, welke hulp zij nodig heeft om daarvan zo goed mogelijk te herstellen;

4.

Duidelijk is geworden wat er nodig is om herhaling van seksueel grensoverschrijdend gedrag door Jos te voorkomen;

5.

Sanne en Jos bij het maken en uitvoeren van het plan betrokken worden op een manier die passend is bij hun leeftijd, ontwikkelingsniveau en eigen wens.

De SAVE-professional wil dat dit plan uiterlijk na 6 weken is vastgesteld en goed blijkt te werken gedurende een periode van 6 maanden. Consequenties met betrekking tot de voorwaarden Als door ouders aan deze voorwaarden binnen de gestelde termijn wordt voldaan en er geen nieuwe zorgen zijn, zal Samen Veilig de zaak afsluiten en het toezicht op en bijstelling van het plan over laten aan het gezin en het betrokken sociaal en professioneel netwerk.


80


Als binnen de gestelde termijn niet aan de voorwaarden wordt voldaan, zal Samen Veilig overwegen Sanne en Jos eerst op een veilige plek binnen of buiten het eigen netwerk onder te brengen, alvorens verder te werken aan een plan waarmee ouders alsnog aan de voorwaarden kunnen voldoen.

5.5.11 DOELEN VAN DE LEDEN VAN HET GEZIN De SAVE-professional nodigt de leden van het gezin nadrukkelijk uit om hun eigen doelen te formuleren. Wat willen zij gaan doen, hoe gaan ze dat realiseren?, et cetera. In Venster 4 vindt een samenvoeging plaats van deze doelen van de leden van het gezin met de voorwaarden van de SAVEprofessional. Het uitvragen van de doelen van de gezinsleden is een onmisbaar onderdeel om tot een door het gezin of jeugdige zelf gedragen plan te komen. Een hulpmiddel dat daarbij gebruikt kan worden is het ‘Huis van de toekomst’. Bij die werkvorm start men met de vraag ‘Stel dat alle problemen waarom SAVE nu betrokken is verdwenen zouden zijn, wat zou jij dan doen? Wat zou je denken? Hoe zou dat voelen? Wat zouden anderen – de jeugdige, de partner etc. – aan jou merken? Wat zou dat uw kinderen opleveren? Enzovoort. De ouder of jeugdige wordt uitgenodigd om zijn concrete antwoorden in het huis te tekenen of schrijven. Belangrijk is om de gewenste toekomst steeds te relateren aan de thema’s veiligheid of ontwikkeling van de jeugdigen. Met behulp van een schaalvraag wordt de ouder of jeugdige daarna gevraagd hoever deze situatie al is bereikt (10= 24/7 bereikt) en hoe hij bijvoorbeeld één cijfer verder in die richting zou kunnen komen. Uiteraard is deze werkvorm ook mogelijk in de vorm van een vraaggesprek zonder het tekenen van een huis, als dat beter past bij betreffende jeugdige of ouders. Om tot aanzetten van doelen te komen, die vervolgens samen met de SAVE-professional concreet worden gemaakt, zet de SAVE-professional oplossingsgerichte gesprekstechnieken in (zie § 6.8).

5.6 5.6.1

Venster 4: De volgende stappen INHOUD VAN HET VENSTER

Het vierde venster van het analysemodel gaat over ‘De volgende stappen’. Uit de analyse van de eerste drie vensters volgt welke beslissingen genomen moeten worden en welke acties moeten worden uitgevoerd. Het vierde venster maakt de analyse concreet in zijn consequenties. Juist hier komt het cyclische karakter van het model naar voren. Wanneer de SAVE-professional en de leden van het gezin aankomen bij de consequenties, kan voor hen duidelijk worden, dat er nog cruciale informatie ontbreekt over wat er aan de hand is. De volgende stap houdt dan in: nader onderzoek, met mogelijk nieuwe informatie in de vensters Mensen en Feiten. Venster 4: Wat zijn de volgende stappen? •

Welke besluit heeft de SAVE-professional genomen?

•

Wat zijn de definitieve doelen?

•

Wat zijn de afspraken om die doelen te bereiken?

•

Hoe zien we of dit is gerealiseerd ? Hoe is het toezicht op het nakomen van de afspraken?


81


•

Planning en uitvoering van een evaluatie.

Centraal in de volgende stappen staat het plan. Deze paragraaf begint echter met de optie ‘verder onderzoek’ 5.6.2

VERDER ONDERZOEK

De vraag wat de volgende stappen moeten zijn, komt pas nadat we weten wie de mensen zijn, wat de feiten zijn en hoe we de feiten wegen. Maar vaak wordt bij het bespreken van de volgende stappen duidelijk, dat meer informatie nodig is. Dan is verder onderzoek nodig. De SAVE-professional realiseert zich bij voorbeeld, dat hij niets weet van de familie van vader (de mensen), geen informatie heeft over de school van de jeugdige (feiten) of dat hij nooit gevraagd heeft hoe de jeugdige zelf de situatie waarneemt en waardeert (weging). Op ieder punt in de analyse volgens het schema kan de conclusie zijn, dat de volgende stap bestaat uit (verder) onderzoek. Met verder onderzoek wordt hier in de eerste plaats gedoeld op waarnemingen die de SAVEprofessional zelf of samen met collega’s kan doen. Een SAVE-professional twijfelt over de veiligheid van een baby bij de ouders thuis. Ze vermoedt, dat Ikram (de moeder) een psychiatrische stoornis heeft en dat die stoornis kan leiden tot een gevaarlijke situatie. Ze vreest, dat Ikram op een dag vergeet de baby te verzorgen en te voeden. Haar ergste vrees is, dat Ikram de baby iets aan zal doen. De SAVE-professional heeft met Ikram over haar vrees gesproken en heeft gevraagd of zij zich wil laten onderzoeken door een psychiater. Dat wil Ikram niet. Tot nu toe groeit de baby goed en als de SAVE-professional op bezoek komt, is de baby goed verzorgd en vrolijk. De SAVEprofessional kan niet besluiten welk cijfer zij op een schaal van 0 tot 10 moet geven voor de veiligheid van de baby. Soms denkt ze, dat het een 6 of een 7 is, maar op andere momenten geeft ze een 2, of zelfs een 0. In de Methodische leerbijeenkomst wordt nagedacht over deze situatie. Er wordt geadviseerd om de beslissing om wel of niet een psychiater te bezoeken verder aan Ikram over te laten. Het is namelijk de vraag of het opvoeren van de druk op Ikram op dit punt tot resultaat zal leiden. Als Ikram zichzelf laat onderzoeken, is het onzeker of de psychiatrie iets kan of wil zeggen over het eventuele gevaar voor de baby. In plaats daarvan adviseert het team de SAVE-professional twee onderzoeksmiddelen in te zetten: meer waarnemingen door de SAVE-professional en meer waarnemers. De SAVE-professional vertelt de ouders, dat zij in de komende periode een aantal malen onaangekondigd op wisselende tijdstippen op huisbezoek zal komen. De ouders zeggen, dat zij niets te verbergen hebben en stemmen hiermee in. Daarnaast wordt afgesproken, dat de gedragswetenschapper en een teamlid ieder in de komende periode een of enkele malen meegaan op huisbezoek. Ook dit is een vorm van onderzoek: meer waarnemingen door de SAVE-professional en het toevoegen van waarnemers.

Onderzoek – in uitgebreide of juist beperkte vorm – is in principe steeds nodig wanneer er belangrijke nieuwe informatie komt. De viervensters kunnen direct bij de eerste melding gebruikt worden om de informatie te ordenen. Door vanaf het begin één model te hanteren kan de jeugdbescherming


82


gedurende het gehele primair proces werken met één document, dat voortdurend aangevuld, geactualiseerd en met het gezin gedeeld wordt. Door de viervensters te gebruiken komt de SAVE-professional op een vaste manier tot beslissingen over hoe op een melding gereageerd moet worden. Dat is zowel van belang bij een eerste melding als op latere momenten tijdens een lopend traject. Meldingen of signalen van anderen dan de leden van het gezin zelf kunnen op ieder moment bij een SAVE-team of Veilig Thuis binnenkomen, dus ook tijdens begeleiding zonder maatregel, een lopende ondertoezichtstelling of tijdens de uitvoering van de jeugdreclassering. Essentieel is, dat ongeacht de fase waarin een melding of signaal binnenkomt, er altijd op dezelfde gestructureerde en zorgvuldige wijze bekeken wordt of, en zo ja welk onderzoek moet worden ingesteld. Naast het onderzoek dat gedaan wordt door SAVE-teams, zijn er binnen de SAVE-werkwijze het onderzoek van Veilig Thuis en de onderzoeken door de Raad voor de Kinderbescherming Midden Nederland. Buiten de SAVE-werkwijze, maar eventueel wel in opdracht van de SAVE-werkwijze, gaat het om psychologisch, psychiatrisch of somatisch medisch onderzoek. 5.6.3

UITVOERING KERNBESLISSINGEN

In het venster over de Weging zijn de kernbeslissingen besproken die in dat venster genomen kunnen worden. De beschrijving van de genomen kernbeslissingen en de uitvoering ervan hoort thuis in dit vierde venster. Beslissingen van de jeugdbescherming kunnen bepalend zijn voor de mogelijkheden van het gezin en de familie om het plan in te vullen. Als de kernbeslissing luidt: de jeugdige moet uithuisgeplaatst worden, dan moet dit duidelijk zijn voordat de familie een plan maakt. De kernbeslissing wordt een voorwaarde waaraan het plan moet voldoen. Een dergelijke beslissing van de jeugdbescherming stelt het gezin voor een keuze uit enkele opties: •

Instemmen met de conclusie, dat de jeugdige niet bij de ouder(s) kan wonen en dit accepteren als voorwaarde voor het op te stellen plan

•

Niet instemmen en de conclusie van de SAVE-professional bij de Raad en de rechter bestrijden en ondertussen gaan werken aan een plan met twee opties

•

Niet instemmen en niet (mee)werken aan een plan totdat de rechter over de conclusie van de jeugdbescherming een beslissing genomen heeft.

De beslissing van de jeugdbescherming, dat een uithuisplaatsing nodig is, kan worden veranderd door de uitkomst van het proces. De Raad of de rechter kunnen door een andere weging of door nieuwe ontwikkelingen tot de conclusie komen, dat er toch een plan gemaakt moet worden waarbij de jeugdige bij de ouder(s) blijft wonen. Voor de jeugdbescherming is deze uitkomst vervolgens het startpunt voor de verdere samenwerking met het gezin. Gedurende het proces van besluitvorming kunnen nieuwe ontwikkelingen – bij voorbeeld oma komt bij het gezin wonen, de vriend van moeder vertrekt, etc. – ook leiden tot een heroverweging door de jeugdbescherming. De conclusie, dat de jeugdige uit huis moet, kan voorwaardelijk zijn. Bij voorbeeld: de jeugdbescherming stelt, dat de moeder op zichzelf wel voor de jeugdige kan zorgen, maar dat de jeugdige niet bij haar kan wonen zolang zij haar huidige vriend binnenlaat, of zolang zij niet eerst gaat afkicken van de drugs, etc.


83


Een belangrijke beslissing zoals een uithuisplaatsing is een proces waarin zowel de leden van het gezin en de familie als de verschillende professionals en instanties stappen ondernemen en daarmee de uitkomst beïnvloeden. Het denken in ‘als, dan’-mogelijkheden is hierbij essentieel. De professionals laten daarmee zien, dat zij beslissingen nemen op basis van feiten en een transparante weging, maar ook, dat de professionele expertise niet alwetend is en dat de professionals niet almachtig zijn. Er zijn andere manieren van denken mogelijk, het gezin kan met andere oplossingen komen en als dat gebeurt is dat geen blamage voor de professionals. Als er onverwacht een goede oplossing vanuit de familie komt, dan is dat de best mogelijke uitkomst. Wanneer een jeugdige met een machtiging uit huis geplaatst is en na verloop van tijd duidelijk wordt dat het perspectief van de jeugdige in het pleeggezin ligt, past het bij de visie op jeugdbescherming om te onderzoeken of het gezag over kan gaan naar de pleegouders. In lijn met de methode voogdij (Van Montfoort c.s., 2009) wordt als regel ook bij deze ontwikkeling een bijeenkomst belegd met de jeugdige, de pleegouders, de ouders en de mensen uit het netwerk (de zgn. perspectiefbijeenkomst). . Het plan wordt opgesteld aan de hand van de zes domeinen van de voogdij (opgroeien opvoedsituatie, ontwikkeling, hulpverlening, veiligheid, gezag en financiën. Als het om een jeugdige gaat, strekt het plan zich uit voorbij de leeftijdsgrens van 18 jaar, om te voorkomen, dat de jeugdige bij het bereiken van de meerderjarigheidsleeftijd in een gat valt. Als er spanningen bestaan in de verhoudingen tussen de ouders, pleegouders en de jeugdige, hebben de betrokkenen vaak een voorkeur voor een instelling als voogd die als een soort ‘buffer’ tussen pleeggezin en ouders functioneert. Het gezag gaat bij voorkeur naar de pleegouders of – als een jeugdige niet in een pleeggezin verblijft- naar iemand uit de kring van mensen rond de jeugdige. In de methode voogdij wordt in de laatstbedoelde situatie verband gesproken over de ‘burgervoogd’. In de praktijk is hiermee nog weinig ervaring opgedaan. 5.6.4

TOTSTANDKOMING VAN HET PLAN

Als de SAVE-professional de regie op zich neemt voor wat betreft het eerste plan, worden onderstaande stappen doorgelopen. In dit plan worden de doelen van de leden van het gezin en de voorwaarden van SAVE-professional samengevoegd. Per doel worden er afspraken gemaakt hoe de doelen gerealiseerd gaan worden. De termijn voor vaststelling van een plan is uiterlijk binnen zes weken nadat is komen vast te staan dat afgezien wordt van het opstellen van een familiegroepsplan. 1.

Het maken van het plan start met de vraag welke besluit in Venster 3 is genomen door de leden van het gezin, respectievelijk door de SAVE-professional, en wat het gezin van dat besluit vindt.

2.

Vervolgens worden de doelen van de leden van het gezin en de voorwaarden die de SAVE-professional heeft gesteld (dat zijn de doelen van Samen Veilig) samengevoegd tot de definitieve doelen die met het plan gerealiseerd moeten worden. Dat gebeurt samen met de leden van het gezin, niet door de SAVE-professional alleen. De krachten uit venster 2 krijgen ook een plek in het plan: zij worden ingezet en zo mogelijk


84


uitvergroot als middelen om de doelen van de leden van het gezin en de gestelde voorwaarden te behalen. 3.

Zodra overeenstemming bereikt is over wat de doelen van het plan zijn, worden per doel afspraken gemaakt wie wat zal gaan doen en wanneer dat zal gebeuren.

4.

Tot de afspraken behoort per doel ook hoe het toezicht daarop geregeld is: wie is de toezichthouder inzake het nakomen van de afspraken en wie is eventueel de veiligheidspersoon voor de jeugdige.

5.

Ook worden de consequenties beschreven als de afspraken niet of juist wel worden nagekomen (waardoor niet of juist wel aan de voorwaarden wordt voldaan).

6.

Tot slot wordt een evaluatie gepland waarbij het gehele viervensterschema zal worden ‘nagelopen’.

Bij het samenvoegen van de doelen (stap 2) kan de SAVE-professional naast een jeugdige of ouder gaan zitten, het lijstje met gezinsdoelen naast het lijstje voorwaarden leggen en aan de jeugdige of ouder vragen: ‘Als je beide rijtjes bekijkt, wat valt je dan op? Zie je overeenkomsten, overlap, verschillen?’ De overeenkomsten waarover jeugdige of ouder en SAVE-professional het eens zijn, kunnen vervolgens worden samengevoegd. Het plan dient door deze samenvoeging niet uitsluitend – maar wel ten minste – de voorwaarden van de SAVE-professional maar ook de doelen van de leden van het gezin, waardoor er meer draagvlak is gecreëerd voor het uitvoeren van het plan. Dit maakt de kans dus groter dat het plan gaat werken. Doordat de voorwaarden gebaseerd zijn op de zorgen over de toekomst, staan de doelen van het plan nog steeds in verband met de belangrijkste zorgpunten, inclusief (in geval van een maatregel) de gronden. 5.6.5

FAMILIEGROEPSPLAN

Het ouders, en bij delictgedrag de jeugdige - heeft het wettelijk recht om samen met de betrokkenen in hun netwerk zelf een plan te maken. Daarbij zal de SAVE-professional hen adviseren dit te doen met de kring van mensen rond de jeugdige, bij voorbeeld in de vorm van een Eigen Kracht-conferentie. Het plan is dan een coproductie, waarbij de ouders met de mensen rond de jeugdige de oplossingen bedenken. De Eigen Kracht Conferentie sluit goed aan bij de Jeugdwet (daarin vermeld als ‘familiegroepsplan’) en bij de visie van de SAVE-werkwijze (eigen kracht en regie). De SAVE-professional zal hierbij de voorwaarden formuleren waaraan de opvoed -en opgroeisituatie minimaal moet voldoen. Zo worden de doelen van de leden van het gezin en de voorwaarden van SAVE-professional samengevoegd. De SAVE-professional zal ook aanbieden om hen te ondersteunen bij het maken van het familiegroepsplan. De ouders / opvoeders kunnen die steun afwijzen omdat zij zonder ondersteuning een plan willen maken. Als zij en het netwerk dit (uiteindelijk) niet doen, wordt eerst dat moment gemarkeerd en zal de SAVE-professional de regie op zich nemen voor wat betreft het eerste plan. Als de SAVE-professional instemt met het plan van de familie, dan is dit het plan op basis waarvan de SAVE-professional met de betrokkenen samenwerkt.


85


Zodra de familie een plan heeft gemaakt is het aan de SAVE-professional om het plan wel of ‘nog niet’ te accepteren. De SAVE-professional accepteert het plan als het naar verwachting zal leiden tot een opvoeden opgroeisituatie voor de jeugdige die aan de door de professional gestelde voorwaarden voldoet. Is dat niet het geval, dan zegt de SAVE-professional dat hij het plan in deze vorm nog niet kan accepteren en hij geeft daarbij concreet aan – al dan niet na overleg met zijn gedragswetenschapper – op welke punten hij verbetering verwacht. Deze formulering ondersteunt voortzetting van de samenwerking beter dan een formulering als ‘het plan is niet goed’ of ‘we keuren het plan af’. Een dergelijke insteek kan de samenwerking verstoren omdat de jeugdige of ouders eerst verteld is ‘dat zij het plan mogen maken’ en zij vervolgens het gevoel kunnen krijgen dat ‘alle inspanning daartoe voor niks is geweest’ en zij feitelijk ‘dus toch niks te zeggen hebben’. Een woordkeus als ‘nog niet accepteren’ daarentegen benadrukt dat er al veel bereikt is maar dat alleen de punten nog op de i moeten. Dat houdt gezin en netwerk ‘in hun kracht’. Als gezin en netwerk zelf - al dan niet met hulp van bijvoorbeeld het lokale team - het plan maken, is het belangrijk dat zij vooraf weten welke onderdelen het plan zou moeten bevatten. Het onderstaande rijtje kan de medewerker daartoe met ouders doornemen. Nadat jeugdige, gezin en netwerk het plan gemaakt hebben, kan de SAVE-professional de gemaakte afspraken in het vierde vensterdeel van de SAVE-rapportage overnemen en het originele plan van het gezin als bijlage aan die rapportage toevoegen. Een plan heeft de volgende onderdelen: •

De mensen: Wie maken het en wie voeren het uit?

•

De aanleiding: Welke specifieke zorg was de aanleiding voor het plan?

•

De doelen: Wat zijn de (samengevoegde) doelen die met het plan bereikt moeten worden?

•

De afspraken: Wat is de inhoud van het plan?

•

Het toezicht: Hoe is het toezicht op de afspraken geregeld?

•

De tijd: Wanneer en binnen welke termijn worden de afspraken uitgevoerd?

•

De bijstelling: Wat te doen als het plan niet werkt of de situatie verandert?

•

Afsluiting: Wanneer kan de jeugdbescherming worden afgesloten?

In de SAVE rapportage, die gebaseerd is op de viervensters, zijn deze onderdelen al ingebouwd. Het deel vanaf ‘De doelen van het plan’ staan in het vierde venster. 5.6.6

DE MENSEN

Ieder plan begint met de jeugdige(n) voor wie dit plan gemaakt wordt. Daarna worden de andere leden van het gezin genoemd, ook een ouder en eventueel (half)broers en zussen die niet meer op hetzelfde adres wonen. Dan alle mensen die een rol spelen of gespeeld hebben bij het maken en het uitvoeren van het plan. Hier wordt ook genoteerd welke rol een ieder heeft bij de uitvoering van het plan. Bij de verschillende onderdelen van het plan wordt opnieuw genoteerd wie de verantwoordelijkheid heeft voor welke acties. In het plan kan dus ook staan dat de SAVE-professional bepaalde taken of activiteiten uitvoert.


86


Uitvoerders van het plan kunnen zowel de mensen rond de jeugdige zijn, als professionals of instanties. Het overzicht van de mensen is dus een combinatie van een ‘GenogramPlus’ en een overzicht van de betrokken professionals. 5.6.7

DE AANLEIDING

Een duidelijke en bij voorkeur korte omschrijving van de specifieke zorg legitimeert het plan en maakt voor alle betrokkenen duidelijk wat er aan de hand is. Deze omschrijving kan aansluiten bij de samenvatting van de zorgpunten (en in geval van een ondertoezichtstelling de gronden) die zijn geformuleerd vanuit de krachten en zorgen. Als er een hoog risico is op herhaling en de deelnemers volledig geïnformeerd zijn over wat er is gebeurd, is het nodig dat iedere betrokkene hierover letterlijk dezelfde tekst heeft. Dat kan in het plan worden opgenomen, of als bijlage bij het plan gevoegd worden. 5.6.8

DE DOELEN

De voorwaarden die de Medewerker SAVE vanuit de zorgen over de toekomst opstelt, samengevoegd met de doelen van de leden van het gezin, zijn onderdeel van het plan. Hierdoor is voor iedereen duidelijk wat we met het plan willen bereiken. Eventueel kunnen de voorwaarden binnen het lijstje van samengevoegde doelen apart worden ‘geoormerkt’, waardoor voor iedereen duidelijk is welke doelen (namelijk de voorwaarden) ten minste gehaald moeten worden om de bemoeienis van SAVE te kunnen beëindigen. 5.6.9

DE AFSPRAKEN

De kern van het plan bestaat uit afspraken die maken, dat de opgroeien opvoedsituatie van de jeugdige weer goed genoeg is. Als de veiligheid van de jeugdige in het geding is, zijn de afspraken zodanig, dat de veiligheid van de jeugdige in de praktische dagelijkse situatie is gewaarborgd. Wanneer er een ernstige verdenking is van lichamelijke kindermishandeling, of een gebrek aan verzorging voor een baby, of een verdenking van seksueel misbruik, dan geldt het uitgangspunt, dat de jeugdige pas kan worden herenigd met zijn ouders als we weten dat het op ieder moment van de dag en nacht veilig is. Een voorbeeld is een veiligheidsplan voor de 2-jarige Jason bij zijn moeder en stiefvader. Jason is in het ziekenhuis opgenomen met een gebroken arm, waar de artsen denken aan kindermishandeling. Dat vermoeden wordt versterkt door eerdere verwondingen van de jongen. Mishandeling door moeder of stiefvader kan niet worden aangetoond, maar de artsen in het ziekenhuis en de jeugdbescherming blijven bezorgd. Er wordt een nader forensisch-medisch onderzoek ingesteld. Gedurende het onderzoek gaat Jason naar huis met een uitgewerkt plan. De belangrijkste doelen en afspraken ten aanzien van zijn veiligheid zijn: Doel 1. Er is altijd een toezichthouder die Jason kan zien. Jason is nooit alleen met Coby (moeder) en/of Danny (stiefvader). o

Afspraak 1. Er is altijd een toezichthouder die Jason kan zien. Jason is nooit alleen met Coby (moeder) en/of Danny (stiefvader). De toezichthouders zijn oma, opa, tante Amy, oom Richard en


87


tante José. Tot de volgende bespreking over het plan (datum is afgesproken) logeert oma bij Jason en papa en mama, zodat er ook in de nacht een toezichthouder is. Als de toezichthouder even weg moet en Jason dan niet kan zien, zorgt de toezichthouder voor een andere toezichthouder. De toezichthouder gaat pas weg als er een andere toezichthouder is. o

Afspraak 2. Anneke en Max komen op onverwachte momenten kijken of alles goed gaat en of de regels goed gevolgd worden.

Doel 2. Iedereen kan er gerust op zijn dat Jason gezond is en geen nieuwe letsels heeft. o

Afspraak 3. Eenmaal per week gaan Coby en Danny met een toezichthouder en Jason naar het Consultatiebureau. Er is een vaste afspraak met jeugdarts dokter De Bruijn. Dokter De Bruijn kijkt of lichamelijk alles in orde is met Jason.

o

Afspraak 4. Wanneer iemand zich ongerust maakt over Jason, belt deze persoon oma. Oma belt Anneke of Max (SAVE-professionals) en vertelt hen wie zich zorgen maakt en waarover de zorgen gaan. Zij bespreken wat er moet gebeuren om te zorgen dat Jason veilig blijft.

o

Afspraak 5. De toezichthouders schrijven in een dagboek op hoe het met Jason gaat. Ze praten met Coby en Danny over hoe het met Jason gaat en hoe het met de regels gaat. Iedere week is er een gesprek met Coby, Danny, tenminste twee toezichthouders, Anneke en Max (SAVEprofessionals) over hoe het gaat met Jason en met het nakomen van de afspraken.

Direct toezicht is in dit voorbeeld de belangrijkste veiligheidsmaatregel. Dat past bij de tijdelijke situatie gedurende het forensisch-medisch onderzoek. Andere maatregelen zijn controle door artsen, voortgangsbesprekingen en onaangekondigde bezoeken door de SAVE-professionals. Een andere veiligheidsmaatregel is het aanstellen van een ‘veiligheidspersoon’. Een gezin met drie jeugdigen van 17, 15 en 14 jaar, lijdt onder de woedeaanvallen van de vader. De vader houdt van zijn vrouw en kinderen en doet zijn best om een goede vader te zijn, maar om de zoveel tijd stijgt de spanning in het gezin langzaam maar zeker. Dan wordt de vader steeds bozer en begint hij te snauwen tegen de andere leden van het gezin. Na een paar dagen, soms na een week, komt het tot een uitbarsting. Dan schreeuwt hij tegen zijn vrouw en kinderen. Iedereen is dan erg bang voor hem. Hij dreigt en meer dan eens slaat hij zowel zijn vrouw als de kinderen met zijn vuisten. De vrouw en de kinderen willen met het hele gezin bij elkaar blijven wonen. Zij willen een plan waarmee ze niet meer bang hoeven te zijn voor deze uitbarstingen. Beide ouders hebben veel broers en zusters en die blijken bereid mee te denken over een plan. Er komt een Familie-/Netwerkberaad. De familie stelt een plan op. Eén van de doelen die worden opgenomen in het plan, is dat er voor ieder gezinslid een veiligheidspersoon wordt aangewezen. Er wordt afgesproken dat voor de vader een van zijn broers wordt aangewezen. Dat is de broer in wie hij het meeste vertrouwen heeft. De afspraak luidt: “zodra de vader merkt, dat hij boosheid en frustratie begint op te kroppen, die na verloop van tijd zou kunnen leiden tot een woede uitbarsting, belt hij zijn broer. De broer komt met vader praten en meldt dit bij de medewerker SAVE. Samen bezien ze wat er moet gebeuren om de woede uitbarsting te voorkómen.”


88


Op dezelfde manier is er een veiligheidspersoon voor moeder en voor ieder van de kinderen. Hierdoor zijn er vijf familieleden actief betrokken bij het gezin als veiligheidspersoon. Een andere afspraak is, dat iedere veiligheidspersoon onregelmatig zelf contact opneemt met het betreffende gezinslid om te bespreken hoe het thuis gaat en of alles nog volgens het plan verloopt. Het totaal aan afspraken werkt in dit gezin gedurende ongeveer een jaar heel goed. De vader heeft geen woede uitbarstingen meer, hij is niet gewelddadig en de leden van het gezin zijn niet bang voor hem. Na een jaar is er een probleem op het werk van de vader en daarna begint hij weer het oude gedrag te vertonen. Het plan werkt in zoverre nog wel, dat de andere leden van het gezin hun veiligheidspersoon bellen, waarop er een nieuw Familie-/Netwerkberaad wordt georganiseerd.

De inhoud van het plan is uiteraard breder dan de strikte afspraken over de directe veiligheid van de jeugdige. Alle afspraken die gemaakt zijn om de opgroeien opvoedsituatie te versterken kunnen een plaats krijgen in het plan. Dat kan gaan om praktische ondersteuning, contact van de jeugdige met de andere ouder of met familieleden. Het kan ook gaan over professionele hulpverlening voor de jeugdige of de ouders. Een paar voorbeelden, die eindeloos kunnen worden uitgebreid. •

‘Mohamed gaat op dinsdag en donderdag naar de buitenschoolse opvang. De ouders regelen dit zelf’.

•

‘Op maandag haalt oma Mohamed uit school en dan blijft Mohamed bij oma tot zijn moeder hem komt halen.’

• •

‘Tante komt 2x per week naar het gezin om moeder te helpen’. ‘Op woensdag halen opa en oma Zaira van school. De vader van Zaira haalt haar om één uur op en brengt hem om vijf uur weer terug bij opa en oma. Zij brengen Zaira dan naar haar moeder. Dit is afgesproken, omdat iedereen wil, dat Zaira haar vader blijft zien en niemand wil, dat er ruzie komt tussen de vader en de moeder.’

•

‘De ouders gaan naar een relatietherapeut, om te leren hun problemen op te lossen zonder de jeugdigen daarin te betrekken’.

5.6.10 DE TIJD Bij de doelen - in het bijzonder die doelen die corresponderen met de voorwaarden die de SAVEprofessional heeft gesteld - en de afspraken in het plan wordt vermeld wanneer ze gelden en worden uitgevoerd. Bij het formuleren van voorwaarden bedenkt de SAVE-professional hoeveel tijd er is voordat volledig aan de voorwaarde is voldaan. En evenzeer: voor hoe lang de voorwaarden blijven staan. Een intensief plan kan zeer goed werken voor een acute, tijdelijke situatie, maar onhoudbaar zijn voor de langere termijn. Daarom moet altijd iets in het plan staan over het ‘afschalen’ van afspraken na verloop van tijd. Voor zover er bij het opstellen van het plan geen definitieve termijnen kunnen worden gesteld, wordt vastgelegd wanneer, door wie en op welke manier er een herijking zal plaatsvinden.


89


5.6.11 HET TOEZICHT Onderdeel van het plan is, dat er toezicht is op de uitvoering van de regels en afspraken. De SAVE-professional zoekt naar mogelijkheden van toezicht door de mensen in de kring rond de jeugdige en zoekt naar verschillende vormen van toezicht. De wijze waarop het toezicht plaatsvindt wordt als afspraak in het plan opgenomen. We gebruiken hier het woord ‘toezichthouder’. Soms kiezen de betrokkenen zelf voor dat woord. Als alternatief kan het woord ‘veiligheidspersoon’ of ‘veilige persoon’ gebruikt worden. Voorbeelden: •

Er is altijd een toezichthouder aanwezig als de jeugdige X ziet.

•

Onaangekondigd huisbezoek door de toezichthouder, op onregelmatige tijden.

•

Uitbreiding van het aantal mensen dat volledig op de hoogte is van wat er in het gezin is gebeurd en betrokken blijft bij hoe het met de jeugdige gaat.

•

Voor de jeugdige respectievelijk voor ieder gezinslid is er een veiligheidspersoon met wie hij regelmatig contact heeft en die hij belt als er iets verkeerd gaat.

•

Medische controle van de jeugdige.

•

Controle op het gebruik van drugs of drank door de ouders, bij voorbeeld door middel van urine controle.

•

Regelmatige voortgangsbesprekingen

De meest ver gaande vorm van toezicht is permanente aanwezigheid van een derde persoon naast de ouder(s). Dat betekent dat de ouders gaan inwonen bij hun familie, of dat een familielid bij de ouders komt inwonen. Minder ver gaand, maar nog altijd zeer intensief, is toezicht op ieder moment dat de jeugdige een persoon ziet die potentieel bedreigend is. Dat kan zijn de vader of de moeder nadat de jeugdige elders is gaan wonen. Het kan ook zijn een niet meer thuis wonende broer of stiefbroer, etc. De SAVE-professional kan onaangekondigd en op verschillende tijden op huisbezoek gaan. Dit kan op voorhand met de ouders worden besproken en kan een onderdeel zijn van het plan. De toezichthouder die op huisbezoek komt, moet de jeugdige zelf zien en moet ook de slaapkamer van de jeugdige zien. Dat geldt zowel voor de toezichthouder uit de familie als voor de SAVE23

professional . Huisbezoek buiten kantoortijden levert veel informatie op. De spitstijden in een gezin zijn in de ochtenduren, tijdens het avondeten en als de jeugdigen naar bed moeten. Een bezoek in het weekend kan weer geheel andere informatie opleveren. 5.6.12 EEN BEPERKTE TIJD Als het plan niet (goed genoeg) werkt of het juist beter gaat dan gedacht en sneller ‘afgeschaald’ kan worden, kan een bijstelling nodig zijn. Ook belangrijke veranderingen in de opgroeien

23

Voor een gedetailleerde beschrijving van toezicht en het belang dat de toezichthouder letterlijk de jeugdige en de slaapkamer van de jeugdige zien, zie Ferguson, 2011, hoofdstuk 6.


90


opvoedsituatie (b.v. een onverwacht life-event) kan het noodzakelijk maken dat het plan moet worden bijgesteld. In die gevallen moet de SAVE-professional ook kritisch kijken naar de duur van doelen en afspraken. Dat geldt ook voor de duur van een eventuele maatregel; die kan soms korter doordat het beter gaat dan gedacht, of ook korter doordat eerder duidelijk is dat er geen terugkeerperspectief meer is. Het verkorten van de duur van de diensten van Samen Veilig is niet het eerste doel. Het eerste doel is ervoor te zorgen, dat de opgroeien opvoedsituatie van de jeugdige weer goed genoeg is. Het verkorten van de duur is wel het tweede doel, omdat jeugdbescherming een inbreuk is op de regie van burgers over de opgroeien opvoedsituatie. De gemiddelde duur van de maatregelhulp kan door het werken met de SAVE-werkwijze worden bekort. Enerzijds door sneller dan voorheen het gezag over te hevelen van de ouders naar – als het kan – pleegouders of iemand uit het netwerk. Dit wanneer de jeugdige opgroeit in een pleeggezin en niet terug naar huis kan. Anderzijds door uit te gaan van de regie door mensen rond de jeugdige en door de gronden en de voorwaarden concreet te omschrijven. Na afsluiting van de jeugdbeschermingsmaatregel kan begeleiding door het lokale team worden voortgezet. Gedurende de uitvoering van een maatregel stelt de medewerker SAVE regelmatig de vraag: ‘wat moet er nog gebeuren voordat de maatregel kan worden opgeheven?’ De medewerker bespreekt dit met de leden van het gezin en de mensen in het netwerk. Een praktische manier om dit concreet te maken is op te schrijven wat de medewerker SAVE feitelijk doet. Voor elk van de activiteiten die de medewerker in de verschillende diensten uitvoert, kan de vraag gesteld worden: ‘kan dit worden gedaan door iemand uit het netwerk?’ Een medewerker SAVE haalt eenmaal per maand twee jeugdigen op bij hun moeder en rijdt met hen naar de gevangenis, waar zij hun vader kunnen bezoeken. De moeder staat dit toe, maar de verhouding tussen de gescheiden ouders is zodanig, dat de moeder niet zelf voor een bezoekregeling zorgt. De vader moet nog langdurig in de gevangenis zitten. De twee jeugdigen willen graag bij hun vader op bezoek.

De medewerker SAVE slaagt erin het contact tussen de jeugdigen en hun vader gaande te houden. Vanuit de visie van de SAVE-werkwijze wordt de vraag gesteld of iemand deze taak van de medewerker SAVE kan overnemen. Dat kan een onderdeel zijn van een gesprek met het netwerk. Als er niemand in het netwerk is, kan nog gezocht worden naar mogelijkheden vanuit vrijwilligersprojecten, zoals de begeleide omgangsregeling. Dit zoeken naar mensen die de medewerker SAVE overbodig maken geldt zowel voor de praktische taken als voor de verantwoordelijkheid ten aanzien van de opgroeien opvoedsituatie. Als de taak vooralsnog door een professional moet worden uitgevoerd, bespreekt de medewerker SAVE de mogelijkheid om dit te laten door het lokale team. 5.6.13 POSITIEF AFSLUITEN Een tussentijdse opheffing van een maatregel op positieve gronden, of het beëindigen van een begeleiding zonder maatregel, is een compliment aan het gezin en het netwerk. Het kan de


91


mensen meer vertrouwen geven en kan een betere uitgangspositie creëren als onverhoopt in de toekomst opnieuw bemoeienis van de jeugdbescherming nodig is. Bij ene maatregel kan de opheffing op deze manier methodisch gebruikt, door er een officieel moment van te maken. Dat kan een reden zijn om een zitting te vragen, ook in het geval iedereen het met de opheffing eens is. Als er geen zitting is, kunnen de SAVE-professionals samen een formeel en positief gestemd moment maken: de SAVE-professionals, inclusief de medewerker van de Raad, die samen met de ouders de opheffing bespreken. Bij de start had de moeder zich heftig verzet tegen de OTS. Ze wilde niets liever dan van de maatregel af zijn, maar werkte in de praktijk goed met de medewerker SAVE samen. De OTS was uitgesproken nadat de ouders lange tijd verwikkeld geweest waren in een echtscheiding, waarbij hun 10 jarige zoon werd ingezet in de strijd, compleet met ontvoering van de jongen naar het buitenland. De moeder was aan het eind van deze strijd volledig uitgeput en begon de opgroeien opvoedsituatie van de jongen te verwaarlozen. De jongen raakte achter op school en was volgens de school door zijn gedrag niet meer te handhaven. De moeder ging zichzelf afsluiten voor alle sociale contacten en hield ook alle contacten van haar zoon af. De eerste maanden verliep de OTS moeizaam en veranderde er nauwelijks iets. Maar na diverse gesprekken met de medewerker SAVE begon de moeder met het zoeken van steun bij haar familie. Ze pakte oude activiteiten buitenshuis weer op en al snel verbeterde haar zorg voor de jongen. Vier maanden na de start van de OTS pakte ze de opgroeien opvoedsituatie van de jongen echt weer op, met positieve gevolgen. Zijn gedrag verbeterde en hij kon op zijn oude school blijven. Ook zijn schoolresultaten verbeterden. Na een half jaar vroeg de gezinsvoogd aan de Raad om het voornemen de OTS tussentijds op te heffen te toetsen. De Raad adviseerde positief en er kwam een zitting. “Mevrouw”, zei de kinderrechter, “de rechter is onder de indruk van wat u het afgelopen half jaar bereikt heeft.” De moeder raakte geëmotioneerd van trots.

5.6.14 NETWERK Het informele netwerk kan hier op drie manieren steun verlenen: informatie en advies ten aanzien van besluitvorming, praktische hulp of steun aan de jeugdige en het gezin, en betrokkenheid en emotionele ondersteuning. Voortdurend moet tijdens een begeleiding met of zonder maatregel vraag gesteld worden: ‘kan deze taak worden uitgevoerd door iemand uit het netwerk en/of iemand in het lokale team?’ Praktische handelingen kunnen vaak worden overgedragen aan mensen in het netwerk. De medewerker SAVE onderzoekt echter ook of en hoe de verantwoordelijkheid kan worden overgedragen, zodat de ondertoezichtstelling kan worden opgeheven. Als in Venster 1 met het gezin wordt geconstateerd dat er te weinig mensen om het gezin heen zijn die mede tot regie en besluitvorming kunnen komen en hen kunnen ondersteunen, gaat de medewerker SAVE samen met jeugdige en gezin kijken hoe dit netwerk uitgebreid en/of gecreëerd kan worden. Hierbij is het van belang om eerst met de jeugdige en ouders te kijken wat voor type contact ze nodig hebben en waar ze dat zouden kunnen krijgen. Als hier duidelijkheid over is, kan de medewerker SAVE samen met het de jeugdige of ouder(s) kijken hoe men met de juiste personen in contact kan komen. Indien nodig kan hij dit vooraf ‘oefenen’ met de jeugdige/ouder(s). Ook het lokale team kan hier een belangrijke activerende rol hebben.


92


5.6.15 VENSTER 4 IN ZEER DREIGENDE EN ONVEILIGE SITUATIES Soms is de situatie zo bedreigend voor een jeugdige dat het nodig is de ouders (of andere leden van het gezin, inclusief de jeugdige) te ‘overrulen’ in het belang van de jeugdige. De SAVEprofessional formuleert dan voorwaarden en consequenties bij het zich niet aan die voorwaarden houden, terwijl er (nog) geen of slechts deels sprake van een vertrouwensband of samenwerkingsrelatie tussen de hem en de ouders. Ook in deze situaties worden de viervensters als analysekader gehanteerd. De vensters moeten dan vaak versneld worden doorlopen. De formulering van de voorwaarden in venster 3 en die van de afspraken in venster 4 zal vaak meer directief zijn bij omstandigheden die zeer dreigend en onveilig zijn voor de jeugdige. De voorwaarden zullen dan vaker het ‘hoe’ beschrijven in plaats van enkel het ‘wat’. Toch geldt ook in crisissituaties dat de SAVE-professional de regie zoveel als mogelijk en verantwoord is bij ouders, jeugdigen en netwerk zelf laat. 5.6.16 DE EVALUATIE In het plan wordt ook vastgelegd wanneer een evaluatie van het plan en de voortgang ervan zal plaats vinden. In de evaluatie wordt het gehele plan –en dus: alle vier -de vensters- ‘nagelopen’. Dit kan leiden tot een bijstelling van het plan. Een volledig plan bevat een ‘plan B’. Wat gebeurt er als het oorspronkelijke plan niet werkt? Het meest voor de hand liggende antwoord is: dan komen de mensen die het plan hebben opgesteld weer bij elkaar om te overleggen. Het is belangrijk, dat een dergelijke bepaling is opgeschreven en dat daarbij staat wie kan signaleren, dat het plan niet werkt en wie actie onderneemt om de mensen weer bij elkaar te roepen. ‘Plan B’ zegt ook wat er op korte termijn moet gebeuren als er iets mis gaat met het eigenlijke plan. Bij voorbeeld als het bij elkaar komen van alle mensen niet kan worden afgewacht, maar er onmiddellijk iets moet worden gedaan. Als het plan niet werkt en de veiligheid van de jeugdige in het geding komt, kan ‘plan B’ ook een andere betekenis hebben, bij voorbeeld: ‘een acute uithuisplaatsing’. Wanneer dat bij het opstellen van het plan al duidelijk is, dient dat uitdrukkelijk te worden vermeld. Zo mogelijk heeft dit ‘uithuisplaatsen’ een vorm die de familie steunt. Het kan dus ook zijn: ‘de jeugdige gaat onmiddellijk bij tante logeren en de mensen komen binnen twee dagen bij elkaar’. Ieder plan vereist onderhoud. Zolang bemoeienis van de brede jeugdbescherming noodzakelijk is, zijn er regelmatig bijeenkomsten om te zien of alles nog volgens plan verloopt. In een crisis of andere situatie met een zeer hoog risico is er misschien wekelijks een bijeenkomst met een aantal mensen uit het netwerk. Is de situatie stabieler, dan is een lagere frequentie mogelijk. De mensen kunnen dan zelf de passende frequentie bepalen tijdens het maken van het plan. Er komt dan meer nadruk op de lange termijn. Kan de situatie zoals die nu is in beginsel blijven voortbestaan? Betekent dit, dat de jeugdige naar verwachting hier zal opgroeien? Als dat bij de eigen ouder(s) is, welke vorm van toezicht en ondersteuning is dan op de lange termijn nodig en haalbaar voor de mensen in het netwerk? Als de jeugdige ergens anders dan bij de eigen ouders woont, kan de jeugdige daar blijven wonen? De SAVE-professional kan in de voorwaarden opnemen, dat er een stabiele plaats is waar de jeugdige kan wonen en zich thuis kan voelen. Er moet met andere woorden een plan zijn voor de lange termijn. De inhoud van de viervensters staat op de volgende pagina’s samengevat.


93


De viervensters van de SAVE-werkwijze 1 DE MENSEN

2 DE FEITEN

1.1 JEUGDIGE, LEDEN VAN HET

2.1 TIJDLIJN

GEZIN, FAMILIE, NETWERK

•

•

Inclusief niet-SAVE-

De hulpverleningsgeschiedenis (zicht op instellingsnetwerk rond jeugdige).

professionals als

•

De maatregel-geschiedenis (indien van toepassing).

pleegouders,

•

Belangrijkste life-events voor de jeugdige zelf.

gezinshuishoudens. 2.2 DE BEDREIGING VAN DE VEILIGHEID EN ONTWIKKELING (BIJ EEN MAATREGEL) 1.2 OPVOED- EN

•

Gronden in het Raadsrapport en in de beschikking.

OPGROEISITUATIE

•

Woonsituatie,

2.3 ZORGEN

gezagssituatie, omgangsregeling,

Onderscheid wordt gemaakt tussen: •

culturele achtergrond.

Zorgpunten die in het recente en verdere verleden negatieve invloed hebben gehad op (in elk geval) de veiligheid en (daarnaast) de ontwikkeling van de jeugdige (en bij delictgedrag ook de veiligheid in de samenleving) (vraag:  Wat is er aan de hand? Wat is bedreigend?).

1.3 VRAAG

 Wie vinden het belangrijk

•

Omstandigheden die het aanpakken van de zorgpunten mogelijk /

dat het goed gaat en blijft

vermoedelijk zullen belemmeren (vraag:  Wat maakt het moeilijk?

gaan met de jeugdige(n)?

Wat maakt verbetering lastig?). •

De uitkomst van de SAVE-Veiligheidschecklist, het LIJ en elk aanvullende instrument noteert de SAVE-professional ook hier.

•

De SAVE-professional ordent de zorgpunten (inclusief die vanuit de gronden), voor zichzelf, buiten de rapportage om, aan de hand van de ontwikkelingstaken.

2.4 KRACHTEN Onderscheid wordt hierbij gemaakt tussen: •

Beschermpunten die in het recente en verdere verleden daadwerkelijke bescherming, die daadwerkelijk de veiligheid en/of ontwikkeling in relatie tot een of meerdere zorgpunten hebben bevorderd (vraag:  Wat zorgt voor bescherming? Wat geeft veiligheid?).

•

Helpende omstandigheden: Algemeen sterke punten, inclusief hulpbronnen, die mogelijk / vermoedelijk zullen bijdragen aan daadwerkelijke bescherming tegen de zorgpunten (vraag:  Wat is helpend?).

2.5 SAMENVATTING •

De SAVE-professional formuleert 3-5 zorgen in termen van (ongewenst) gedrag van de ouders/opvoeders en/of de jeugdige of anderen, en het nadelige effect daarvan op de veiligheid en ontwikkeling van de jeugdige, en bij delictgedrag op de veiligheid in de samenleving. In geval een maatregel kan deze samenvatting achterwege worden gelaten omdat die in 2.2 al geformuleerd is als de gronden.


94


4 DE VOLGENDE STAPPEN

3 DE WEGING

4.1 BESLUIT

3.1 WEGING

Het (kern)besluit dat is genomen in

Vertaald in een cijfer op een schaalvraag en onderbouwing van dat

overleg met de jeugdige en het gezin.

cijfer. De weging kan van toepassing zijn op: •

4.2 DEFINITIEVE DOELEN De samenvoeging van de doelen van

opgroeisituatie. •

de leden van het gezin (3.2) met de voorwaarden van Samen Veilig (3.4).

De veiligheid van de jeugdige in diens opvoeden De ontwikkeling en het ontwikkelingsklimaat van de jeugdige in de opvoeden opgroeisituatie.

•

Bij een eventuele maatregel: het (nog) bestaan van gronden hiervoor .

4.3 AFSPRAKEN

De SAVE-professional weegt zelf, maar vraagt ook leden van het

Worden per doel gemaakt, inclusief

gezin en betrokkenen te wegen. Hij gebruikt de samenvatting van 2.5

1)

bij zijn onderbouwing.

of er toezicht nodig is ( in welke vorm, door wie, wat diegene

2)

moet doen als hij signaleert dat

3.2. DOELEN VAN DE LEDEN VAN HET GEZIN

de afspraak niet nagekomen is),

In het contact met de leden van het gezin komt nadrukkelijk ter

en of een veiligheidspersoon

sprake wat zij zelf willen bereiken.

wordt aangewezen voor 3)

signalering inzake onveiligheid;

3.3 SAMENVATTING

consequenties als de afspraken

De SAVE-professional noemt 3-5 punten waarover men bezorgd is

niet, of juist wel, worden

dat ze in de toekomst met de jeugdigen kunnen gebeuren als er niets

nagekomen en daardoor niet (of

verandert, als het verbeteren van de veiligheid en ontwikkeling in de

juist wel) aan de voorwaarden

toekomst niet van de grond komt of niet lukt.

wordt voldaan. 3.4 VOORWAARDEN 4.4 EVALUATIE

Afgeleid van de samenvatting stelt de SAVE-professional

Planning van een evaluatie van de

voorwaarden met betrekking tot de (goed-genoeg) opvoed -en

voortgang, aan de hand van het

opgroeisituatie waar aan voldaan moet worden, zowel m.b.t. de

doorlopen van de viervensters;

veiligheid als m.b.t. het pedagogisch klimaat van de jeugdige. De voorwaarden worden geformuleerd in termen van gewenst gedrag van de opvoeders of jeugdige en voorzien van een termijn.


95


6

Communicatie bij de SAVE-werkwijze

6.1

De SAVE-werkwijze: keuzes bieden

Een uitgangspunt in de SAVE-werkwijze is, dat de ouders verantwoordelijk zijn voor hun eigen leven, en (bij jeugdreclassering) dat de jeugdige verantwoordelijk is voor het kiezen van positief of negatief gedrag. Daarom geeft de SAVE-professional hen altijd een keuze. Vaak zullen de leden van het gezin of jeugdigen dit ervaren als een gedwongen situatie. Wie geen bemoeienis van de jeugdbescherming wil, zal de keuze: ‘samenwerken of afwachten wat de jeugdbescherming dan zonder u gaat doen’ niet als een vrije keuze ervaren. Dit wordt ook wel een ‘onvrijwillige transactie’ genoemd (Trotter, 1999). Toch is het een keuze. De ervaring leert, dat door het bieden van keuzen de kans op samenwerking stijgt. Het is in lijn met de visie van de SAVE-werkwijze: een mens heeft altijd een keuze en ook een keuze die wordt ervaren als een keuze uit twee kwaden is een keuze. We kunnen het contact van de SAVE-professional met de ouders / jeugdige opvatten als een onvrijwillige transactie. Transactie: Zowel ouders / jeugdige als de SAVE-professional zullen proberen hun eigen doelen te bereiken. Onvrijwillig: Zij doen dat in een wettelijke (gedwongen) context of een context van ‘drang’, en een context waarin de professionele normen van de SAVE-professional en de normen uit de leefwerelden van de ouders, jeugdige, hun cultuur, familie, en buurt een rol spelen. Bij aanvang van het contact kan de SAVE-professional de ouders of jeugdigen vaak niet als een vrijwillige klant beschouwen. Bij een ‘onvrijwillige transactie’ is er machtsongelijkheid: de SAVEprofessional heeft meer macht om zijn doelen te bereiken dan de ouders of de jeugdige. Juist omdat de SAVE-professional meer macht heeft, kan de ‘schuld’ voor het weigeren van de ouders of jeugdige om aan de begeleiding mee te doen, niet meer bij (alleen) hen worden gelegd. Het gedwongen kader - of bij drang; het nadrukkelijk onderstrepen van de norm in een vrijwillig kader - draagt daar immers ook aan bij. De SAVE-professional kan vanuit deze kijk ‘weerstand’ ook niet langer opvatten als kenmerk van alleen de ouders of jeugdige. En – in het verlengde hiervan - is dus ook motivatie om mee te doen ook niet ‘iets’ wat de ouders of jeugdige ‘heeft of niet heeft’. Motivatie is een kenmerk van de interactie en niet van de ouders of jeugdige. De ouder of jeugdige kan overtuigd raken van de argumenten van de SAVE-professional, of heeft alleen nog een zetje nodig. Het is dan de kwaliteit van de inbreng van de SAVE-professional in de interactie, die de doorslag geeft.

Het gezag en de expertise / professionaliteit van de SAVE-professional werken als hefboom om samenwerking en veranderingen tot stand te brengen. Door vast te houden aan de voorwaarden voor een plan dat voor de jeugdige (en bij delictgedrag de samenleving) veilig en ‘goed genoeg’ is, moet de ouder of jeugdige gaan bewegen. Hoe de oplossing er precies uitziet, is de verantwoordelijkheid van de leden van het gezin en de andere mensen rond de jeugdige. In geval van een maatregel van jeugdreclassering betekent samenwerken met de medewerker SAVE voor de jeugdige niet zondermeer, dat die begeleiding eerder stopt. De medewerker SAVE deelt in die situatie met de jeugdige het gegeven, dat een andere autoriteit een beslissing genomen


96


heeft over de duur van de begeleiding. Die begeleiding op zichzelf is onvermijdelijk voor de jeugdige. De vraag is: hoe kunnen we de samenwerking inrichten, zodat die het meest oplevert voor de (toekomst van de) jeugdige? Ook zijn er andere mogelijkheden, zoals het verminderen van de contactfrequentie of het delegeren van toezichthoudende taken aan mensen uit het netwerk.

6.2

Engageren en positioneren

Tot de vaardigheden van de SAVE-professional behoort een transparante, concrete en respectvolle communicatie, zowel met jeugdigen, hun gezin als het netwerk daar omheen. De overkoepelende kernbegrippen om de houding en communicatie van de SAVE-professional met de cliënt aan te duiden zijn Engageren en Positioneren: •

Onder engageren wordt verstaan: alles wat de SAVE-professional doet om de jeugdige, diens ouders, het gezin en andere belanghebbenden en betrokkenen te motiveren tot een actieve medewerking. Alle gedrag van de SAVE-professional om de mensen rond de jeugdige de regie te geven over de opgroeien opvoedsituatie. Om dit te bereiken is de SAVE-professional bescheiden in de relatie met het gezin. Hij is immers slechts een passant in het leven van ouders en jeugdigen. Bij deze bescheidenheid blijft menselijke betrokkenheid wezenlijk. Bescheidenheid is iets anders dan afstandelijkheid. De SAVE-professional raakt als persoon betrokken bij de jeugdigen en de gezinnen. Dat is goed, want jeugdbescherming is werk door mensen voor mensen. Werkelijke belangstelling voor de gezinnen is een onmisbaar element van het werk van de professionele SAVEprofessional. Naarmate de SAVE-professional meer betrokken raakt bij een gezin of jeugdige, wordt het echter ook belangrijker om de grenzen van deze betrokkenheid te onderkennen en te bewaken. Een goede SAVE-professional kan in de valkuil lopen door de lijn van betrokkenheid naar paternalisme te overschrijden. Het bewaken van die lijn is een voortdurend punt van aandacht voor de SAVE-professional en voor de werkbegeleiding. De SAVE-professional vertelt de leden van het gezin wat haar of zijn eigen mening is over wat er gebeurt en zegt duidelijk, dat zij of hij werkt in een rol als SAVE-professional namens een instelling.

•

Positioneren is datgene wat een SAVE-professional doet om het specifieke van de maatregel (dwangkader) of – als er geen maatregel

24

is - zijn publieke verantwoordelijkheid

te verduidelijken. Dat komt neer op: aandacht voor het helpen stoppen van de bedreiging van de ontwikkeling en de veiligheid van de jeugdige of het slachtoffer van huiselijk geweld. In feite is positioneren: het geven van een positie aan de jeugdige / het slachtoffer, en bij delictgedrag en huiselijk geweld bovendien: positie aan de samenleving en het eventuele slachtoffer. Als hun positie (concreet: diens ontwikkeling en veiligheid) in de knel dreigt te raken treedt de SAVE-professional handelend op (bv: de afspraken en voorwaarden benadrukken, consequenties aangeven). De SAVE-professional is robuust wanneer het gaat over de veiligheid, en over het bewaken van de ondergrens van een opgroeien opvoedsituatie die ‘goed genoeg’ is. Het streven naar samenwerking met de ouders en

24

Er is dan sprake van begeleiding zonder maatregel, onderzoek, of crisisinterventie.


97


jeugdige is dus iets anders dan onwenselijk gedrag accepteren. Het motto kan ook als volgt worden uitgedrukt: “werk samen met de persoon, niet met het geweld (bij jeugdreclassering: niet met het delictgedrag)”. Engageren en positioneren zijn twee kanten van de medaille van het werk van de SAVEprofessional. De combinatie van deze twee zijden is een van de moeilijkste aspecten van het werk. In andere bewoordingen komt de combinatie terug in veel publicaties over de jeugdbescherming. Iets breder genomen zijn het twee aspecten waar iedere opvoeder en iedere autoriteit mee te maken heeft. Om deze tweeledige boodschap (en dat is iets anders dan een dubbele boodschap!) duidelijk te maken worden ook andere omschrijvingen gebruikt: Engageren

Positioneren

Hulp en steun

Toezicht

Uw doelen

Mijn voorwaarden

Uw regie

Mijn inperking

Compassie

Controle

Liefde

Lef

Bewegen

Bemoeien

Bescheiden

Robuust

Helpen/coachen

Sturen of Instrueren

Draagvlak

Transparantie

Activeren

Compenseren

De linker- en rechterkolom betreffen geen tegenstellingen. De meeste ouders willen dat de jeugdige veilig is en zich goed kan ontwikkelen. De meeste jeugdige willen positief bijdragen aan de samenleving en beseffen ook wel dat hun delictgedrag vooral een probleem voor hen zelf is. Daarom houdt helder positioneren impliciet ook hulp en steun voor het gezin / de jeugdige in. Essentieel is dat de SAVE-professional voortdurend schakelt en een goede balans weet te vinden tussen deze beide posities. De visie en het analysemodel, en de begrippen engageren-positioneren geven sturing aan het handelen van de SAVE-professional. Daarmee is nog niet uitgewerkt hoe de SAVE-professional in de praktijk kan handelen om een goed resultaat te bereiken voor de jeugdigen, de gezinnen en de families. Een volledige beschrijving van alle mogelijke manieren van communiceren tussen de SAVE-professional en de betrokken gezinnen en tussen SAVE-professionals onderling is uiteraard onmogelijk. Dit hoofdstuk geeft richtlijnen, voorbeelden en tips voor hoe de SAVE-professional kan handelen.

6.3

Engageren in de praktijk

Engageren is al datgene wat een SAVE-professional doet om de jeugdige, diens ouders, het gezin en andere belanghebbenden tot een actieve medewerking te motiveren. De SAVE-professional doet dat op verschillende manieren.


98


6.3.1 •

AANSLUITEN BIJ DE WENSEN VAN HET GEZIN

Vragen naar de wensen

Een belangrijk kenmerk van de SAVE-werkwijze is het werken met de wensen van de ouders, jeugdige, en het gezin. De SAVE-professional probeert er daarom achter te komen wat hun wensen zijn over de opgroeien opvoedsituatie, zodat hij daarop kan aansluiten. De SAVEprofessional gaat daarbij na of deze overeenkomen, dan wel in te passen zijn in het begeleidingstraject dat gericht is op het wegnemen van de zorgpunten en het realiseren van een ‘goed genoeg’ situatie. De beste manier is te vragen hoe de ouders, de jeugdige en andere gezinsleden zich de toekomst voorstellen, wat hun fantasieën en verwachtingen daarbij zijn. Het helpt als de SAVE-professional daarbij ook sterke punten van de jeugdige, ouders en het gezin noemt en deze mensen ook uitnodigt zelf sterke punten te noemen. Vragen naar de eigen wensen is iets dat direct bij aanvang van het proces plaatsvindt. Het eerste gesprek is niet volledig als de SAVE-professional niet heeft gevraagd naar wensen van de ouders, jeugdige en andere leden van het gezin. Ook daarna blijft de SAVE-professional vragen naar de wensen van het gezin. Die wensen verschuiven na verloop van tijd. Voor de duidelijkheid: werken met deze eigen wensen betekent niet dat de SAVE-professional ze altijd allemaal volgt. •

Zijn de wensen van het gezin altijd het uitgangspunt?

In de SAVE-werkwijze staat de jeugdige (of het slachtoffer van huiselijk geweld) centraal. Dat betekent dat hun belangen het uitgangspunt zijn. Heel vaak sluiten wensen van de ouders en wensen van de jeugdige aan bij de belangen van de jeugdige. Alle ouders willen in principe dat het goed gaat met de jeugdige. Aan de andere kant is de maatregel niet voor niets uitgesproken (bij dwang), of er is niet voor niets sprake van zorgen die tot nadrukkelijke bemoeienis in vrijwillig kader hebben geleid (drang). Dat betekent dat de ouders de belangen van de jeugdige niet altijd scherp voor ogen hebben gehad of dat ze die aan die belangen niet tegemoet kunnen komen. SAVEprofessionals maken regelmatig mee dat wensen van de ouders (maar soms ook van de jeugdige zelf!) tegen het belang van de jeugdige ingaan. In dat geval stelt de gecertificeerde instelling en de SAVE-medewerker die handelt namens de gecertificeerde instelling zich op als degene die dat belang centraal stelt. •

Helpen bij formuleren

Een van de dingen waar de SAVE-professional het gezin mee kan helpen is het noemen van onderwerpen en gebieden waarover iets te wensen valt. Ouders die worden opgeslokt door hun eigen problematiek wensen bijvoorbeeld wel iets voor henzelf, maar komen niet op het idee om iets voor hun kind te wensen. Het is het aan te raden om in de beginfase een overzichtelijk kader te bieden. Bijvoorbeeld, de vraag wat wenst u voor: uw kind, uzelf, uw gezin en de andere kinderen, uw partner, en de omgeving. Het hoeft niet perse in deze volgorde, maar de jeugdige moet natuurlijk wel als een van de eerste worden genoemd. Bij delictgedrag wordt altijd ook de (veiligheid in de) samenleving (buurt, wijk, stad) genoemd. SAVE-professionals die dit gesprek voeren moeten zich realiseren dat ze aan het engageren zijn! Het hoofddoel van het formuleren van wensen is het bewerkstelligen van enig vertrouwen bij de jeugdige, ouders en andere leden van het gezin, het begin van een het gevoel dat er naar hen wordt geluisterd. Al te structurerende opmerkingen kunnen dat goede gevoel ondermijnen.


99


Bijvoorbeeld: “Ja maar nu zegt u toch iets tegenstrijdigs. Net zei u dat u hoopte dat Leon zijn weg zou vinden en nu zegt u dat u wilt dat hij weer naar huis komt”. Soms help het om een onderscheid aan te brengen tussen de korte en de lange termijn. Als de wensen vaag blijven (“dat mijn Leon zijn weg vindt”) kan de SAVE-professional het kortere termijn perspectief bieden: “ja, en is er iets op de kortere termijn bijvoorbeeld de komende maanden dat u het gevoel zou geven dat Leon inderdaad op de goede weg is?” Maar ook hier geldt dat moet worden gewaakt voor teveel structuur. SAVE-professionals die vertrouwd zijn met de systemische hulpverlening kennen het circulaire vragen. De SAVE-professional vraagt bijvoorbeeld aan Anja wat volgens haar de wensen van Bert, haar echtgenoot, zijn. Wat wil hij dat er verandert? Of nog een stap verder: “Als ik aan Bert vraag: ‘weet jij wat Anja wil’, wat zou hij dan antwoorden?” Deze vorm van circulair vragen vereist veel cognitieve vaardigheden van de ouders of jeugdige. Maar vragen aan de ouders wat volgens hen de jeugdige denkt of wenst is een belangrijke vraag die regelmatig aan de orde kan komen. Vaak zijn ouders of de jeugdige niet in staat om positieve wensen te formuleren. Het vereist immers dat men positieve gevoelens toelaat en dat is moeilijk als je je overweldigd voelt door woede, angst en stress. Het vereist ook enige intelligentie om een negatieve situatie in gedachten om te zetten in een positieve. Ook het onder woorden brengen van wat een ander gezinslid wenst zal voor veel ouders of jeugdigen te hoog gegrepen zijn, daar dit ‘perspectief nemen’ veronderstelt (het bezien van interacties en situaties vanuit het gezichtspunt van de ander). •

Wensen van jeugdige, ouders en andere gezinsleden opnemen bij doelen

Een krachtige manier van engageren is het honoreren en vastleggen van de wensen van de jeugdige, ouders en andere leden van het gezin in het plan en in de rapportages, zoveel mogelijk in hun eigen woorden. Zij kunnen zo ervaren dat niet alleen de SAVE-professional maar via hem of haar ook de kinderrechter naar hen luistert. Wanneer zij ervaren dat ze invloed hebben op het plan van aanpak, vergroot dat hun motivatie en betrokkenheid. Maar dat is niet de belangrijkste reden. De wensen van de jeugdige, ouders en andere gezinsleden moeten vooral in het plan van aanpak om het zo veel mogelijk hun eigen plan te laten zijn. Dat is immers de essentie van het werken op basis van eigen kracht en regie. 6.3.2 •

AANSLUITEN BIJ KRACHTEN

Formuleren van krachten

Als je aan SAVE-professionals voorlegt dat belangrijk is om naar krachten van de jeugdige, ouders of anderen te kijken is iedereen het daarmee eens. Maar in de praktijk blijkt de aandacht voor krachten gering. De dossiers staan vol met zorgen en krachten worden nauwelijks beschreven. Dat komt doordat jeugdbescherming pas aan de orde is als sprake is van bedreigingen en ernstige problemen. De gronden voor een maatregel per definitie gebaseerd op geconstateerde problemen. Bij verlenging van een maatregel moeten er opnieuw problemen worden genoemd . En als er een indicatie voor zorg moet worden opgesteld, vraagt de zorgaanbieder naar problemen. De formulieren die daarbij worden gehanteerd laten soms zelfs niet toe dat er iets over krachten wordt gezegd. Items als: ‘Wat zijn de sterke kanten van de ouders en van de jeugdige’? en ‘Wat hebben ouders en jeugdige reeds geprobeerd om de problemen op te lossen’? komen zelden op de


100


formulieren voor. Een bijkomende factor is het feit dat meetinstrumenten die in de jeugdzorg en bescherming gebruikt worden zonder uitzondering ontworpen zijn om de aard en ernst van problemen en stressfactoren in kaart te brengen. SAVE-professionals doen er daarom goed aan regelmatig en met nadruk krachten te benoemen en na te vragen. Ten eerste omdat dit jeugdigen en ouders helpt hun eigen krachten te herkennen en als gevolg daarvan wat vaker aan te wenden. Ten tweede omdat de SAVE-professional als model kan fungeren. Wanneer een SAVE-professional positief is gericht op krachten, dan stimuleert dat de jeugdige en ouders dit ook te doen. De SAVE-professional probeert het begrip krachten of sterke punten in het spraakgebruik van de jeugdige en ouders en andere gezinsleden te introduceren: zij moeten het woord ook gaan gebruiken. De kans dat dit gebeurt wordt vergroot als de medewerker SAVE:  vaak krachten noemt;  steeds de woorden krachten / sterke punten gebruikt (en niet de ene keer ‘wat goed’ zegt en de andere keer weer een andere term gebruikt);  als de formulieren die worden gebruikt bij het werken met het plan en bij de rapportage, steevast een categorie ‘krachten’ bevatten. •

Een aantal tips bij het formuleren van krachten

In de eerste plaats: hou ze klein. “Ik vind het een sterk punt van je dat je het altijd weer zo gezellig weet te maken”. Met kleine sterke punten kan de SAVE-professional vaker aankomen en gezinsleden nemen het noemen van sterke punten eerder over als ze kleine voorbeelden zien. In de tweede plaats: gebruik concrete taal. “Ik vind het sterk punt van je dat je het altijd weer zo gezellig weet te maken. Lekker opgeruimd, terwijl de spullen van de kinderen toch vlak bij de hand liggen”. In de derde plaats: de SAVE-professional moet ook proberen te zeggen waarom hij het een sterk punt vind. En het mooist is het als hij het belang van de jeugdige hierbij noemt. “Ik vind het een sterk punt van je dat je het altijd weer zo gezellig weet te maken. Lekker opgeruimd, terwijl de spullen van de kinderen toch vlak bij de hand liggen. Zo kunnen Bennie en Kai heel makkelijk erbij en kunnen ze zichzelf vermaken”. En ten vierde: probeer af en toe de ouders en de jeugdigen een sterk punt van zichzelf of de ander te laten noemen. Vermijd cynische sterke punten: “Ik vind het een sterk punt dat jij in deze troep nog altijd je spullen kunt vinden”. Ouders noemen dit soort zogenaamde sterke punten soms. Vermijd ook de ‘nu-wel-maar-meestal-niet ‘sterke’ punten’: “Ja ik vind het een sterk punt van Kai dat ie vanavond zonder tegen te spreken zijn rommel heeft opgeruimd. Dat is meestal toch een heel ander verhaal”.

6.4

Positioneren in de praktijk

Positioneren is datgene wat een SAVE-professional doet om het specifieke van de maatregel (dwangkader) of – als er geen maatregel is - zijn publieke verantwoordelijkheid te verduidelijken. SAVE-professionals leggen uit dat ze - in het belang van het kind - bepaalde bevoegdheden hebben of kunnen inzetten. Er is geen sprake van een ‘vriendenrelatie’ of een ‘goede buurrelatie’. SAVE-professionals beslissen mee bij belangrijke zaken die de jeugdige betreffen en in sommige gevallen kunnen zij tot een andere beslissing komen dan de jeugdige of ouders willen. Werken met


101


SAVE betekent wel dat de SAVE-professional garandeert dat beslissingen nooit uit de lucht komen vallen, maar dat het uitgangspunt is: transparant werken, met ‘het plan op tafel’. Als sprake is van een maatregel, is het goed om te benadrukken dat de SAVE-professional ook de bevoegdheid heeft belangrijke derden en instanties (school, huisarts) te raadplegen wanneer dat in het belang van de jeugdige is. De SAVE-professional moet duidelijk zijn over zijn plichten. Zijn voornaamste plicht is het zorgen voor de belangen van de jeugdige. Afgeleid daarvan kan de SAVE-professional iets zeggen over de plicht dat hij alles moet melden wat de jeugdige kan bedreigen. Ook hier weer geldt dat de ouder en jeugdige van een SAVE-professional mogen verwachten dat deze hen hierbij betrekt of op zijn minst op de hoogte stelt. Verder is het goed dat de SAVE-professional iets zegt over de verplichtingen die uit wet en regelgeving voortkomen (rapportage, indiceren, verlenging aanvragen, machtiging uithuisplaatsing e.d.). Als een jeugdige in een instelling voor geïndiceerde jeugdzorg of in een instelling voor gesloten jeugdzorg is geplaatst, doet de SAVE-professional er goed aan te vertellen hoe het contact met die instellingen gaat verlopen en wat daarbij de rol en inbreng van hemzelf en van de ouders zijn. De SAVE-professional heeft uiteraard verplichtingen ten opzichte van de jeugdige en de ouders. Zaken zoals het inzagerecht en de plicht de ouders en het kind te betrekken bij belangrijke beslissingen passen niet alleen in de werkwijze , maar zijn geregeld in de Wet op de jeugdzorg en in de regels voor medewerkers binnen Samen Veilig. Uitleg over deze verplichtingen kan een goede opstap zijn om uit te leggen hoe de SAVE-professional met de jeugdige en ouders denkt samen te werken. Positioneren doet een SAVE-professional ook door te verduidelijken over welke deskundigheid en bevoegdheden hij beschikt, welke plichten hij heeft en wat dat betekent voor de positie die hij inneemt ten opzichte van de ouders en de jeugdige. Bij positioneren wordt vaak gedacht dat het de SAVE-professional is die zichzelf positioneert. Voor een deel klopt dat ook: positioneren is er altijd op gericht dat een jeugdige of ouder meer zicht krijgt op de rol en positie van de SAVE-professional. Maar in wezen gaat het bij positioneren om de positie van de jeugdige. De boodschap van de SAVE-professional luidt: “Het gaat om het belang van uw kind. En omdat dat belang centraal staat is het mijn plicht om zus of zo te handelen (en bij maatregelhulp:) en heb ik ook bevoegdheden om dat te doen”. Bij positioneren denken sommigen aan een strenge opstelling. De SAVE-professional gaat op zijn strepen staan. Dat is soms nodig, maar het is niet de enige manier. Uitleg over de begeleiding, het onderzoek of de crisisinterventie en de bevoegdheden die de SAVE-professional daarbinnen heeft, hoeft helemaal geen strenge aangelegenheid te zijn. Het komt regelmatig voor dat de jeugdige of ouders worden gerustgesteld als ze deze uitleg horen. Het positioneren krijgt dan zelfs een beetje het karakter van engageren. Positioneren wordt soms uitsluitend opgevat als het verduidelijken van het gezag. Dat klopt maar voor een klein deel. Positioneren gaat veel verder dan een uitleg over gezag.


102


Er zijn vier gebieden waarop de SAVE-professional zich positioneert: •

het wat, hoe en waarom van de begeleiding, het onderzoek of de crisisinterventie;

•

het belang van de jeugdige (of slachtoffer van huiselijk geweld);

•

zichzelf: de SAVE-professional als deskundige, met bevoegdheden en plichten;

•

de wijze van samenwerking tussen SAVE-professional en de jeugdige en ouders.

6.4.1

POSITIONEREN OP DE BEGELEIDING, HET ONDERZOEK OF DE CRISISINTERVENTIE

Aan het begin van het proces zal uitleg over de werkwijze, en bij een maatregel ook uitleg over het juridische kader en het verdere proces, verschillende keren nodig zijn. In de praktijk hebben de meeste SAVE-professionals hun eigen manier van uitleg ontwikkeld. De een laat de folder zien en neemt tijdens het gesprek de belangrijkste punten door. De ander heeft een eigen variant ontwikkeld. Bekend zijn de volgende valkuilen. a. Eenzijdig en teveel engageren. Dat leidt er toe dat ouders en jeugdige wellicht een prettige indruk van de SAVE-professional krijgen maar dat ze na het gesprek geen benul van (bijvoorbeeld) de maatregel hebben, of wat er in de volgende contacten noodzakelijk is om te bepreken. b. Eenzijdig en teveel positioneren. Dat leidt al gauw tot weerstand of apathie bij de jeugdige of ouders. c.

Te abstract formuleren van de punten waarop de SAVE-professional wil positioneren.

Positief geformuleerd: een goede uitleg bevat een mix van engageren en positioneren. Hoe concreet moet je daarbij zijn? Als er een maatregel is uitgesproken is het in de praktijk gebruikelijk om deze eerst in meer algemene termen uit te leggen en vervolgens dat met concrete voorbeelden te verduidelijken waarbij de SAVE-professional regelmatig de ouders of jeugdige vraagt te reageren of vraagt of ze het kunnen volgen, zodat er enigszins een dialoog ontstaat. Voor ouders en jeugdigen die het Nederlands niet voldoende machtig zijn, of ouders en jeugdigen met een beperkt begripsvermogen werkt die volgorde van algemeen naar specifiek niet. Die uitleg moet dan direct specifiek zijn. Een SAVE-medewerker zegt bijvoorbeeld: De mensen van de gecertificeerde instelling en de kinderrechter vinden het heel naar voor Edwin dat hij zo vaak moet huilen. Ze maken zich erge zorgen over hem en daarom ben ik als SAVE-medewerker aangesteld om samen met u ervoor te zorgen dat het beter gaat met Edwin. Bij zo’n specifieke uitleg bestaat de kans dat er direct discussie ontstaat over de concrete omstandigheden die aanleiding zijn tot de maatregel. De SAVE-medewerker moet voortdurend nagaan of de belangrijkste elementen van de uitleg genoemd zijn. Uitleg over de maatregel zal gedurende het proces steeds weer nodig blijken te zijn. Niet meer het hele verhaal, maar die aspecten waarvan op dat moment blijkt dat de ouders of jeugdige ze vergeten zijn. 6.4.2

POSITIONEREN OP HET BELANG VAN DE JEUGDIGE

Het uitleggen en waarborgen van de begeleiding, crisisinterventie of het onderzoek wordt gemakkelijker als de SAVE-professional het belang van de jeugdige voorop stelt. In hoofdstuk 2 is


103


uitgelegd hoe het begrip ‘belang van de jeugdige’ geconcretiseerd kan worden in termen van veiligheid en ontwikkeling, onder andere met behulp van ontwikkelingstaken. Ook in de uitleg over de begeleiding, het onderzoek of de crisisinterventie kan met de begrippen veiligheid en ontwikkeling van de jeugdige worden gewerkt. Een SAVE-medewerker zegt bijvoorbeeld: ”Daarom ben ik als gezinsvoogd aangesteld. Ik ga u helpen met het doel dat u ervoor zorgt dat het beter gaat met Edwin. Als het goed met hem gaat zal hij weer met plezier naar school gaan en daar goede cijfers halen, en heeft hij vriendjes die een beetje positieve invloed op hem hebben”. Wanneer de SAVE-professional constateert dat de zorgpunten voor de jeugdige onvoldoende worden opgelost, dan zal hij tot positioneren overgaan. Hij zal de doelen dan zodanig toespitsen of aanpassen dat daarin de veranderingen beschreven staan die absoluut dienen te worden bereikt. Dit zijn voorwaarden, die niet onderhandelbaar zijn. Worden deze veranderingen niet bereikt, dan komen verdere beschermingsmaatregelen aan de orde, bij voorbeeld een maatregel voor kinderbescherming, uithuisplaatsing of een verderstrekkende maatregel. 6.4.3

POSITIONEREN OP DE DESKUNDIGHEID

De jeugdige, de ouders en andere gezinsleden hebben er recht op om te weten dat de SAVEprofessional beschikt over deskundigheid. De SAVE-professional licht die op vier punten toe: 1. Gebruik voor de benaming van je functie een naam die men begrijpt. 2. Leg uit waarvoor je opgeleid bent. 3. Vertel dat je met meerdere jeugdigen / gezinnen werkt. 4. Vertel dat je belangrijke vragen en beslissingen met andere deskundigen van Samen Veilig en de samenwerkingspartners van SAVE bespreekt. •

Functie en opleiding

SAVE-professionals zijn vaak terughoudend en hebben er doorgaans moeite mee om zich over hun deskundigheid uit te spreken. Wat zijn ze en hoe noemen zij zich? Medewerkers van de gecertificeerde instelling? Jeugdbeschermers? Hulpverleners? Begeleiders? SAVE-medewerkers? De SAVE-professional gebruikt in ieder geval een functieaanduiding die het gezin kan hanteren. Aanduidingen als jeugdbeschermer of medewerker van Samen Veilig voldoen daarom niet altijd. Voogd, jeugdreclasseerder of gezinsvoogd zijn ingeburgerde begrippen en hebben niet noodzakelijkerwijs een negatieve klank. Ze zijn dus zo nodig bruikbaar. SAVE-professionals doen er goed aan iets over hun opleiding of achtergrond te vertellen. Vermoei de jeugdige of het gezin niet met ingewikkelde namen van opleidingstrajecten. Het is meestal voldoende om te zeggen dat je maatschappelijk of sociaal werker bent (ook als is dat soms niet letterlijk zo) of dat je op de hogeschool of universiteit hebt gestudeerd als dat het geval is. Benadruk in ieder geval dat je juridische kennis aangaande jeugdbeschermingsmaatregelen hebt en veel van kinderen, opvoeden en (bij delictgedrag) het stoppen met criminaliteit afweet. •

Ervaring en samenwerking

SAVE-professionals moeten laten merken dat ze ervaring hebben. In een uitleg over de maatregel is het niet zinnig als de SAVE-professional meldt dat hij weinig ervaring heeft en dat het voor hem ook allemaal nieuw is. De SAVE-professional heeft een taak en een verantwoordelijkheid en moet een jeugdige of et gezin niet lastigvallen met zijn twijfels. Ook al is de SAVE-professional nog


104


betrekkelijk kort in het vak dan kan deze toch naar voren brengen dat hij of zij met meerdere gezinnen of jeugdigen werkt. Sommige ouders vragen aan de SAVE-professional of deze ‘zelf ook kinderen heeft’. Impliciet kan hier de opvatting achter schuilgaan dat kinderloze SAVE-professionals de praktijk van het opvoeden niet kennen, alle wijsheid uit een boekje halen en minder aanvoelen van de problemen die ouders hebben met hun kinderen (een SAVE-professional die zelf geen kinderen heeft, kan zeggen: “Nee, ik heb geen kinderen, maar ik ben wel kind geweest”). Hier speelt ook het misverstand dat de SAVE-professional als een soort superpedagoog de opvoeding overneemt van de ouders. Ouders blijven zelf verantwoordelijk voor de opvoeding. De SAVE-professional steunt hen, houdt toezicht en grijpt soms in. Vaak wordt naar voren gebracht dat jonge SAVE-professionals de nodige ervaring missen en daardoor misschien niet opgewassen zijn tegen de druk van het vak. Die mening wordt niet door onderzoek en ervaring ondersteund. Een van de weinige onderzoeken in Nederland waarbij de leeftijd en ervaring van de SAVE-professionals als variabele werd meegenomen liet zelfs zien dat de jonge SAVE-professionals het iets beter deden. Natuurlijk is de ervaring van oudere medewerkers noodzakelijk. En in een team werkt een goede verdeling van oudere en jongere SAVE-professionals waarschijnlijk het best. De SAVE-professional doet er goed aan te benadrukken dat hij een goede, op de praktijk georiënteerde opleiding heeft gedaan, stage heeft gelopen, veel met praktijkvoorbeelden heeft geoefend en werkervaring heeft opgedaan. Daarbij werkt de SAVE-professional vanuit een team dat meedenkt en mee adviseert. Het is goed om te benadrukken dat de SAVE-professional bij belangrijke vragen en beslissingen de beschikking heeft over extra deskundigen in de gecertificeerde instelling. Om die reden kan de SAVE-professional ook nooit aan een jeugdige of gezinslid beloven dat alles wat deze zegt tussen deze vier muren blijft. De SAVE-professional hoeft niet bevreesd te zijn dat jeugdigen of ouders het vervelend vinden als er over hen op de gecertificeerde instelling wordt gepraat. Als de SAVEprofessional het als een vanzelfsprekendheid presenteert zal men het eerder een goede zaak vinden dat over complexe zaken niet lichtvaardig wordt gedacht en beslist. Er is nog een reden om de deskundigheid van de gecertificeerde instelling te benadrukken: bij begeleiding met een maatregel is de gecertificeerde instelling de beschermer of toezichthouder en de SAVEmedewerker treedt als gemandateerde op. 6.4.4

POSITIONEREN OP DE SAMENWERKING MET OUDERS OF JEUGDIGEN

Als al het voorafgaande in een uitleg over de begeleiding (met of zonder maatregel), het onderzoek of de crisisinterventie aan de orde is geweest, dan is de positie van de medewerker van Samen Veilig ten opzichte van de ouders en de jeugdige wel duidelijk. Maar omdat samenwerking tussen de ouders, de jeugdige en de SAVE-professional cruciaal is, moet het benoemen van de wijze van samenwerking regelmatig plaatsvinden. Het kan goed werken om dan nog eens in het kort en in vogelvlucht de verschillende elementen van positioneren te benoemen: het gaat om een begeleiding, eventueel een maatregel, onderzoek of een crisisinterventie, het belang van het kind staat centraal, de SAVE-professional is deskundig en de SAVE-professional heeft bevoegdheden en plichten. Afhankelijk van de aanleiding om te positioneren benadrukt de SAVE-professional een specifiek element.


105


•

De SAVE-professional heeft dankzij de verlaagde caseload de mogelijkheid om intensief met het gezin te werken. Dat geeft wat ruimte als er iets moet worden besproken of beslist waar ouders of jeugdigen het moeilijk mee hebben. Met name als er een patstelling dreigt of als er een machtsstrijd dreigt te ontstaan, kan de SAVE-professional zeggen: “OK ik zie dat jullie daar anders over denken, we hoeven dat vandaag ook niet te beslissen. Maar ik vind het belangrijk dat er duidelijkheid komt over het opvang adres voor Sandra. Sandra moet weten waar ze aan toe is. Ik kan nu de knoop doorhakken maar het is beter als er een oplossing komt waar jullie achter staan. Het is nu donderdag, ik stel voor dat we er aanstaande maandag op terugkomen”.

6.4.5

PRO-ACTIEF EN RE-ACTIEF POSITIONEREN

Pro-actief positioneren doet de SAVE-professional op een moment dat er geen directe aanleiding is. Het gaat om een verduidelijking. Met name in het begin van het proces zal er regelmatig uitleg moeten zijn over de begeleiding, het onderzoek of de crisisinterventie en over de manier van werken die de SAVE-professional daarbij wil hanteren. Pro-actief positioneren heeft het voordeel dat het in alle rust kan gebeuren. De SAVE-professional kan dit doen als er geen crisisachtige situaties of ernstige meningsverschillen aan de orde zijn. Bedenk wel dat de informatie die de SAVE-professional bij pro-actief positioneren verstrekt meestal niet direct wordt begrepen of niet erg lang blijft hangen. Dat betekent dat de SAVE-professional het pro-actief positioneren vele malen zal moeten herhalen. Bij ieder moment in het proces dat zich daartoe leent (opstellen van het plan, beslissingen, et cetera) vindt het positioneren weer plaats. Reactief positioneren doet de SAVE-professional wanneer zich iets voordoet (of iets uitblijft wat zou moeten gebeuren) waarop hij moet reageren. Reactief positioneren is spannend: het gebeurt namelijk naar aanleiding van iets dat de SAVE-professional niet goed vindt. Vaak dient de aanleiding zich onverwacht aan. Reactief positioneren kan ongemerkt het karakter van een ‘ja maar’ gesprek krijgen. •

Moeder Ans in gesprek met de gezinsvoogd:

•

Ans: “Ik heb nog een leuk nieuwtje. Vorige week kwam Sharon hier langs, je weet wel de nieuwe vriendin van mijn ex, en die zei dat ze het wel leuk zouden vinden als Edwin met hen mee zou gaan op vakantie naar Spanje”.

•

“En wat heb je toen gezegd”?

•

“Nou tof natuurlijk. En Edwin vindt het ook hartstikke leuk. Die is nog nooit in Spanje geweest.

•

“Ja maar…”.

Leuk toch? En ik krijg het een paar weekjes wat rustiger”.

Gezien de problematiek in het gezin en de voorgeschiedenis kan de SAVE-medewerker hier onmogelijk mee akkoord gaan. Bovendien had Ans dit aan de SAVE-medewerker moeten voorleggen. Dit vergt dus een forse positionering. Dergelijke reactieve positioneringen zijn aan de orde van de dag. De SAVE-professional kan en moet die ook niet vermijden omdat juist aan de hand van dergelijke positioneringen gedurende het proces duidelijkheid kan ontstaan over de begeleiding, het belang van de jeugdige en eventueel de samenleving en datgene wat ouders en jeugdigen kunnen doen om dat belang te dienen. Aangezien reactief positioneren gemakkelijk tot een aanvaring kan leiden, moet de SAVEprofessional beschikken over een rijk arsenaal aan vaardigheden om tevens te engageren. De SAVE-professional schakelt tussen engageren en positioneren.


106


•

“Ans, ik vind het ontzettend lief van je dat je Edwin dat gunt. Dat is een sterk punt van jou. Maar die vakantie, daar wil ik het met je over hebben. Ik vind het geen goed idee…”.

Dit voorbeeld geeft duidelijk aan dat het schakelen tussen engageren en positioneren van wezenlijk belang is. Dit schakelen is voortdurend aan de orde tijdens de uitvoering van de maatregel en is misschien wel de belangrijkste vaardigheid van de SAVE-professional.

6.5 6.5.1

Een constructieve samenwerking VOORBEREIDING VOOR HET EERSTE CONTACT

Voor het eerste gesprek bereidt de SAVE-professional zich voor door de beschikbare informatie te lezen en te ordenen. Hiervoor gebruikt de SAVE-professional het viervensters model, vooral de mensen en de feiten. In samenspraak met de gedragswetenschapper vormt de SAVE-professional zich alvast een eerste idee over welke zaken als voorwaarden in een veiligheidsplan moeten worden opgenomen. Daarbij bedenkt de SAVE-professional ook wat de twee of drie belangrijkste zorgen zijn en op welke wijze hij die in het eerste gesprek met de leden van het gezin kan bespreken. Deze eerste ordening helpt de SAVE-professional om goed voorbereid naar het gesprek te gaan en dat is nodig, omdat niet bekend is hoe het gezin op de komst van de SAVEprofessional zal reageren. Het overleg met de gedragswetenschapper is onderdeel van de reflectieve werkwijze van SAVE (‘regel één: doe het nooit alleen’). De SAVE-professional kan te maken krijgen met frustraties, boosheid en angst van de leden van het gezin die ongevraagd en ongewild een SAVE-professional aan de deur krijgen, of een jeugdige die een SAVE-professional ontmoet in het huis van bewaring. Misschien hebben zij in het verleden de ervaring opgedaan, dat bemoeienis van de jeugdbescherming voor hen vooral een extra probleem erbij was, in plaats van een oplossing. Het kan zijn, dat de ouders vrezen, dat hun kinderen worden afgepakt, of dat er andere dingen gaan gebeuren die zij niet willen en die zij niet kunnen beïnvloeden. De jeugdige kan vrezen voor de gevolgen wanneer hij of zij gaat praten met een buitenstaander. Sommige jeugdigen hebben negatieve ervaringen met uithuisplaatsingen achter de rug. Jeugdigen die strafbare feiten hebben gepleegd, kunnen beducht zijn voor sancties of langdurige maatregelen. Ter voorbereiding denkt de SAVE-professional na over de mogelijkheden om tot samenwerking met de leden van het gezin / jeugdige te komen. Dit is denken vanuit het principe, dat samenwerken mogelijk is, ook al is het in een gedwongen kader. Ervan uitgaan, dat samenwerking ‘altijd’ mogelijk is, is een principe uit Oplossingsgericht werken. Uiteraard is een ‘gewone’ samenwerking in de jeugdbescherming soms onmogelijk. In het Oplossingsgericht werken begint ‘samenwerking’ al bij de kleinst mogelijke vorm, bij voorbeeld het gezinslid geeft de SAVE-professional een hand of zegt überhaupt iets tegen de SAVE-professional. De Oplossingsgerichte werker let op de kleinst mogelijke stapjes, vanuit het idee, dat verandering vaak bij kleine stapjes begint. Ieder stapje is een kans om positief te reageren en misschien verdere stapjes in gang te zetten.


107


Het uitgangspunt, dat samenwerking mogelijk is – ook al lukt het nu nog niet – maakt de SAVEprofessional ontvankelijker voor ideeën die een moeizame relatie kunnen verbeteren. Onderzoek wijst uit, dat daardoor de kans op verbetering groter wordt ten opzichte van een professional, die ‘er niet meer in gelooft’.

6.5.2

HET EERSTE CONTACT

De SAVE-professional bespreekt in het team of in het multidisciplinair overleg op welke wijze het eerste contact tot stand gebracht wordt. Dit kan door een schriftelijke aankondiging van een huisbezoek of een schriftelijke uitnodiging om op kantoor te komen praten. Het kan telefonisch en het kan met een onaangekondigd huisbezoek. Daarbij wordt ook afgewogen of het eerste gesprek gevoerd wordt door een persoon of door twee en in het laatste geval, in welke samenstelling dit gebeurt. Dit vergt een zorgvuldige afweging op basis van de melding en van de informatie die bekend is over het gezin. Hieronder volgt een voorbeeld waarin het de SAVE-professional lukte om in een telefonisch contact het begin van samenwerking te realiseren. Het SAVE-team ontvangt een zorgmelding van de leerplichtambtenaar. Het gezin wil geen contact met het wijkteam. De SAVE-professional belt naar het gezin en krijgt mevrouw Meuwis, de moeder, aan de telefoon. ‘Goedemiddag mevrouw, ik ben Rik Janssen van Samen Veilig. Ik heb een zorgmelding van de gemeente over uw dochter Belinda.’ Mevrouw Meuwis: ‘de gemeente kan de moord stikken!’ Voordat Rik iets kan zeggen, roept mevrouw Meuwis diverse verwensingen aan het adres van de gemeente en op de achtergrond roept een andere vrouw verwensingen. Later blijkt dit de grootmoeder te zijn. Medewerker SAVE: ‘ik kan me voorstellen, dat dit u overvalt. Ik vind het belangrijk om te horen hoe u er tegenaan kijkt. Vind u het goed, dat ik volgende week bij u langskom om dat te bespreken?’ Mevrouw Meuwis en haar moeder blijven verwensingen aan het adres van de gemeente roepen. De SAVE-professional herhaalt op rustige toon zijn woorden en voegt eraan toe, dat hij als hij langskomt beter kan luisteren naar het verhaal van de moeder en de grootmoeder dan door de telefoon. Na enkele ‘rondjes’ zegt de moeder, dat hij gerust mag komen. Daarop spreekt de SAVE-professional een tijdstip af. Hij bevestigt dit dezelfde dag met een kort briefje met ‘zoals we door de telefoon afspraken, kom ik volgende week woensdag, datum en tijdstip, bij u thuis om te praten over de zorgmelding over uw dochter Belinda.’ In het gesprek blijkt, dat er al een lange geschiedenis was tussen de gemeente (leerplicht) en dit gezin. Mevrouw Meuwis – en haar moeder – wilden wel samenwerken met de school. Vervolgens lukte het de SAVE-professional om gesprekken op gang te krijgen tussen de school, de leden van het gezin, inclusief Belinda, en de SAVE-professional, met als vraag: ‘wat is er nodig om te zorgen, dat Belinda dagelijks naar school gaat, op school een goede tijd heeft en voor haar goede resultaten haalt? In dit voorbeeld helpt het uitgangspunt, dat samenwerking mogelijk is de SAVE-professional om de opening te zoeken in het contact met mevrouw Meuwis, haar moeder en vervolgens ook met Belinda.


108


6.5.3

HET EERSTE GESPREK

In dit stukje wordt in enkelvoud gesproken over de medewerker. In de praktijk kan het eerste gesprek gevoerd worden door één persoon, of door twee personen. Dit kunnen twee SAVEprofessionals zijn, maar ook een medewerker van het lokale team en een SAVE-professional Bij jeugdigen met een maatregel jeugdreclassering overweegt de medewerker SAVE altijd of hij de jeugdige eerst alleen spreekt en daarna (met) de ouders (wat vaker het geval zal als de jeugdige al 16, 17 jaar is), of bij het eerste gesprek de jeugdige samen met de ouders spreekt. Bij het doornemen van de viervensters is wel van belang dat ook de ouders aanwezig zijn. Het doornemen van de viervensters zal in veel gevallen pas bij het tweede of derde gesprek mogelijk zijn: Bij een maatregel jeugdreclassering de agenda van het eerste gesprek doorgaans al vol genoeg, omdat veel uitleg moet worden gegeven, het toezicht op de bijzondere voorwaarden goed met de jeugdige moet worden besproken, en er vaak praktische belemmeringen moeten worden opgelost zodat de jeugdige zich aan de voorwaarden kan houden. De SAVE-professional besteedt veel aandacht aan de binnenkomst en de introductie. Als het gesprek begint, legt de SAVE-professional uit wie hij is en wat de reden van zijn komst is. Daarbij vertelt de SAVE-professional kort en bondig de belangrijkste zorgen. Ook vertelt de SAVE-professional aan het begin hoe hij met de leden van het gezin / jeugdige wil gaan samenwerken. Zeg daarbij, dat je open en eerlijk wilt werken, dat je de viervensters samen wilt gaan invullen en dat je veel vragen zult gaan stellen. Leg uit, dat dat nodig is omdat je de situatie en ieders visie daarop echt goed wilt begrijpen en omdat de leden van het gezin / jeugdigen vaak goede ideeën hebben over de oplossing voor bestaande problemen. De SAVE-professional kan zeggen, dat het begrijpelijk is, dat de leden van het gezin schrikken van de melding of het delictgedrag van de jeugdige en ook van dit eerste gesprek. Hij zegt ook dat de ervaring leert, dat samenwerken aan veiligheid goed werkt als er wederzijds vertrouwen ontstaat. In de voorbereiding heeft de SAVE-professional zich afgevraagd hoe ernstig de zorgen zijn. Dat bepaalt hoe de SAVE-professional dit vanaf het eerste gesprek onder woorden brengt. Als er (vermoedelijk) acuut gevaar is voor de jeugdige of (bij delictgedrag) de samenleving, kan de SAVEprofessional zeggen: •

“We hebben een melding ontvangen met ernstige zorgen over uw kind. Ik noem het ‘ernstig’ als ik niet naar huis kan voordat ik het vertrouwen heb, dat de jeugdigen hier veilig zijn, of dat er tijdelijk een andere plek is waar de jeugdigen veilig kunnen verblijven.”

•

“We hebben een melding ontvangen over een ernstig misdrijf dat jij hebt / zou hebben gepleegd. Ik noem het ‘ernstig’ als ik niet naar huis kan voordat ik het vertrouwen heb, dat het slachtoffer / de buurt veilig is.”

Op deze manier wordt de ernst duidelijk verwoord en blijft toch de uitnodiging om samen te werken staan.


109


De SAVE-professional vult samen met de leden van het gezin de viervensters in. De ingevulde versie laat de SAVE-professional dus op kantoor achter; dat was voor zijn eigen voorbereiding. Tegen de leden van het gezin vertelt de SAVE-professional dat hij al heeft nagedacht over de melding, maar dat hij wil werken aan een gezamenlijke visie op wat er nodig is voor de jeugdigen. Daarvoor wil hij eerst graag weten hoe de leden van het gezin het zien. Op deze manier is de SAVE-professional voorbereid, maar kan er wel met het gezin gewerkt worden aan een gezamenlijke visie op wat er nodig is voor de jeugdigen. Bij het in kaart brengen van de situatie aan de hand van de viervensters zoekt de professional naar het gemeenschappelijk belang met de leden van het gezin. De samenwerking is gericht op de veiligheid en de toekomst van de jeugdige, en bij delictgedrag de veiligheid in de samenleving. Dat is een gezamenlijk belang, want ouders en andere mensen rond de jeugdige willen in veruit de meeste gevallen eveneens het beste voor de jeugdige. Lukt het om over de veiligheid en de toekomst van de jeugdige in gesprek te komen, dan stijgt de kans op een constructieve samenwerking. De SAVE-professional bewaakt het evenwicht tussen het bespreken van de zorgen en de krachten. Het werken met schaalvragen (zie betreffende paragraaf) is een hulpmiddel om successen en succesjes te benoemen en voldoende aandacht te geven. Complimenteer de leden van het gezin en de jeugdige regelmatig, bij voorbeeld met het feit, dat ze gevoelige informatie met je delen. 6.5.4

VOOR IEDEREEN TE BEGRIJPEN

De SAVE-professional communiceert duidelijk en zoekt naar de juiste woorden en formuleringen om ervoor te zorgen, dat iedereen begrijpt wat er gezegd of geschreven is. Dat is moeilijker dan het klinkt. De SAVE-professional is terughoudend met het gebruik van vaktermen, maar het is soms een opgave om in gewone woorden te zeggen aan welke voorwaarden een plan moet voldoen en toch alle relevante punten te bespreken. Naast het gebruiken van gewone taal gaat de SAVE-professional telkens na of iedereen alles kan volgen en alles begrijpt. Dat is extra van belang in het praten met jeugdigen, omdat veel problemen van de volwassenen voor de jeugdige moeilijk te overzien zijn. Het is van belang als Nederlands niet de moedertaal van de leden van het gezin is. Maar het is ook van belang in het gesprek met een Nederlandse ouder. “De moeder, mevrouw De Groot, luisterde heel goed in het eerste gesprek. Toen ik haar uitlegde wat we gingen doen en wat we van haar verwachten, stopte ik na iedere zin en vroeg ik of ze het ermee eens was. Telkens knikte ze, of zei ze, dat het goed was. De volgende keer was het echter net alsof dat eerste gesprek nooit gevoerd was. Ze wist niets, had niets gedaan en was verbaasd over wat ik haar vertelde.” De SAVE-professional ging zich afvragen of mevrouw De Groot haar voor de gek hield en ze begon mevrouw De Groot te zien als een ouder die niet wil meewerken en die zich op een passieve manier verzet tegen de samenwerking. Maar in de Methodische leerbijeenkomst werd de mogelijkheid geopperd, dat de reactie van mevrouw De Groot samenhing met haar verstandelijke beperking. Ze heeft geleerd in een gesprek sociaal


110


wenselijk te antwoorden. Dat doet ze zo goed, dat nauwelijks opvalt, dat ze veel van wat er gezegd wordt niet begrijpt. In het volgende gesprek vroeg de SAVE-professional telkens aan mevrouw De Groot om te vertellen wat ze heeft begrepen. Toen werd duidelijk, dat het probleem inderdaad was dat mevrouw De Groot wel instemt, maar niet weet wat er dan van haar verwacht wordt. De SAVE-professional ging op zoek naar woorden en zinnen die mevrouw De Groot wel begrijpt. Ook ging ze pictogrammen gebruiken. Aanvankelijk leidde dit tot vertraging. Het laten zien van de plaatjes en het in eigen woorden navertellen van de vraag door mevrouw De Groot kostte tijd. Maar na een paar gesprekken lukte het om goed aan te sluiten bij mevrouw De Groot en vervolgens bleek, dat zij binnen haar mogelijkheden volledig meewerkte aan gemaakte afspraken.

6.5.5

PRATEN OVER ZORGEN EN KRACHTEN

De opvoeden opgroeisituatie De krachten en zorgen zijn gericht op de jeugdige en zijn opvoeden opgroeisituatie. Voorbeelden van vragen naar krachten: •

“Wat is helpend?”

•

“Van wie heb je eerder steun gekregen?”

•

“Wat is daadwerkelijk beschermend gebleken tegen de genoemde zorgen?”

•

“Hoe komt het dat Kelly niet meer delicten heeft gepleegd, terwijl daar veel gelegenheid voor was?”

Een hulpmiddel bij het opschrijven van de antwoorden op deze vragen is het beginnen van de zin met de naam van de jeugdige. Dat dwingt tot een formulering die betrekking heeft op de jeugdige. Een paar voorbeelden van krachten die daadwerkelijk beschermend zijn gebleken: •

‘Kevin (3 jaar) werd afgelopen jaar twee keer een week door buurvrouw Tine opgevangen, zodat hij minder last had van de ruzies tussen zijn ouders’

•

‘Roos (6 jaar) kreeg afgelopen maand van haar moeder Helma geen klappen als ze brutaal was, doordat het Helma lukte om wanneer ze merkte dat ze nijdig werd eerst tot 10 te tellen en dan oma te bellen voor advies.’

•

‘Kelly (16 jaar) is de afgelopen 6 maanden elke week naar het jongerenwerk geweest om aan een talentenproject mee te doen. Op die avonden hing zij niet rond in de binnenstad”.

Ook de zorgen worden geschreven vanuit de jeugdige. Vraag: “Wat is er gebeurd waarover we ons zorgen maken?” Voorbeelden van zorgen volgens de SAVE-professional: •

‘Brenda (2 jaar) is door haar vader in een gevaarlijke situatie gebracht doordat hij haar meenam in de auto toen hij dronken was. Brenda kan weer in een gevaarlijke situatie komen als haar vader dronken is op het moment dat hij de zorg voor Brenda heeft’.

•

‘Richard (1 jaar) is door zijn moeder alleen gelaten zonder dat er een volwassene was die op hem kon letten en voor hem kon zorgen. Dit is in een periode van drie maanden minstens vijf keer gebeurd, waarvan één keer gedurende een hele dag. Richard kan in een gevaarlijke situatie komen en ook verder nadeel ondervinden als zijn moeder hem weer alleen laat’.


111


•

‘Georgino (14 jaar) treft elke dag als hij van school komt niemand thuis aan omdat zijn beide ouders werken en geen oppas hebben geregeld. Georgino gaat dan weer naar buiten, hoewel zijn ouders hem dat hebben verboden, en zoekt de vrienden op met wie hij overlast veroorzaakt’.

In deze voorbeelden zijn er feiten en gebeurtenissen uit het verleden die maken, dat de SAVEprofessional bezorgd is over de nabije toekomst van de jeugdige. De feiten en gebeurtenissen werden in deze voorbeelden door de ouders en jeugdige onderkend. Samen met de leden van het gezin opstellen en ordenen krachten en zorgen De SAVE-professional maakt het overzicht van zorgen en krachten in gesprek met de betrokkenen (cliënt , leden van het gezin en eventuele andere betrokkenen). Dit kan door op te schrijven welke krachten en zorgen iedereen ziet: de jeugdige, de moeder, de vader, andere mensen rond de jeugdige, hulpverleners en de SAVE-professional. Door de krachten en de zorgen in een of meer gesprekken onder woorden te brengen werkt de SAVE-professional met de leden van het gezin aan een gezamenlijk beeld van wat er aan de hand is en wat er moet gebeuren. Er zijn kansen voor samenwerking als de leden van het gezin dezelfde punten zien als de SAVE-professional, of als iedereen het over sommige punten in het gesprek eens kan worden. •

Hierbij kan de SAVE-professional eenvoudige werkvormen gebruiken. De SAVEprofessional kan een grote flap papier meenemen naar het gezin en twee kolommen maken. Of het kan op de computer, laptop of tablet, als dat bij het gezin past.

•

Bij voorkeur kiest de SAVE-professional ervoor de leden van het gezin te laten beginnen, maar de SAVE-professional kan ook eerst zelf een of enkele punten opschrijven, om een voorbeeld te geven, of omdat een bepaald punt reeds is genoemd.

•

Krachten en zorgen worden afwisselend ingevuld. De SAVE-professional houdt in de gaten, dat er een evenwicht is. Als de leden van het gezin alleen maar sterke punten noemen en geen zorgen zien, vraagt de SAVE-professional hen na te denken, omdat er in ieder gezin wel zorgen zijn en er bovendien een aanleiding geweest is voor bemoeienis van de jeugdbescherming met het gezin. Blijft het moeilijk, dan kunnen er eerst nog sterke punten worden ingevuld, of schrijft de SAVE-professional een zorg op.

•

De rijtjes van krachten en zorgen blijven achter bij het gezin. De SAVE-professional zet de datum erop en maakt een kopie. Dat kan met een ouderwets carbonpapier, of door het twee keer op te schrijven, of door een foto te maken die later op een computer gezet kan worden. Als de rijtjes op een computer worden ingevuld, wordt er een kopie gemaakt voor de SAVEprofessional.

Bespreekbaar maken van zorgen en krachten Wanneer een gezin zich verzet tegen de zorgen die door instanties in een eerder stadium genoemd zijn (bij voorbeeld door de melder, of door de Raad, een zorgaanbieder), is het voor de SAVE-professional extra moeilijk om samen met de leden van het gezin een inventarisatie te maken. De SAVE-professional werkt in beginsel met de zorgen die reeds zijn vastgesteld door hem of haar zelf en door eerdere instanties. Tips daarvoor:


112


•

Vermeld de bron bij ieder zorgpunt dat omstreden is. ‘De politie heeft de vader aangehouden en heeft proces verbaal opgemaakt wegens rijden onder invloed van alcohol en wegens het in gevaar brengen van zijn dochter Brenda’.

•

Blijf nauwkeurig bij de feiten en noem de positie van de ouders. ‘De vader zegt, dat de politie hem een loer wilde draaien en hem daarom valselijk beschuldigt. De SAVE-professional was er niet bij, maar blijft bezorgd over de veiligheid van Brenda.’

•

Vermijd in dit stadium het geven van een oordeel en vermijd afkeurende of cynische woorden en zinnen. Een ‘kale’ weergave van de bron en de zorg is het sterkst en geeft de grootste kans op erkenning door de leden van het gezin.

Wanneer de leden van het gezin het moeilijk vinden om ‘zorgen’ te noemen, kan de SAVEprofessional een omweg kiezen door vragen stellen over wat zij wel willen. In het model horen deze vragen thuis in Venster 3, de Weging. Deze ‘omweg’ kan de leden van het gezin helpen om vervolgens te praten over wat zij willen, dat er verandert en daarmee indirect over de zorgen die zij in de huidige situatie ervaren. •

‘U zegt: ‘er zijn geen zorgen’. In ieder gezin zijn er wel dingen die de ouders liever anders zouden willen zien, ook al vinden de ouders dat het allemaal wel goed gaat. Zijn er dingen die u zou willen veranderen ten aanzien van uw zoon?’

•

‘Als u nadenkt over de toekomst van uw zoon, zeg maar over een half jaar, en u bedenkt dan de ideale situatie, wat zou u dan willen zien?’

In sommige gezinnen is het moeilijk om de zorgen met de leden van het gezin te bespreken; er zijn ook gezinnen waar het moeilijk is om de sterke punten te zien. Een hulpmiddel kan daarbij zijn de uitzonderingsvraag. Deze vraag gaat ervan uit, dat er altijd uitzonderingen op het probleem zijn, ook al zijn het er weinig en was de laatste keer al lang geleden. •

‘U zegt, dat de jeugdigen altijd ruzie maken tijdens het avondeten. En dat u daar inmiddels geheel moedeloos van wordt. Ik kan me uw gevoel voorstellen. Als u erover nadenkt, wanneer was dan de laatste keer, dat de jeugdigen geen ruzie maakten tijdens het avondeten? Het maakt niet uit of dat gisteren was, of dat het lang geleden is, of het thuis was, of ergens anders.’

Als de ouder zich een gelegenheid herinnert waar het gezellig was tijdens het avondeten, dan luidt de volgende vraag: •

‘Goed, dat is inderdaad al even geleden. Wat was er toen anders dan andere keren?’

•

Deze vraag kan de mogelijkheid bieden voor verbetering. Als de ouder het specifieke kan benoemen, dan is er een kans dat deze positieve situatie vaker gecreëerd kan worden. Het geeft ook een opstapje naar een of meer sterke punten, namelijk de factoren die maakten dat het toen goed ging.

Omstandigheden Zowel leden van het gezin als SAVE-professionals hebben soms behoefte aan het opschrijven van omstandigheden die niet direct kunnen worden geformuleerd als zorgpunt of sterk punt. Vraag: “Welke omstandigheden maken het moeilijk?” Bijvoorbeeld: •

‘Het gezin heeft schulden’.

•

‘Vader heeft een lange geschiedenis van alcoholverslaving’.


113


•

‘Beide ouders zijn als kind zelf uithuisgeplaatst geweest en hebben daar negatieve herinneringen aan’.

•

‘Joachim heeft problemen met agressie-regulatie.’

Strikt genomen zijn deze omstandigheden geen argument voor gedwongen bemoeienis. Er is immers geen directe relatie tussen de bemoeilijkende omstandigheden en de concrete bedreiging voor de jeugdige. Vaak is het niet duidelijk welke invloed deze omstandigheden op dit moment hebben op de opgroeien opvoedsituatie van de jeugdige. Het kan zijn, dat de SAVE-professional of de leden van het gezin het belangrijk vinden om dergelijke omstandigheden op te schrijven, omdat zij vinden dat anders het beeld niet compleet is. Er is geen bezwaar tegen het beschrijven van omstandigheden, maar er zijn wel enkele richtlijnen: •

Omstandigheden moeten altijd worden vertaald in concrete zorgen ten aanzien van de jeugdige om te kunnen dienen als grond voor gedwongen ingrijpen.

•

Een beschrijving van de omstandigheden moet ook door de leden van het gezin worden herkend, of de SAVE-professional schrijft de visie van de leden van het gezin bij haar eigen weergave van de relevante omstandigheid.

• 6.5.6

Een beschrijving van de omstandigheden moet zo concreet mogelijk zijn en bij voorkeur kort. LEDEN VAN HET GEZIN DIE GEEN GESPREK WILLEN

In het eerste gesprek kan het voorkomen, dat de leden van het gezin helemaal geen problemen zien en ook geen gemeenschappelijk belang met de SAVE-professional zien. Een gezamenlijk belang kan zo nodig geconstrueerd worden, als de leden van het gezin geen enkele samenwerking met de SAVE-professional willen en als enige doel hebben: “de brede jeugdbescherming zo snel mogelijk van mijn nek af krijgen”. In dat geval zegt de SAVEprofessional: “Goed. Dat wil ik ook. De snelste manier is dat u mij laat zien dat het goed gaat met de jeugdige (bij delicten verzuimgedrag: met jou). Daarvoor moeten u (jij) en ik wel samenwerken. Hoe eerder we beginnen, hoe liever.”

Er zijn ook voorbeelden, waarin het niet lukt om – op dit moment - in gesprek te komen met alle leden van het gezin. De politie doet een melding bij Veilig Thuis. De stiefvader heeft de moeder tijdens een ruzie door een ruit geduwd, waar de meisjes van 16 en 17 jaar bij waren. Tevens is bekend, dat de meisjes veel verzuimen van school. Veilig Thuis draagt de melding over aan het gebiedsgerichte SAVE-team. De SAVE-professional kondigt schriftelijk een huisbezoek aan en vraagt in de brief of de moeder en de beide meisjes dan aanwezig kunnen zijn en zo mogelijk ook de stiefvader. Bij het huisbezoek is alleen de moeder aanwezig. De stiefvader woont hier niet meer, vertelt ze en de meisjes willen geen contact met de jeugdbescherming. Volgens de moeder is er geen enkele vorm van hulpverlening nodig, omdat er geen problemen zijn in haar gezin. De ruzie was een incident, dat door de politie enorm is opgeblazen. Hoe kan de SAVE-professional contact krijgen met de meisjes?


114


In de SAVE-werkwijze zijn er diverse mogelijkheden. Bij voorbeeld: de meisjes rechtstreeks een brief schrijven, waarin de SAVE-professional zegt, dat zij met hen wil praten. In de brief kan gevraagd worden per mail of WhatsApp te reageren en te zeggen wat voor hen een goede mogelijkheid is. Het mag op het kantoor van de SAVE-professional, maar zij mogen ook een andere plaats voorstellen. Een andere mogelijkheid is aan de moeder vragen op welke manier de SAVE-professional de meisjes kan bereiken. Is de moeder bereid het nummer te geven van de mobiele telefoon van de meisjes? Welke andere ideeën heeft zij? Deze moeder heeft gezegd, dat de meisjes geen contact willen en dat zij (de moeder) dat ook niet nodig vindt. De SAVE-professional moet dus eerst meer mandaat krijgen in de samenwerking met de moeder, voordat zij zal kunnen meewerken. De SAVE-professional zegt bij voorbeeld: “Ik begrijp, dat u eigenlijk niet de noodzaak ziet dat ik met uw dochters praat. Ik wil de situatie van uw dochters echter eerst goed begrijpen, voordat ik tot de conclusie kom over wat er verder moet gebeuren. Om het goed te begrijpen moeten de belangrijkste betrokkenen en dus ook uw dochters zelf mij vertellen hoe ze over de situatie denken. Dus ik wil ze toch graag spreken, zodat ik jullie het beste recht doe met een volgende stap. Welke ideeën heeft u over hoe ik uw dochters zou kunnen bereiken?” Uiteraard kan de SAVE-professional ook contact opnemen met de leerplichtambtenaar en via het verzuimgedrag zoeken naar een mogelijkheid om in contact met de meisjes te komen. Ongetwijfeld zijn er nog veel andere mogelijkheden. Echter, soms lukt het niet en moet erkend worden, dat er een grens is aan de mogelijkheden van de SAVE-professional. Hoe ver de werker gaat, hangt af van de ernst van de zorgen. In extreme situaties kan de SAVE-professional de politie inschakelen om een jeugdige te vinden, of een woning binnen te komen. Maar als de zorg is: de meisjes waren aanwezig bij een handgemeen tussen stiefvader en moeder en dat is alles wat we weten, dan stopt het ergens.

6.5.7

DE STEM VAN DE JEUGDIGE

De SAVE-professional heeft contact met de jeugdigen. Dit contact kan beperkt zijn, bij voorbeeld als het gaat om een zeer jong kind, maar ook dan is de regel, dat de SAVE-professional de jeugdige ziet. Als er een maatregel van kinderbescherming is (ondertoezichtstelling of voogdij), dan is de regel bovendien, dat de medewerker van het SAVE-team ook zelf de kamer van de jeugdige ziet. Dit is een regel die reeds in de Deltamethode was opgenomen. Een kort contact over alledaagse dingen is meestal niet moeilijk. Lastiger is het om met jeugdigen te praten over de zorgen in het gezin, over de vraag hoe de jeugdige de situatie ziet en over wat er volgens de jeugdige moet gebeuren. Dit is lastig, omdat de jeugdige zich in een lastige situatie bevindt. De jeugdige weet niet wat er gaat gebeuren en kan niet overzien wat de gevolgen zijn van hetgeen hij of zij vertelt aan de SAVE-professional. De SAVE-professional houdt hier expliciet rekening mee en bespreekt met de jeugdige hoe de inhoud van het gesprek kan worden verteld aan anderen. Zie Bijlage 2.


115


6.5.8

VEILIGHEID VOOR DE SAVE-PROFESSIONAL

Een constructieve werkrelatie omvat ook de veiligheid van de SAVE-professional. Als een gezinslid zich agressief, dreigend of intimiderend opstelt, kan de SAVE-professional dit begrijpen vanuit de angst en de eerdere negatieve ervaringen van deze persoon. Een opstelling waarmee de SAVEprofessional escalatie probeert te voorkomen, kan een spiraal van dreigen van de leden van het gezin en maatregelen van de instanties doorbreken. Maar wanneer dit niet lukt, om welke reden dan ook, bespreekt de SAVE-professional dit met de leidinggevende en zoeken ze samen een oplossing. Dit kan zijn een gesprek met de leden van het gezin door twee personen. Bijvoorbeeld de leidinggevende of een collega en de SAVE-professional samen. Soms is er iemand in de kring rond de jeugdige die iets kan doen om escalatie te voorkomen. Samenwerken met de politie en aangifte doen van strafbaar gedrag zoals bedreigingen kan helpen om de grenzen aan te geven en kan in sommige gevallen gecombineerd worden met het vestigen van een constructieve werkrelatie. De instantie zegt daarmee tegen de leden van het gezin: “wij willen met u samenwerken, maar we accepteren geen bedreiging of geweld. We gaan aangifte doen van bedreiging. We willen nog altijd met u samenwerken”. Een andere mogelijkheid is het wisselen van SAVE-professional. Een ervaren SAVE-professional voelt zich onveilig nadat een vader tegen hem heeft gezegd, dat hij weet waar de SAVE-professional woont en waar zijn jeugdigen naar school gaan. Deze vader heeft een verleden met extreem geweld. Hij heeft onder meer TBS gehad. Regelmatig drinkt hij grote hoeveelheden alcohol en af en toe valt hij dan andere mensen aan, vernielt het interieur van een kroeg of andere gelegenheid en is pas een dag later weer aanspreekbaar. De SAVE-professional heeft eerder in zijn loopbaan gewerkt als politieman in een grote stad. Het is iemand die niet snel bang is en hij heeft een sterk ontwikkelde intuïtie om de ernst van een dreiging te bepalen. Het gezin woont dicht bij het kantoor van de SAVE-professional en dat is weer dicht bij de plek waar de SAVE-professional zelf woont en bij de school van zijn jeugdigen. Na zorgvuldig overleg intern en overleg met de politie wordt de ondertoezichtstelling overgedragen aan een andere medewerker. De woonplaats van deze SAVE-professional is voor vader veel moeilijker te achterhalen.

6.6 6.6.1

Samenwerken met de mensen rond de jeugdige DE RICHTVRAAG

De richtvraag voor venster 1 is: “Welke mensen vinden het belangrijk dat het goed gaat en goed blijft gaan met deze jeugdigen?” De richtvraag stelt de jeugdige centraal. Het is een handvat om in gesprek te komen met het gezin over het netwerk. De vraag leidt tot een actievere opstelling van de leden van het gezin en er worden meer mensen genoemd dan met traditionele vragen over het netwerk van het gezin. De vraag is een hulpmiddel in het gesprek, in de lijn van de visie van de SAVE-werkwijze. De letterlijke vraag: “welke mensen vinden het belangrijk, dat het goed gaat en goed blijft gaan met dit kind?” brengt de kring rond de jeugdige vanuit een andere invalshoek in kaart. De vraag kan


116


zelfs in een situatie van een ernstig conflict een nuttige bijdrage leveren.

“Aan zijn vader heeft hij niets”, zegt Kim over haar 6-jarige zoontje Max. Ze vertelt met veel emotie over haar ex-man Ronnie die, zo zegt ze, haar en hun zoontje veel ellende heeft bezorgd. “Nu probeert hij een omgangsregeling af te dwingen. Ik snap niet, dat hij het durft te vragen, of, nou ja, hem kennende hoef ik ook weer niet verbaasd te zijn, maar ik snap niet dat instanties zoals jullie dat serieus nemen. Na alles wat er gebeurd is!” Kim is door het buurtteam in contact gebracht met het SAVE-team. De SAVE-professional probeert de opgroeien opvoedsituatie in kaart te brengen. Ze luistert naar Kim en neemt haar perspectief serieus en zegt: “Jullie hebben veel meegemaakt. Ik begrijp, dat het moeilijk voor jullie is en ik begrijp je boosheid. Eigenlijk vindt iedere ouder het belangrijk, dat het goed blijft gaan met haar of zijn kind, wat er ook gebeurd is. Denk je, dat Ronnie het nog wel belangrijk vindt, dat het goed blijft gaan met Max?” “Nou, dat had hij dan eerder moeten bedenken!” Kim vertelt in hoog tempo wat Ronnie volgens haar fout gedaan heeft. De SAVE-professional luistert even en onderbreekt Kim dan. “Ja, wat je vertelt is belangrijk. Jij wilt geen contact met Ronnie en je bent bezorgd over Max. Dat hoor ik als oprechte bezorgdheid van jou als moeder. Maar je neemt veel stappen tegelijkertijd. Mijn vraag was alleen: “vindt Ronnie het belangrijk, dat het goed blijft gaan met Max?” Kim zucht en haalt haar schouders op. “Ik heb geen idee wat die man bezielt. Geen idee”. Op dit punt kiest de SAVE-professional ervoor om de verkenning voort te zetten. Ze stelt een vraag over andere mensen in de familie. In dit stadium gaat het om informatie voor de SAVE-professional over de hulpvraag van Kim en over de opgroeien opvoedsituatie van Max. Procesmatig richt de vraag van de SAVE-professional de aandacht van Kim op datgene wat gemeenschappelijk is aan de kring, namelijk dat al deze mensen het belangrijk vinden dat het goed blijft gaan met Max. Het in kaart brengen van de kring en het in gang zetten van deze wijze van denken is een proces. Als Kim vermoedt, dat “ja” zeggen tot gevolg heeft, dat de SAVE-professional haar langs deze weg probeert te dwingen mee te werken aan een omgangsregeling, zegt ze hoogstwaarschijnlijk “nee”. Het doel van de SAVE-professional is niet: “er moet altijd een omgangsregeling komen”. Misschien zijn er in deze specifieke situatie sterke redenen om een omgangsregeling af te wijzen, maar zijn er andere goede ideeën bij de kring rond Max.

Vanzelfsprekend is het belangrijk om te weten hoe de jeugdige zelf denkt over de vraag welke mensen belangrijk voor hem of haar zijn. Aan oudere jeugd kan de richtvraag letterlijk gesteld worden: “welke mensen vinden het belangrijk, dat het goed blijft gaan met jou?” Aan jongere kinderen kunnen vragen gesteld worden zoals: •

“Bij wie voel je je thuis?”

•

“Wie zijn er aardig voor je?”

Richtvraag volgens de Veiligheidscirkels


117


Een variant op de richtvraag zoals hierboven beschreven is de vraag: “Wie weten er al (een beetje) van het probleem?” Deze vraag gebruikt Parker in de werkvorm Veiligheidscirkels. De vervolgvragen zijn: •

Wie weten er nog niet van, maar vinden het wel belangrijk, dat het goed blijft gaan met de jeugdige?

•

Wie van de mensen die het nog niet weten, zou je het als eerste willen vertellen?

Het ligt voor de hand om aan de ouders te vragen van welke mensen zij steun ervaren bij het opvoeden van de jeugdigen. Die vraag brengt in beeld welke steun de ouders zelf ervaren. Dit is belangrijke informatie voor de SAVE-professional . Er zijn veel varianten op de vraag van wie het betreffende gezinslid steun ervaart: •

“Welke mensen geven jou steun bij het opvoeden van de jeugdigen?”

•

“Wie bel je als je hulp nodig hebt?”

•

“Ik begrijp, dat je erg geschrokken bent toen je onze brief kreeg waarin we dit bezoek aankondigden. Wie heb je als eerste gebeld om hierover te spreken? Met wie heb je het nog meer besproken?”

•

“Welke mensen nodig je uit als je een groot feest geeft?”

•

“Op Facebook heb je meer dan honderd vrienden. Als je aan al deze vrienden hulp vraagt, van welke van deze mensen verwacht je dan daadwerkelijk steun te krijgen?”

Met deze vragen komt het perspectief van de ouder(s) in beeld. Het perspectief van de moeder kan verschillen van het perspectief van de vader. Daarom is het nuttig om van beiden na te gaan van welke mensen zij steun ervaren. 6.6.2

HULPMIDDELEN VOOR DE SAVE-PROFESSIONAL OM DE KRING IN KAART TE BRENGEN

Er zijn verschillende hulpmiddelen die de SAVE-professional kan toepassen om samen met de leden van het gezin de kring rond de jeugdige in kaart te brengen. In de visie en werkwijze van SAVE past het om letterlijk aan de mensen de vraag te stellen: “welke mensen vinden het belangrijk, dat het goed blijft gaan met deze jeugdige?” Daarnaast zijn er veel vragen die helpen om de kring van mensen rond de jeugdige in beeld te krijgen. Het in beeld brengen van de kring van mensen rond de jeugdige is een proces. Het is onwaarschijnlijk, dat de kring volledig kan worden benoemd in één gesprek met de leden van het gezin. De professional kan de leden van het gezin vragen na te denken over mensen die misschien ook nog genoemd kunnen worden, en daar de volgende keer op terugkomen. Genogram plus Een systematische manier om het netwerk in kaart te brengen is het genogram plus. De SAVE-professional kan samen met de leden van het gezin een genogram tekenen. Het genogram brengt de mensen in beeld met geslacht en leeftijd. De leeftijd van de jeugdigen is belangrijk om voor de hand liggende redenen. De leeftijd van de andere mensen is eveneens


118


belangwekkende informatie, al gaat het bij volwassenen meer om de globale leeftijd en de verschillen in leeftijd. Het klassieke genogram brengt in beeld: •

De jeugdige

•

(Stief)broertjes en zusjes

•

Vader en moeder, ook als zij gescheiden zijn en een van de ouders niet meer bij het gezin woont

•

Stiefouders

•

Grootouders van moederszijde en van vaderszijde

•

Oom en tantes

Bij het in kaart brengen van de familie laten leden van het gezin soms personen ‘buiten beeld’. Bij voorbeeld de grootouders vaderszijde worden niet genoemd en niet in het schema getekend. Desgevraagd zeggen de ouders: “nee, de ouders van vader zijn helemaal buiten beeld. Al jaren.” Dat is echter geen reden deze grootouders weg te laten uit het genogram. Dat er al jaren geen contact meer is, is op zich belangrijke informatie. Maar al maken verstoorde verhoudingen het moeilijker hen bij de jeugdige te betrekken, ze behoren nog altijd wel tot het potentieel van mensen die het belangrijk vinden dat het goed blijft gaan met dit kind. Hetzelfde geldt voor grootouders die in het buitenland wonen. Het genogram is vaak ingewikkelder dan een ‘standaardgezin’. De moeder heeft bij voorbeeld jeugdigen van verschillende vaders en deze vaders hebben ook nog jeugdigen bij andere vrouwen. Ook in de generatie van de grootouders zijn er scheidingen en stiefgezinnen. Door de vele vertakkingen is het soms een uitdaging om een genogram in een plat vlak te tekenen. In de SAVEwerkwijze gaat het om alle mensen die het wellicht belangrijk vinden, dat het goed blijft gaan met deze jeugdige. Daarom worden zoveel mogelijk mensen getekend in of bij het genogram. Dus ook de ex-stiefvader en eventueel de jeugdigen van de ex-stiefvader. Als het genogram een onoverzichtelijk plaatje oplevert, geeft dit ook belangrijke informatie voor de leden van het gezin en de SAVE-professional over de hoeveelheid en de complexiteit van de relaties. Het Genogram Plus omvat naast de directe familieleden ook: •

Verre familieleden

•

Vrienden van de ouders

•

Vrienden en vriendinnen van de jeugdige

•

Ouders van vriendjes en vriendinnetjes

•

Buren en buurtgenoten

•

(ex)collega’s van de ouders

•

Mensen van een sportvereniging of ander sociaal verband

•

Kortom, werkelijk alle mensen die het belangrijk zouden kunnen vinden hoe het met de jeugdige gaat

Alleen al het maken van een Genogram Plus kan een eyeopener zijn voor de leden van het gezin en ook voor de SAVE-professional.


119


Een SAVE-professional brengt de opgroeien opvoedsituatie in kaart met behulp van het viervensters schema en vertelt daarna: “De moeder in het gezin waarvoor ik het schema ging invullen blijkt twee zussen en een broer te hebben. De verhoudingen in de familie zijn goed. Ik wist eigenlijk niet van het bestaan van deze familieleden. Toen ik samen met moeder het genogram ging maken, kwam ik er pas achter dat er nog veel meer mensen zijn die misschien kunnen meedenken voor deze jeugdigen”.

Wanneer systematisch wordt gevraagd naar mensen in de kring rond de jeugdige, blijken er vrijwel altijd meer mensen te zijn, dan de SAVE-professional in eerste instantie dacht. Dit gebeurt onder meer in de methodische leerbijeenkomsten. De SAVE-professional realiseert zich op het moment dat er werkelijk bij stil gestaan wordt, dat er toch nog mensen (kunnen) zijn, van familieleden, tot en met buren, de kerk, vrienden, ouders van vriendjes, collega’s, etc. Bolletjesschema Een simpel en praktisch hulpmiddel bij het in kaart brengen van ‘belangrijke personen’ vanuit het perspectief van de jeugdige is het Bolletjesschema. Dit is uitermate geschikt om met de jeugdige samen in te vullen. De jeugdige staat in het midden en vult zelf in welke mensen voor hem of haar belangrijk zijn, en welke mensen dichtbij staan en welke mensen iets verder weg geplaatst moeten. De hoofdcategorieën kunnen vooraf worden ingevuld: ouders, brusjes, familie, vrienden, clubs, etc. Ook kan de SAVE-professional ervoor kiezen om de jeugdige zelf de categorieën te laten invullen.


120



121


6.7

Inschakelen van het netwerk

In onze samenleving worden al veel mensen ingeschakeld om mee te helpen bij de opgroeien opvoedsituatie. Ouders doen een beroep op grootouders om op te passen en schakelen buren, vrienden en kennissen in om taken uit te voeren. Daardoor hebben ouders soms het idee, dat ze geen beroep meer kunnen doen op het netwerk. De moeder: “de buren durf ik eigenlijk niet meer te vragen. Ik heb al zo vaak een beroep op hen gedaan. Mijn moeder nog wel, maar zij kan ook niet altijd als het nodig is. Andere mensen zijn al afgehaakt, omdat ik steeds weer met mijn problemen kwam.” De SAVE-professional: “ja. Je hebt al vaak een beroep op mensen gedaan, maar het klinkt alsof de verantwoordelijkheid helemaal op jouw schouders drukt. Jij zorgt voor je zoon en je probeert de steun van de anderen te regelen. Klopt dat?” De moeder denkt even na. “Eh, ja, nou, ja, ik voel me er wel alleen voor staan. Maar ja, het is mijn kind. Ik vind het vreselijk dat ik andere mensen moet lastig vallen met mijn problemen.” De SAVE-professional: “het is niet gemakkelijk. En ja, het is jouw kind. Maar er zijn meer mensen die het belangrijk vinden dat het goed blijft gaan met hem. Als zij kunnen meedenken over de vragen en de oplossingen, zadel jij hen niet op met jouw problemen. Dat doen ze dan omdat zij het zelf belangrijk vinden. En iedereen doet het in het belang van de jongen.”

De verandering die de SAVE-professional hier voorstelt is een verandering van de regie over de vragen en de oplossingen. Tot nu toe lag de regie voor de opgroeien opvoedsituatie uitsluitend bij de moeder en zij vond het moeilijk die te delen met anderen. Anderen werden wel door haar ingeschakeld om taken uit te voeren op haar verzoek. Door de invalshoek te veranderen, neemt de kans op gedeelde regie toe. Het uitgangspunt van de SAVE-werkwijze is: de kring rond de jeugdige denkt en praat over de opgroeien opvoedsituatie en over wat er nodig is. De oplossingen die hierbij worden bedacht kunnen professionele hulpverlening en formele jeugdbescherming omvatten. Het komt voor, dat de mensen rond de jeugdige oplossingen bedenken en vervolgens professionele instanties inschakelen om te helpen bij de uitvoering. Wanneer de bescherming van de jeugdige in het geding is, houden de bevoegde instanties de verantwoordelijkheid om te bepalen of het plan ‘goed genoeg’ is wat betreft de veiligheid en de ontwikkeling van de jeugdige. Door eerst te zoeken naar mensen die willen meedenken stijgt het aantal potentiële deelnemers. Ook mensen in het netwerk die niet direct in uitvoerende zin kunnen meedoen, zijn belangrijk in de kring die nadenkt over oplossingen. Voorbeelden zijn: een oom of tante die ver weg woont; een grootouder met wie de ouder al lang geen contact meer heeft; familieleden van de vader met wie de moeder na de echtscheiding een gespannen verhouding heeft. 6.7.1

‘ER IS GEEN NETWERK’


122


Wat kan de SAVE-professional doen als de ouders zeggen: ‘we hebben niemand’? De SAVEprofessional begint met zichzelf de vraag te stellen, wat de achtergrond is van wat de ouders zeggen. Een mogelijkheid is, dat er daadwerkelijk geen of slechts zeer weinig mensen zijn met wie het gezin contact heeft en dat ook de jeugdigen geïsoleerd leven. In dat geval moet samen met het gezin gezocht worden naar mogelijkheden om een netwerk op te bouwen. Een andere mogelijkheid is, dat er in Nederland (nog) geen of nauwelijks een netwerk is, maar dat het gezin wel familie en vrienden heeft in het land van herkomst. Dan kan de SAVE-professional nagaan of er mogelijkheden zijn deze mensen te betrekken bij de oplossingen, ondanks de afstand. Ook kan gedacht worden aan de mogelijkheid van het inschakelen van de gemeenschap van in Nederland wonende landgenoten. Vaker komt het voor, dat er wel familie en andere relaties zijn, maar dat de verhoudingen gespannen of verwaterd zijn. Dan is het activeren van het netwerk daadwerkelijk een proces. De eerste stap is, dat de leden van het gezin bereid zijn met de SAVE-professional te delen welke mensen er zijn, ook al zijn zij ervan overtuigd, dat deze mensen niet betrokken kunnen of mogen worden. Dat zullen de leden van het gezin alleen vertellen als er reeds een constructieve samenwerking met de SAVE-professional is. Als de eerste stap lukt, of gedeeltelijk lukt, kan de SAVE-professional benadrukken, waarom het belangrijk of noodzakelijk is, dat er mensen rond de jeugdige mee gaan denken over oplossingen. De SAVE-professional kan de leden van het gezin vragen na te denken wie van alle mogelijke mensen zij misschien toch zouden kunnen benaderen om te vragen of zij willen meedenken over het belang van de jeugdige. Het activeren van het netwerk kan voor de ouder(s) bedreigend zijn. Bij voorbeeld, omdat zij zich in het verleden gekleineerd of slecht behandeld voelen door hun familie, of omdat zij weten, dat de familie hun levenswijze afkeurt. Een alleenstaande moeder had lange tijd aan professionals verteld, dat ze geen broers en zusters had, totdat er bij Samen Veilig een melding van een van haar – vijf! – zusters kwam. Alle vijf deze ‘tantes’ waren er al jarenlang van overtuigd, dat hun zus niet voor de twee jeugdigen kon zorgen en dat de jeugdigen elders moesten gaan wonen. De SAVE-professional besprak met de moeder dat zij ook de andere zussen erbij wilde betrekken. De moeder wilde dit niet, maar de SAVE-professional gebruikte het onderzoek om contact met de familieleden te leggen. Uiteindelijk leidde dit tot een Familieberaad waar afspraken gemaakt werden die ook door moeder ondersteund werden.

Een afwerende reactie op het inschakelen van het netwerk kan worden gevoed doordat de ouders zich schamen voor de problemen en daarom niet willen, dat de familie of buren of kennissen te weten komt wat er speelt. Dit kan een rol spelen in zowel autochtone als allochtone gezinnen. Tegenover de schaamte staat, dat het familieverband voor veel gezinnen belangrijk is en dus ook een potentiële bron is voor het vinden van oplossingen.


123


‘Er is niemand’, kan ook betekenen, dat de leden van het gezin redenen hebben om hun netwerk niet met de SAVE-professional te delen. Als er (nog) geen constructieve werkrelatie is en de leden van het gezin geen vertrouwen hebben in de professionals, is er een grotere kans, dat zij de professionals niet zullen toelaten tot hun netwerk. Als dat mogelijk het geval is, doet de SAVEprofessional er goed aan zich eerst te richten op de samenwerking. Het past bij de SAVEwerkwijze om ook hier de ouders een alternatief te geven: ‘Het is belangrijk, dat er meer mensen worden betrokken bij de opgroeien opvoedsituatie van uw kind. U kunt daar met mij over praten. Als u liever niet met mij daarover wilt praten, dan kunt u contact opnemen met de Eigen Kracht Centrale. Daar zijn mensen met wie u dit kunt bespreken. Of we kunnen onderzoeken of een hulpverlener van een andere instantie (lokaal team, zorgaanbieder) dit met u zou kunnen bespreken. Natuurlijk kunt u dit als gezin ook onderling bespreken. Als er maar meer mensen komen die kunnen meedenken’. Een specifieke barrière in het bespreken van het netwerk is de taalbarrière. Als de leden van het gezin geen Nederlands spreken en afkomstig zijn uit een andere cultuur, dan is het moeilijk om te ontdekken welke van de hierboven genoemde belemmeringen een rol spelen. De eerste stap is hierbij uiteraard het inschakelen van een tolk. Indien gedacht wordt aan een Eigen krachtconferentie, kan de Eigen Kracht Centrale wellicht een coördinator vinden die de taal spreekt en afkomstig is uit dezelfde of een verwante cultuur. 6.7.2

FAMILIE-/NETWERK BIJEENKOMSTEN

De laatste jaren is het aantal werkvormen voor bijeenkomsten met gezinnen en hun familie of sociaal netwerk sterk gegroeid. In de SAVE-werkwijze neemt de Eigen kracht-conferentie een bijzondere plaats in, omdat dit een consequente vertaling is van de visie, dat burgers de regie hebben over de opgroeien opvoedsituatie. Daarom wordt de Eigen kracht-conferentie meer uitgewerkt besproken in § 6.4.5. Welke werkvorm het meest aangewezen is, wordt in de eerste plaats bepaald door het doel van de bijeenkomst. Daarnaast spelen factoren een rol zoals praktische mogelijkheden en beperkingen (financiering, beschikbaarheid van betrokkenen), welke voorbereiding nodig is, op welke termijn er beslissingen genomen moeten worden (crisis ten opzichte van een meer definitief plan). Hieronder geven we een overzicht van enkele werkvormen. In de praktijk zijn er vaak tussenvormen die niet in de tabel staan vanwege het overzicht. Hieronder gaan we kort op de drie laatstgenoemde werkvormen in, waarna de Eigen kracht-conferentie in de volgende paragraaf wordt besproken.

Overzicht werkvormen bijeenkomsten met familie/netwerk:


124


EKc

FNB

SoS

Ronde tafel

Besluitvorming/

Besluitvorming/

Plan ontwikkelen

Onderzoek/plan/

Plan

plan

Deelnemers

Leden van het gezin, ‘kring bepaalt de kring’, professionals gedeeltelijk

Leden van het gezin, leden netwerk, professionals

Leden van het gezin, tenminste 6 niet-professionals, voorzitter

Leden van het gezin, leden netwerk, professionals

Voorzitter

Onafhankelijke burger als

Facilitator (professional)

Professional = SAVE-professional of hulpverlener

SAVE-professional of collega van de SAVE-professional

Soms

Nee

Nee

Doel

Voortgang

coördinator Besloten deel

Ja

EKc = Eigen kracht-conferentie FNB = Familie-/Netwerkberaad SoS = Signs of Safety

•

Voorbereiding

Voor alle werkvormen geldt, dat een goede en zorgvuldige voorbereiding essentieel is voor de kans op een succesvolle bijeenkomst. De jeugdbescherming formuleert de voorwaarden waaraan het plan moet voldoen. Het formuleren van de voorwaarden is op zichzelf ook een proces. Bij de start, na de melding, is onderzoek nodig om de mate van onveiligheid voor de jeugdige te bepalen. Als er een hoog risico is voor de jeugdige, moeten er eerst tijdelijke veiligheidsmaatregelen genomen worden. Nieuwe informatie kan leiden tot het bijstellen van de voorwaarden. Het gesprek tussen de jeugdbescherming en de leden van het gezin over de voorwaarden kan leiden tot veranderingen in de formuleringen, bij voorbeeld, omdat blijkt, dat een voorwaarde niet duidelijk of niet eenduidig is. De leden van het gezin moeten weten wat de zorgen en krachten zijn volgens de jeugdbescherming, hoe de jeugdbescherming de situatie weegt en welke voorwaarden de jeugdbescherming aan het plan stelt, omdat anders het risico te groot is, dat zij een plan maken, waar de jeugdbescherming niet mee instemt. Hetzelfde geldt voor de mensen uit het netwerk, met wie de ouders samen een plan gaan maken. Er is dus overleg nodig tussen de SAVE-professional, de leden van het gezin en de mensen uit het netwerk, ter voorbereiding van een conferentie of bijeenkomst waar het plan gemaakt gaat worden. De SAVE-professional hoeft niet alle voorbereiding zelf te doen. Wel heeft het de voorkeur, dat de SAVE-professional rechtstreeks contact heeft met de belangrijkste personen. De voorbereiding kan gedaan worden door:


125


•

de ouders

•

het lokale team

•

de SAVE-professional

•

een onafhankelijke coördinator (bij EKc)

•

een zorgaanbieder

Als het overleg niet door de SAVE-professional gedaan wordt, moet de SAVE-professional afspraken maken met degene die de gesprekken voert, om zeker te weten, dat alle betrokkenen over de juiste informatie beschikken. Dit kan door de omschrijving van de krachten en zorgen en de voorwaarden op schrift ter beschikking te stellen en door een bevestiging te vragen van het feit, dat iedereen is geïnformeerd. •

Veiligheid voor iedere betrokkene

Binnen het gezin en tussen mensen in het netwerk kunnen de verhoudingen gespannen zijn. Per definitie zijn er ongelijke verhoudingen en daardoor kan er tijdens bijeenkomsten voor sommige deelnemers onveiligheid ontstaan. Bij voorbeeld: de dochter die naar buiten gebracht heeft, dat ze door haar vader werd mishandeld, kan door de vader, andere leden van het gezin of leden uit het netwerk, onder druk gezet worden of anderszins represailles krijgen en zich onveilig gaan voelen. Welke werkvorm ook gekozen wordt, de SAVE-professional heeft tot taak te bewaken, dat elke betrokkene veilig kan deelnemen aan het ontwikkelen van het plan. Dit kan door aan elke betrokkene te vragen wanneer het veilig en wanneer het onveilig is en op basis daarvan afspraken te maken over de regels tijdens de bijeenkomsten. Als jeugdigen zelf aanwezig zijn bij (een deel van) de bijeenkomsten, gaat de SAVE-professional met de leden van het gezin en met anderen die een rol spelen in de voorbereiding na of de bijeenkomst ook voor de jeugdigen veilig is. De SAVE-professional doet dit bijvoorbeeld met de Eigen kracht coördinator, die o.a. als taak heeft te bewaken dat iedere deelnemer veilig kan deelnemen aan de conferentie. •

Familie-/Netwerk Beraad (FNB)

Het Familie-/Netwerk Beraad vertoont veel overeenkomsten met de Eigen kracht-conferentie (zie § 6.4.5). Het belangrijkste verschil is, dat de coördinator een professional is, die in dienst is bij de jeugdbescherming of bij een zorgaanbieder. De coördinator wordt in deze gevallen meestal ‘facilitator’ genoemd. Het eerste argument voor een Eigen kracht-conferentie met een onafhankelijke coördinator van de Eigen Kracht Centrale is, dat een burger beter past bij het beginsel, dat mensen zelf met elkaar oplossingen bedenken. Een Eigen kracht–conferentie is een consequente vertaling van de visie van de SAVE-werkwijze dat burgers de regie hebben over de opvoeding. Ook beantwoordt een plan op basis van een Eigen kracht–conferentie aan de beschrijving van het Familiegroepsplan in de Jeugdwet: de professionals bieden informatie, delen hun zorgen en krachten, geven aan wat zij kunnen bijdragen, en de SAVE-werkwijze biedt de kaders. Zo ontstaat “een plan van allemaal”’


126


Het tweede argument is, dat de familie veel meer kan kiezen bij het systeem van de Centrale, omdat de Centrale in ons land over meer dan 700 getrainde coördinatoren beschikt. Dit geeft de mogelijkheid om bij voorbeeld een coördinator te zoeken die de taal van de familie spreekt. Een derde argument is, dat een onafhankelijk coördinator meer vrijheid en meer tijd heeft om ook mensen aan tafel te krijgen die in principe niet meer met elkaar aan tafel willen, in het belang van de jeugdigen. Tegenover deze argumenten kan gesteld worden, dat facilitators die zelf binnen de jeugdbescherming werken er eerder toe leiden, dat de professionele wereld zich meer gaat richten op de eigen kracht en regie van gezinnen en families, en dat de visie van eigen kracht en regie daardoor sneller wordt verspreid binnen de jeugdbescherming. Een aandachtspunt bij het Familie-/Netwerk Beraad is, dat er geen landelijke standaard is voor de wijze waarop het beraad wordt uitgevoerd. Om verwarring te voorkomen is het belangrijk, dat alleen van een Familie-/Netwerk Beraad wordt gesproken, indien het stramien van de Eigen kracht conferentie wordt gevolgd, met een inleidend gedeelte, een besloten gedeelte waarin de familie het plan maakt en een derde gedeelte waarin gezamenlijk wordt besproken of het plan aan de voorwaarden van de jeugdbescherming voldoet. Een bijeenkomst waarin professionals, leden van het gezin en leden uit het netwerk in een kring bespreken wat er moet gebeuren, noemen we geen Familie-/Netwerk Beraad, maar een Ronde-tafelgesprek. Het Familie-/Netwerk Beraad vertoont tevens veel overeenkomsten met de Sociale Netwerk Strategie (SNS of Sonestra). De Sociale Netwerk Strategie werkt vóór de bijeenkomst met het 25

‘Netwerkkompas’ en kent als vervolg op de bijeenkomst de werkvorm van het ‘Actieteam’ . Deze vorm wordt in de provincie Utrecht onder meer gehanteerd door MEE. 6.7.3

SIGNS OF SAFETY: VEILIGHEIDSPLAN DOOR NETWERK MET PROFESSIONELE BEGELEIDING

Turnell & Essex (2004) beschrijven een werkwijze waarbij een veiligheidsplan wordt opgesteld om de jeugdige terug te laten keren naar huis na beschuldigingen van seksueel misbruik. De beschuldigingen worden door de ouders ontkend en kunnen strafrechtelijk niet worden bewezen, maar de jeugdbescherming blijft verontrust over de veiligheid van de jeugdigen. De jeugdbescherming geeft de ouders de gelegenheid een veiligheidsplan op te stellen met begeleiding door gespecialiseerde hulpverleners. Voor het werk van deze gespecialiseerde hulpverleners beschrijven Turnell & Essex een tot in detail uitgewerkte aanpak, de Resolutions Approach. De hulpverleners werken in een reeks bijeenkomsten samen met alle leden van het gezin aan het veiligheidsplan. Een onderdeel daarvan is een beschrijving van wat er is gebeurd, op een zodanige manier, dat alle leden van het gezin het kunnen begrijpen en ermee kunnen instemmen. Voor de jeugdigen worden de gebeurtenissen weergegeven met eenvoudige woorden en tekeningen of plaatjes (Words & Pictures). De woorden en de plaatjes moeten nauwkeurig aansluiten bij de feiten.

25

Meer informatie over de sociale netwerk strategie is te vinden op sonestra.nl.


127


Een belangrijk element in deze aanpak is het betrekken van mensen van buiten het gezin. Wanneer het gaat om ernstige beschuldigingen die door de ouders worden ontkend, is het voor de ouders vaak moeilijk om de situatie open met mensen buiten het gezin te bespreken. Vanuit de jeugdbescherming is daarentegen de regel, dat openheid de veiligheid van de jeugdige vergroot. Daarom stellen Turnell & Essex als vuistregel, dat tenminste zes mensen buiten de eigen leden van het gezin volledig geïnformeerd moeten worden over wat er is gebeurd. Zij moeten letterlijk de woorden en de plaatjes kennen en moeten weten welke zorgen er bij de jeugdbescherming nog zijn blijven bestaan. Bij het aantal van zes mensen tellen professionals die ervan weten niet mee. De leden van het gezin gaan zelf op zoek naar deze zes mensen. De leden van het gezin en de mensen uit hun netwerk bedenken zelf voorstellen waarmee de veiligheid van de jeugdige kan worden gewaarborgd. Turnell & Essex geven voorbeelden van een veiligheidsplan en van de details van de besprekingen met de leden van het gezin en de leden van het netwerk. Deze werkvorm wordt eveneens gehanteerd door Parker. Zij heeft op basis van praktijkervaringen inmiddels in de werkwijze een besloten gedeelte ingevoegd, conform het model van de Eigen kracht-conferentie. 6.7.4

RONDE-TAFELGESPREKKEN

Een Rondetafelgesprek is een bijeenkomst van de leden van het gezin en alle personen die bij het gezin betrokken zijn vanuit het netwerk of als professional. In het algemeen hebben gezinnen waar de jeugdbescherming komt te maken met verschillende beroepskrachten van diverse instanties. Deze beroepskrachten zijn melder of vertrouwenspersoon voor de leden van het gezin, behandelaar of vertegenwoordiger van een overheidsinstantie (leerplicht, schuldsanering, etc.). Het Rondetafelgesprek kan onder meer worden gebruikt in het kader van het onderzoek door de SAVE-professional. Met het Rondetafelgesprek worden de perspectieven van alle deelnemers op de opgroeien opvoedsituatie op een open en efficiënte manier in kaart gebracht. Dat biedt de gelegenheid om tot een gewogen oordeel te komen over de opgroeien opvoedsituatie. Naast het onderzoeksdoel biedt het Rondetafelgesprek een gelegenheid tot een gezamenlijke planvorming. Hierdoor nemen de betrokkenheid en de bereidheid tot een actie van de deelnemers toe. Aan een Rondetafelgesprek voor planvorming gaat altijd een ‘weging’ en het formuleren van voorwaarden door de SAVE-professional, in gesprek met jeugdige en gezin vooraf. Het Rondetafelgesprek wordt door de SAVE-professional of door een professional van het lokale team voorbereid met de leden van het gezin en met de andere betrokkenen. In overleg met de leden van het gezin worden zowel mensen uit de kring rond de jeugdige als beroepskrachten voor de bijeenkomst uitgenodigd. De actuele opgroeien opvoedsituatie van de jeugdige wordt besproken, met ieders visie op zorgen en sterke punten. Aan de orde komt wat het ergste is dat er kan gebeuren wanneer er niets


128


verandert voor de jeugdige. Daarna wordt besproken wat er moet gebeuren om te zorgen dat het goed blijft gaan met de jeugdige. Dit wordt concreet gemaakt door te bespreken wat de eerste stappen zijn op weg naar de gewenste situatie. Tijdens de Ronde-tafelbijeenkomst kan een plan worden opgesteld. Denkbaar is, dat het maken van een plan meer tijd vergt dan één bijeenkomst. Een mogelijke uitkomst van de Rondetafelbijeenkomst is dan ook, dat de ouders met de kring van betrokken mensen een veiligheidsplan gaan opstellen. De SAVE-professional bepaalt daarbij aan welke voorwaarden het plan moet voldoen. Een andere mogelijke uitkomst is, dat er een Eigen kracht-conferentie komt. 6.7.5

DE EIGEN KRACHT-CONFERENTIE

De Eigen kracht-conferentie is een werkvorm waarmee het gezin samen met de ‘familie’ een plan maken om te zorgen dat het goed blijft gaan met de jeugdige. Met ‘familie’ worden in dit verband alle mensen uit het sociale netwerk bedoeld. In de kern is de Eigen kracht-conferentie een besluitvormingsmodel. De burgers komen gezamenlijk tot besluiten over wat er moet gebeuren om te zorgen, dat het goed blijft gaan met deze jeugdige. In een conferentie wordt doorgaans ook gesproken over de invulling van het plan, maar het hoofddoel is de besluitvorming door de kring van mensen rond de jeugdige. De jeugdbescherming bepaalt de voorwaarden waar de oplossingen aan moeten voldoen. Deze voorwaarden betreffen de veiligheid en de ontwikkeling van de jeugdige. De kring bedenkt de oplossingen en legt die aan de SAVE-professional voor. De Eigen kracht-conferentie wordt georganiseerd door de Eigen Kracht Centrale. De Centrale is een van de samenwerkingspartners in de SAVE-werkwijze. Een conferentie verschilt van een ‘ronde tafelgesprek’ van professionals en familie samen. Het is een uitgewerkte en veel toegepaste werkwijze, waarbij een onafhankelijke coördinator de bijeenkomst voorbereidt en voorzit en waarbij de familie in een zogenaamd ‘besloten gedeelte’ zelf het plan opstelt. In deze paragraaf wordt ingegaan op de vraag hoe de SAVE-professional in samenwerking met de Eigen Kracht Centrale kan handelen bij het initiëren en uitvoeren van een conferentie. Wanneer de Eigen Kracht Centrale wordt ingeschakeld, heeft de SAVE-professional belangrijke taken. In de periode waarin de conferentie wordt voorbereid, bewaakt de SAVE-professional de veiligheid van de jeugdige. De SAVE-professional spreekt met de betrokkenen over de voorbereiding (zie hieronder). De SAVE-professional ontwikkelt de voorwaarden waaraan het plan moet voldoen. Tijdens de conferentie is de SAVE-professional aanwezig in het eerste en het derde gedeelte. De taakverdeling na de conferentie hangt van de uitkomst van de conferentie. •

Het bespreken van de mogelijkheid van een Eigen kracht-conferentie

Bij een eerste melding kan meestal niet onmiddellijk een conferentie gerealiseerd worden. De melding is voor het gezin op zichzelf al een ingrijpende gebeurtenis. De meeste ouders weten nauwelijks wat ze kunnen verwachten en veel ouders kennen de Eigen kracht-conferentie niet.


129


Daarom bespreekt de SAVE-professional de mogelijkheid van een Eigen kracht-conferentie op verschillende momenten op een manier die aansluit bij het gezin. Bij het onderzoeken van de gemelde zorgen vraagt de SAVE-professional de leden van het gezin hoe zij zelf de opgroeien opvoedsituatie van de jeugdige zien, welke zorgen en welke sterke punten zij zien, welke mogelijkheden zij zien om zonder ondersteuning een plan te maken en welke mensen daaraan zouden kunnen bijdragen. In die lijn zegt de SAVE-professional: “Op dit moment gaat het niet goed. Er is verandering nodig en daarvoor moet een plan gemaakt worden. U heeft het recht om zonder ondersteuning een plan te maken. Wij beoordelen of met dat plan de situatie van uw kind weer goed genoeg is. U heeft de mogelijkheid om het plan te maken met behulp van een Eigen kracht-conferentie. Ik kan u daar iets over vertellen; ik kan u ook het telefoonnummer van de Eigen Kracht Centrale geven. Als u belt, kunt u vrijblijvend een gesprek voeren. In het eerste gesprek gaat het om het onderzoeken of een Eigen kracht-conferentie op dit moment een geschikt middel is om het doel te bereiken. Als u het moeilijk vindt om te bellen, kan ik ook uw telefoonnummer aan de Centrale geven. Dan nemen zij contact met u op. U kunt er ook nog over nadenken en met elkaar over praten; dan komen we er de volgende keer op terug.”

De SAVE-professional gebruikt de tijd op een bij de situatie passende manier. Leden van het gezin die al lange tijd geïsoleerd leven, de problemen voor de familie verborgen houden of in onmin met familieleden leven, hebben tijd nodig om naar het idee toe te groeien dat zij samen met een bredere kring mensen een plan maken. De ernst van de situatie kan echter vereisen, dat onmiddellijk actie wordt ondernomen. In dat geval ligt er tijdelijk meer regie bij de SAVEprofessional (bij voorbeeld de crisisdienst) voor de korte termijn. Ook als wordt ingegrepen bespreekt de SAVE-professional aansluitend met de leden van het gezin de mogelijkheid om zelf alsnog een plan te maken. De SAVE-professional zegt tegen de ouders, dat het erom gaat een plan te maken waardoor het (weer) goed gaat en goed blijft gaan met de jeugdigen. Hij zegt niet dat het erom gaat ‘de jeugdigen zo snel mogelijk terug naar huis te krijgen’ of ‘de ondertoezichtstelling zo snel mogelijk te beëindigen’. Uiteraard hebben die laatste doelen een relatie met de eerste. Bovendien hebben zowel ouders als de SAVE-professional belang bij doelen als terugplaatsing of maatregelverkorting. De focus moet echter blijven liggen op wat goed is voor de jeugdigen. Een Eigen kracht-conferentie kan worden aangevraagd door iedere betrokkene. Bij voorkeur gebeurt dit door – of samen met – de leden van het gezin. De Eigen Kracht Centrale vraagt de leden van het gezin naar voorkeur voor een coördinator (bij voorbeeld taal, geloof) en zoekt dan een coördinator die bij de wensen van het gezin aansluit. Het komt voor, dat de jeugdige een Eigen kracht-conferentie wil, maar dat de ouders hier afwijzend of aarzelend tegenover staan. Ook kan het zijn, dat de ene ouder een conferentie wil, maar de andere ouder niet. In dergelijke gevallen moet rekening gehouden worden met de formele positie van de ouder(s) met gezag, maar kan een conferentie soms toch plaatsvinden.


130


Een meisje van 16 jaar kan en wil niet langer thuis blijven wonen. Zij wil graag een Eigen krachtconferentie om te kijken wie met haar mee willen denken over de vraag hoe zij op een goede manier ergens anders kan gaan wonen. De ouders willen dit in de eerste instantie niet. In overleg met het meisje benadert de coördinator mensen die met het meisje mee willen denken. Er wordt een conferentie gepland met een groep van 20 mensen. Op de laatste dag voor de conferentie besluit de moeder dat zij er bij wil zijn omdat er anders zaken in het plan kunnen komen waar zij het niet mee eens is.

De SAVE-professional kan als voorwaarde voor het thuis blijven wonen van de jeugdige stellen, dat er een Eigen kracht-conferentie moet komen, althans dat er een plan moet komen dat gedragen wordt door mensen uit het netwerk van het gezin. Al voor de geboorte van Maarten concluderen professionals, dat de aanstaande ouders niet zelfstandig voor de baby kunnen zorgen. Cor en Mieke, de ouders, vinden dat zelf ook, maar willen graag dat de baby bij hen komt. Een bevriend echtpaar biedt aan de zorg voor de baby met de ouders te delen. De SAVE-professional vindt het goed, dat de mensen zelf met dit voorstel komen, maar ze vindt een dergelijke afspraak nog niet genoeg. Zowel Cor als Mieke hebben een verstandelijke beperking en over het bevriende echtpaar is nauwelijks iets bekend. De SAVE-professional stelt voor, dat de ouders een Eigen kracht-conferentie aanvragen. In eerste instantie wijzen Cor en Mieke en het bevriende echtpaar dit af. Zij vinden het niet nodig. Daarop zegt de SAVE-professional, dat een goedgekeurd plan een voorwaarde is om de baby thuis te laten wonen. Daarop komt er een conferentie. De conferentie levert een plan op, waar alle betrokkenen, inclusief de SAVE-professional achter kunnen staan. Op basis van dat plan gaat de baby naar huis.

•

De kring bepaalt de kring

Welke mensen moeten worden uitgenodigd? En wie bepaalt dat? Wat als bij voorbeeld de moeder niet wil dat de vader, of de familie van vader worden uitgenodigd? De coördinator bespreekt met de leden van het gezin welke mensen voor een conferentie kunnen worden uitgenodigd. De SAVE-professional kan zich bij deze werkwijze concentreren op de voorwaarden waar oplossingen aan moeten voldoen. Als de leden van het gezin (nog) argwanend tegenover de jeugdbescherming staan, kan de coördinator de conferentie met hen vanuit een neutrale positie voorbereiden. Als een van de leden van het gezin moeite heeft met de aanwezigheid van een bepaalde persoon, dan bespreekt de coördinator wat dit gezinslid nodig heeft om toch samen met die persoon aan de conferentie te kunnen deelnemen. De conferentie is erop gericht om alle perspectieven mee te laten wegen. Stel, dat een moeder het moeilijk vindt om met de vader in één ruimte te zijn. Dan is de vraag aan haar: “wat heb je nodig om te kunnen deelnemen aan de conferentie waar vader ook is?” Bij voorbeeld: een vertrouwenspersoon die met de moeder mee gaat. Als het niet lukt om iedereen aanwezig te laten zijn, dan wordt nagegaan hoe de stem van de ontbrekende persoon toch kan klinken. Dat kan bij voorbeeld doordat deze persoon zijn of haar visie op een video inspreekt, waarop de video boodschap tijdens de conferentie kan worden getoond. Of door deelname via een Skype verbinding. Of doordat een familielid een brief voorleest namens iemand die niet zelf lijfelijk aanwezig kan zijn.


131


Lukt het op geen enkele manier om een belangrijke persoon bij de conferentie te betrekken, dan kan de vraag gesteld worden: “wilt u een kopie ontvangen van het plan dat op de conferentie gemaakt wordt?” Bij een analyse van een nieuwe melding oppert een van de teamleden de mogelijkheid van een Eigen kracht-conferentie te onderzoeken. “Nee”, is de eerste reactie van de SAVE-professional die de melding onderzoekt, “dat heeft geen zin. Een conferentie is vorig jaar al geprobeerd, maar dat is kennelijk niet gelukt, want anders zou deze nieuwe melding niet gekomen zijn”. Het team staat stil bij deze op zich begrijpelijke reactie. Vanuit de visie van de SAVE-werkwijze wordt een andere benadering gekozen: “een Eigen krachtconferentie is mogelijk, want in het verleden is dat ook gelukt. Destijds waren er mensen rond de jeugdige die bereid waren deel te nemen en een plan op te stellen. Dat plan heeft een tijdlang gewerkt. Nu is er weer iets gebeurd, waardoor er weer zorgen zijn over de jeugdige. Dus de eerste stap is het opnieuw inschakelen van de kring om de nieuwe situatie te bespreken”. Deze reflectie leidde tot een nieuwe Eigen kracht-conferentie. Daar bleek, dat de kring na de eerste conferentie een aantal malen bijeen was gekomen en dat het plan een tijdlang goed had gewerkt. Door verschillende levensgebeurtenissen was de bewaking van het plan langzaam maar zeker verwaterd. Er werden enkele nieuwe mensen betrokken en er werd een nieuw plan gemaakt.

•

Aanwezigheid van de jeugdigen

De vraag of de jeugdigen aanwezig zijn bij de conferentie of bij een deel van de conferentie behoeft specifieke aandacht. De Eigen kracht-coördinator bespreekt dit met de ouders, de jeugdigen en de andere deelnemers. Voor de aanwezigheid van jeugdigen pleit dat de conferentie wordt belegd in hun belang. Hun aanwezigheid herinnert de aanwezigen daar expliciet aan. Het helpt de volwassenen om niet hun eigen emoties en belangen centraal te stellen. De bijdrage van de jeugdigen kan zeer krachtig zijn en kan een stimulans zijn voor de volwassenen om tot een goed en gedragen plan te komen. Anderzijds is niet eenvoudig te voorspellen hoe een conferentie zal verlopen en dus is het onmogelijk negatieve effecten op de jeugdigen volledig uit te sluiten. Het risico kan worden verminderd door de jeugdigen tijdens de voorbereiding uit te leggen wat een conferentie is en wat het doel ervan is en aan hen te vragen of ze erbij aanwezig willen zijn. Wat zou hen helpen zich prettig te voelen tijdens de conferentie? Zijn de genomen maatregelen voldoende voor hen om zich ‘prettig/veilig’ te voelen? Bij een Eigen kracht-conferentie doet de Eigen kracht-coördinator dit tijdens de voorbereiding. De coördinator bespreekt dit met de jeugdigen, de ouders en de SAVEprofessional, zodat de SAVE-professional zo nodig voorwaarden kan stellen met het oog op de veiligheid van de jeugdige. •

De rol van de SAVE-professional bij de Eigen kracht-conferentie

In het eerste gedeelte wordt de situatie besproken en komen de voorwaarden die de jeugdbescherming aan het plan stelt aan de orde. Deze voorwaarden zijn vooraf opgesteld en zijn bekend gemaakt aan de deelnemers, zodat iedereen weet waaraan het plan moet voldoen. In dit


132


gedeelte worden onder leiding van de coördinator afspraken gemaakt over de manier van communiceren, zodat de bijeenkomst voor iedereen veilig verloopt. In het ‘besloten deel’ maakt de kring zelf het plan. Daarna wordt het plan voorgelegd aan de professionals, waaronder de SAVE-professional. Als de SAVE-professional het plan goedkeurt, wordt het plan leidend, ook voor de uitvoering van de jeugdbescherming. De SAVE-professional heeft met de leden van het gezin gewerkt aan een gezamenlijke visie op veiligheid en stelt vervolgens samen met de gedragswetenschapper en de teammanager de voorwaarden vast. In de voorbereiding van een conferentie bespreekt de SAVE-professional de voorwaarden met de regiomanager van de Eigen Kracht Centrale. De SAVE-professional geeft de voorwaarden vooraf op schrift aan de coördinator. Deze voorwaarden heeft de SAVE-professional daarvoor al besproken met de ouders. De ouders kennen dus deze voorwaarden, zij weten ook dat de op schrift gestelde informatie met de voorwaarden naar de deelnemers van de conferentie (de “kring”) gaat, en zijn daar voor de conferentie mee akkoord gegaan. De SAVE-professional draagt bij aan een goed verloop van de conferentie door de voorwaarden duidelijk en concreet te formuleren. De coördinator zorgt ervoor, dat de voorwaarden in het eerste gedeelte nogmaals helder en duidelijk worden besproken. Bij voorkeur worden de voorwaarden op een flap-over genoteerd of op papier aan alle deelnemers uitgedeeld. De coördinator vertelt aan de aanwezigen, dat deze voorwaarden op zichzelf in de conferentie niet ter discussie staan en dat ze bij het maken van een plan als gegeven moeten worden beschouwd. In het derde gedeelte wordt het plan aan de SAVE-professional voorgelegd. In sommige gevallen kan de SAVE-professional ter plaatse met het plan instemmen. Dat is echter niet altijd het geval. Het plan kan een kernbeslissing in de jeugdbescherming inhouden, bij voorbeeld: de jeugdige gaat elders wonen, keert terug naar huis, etc. Een kernbeslissing kan niet door de individuele SAVEprofessional genomen worden, maar wordt genomen in overleg tussen de SAVE-professional, de gedragswetenschapper en de teammanager. Voorkomen moet worden, dat de SAVE-professional onder druk van de situatie instemt met een plan, dat zij of hij bij nader inzien niet goed genoeg vindt. Enerzijds kan dat leiden tot een voor de jeugdige onveilige situatie. Anderzijds kan het leiden tot een terugslag voor het gezin en de hele kring, wanneer de instanties op een later tijdstip hun bevoegdheden gaan inzetten op een manier die tegen het plan ingaat. Daarom heeft de SAVE-professional de mogelijkheid om niet ter plaatse in te stemmen, maar te zeggen: “ik bespreek dit met mijn leidinggevende en zal op [datum] laten weten of we ermee kunnen instemmen, of dat we nog aanvullingen of veranderingen willen”. Het kan zijn, dat daarna nog een nieuwe bijeenkomst van de familie nodig is. Als de jeugdbescherming nog niet met het plan kan instemmen, is daarmee niet het hele plan van tafel. Het gaat om nog niet instemmen. Het gaat dus niet om (definitief) afwijzen; het gaat om de vraag


133


wat er nog moet worden veranderd of toegevoegd opdat de jeugdbescherming er dan wel mee kan instemmen. De SAVE-professional kan vooraf besluiten, dat hijzelf, een collega en/of leidinggevende samen aanwezig zijn bij het derde gedeelte en zo nodig nog even apart overleggen over de vraag of dit plan aan de voorwaarden voldoet. Hieronder wordt een voorbeeld gegeven van een Eigen kracht-conferentie waarin het lukte om tot een gezamenlijk gedragen plan te komen. Corine was voor de eerste keer zwanger. Ongeveer twee maanden voordat de baby verwacht werd, werd er een Eigen kracht-conferentie gehouden. Corine gebruikte harddrugs, kampte met psychiatrische problematiek en verdiende haar geld in de prostitutie. Johan, de vader, is in het verleden veroordeeld wegens geweldsdelicten. Corine wilde stoppen met druggebruik, wilde zich laten behandelen voor de psychiatrische klachten en wilde stoppen met de prostitutie. Samen hadden Corine en Johan de babykamer op orde gemaakt en zij bereidden zich voor op een leven met de baby. De volgende mensen vanuit het netwerk deden mee aan de conferentie: - vriendin van Corine - vrienden (man en vrouw) van Corine en Johan - bevriend gezin (man, vrouw en hun twee dochters van 20 en 17 jaar) - de vrouw van een collega van Johan Als professionals namen deel: - de medewerker SAVE (gezinsvoogdes) en de gedragswetenschapper - onderzoeker Raad voor de Kinderbescherming - medewerker van de GGZ-jeugd - maatschappelijk werkster Ziekenhuis De conferentie startte met de centrale vraag: “hoe zorgen we ervoor, dat het goed gaat en blijft gaan met de (nog ongeboren) baby?” Aanvullende vraag van Johan: “hoe gaat de hulpverlening met ons samenwerken?” Aanvullende vraag van Corine: “hoe wordt de communicatie tussen netwerk en instanties gecoördineerd?” e

Tijdens het 1 gedeelte werden de voorwaarden besproken. De voorwaarden waren reeds bekend bij de ouders. Het viel de medewerker SAVE en de gedragswetenschapper op, dat de leden van het netwerk intensief betrokken waren bij Corine en Johan en dat zij scherp op de veiligheid van de baby letten. De vrienden van de ouders maakten kritische opmerkingen over de veiligheid van de jeugdige in verband met het druggebruik door Corine. Corine kon dit van haar vrienden goed ontvangen. Ook werd e

e

in het 1 gedeelte gezegd, dat de medewerker SAVE en de gedragswetenschapper zich tijdens het 3 gedeelte even zouden terugtrekken om te beraadslagen over het plan. De eerste versie van het plan vonden de medewerker SAVE en de gedragswetenschapper niet goed

genoeg. Vervolgens werd het plan in het gezamenlijke gesprek aangescherpt. Uiteindelijk was er een plan dat door alle aanwezigen werd gesteund.


134


Het plan was uitgebreid en gedetailleerd en omvatte regels over: - kortdurende opname van Corine in de psychiatrie - verblijf van Corine en de baby in het ziekenhuis voor de eerste dagen - een dekkend toezichtschema tijdens en na de kraamperiode - urinecontroles van Corine op druggebruik - E-kracht gaat van start voor het netwerk en de medewerker SAVE - gezamenlijk gezag van Corine en Johan - opvang van de baby door een vriendin van moeder als moeder terugvalt - behandeling van Johan voor agressieregulatie

In dit voorbeeld gaat het om een baby en om ernstige zorgen, bij elkaar een hoog risico. Juist dan lukt het om in een Eigen kracht-conferentie tot een plan te komen dat door iedereen gesteund wordt. De voorbereiding door de coördinator is intensief geweest. De Raad had al in een eerder stadium voorwaarden opgesteld. De medewerker SAVE heeft deze voorwaarden in overleg met de ouders en de Raad aangescherpt en geactualiseerd. De ouders wilden samenwerken met het netwerk en met de jeugdbescherming en alle leden van het netwerk wilden samenwerking met het oog op de veiligheid van de baby. De medewerker SAVE nam en kreeg de ruimte om zich op het plan te beraden en er konden aanscherpingen gemaakt worden. Soms lukt het niet om tot een plan te komen, waarmee de SAVE-professional kan instemmen. Hieronder geven we een aantal leerpunten om de kans van slagen te vergroten. 

Een degelijke voorbereiding bepaalt de succeskans. Zorg ervoor, dat de voorwaarden vooraf duidelijk zijn beschreven, dat de ouders de voorwaarden kennen en ermee instemmen en dat alle deelnemers de voorwaarden kennen.



Geef realistische informatie over wat er verwacht wordt van het netwerk en wat er verwacht kan worden van de professionele instanties. Voorkom, dat de instanties denken, dat het netwerk zal zorgen dat er altijd een derde persoon aanwezig is en dat het netwerk ervan uitgaat, dat de instanties hiervoor zullen zorgen.



Bespreek vooraf de mogelijkheid of een pleegouder aanwezig kan zijn bij het besloten gedeelte. Dit vooral wanneer de jeugdige bij dit gedeelte aanwezig is en zij de pleegouder als veiligheidspersoon ervaart.



Bespreek vooraf of de jeugdige bij het besloten gedeelte aanwezig is en of er veiligheidsrisico’s zijn, ook in termen van psychische druk.



Vertel vooraf, dat de SAVE-professional niet altijd ‘staande de bijeenkomst’ in het derde gedeelte het plan kan goedkeuren, maar dat de SAVE-professional overleg moet kunnen voeren met de gedragswetenschapper en leidinggevende en dat de jeugdbescherming denktijd nodig heeft om zeker te weten, dat het plan solide is en dat er niets over het hoofd gezien is.

6.7.6

DE ROL VAN BURGERS BUITEN HET BESTAANDE NETWERK

Betrokken burgers spelen een belangrijke rol in de jeugdbescherming in de vorm van pleegzorg. Daarbuiten is de rol van de burger in de Nederlandse jeugdbescherming in de loop der tijd langzaam maar zeker kleiner geworden. De zeggenschap is geheel verschoven naar professionals


135


die werken namens instanties en daarmee direct of indirect naar de overheid (Van Montfoort, 2012). Daar waren goede argumenten voor, bij voorbeeld dat goed bedoelde steun verkeerd kan uitpakken en kan leiden tot frustraties aan beide zijden, of dat van een betrokken burger niet verwacht kan worden dat hij de veiligheid van jeugdigen bewaakt. Vaak wordt aangenomen, dat burgers hier door de individualisering en door de drukte van het gewone leven niet meer toe bereid of in staat zouden zijn. Maar deze en andere beperkingen en bedenkingen nemen niet weg, dat er nog altijd veel mensen zijn die bereid zijn een jeugdige als pleegkind in hun gezin op te nemen en dat er ook mensen zijn die als vrijwilliger willen meedoen in maatjesprojecten, Big Brother, Big Sister en in projecten zoals Begeleide Omgangsregeling (BOR, Humanitas), Homestart en Doorstart. De hernieuwde belangstelling voor de ‘pedagogische civil society’ past bij de ambitie om de mensen die betrokken zijn op jeugdigen en burgers die bereid zijn zich te verbinden meer verantwoordelijkheid te geven voor oplossingen, zonder de focus op de veiligheid van de jeugdige te verminderen. De SAVE-professional kan actief zoeken naar mogelijkheden van (ondersteunde) vrijwilligers naast de bestaande kring rond de jeugdige en naast de mogelijkheden van professionele hulpverlening. Het zoeken naar mogelijkheden om burgers die nog niet tot de kring van mensen rond de jeugdige behoren, kan in iedere fase van de jeugdbescherming nuttig zijn. Bij voorbeeld in de fase van de voogdij. In de methode voogdij past het om te zoeken naar een contactpersoon voor jeugdigen die niet in een gezin verblijven en naar een burgervoogd die bereid is het gezag op zich te nemen (van Montfoort, van den Braak & Hordijk 2010).

6.8

Samenwerken in de keten

6.8.1

EÉN PRIMAIR PROCES IN DE JEUGDBESCHERMING

De organisaties die gezamenlijk de SAVE-werkwijze uitvoeren hanteren in alle diensten de basiswerkwijze zoals in dit document is beschreven, met behoud van hun wettelijke taken. De gemeenschappelijkheid in het primair proces komt onder meer tot uitdrukking in het werken vanuit dezelfde visie, het hanteren van hetzelfde analysemodel en hetzelfde model voor rapportage. Overal werkt de SAVE-werkwijze aanvullend op de eigen kracht en regie van het gezin en het sociale netwerk en op de lokale teams. Wanneer het de SAVE-werkwijze-team wordt ingeschakeld door het lokale team, gaat de SAVE-werkwijze medewerker eerst na of kan worden volstaan met advies. De gebiedsgebonden SAVE-teams werken voor het werkgebied van een aantal lokale teams. Een team van de Raad voor de Kinderbescherming Midden Nederland werkt voor het werkgebied van een aantal gebiedsgebonden SAVE-teams. Het uitgangspunt van de SAVE-werkwijze is, dat één melding bij een onderdeel van de SAVEwerkwijze volstaat. Het gezin krijgt zoveel mogelijk te maken met dezelfde medewerker(s) van het


136


SAVE-team. Wanneer er een specialist nodig is, ‘dubbelt’ die in beginsel tijdelijk met de medewerker van het SAVE-team. 6.8.2

INFORMATIE UIT HET DOSSIER ALTIJD LEZEN

De SAVE-professional heeft in vrijwel alle gevallen al informatie over het gezin vóór de kennismaking. Dat is informatie van de melder en informatie uit het dossier. Deze informatie is essentieel voor het gesprek. De SAVE-professional gaat nooit ‘blanco’ kennismaken. De informatie uit de melding en uit het dossier legitimeert de bemoeienis. De SAVE-professional komt ongevraagd naar het gezin. Iedereen begrijpt, dat de SAVE-professional komt op basis van informatie van anderen. Ook de leden van het gezin begrijpen dit. De SAVE-professional die tegen de leden van het gezin zegt: “ik ben blanco”, neemt de leden van het gezin niet serieus en is onduidelijk over zijn eigen rol en positie. Daarbij komt, dat de informatie uit het dossier essentieel kan zijn om de aanpak vanaf het eerste gesprek te bepalen. Het kan gaan om informatie over de veiligheid van de jeugdige, de veiligheid van de SAVE-professional of de veiligheid van anderen. ‘Blanco’ starten is bovendien onprofessioneel ten opzichte van collega’s die met het gezin werken of gewerkt hebben. De SAVE-professional gebruikt de informatie van anderen functioneel door direct aan het begin van het gesprek te zeggen hoe het komt dat de SAVE-professional met het gezin wil praten. Bij voorbeeld op de volgende wijze. •

“De politie heeft een melding gedaan bij Veilig Thuis. Ik heb de opdracht gekregen de melding te onderzoeken. Daarom wil ik graag met u praten over de jeugdigen”.

•

“Het SAVE-team heeft de Raad gevraagd een onderzoek te doen. Als het goed is, heeft de SAVEwerkwijze-medewerker u dat verteld. Binnen de Raad heb ik als raadsonderzoeker de opdracht gekregen het onderzoek te doen. Ik doe dat onder leiding van mijn teammanager. Om te beginnen wil ik graag met u praten over de jeugdigen.”

•

“Op de zitting heeft de kinderrechter de ondertoezichtstelling uitgesproken. We hebben elkaar toen al even gezien en ik heb gezegd, dat ik de gezinsvoogd word. Nu wil ik graag met u praten over de jeugdigen.”

Over de informatie die de SAVE-professional al heeft, kan de SAVE-professional zeggen: •

“Van de melder heb ik al veel gehoord/in het dossier heb ik al veel gelezen over u en uw jeugdigen. Maar ik wil graag van u horen hoe u de situatie ziet. En ik wil graag van ieder gezinslid het eigen verhaal horen. Dat hoeft niet allemaal in één keer, maar wie van u wil er een begin maken?”

Vaak is het goed om eerst kort te vertellen welke informatie de SAVE-professional heeft. Anders moeten de leden van het gezin er naar raden en dat belemmert de start van de samenwerking. Het kan ook zijn, dat er zodanig ernstige informatie is, dat de SAVE-professional dit niet van het verloop van het gesprek wil laten afhangen. Het kan gebeuren, dat de leden van het gezin in het eerste gesprek blijven steken in het bestrijden van de informatie van de melder en van anderen en in hun verontwaardiging over hoe ze zijn behandeld door de school, artsen, de politie, enzovoorts. Dan zegt de SAVE-professional: •

“Ik begrijp, dat u het niet met alles wat er tot nu toe is gebeurd eens bent. Het is goed, dat u mij dit vertelt. De volgende keer wil ik graag met u praten over hoe u zelf de situatie van uw kind ziet. Dat hoeft niet allemaal vandaag. De volgende keer neem ik een groot vel papier mee en dan schrijven


137


we op hoe u het ziet, in uw eigen woorden. We nemen daar voldoende tijd voor, want uw ideeën zijn belangrijk in het geheel.”

Blijven ouders daarna ontkennen dat er een probleem is met de jeugdigen, maar blijven de gemelde zorgen bij de jeugdbescherming bestaan, dan kan de SAVE-professional soms een oeverloze welles-nietes discussie omzeilen door het probleem niet langer te formuleren als ‘wat is exact gebeurd en wie heeft dat gedaan?’ maar als ‘hoe zorgen we dat de jeugdige in de toekomst veilig is ten aanzien van de gemelde zorgen en hoe zorgen we tegelijk dat de ouder(s) beschermd worden tegen nieuwe beschuldigingen?’. Op deze manier laat de SAVE-professional de ontkenningsdiscussie links liggen. Deze ‘resoluut oplossingsgerichte aanpak’ van Turnell & Essex (2008) is een verschuiving van ‘al het mogelijke in het werk stellen om een bekentenis los te krijgen over wat iemand heeft misdaan’ naar ‘al het mogelijke doen wat je kunt bedenken om het gezin te helpen toekomstige veiligheid op te bouwen en aan te tonen’. 6.8.3

ZORGAANBIEDERS EN VEILIGHEID JEUGDIGE

Naast de jeugdbescherming wordt in veel gevallen een vorm van begeleiding of behandeling geboden aan een gezinslid of aan het hele gezin door een zorgaanbieder. •

Zorgaanbieder maakt (veiligheids)plan met de familie

De jeugdbescherming kan – in afstemming met het lokale team - een zorgaanbieder vragen om samen met het gezin een (veiligheids)plan te maken. Dit is vooral een goede mogelijkheid, wanneer het maken van een plan een intensief proces vergt, of wanneer de leden van het gezin een duidelijke voorkeur hebben voor het maken van een plan met een zorgaanbieder in plaats van met de SAVE-professional. In deze situatie blijft de SAVE-professional verantwoordelijk voor de voorwaarden waaraan het plan moet voldoen. De zorgaanbieder werkt met het gezin en de familie aan veiligheid, maar de jeugdbescherming blijft verantwoordelijk voor de voorwaarden en moet het plan goedkeuren. De zorgaanbieder is evenzeer gericht op veiligheid als de SAVE-professional, maar de juridische verantwoordelijkheid blijft bij de instantie van de jeugdbescherming, die daarvoor ook beschikt over specifieke bevoegdheden. Daarom is regelmatig tijdens de uitvoering van het zorgaanbod overleg nodig van de zorgaanbieder, de SAVE-professional en het gezin. •

Professionele zorg is niet altijd een voorwaarde

Regelmatig stelt de SAVE-professional als voorwaarde, dat professionele zorg wordt ingeschakeld. Dit kan zijn een behandeling voor de jeugdige, of voor de ouders, of voor het gezin als geheel. In de SAVE-werkwijze is dit geen automatisme. Voorop staat de veiligheid en de ontwikkeling van de jeugdige in het dagelijks leven. Het in gang zetten van een vorm van professionele zorg leidt niet vanzelf tot de beoogde veiligheid. Immers: Ten eerste zegt het aanvaarden van een professionele behandeling weinig of niets over de veiligheid van de jeugdige in de dagelijkse opgroeien opvoedsituatie. Wat zegt het, dat de ouder zichzelf heeft aangemeld bij de verslavingszorg of bij de GGZ voor een behandeling? Wat weten we daarmee over de vraag of de jeugdige thuis veilig is? Bij hulpvormen waar een hulpverlener


138


regelmatig in het gezin komt, zeggen we, dat deze hulpverlener ‘de situatie in de gaten kan houden’. Maar wat zegt het als een hulpverlener eenmaal per week op een vooraf aangekondigd tijdstip in het gezin komt? Ten tweede zijn de veranderingen die worden bereikt door de professionele hulp en behandeling in grote lijnen vaak wel positief, maar beperkt van omvang. Een groot deel van de problemen die worden vastgesteld door de jeugdbescherming is chronisch. Een verstandelijke beperking verdwijnt niet met een behandeling. Ook veel psychiatrische en psychische problemen van leden van het gezin zijn chronisch. In de praktijk geldt dat evenzeer voor de sociale en sociaaleconomische problemen. Armoede, schulden, werkloosheid en slechte huisvesting verdwijnen niet (snel) door de komst van een behandelaar. Ten derde zijn dit oplossingen van de SAVE-professional en niet van het gezin zelf. Dat strookt niet met het oplossingsgerichte uitgangspunt van de SAVE-werkwijze, dat gezin en netwerk de ruimte krijgen zelf hun oplossingen te kiezen voor de problemen, binnen de door de jeugdbescherming vastgestelde voorwaarden. Een bepaalde vorm van behandeling kan theoretisch gezien effectief zijn, maar niet aansluiten bij de betrokkene en heeft dan weinig kans van slagen. Bovendien telt de ervaring die de leden van het gezin hebben met professionele hulpverleners een rol. Sommige gezinnen hebben over een periode van vele jaren meer dan twintig programma’s en instanties gehad. Het komt voor, dat de leden van het gezin de ervaring hebben, dat al die hulpverleners per saldo een extra belasting betekenen en geen oplossingen bieden waar het gezin mee verder komt. Op een bepaald moment zeggen deze leden van het gezin: ‘genoeg professionals gehad. We doen het niet meer.’ Dat zegt uiteraard iets over het gezin, maar daarmee wordt het inzetten van weer nieuwe programma’s niet effectiever voor de opgroeien opvoedsituatie van de jeugdige. De SAVE-professional staat voor de vraag of een opgroeien opvoedsituatie zodanig is, dat de jeugdige ernstig wordt bedreigd. Voor zover dat het geval is, stelt de SAVE-professional voorwaarden op waaraan de opgroeien opvoedsituatie moet gaan voldoen. In de SAVE-werkwijze richt de SAVE-professional zich daarbij in de eerste plaats op veranderingen in de dagelijkse leefen opgroeien opvoedsituatie van de jeugdige. Die wordt gemaakt door alle mensen rond de jeugdige en pas in de tweede plaats door behandeling van de jeugdige of de opvoeders. De bijdrage van de professionele hulpverlening blijft daarmee belangrijk. Gerichte behandeling van een ouder, de jeugdige of het gezin kan een onderdeel zijn van het plan om de opgroeien opvoedsituatie te verbeteren. Wanneer de leden van het gezin zelf hulp en behandeling willen, is dat een positief signaal. Ook de familie kan voorstellen doen voor professionele hulpverlening. In het kader van de jeugdreclassering kan behandeling van de jeugdige door een professionele instantie als voorwaarde zijn opgelegd. De SAVE-professional heeft dan de taak om erop toe te zien, dat deze behandeling ook daadwerkelijk gevolgd wordt.


139


6.9 6.9.1

Hoe kan de SAVE-professional bij de feiten blijven? FEITENONDERZOEK

Het verzamelen van feiten hoort tot de taak van de SAVE-professional. De SAVE-professional houdt zich niet bezig met strafrechtelijk bewijs. In de praktijk wordt daarom wel gezegd door SAVE-professionals: “wij doen niet aan waarheidsvinding”. Strikt genomen is waarheidsvinding niet beperkt tot het strafrecht, maar het woord wordt wel vaak met het strafrecht in verband gebracht. Er zijn veel redenen, waarom de SAVE-professional geen strafrechtelijk bewijs zoekt. Het is niet de taak van de SAVE-professional, en de SAVE-professional is er niet voor toegerust wat betreft bevoegdheden, onderzoeksmethoden en onderzoeksmiddelen. De SAVE-professional is niet gericht op ‘schuld’ van een individu, maar op het borgen van een gezonde en veilige opgroeien opvoedsituatie. Het opbouwen van een constructieve werkrelatie met alle betrokkenen verhoudt zich niet goed met rechercheren. Strafrechtelijk bewijs wordt door de SAVE-professional derhalve terecht overgelaten aan politie en justitie. Hierbij moet worden opgemerkt, dat een strafrechtelijke procedure wel degelijk in het belang van een jeugdige of van een volwassen slachtoffer van huiselijk geweld kan zijn. De SAVE-professional werkt dan samen met politie en justitie, zonder zelf politieagent of rechercheur te worden. Er zijn talloze definities van het begrip feit. Bijvoorbeeld: “Een feit is een gebeurtenis of omstandigheid waarvan de werkelijkheid vaststaat, ofwel 26

zintuiglijk kan worden waargenomen of instrumenteel gemeten” . De bovenstaande definitie van een ‘feit’ levert een praktische leidraad voor de SAVE-professional. De SAVE-professional onderzoekt welke gebeurtenissen en omstandigheden als vaststaand kunnen worden gezien – omdat het evident is, omdat alle betrokkenen het erover eens zijn -, welke door iedereen kunnen worden waargenomen of instrumenteel kunnen worden aangetoond. Deze feiten vormen het uitgangspunt voor de gesprekken. Bij het vaststellen van feiten gelden de volgende richtlijnen: •

Blijf zo dicht mogelijk bij je eigen waarneming, dat is sterker dan ‘horen zeggen’

•

Herhaalde waarneming is sterker dan eenmalige waarneming

•

Waarneming door verschillende mensen is sterker dan waarneming door één persoon

•

Recente waarnemingen zijn sterker dan die van lang geleden

•

Hoe concreter, hoe beter

•

Hoe zichtbaarder, hoe beter

•

Een definitieve strafrechtelijke veroordeling telt als bewijs en kan dus gebruikt worden als feit

•

Een medisch feitenonderzoek telt als bewijs en kan dus gebruikt worden als feit

•

Accepteer, dat niet alles zeker is

26

Wikipedia, 2 januari 2014.


140


De SAVE-professional kan deze richtlijnen gebruiken om de eigen positie te bepalen. Als uit een medisch onderzoek blijkt, dat de verwondingen van de baby niet veroorzaakt kunnen zijn door de verklaring die de ouders ervoor geven, gaat de SAVE-professional uit van de medische verklaring. Zegt een jeugdige, dat hij ten onrechte is veroordeeld en ten onrechte verplicht wordt tot contact met de jeugdreclassering, dan blijft de medewerker de veroordeling zien als een feit. Als de ouder zegt, dat hij of zij is veroordeeld door de strafrechter door een gerechtelijke dwaling, blijft het vonnis voor de SAVE-professional staan. •

“U zegt dat u onschuldig bent. Dat is altijd mogelijk, maar ik moet werken op basis van de uitspraak van de rechter. Ik blijf dus verontrust over de veiligheid van uw kind.”

6.9.2

FOCUS OP DE JEUGDIGE EN OP STOPPEN VAN GEWELD

Uit de oneindige hoeveelheid mogelijke feiten en omstandigheden over het leven in een gezin selecteert de SAVE-professional datgene wat relevant is. Dat is de informatie over de opgroeien opvoedsituatie van de jeugdige en over het risico op geweld en andere ernstige bedreigende situaties in de toekomst. Gebeurtenissen en omstandigheden uit het verleden en omstandigheden in het hier en nu vormen de grond voor zorgen ten aanzien van de toekomst en daarmee voor eventueel ingrijpen in de gezinssituatie. Beschermen gaat per definitie over de toekomst. De SAVE-professional moet zich bij ieder mogelijk feit de vragen stellen: •

“Wat betekent dit voor de ontwikkeling en de veiligheid van de jeugdige?”

•

“Wat betekent dit voor het risico op geweld in de toekomst?”

Een praktische manier om dicht bij het belang van de jeugdige te blijven, is het formuleren van krachten en zorgen met zinnen die letterlijk beginnen met de naam van de jeugdige. Dat dwingt tot nadenken over de relevantie van de informatie. 6.9.3

BEWERINGEN EN VERMOEDENS

De hierboven genoemde richtlijnen geven ook de beperking aan van wat de SAVE-professional kan weten over de feiten. Over veel zaken blijft onzekerheid bestaan. Er blijven verschillende opvattingen. Ouders ontkennen mishandeling en er is geen medisch en geen strafrechtelijk bewijs. Er zijn tegenstrijdige verklaringen. De strijd gaat over gebeurtenissen die de SAVE-professional niet zelf heeft waargenomen. De SAVE-professional zoekt naar informatie die een bepaalde bewering ondersteunt of ontkracht. De SAVE-professional vraagt de betrokkenen zelf na te denken over hoe een bepaalde bewering zou kunnen worden onderbouwd. •

“U zegt, dat u zeker weet, dat uw ex-man vaak dronken is, ook als uw dochter bij hem is. Ik heb met uw ex-man en met uw dochter gesproken. Ik ben twee maal onaangekondigd op bezoek gegaan bij uw ex-man. Tot nu toe heb ik niets gevonden dat wijst op drankmisbruik. Wilt u nadenken over hoe anderen dan uzelf kunnen zien of uw man drinkt dan wel nuchter is als uw dochter bij hem verblijft?”


141


De SAVE-professional roept de hulp in van bevoegde instanties en van specialisten, als er een gerede kans is dat daarmee essentiële feiten kunnen worden vastgesteld. Dat kan zijn het inschakelen van politie en justitie om na te gaan of een bewering, dat er strafbare feiten zijn gepleegd strafrechtelijk kan worden aangetoond. Het kan ook zijn het inschakelen van medische, psychologische of pedagogische expertise om te onderzoeken of een jeugdige schade heeft opgelopen, lichamelijk en wat betreft algehele ontwikkeling. Ondanks alle onderzoeksmogelijkheden, kunnen veel beweringen en vermoedens niet worden vastgesteld. De SAVE-professional maakt een onderscheid tussen feiten en beweringen die niet kunnen worden vastgesteld. Dit onderscheid helpt de SAVE-professional om een duidelijke positie in te nemen. 6.9.4

DENKFOUTEN

Iedereen maakt denkfouten (Weusten, 2013; Kahnemann, 2011). Naarmate er meer onzekerheid is over wat er in een gezin gebeurt of gebeurd is en naarmate er meer verschillende en onderling tegenstrijdige verhalen zijn, neemt het risico toe, dat de professional zelf conclusies trekt, bepaalde informatie voor waar gaat aannemen en andere informatie als onwaar gaat beschouwen. De SAVE-professional probeert denkfouten zoveel mogelijk te vermijden, maar dat is niet voldoende. Het is nodig om je voortdurend af te vragen welke denkfouten je misschien toch nog maakt. •

Gekleurde informatie (framing)

Iedereen die een boodschap wil overbrengen maakt een verhaal dat zo goed mogelijk past bij de boodschap. Ook een ‘eerlijk’ verhaal is gekleurd. De kleur van het verhaal ontstaat door de selectie van wat wel en wat niet verteld wordt, door nadruk te leggen op bepaalde onderdelen van het verhaal en door de verklaringen voor gebeurtenissen. Bij voorbeeld: de vader kadert zijn volhardende pogingen om een contactregeling met zijn kind te krijgen geheel als logisch gevolg van een vader die zijn kind mist en een jeugdige die zijn vader mist. De moeder kadert de pogingen van de vader echter als een teken, dat hij haar leven probeert te dwarsbomen. Interesse voor de jeugdige toonde hij tijdens het huwelijk nauwelijks, zegt ze. Door dergelijke verschillen in het kader leidt het verhaal van de ene ouder soms tot een totaal ander beeld dan het verhaal van de andere ouder, ook als geen van beiden ‘liegt’. De SAVEprofessional die zich van dit mechanisme bewust is wil eerst alle perspectieven kennen en gaat pas daarna wegen. De leden van het gezin, melders en andere betrokken kaderen de informatie en de SAVEprofessional is daarop geen uitzondering. Professionals die weten, dat een gezin eerder gemeld is wegens ‘huiselijk geweld’ plaatsen nieuwe informatie over dat gezin vaker in het kader van ‘huiselijk geweld’ dan professionals die niet op de hoogte zijn van de oude melding. Als de eerste indruk van de SAVE-professional is, dat deze ouders zich niet altijd aan gemaakte afspraken houden, dan loopt de SAVE-professional het risico meer dan gemiddeld te gaan letten op gebeurtenissen die dat beeld ondersteunen.


142


•

Reduceren van onzekerheid

Bij een verdenking op een ernstige vorm van kindermishandeling - bij voorbeeld lichamelijk geweld tegen een baby, of verkrachting van een jeugdige – is het nauwelijks te verdragen, dat we de waarheid niet kunnen vaststellen. In een dergelijke situatie kan ons brein meer ‘bewijs’ gaan zien voor één van de twee mogelijke posities, zodat we op een goed moment volstrekt overtuigd raken en zeker gaan weten: ‘deze vader is onschuldig’ of het tegenovergestelde: ‘deze vader heeft zijn baby lichamelijk mishandeld’. De SAVE-werkwijze houdt in, dat de SAVE-professional zich bewust is van dit mechanisme en dat zij anderen uitnodigt om de tegenovergestelde positie te verdedigen. Als hulpmiddel kan een vorm van ‘tegenspraak’ worden georganiseerd in het team, bij voorbeeld door wisselende teamleden de rol van ‘advocaat van de duivel’ te laten spelen. Een professionele werkwijze in de jeugdbescherming omvat een reeks van structurele maatregelen om het risico op denkfouten te verminderen: •

Iedere SAVE-professional oefent voortdurend in het denken: ‘ik kan het mis hebben. Zijn er andere interpretaties mogelijk van wat we nu weten?’

•

Kernbeslissingen neemt de SAVE-professional niet alleen, maar in overleg met de gedragswetenschapper (en de teammanager)

•

De SAVE-professional krijgt op maat ondersteuning van specialisten, zoals vertrouwensartsen, juristen, etc.

•

Iedere SAVE-professional neemt deel aan intervisie in team- en in multidisciplinair verband

•

Er is structureel reflectie op de praktijk georganiseerd, bij voorbeeld door middel van methodische leerbijeenkomsten.

6.9.5

GEEN INTERPRETATIES

De SAVE-professional kan in de praktijk in de verleiding komen om verder te gaan dan de ‘kale’ feiten door er zelf interpretaties en conclusies aan te verbinden of door mee te gaan met interpretaties en conclusies van anderen. Een meisje van 14 jaar vertelt tegen een leerkracht op school, dat zij thuis door de vriend van haar moeder is verkracht. De school belt hierop Veilig Thuis. Later op de dag spreekt de SAVE-professional met het meisje, waarbij het meisje opnieuw vertelt, dat zij thuis door de vriend van moeder is verkracht. Op dat moment is het feit, waarmee de SAVE-professional werkt: “het meisje heeft vandaag op school tegen een leerkracht en later tegen de SAVE-professional verteld, dat zij thuis door de vriend van moeder is verkracht”. Punt. Iedere duiding of conclusie die de SAVE-professional hieraan toevoegt, verzwakt de positie van de SAVE-professional, omdat het niet op feiten is gebaseerd. Bij voorbeeld de uitspraak: ‘er is sprake van seksueel misbruik’. Dit wekt de suggestie, dat hetgeen het meisje vertelt werkelijk is gebeurd, in een stadium dat de SAVE-professional hierover nog geen conclusie kan trekken. Bovendien is ‘seksueel misbruik’ vager dan wat het meisje zegt. Ook wanneer de SAVEprofessional opschrijft: ‘melding vanwege een vermoeden van seksueel misbruik’ is dit vager dan wat het meisje zegt en dus verder weg van de feiten dan nodig is.

Soms gebruikt de SAVE-professional een vage omschrijving uit vrees voor een klacht of kritiek. Bij voorbeeld:


143


Een SAVE-professional schreef in een rapport: “in het gezin is sprake van seksueel misbruik”. Haar gedragswetenschapper vroeg: “wat bedoel je daar mee?” SAVE-professional: “de moeder beschuldigt de vader ervan, dat hij hun dochter onzedelijk betast”. Gedragswetenschapper: “wat bedoelt zij met ‘onzedelijk betasten’?” SAVE-professional: “dat weet ik niet; dit is alles wat ze heeft gezegd. Ik heb het meer algemeen omschreven, omdat ik weet, dat er al snel een klacht tegen mij of tegen onze instelling wordt ingediend als ik iets te stellig opschrijf”.

De angst voor een klacht is begrijpelijk, maar is geen goede reden om van een feitelijke omschrijving te verschuiven naar meer algemene bewoordingen. In tegendeel: door zo dicht mogelijk te blijven bij wat er letterlijk gezegd is, of wat de SAVE-professional zelf heeft waargenomen, daalt de kans op een klacht. Herhaalde waarneming is noodzakelijk bij minder duidelijke zorgen, bij voorbeeld verwaarlozing. Als het één keer een rommel in huis is, of als de jeugdigen (te) jong één keer allen gelaten worden, zegt dat nog weinig. Als op verschillende tijdstippen dezelfde zorgen worden gezien door de SAVE-professional, wordt de situatie daardoor duidelijker en beter onderbouwd. Het beste kan de SAVE-professional dan de verschillende waarnemingen met datum en tijd onder elkaar opschrijven. Dat is concreter en dus sterker dan schrijven: ‘bij herhaling heb ik geconstateerd, dat…’. In sommige gevallen is er een definitieve veroordeling van een betrokkene door de strafrechter. Dit betekent, dat de strafrechter bewezen heeft verklaard, dat de betrokkene een bepaald feit heeft gepleegd en verantwoordelijk is voor dat feit. Als er een dergelijke uitspraak is, neemt de SAVEprofessional dit voor waar aan. Ook als de betrokkene zegt, dat er sprake is van een gerechtelijke dwaling. Weliswaar is een strafrechtelijke veroordeling geen wiskundig bewijs – gerechtelijke dwalingen komen daadwerkelijk voor – maar de kracht van strafrechtelijk bewijs is zo sterk, dat de SAVE-professional dit als feit mag aannemen. Dit geldt ook voor een duidelijke medische verklaring, tenzij die door andere even sterke medische verklaringen weer wordt tegengesproken. 6.9.6

GEBRUIK DUIDELIJKE TAAL

De taal van de SAVE-professional moet voor alle betrokkenen duidelijk zijn. De uitdaging is het maken van plannen, verslagen en rapporten die zowel voor de leden van het gezin en de mensen in het netwerk als voor de ketenpartners – bij voorbeeld de rechter – goed begrijpelijk zijn. In deze paragraaf worden enkele richtlijnen gegeven:

•

•

Verduidelijken is beter dan verbloemen

•

Vermeld altijd de bron van de informatie

•

Gebruik geen signaalwoorden

•

Vermijd vage taal

•

Wees terughoudend met vaktermen en diagnoses

Verduidelijken is beter dan verbloemen

De SAVE-professional kan in de verleiding komen om uitspraken te ‘verzachten’ en een slag om de arm te houden. Weinig is zeker en over een harde uitspraak kan later weer strijd ontstaan.


144


Toch is het ‘inkleden’ of verbloemen van een boodschap in het algemeen geen effectieve strategie. Ofwel de boodschap is zo goed verborgen, dat het zijn effect mist, ofwel de boodschap werkt door op een voor de leden van het gezin ongrijpbare manier en dat roept meer strijd op dan nodig is. Als je de neiging hebt om een uitspraak te verzachten of onduidelijk te maken, denk dan nog een keer na over de vraag wat je precies wilt zeggen. Waarschijnlijk is het probleem niet ‘hoe schrijf ik het op’?, maar: ‘wat is precies het feit en wat is mijn conclusie of interpretatie?’ •

Vermeld altijd de bron van de informatie

Op het eerste gezicht is het onderstaande zinnetje duidelijk: •

“Het gaat niet goed met de jeugdige”.

Er ontbreekt echter iets, te weten de bron. Daarom is het beter om te schrijven: •

“Ik denk, dat het niet goed gaat met de jeugdige

•

“De school is van mening, dat het niet goed gaat met de jeugdige”

In het geval de bron weer verwijst naar een andere bron, is het verhelderend om ook dat te vermelden. De medewerker SAVE heeft opgeschreven: “Vader kampt met psychiatrische problematiek”. Begeleider: “Hoe weten we dat?” Medewerker SAVE: “Dat staat in het Raadsrapport” Begeleider: “Hoe wist de Raad het?” Medewerker SAVE: “De Raad citeert een onderzoek van een GGZ instelling.” Begeleider: “Hoe lang geleden is dat onderzoek uitgevoerd?” Medewerker SAVE (na enig zoeken): “Dat is nu 4 jaar geleden”.

De informatie over de bron geeft in dit voorbeeld een andere lading aan de zin “vader kampt met psychiatrische problematiek”. Deze vader ontkende, dat hij een psychiatrisch ziektebeeld had. De medewerker SAVE was ongerust over de veiligheid van de jeugdige als deze vader alleen met de jeugdige was. Bij verder vragen bleek, dat de ongerustheid van de medewerker SAVE werd gevoed door recente waarnemingen van de medewerker SAVE zelf. Bij elkaar genomen maakten die waarnemingen, dat de medewerker SAVE de oude informatie nog altijd relevant achtte. Na het gesprek met de begeleider besloot de medewerker SAVE dit met de vader te bespreken en hem te vragen stappen te ondernemen om deze ongerustheid weg te nemen. •

Gebruik geen signaalwoorden

Vergelijk de twee zinnetjes: •

“Het gaat eigenlijk niet goed met de jeugdige”.

•

“Het gaat niet goed met de jeugdige”.

De toevoeging van het woord ‘eigenlijk’ verzwakt de uitspraak. ‘Eigenlijk’ is een signaalwoord. Het voegt geen informatie toe aan de inhoud van de uitspraak. Het zegt iets over de schrijver; de schrijver is kennelijk niet helemaal zeker over de bewering. Door het toevoegen van een signaalwoord houdt de schrijver een slag om de arm. Wat de achtergrond daarvan is, blijkt niet uit de bewering.


145


De vuistregel is, dat signaalwoorden beter kunnen worden geschrapt. Als de SAVE-professional een signaalwoord wil opschrijven, of bij nalezing ontdekt, dat ze ongemerkt signaalwoorden heeft opgeschreven, dan is het beter dat de SAVE-professional nadenkt over de vraag wat zij hier precies wil zeggen. Welke achterliggende zorg is er? Wat maakt, dat het moeilijk is om dit als een feit te beschrijven? •

Vermijd vage taal •

“Moeder geeft aan, dat ze soms moeite heeft met het opvoeden van haar dochters.”

•

“Er is sprake van psychiatrische problematiek bij moeder”.

•

“Moeder is bekend met depressie.”

Wat is de functie van de uitdrukking “moeder geeft aan”? Als moeder dit gezegd heeft, is het sterker om te schrijven: “moeder zegt”. De signaalfunctie van ‘geeft aan’ is: de schrijver legt de verantwoordelijkheid voor de uitspraak bij moeder, maar als moeder later ontkent dat ze dit gezegd heeft, kan de SAVE-professional zich terugtrekken op de stelling: ‘je hebt het misschien niet letterlijk zo gezegd, maar je hebt in het gesprek wel aangegeven…” De uitdrukking ‘geeft aan’ in plaats van ‘zegt’ maakt de uitspraak vaag. De term ‘er is sprake van’ verduistert de bron van de bewering, dat moeder een psychiatrische problematiek heeft. Beter is het te schrijven: “Dokter Y zegt, dat …” Of: “In het rapport van instelling Z van datum xx staat, dat moeder kampt met.”. Bedenk, dat er altijd een bron is. Als het een conclusie is van de SAVE-professional zelf, dan is het beter om op te schrijven wat de moeder doet in het contact, zonder daaraan een kwalificatie te verbinden. De uitdrukking “is bekend met” in combinatie met een ziekte wordt in de medische wereld wel gebruikt, maar onduidelijk is of de vrouw daadwerkelijk lijdt aan een depressie, er in het verleden aan geleden heeft en als dat het geval is, wie dit heeft vastgesteld. Woorden als ‘wel wat’, ‘een beetje’, ‘soms’ en ‘nu en dan’ hebben dezelfde werking: ze maken de bewering vaag en geven het signaal, dat de schrijver het niet precies weet. Het effect van deze taal is, dat er een vage, brede zorg ontstaat waarvan niet scherp is wie zich zorgen maakt en op welke waarneembare gebeurtenissen of omstandigheden de zorgen zijn gebaseerd. Scherpte in het woordgebruik dwingt de SAVE-professional tot nadenken over de vraag door welke oorzaak het moeilijk is om duidelijke taal te gebruiken. De informatie die de SAVE-professional krijgt is voor een belangrijk deel onzeker, onvolledig en eenzijdig. Als reactie daarop is het verleidelijk om woorden toe te voegen zoals eigenlijk, in beginsel of in principe en om anderszins voorbehouden te maken. •

“Na de zomervakantie lijkt het wat rustiger geworden”.

•

“De jeugdigen zijn niet echt vies, maar zien er ook niet echt heel verzorgd uit”.

•

“De huisarts kan zich voorstellen, dat mevrouw X af en toe onmachtig is in de opgroeien opvoedsituatie van de jeugdigen.”


146


De persoon die deze zinnen schreef, was kennelijk onzeker over de beweringen. In de eerste zin geeft het werkwoord ‘lijken’ het signaal: er zijn aanwijzingen dat het rustiger geworden is, maar de schrijver weet het niet zeker. Gebruik ‘lijken’ dan ook alleen als het over dode mensen gaat. In de tweede zin vermijdt de schrijver een uitspraak door twee extremen te noemen en die beide te ontkennen. Het is niet goed en het is niet slecht. De woorden ‘echt’ en ‘heel’ verzwakken de uitspraak nog verder. Immers, iemand die er ‘niet echt heel verzorgd’ uitziet, kan die er nog wel ‘verzorgd’ uitzien? De derde zin wekt de suggestie, dat de huisarts van mening is, dat moeder onmachtig is om deze jeugdigen op te voeden. Maar de huisarts heeft dat niet zo duidelijk gezegd, of de SAVEprofessional heeft een andere reden om het in zwakkere vorm op te schrijven. De uitspraak is zodanig verzwakt, dat er letterlijk genomen iets staat dat voor iedere opvoeder geldt. Iedereen ‘kan zich voorstellen’, dat een ouder ‘af en toe’ onmachtig is in de opgroeien opvoedsituatie van de jeugdigen. Het is dus letterlijk genomen een loze zin. Maar door de zin op te nemen, suggereert de schrijver, dat de huisarts van mening is, dat moeder geen goede opvoeder is, zonder dat dit concreet gemaakt wordt. •

Wees terughoudend met vaktermen en diagnoses

medewerkers gebruiken regelmatig diagnoses en vaktermen, zoals: •

Moeder heeft borderline problematiek

•

Er is sprake van huiselijk geweld

•

Er speelt kindermishandeling

•

Beide jeugdigen kampen met loyaliteit

•

Er is ernstige hechtingsproblematiek

Dergelijke termen gebruikt de SAVE-professional alleen in zeer specifieke situaties. Daarvoor zijn verschillende redenen. Ten eerste is de SAVE-professional geen diagnosticus. Het is niet de taak van de SAVEprofessional om ‘hechtingsproblematiek’ vast te stellen of een psychiatrische diagnose te stellen. Ten tweede zijn dit ‘containerbegrippen’. Kindermishandeling en huiselijk geweld zijn geleidelijk aan zo ver verbreed, dat er altijd meer concrete omschrijvingen nodig zijn om te bepalen wat er aan de hand is en om beslissingen te kunnen nemen. Ten derde is van sommige veelgebruikte begrippen niet duidelijk waar ze precies naar verwijzen. Het begrip ‘loyaliteit’ klinkt als een vakterm, maar is in de wetenschappelijke literatuur omstreden. De woorden ‘hechting’ en ‘hechtingsproblematiek’ worden in verschillende betekenissen gebruikt. ‘Hechtingsstoornis’ is een officiële diagnose, die uitsluitend gebruikt mag worden als een gekwalificeerde diagnosticus dit heeft vastgesteld. De SAVE-professional is gericht op feiten en is terughoudend met het vertalen van die feiten in een algemeen psychologisch begrip. Voordat een psychologische vakterm wordt gebruikt, vraagt de SAVE-professional zich af: op welke waarnemingen en van wie is deze conclusie gebaseerd? Welke feitelijke informatie over de details gaat er verloren door de vakterm te gebruiken in plaats van de beschrijving van wat er is gebeurd? Wat is de winst van het gebruiken van de term, zowel in de werkrelatie met de leden van het gezin als voor het bepalen van de volgende stap in de casus?


147


Tenslotte een voorbeeld waarin “er is in het gezin sprake van huiselijk geweld” opnieuw is geformuleerd als volgt: “De vader en de moeder hebben gemiddeld één keer per week ruzie, waarbij ze tegen elkaar schreeuwen en waarbij ze elkaar slaan. Daarbij verwondt de vader soms de moeder. De zoon van 15 jaar is er soms bij en dan springt hij er tussen. Zorgpunten: o

M. (de zoon) kan gewond raken tijdens een ruzie tussen zijn vader en zijn moeder

o

M. kan zijn vader verwonden tijdens een ruzie.

6.10 Werken met schaalvragen 6.10.1 DE SCHAALVRAAG IN DE OPLOSSINGSGERICHTE THERAPIE De schaalvraag is een populair hulpmiddel uit de oplossingsgerichte therapie. De vraag met welk cijfer van 0 tot 10 iemand een bestaande situatie waardeert, helpt het gesprek over hoeveel verbetering er mogelijk is en over wat er nodig is om tot een voldoende te komen. De schaalvraag geeft een persoonlijk, subjectief cijfer op een bepaald moment. Het is geen rapportcijfer, omdat het niet gebaseerd is op een vaste normering en omdat het ook niet vaststaat. De functie van de schaalvraag in oplossingsgerichte therapie is: de cliënt helpen om verbetering te gaan ervaren. Het gaat om het cijfer, dat de cliënt geeft; de therapeut geeft zelf geen cijfer, hij stelt zich oordeel vrij op. Het maakt niet uit welk cijfer de cliënt in eerste instantie geeft. Als de cliënt een 1 geeft, kan de therapeut nog de vraag stellen wat maakt, dat het geen 0 is. Bij een zeer laag cijfer zal de therapeut dit vanzelfsprekend inleiden, bijvoorbeeld met: •

“Dat is een laag cijfer. Het is duidelijk, dat u vindt, dat het niet goed gaat. Toch is er tenminste nog iets, hoe klein ook, dat wel goed gaat. U geeft het geen 0. Kunt u zeggen wat er ondanks alles nog goed gaat?”

Een andere mogelijkheid is, dat de therapeut vraagt: “zijn er tijden geweest, waarin u een hoger cijfer gaf voor uw situatie?” En: “wat was het hoogste cijfer, dat u ooit heeft gegeven voor uw situatie?” De vervolgvraag hierbij is: “wat was er toen anders dan nu?” Of, bij een cliënt die het niet meer ziet zitten en bijvoorbeeld een 3 scoort: “zijn er tijden geweest dat u op een nog groter dieptepunt beland was, dat misschien wel een 1 of een 2 zou hebben gegeven?” Nadat de cliënt die situatie beschreven heeft vraagt de therapeut naar eerder succes: “hoe is het u gelukt om van die 1 naar een 3 te komen?”. Het belangrijkste element van de schaalvraag is het zoeken naar mogelijkheden waarmee de cliënt tot een hoger cijfer kan komen: •

“U geeft de relatie met uw zoon op dit moment een 4. Wat zou er moeten veranderen om de 4 te veranderen in een 5? Of eerst in een 4,5?”

De therapeut in oplossingsgericht werken accepteert per definitie de waardering die de cliënt geeft en neemt die waardering als uitgangspunt om van daaruit te gaan onderzoeken hoe de cliënt tot verbetering kan komen. 6.10.2 DE SCHAALVRAAG IN DE SAVE-WERKWIJZE


148


De schaalvraag kan op de oorspronkelijke manier gebruikt worden in de SAVE-werkwijze als hulpmiddel om te komen tot verandering. De SAVE-professional gebruikt de schaalvraag dan in gesprekken met de leden van het gezin zonder zelf een cijfer te geven en zonder dat de cijfers een rol spelen bij de weging en de kernbeslissingen. De schaalvraag kan gebruikt worden om veranderingen die reeds bereikt zijn uit te vergroten en de nog gewenste veranderingen in het gezin concreet te maken. SAVE-professional: “OK, je geeft de situatie nu een 6-. De vorige keer was het een 5. Wat is er gebeurd waardoor de situatie is verbeterd? Hoe heb je dat voor elkaar gekregen?” Moeder: “Ja, ik weet het niet, eh, er is gewoon ietsje minder ruzie, maar het is nog steeds niet goed, hoor, ik zeg een 6 min, hè, het is echt nog wel met die min.” SAVE-professional: “Er is iets minder ruzie. Noem één ding, hoe klein dan ook, wat jij gedaan hebt wat daaraan misschien heeft bijgedragen.” Moeder: “Nou niet zo veel. Ja, ik probeer wel hem meer met rust te laten, omdat ze zeggen: je zit te veel bovenop hem, maar ik moet wel, want als je hem zijn gang laat gaan, loopt het vaak toch helemaal uit de hand, zoals gisteren, toen moest ik toch wel weer.” SAVE-professional: “OK, wacht even, je gaat zo snel. Je laat hem meer met rust.” Moeder: “…probeer ik, hè, ik probeer het.” SAVE-professional: “Goed, heel goed, dat je het probeert. En soms lukt het. En dat helpt. Dan is er iets minder ruzie. Ik begrijp, dat het niet gemakkelijk is om te weten wanneer je je kind even zijn gang kan laten gaan en wanneer je echt moet optreden. Maar, eh, hoe doe jij dat, je kind dan met rust laten? Ik wil het graag heel precies begrijpen.” Moeder: “…nou, tja, bijvoorbeeld toen hij zijn tanden niet wilde poetsen. Toen heb ik hem maar even gelaten en toen deed hij het even later toch.” SAVE-professional: “Ah, ik begrijp het. Wat goed dat je even hebt afgewacht. Wat zou je voorheen hebben gedaan in zo’n situatie?” Moeder: “Nou, dan had ik hem op schoot in de houdgreep genomen en dat was het brullen en krijsen geworden!” SAVE-professional: “Prachtig, dat heb je jullie beiden bespaard en je doel heb je bereikt, namelijk dat hij zijn tanden heeft gepoetst!”

De schaalvraag kan tevens gebruikt worden om iemand te helpen na te denken over het perspectief van een andere betrokkene. SAVE-professional: “OK, je geeft de situatie met je zoon op dit moment een 6-. Wat zou je zoon zeggen als je aan hem zou vragen welk cijfer hij op dit moment geeft?” Moeder: “Weet ik veel! Vraag het hem zelf.” SAVE-professional: “Ja, ik vraag het ook aan hem zelf. Jij kunt het ook aan hem vragen. Maar ik ben ook benieuwd wat jij denkt. Natuurlijk weet je niet zeker welk cijfer hij zou geven, maar als je erover nadenkt, welk cijfer voorspel je?” Moeder: “Al sla je me dood, ik heb geen idee. Wel hoger dan eerst, natuurlijk, wat wil je, hij heeft minder last van z’n moeder op z’n nek, ja.”


149


SAVE-professional: “Hoger dan eerst. Ja. Je laat meer ruimte voor je zoon en er is iets minder ruzie. Jouw cijfer is gestegen van een 5 naar een 6- en als je je verplaatst in je zoon, denk je dat het ook voor hem verbeterd is. Goed gedaan.”

Op dezelfde manier kan de schaalvraag dienen om te weten waar vanaf dit moment aan gewerkt moet worden. SAVE-professional: “Een 6- is beter dan een 5. Wat moet er veranderen om de situatie voor jou een 7 te laten worden?” Moeder: “Jij bent gek. Een zeven. Ken je mijn zoon? Elke keer gaat het weer mis. Ik ben altijd op het ergste voorbereid, zoals…” SAVE-professional: “Nou, dan een zes, zonder de min.” Moeder: “Dat is al heel wat.” SAVE-professional: “Wat zou er moeten veranderen om de situatie voor jou een zes te laten worden zonder min?” Moeder: “Sh*t, je blijft aan de gang. Weet ik veel.” SAVE-professional: “Je weet meer dan je denkt.” Stilte Moeder: “Als hij geen gekke dingen meer doet.”

In het vervolg van het gesprek werkt de SAVE-professional met moeder samen uit over welke ‘gekke dingen’ zij zich het meest zorgen maakt en wat de eerste kleine stap is die zij zelf kan zetten om te bevorderen, dat dit gedrag van haar zoon minder voorkomt en waarbij de ruzies nog verder afnemen of in ieder geval niet opnieuw toenemen. Schaalvragen stellen is een kunst die regelmatige oefening vraagt van de SAVE-professional. Uit de opmerking van moeder in bovenstaand voorbeeld (“jezus, je blijft aan de gang”), blijkt al dat schaalvragen onnatuurlijk in het gesprek kunnen aanvoelen, waardoor de vragensteller een zekere vasthoudendheid aan de dag moet leggen om de vraagtechniek ten volle te benutten. Een inleiding in de vorm van “ik ga u vaker een wat typische vraag stellen, namelijk om een cijfer te geven op een schaal van 0 tot 10. Dat kan in het begin misschien wat vreemd overkomen, maar gaandeweg merkt u wat het oplevert. Is dat goed?”. Als mensen veel weerstand hebben tegen het geven van een cijfer, is het nuttig om wat bredere uitleg te geven. Bijvoorbeeld dat het slechts momentopnames zijn, dat het verbetering inzichtelijk kan maken en dat u de ander nooit op een cijfer zult vastpinnen en het geen rapportcijfer is. Een bekende valkuil voor de vragensteller is om genoegen te nemen met een algemene duiding in plaats van met een cijfer (“dan geef ik niet zo hoog, nee”). Het aangeven van een klein stapje in de goede richting wordt dan minder concreet en de vraagtechniek boet dan in aan effectiviteit. 6.10.3 DE SCHAALVRAAG EN DE WEGING Turnell & Edwards (1999) introduceren de schaalvraag in de jeugdbescherming als middel om de oordeelsvorming – of weging – expliciet te maken. De SAVE-professional vraagt de leden van het


150


gezin welk cijfer zij geven voor de veiligheid van de jeugdige bij hen thuis op dit moment. Vervolgens geeft de SAVE-professional zelf ook een cijfer. Als de ouder bij voorbeeld een 8 geeft en de SAVE-professional een 4, dan richt de SAVE-professional het gesprek op het uitwerken van deze verschillen. Bijvoorbeeld: •

“Wat maakt, dat u een 8 geeft? Dan zal ik vertellen, wat maakt, dat ik een 4 geef. Misschien dat we het eens kunnen worden over wat er kan veranderen om dichter bij elkaar te komen.”

Dit gebruik van de schaalvraag als hulpmiddel bij de weging – naast het oorspronkelijke gebruik van de schaalvraag als middel om de cliënt te helpen – past in de visie van de SAVE-werkwijze, echter wel met een belangrijke kanttekening. Het past bij een robuuste opstelling (‘positioneren’) van de SAVE-professional en het past bij de duidelijkheid over waar de SAVE-professional zelf staat. Het kan het gesprek van de SAVE-professional met de leden van het gezin aanscherpen, waardoor de kans op positieve verandering toeneemt. De kanttekening is, dat de schaalvraag ten onrechte kan gaan werken als vervanging voor de grond voor de bemoeienis of voor kernbeslissingen. Enigszins overdreven gesteld: “een uithuisplaatsing is noodzakelijk, omdat het team de veiligheid thuis waardeert met een 3.” Dergelijk gebruik van de schaalvraag past niet bij de SAVE-werkwijze. De grond voor een kernbeslissing moet geformuleerd zijn in duidelijke, concrete bewoordingen en moet gebaseerd zijn op feiten en omstandigheden die maken, dat de jeugdige ernstig wordt bedreigd in zijn veiligheid en/of ontwikkeling.

6.11 Oplossingsgericht werken Het oplossingsgericht werken betekent in de kern, dat de SAVE-professional met de ouders f jeugdige afstapt van het “vastzitten in probleemdenken” en hen stappen te zetten in de richting van gewenst oplossingen. Deze werkwijze is zeer goed bruikbaar bij de SAVE-werkwijze, omdat daarbij veiligheid en ontwikkeling als positief te bereiken doelen zijn geformuleerd. Probleemdenken houdt in dat de jeugdige en/of ouders blijven nadenken over hoe “het probleem” zich heeft ontwikkeld en verder zal ontwikkelen. Bij nadenken over het verleden is er ook een focus op het probleem: hoe heeft het probleem tot kunnen groeien tot wat het nu is? Wat waren de oorzaken? Wat hebben wij zelf fout gedaan? Wat hebben anderen fout gedaan? En bij het nadenken over de toekomst denken de jeugdige of ouders vooral over hoe de toestand eruit zal zien als het probleem zich nog verder heeft ontwikkeld. Dat leidt tot een beeld van de ‘gevreesde toekomst’. Bijvoorbeeld: de SAVEprofessional gaat onze kinderen afpakken. Of: moeder gaat dood aan een overdosis.


151


Het goede van probleemdenken is dat de jeugdige en ouders alert worden en dat hun motivatie om iets aan de situatie te veranderen toeneemt. Nadelige kanten zijn in de eerste plaats dat dit denken de negatieve gevoelens versterkt (zelfverwijt, pessimisme, angst en wanhoop). Wanneer deze gevoelens de overhand krijgen wordt het moeilijk om nog aan de slag te gaan om het probleem op te lossen. In de tweede plaats is een nadeel van probleemdenken dat het vaak erg weinig bruikbare ideeën oplevert om het probleem op te lossen. Het is (richting verleden) erg moeilijk om een helder beeld te krijgen van de oorzaken van het probleem. Bovendien betekent het (min of meer) begrijpen hoe het probleem is ontstaan nog niet meteen dat de ouders of jeugdige nu ook weten hoe zij de situatie kunnen verbeteren. Zij hebben immers nog niet bepaald hoe zij willen dat de situatie er uit komt te zien. De SAVE-professional kan in drie stappen de ouders of jeugdige helpen bij het doorbreken van probleemdenken. De werkwijze is vooral in venster 3 en 4 geschikt. •

Stap 1. Definieer wat de ouders of jeugdige willen bereiken Wanneer de SAVE-professional merkt dat de ouders / jeugdige vastzitten in probleemdenken stelt hij de vraag: “Wat wil je in plaats van het probleem?” Door deze vraag te stellen maakt de SAVE-professional een begin met het definiëren van gewenste situatie. Hoe willen zij dat de situatie er uit komt te zien? De SAVE-professional ka hierbij sturen op het veiligheid. Hoe wilt je dat een veilige situatie er uit ziet? De SAVEprofessional probeert de ouders /

jeugdige bij het beantwoorden van deze vraag het doel zoveel mogelijk in termen van concrete positieve resultaten te gieten. •

Stap 2. Analyseer wat er al is bereikt

Wanneer het voor de ouders / jeugdige redelijk begint te worden wat zijn willen bereiken start de SAVE-professional met analyseren van wat er al is bereikt. Hij vraagt de ouders/jeugdige in gedachten eens helemaal terug naar het begin van de gewenste situatie, de situatie waarin nog niets van de gewenste situatie is bereikt. Hij stelt de volgende vraag: “Wat is er al bereikt en hoe?” De SAVE-professional staat hier uitgebreid bij stil. Hij gaat met de ouders / jeugdige na wat er is bereikt en hoe dit mogelijk is geweest. Wat hebben zij gedaan om ervoor te zorgen dat dit bereikt is? Wat heeft vooral goed geholpen? Wat zijn de voordelen van wat al bereikt is? Hoe


152


kunnen zij deze dingen vasthouden en wellicht nog uitbreiden? •

Stap 3. Analyseer eerdere successen / succesjes

Bij stap 2 worden altijd ideeën gevonden om de situatie te verbeteren en het probleem op te lossen. Stap 3 biedt de SAVE-professional nog een extra manier om ideeën op te doen voor oplossingen. De vraag die hij hierbij stelt is: “Wanneer ging het beter?” De SAVE-professional vraagt na wanneer de ouders / jeugdige de gewenste situatie al in enige mate hebben meegemaakt. Wanneer was het probleem minder aanwezig? Hoe kwam dit? Wat deed de ouder of jeugdige, of een ander, dat dit mogelijk maakte? Welke omstandigheden maakten het verder mogelijk? Is het nuttig om hier zo over na te denken? Op welke ideeën brengt het u voor uw huidige situatie?

•

Stap 4: Zet een stapje vooruit

De volgende stap is het zetten van een klein stapje vooruit. De SAVEprofessional grijpt terug op wat op een rijtje is gezet bij stap 2 en stap 3. Welke ideeën levert dit op en welke spreken het meeste aan? De SAVE-professional let vooral op het idee dat aanspreekt en dat het makkelijkst te zetten is. Een kleine stap vooruit werkt vaak heel goed en leidt vaak tot verdere veranderingen

In schema:


153


6.12 Beslissingsfouten voorkomen Tversky en Kahneman (1974) onderzochten hoe mensen in situaties van onzekerheid oordelen en beslissen. Meestal beschikken we over onvoldoende informatie, en kunnen we aan gebeurtenissen slechts een bepaalde graad van waarschijnlijkheid toekennen. In de SAVE-praktijk is dit niet anders. Tversky en Kahneman constateerden dat mensen bij dit soort problemen er toe kunnen neigen niet de regels van de logica en de waarschijnlijkheidsleer toepassen, maar wel vuistregels of strategieën die het hen mogelijk maken op een eenvoudige manier een oplossing te vinden. Deze vuistregels – die ze ‘heuristieken’ noemen – zijn soms efficiënt, maar kunnen de SAVEprofessional ook op een dwaalspoor zetten, doordat we ze niet op de juiste manier of niet bij het juiste soort probleem toepassen. De drie doorgaans onbewust gehanteerde heuristieken die leiden tot bias (vooringenomenheid) bij besluitvorming die door Tversky en Kahnemann zijn geformuleerd, zijn ook bij kernbeslissingen in 27

de SAVE-werkwijze relevant: ankeren en aanpassen, beschikbaarheid en representativiteit . 1. Ankeren en aanpassen. Dit is een algemeen menselijke neiging om teveel te leunen op de eerst aangeboden informatie (het anker) bij het nemen van beslissingen. Tijdens de besluitvorming gebruiken mensen deze eerste informatie om zich een nieuw oordeel te vormen. Zodra er een anker ligt, liggen uitspraken over het aanpassen in de buurt van dat anker, en er is een neiging tot het interpreteren van andere, nieuwe informatie rond dat anker. Hierdoor worden onnodige fouten gemaakt in de voorspelling van de uiteindelijke uitkomst. In de situatie rond de beoordeling van de noodzaak tot verlenging van een OTS kan deze neiging ook een rol spelen. Er is immers een anker: er is sprake van een OTS die op basis van specifieke gronden is uitgesproken. Deze eerste informatie functioneert als anker. Een anker is 27

‘Anchoring and adjustment’, ‘availablility’ en ‘representativeness’.


154


een belangrijk hulpmiddel: Het is bijvoorbeeld zeker niet verkeerd om nieuwe informatie die iets over de gronden zegt, vanuit die gronden te interpreteren. Dit is de kern van de SAVEwerkwijze in venster 3. Maar het is wel een cognitieve valkuil om het bestaan van de OTS als anker te nemen. In venster 3 moet nieuwe informatie los van het bestaan van de OTS besproken worden. 2. Beschikbaarheid in het geheugen. De beschikbaarheidsheuristiek is een mentale snelkoppeling die wordt gemaakt op basis van voorbeelden die direct te binnen schieten. Op basis van die voorbeelden wordt dan een besluit gebaseerd, omdat ze ‘blijkbaar belangrijk’ zijn (anders zouden ze immers niet direct in het bewustzijn worden opgeroepen, is de redenering). Daardoor wordt ook als vanzelf het besluit op meer recente informatie gebaseerd (die sneller opkomt) dan op oudere informatie. In deze snelkoppeling wordt ook meer waarde gehecht aan voorbeelden (van acties) waar we ons de gevolgen beter van kunnen herinneren, en voorbeelden die een grote indruk hebben gemaakt. Bij een kernbeslissing kan deze neiging ook een rol spelen. De ook meest veelzeggende gezinsdrama’s zullen eerder door SAVEprofessionals worden herinnerd dan ‘reguliere’ casussen, ook al komen dergelijke drama’s verhoudingsgewijs (statistisch gezien) veel minder voor. Door de beschikbaarheidsheuristiek kan de SAVE-professional als vanzelf de neiging hebben om besluiten te baseren op de informatie vanuit die voorbeelden (saillante zaken met gevolgen die men zich goed kan herinneren). Het nadrukkelijk steeds betrekken van voorbeelden een vrijwillig kader, drangkader en dwangkader is daarom belangrijk. 3. Representativiteit. De concepten of categorieën die we in het dagelijks leven hanteren steunen in belangrijke mate op typische voorbeelden, prototypes of stereotypes genoemd. Als we bijvoorbeeld aan een hond denken, denken we niet aan een chihuahua, maar veeleer aan een Duitse herdershond. Met het redeneren aan de hand van typische voorbeelden is niets mis, zolang de SAVE-professional ook rekening houdt met andere vormen van relevante informatie. Zo lijkt een eenoudergezin in een achterstandsbuurt waarin moeder met psychiatrische en financiële problemen kampt, een stereotype voor een gezin waarin kinderen relatief vaak een OTS krijgen. Als andere relevante informatie vervolgens wordt genegeerd – bijvoorbeeld dat de kinderen veilig zijn en de moeder met haar netwerk een opvoeding realiseert – kan dat in de besluitvorming tot een vooroordeel leiden. Voor een vermijding van dit type heuristiek is venster 2 van groot belang, waarin de Tijdlijn en de zorgen en krachten samen worden doorgenomen. Dit voorkomt de constructie van een stereotype beeldvorming.

6.13 De factor tijd als methodisch instrument De factor tijd kennen we als ‘doorlooptijd’ of als ‘tijdsdruk’. We moeten werken met ‘deadlines’ en termijnen zijn gekoppeld aan juridische of bureaucratische procedures. De tijd is een externe factor, waar we rekening mee moeten houden. Het is een ‘randvoorwaarde’ of een belastende factor. Er zijn echter veel mogelijkheden om de factor tijd te gebruiken als methodisch instrument. De SAVE-professional sluit waar mogelijk aan bij de leden van het gezin. De tijdsbeleving van de leden van het gezin kan onderling verschillen en kan eveneens sterk verschillen van de tijdbeleving van de professionals en de professionele instanties. Het is daarom goed wanneer de professional


155


zich ervan bewust is, dat er verschillen zijn in de tijdbeleving. Er is een verschil tussen systeemtijd en belevingstijd (Hermsen, 2009). De systeemtijd is de kloktijd en die is altijd hetzelfde. Bureaucratische procedures werken met vaste termijnen en kennen hun eigen tempo. Een juridische procedure voor een omgangsregeling duurt een aantal maanden en er zijn vaste tijden voor de onderdelen. De uitspraak van de rechter komt bij voorbeeld een paar weken na de zitting. De belevingstijd verschilt van persoon tot persoon en wordt sterk beïnvloed door de situatie. De vader die zijn kind niet ziet en daarom een juridische procedure aanspant, rekent waarschijnlijk in dagen. Dagen waarin hij zijn kind niet ziet. Vanuit deze belevingstijd is deze vader geschokt als hij te maken krijgt met instanties zoals Samen Veilig , de Raad en de rechter. In een crisis denkt een mens in uren, in extreme situaties in minuten. Aansluiten bij de leden van het gezin betekent dat de SAVE-professional met korte termijnen moet werken. In andere situaties kan vanuit de beleving van de mensen juist meer tijd nodig zijn dan de termijnen die professionals hanteren. Bij voorbeeld als ouders hun gedrag wel willen veranderen, maar vinden dat de SAVEprofessional hen te veel onder druk zet of opjaagt. De tijdbeleving van jeugdigen verschilt van die van volwassenen. Hoe jonger de jeugdige is, hoe korter de tijdspanne is die de jeugdige kan overzien. Voor een jeugdige van drie of vier is een half jaar of een jaar een oneindige tijd. Hoe kan de SAVE-professional dit inzicht toepassen? Dat kan bij voorbeeld door ‘vaste’ termijnen ter discussie te stellen. Oude situatie: Een ondertoezichtstelling wordt als regel uitgesproken voor een jaar. De medewerker was gewend de uitvoering van de maatregel te beginnen vanuit de gedachte: ‘we hebben een jaar’. SAVE-werkwijze: Bij het voorbereiden van de ondertoezichtstelling bespreekt de medewerker SAVE met het gezin en ook binnen de instelling voor welke veranderingen de maatregel nodig is en hoeveel tijd er voor die veranderingen nodig is. De uitvoering start met de focus op de veranderingen. Ook als de maatregel is uitgesproken voor een jaar, richt de uitvoering zich op een kortere periode als dat mogelijk is. Een ondertoezichtstelling wordt daardoor vaker voor een kortere periode uitgesproken en er is vaker een tussentijdse opheffing.

Methodisch werken met de tijd betekent dat sommige dingen sneller moeten en dat voor andere dingen juist meer tijd genomen moet worden. De SAVE-professional weegt de volgende argumenten om sneller te werken of juist meer tijd te nemen. Argumenten om sneller te handelen •

Urgentie van de (veiligheids)situatie

•

De belevingstijd van de leden van het gezin (volwassenen en jeugdigen) vraagt om snellere actie

•

de SAVE-werkwijze beperkt de regie van de burgers zo weinig en zo kort mogelijk

•

Efficiënt gebruik van menskracht en middelen

Argumenten om de tijd te nemen •

De leden van het gezin (volwassenen en jeugdigen) en de mensen rond de jeugdige maken duidelijk, dat zij meer tijd nodig hebben


156


•

Een constructieve samenwerking kost tijd

•

Zorgvuldigheid kost tijd

•

Buiten de strijd blijven kan tijd kosten

•

Veranderingen kosten tijd

De SAVE-professional weegt deze argumenten voor iedere praktijksituatie. Hieronder volgen voorbeelden van vragen die de SAVE-professional zichzelf hierbij kan stellen om de factor ‘tijd’ methodisch te gebruiken. •

“Hoeveel tijd hebben we?” Dit is een cruciale vraag bij een melding over een jeugdige dat misschien in acuut gevaar verkeert. Maar ook in andere gevallen heeft de SAVE-professional een tijdsbeeld nodig om samen met het gezin een plan te kunnen maken.

•

“Waar zit de tijdsdruk?” Als de SAVE-professional tijdsdruk ervaart, door wie of wat wordt die druk dan veroorzaakt? Is dit druk vanuit het systeem (doorlooptijden, productiecijfers)? Vanuit de veiligheid van de jeugdige? Zet een van de ouders of een andere betrokkene druk op de zaak? Is de SAVE-professional zelf een factor? (bij voorbeeld de komende vakantie of het naderende verlof).

•

“Hoe ervaren de leden van het gezin het tijdsverloop?” De SAVE-professional die voor het eerst in contact komt met het gezin ervaart dit als een ‘nieuwe zaak’. Voor de leden van het gezin kan dit eveneens een nieuwe start betekenen, maar het kan voor hen ook de ‘zoveelste’ professional zijn in een al eindeloos voortslepende relatie met instanties.

•

“Helpt tijdsdruk?” Een oud gezegde luidt: “onder druk wordt alles vloeibaar”. Onder druk van de tijd komen soms de beste resultaten tot stand. Dat kan een reden zijn om de tijdsdruk op te voeren. Soms, maar niet altijd. De tijdsdruk kan ook een goed plan in de weg zitten. Dan denkt de SAVE-professional na over manieren om de tijdsdruk te verminderen.


157


7

Kennis en vaardigheden voor de SAVEwerkwijze

Kennis •

Kennis over o de normale ontwikkeling van jeugdigen o ontwikkelingsbedreigingen o aspecten van fysieke en psychische veiligheid en onveiligheid o signalen en gevolgen van kindermishandeling, verwaarlozing en huiselijk geweld; o kinderen volwassen psychopathologie, inclusief LVB en forensische psychiatrie; o risicofactoren, beschermende factoren en criminogene factoren (uitkomsten van wetenschappelijk onderzoek die van toepassing zijn op zorgen en krachten in actuele casussen); o onderzoek en risicotaxatie.

•

Weten wat de SAVE-definitie van veiligheid gekoppeld aan ontwikkeling inhoudt

•

Kennen van verantwoordelijkheden en bevoegdheden binnen verschillende kaders en de daarbij relevante wetgeving

•

Kennis van het belang van eigenaarschap/regie bij het maken en mede-uitvoeren van plannen en vaardigheden door de reeds benoemde grondhouding bij de betrokkenen te houden, binnen gestelde kaders.

Vaardigheden Vooral Venster 1 •

Constructieve werkrelatie met ouders en jeugdigen opbouwen

•

Rol en wisseling in rol (drang-dwang) uitleggen aan jeugdige, gezin, netwerk en professionals

•

Activeren van de mensen rond het kind en ondersteunen van netwerkbijeenkomsten

•

Middelen als genogram, ecogram, bolletjesschema, veiligheidscirkels kunnen inzetten

•

In kaart brengen van systeemkenmerken: interne en externe grenzen, hiërarchie, macht, rollen/ rolomkering, gezinsorganisatie, saamhorigheid, loyaliteit, rechtvaardigheid en verdienste

Vooral Venster 2: •

Onderscheid maken tussen feiten en meningen.

•

Observeren en duiden van de interactie tussen ouders en jeugdigen;

•

Zien, spreken en observeren van jeugdigen;

•

Gevoelige zaken (mishandeling, misbruik, huiselijk geweld) bespreekbaar maken

Vooral Venster 3: •

Kernbeslissingen voorbereiden

•

Oplossingsgerichte gesprekstechnieken hanteren (o.a. de schaalvragen, gewenste situatievragen, uitzonderingsvragen, schaalvragen).

•

Voorwaarden als toetssteen inbrengen in het cliëntsysteem: Realistische consequenties formuleren voor de situatie dat wel/niet binnen de aangegeven termijn wordt voldaan aan de gestelde voorwaarden.

•

Voorwaarden benoemen waaraan plan van ouders/netwerk moet voldoen

•

Voorwaarden formuleren; o gericht op het ‘wat’ in plaats van op het ‘hoe’ o gedragsspecifiek in plaats van in abstracte termen die beschrijven wat ouders (en jeugdigen) moeten doen in plaats van wat ze niet moeten doen, in taal die de leden van het gezin (incl. de jeugdigen) begrijpen

Vooral venster 4: •

Ruimte bieden voor (ondersteuning bij) familiegroepsplan

•

Praktische, smart--geformuleerde afspraken met cliëntsysteem maken

•

Ruimte te geven aan gezin, netwerk en (lokale) professionals om inhoud te geven aan plan en uitvoering en toch toezicht houden op de veiligheid en voortgang en te sturen op realisatie van voorwaarden (met en zonder maatregel)

•

Netwerk opbouwen/uitbreiden bij ontbreken van of beperkt netwerk

•

Kernbeslissingen weten uit te voeren

Alle vensters: •

Denken en handelen in termen van goed genoeg

•

Kort, bondig en in begrijpelijk taal met alle betrokkenen communiceren en rapporteren;

•

Motiverende gespreksvaardigheden

•

Tot stand brengen en handhaven van afstemming en samenwerking, vooral met lokale teams, waarbij open afgeschaald wordt waar dat nodig is.

•

Reflecteren op eigen handelen

•

Toetsen van eigen handelen aan professioneel en beroepsethisch oordeel van collega’s

•

Samenwerken met de lokale teams

•

Samenwerken met zorgaanbieders

Houding •

Meerzijdig partijdig zijn, alle perspectieven van de betrokkenen onderzoeken en meewegen (vooral: kunnen omgaan met ontkenning van mishandeling).

•

Vanuit oplossingsgerichte grondhoudingen werken (vooral de erkennende, niet-wetende, niet-oordelende grondhouding toepassen)

•

Bereikbaar en toegankelijk zijn

•

Menselijk en betrokken zijn

•

Gericht zijn op het positieve


159


Literatuur Baartman, H.E.M. (2009). Het begrip kindermishandeling. Pleidooi voor een herbezinning en voor bezonnen beleid. Zeist: Augeo Foundation. Baat, M. de, Foolen, N. & Udo, N. (2013). Crisisinterventie in gezinnen: wat werkt? MJi, november 2013, 21 pag. http://www.nji.nl/nl/Watwerkt_Crisisinterventie.pdf Baeten, P. & Janssen, L. (2009). Protocol van handelen Advies- en Meldpunten Kindermishandeling bij vermoedens van kindermishandeling in relaties van afhankelijkheid en onvrijheid. Utrecht: MOGroep (Jeugdzorg Nederland). Beek, F. van (2003). Eigen kracht volgens plan? Onderzoek naar plannen en follow-up van Eigen Kracht-conferenties. Voorhout: WESP. Berg, I.K. (2005). Ik wil mijn kind niet kwijt! De Toorts Uitgeverij. Boendermaker, L. (2011). Implementeren is reflecteren. Evidence based werken en de implementatie van interventies in de jeugdzorg. Amsterdam: HvA Publicaties. Bootsma, J. (2010). Maatschappelijk werk in model. Over zorgvuldig hulpverlenen en de drievoudige professionaliteit van maatschappelijk werkers. Amsterdam: SWP. Coöperatie Ouders voor ‘t Kind / Jeugdzorg Nederland (2014): Vasthouden en motiveren bij zorgen over kinderen. Uitleg voor cliënt, professional en gemeente over drang (Concept 5. 17 december 2014). Utrecht: auteurs. Chapman, M. & Field, J. (2007). Strengthening our engagement with families and understanding practice depth. Social Work Now: December 2007, pag. 21-30. Dam, L. van (2010). Oplossingsgerichte intervisie. Werken met het reflecting team intervisiemodel. Soest: Uitgeverij Nelissen. De Shazer, S. & Dolan, Y. (2009). Oplossingsgerichte therapie in de praktijk. Amsterdam: Hogrefe Uitgevers. Ferguson, H. (2011). Child Protection Practice. Hampshire: Palgrave Macmillan Giard, R. (2013). Waarheidsvinding. Hoe de juridische werkelijkheid het methodologisch ideaal kan naderen. Trema jaargang 36, maart, pag. 89-96. Hermsen, J.J. (2009). Stil de tijd. Pleidooi voor een langzame toekomst. Amsterdam: Arbeiderspers. IJzendoorn, R. van (2008). Opgroei- en opvoedsituatie over de grens. Gehechtheid, trauma en veerkracht. Den Haag: Boom Lemma. Jongepier, N. & Schoonderwoerd, C. (2012). De reflectieve praktijk in de jeugdzorg. Jeugdbeleid, nr 3, pag. 139-143. Kahneman, D. (2011). Thinking, fast and slow. New York: Farrar, Straus and Giroux Kinderombudsman, de (2013). Is de zorg gegrond? Analyse van het feitenonderzoek aan de basis van ingrijpende jeugdzorgbeslissingen. 10 december, Advies KOM/008/2013, 104 pag. Klerk, de M. (2015): Notitie Veiligheid. Utrecht: Samen Veilig Midden-Nederland. Korthagen, F., Koster, B., Melief, K., Tigchelaar, A. (2009). Docenten leren reflecteren. Systematische reflectie in de opleiding en begeleiding van leraren. Barneveld: Nelissen. Kunneman, H. (1985). Habermas’ theorie van het communicatieve handelen. Een samenvatting. Meppel: Boom. Laan, G. van der (1992). Legitimatieproblemen in het maatschappelijk werk. Utrecht: SWP. Lieshout, J. van & Pagée, R. van (2005). Eigen kracht. De slijtvastheid van zelfbeschikking. Marie Kamphuislezing 2005. Houten: Bohn Stafleu Van Loghum. Mackor, A.R. (2010). ‘Wat is waarheid?’ De rol van deskundigen bij waarheidsvinding in de strafrechtspraak. Netherlands Journal of Legal Philosophy, mei 2010. Miller, W.R., & Rollnick, S. (2002). Motivational interviewing: preparing people for change. New York: Guildford Press.


160


Montfoort, A.J. van (1994). Het Topje van de IJsberg. Kinderbescherming en de bestrijding van kindermishandeling in sociaal-juridisch perspectief. Utrecht: SWP Montfoort, A.J. van (2004). Vraaggericht werken? Drie modellen voor de relatie hulpverlener-cliënt. Sociale Interventie 1, pag. 9-17 Montfoort, A.J. van (2012). Kinderbescherming: de terugkeer van de burger. Mulock Houwerlezing 2012. Utrecht/Leiden/Woerden: NJi/Van Montfoort/Kinderrechtenhuis. Montfoort, A.J. van; Braak, J. van den & Hordijk, S. (2010). Methode voogdij. Utrecht: MO Groep (Jeugdzorg Nederland). Montfoort, A.J. van & Slot, N.W. (2009). Handboek De deltamethode Gezinsvoogdij. De nieuwe methode voor de uitvoering van de ondertoezichtstelling. Utrecht: MO Groep. Montfoort, A.J. van & Slot, N.W. (2012). Componenten van de Deltamethode als basismethode voor de jeugdbescherming. Leiden: Hogeschool Leiden. http://www.vanmontfoort/webwinkel. Montfoort, A.J. van & Slot, N.W. (2013). Werken met Verve. Handleiding voor de jeugdbeschermer. Leiden: Hogeschool Leiden. Munro, E. (2008). Effective child Protection (2nd edition). London: Sage. Ramaekers, S. & Suissa, J. (2010). Wanneer is ‘goed’ ook ‘goed genoeg’? Enkele kanttekeningen bij de verwetenschappelijking van de ouder-kind relatie. Signaal nr 72, pag. 4-21. Rosenfeld, A. & Newberger, E.H. (1977). Compassion versus control. Conceptual and practical pitfalls in the Broadened Definition of Child Abuse. JAMA, Vol 237, no 19, pag. 2086-2088. Schuurman, M. & Mulder, C. (2011). Eigen kracht-conferenties bij gezinnen in de regio Amsterdam. Wat levert het op? Nieuwegein/Ermelo: Kalliope Consult/Antropol. Stams, G.J.J.M., Top-Eem van der, M., Limburg, S., Vugt van E.S., Laan van der, P.H. (2010). Implementatie en doelmatigheid van de Deltamethode Gezinsvoogdij. Onderzoek naar de invloed van de Deltamethode Gezinsvoogdij op het verloop van de ondertoezichtstelling. Den Haag/ Amsterdam: Ministerie van Justitie/ Kohnstamm Instituut UvA. Trotter, C. (1999). Working with Involuntary Clients: A guide to practice. London: Sage. Turnell, A. & Edwards, S. (1999). Signs of Safety. A solution and safety oriented approach to child protection casework. New York: W.W. Norton & Company. Turnell, A. & Essex, S. (2006). Working with ‘denied’ child abuse. The Resolutions Approach. Berkshire: Open University Press. Tversky, T. & Kahneman, D. (1974): Judgment under Uncertainty: Heuristics and Biases. Science, New Series, Vol. 185, No. 4157: pp. 1124-1131. Vogelvang, B. O. & Vermeiden, B. (2008). De verdere ontwikkeling van de hulpverlening: De bouwstenenmethode. In T. van Yperen, & J. W. Veerman (Eds.), Zicht op effectiviteit. handboek voor praktijkgestuurd effectonderzoek in de jeugdzorg. Delft: Eburon. Wald, M.S. & Woolverton, M. (1990). Risk assessment: The Emperor’s New Clothes? Child Welfare 69, nr 6, November/December, pag. 483-511. Weld, N. & Greening, M. (2004). The Three Houses. Social Work Now. December 2004, pag. 34-37. Wijnen-Lunenburg, P.; Beek, F. van; Bijl, B. e.a. (2008). De familie aan zet. De uitkomsten van Eigen kracht-conferenties in de jeugdbescherming met beetrekking tot veiligheid, sociale cohesie en regie. Duivendrecht/Voorhout: PI Research/WESP.


161


Verklarende woordenlijst Beschermingsproces. De bemoeienis van de instanties zoals door het gezin wordt ervaren. Burgers. Iedereen die buiten zijn of haar werk meedenkt of meehelpt om te zorgen dat het goed blijft gaan met een jeugdige. Burgersamenleving. De mensen die samen zorgen voor leefbaarheid en die elkaar steunen waar nodig. Ook wel civil society genoemd. Burgervoogd. Een burger die het gezag over een minderjarige op zich neemt en niet zelf dagelijks voor de minderjarige zorgt. Eigen Kracht Centrale. Organisatie die Eigen Kracht-conferenties organiseert en leidt en die streeft naar verandering in de jeugdzorg door het versterken van de regie door familie en netwerk. Eigen kracht-conferentie. Een bijeenkomst waar het gezin met de familie en anderen uit het netwerk een plan maken om te zorgen, dat het goed blijft gaan met een jeugdige. Als er een jeugdbeschermings of –reclasseringsmaatregel is uitgesproken dan moet het plan worden goedgekeurd door de medewerker SAVE. Familieberaad. Een bijeenkomst van het gezin met de familie en anderen uit het netwerk plus professionals die bij het gezin betrokken zijn, waar een plan gemaakt wordt voor de jeugdige. Het beraad wordt voorgezeten door de SAVE-professional of door een onafhankelijke facilitator. Leden van het gezin. De ouders en de jeugdige waar de SAVE-professional zich op richt plus eventuele broertjes en zusjes. De handleiding gebruikt bij voorkeur de term leden van het gezin boven de term cliënt. Jeugdige. De handleiding gebruikt bij voorkeur de term jeugdige in plaats van kind, jongere of minderjarige. Bedoeld worden alle jeugdigen tot 18 jaar, en bij toepassing van een maatregel jeugdreclassering in het kader van het adolescentenstrafrecht jeugdigen tot 23 jaar. Kring van mensen rond de jeugdige. De ouders met de familie en andere personen uit het sociale netwerk. Lokaal team. Buurtteam jeugd en gezin, sociaal wijkteam of team centrum jeugd en gezin. Eerste lijn van zorg voor jeugd respectievelijk sociaal werk voor alle leeftijden. Medewerker SAVE: lid van een SAVE-team van Samen Veilig (let op het onderscheid met de SAVE-professional). Medewerker Veilig Thuis: medewerker van een Veilig Thuis team in Midden-Nederland. Rondetafel. Een bijeenkomst van het gezin met de familie, anderen uit het netwerk en betrokken instanties onder leiding van gekozen voorzitter. Samen Veilig: De organisatie Samen Veilig Midden-Nederland, in deze basishandleiding afgekort tot Samen Veilig. SAVE-professional: elke professional binnen het samenwerkingsverband rond de SAVEwerkwijze die uitvoering geeft of meewerkt aan de SAVE-werkwijze. Ook de Raad voor de Kinderbescherming Midden-Nederland maakt deel uit van dit samenwerkingsverband,


162


maar spreekt over ‘raadsmedewerker’ om de onafhankelijke positie van de Raad te benadrukken. Waar in deze handleiding dus over ‘SAVE-professional’ wordt gesproken, 28

moet in de context van de Raad dus ‘raadsmedewerker’ worden gelezen . SAVE-team: een gebiedsgebonden team medewerkers van Samen Veilig dat de SAVE-werkwijze uitvoert. SAVE-werkwijze: de werkwijze zoals beschreven in deze handleiding. Veilig Thuis-team: In Utrecht: het team binnen Samen Veilig dat de diensten van Veilig Thuis aanbiedt. In Flevoland: het team binnen de Blijf Groep dat de diensten van Veilig Thuis aanbiedt. Viervensters. Analysemodel / ordeningskaderwaarmee de opgroeien opvoedsituatie van een jeugdige wordt geanalyseerd en dat de SAVE-professional helpt de communicatie met de leden van het gezin te structureren: 1. De mensen, 2. De feiten, 3. De weging, 4. De volgende stappen. Het schema dient tevens ook voor de verslaglegging en registratie en voor de communicatie tussen SAVE-professionals en tussen instanties.

28

Een medewerker van de Raad voor de Kinderbescherming past in de praktijk niet alle onderdelen van deze handleiding toe, en hanteert op onderdelen op basis van landelijke afspraken ook een eigen werkwijze. Deze berusten op dezelfde inhoudelijke uitgangspunten als die van de SAVE-werkwijze; zie ook 1.4.


163


Bijlage 1: Ontwikkelingstaken, mijlpalen en opvoedingsopgaven 1.

Inleiding

In deze bijlage

29

wordt een overzicht gegeven van de ontwikkeling en ontwikkelingstaken van

jeugdigen in de leeftijd van 0 tot 18 jaar (§ 2), en ontwikkelingstaken voor jongvolwassenen en jonge ouders (§ 3). Ook geven we een kort en overzichtelijk beeld van de leeftijden waarop de jeugdigen verschillende ontwikkelingsmijlpalen bereikt. Bij de ontwikkelingstaken van de jeugdigen van 0-18 jaar geven we ook aan, wat daarbij de belangrijkste opvoedingsopgaven van hun ouders/opvoeders zijn. Dit geheel biedt SAVE-professionals in het contact met de jeugdige en zijn ouders/opvoeders houvast om te signaleren en te bespreken wanneer de ontwikkeling goed gaat, en wanneer stagneert of anders verloopt dan bij de meeste jeugdigen van die leeftijd. Als dat laatste gebeurt, is het raadzaam om contact op te nemen met een collega of met een gedragswetenschapper om twijfels over de ontwikkeling van de jeugdige door te spreken. Een afwijkende ontwikkeling kan het gevolg zijn van diverse factoren, zoals bijvoorbeeld een verstandelijke beperking, stressvolle omstandigheden, thuis of op school, en/of een medisch probleem. Het nauwkeurig in kaart brengen van de ontwikkeling van de jeugdige en het formuleren van hypothesen over het waarom van deze stagnerende ontwikkeling kan noodzakelijk zijn. Een gedragswetenschapper kan helpen bij het onderzoek en bij de toetsing van deze hypothesen. Mogelijk zijn er voor de hand liggende redenen voor het, tijdelijk, stagneren van de ontwikkeling van de jeugdige en is het niet noodzakelijk om daar direct gealarmeerd over te zijn. Een jeugdige kan bijvoorbeeld door het overlijden van een geliefd huisdier tijdelijk terugvallen in gedrag. Dat is niet alarmerend. Pas als de jeugdige na enkele maanden nog niet teruggekeerd is naar zijn normale gedragspatroon dan is een verder onderzoek mogelijk zinvol. Bij de uitleg en beschrijving van ontwikkelingstaken en ontwikkelingsmijlpalen moet steeds bedacht worden dat de menselijke ontwikkeling niet volgens een spoorboekje verloopt. Het is niet zo dat een jeugdige op tijdstip x steevast de mijlpalen bereikt moet hebben die in deze publicatie staan. Bij sommige mijlpalen moet een ruime marge gehanteerd worden en die marge wordt groter naarmate de leeftijd vordert.

2.

Ontwikkeling in termen van ontwikkelingstaken en -mijlpalen

Deze bijlage spreekt over ontwikkelingstaken en ontwikkelingsmijlpalen. Ontwikkelingstaken zijn op een meer globaal niveau geformuleerd. Ze verwijzen naar het proces van de ontwikkeling terwijl de mijlpalen aangeven tot welk punt de ontwikkeling gevorderd is. Voorbeeld: het ontwikkelen van relaties met leeftijdgenootjes is een ontwikkelingstaak voor jeugdigen. Het kunnen spelen in een ‘alsof spel’ (“Jij was de vader en ik de moeder…”) is een mijlpaal binnen die taak. Zowel de ontwikkelingstaken als de ontwikkelingsmijlpalen kunnen hulpverleners en SAVE-professionals 29

Samenstelling: M. van de Mortel & W. Slot, 2007


164


helpen bij de vraag hoe de ontwikkeling van de jeugdige in een gunstige richting gestimuleerd kan worden.

3.

Ontwikkelingstaken en mijlpalen van 0-18 jarigen

Bij ontwikkelingstaken horen vaardigheden om die taken te vervullen. Het onderstaande schema laat zien aan welke vaardigheden men kan denken bij ontwikkelingstaken voor jonge jeugdigen.

Ontwikkelingstaken jeugdigen Voorbeelden van vaardigheden Fysiologische regulatie

Slikken, goed op prikkels reageren, opbouw van slaap/waak ritme

Motorische ontwikkeling

Fles vasthouden, rollen, kruipen, lopen, fijne motoriek

Gevoelens herkennen en reguleren

Gevoelens herkennen, benoemen, uiten, weten wanneer je gevoel mag en kunt uiten en hoe

Vorming gehechtheidsrelaties

Opvoeder opzoeken als veilige basis, om hulp vragen, gepaste afstand bij vreemden, zich laten troosten

Vorming (kinderlijke) autonomie

Initiatieven nemen, exploreren, contact leggen met andere jeugdigen, gepast nee zeggen, omgaan met ouderlijk gezag

Symbolische ontwikkeling

Woorden leren, napraten, het ‘alsof-spel’, stimulerend speelgoed pakken

Verwerking sociale informatie

Nieuwsgierig naar wat de ander bedoelt, vragen stellen, begrijpen of iemand iets goed of kwaad meent

Relaties met leeftijdgenootjes

Spelletjes doen met anderen, simpele conflicten aangaan en oplossen, kunnen geven en nemen

Functioneren op school

Luisteren, een tijdje stilzitten, gevoeligheid voor instructies en aanwijzingen

Overzicht 1. Ontwikkelingstaken voor jeugdigen Bovenstaand overzicht is een vrij grove indeling, die een betrekkelijk lange levensperiode omvat (van baby tot basisschoolleeftijd). Er zijn overzichten die veel gedetailleerder zijn. Voor de dagelijkse praktijk van de jeugdzorg en de SAVE-professionals is deze indeling echter goed bruikbaar. Bij specifieke vragen over de ontwikkeling kan men fijnere instrumenten gebruiken. Eventueel in samenspraak met de gedragswetenschapper. Het tweede overzicht toont ontwikkelingstaken voor adolescenten. Uit dit overzicht blijkt dat vaardigheden niet exclusief aan één ontwikkelingstaak gekoppeld zijn. ‘Geven en nemen’ bijvoorbeeld is belangrijk in het contact met je ouders, maar ook als je met een leerkracht of een baas op het werk iets moet oplossen. Ook bij intieme relaties is deze vaardigheid belangrijk.


165


Ontwikkelingstaken adolescenten

Voorbeelden van vaardigheden

Autonomie ten opzichte van ouders

‘Geven en nemen in discussie met ouders’, accepteren dat ouders niet alles van je begrijpen, minder afhankelijk zijn van goedkeuring

Onderwijs en werk

Realistische beroepsverwachting, dagritme kunnen volgen, met leerkrachten en chefs communiceren, solliciteren

Vrije tijd

Hobby kiezen, plannen van vrije tijd, iets zinnigs doen bij teveel vrije tijd, met geld uitkomen

Woonsituatie

Eigen huishouden opbouwen, dagritme vinden, zorgen voor hygiëne, met geld uitkomen

Omgaan met autoriteit

Aanwijzingen en regels opvolgen, meningsverschil uiten, onderhandelen

Gezondheid

Gerichte keuzes bij eten en drinken, risico’s op letsel inschatten, veilig rijden in het verkeer, grenzen kennen en hanteren ten aanzien van drugs en drank, naar de huisarts en tandarts gaan.

Lichaam en uiterlijk

Ontspannen zijn als je bekeken wordt, zorgen voor hygiëne en goede voeding, zorg besteden aan kleding

Sociale contacten en vriendschappen

Iets voor een ander doen, vertrouwen tonen, probleem oplossen, humor begrijpen en toepassen

Intimiteit en seksualiteit

Contact leggen, aanvoelen welke intimiteit de ander wenst, soa’s voorkomen, nee kunnen zeggen

Overzicht 2. Ontwikkelingstaken voor adolescenten 3.1 ONTWIKKELINGSMIJLPALEN VAN JEUGDIGEN In dit deel wordt op de volgende pagina’s aangegeven op welke gemiddelde leeftijd een jeugdige een volgende stap in zijn/haar ontwikkeling zet. Het gaat dus om een gemiddelde leeftijd, afwijkingen naar boven en naar beneden komen voor zonder dat dit direct verontrustend is of hoeft te zijn. Allerlei omstandigheden kunnen er de oorzaak van zijn dat de jeugdige trager of juist sneller een volgende stap zet in zijn/haar ontwikkeling. De ontwikkeling van de jeugdige is op diverse manieren te zien. Er zijn verschillende theoretische denkkaders die de ontwikkeling plaatsen. Zo werd de cognitieve ontwikkeling in kaart gebracht door Piaget, heeft Erikson vanuit psychoanalytisch denkkader de sociale ontwikkeling beschreven, is de morele ontwikkeling door Kohlberg uitgebreid in kaart gebracht en heeft Bowlby over gehechtheidontwikkeling geschreven. We hebben hier niet voor een specifieke theoretische achtergrond gekozen. We beschrijven de ontwikkeling van de jeugdige in algemene zin en integreren elementen uit de verschillende theoretische denkkaders. In de eerste helft wordt een beschrijving gegeven van de ontwikkeling van de jeugdige. We hebben gekozen voor de volgende indeling: •

baby en dreumes, van 0 tot 2 jaar

•

peuter, van 2 tot 4 jaar

•

kleuter, van 4 tot 6 jaar

•

basisschooljeugdige, van 6 tot 12 jaar puber en adolescent, van 12 tot 18 jaar

•


166


Voor de baby, dreumes, peuter en kleuter hebben we nauwkeurig kunnen aanhouden wanneer welke fase of nieuw gedrag optreedt. Dit is moeilijker naarmate de jeugdige ouder wordt omdat de individuele verschillen dan groter worden en het nieuwe gedrag moeilijker in concreet waarneembare termen te vatten is. Bijvoorbeeld: het is heel duidelijk waarneembaar wanneer de baby voor het eerst van de buik naar de rug rolt. Het is echter veel moeilijker waar te nemen wanneer de geheugencapaciteit toeneemt. Dat is veelmeer en geleidelijk proces dat achteraf geconstateerd wordt. De verschillende ontwikkelingsgebieden en functies die beschreven worden verschillen eveneens per leeftijdsfase. Dat heeft te maken met het feit dat de diverse ontwikkelingsstadia andere ontwikkelingstaken vergen. Zo is voor een peuter en kleuter zelfredzaamheid een belangrijke ontwikkelingstaak terwijl dat voor de adolescent niet meer aan de orde is. Voor de adolescent is omgaan met seksualiteit een belangrijke ontwikkelingstaak terwijl dit voor de baby en dreumes niet speelt. 3.2 OPVOEDINGSOPGAVEN Bij elk van de leeftijdsfasen horen specifieke opvoedingsvaardigheden, die we opvoedingsopgaven

30

noemen. Zij staan aan het eind van elke fase vermeld. Ouders / opvoeders

die deze vaardigheden toepassen en aanpassen aan wat de jeugdige nodig heeft, doen in die leeftijdsfase wat nodig is om de ontwikkeling van de jeugdige te steunen. Er is dan een positief opgroeien opvoedklimaat. Wanneer er onvoldoende veiligheid is voor de jeugdige en de ontwikkeling van de jeugdige wordt bedreigd, zien we meestal dat de ouders / opvoeders moeite hebben om de opvoedingsopgaven die bij de leeftijd horen goed genoeg invulling te geven.

30

Ontleend aan Dekovic, Groenendaal, Noom en Gerrits (1996), Goudena (1994) en Vinke (1999)


167


BABY EN DREUMES: 0 TOT 2 JAAR

Lichamelijke gezondheid     

De baby groeit in gewicht, van 3 à 4 kilo bij de geboorte naar 9 à 11 kilo op de leeftijd van 1 jaar. In lengte groeit de baby van ongeveer 50 cm bij de geboorte tot 75 cm op 1-jarige leeftijd. Daarna groeit de jeugdige in verhouding iets minder snel. Op de leeftijd van 1 jaar heeft de jeugdige gemiddeld 4 tanden. De fontanel is op twee jarige leeftijd dicht. Bij de meeste jeugdigen is dit na 1 jaar al het geval.

Ontwikkeling van taal, motoriek, cognitie en spel Spraak- taalontwikkeling  Vocaliseren:  Brabbelen:  Sociaal brabbelen:  Eerste woordjes:  Herkent voorwerpen aan hun naam:  Herkent plaatjes en gebruikt eigen taal:  Wijst lichaamsdeel aan:  Gebruikt combinaties van woorden:

6-8 weken 4 maanden 8 maanden 12 maanden 12 maanden 18 maanden 20 maanden 24 maanden

Motorische ontwikkeling o Grof motorisch:  Omrollen:  Zitten:  Kruipen:  Eerste stapjes:  Los lopen:  Bal gooien zonder omvallen:  Raapt vanuit hurkzit iets op:

6 maanden 8 à 10 maanden 10 maanden 12 à 14 maanden 15 à 18 maanden 18 maanden 24 maanden

Fijn motorisch:

o     

Doet handjes open en dicht: Grijpen: Drinken uit tuitbeker: Pincetgreep: Drinkt zelf uit beker:

16 weken 4 maanden 8 maanden 12 maanden 24 maanden

Denkontwikkeling  Herkent gezichten:  Herhaalt gedragingen (bijvoorbeeld met rammelaar slaan):  Gaat zoeken als iets verdwijnt (bijvoorbeeld speeltje onder een doek):  Geeft bal aan spiegelbeeld:  Interesse in details:  Herkent plaatjes:  Wijst aan en benoemt lichaamsdelen bij zichzelf:  Kan voorwerpen aanwijzen:  Herkent zichzelf in de spiegel:


3 à 6 maanden 4 à 5 maanden

6 à 9 maanden 12 maanden 9 à 12 maanden 12 maanden 12 maanden 12 à 18 maanden 18 maanden

168


Spelontwikkeling  Pakt rammelaar:  Reikt naar speelgoed binnen bereik:  Blokjes tegen elkaar slaan:  Deksel op doosje doen:  Gaat met pop ‘doen alsof’ spelletjes doen (eten geven):  Toren van drie blokken bouwen:  Puzzels met knop maken (drie stukjes):  Vormenstoof maken (cirkel, driehoek, vierkant):

4 maanden 7 maanden 15 maanden 18 maanden 18 à 24 maanden 18 à 20 maanden 18 à 20 maanden 18 à 24 maanden

Psychosociaal functioneren Sociaal-emotionele ontwikkeling  Kijkt naar gezichten:  Eerste glimlach:  Eenkennigheid:  Aait eigen spiegelbeeld:  Zwaait dag:  Helpt mee met aankleden:  Herkent bekenden van een foto:  Gaat huishoudelijke klusjes nadoen:  Gaat gevoelens van trots en schaamte laten zien:  Koppigheid en eigen wil:

4 weken 6 weken 8 maanden 9 maanden 12 maanden 12 maanden 12 maanden 18 maanden 18 maanden 18 à 24 maanden

Zelfredzaamheid/zindelijkheid  Houdt zelf fles vast: 8 maanden  Kan zelf stukjes brood eten met vuist: 8 à 9 maanden  Gaat ‘meehelpen’ met aankleden: 12 maanden  Kan zelf een kopje vasthouden: 15 maanden  Wil graag zelf eten: 15 maanden  Knoeit nog veel bij eten met een lepel: 18 maanden  Kan eenvoudige kleren aantrekken: 24 maanden  Begin van zindelijkheid overdag: 24 maanden (let op: meisjes zijn dikwijls eerder dan jongens! 43 % van de jongens is op 2-jarige leeftijd overdag zindelijk en 61 % van de meisjes. 87 % van de jongens is op 3-jarige leeftijd overdag zindelijk en 92 % van de meisjes) OPVOEDINGSOPGAVEN Verzorging Responsief reageren Beschikbaar zijn Sensitieve interactie aanbieden


169


PEUTER:

2 TOT 4 JAAR

Lichamelijke gezondheid De jeugdige groeit zo’n 8 cm per jaar en wordt ongeveer 2 kilo per jaar zwaarder. Met 3 jaar is het melkgebit compleet. Ontwikkeling van taal, motoriek, cognitie en spel Spraak- taalontwikkeling           

Combineert meerdere woorden tot één zin: Begrijpt opdrachtjes: Kan meerdere woorden nazeggen: Kent voor- en achternaam: Verwoordt wat het doet: Praat over niet concreet aanwezige dingen: Benoemt zichzelf met ik: Duidelijke articulatie: Kan gebeurtenis navertellen: Gebruikt medeklinkerverbindingen: Gaat rijmen:

2 jaar 2 ½ jaar 2 ½ jaar 2 ½ jaar 3 jaar 3 jaar 3 jaar 3 jaar 3 ½ jaar 3 ½ jaar 4 jaar

Motorische ontwikkeling Grof motorisch

o        

Achteruitlopen: Op stoel klimmen: Jeugdige kan bal wegschoppen, zonder evenwichtsverlies: Rennen: Springen: Staat op één been: Trap oplopen, alternerend: Naar voren springen op beide benen:

2 jaar 2 jaar 2 ½ jaar 2 ½ jaar 3 jaar 3 jaar 3 ½ jaar 4 jaar

Fijn motorisch

o      

Eet zelf met lepel: Tekent verticale lijn na: Houdt pen in volwassen greep: Cirkel natekenen: Knipbewegingen maken met schaar: Binnen de lijntjes kleuren:

2 ½ jaar 2 ½ jaar 3 jaar 3 ½ jaar 3 ½ jaar 4 jaar

Denkontwikkeling   

   

Vorminzicht breidt uit (zie spel): Jeugdige kan beelden uit verleden beter vasthouden: Maakt onderscheid tussen ervaring van zichzelf en van voorwerpen: (bijv. gaat begrijpen dat als koek breekt, niet ook hijzelf breekt) Aantal kleuren benoemen: Gaat waar en waarom-vragen stellen: Ontdekt dat de ander ook individu is, gaat jij en jouw gebruiken: Gaat verbanden tussen


2 jaar vanaf 2 jaar 2 ½ jaar

3 jaar 3 à 4 jaar 3 ½ jaar

170


  

voorwerpen leggen: Begin van tijdsbesef ontstaat: Inzicht in hoeveelheden van 3: (kan wel al vaak verder tellen) Zoekt naar verbanden maar denken is nog sterk magisch gekleurd:

3 ½ jaar vanaf 3 ½ jaar 3 à 4 jaar

4 jaar

Spel ontwikkeling         

Jeugdige kan puzzels met knop (5 stukjes) maken: Terugkerende vormen te zien in tekeningen: Kralen rijgen: Bouwen met duplo: Puzzels zonder knop (minimaal 4 stukjes): Maakt sorteerlotto’s: Gaat rollenspelletjes doen: Fantasiespel: Speelt met lego:

2 ½ jaar 2 ½ jaar 2 ½ à 3 jaar 2 ½ jaar 3 jaar 3 ½ jaar 3 ½ à 4 jaar 3 ½ à 4 jaar 4 jaar

Psychosociaal functioneren Sociaal-emotionele ontwikkeling         

Speelt naast andere jeugdigen: Laat zich nog speelgoed afpakken: Ontwikkelt zelfbewustzijn: Laat jaloezie zien wanneer het aandacht moet delen: Heeft moeite met verstoring van regelmaat: Gaat ‘ik’ gebruiken voor zichzelf: Begint met ander jeugdigen te spelen: Begrijpt gevoelens van boosheid, blijdschap en verdriet:

2 jaar 2 jaar vanaf 2 jaar

3 ½ jaar

Kan gericht om troost en steun vragen:

3 ½ jaar

2 ½ jaar 2 ½ jaar 2 ½ jaar 3 à 3 ½ jaar

Zelfredzaamheid/zindelijkheid      

Eet goed met een lepel: Trekt zelf schoenen aan: Wast en droogt zijn gezicht af: Doet jas aan en maakt knopen vast: Zindelijk ’s nachts:

3 jaar 3 jaar 4 jaar 3 à 4 jaar ongeveer 3 jaar

(58 % van de jongens is op 3-jarige leeftijd ’s nachts zindelijk en 71 % van de meisjes. Op 4 jarige leeftijd is 78 % van de jongens ’s nachts zindelijk en 83 % van de meisjes) OPVOEDINGSOPGAVEN Responsief reageren en interacteren Warmte en ondersteuning bieden Ruimte en steun geven Sensitief zijn voor cognitief niveau jeugdige


171


KLEUTER: 4 TOT 6 JAAR Lichamelijke gezondheid De jeugdige groeit gemiddeld 6 cm per jaar en komt 2 kilo gemiddeld per jaar aan. Tot 6 jaar wordt de jeugdige slanker. Ontwikkeling van taal, motoriek, cognitie en spel Spraak- taalontwikkeling        

Meervoudsvorming is meestal correct: Langere zinnen nazeggen: Begrip van tijd en volgorde: Werkwoorden correct vervoegen: Samengestelde zinnen gebruiken (bijv. met want en omdat): Begrijpt waarom-vragen en oorzaak-gevolg vragen: Gaat oplossingen voor situaties formuleren: Tijdbegrip ontstaat:

4 jaar 4 jaar 5 jaar 5 jaar 5 jaar 6 jaar 6 jaar 6 jaar

Motorische ontwikkeling          

Hinkelen: Bal vangen in kommetje: Fietsen met zijwielen: Op tenen staan: Vierkant natekenen: Knippen: Over touw springen: Zonder zijwielen fietsen: Heeft voorkeurshand: Strikt veters:

4 ½ jaar 5 jaar 4 ½ jaar à 5 jaar 5 jaar 5 jaar 5 à 5 ½ jaar 5 ½ jaar 5 ½ - 6 jaar 5 ½ à 6 jaar 6 jaar

Denkontwikkeling          

Magisch denken: Kan voorwerpen sorteren en rubriceren: Kan zonder hulp drie plaatjes in logische volgorde leggen: Getalbegrip tot en met 4: Kan kleuren benoemen: Kan mozaïeken naleggen: Kan 5 cijfers nazeggen: Onthoudt opdrachten om zelfstandig te kunnen werken: Kan argumenten aangeven voor het waarom van een gebeurtenis: Leert dat wat iemand denkt afhankelijk kan zijn van eerdere ervaringen:

4-5 jaar 4 ½ jaar 4 ½-5 jaar 5 jaar 5 jaar 5 ½ jaar 5 ½ jaar 6 jaar 6 jaar

6 jaar

Spel ontwikkeling     

Koppoter tekenen: Angsten in spel uitspelen: Puzzels vanaf 12 stukjes: Eenvoudige gezelschapsspelletjes zoals bijv. memory spelen: Naspelen van verhalen in


4 jaar 4-5 jaar 4 ½ jaar 4 ½ jaar

172


   

poppenkast: Puzzels vanaf 20 stukjes: Bouwt met lego met intentie iets concreets te maken: Maakt verhalen met Playmobil: Poppetje met hoofd, buik, armen en benen tekenen:

5 jaar 5 ½ jaar 5-6 jaar 6 jaar 6 jaar

Psychosociaal functioneren Sociaal-emotionele ontwikkeling      

Heeft vaste speelkameraadjes: Kan op zijn beurt wachten: Kan zich in anderen verplaatsen: Interesse in familieverbanden: Leren verschil tussen bijv. echt vechten en doen alsof: Weet wat wel/niet mag in contacten:

4 ½ jaar 5 jaar 5 jaar 5 jaar 5-6 jaar 5-6 jaar

Zelfredzaamheid    

Kan zichzelf aankleden: Blijft beter aan tafel zitten tijdens eten: Kan zichzelf wassen en afdrogen: Kan veters strikken:

4 jaar 4 jaar 5 jaar 6 jaar

Morele ontwikkeling      

Ouders vormen het externe geweten: Jeugdige kan zich in anderen en hun emoties verplaatsen: Jeugdige houdt zich strak aan regels: Kan nog geen verschillende gezichtspunten innemen: Is gericht op eigen belang: Ontwijkt straf:

4 jaar 4 jaar 4-5 jaar 4-5 jaar 4-5 jaar 4-5 jaar

OPVOEDINGSOPGAVEN Stimulerende omgeving bieden Gehoor geven aan streven tot autonomie Positief en bevestigend met de jeugdige omgaan Sekse-specifieke benadering Disciplinering


173


SCHOOLJEUGDIGE: 6 TOT 12 JAAR Lichamelijke gezondheid Seksuele ontwikkeling        

Rond het achtste jaar wordt het verschil tussen knuffelen, vrijen en verliefd zijn duidelijk. Jeugdigen vanaf een jaar of 6 worden zich duidelijker bewust van de sociale normen aangaande seksualiteit. Bijvoorbeeld dat het sociaal niet geaccepteerd is als zij in het openbaar aan hun geslachtsdelen komen. Jeugdigen tussen 6 en 10 begrijpen nog niet alles wat de opvoeder over seksualiteit vertelt. Vanaf een jaar of 8 begint verliefdheid een rol te spelen. De groepsnorm is vanaf een jaar of 8 sterk gericht op heteroseksualiteit. Specifiek rolgedrag is sterk aanwezig (8-12 jaar). Vanaf een jaar of 10 worden gevoelens van verliefdheid intenser. De belangstelling voor seksualiteit neemt vanaf 10 jaar toe maar jeugdigen in die leeftijd zijn vaak erg preuts.

Ontwikkeling van taal, motoriek, cognitie en spel Spraak- taalontwikkeling          

Jeugdige beheerst alle medeklinkerverbindingen in gesproken taal De gesproken taal van de jeugdige wordt steeds diverser. Het gaat verschillende bijwoorden en bijvoeglijk naamwoorden, als eventueel, mogelijk, blijkbaar, alsof gebruiken. Sterke werkwoorden gaat de jeugdige correct beheersen. Jeugdige begrijpt de meeste regels van de taal. Het kan in de periode tot 8 à 9 jaar nog fouten maken in zinsconstructie. Jeugdige kan nieuwe ontdekkingen in de taal te pas en te onpas oefenen. De interpretatie van de taal, zeker complexe zinnen, is tot de leeftijd van 10 jaar nog niet altijd correct. Taalgebruik is volledig communicatief. Jeugdige gaat correcties leveren als een volwassene de taal niet juist gebruikt. Jeugdige gebruikt in diverse leefwerelden aangepaste taal. Met leeftijdgenoten gebruikt het woorden die passen in de ‘subcultuur’, woorden als ‘super, vet, cool en gaaf’. Jeugdige heeft plezier aan het gebruik van de taal als fantasiemiddel. Het gaat verhaaltjes en rijmpjes maken.

Denkontwikkeling            

Vanaf 5 jaar neemt het egocentrisch denken af. Jeugdige leert zich steeds meer in anderen te verplaatsen en ook een ander gezichtspunt in te nemen. Jeugdige kan vanaf 5 jaar steeds beter oorzaak-gevolg gebeurtenissen waarnemen en interpreteren. Tussen 5 en 8 jaar leert de jeugdige relativeren, het ontdekt dat aan veel situaties ook een ander kant zit. Het denken ondergaat een grote verandering rond 7 jaar. Jeugdige is vanaf 7 jaar tot meer abstracties in staat. De jeugdige gaat de aard van dromen begrijpen. Jeugdige gaat lezen en schrijven en doet in betrekkelijk korte tijd enorm veel kennis op. Vanaf 7 jaar gaat de jeugdige de betekenis van de dood begrijpen. Jeugdigen kunnen actief met het thema dood bezig zijn, vanaf een jaar of 7. Jeugdigen zijn steeds beter in staat fantasie en werkelijkheid te scheiden. De geheugencapaciteit neemt toe omdat de jeugdige strategieën ontwikkelt, die hem helpen dingen te onthouden. De jeugdige gaat steeds meer logisch en systematisch denken (vanaf 7 jaar). De belangstelling van de jeugdige voor de wereld om zich heen neemt toe. De jeugdige kan in specifieke thema’s bijzonder veel interesse tonen en zich daar in verdiepen.

Spel ontwikkeling    

Het spel van de jeugdige wordt steeds uitgebreider en inventiever. De jeugdige gaat veel meer fantasie gebruiken. Aan het begin van de basisschooltijd gaat de jeugdige op in verkleedspelletjes en neemt in het spel veel verschillende rollen op zich. Jeugdigen hebben vaak een verhaal wat uitgespeeld wordt, in gedachten. Jongens kunnen grote hutten en andere ingewikkelde bouwsel bouwen van allerlei materialen. Soms maken ze daarvoor eerst een tekening of hebben een bouwplan in hun hoofd.


174


 

Naarmate de jeugdige ouder wordt, wordt het spel gevarieerder. Er wordt geknutseld en fantasiespel gespeeld. De jeugdige is bezig met thema’s in het spel en werkt deze uitgebreid uit. Op deze manier kan de jeugdige dingen uit het dagelijks leven een plaats geven en/of verwerken. De jeugdige gebruikt allerlei soorten materiaal op creatieve wijze in het spel.

Psychosociaal functioneren Sociaal-emotionele ontwikkeling           

Jeugdige heeft steeds meer het gevoel greep op zijn wereld te krijgen. De wereld van de jeugdige breidt zich uit. De jeugdige gaat hobby’s ontwikkelen en gaat deelnemen aan clubs. De jeugdige gaat een voorkeur ontwikkelen voor vriendjes/vriendinnetjes. Sommige jeugdigen hebben een imaginair vriendje. De jeugdige moet steeds meer leren delen. Voor sommige jeugdigen kan dat moeilijk zijn. Het bij de groep horen wordt naarmate de jeugdige ouder wordt (vanaf een jaar of 9, 10) steeds belangrijker. De jeugdige gaat specifieke belangstellingen ontwikkelen, voor bepaalde kleding bijvoorbeeld. Ook gaat het dingen verzamelen. Vanaf groep 4 ontstaan er meer meisjes en jongensgroepen en spelen de jeugdigen van verschillende seksen minder samen. Vanaf groep 8 ontstaan er weer onderlinge verbanden en is er weer meer uitwisseling. Vertrouwelijkheid is er echter vooral in de eigen seksegroep. Sociale vaardigheden nemen toe gedurende de basisschoolleeftijd. Bij meisjes kan er in de laatste groepen van de basisschool onderling veel onderling geharrewar zijn. Iedereen let op elkaar en de onderlinge groepsdruk is groot. De afstand tot de ouders wordt iets groter naarmate de basisschooltijd vordert. De jeugdige wordt zelfstandiger en gaat meer zelf ondernemen. Bij nieuwe en onbekende situaties kan de jeugdige terugvallen op de steun van een van de ouders.

Morele ontwikkeling       

Het leren relativeren draagt eraan bij dat de jeugdige minder autoriteitgevoelig wordt. De jeugdige toetst regels van volwassenen en vraagt naar het waarom ervan. Jeugdige gaat meer zijn/haar eigen wensen volgen. Straf of beloning is niet langer het richtsnoer voor de jeugdige om aan regels van volwassenen te voldoen. De jeugdige gaat begrijpen en inzien dat anderen een ander beeld van hem kunnen hebben dan hijzelf. De jeugdige gaat standpunten innemen om erbij te horen, om gewaardeerd te worden. De jeugdige gaat begrijpen dat het deel uitmaakt van een groter geheel. De jeugdige kan heel strak begrippen van goed en kwaad hanteren en moreel verontwaardigd zijn als anderen die grenzen overschrijden.

OPVOEDINGSOPGAVEN Gedragsregulatie Consistente disciplinering Gelegenheid geven tot omgang met leeftijdgenoten Morele ontwikkeling Schools onderricht Waarderen van schoolse prestaties Democratische en warme opvoedingsstijl


175


PUBER EN ADOLESCENT: 12 TOT 18 JAAR De begrippen puberteit en adolescentie leveren wel eens verwarring op. Steeds vaker schrijven mensen per vergissing puber-tijd. In Engelstalige publicaties heeft het woord puberteit uitsluitend betrekking op de lichamelijke rijping en vooral het geslachtsrijp worden. In het Nederlands gebruikt men het woord om de fase voorafgaand aan de adolescentie aan te duiden van ongeveer het twaalfde tot het zestiende levensjaar. In deze fase is er naast lichamelijke veranderingen ook sprake van psychische veranderingen. De opbouw van de persoonlijkheid vindt plaats waarbij de blik vooral naar binnen is gericht. Dat verklaart waarom pubers vaak lastig gevonden worden door opvoeders. In de adolescentie wordt de blik gaande weg meer naar buiten gericht. Lichamelijke gezondheid Lichamelijke ontwikkeling Opmerking vooraf: er bestaan grote individuele verschillen in leeftijd waarop de lichamelijke veranderingsprocessen zich voltrekken. Ook is er sprake van een verschil tussen jongens en meisjes.         



Meisjes zijn jongens in lichamelijke groei ongeveer twee jaar voor. Bij het begin van de puberteit treedt een versnelling op van de toename van lengte en gewicht. Hoofd, handen en voeten bereiken het eerst hun volwassen vorm, daarna armen en benen en tenslotte de romp. De leeftijd waarop bij de jongens de groeiversnelling begint, varieert van 10 ½ tot 16 jaar. Bij meisjes begint de groeispurt tussen 8 ½ en 11 ½ jaar. De groeispurt vraagt van de jeugdige een gewijzigd eetpatroon. Het lichaam heeft meer voedsel nodig, ook meer calcium en eiwitrijk voedsel. (bij jonge meisjes kan dit tot problemen leiden; eetstoornissen) Bij jongens groeien eerst de testes en het scrotum (tegelijk met de groeispurt)en vervolgens verschijnt het schaamhaar. Baard- en okselbeharing komen later in de puberteit. Daarna wordt de stem lager. De tijdsduur van dit proces is sterk wisselend. De eerste zaadlozing vindt ongeveer een jaar na het begin van de lengtegroei plaats. Nederlandse jongens zijn op ongeveer 16 jarige leeftijd (dit is een gemiddelde) biologisch volwassen. Bij meisjes vindt eerst de groeispurt plaats. Tussen 9 en 14 jaar vindt als eerste teken van seksuele rijping een ontwikkeling van de borsten plaats. Bij twee derde van alle meisjes treedt daarna pubaire beharing op. De eerste menstruatie volgt meestal nadat de groeispurt zijn hoogtepunt bereikt heeft. Nadat een meisje voor het eerst ongesteld is geworden duurt het meestal 1 à 1½ jaar voordat de voortplantingsorganen geheel ontwikkeld zijn. Pas daarna is een meisje vruchtbaar. Op gemiddeld 15 jarige leeftijd zijn Nederlandse meisjes geslachtsrijp. De hormonale veranderingen kunnen stemmingswisselingen veroorzaken.

Ontwikkeling van de hersenen Pas in de jaren zestig en zeventig werd bekend dat de hersenen zich tijdens de adolescentie nog verder ontwikkelen en dat die ontwikkeling voortschrijdt tot ver in de volwassenheid. De geleidingssnelheid van de verbindingen tussen de neuronen neemt toe. In computertermen: het netwerk wordt veel sneller. Daarnaast treedt er in het frontale gebied nog verdere specialisatie op door een toename van het aantal schakelingen. De frontale hersenen sturen functies aan die te maken hebben met vooruitdenken, plannen en het beheersen van impulsen. Deze functies zijn dus aan het begin van de adolescentie bepaald nog niet ‘uitgerijpt’. Lastig gedrag van pubers en adolescenten is dus niet alleen maar een ‘kwestie van hormonen’ maar kan ook te maken hebben met het feit dat de frontale functies nog onvoldoende hun werk doen. Seksuele ontwikkeling  

   

Seksuele gevoelens nemen in de puberteit en adolescentie toe. Jeugdigen gaan experimenteren met seks. Jongens en meisjes verschillen hierin. Meisjes zijn over het algemeen meer gericht op het relationele aspect en jongens op ervaringen met seks. Experimenteren met seks vindt op steeds vroegere leeftijd plaats. (tegenwoordig is het gemiddelde waarop jeugdigen hun eerste coïtus hebben 17 jaar). Opleiding speelt een rol. Laagopgeleide jongeren hebben op jongere leeftijd hun eerste seksuele ervaring dan studenten. Voor jongens is het niet ongewoon om enkele homoseksuele ervaringen op te doen. Alle jongens en de meeste meisjes masturberen. Jeugdigen praten met leeftijdgenoten over seksualiteit. Men wisselt ervaringen, fantasieën en opvattingen uit. Problemen kunnen zich voordoen wanneer de lichamelijke en seksuele groei voor- of achterloopt bij de gemiddelde groei. Vroegrijpheid wordt bij jongens vaak als een voordeel gezien, voor meisjes geldt het omgekeerde. Een mannelijke laatbloeier heeft het moeilijk op de middelbare school terwijl dit voor een vroegrijp meisje op de basisschool geldt. Dit kan tot psychische problemen leiden.

Ontwikkeling van taal, motoriek en cognitie Cognitieve ontwikkeling/ontwikkeling van de intelligentie


176


         

Het lange termijn geheugen neemt toe. Beschikking over meer kennis en denkstrategieën waardoor kennis beter verwerkt kan worden. De capaciteit om met ingewikkelde problemen om te gaan wordt groter. Groei van intellectuele prestaties. In staat om hypotheses en deducties te maken, dat wil zeggen om vooronderstellingen en gevolgtrekkingen te maken. Gemakkelijk omschakelen van het concrete en specifieke naar het abstracte en mogelijke en vv. Gaan meer abstracte begrippen hanteren. Hebben meer zicht op diverse oplossingsstrategieën. -Het denken is combinatorisch, dat wil zeggen ze zijn in staat alle mogelijke combinaties van eigenschappen na te gaan. In staat om te denken over het denken: dit wordt metacognitie genoemd. Kunnen afstandelijker naar de eigen omgeving kijken. Het denken is egocentrisch; de adolescent denkt overal een oplossing voor te hebben, is vaak overtuigd van het eigen gelijk. Het is een naïef soort idealisme; het overschat de gevolgen van het eigen denken. De adolescent kan nog weinig onderscheid maken tussen dingen waar hij zelf intens mee bezig is en de dingen waar de aandacht van anderen naar uitgaat. Door overschatting is hij ervan overtuigd dat sommige dingen hem niet zullen overkomen.

Psychosociaal functioneren Persoonlijkheids- en identiteitsontwikkeling 

    

Is in staat om over zichzelf na te denken; heeft het vermogen tot zelfreflectie. Kan ook nadenken over wat en wie hij is, wat hij had kunnen zijn of nog kan worden. Doordat hij inzicht heeft in het feit dat de werkelijkheid kan afwijken van wat ideaal zou zijn kunnen gevoelens van neerslachtigheid en ontevredenheid ontstaan. Heeft het gevoel voortdurend bekeken te worden. Vraagt zich regelmatig af wat anderen van hem vinden en schaamt zich vaak. Identiteitsverwarring kan optreden tijdens het zoeken naar een eigen identiteit. Dat kan zich uiten in het terugtrekken uit relaties, concentratieproblemen, ontwijken van sociale situaties. Vrienden nemen een steeds belangrijkere plaats in het leven van de adolescent in. De ouders worden minder belangrijk. De adolescent gaat zich steeds meer van hen losmaken. Experimenteren met rollen en relaties. Dit kan er voor de verschillende jeugdigen anders uitzien, sommigen doen dit openlijk anderen trekken zich juist meer terug. Weer anderen conformeren zich aan één bepaalde groep en identificeren zich geheel met de daar heersende normen en waarden. De adolescent is bezig met wat ervan hem verwacht wordt, wat hij met de toekomst wil en welke rol hij in de samenleving in kan/wil nemen. Dit kan verwarring en schaamte opleveren. Evenals gevoelens van grote onzekerheid.

Morele ontwikkeling      

De intellectuele capaciteiten zijn van invloed op de morele ontwikkeling. Wordt zich steeds meer bewust van morele vraagstukken. Kan daar met distantie over nadenken en het vraagstuk van diverse kanten belichten. Staat kritisch ten opzichte van de waarden die door zijn ouders worden overgedragen. Ontwikkelt eigen morele principes, een eigen waardensysteem. Heeft behoefte dat te toetsen bij anderen.

Ouders en leeftijdgenoten 

Voor de adolescent wordt de sociale omgeving steeds belangrijker. De rol van de ouders in het sociale leven wordt in sommige opzichten kleiner terwijl de groepscultuur een belangrijker plaats gaat innemen. Ook de moderne communicatiemiddelen dragen daar aan bij. Jongeren ontwikkelen eigen taalgebruik, hebben eigen voorkeuren voor muziekstijlen en kleding en onderscheiden zich daarin. Naast school is vrije tijdsbesteding steeds belangrijker. Ook weekendbaantjes kunnen een plaats zijn waar de jeugdige kan experimenteren met het zoeken naar een passende rol in de samenleving. Hoewel de rol van de ouders op sommige terreinen minder wordt blijft hun invloed van belang, vooral bij onderwerpen die voor de verdere levensloop van belang zijn. Bijvoorbeeld bij keuzes in de loopbaan, aanschaffen en financieren van een woning.

OPVOEDINGSOPGAVEN: 12 TOT 14 JAAR Toekennen autonomie Ondersteuning op school en relationeel vlak Leeftijdsadequate grenzen stellen Voorbeeldfunctie vervullen


177


OPVOEDINGSOPGAVEN: 15 TOT 18 JAAR Verantwoordelijkheden overdragen Keuzen accepteren Meer symmetrische relatie met de jeugdige aangaan Voorbeeldfunctie vervullen

4.

Ontwikkelingstaken van 18-24 jarigen

Het goed vervullen van ontwikkelingstaken stopt niet aan het einde van adolescentie. Ontwikkeling is een proces dat levenslang doorgaat. Voor SAVE is belang dat ook jongvolwassenen en jonge ouders ontwikkelingsopgaven kennen, zoals het zelfstandig functioneren in de samenleving (werk, huisvesting), leren opvoeden van eigen kinderen, en diverse vernieuwingen en aanpassing op het gebied van relaties. Ook voor deze leeftijdsfasen geldt dat ‘oude’ ontwikkelingstaken die niet of niet goed afgerond zijn, voor aanvullende problemen kunnen zorgen bij het aangaan of afronden van de nieuwe, voorliggende ontwikkelingstaken. Op die manier kunnen ook jonge ouders aanvullend belemmerd zijn bij het leren opvoeden van hun kinderen. Ontwikkelingstaken

Voorbeelden van vaardigheden

Opvoeding

Het nemen van verantwoordelijkheid voor en het verdelen van de taken t.a.v. de opvoeding van jeugdigen.

Relatie

Het ontwikkelen van een relatie waarin tegemoet gekomen wordt aan beider behoeften aan autonomie en afhankelijkheid en waarin voldoende ruimte is voor de relationele behoeften van jeugdigen

Seksualiteit

Het vorm geven van een seksuele relatie die tegemoet komt aan beider behoeften;

Werk en bezigheden

Het kiezen voor en realiseren van (een perspectief op) werk en bezigheden die recht doen aan de eigen ambities en mogelijkheden, de aspiraties van de partner en de financiële behoeften van het gezin

Ouders

Het opnieuw vorm geven van de relatie met (schoon)ouders

Vriendschap en sociale contacten

Het opbouwen en onderhouden van contacten met broers, zussen en andere familieleden, kennissen en vrienden van beide kanten

Financiën en huishouden

Het nemen van verantwoordelijkheid voor en het verdelen van de taken t.a.v. de financiën het huishouden en het omgaan met allerlei instanties en regelingen

Overzicht 3. Ontwikkelingstaken voor jongvolwassenen en jonge ouders


178


Bijlage 2: Praten met en observeren van kinderen 1.

De voorbereiding

Om de ‘stem van de jeugdige’ goed te horen, geeft de SAVE-werkwijze er de voorkeur aan om jeugdigen ook apart van hun ouders te spreken. Jeugdigen hebben dan maximaal de mogelijkheid zich uit te spreken als het met hen niet goed gaat. Er kunnen echter legitieme redenen zijn van de standaard af te wijken. Zo is een risico van apart spreken dat de jeugdige ongewenst in een loyaliteitsconflict met een of beide ouders wordt gebracht. Het apart spreken van jeugdigen wordt (uitzonderingen in geval van grote veiligheidsrisico’s daargelaten) daarom eerst met de ouders besproken. De SAVE-professional vraagt de ouders of zij instemmen met het apart spreken van de jeugdigen. Hij legt uit dat het een kind/jeugdige steunt als ouders hun zoon of dochter vooraf vertellen dat het ‘goed’ is dat zij de SAVE-professional alleen spreken. Tegen de jeugdige kan de SAVE-professional zeggen dat hij niet alleen apart met hem of haar, maar graag met alle gezinsleden spreekt over de situatie en over wat zij zouden willen dat daaraan verandert. Op die manier wordt het gesprek niet onnodig beladen voor de jeugdige. Als ouders bezwaar maken tegen het apart spreken van de jeugdigen, kan het in geval van ernstige veiligheidsrisico’s nodig zijn de jeugdigen toch apart te spreken. Ontbreken duidelijke veiligheidsrisico’s, dan kunnen de jeugdigen – althans in eerste aanleg – ook samen met ouders gesproken worden. Zoek in geval van twijfel overleg met een gedragswetenschapper. Als er vermoedens zijn van ernstige vormen van seksueel misbruik of fysiek geweld moet de SAVE-professional overwegen vooraf te overleggen met een vertrouwensarts en/of de zedenpolitie (zie § 3).

2.

Basishouding en -technieken

Wanneer we een open gesprek willen met een jeugdige, dan moeten we in de eerste plaats letten op onze houding en manier van praten.

Houdingsaspecten bij het praten met jeugdigen •

Zoek een omgeving waar de jeugdige vertrouwd is;

•

Sluit aan bij waar de jeugdige op dat moment mee bezig is, bijvoorbeeld spel, tekenen;

•

Steun de jeugdige en stel hem op zijn gemak;

•

Let op non-verbale signalen van de jeugdige (spanning/ontspanning, geboeidheid/desinteresse, energie/vermoeidheid, begrip/onbegrip).

Manier van praten in gesprekken met jeugdigen •

Ga op dezelfde ooghoogte zitten als de jeugdige (maar niet voortdurend door de knieën);

•

Gebruik korte zinnen, gewone taal, vermijd ‘kindwoordjes’;

•

Begin met open vragen en wissel deze af met gesloten vragen, vul het verhaal niet in;

•

Vraag niet verder, wanneer de jeugdige niets wil of kan vertellen;

•

Houd het tempo van de jeugdige aan, niet alles hoeft in één gesprek.


179


Extra aandachtspunten in het gesprek met de jeugdige over veiligheid •

Niet doen: Laat de jeugdige niet merken dat je van het verhaal schrikt.

•

Niet doen: Val de ouders niet af.

•

Wel doen: Zeg dat je niet geheim kan houden wat de jeugdige vertelt.

Aan het begin van het gesprek geeft de SAVE-professional uitleg over het doel van het gesprek, afgestemd op de leeftijd en ontwikkelingsniveau van de jeugdige. Het doel is om in de eerste plaats de SAVE-professional - en zo mogelijk ook ouders en mensen die een rol gaan spelen bij het oplossen van de problemen - te laten weten wat de jeugdige van de situatie vindt. De SAVEprofessional belooft geen absolute geheimhouding maar vertelt dat hij steeds heel zorgvuldig om zal gaan met wat de jeugdige vertelt en dat hij met de jeugdige zal bespreken of, en zo ja wat en met wie, informatie gedeeld moet worden. Vraag de jeugdige naar de mening over en beleving van (vooral de zorgen en krachten in) zijn opgroeien opvoedsituatie. Van belang is om open en gesloten vragen af te wisselen, door te beginnen met open vragen (vertel eens…., ik ben benieuwd naar ….) en daarna verduidelijking te vragen door middel van meer gesloten vragen (heb je…, wil je,… ben je,.. etc.). Vraag bijvoorbeeld jeugdigen te vertellen over vader en moeder. Wat doen ze samen, hoe is dat? Wat is er leuk aan? Hoe vaak gebeurt dat? Soms gaat het wel eens minder, hoe gaat dat dan in zijn werk? Geef eens een voorbeeld? Wat is het verschil tussen pappa en mamma? Wat doet de een en wat doet de ander? Gebruik soms indirecte vragen, zoals: “Soms hoor je wel eens van kinderen die het niet leuk hebben bij hun ouders. Wat gebeurt er dan, weet jij dat, hoor jij dat ook wel eens?” De jeugdige kan dan antwoorden: “ja, dan wordt die geslagen.” De SAVE-professional moet voorzichtig zijn om hier direct, al te ‘gretig’, op in te gaan. Soms is het beter het onderwerp eerst wat toe te dekken en eerst over iets gezelligs te beginnen om even later, of een volgende keer, het opnieuw aansnijden: “toen straks /de vorige keer hadden we het er over dat ouders soms hun kind slaan, heb jij dat ook wel eens gehad?” De SAVE-professional kan ook eens vragen naar een fotoboek van de jeugdige, naar belangrijke personen in hun leven en dat van hun ouders, hoe het op school gaat, hoe het rapport van de jeugdige was, welke vriendjes en vriendinnetjes de jeugdige heeft, of de jeugdige daar wel eens gaat spelen, hoe het contact is tussen ouders en andere ouders, et cetera. Belangrijk ook hierbij is nadrukkelijk ook oog te hebben voor de factoren die wel goed gaan. Dus naast de zorgpunten ook inzoomen op de beschermende factoren. Wat gaat er goed? Op welke momenten is dat? Wie speelt daarbij een belangrijke rol? Beschrijf eens een periode toen er geen problemen waren. Wanneer was dat? Hoe lang duurde dat? Waardoor ging toen het goed? Aan het eind van het gesprek bespreekt de SAVE-professional wat hij/zij nu met de verkregen informatie gaat doen en wat er verder gaat gebeuren. Als de betrokkenheid van SAVE-professional langer duurt, zoals bij de uitvoering van een ots, is het van belang dat de jeugdige meerdere malen apart wordt gezien/gesproken. Jeugdigen zouden


180


steeds naar hun mening en ideeën moeten worden gevraagd voorafgaand aan een belangrijke beslissing, bijvoorbeeld voorafgaand aan uithuisplaatsing, een terugplaatsing en een beëindiging van de OTS. Behalve dat de informatie van de jeugdige de beslissing dan nog kan beïnvloeden, borgt dat ook dat de jeugdige actief bij het proces – dat tenslotte om hem/haar begonnen was (!) – betrokken blijft worden.

3.

Jonge kinderen

Communiceren met jeugdigen is soms moeilijk omdat zij nog niet altijd de voor volwassenen vanzelfsprekende communicatieregels beheersen, jonge kinderen zich niet lang op één onderwerp kunnen concentreren en nogal eens van de hak op de tak springen. Jeugdigen geven echter altijd informatie af, ook jonge kinderen; alleen lukt het de volwassenen niet altijd om deze informatie goed te verstaan. Aandachtspunten bij jonge kinderen •

Luister niet alleen goed naar wat het kind zegt maar hoor ook wat hij of zij ‘tussen de regels door’ (non-verbaal) vertelt of laat zien;

•

Bij kinderen onder de twee jaar is het van belang dat de SAVE-professional vooral terugvalt op directe observatie: zien hoe het kind slaapt, welke verzorging het krijgt, vragen hoe het kind eet en slaapt, hoe de ouder omgaat met het huilen van het kind, of en hoe het kind door ouders gestimuleerd wordt (spel), hoe de ouders het kind corrigeren, hoe het kind reageert op de ouders etc. De SAVE-professional observeert- direct of uit tweede hand- het gedrag van het kind. Zo kan hij bijvoorbeeld ook een keer meegaan naar het consultatiebureau.

4.

Seksueel misbruik en fysieke mishandeling

Zoals eerder genoemd: overweeg in geval van een vermoeden van (ernstige vormen van) seksueel misbruik en fysieke mishandeling (dus moet mogelijk lichamelijke afwijkingen / sporen) vooraf te overleggen met een vertrouwensarts en/of de (zeden)politie. Een slecht getimed gesprek, zeker door iemand met te weinig ervaring op dit gebied, kan later een strafrechtelijk onderzoek (studioverhoor van kind en mogelijke pleger) ernstig frustreren dan wel onmogelijk maken. Spanjaard en Woelinga

31

beschrijven een aantal specifieke aandachtspunten bij het praten over

vermoedens van seksueel misbruik. Deze aandachtspunten zijn ook van belang bij het praten over andere vormen van kindermishandeling: Aandachtspunten bij het stellen van vragen over seksueel misbruik en mishandeling •

Vraag om in eigen woorden te vertellen wat er gebeurd is. Vaak vinden jeugdigen het moeilijk om hier over te praten, bijv. omdat zij zich medeverantwoordelijk voelen en/of schamen voor hun situatie of voor wat er gebeurd is. Een jeugdige kan afwerend reageren als je te rechtstreeks naar de situatie of gebeurtenis vraagt. Het is echter van belang om het wel over de nare gebeurtenissen te hebben er niet omheen te (blijven) draaien. 31

Spanjaard, H. & Woelinga, H. (2012). Signaleren en stoppen van seksueel misbruik. Richtlijnen voor gesprekken met verschillende betrokkenen. Amsterdam: Spanjaard & Woelinga.


181


•

Vraag wanneer het begonnen is, hoe vaak het gebeurd is en wie er bij betrokken is.

•

Vraag naar meerdere situaties: als een jeugdige verteld heeft over één onveilige situatie of nare gebeurtenis, kan het zijn dat er nog meerdere situaties zijn.

•

Stel de vragen niet suggestief ten aanzien van het soort handelingen of de mogelijke pleger zolang hieromtrent geen duidelijk vermoeden bestaat, zoals bijvoorbeeld: “Heeft je vader wel eens…?”

•

Laat de jeugdige zelf benoemen welke handelingen door wie verricht zijn.

•

Stel de vragen zowel in de tegenwoordige als in de verleden tijd.

•

Stel, als open vragen niet lukken, voor om vragen te stellen waarop de jeugdige antwoord kan geven als hij/zij dat wil, eventueel door alleen “ ja” te knikken of “ nee” te schudden.

•

Een valkuil in gesprekken over (seksueel) misbruik is (te snel) te willen helpen en van alles te willen regelen. Zeg daarom dat je wilt helpen, maar ga niet meteen oplossingen voor de jeugdige of de jongere bedenken (dat is venster 4). Je hoeft geen pasklaar antwoord te hebben. Beloof daarbij niet dat je het aan niemand zult vertellen, maar verzeker de jeugdige of de jongere dat je dit altijd in overleg zult doen en hem zult steunen.

5.

De drie huizen

Een populair hulpmiddel om jeugdigen te helpen zich te uiten over hun situatie is ‘De Drie Huizen’. Dit hulpmiddel is in Nieuw Zeeland ontwikkeld door Nicky Weld en Maggie Greening (Weld & Greening, 2004) en wordt ook veel gebruikt in de werkwijze Signs of Safety (Turnell & Essex, 2004). De drie huizen is een manier om jeugdigen op een ongedwongen manier mee te laten praten over hoe het thuis gaat en wat zij graag willen dat er verandert. De tekeningen die de jeugdigen maken kan de SAVE-professional gebruiken om met ouders te praten over hoe een jeugdige zich voelt en wat er moet gebeuren zodat de jeugdige zich weer veilig voelt/ is in de thuissituatie. De tekeningen van de jeugdigen kunnen een grote impact hebben op de andere gezinsleden en kunnen leiden tot verandering. De SAVE-professional moet hierbij wel de beperkingen van het hulpmiddel in het oog houden. Bedenk, dat het geen test is. Er is niets gestandaardiseerd, er is niets wetenschappelijk onderzocht. Een tekening is niet ‘de waarheid’. Het is niet de bedoeling, dat professionals de tekeningen gaan interpreteren! Het is niet meer en niet minder, dan een hulpmiddel om de stem van de jeugdige duidelijk te laten klinken! Hieronder wordt besproken hoe de SAVE-professional de drie huizen kan gebruiken.


182


Huis van de

Huis van de

Huis van de

goede dingen

zorgen

dromen

1 Voorbereiding Ga vooraf na wat er actueel speelt in het leven van de jeugdige. Leg de ouders het proces van de Drie Huizen uit en vraag hun toestemming om dit te doen met de jeugdige. Vraag de ouders wat volgens hen de prettigste locatie voor de jeugdige is, om het gesprek te voeren. Bespreek met de ouders of zij graag bij het gesprek aanwezig willen zijn. Als er redenen zijn om de Drie Huizen te doen zonder de ouder(s), leg de ouders dan deze argumenten uit. 2 Inleiding Stel de jeugdige op zijn/haar gemak, bij voorbeeld door te vragen of het iets wil drinken. Vertel de jeugdige wat je wilt gaan doen en wat het doel daarvan is. Bijvoorbeeld: “Ik wil graag weten hoe het met jou gaat en wat jij van de situatie bij jullie thuis vindt. Soms vinden jeugdigen het makkelijker om erbij te tekenen. Houd jij van tekenen? Wat ik vaak aan de jeugdigen waarmee ik praat vraag, is om drie huizen te tekenen: één van de leuke dingen, één van de zorgen en één van de dromen. Wil jij dat ook doen? Ik wil ze later graag aan papa en mama (en de andere mensen die helpen) laten zien, zodat iedereen beter begrijpt wat jij vindt dat er beter kan. En we samen kunnen bedenken wat er moet gebeuren, okay?” Beloof geen geheimhouding, maar zeg dat je als de huizen klaar zijn met de jeugdige gaat praten over wie de tekening mogen hebben. 3 Tijdens het tekenen Gebruik 1 vel papier per huis en laat de jeugdige ieder huis een eigen naam en/of symbool geven. Start met het huis van de goede dingen, tenzij de jeugdige anders kiest. Bijvoorbeeld: “Fijn dat je mee wilt doen! Ik heb hier drie lege vellen papier. Neem het eerste vel maar en teken een heel groot huis….” “Goed zo! Dat is inderdaad een supergroot huis. Welke van jouw drie huizen is dit, die van de goede dingen, je zorgen of die van je dromen? Hoe kan ik dat zien? Schrijf of teken maar iets bovenin het huis, zodat ik kan zien dat het jouw huis van de …. is.”


183


Moedig de jeugdige tijdens het tekenen regelmatig aan. Waak ervoor dat dit neutraal blijft en dat je de jeugdige niet jouw vermoedens in de mond legt en dat jouw emoties niet sturen bij het tekenen of schrijven. Voorbeelden van neutrale aanmoedigingen: “Goed zo, ga maar door, ik heb de tijd”. “Ik vind het heel moedig dat je me dat vertelt”. “Dat heb je duidelijk opgeschreven”. Accepteer de wens van de jeugdige wanneer de jeugdige alleen wil schrijven in plaats van tekenen. Of als de jeugdige van het concept Drie Huizen af stapt en een andere vorm kiest om zijn verhaal te vertellen. Houdt rekening met de beperkte spanningsboog (aandacht, concentratie) van de jeugdige. Start bij voorkeur met het ‘huis van de goede dingen’, tenzij de jeugdige anders kiest. Voorbeeldvragen bij het huis van de goede dingen: • Welke dingen gaan er goed thuis? • Wat vind je leuk thuis? • Wat vind je leuke dingen om te doen met papa en/of mama? • Waar word je blij van? • Zijn er dingen die je doet zodat je je even geen zorgen maakt? • Wat doet mama/papa wat jij leuk vindt? • Voorbeeldvragen bij het huis van de zorgen: • Zijn er dingen die je niet leuk vindt thuis? • Is er iets waar je je zorgen over maakt? • Wat maakt je verdrietig? • Zijn er dingen die mama/papa doen die jij niet leuk vindt? • Voorbeeldvragen bij het huis van de dromen: • Wat zou je blij maken? • Zijn er dingen die je anders zou willen? • Wat zou er thuis anders moeten gaan zodat jij je weer fijn voelt thuis? • Wat moet er veranderen thuis, bij papa/mama zodat jij je weer fijn voelt thuis? 4 Afronden en bespreken Maak aan het eind van het gesprek, op basis van de informatie die de jeugdige je gegeven heeft, een inschatting van de veiligheidsrisico’s voor de jeugdige: acute risico’s, maar ook latere, als de informatie met ouders of andere betrokkenen gedeeld zou worden. Vraag aan de jeugdige wie je de tekening mag laten zien (ouders, familie, professionals). Streef er steeds naar zo min mogelijk met de informatie te doen dat voor de jeugdige onveilig voelt; moet dat toch, betrek de jeugdige daar dan bij door bij de leeftijd en ontwikkeling passende uitleg te geven over het waarom en te vragen wat dat voor hem/haar betekent (met als doel de nadelen zo veel als mogelijk te ondervangen). Presenteer de Drie Huizen aan de ouders en begin daarbij met het huis van de goede dingen. Presenteer het eerst aan ouders, dan pas eventueel aan andere betrokkenen. Vraag de ouders vooraf ‘wat zij denken dat hun kind genoemd heeft’ in de respectievelijke huizen. Scan de tekeningen in het dossier in. Geef het origineel aan de jeugdige terug, tenzij de jeugdige anders kiest.


184


6.

Praten over de toekomst van de jeugdige

Er zijn tal van manieren om de aandacht te richten op de (gewenste) toekomst. Denk aan ‘gewone’ vragen. Aan jeugdigen vanaf ongeveer 6 jaar, bijvoorbeeld: • “Wat wil je later worden?” • “Wat zou je willen dat er verandert?” • “Wat zou je zelf willen veranderen?” • “Wat wil je leren?” Aan adolescenten: • “Je bent nu 16. Als je 22 bent hoe ziet jouw wereld er dan uit?” • “Wat zou je kunnen doen om dat te bereiken?” • “En als je aan je ouders, op welke manier zou je dan het liefste met hen om willen gaan?” Aan ouders: • “Wat wenst u uw kind toe voor de toekomst?” • “Als u over de toekomst van uw kind denkt, wat hoopt u dan?” • “Aisha is nu 14. Wat vinden meisjes van 14 fijn en belangrijk om te doen denkt u?” • “En straks is ze zestien. Hoe ziet haar wereld er dan uit?” De vraag naar de toekomst is een krachtige vraag om de energie te richten op de mogelijkheid van positieve veranderingen. Alle ouders hebben wensen over de toekomst van hun kind. Jeugdigen hebben vanaf jonge leeftijd dromen en wensen voor de toekomst. Soms geven de beelden die mensen hebben over de toekomst aanknopingspunten voor verandering in het hier en nu. Zoals overal in de SAVE-werkwijze zet de SAVE-professional ook hier de perspectieven van alle betrokkenen naast elkaar: • Hoe ziet de jeugdige zijn of haar toekomst? • Hoe ziet de moeder het? • Hoe ziet de vader het? • Hoe zien de mensen in de kring rond de jeugdige het? • Hoe ziet de SAVE-professional de toekomst van deze jeugdige?


185


Bijlage 3: Praten met pubers en adolescenten Bijlage volgt


186


Bijlage 4: Motiverende gespreksvoering Bijlage volgt


187


DE SAVE-WERKWIJZE BASISHANDLEIDING VOOR SAVE-PROFESSIONALS

Recommend Documents