De reis naar. in Canada. Jan Portengen

De reis naar

in Canada. Jan Portengen

Het trouwfeest van Cor & Henk in Canada

Waarde lezer! bos, behorende tot de boerderij waarin Arie, Rinus en ik met veel plezier gewandeld hebben. Dat was in 1998, nu in 2009, elf jaar later, blijkt Jeffry nog steeds bewoner te zijn van het woonhuis en de bijbehorende stallen en schuren. En….. het doet me goed dat te horen. Dat schijnt bij de verkoop overeengekomen te zijn. Jeffry wens ik toe dat de Geest die ongetwijfeld ook de Indianen voor hem tot ontroering bracht over hem vaardig zal blijven om te volbrengen wat hij tot doel gesteld heeft.

Vooraleer u een verkeerde indruk krijgt omtrent de strekking van dit digitale reisverslag: toen wij in 1998 naar Canada gingen om het trouwfeest van onze oudste zuster te vieren had ik in ieder geval geen begrip van de historie van dat land. Het was een groot land en de Canadezen hadden ons in 1945 bevrijd. Dat zuster Cor met haar talrijke gezin in Iroquois woonde zei me niets. Pas dank zij de welhaast onbeperkte mogelijkheden die er tegenwoordig zijn om wat dieper te graven (bijvoorbeeld met Google) kwam ik er achter dat hun toenmalige woonplek iets heel bijzonders was. Voormalig domein van de oorspronkelijke bewoners, de Indianen, in onze taal de Irokezen. Getuige bijvoorbeeld deze foto die daaromtrent in 1914 is gemaakt.

Valkenburg zh. Jan Portengen augustus 2009

Cor en Henk hebben destijds de boerderij verkocht, de nieuwe eigenaar heeft, naar ik heb gehoord, grote stukken van het onder hun beheer tot bos teruggekeerde bouwland, weer hersteld tot de staat waarin een bouwboer zulks wenst, geploegd en ingezaaid met voedsel voor mens en dier. En ja, goed dat zulks gebeurd maar toch jammer van het prachtige 2


Arie en ik en de Hollandse Canadees

Schiphol 12 mei 1998

Arie en ik hadden stoelenrij 15 tot onze beschikking gekregen aan bakboord. Naast ons zat een tot Canadees genaturaliseerde Hollander die de plaats aan het raam zou hebben bezet ware het niet dat juist die plaats voorzien was van een patrijspoort. De omstreeks 50 jaar oude man bleek na aangesproken te zijn een gezellige reisgenoot. Hij had zich verdiept in de geschiedenis van Canada en gaf daarvan hoog op. Gedurende de reis verlegde zich ons gesprek als vanzelf tot zaken van hogere orde: de computer, allerlei programma's, internet en email! Hij was namelijk programmeur van beroep en nog wel van het soort waaraan in Holland in verband met de eeuwwisseling grote behoefte is: van de oude stempel. Na lange gesprekken vonden we elkaar tenslotte helemaal in een uiterst somber toekomstbeeld waarin alle Chinezen, Russen, Indiërs en Afrikanen evenveel auto's zouden hebben als wij en mitsdien er gezamenlijk voor zouden zorgen dat de aanwezige zuurstof binnen de kortste keren zou worden opgebruikt, en wat dan? 'De wal keert het schip!' waren we het met elkaar eens. Geïnformeerd naar het eerste doel van onze reis, Guelph, gaf hij ook te kennen dat het een niet onverstandig beslissing was geweest aan de vliegveldzijde de stad te verlaten. Gezien de gebruikelijke files omtrent die tijd. Hetgeen broer Arie zichtbaar genoegen deed. Waarop hij vergenoegd probeerde te verklaren waarom hij een hotel aan de verkeerde kant van de stad gekozen had, hetwelk onze reistijd de volgende dag minstens 12 uur langer zou doen zijn. Rinus en Mina zaten in stoelenrij 24 aan stuurboord, zeven rijen achter ons, ieder aan een kant van het tussenpad. Want niet alleen Arie maar ook broer Rinus was van de partij. Mina, een zuster van Henk ging mee in de plaats van onze zuster Map die de voorgenomen reis had laten afweten. Mina Roke was afkomstig, zoals Henk, uit Ommen.

We zijn voor een trip van zeven dagen uit en thuis dinsdag 12 mei op Schiphol ingescheept in een Boeing van de chartermaatschappij Canada 3000. De avond ervoor was ons op de televisie als nieuws een soortgelijk vliegtuig vertoond met de mededeling dat wereldwijd een vliegverbod afgekondigd was want er was een fout in het elektrisch systeem geconstateerd. Dat gebeurt wel meer en bij wijze van illustratie werden er enige beelden getoond van een eerder ongeluk. Verwrongen resten van het vliegtuig werden aan boord van een bergingsvaartuig gehesen. Ik kon het niet nalaten Arie daarvan uitvoerig op de hoogte te stellen, maar die wist (later) te vertellen dat het een 737 betrof en dat ons vliegtuig een 757 was. Uiterlijk was er weinig verschil te zien tussen beide soorten.

De heenvlucht Zonder haperen verhief ons vliegtuig zich van de grond en bleef rustig hangen op grote hoogte zodat we ongedeerd een tussenlanding konden maken op Hallifax waar niet slechts wij maar ook de boordbagage het vliegtuig moest verlaten om door de douane ingeklaard te worden vooraleer de 3

Het trouwfeest van Cor & Henk in Canada reis naar Toronto kon worden voortgezet. Het kostte ons ruim anderhalf uur die we doorbrachten in de hal van de luchthaven. Ons vliegtuig werd ondermeer aangevuld met een groep zeer jeugdige cadetten van de Canadese luchtmacht, jongens en meisjes die in hun blauwe uniform nauwelijks van elkaar te onderscheiden waren. Al met al duurde zodoende de totale reis meer dan tien uur.

zich op en stelden zich buiten de lift op. De deuren sloten zich, al dan niet daarom en wat er verder gebeurde onttrok zich aan onze waarneming. Af en toe opende zich één der zes liftkokers en een kluwen karretjes, koffers en mensen wrong zich naar binnen. Het duurde geruime tijd voor de onze weer beneden was. Nadat zij die er uit kwamen zich een weg gebaand hadden langs hen die de uitgang belemmerden, wij dus, vulde de lift zich binnen de kortste keren. De zoemer kwam weer in werking maar aarzelend begonnen de deuren zich te sluiten en de lift steeg op naar de eerste halte. Daar moesten wij eruit maar aangezien we er als eersten in gegaan waren stonden we achterin. Probeer dan maar eens mensen zover te krijgen dat ze ruim baan maken! Duwen dus, stomweg doordouwen! "Excuse me! Sorry! Pardon me!" Het Engels kent verscheidene woorden om onbeschoft gedrag te bagatelliseren.

Landing in Toronto Nadat we in Toronto geland waren en de bagage van de lopende band gegrist hadden, voor het overgrote deel waren het Hollandse klanten die zich zo dicht mogelijk bij de band opstellen en zodoende aan de minder vooruitstrevenden het uitzicht ontnamen, was onze eerste handeling de zorg voor verder vervoer. Rinus had vooraf via het reisbureau een auto besteld en Arie en ik hadden, toen we vernamen dat het een Ford Escort zou zijn, onze bedenkingen gehad. We verdachten Rinus ervan, hij heeft de naam zuinig te zijn, ons in een goedkoop vervoermiddel te willen proppen om zo een paar gulden uit te sparen. De balie van het verhuurbedrijf Hertz was op de luchthaven gelegen. Nadat Rinus en Arie de nodige formaliteiten hadden verricht begaven we ons naar de in een zijgang opgestelde liften, ik telde zes schachten maar de nauwe toegang kon de aanvoer van reizigers met al hun karretjes en koffers nauwelijks verwerken.

De huurauto We kwamen op een halfduistere etage van de parkeergarage en vonden na enig zoeken een aantal witgelakte auto's van diverse merken waarvan inderdaad de kleinste voor ons bestemd was. Maar zie, de koffers pasten precies in de daartoe bestemde opbergplaats, zelfs hadden we voldoende beenruimte en het bleek al gauw een splinternieuwe auto te zijn, km stand 000012, voorzien van airco en automatische versnelling. Ik nam, na de motorkap geopend en een korte blik in het interieur geworpen te hebben, plaats achter het stuur en was verzoend met het kleine wagentje. Arie zou als loods optreden en zonder problemen arriveerden we dan ook, na een voor dit land korte rit van omtrent drie kwartier, bij een hotel niet ver buiten de stad gelegen. Aangezien de parkeerplaats van het hotel vol was zetten we de wagen bij een parkeermeter, zonder te betalen. Arie achtte dat gewettigd omdat de meter na zes uur 's avonds niet gevoed behoefde te worden. De volgende morgen vroeg merkten we pas dat de politie een andere mening toegedaan was.

De overwerkte lift We stonden voor een geheel gevulde lift waarvan de deuren niet wilden sluiten. Een alarmerend zoemend geluid trachtte de opeengepakte reizigers iets duidelijk te maken. Maar wat? Paniekerig keken de instanders om zich heen. "Te zwaar!" brulde ik naar binnen zonder verder na te denken. Ze verstonden dat gelukkig niet maar Arie vertaalde mijn suggestie onmiddellijk. "To heavy!" Op dat moment begonnen de deuren zich haperend te sluiten om daarna weer resoluut open te gaan. Misschien had iemand op de knop "Doors open" gedrukt in de mening dat de deuren daarmee gesloten moesten worden. Niet twee dikke dames die de consequenties van hun gewicht hadden moeten nemen maar twee magere Chinezen offerden

4

Het trouwfeest van Cor & Henk in Canada aan te doen met nog meer voedsel dan er tijdens de vliegreis ingepropt was en Rinus drong er op aan ergens anders te gaan eten. Bovendien lokte me een wandeling in de brede lege schemerdonkere straten weinig aan, het argument dat het goed zou zijn gedurende enige tijd de benen te bewegen overtuigde me tenslotte. We liepen naar het centrum waar zich wat late mensen ophielden. Rinus die het voortouw nam ging ons voor door een onaanzienlijke deur die tot een halfduister eetvertrek leidde waar reeds meerdere voornamelijk jonge mensen gezeten waren. Hij verkondigde dan ook luid en herhaalde dat enkele keren nadrukkelijk, dat je met een gerust hart een eetgelegenheid kan binnengaan waarin zich veel mensen bevinden. 'Ga nooit een leeg restaurant binnen!' Het was naar ik later vernam een door een Indiër geleid etablissement. Een uiterst gedienstig jong meisje noteerde onze bestelling, voor iets meer dan 10 dollar kon er uitvoerig gegeten worden. Rinus en Arie bestelden ieder een moot vis met toebehoren, ik hield het op kip, met de toelichting dat er geen scherpe specerijen gewenst waren. Het bedienend meisje knikte zeer begrijpend ondanks mijn gebrekkige uiteenzetting. Desondanks bleek de kip gedoopt te zijn in sterk met sambal verontreinigde saus. Mina 's bestelling heb ik niet onthouden. Arie en ik kwamen overeen een restdeel van zijn vis met mijn kip te ruilen maar toen bleek dat die vis inwendig niet gaar gestoomd was en zich nog in diepvries toestand bevond. De gedienstige erbij gehaald. Ook Rinus constateerde een zelfde gebrek bij zijn vis. Ze nam de beide borden mee naar de kok en kwam nog even terug om te vragen of het geheel opnieuw verwarmd mocht worden. We wachtten af en even later bracht ze de borden met de half aangevreten nu warme vis weer terug. Tot grote verwondering van beide broers die verwacht hadden een nieuw stuk vis te zullen krijgen. Daarbij kwam nog dat ze volgens Arie zijn bord aan Rinus had gegeven en omgekeerd. Het ene stuk vis was namelijk veel kleiner dan het andere. Ze lieten het echter maar zo. Ik had mijn kip inmiddels op. Na afloop van de maaltijd werd er

Emerald Innl Het stadje Guelph ligt ongeveer drie kwartier rijden van Toronto en mag gezien worden als een typisch Canadees plaatsje, brede rechte straten, grote ruim opgezette gebouwen. Arie had er via Internet een hotel besproken. Met plezier constateerde hij en herhaalde dat enkele keren, dat hij daarmee een goede keuze had gemaakt: the Best Western Emerald Inn. Terwijl hij met de receptioniste de zaken regelde nam ik plaats in een met bruin leer beklede stoel en bekeek van enige afstand het doen en laten van deze jonge dame. "Het zou wel een Hollandse kunnen zijn", bedacht ik. Was het de manier van lachen, de vorm van het gezicht? Juist op dat moment begon ze Arie uit te leggen dat ze als driejarig meisje vanuit Den Haag geëmigreerd was. Ze sprak echter geen woord Dutch. Arie en ik betrokken een tweepersoons vertrek, Rinus en Mina ieder een eenpersoonskamer. De kamers waren voorzien van airco en daarmee verstoken van ieder werkelijk contact met de buitenlucht. De ons toebedeelde kamer bestond uit twee door een tussenmuur van elkaar gescheiden ruimten waarin voor ieder van ons een tweepersoonsbed beschikbaar was. In mijn gedeelte stond tevens een kast waarin een TV, aangesloten met de buitenwereld via om en nabij 90 kanalen. Liggend op bed was er de hele nacht wat te zien maar weinig dat me interesseerde. Aangezien ik er geen woord van verstond en om Arie niet te storen, er was geen deur in de opening die toegang tot zijn deel van de kamer gaf, werd de TV het zwijgen opgelegd. De knop "Mute" van de afstandsbediening diende daarvoor begreep ik na enig experimenteren.

Stadswandeling en diepvriesvis Het gezelschap was niet direct naar bed gegaan. Eerst moest er gegeten worden was de mening van de meerderheid. "Waarom niet gewoon hier in het hotel?" stelde ik voor, ik had geen enkele behoefte mijn maag geweld

5

Het trouwfeest van Cor & Henk in Canada nog een discussie gevoerd over de wenselijkheid van een beloning voor de hulpvaardige dienstmaagd. Volgens Arie was het in Canada gewoonte om de rekening aan de kassa te voldoen en tien procent daarvan op de tafel te deponeren. Aangezien afgesproken was ieder voor zich te betalen werd het een heel gereken. Rinus opperde de mogelijkheid om geen fooi te geven om daarmee zijn ongenoegen over de bereiding van de maaltijd kenbaar te maken. Arie en ik hadden afgesproken dat hij, tot ik mijn Travelcheques omgewisseld zou hebben, ook mijn uitgaven zou betalen. Gedurende de reis en een groot deel van ons verblijf noteerde hij nauwkeurig al die bedragen in zijn elektronische agenda of zak computer. Ik, als enige van het gezelschap voor het eerst in Canada en onkundig van al die gewoonten, behoefde me dus nergens druk over te maken maar vond wel dat het meisje niet onder de fouten van de kok mocht lijden. Hetgeen Rinus uiteraard met me oneens was, oud-politiemannen vertonen naar mijn mening wel eens te veel de neiging klassikaal te willen straffen.

We brachten de nacht door zoals reeds gedeeltelijk beschreven in volledige rust en stilte. De volgende morgen bleek dat ik vergeten was de televisie uit te zetten hetgeen Arie enige ironische opmerkingen ontlokte. Reeds vroeg verzamelden we ons in de 'Unique English Tea room', ingericht conform een concept uit 1829 en sindsdien het handmerk van de hotelketen. Net als bij een Mac Donald en een Van der Valk eetgelegenheid wordt er in Canada een standaardformule gehandhaafd. De gebruikers weten dan waar zij aan toe zijn, dat geeft rust, dat geeft zekerheid, zij voelen zich meteen thuis. Die standaardisatie gaat vrij ver. Niet slechts de gebouwen hebben dan consequent dezelfde indeling maar ook de doorspoelinrichtingen van de toiletten, de pisbakken voor heren, de badruimten, de bedden, de verlichting zijn voorzien van vertrouwenwekkende knoppen, schakelaars en dergelijke. Dat de Canadees een dicht bij de natuur levende soort is en gewend hun behoefte boven het water te voldoen blijkt bijvoorbeeld uit de closetpotten, het waterpeil daarin wordt kunstmatig zeer hoog gehouden. Maar om terug te komen op de tearoom waarin we ons verzamelden om de lunch te gebruiken, het eten stond uitgestald op een tafel terzijde, koffie en thee konden naar keus zelf worden ingeschonken. Ook melk was beschikbaar. Een meisje, zwarte broek en wit bloesje waarboven een schichtig bleek gezichtje, ordende het een en ander op de door ons in be-

In het hotel

6

Het trouwfeest van Cor & Henk in Canada andere manieren op na dan wij gewend waren. Het kostte ons acht dollar en enig oponthoud om het plaatselijke politiebureau te vinden. Onze bekeuring was midden in de nacht opgemaakt.

Onderweg in de file Arie had in eerste instantie het voorstel gedaan om niet over de Highway maar via wegen van een lagere orde en in een grote boog om Toronto heen te rijden. Vol goede moed gingen we op weg maar enkele tientallen kilometers verderop begon onze loods te twijfelen, hij vreesde dat de bocht om de stad wel heel erg groot zou worden! Dus keerden we op onze schreden. Als stuurman werden deze manoeuvres aan mij toevertrouwd. We kwamen na een uur en in Toronto inderdaad in een file terecht. Maar die loste vanzelf op toen we de oorzaak voorbij waren, een zesbaans slagveld op de andere helft van de weg, een gekantelde vrachtauto, enkele zwaar beschadigde personenauto's een brandweerauto, een ambulance, hollende mensen. Onze file was ontstaan door louter nieuwsgierigheid, de andere kant was echt, vele tientallen kilometers lang.

slag genomen tafel. Om mijn de vorige avond deerlijk toegetakelde maag te ontzien beperkte ik me tot cornflakes van het bekende merk met wat melk en suiker eetbaar gemaakt en een kopje thee. Met aandacht bekeek ik het interieur dat gekenmerkt werd door allerlei sierlijk lofwerk in bleekwitte naar licht oranje neigende kleuren, een gipsen bruidstaart in oud Engelse stijl, een zonnewijzer in een voor altijd verstilde tijd, dicht bij het plafond een poppenwagentje waarin een groot aantal beertjes van verschillende kleur en pluimage en knus bij elkaar liggen en zitten, het gipsen beeldje van een jongedame, haar verzaligd gezicht gericht naar de straal water onder haar voeten die een stenen bassin vult, de kanten gordijntjes met sierlijke koorden bijeengebonden, een houten theerekje en een houten vitrine waarop en waarin allerlei niet voor gebruik bedoeld serviesgoed. Kortom, niet bepaald een onderkomen voor nuchtere Hollanders. Onze eettafel stond bij een raam. Buiten zagen we enige gasten van het hotel in een opgewonden gesprek met een schoonmaker rond een daar geparkeerde auto. "Die heeft ook een bon!" wist Arie. De plaatselijke overheid hield er wat betreft het gebruik van betaalde parkeerplaatsen

Over truckers en het verkeer Ik was er inmiddels achter gekomen dat het verkeer in Canada gelijkmatiger verloopt dan in Holland. Geen plotselinge inhaal manoeuvres van de truckers die met hun zware en lange lastvoertuigen een constante snelheid van om en nabij 110 km aan houden. Zeker, ze snelden mij die zich aan de veilige kant van de maximum snelheid van 100 km bewoog, glansrijk en herhaaldelijk voorbij maar geen enkele keer gebeurde dat onverwacht, onvoorspelbaar. Kaarsrecht bewegen ze zich over de weg, zonder slingerbewegingen ter linker of ter rechterzijde van de baan. Aan alles is te merken dat de Canadees zijn eerste rijlessen niet op een bromfiets gekregen heeft. Het gaf me een veilig gevoel. De vrachtauto's zijn van het Amerikaanse type, de chauffeur zit ongenaakbaar in zijn cabine veilig achter een zwaar brommende motor die met veel chroom omhangen is en voorzien van meestal twee dikke verticale uitlaatpijpen. De truckers schijnen hun vaste halteplaatsen te hebben waar ze zich in vertrouwde omgeving te

7

Het trouwfeest van Cor & Henk in Canada was gestort. Arie snoof verontwaardigd. Rinus achterin de wagen lachte wat, gaf te kennen niet aan zichzelf te twijfelen en dat Annie de zaken wel wat overdreven had. "Dat had ze niet moeten doen!" Waarop ik de eers volgende afslag nam en het stuur gerustgesteld aan hem overdroeg. G zegd moet worden, hij reed zoals verwacht mag worden van een nakom ling van Jacobus Portengen.

goed doen, Arie beschreef zijn ervaringen tijdens een vorige Canadareis, waaruit ik de indruk kreeg dat achter de sturen van die mij voorbijrazende wegreuzen niet dan volgevreten tot wanstaltige proporties uitgegroeide kerels zaten. Toen wij onderweg pauzeerden nam ik er de tijd voor om een aantal van hen te observeren: uit de eerste truck stapte een onaanzienlijk mager mannetje, de tweede truck werd gedreven door een eveneens tanig man van normaal gewicht en de derde was inderdaad te zwaar en voorzien van een ietwat uitgegroeide buik, zodat we mogen vaststellen dat hooguit een derde van de truckdrivers aan de zware kant is. Het was eerst even wennen aan de aanduidingsborden. Het reuzengrote bord waarmee de 'Next Service Centre ... km' werden aangegeven bijvoorbeeld. Ik begreep van Arie dat daar de enige plaats was waar auto en mens een servicebeurt konden ondergaan. Alle kort daarop volgende borden waarop de ons bekende tekens als benzinepompen, mes en vork, bedden en zelfs tenten worden aangegeven betekenden volgens Arie niets. Dus wij verplaatsten ons van 'next'... tot 'next'.... zonder in de gelegenheid te komen een kopje koffie te nuttigen. Arie besloot ten einde raad bij de volgende 'next' de kilometerstand van de auto te noteren en daarna vervolgens uit te rekenen op welke stand we de weg moesten verlaten. Inderdaad kwamen we zodoende en met behulp van zijn zak computer bij een afslag waar naast een bordje 'Service Centre' ook het reeds eerder beschreven bord met de diverse symbolen stond. Het Service Centre was niets dan een standaard-complex, kenbaar aan een benzine station, een koepelvormig onderkomen voor de reizigers en ruime parkeergelegenheid voor alles en iedereen. Een grote onderneming dus die zichzelf kennelijk als de enige 'next' wilde aanprijzen.

Landschap Inmiddels ontrolde het saaie landschap zich ter weerszijden van de weg aan onze ogen. Vlak en groen zoals het een rivierengebied betaamt. Bo sen waarin veel afgeknapte takken neerhingen van levende en dode b men. Hier en daar breed opgezette bebouwingen onder een strak blauwe lucht waarin een zon die geholpen door een dikke uitlaat-gassen-laag de buitentemperatuur opdreef tot meer dan dertig graden Celsius. Binnen stond de airco op de hoogste stand. Arie Jacobuszoon reed het laatste deel van de reis en behoefde niet geloodst te worden.

Nieuwe driver Er moest worden afgelost en Arie stelde tot mijn grote verbazing voor Rinus het stuur toe te vertrouwen. "Gaat dat wel goed?" kon ik niet nalaten te vragen. Vragend werd ik aangekeken. "En wat dan als hij een aanval krijgt?" Ik had in het verleden iemand gekend die dezelfde kwaal had en nauwelijks in staat was uit zijn stoel te komen om me binnen te laten en daarna ijselijke verhalen deed over hoe hij menigmaal tollend ter aarde

het oprijlaantje naar de boerderij van Cor&Henk

8

Het trouwfeest van Cor & Henk in Canada brachten we door met eten, drinken, praten, koffers uitpakken, bedden uitzoeken en alle dingen gereed maken voor de nacht. Het praten, drinken en eten vond grotendeels plaats in de keukenkamer. Ongemerkt werden we onder de tafel zelf geconsumeerd, door de muskieten. Mina, die claimde voor dat soort beesten een attractie te zijn moest later erkennen daarin overtroffen te zijn. Door mij dus. Mijn enkels waren bont en blauw gestoken.

Arrive We arriveerden omtrent vier uur 's middags bij Cor en Henk. De farm die ongeveer honderd jaar geleden gebouwd is en waartoe 40 hectare land behoort is op enige afstand van het dorp Iroquois gelegen. De naam verwijst naar de zo genoemde Indianenstam die er werd aangetroffen maar in het Franse woordenboek staat als verklaring: Rare Chinees, vreemde snuiter! Na enig zoeken werd de afslag gevonden, de English road die een aantal ver afgelegen farms met elkaar verbindt. Het hoge woonhuis, enige honderden meters landinwaarts gelegen, maakt van verre een grandioze

How to sleep De eerste etage van het huis is voorzien van vele kamers, een extra was en poepgelegenheid en een trap naar beneden voorzien van een brede hardhouten leuning. Aangevuld met een tweede van modernere snit aan de muur ten behoeve van Hendrik die graag met behulp van beide handen naar boven en beneden loopt. Drie éénpersoons bedden, keurig naast elkaar opgesteld in een ruimte die deed denken aan de zolderkamer van ons ouderlijk huis, werden ons tot slaapplaats gewezen. De kamer diende bo-

indruk, enigszins verscholen achter een aantal hoge bomen die het omringen. Cor en Henk, alsof ze wat hadden gehoord, stonden ons reeds op te wachten. We waren later dan verwacht mocht worden. De rest van de dag 9

Het trouwfeest van Cor & Henk in Canada vendien tot opslag van een ontelbaar aantal boeken in dozen en op boekenplanken en vele ander goederen. En tot rustplaats van minstens evenveel muskieten die hun kans afwachtten in de hoeken, gaten en kasten. Een deur in de wand bleek te leiden naar een tweede trap die naar beneden voerde, nauwelijks begaanbaar vanwege de vele spullen die er in verband met onze komst een tijdelijke opslag hadden gekregen. Ik vermoed achteraf dat een niet nader door mij onderzochte kast in de keuken, achter het monumentale fornuis, deze nadere toegang tot de bovenverdieping bevat.

Ontwaken De volgende morgen was ik vroeg wakker, niet slechts omdat de muskieten me stoorden maar omdat het mijn inwendige klok was die me waarschuwde dat het tijd was om op te staan. Arie en Rinus draaiden zich wat onrustig om maar sliepen hoorbaar. De slaapzolder was voorzien van twee smalle ramen, de één gevat in een koekoek die wat hoger geplaatst was, de tweede in de buitenmuur ter hoogte van mijn bed. Ik lag vooraan. Beide ramen konden slechts enkele tientallen centimeters omhoog geschoven worden en voorzien van aanpasbare horretjes. De koele ochtendwind die er door naar binnen stroomde bleek niet voldoende de lastige insecten te verdrijven die naar later bleek dag en nacht actief bleven. Voorzichtig stond ik op en ging naar beneden. Daar wist ik inmiddels de weg, zette me in de serre en wachtte de zon af, aan mijn linkerzijde, want daar begonnen lichtstrepen diens opkomst te duiden.

Jeffry Jeffry, de enige ongetrouwd gebleven zoon heeft aan de voorkant van het huis een getimmerte bevestigd. Hij is naar zijn grootvader Jacobus Portengen vernoemd en oorspronkelijk tot timmerman opgeleid maar later bezig geweest met het gedachtegoed van Emanuel Kant, Hedel en dergelijke filosofen. Sindsdien wordt hij geplaagd door depressieve buien. Die serre is van een isolerende laag en elektrische bedradingen voorzien maar halverwege is de bouw gestopt. In afwachting van de afwerking is het daar toch al goed toeven aangezien er meer werk gemaakt is van muskiet-werende ramen dan elders in het huis. Bovendien heb je er een prachtig uitzicht. Onder het licht van een aan een bloot liggende bedrading gehechte gloeilamp boven me trachtte ik het de dag ervoor gebeurde te beschrijven maar er klonk gestommel in de keuken. Jeffry, volledig gehuld in het tenue waaruit hij nauwelijks weg te denken is: de blauwe 'jeans', de Amerikaanse legergroene katoenen vechtpet met grote klep, die tegenwoordig in vele kleuren de mannenwereld verovert, diep over de ongekamde haren getrokken, een blauwgeruite kiel achteloos om het wat gebogen lopende lijf geslagen, de voeten gestoken in groenrubberen laarzen,

het oude fornuis in de keuken

0 1

Het trouwfeest van Cor & Henk in Canada maakte zich gereed om aan het werk te gaan. Zijn gehele doen en laten deed me aan wijlen mijn broer Bruin denken. Of ik koffie wilde? Aangezien het in Holland inderdaad koffietijd was zei ik "Graag!". Even later zat ik achter een ouderwetse grote mok met pure koffie. Mijn nuchtere maag heeft het redelijk goed doorstaan. Jeffry verdween en dook weer op ergens ver weg aan het eind van een lap grond. De tractor met aanhangwerktuig deed grote stofwolken opvliegen, de grond had meer behoefte aan water dan aan de al hoger klimmende zon.

Ergens ver weg aan het eind van een lap grond

Meer over het huis Het huis blijkt bij nader inzien aan renovatie toe. Hoewel er door de kinderen in het afgelopen jaar een poging gedaan is het geheel van binnen en buiten op te knappen (er zijn twaalf kinderen en niet veel minder dan elf minstens zo bekwame aangetrouwden dus was er een groot getal bezig) lekt het met roestige stalen platen gedekte dak nog steeds en zijn verscheidene ramen aan vernieuwing toe. De vele vertrekken die de begane grond telt zijn uitbundig gemeubileerd. De middenkamer, omsloten door de badkamer, de zitkamer en de keukenkamer vormt het centrale deel van het huis waarin de bewoners zich terug kunnen trekken wanneer de koude toeslaat. Daartoe staat er dan ook een grote vierkante zwartijzeren allesvreter die met een uitzonderlijk dikke dubbelwandige afvoerpijp met de buitenlucht verbonden is. Een pijp waarvan de verplichte aanleg Hendrik een flink aantal dollars gekost heeft. De houtvoorraad, een grote hoop in

Jeffry start de tractor

1 1

Het trouwfeest van Cor & Henk in Canada hakbare brokken gezaagd, is in een schuur naast het huis opgeslagen. Zoals reeds gezegd is de keuken voorzien van een eveneens met hout te stoken fornuis dat naar mijn mening een kapitaal waard is als museumstuk. Niet weggooien dus. Wordt het fornuis opgestookt dan is het in de zomer al gauw veel te heet om er te kunnen zitten, om toch te kunnen koken staat er dus een op de 'hydro' aangesloten, tot roodhitte te verwarmen, elektrische kookspiraal.

grootste en ingewikkeldste door roest zijn vastgelopen en onbruikbaar geworden. Henk heeft nog wel getracht ze weer aan de praat te krijgen maar slaagde daarin niet. Aan de wand hangen oude kettingen, fietsframes, ijzeren staven en allerhande rommel. Deze grote schuur is van een ietwat kleinere zijvleugel voorzien waarin oorspronkelijk het vee werd ondergebracht. Ruimte voor een 24 koeien, de groep en de deel zijn nog aantoonbaar, oude ijzers en kettingen hangen nog op de plaatsen waar driekwart eeuw geleden de beesten geketend werden gehouden, verzorgd en gemolken. Nu huist er in een halfdonkere afgebakende ruimte een vaars, ernaast een tweetal geiten. De veestapel van Jeffry. Bovenop de stal is er vanouds de ruimte waarin het hooi netjes opgeslagen werd, er liggen nog wat restanten, achteloos hier en daar neergesmeten. Een oude Japanse met stof en vuil bedekte motorfiets, gedeeltelijk onder een oud zeil staat in een hoek een nog bruikbaar nieuwer model idem dito elders.

Stal en schuren

De schuren van de farm staan op een afstand van 50 tot 100 meter van het woonhuis verwijderd. Ze zijn opgetrokken van ruwhouten planken die zo'n honderd jaar geleden gezaagd zijn uit plaatselijke bomen, gesteund door een staketsel van verdroogde boomstammen uit diezelfde tijd. De kieren tussen de planken laat een goede doorstroming van de lucht toe. De hoge, oorspronkelijk voor het doorlaten van hoog opgetaste hooiwagens bedoelde deuren, hangen half open en zijn in die stand scheef weggezakt vastgezet. In de schuur zijn allerhande landbouwwerktuigen opgeslagen waarvan de

goed geventileerde schuren

2 1

Het trouwfeest van Cor & Henk in Canada wone kip trachtte te gedragen. "Kakelt hij wel eens?" vroeg ik. Nee dus. Maar ja, dat zegt nog niets! Maar veel hoop dat de twijfelachtige haan zich uit de natuurlijke pikorde zal kunnen verheffen had ik niet.

De kippen Jeffry heeft een wat kleiner onderkomen ingericht tot kippenhok. Daarin houden zich enkele tientallen hagelwitte kippen op die er gezond en fit uitzien en hoewel oud toch nog voor een dagelijkse hoeveelheid eieren zorgen. Dit alles onder aanvoering van een grote bontkleurige haan die ten tijde dat ik hem voor de eerste keer zag zijn staart al mismoedig liet hangen en enkele mislukte pogingen deed om voor bevruchte eieren te zorgen. En in een later stadium zelfs amechtig in een hoek lag. Die maakt het niet lang meer, begrepen we. "Hij is oud" grinnikte Jeffry gelaten. Misschien wordt hij opgevolgd door een eveneens wit hoender dat, voorzien van de oorlellen en de sporen een haan eigen, zich angstvallig als een ge-

Storm over het land Henk is pas voorzien van twee nieuwe heupen, tot die tijd krukte hij wat rond, zodat het land niet bewerkt kon worden zoals het zou moeten. Het is voor een groot deel aan verwildering prijs gegeven. Tijdens een wandeling naar een uithoek van het bezit zagen we twee grote hertachtige dieren wegvluchten echter zonder veel haast te maken alsof ze weinig van ons te vrezen hadden. Er huizen daar naar zeggen omtrent dertig van die dieren. Later zagen we een drietal wilde kalkoenen het kort tevoren met maïs ingezaaide land vlak bij het huis afstropen. Een grote en twee kleinere. Vogels zijn er minder dan in Holland. Die er zijn voeren een felgekleurd schild op hun borst en lijken wel wat op een spreeuw. Een kleiner soort had wat weg van een vinkje maar was ook voorzien van een of andere opvallend gekleurde vlek. Aangezien ik gewoonlijk slechts twee vogelsoorten uit elkaar kan houden zullen we het met deze simpele beschrijving moeten doen. Het geboomte heeft in de afgelopen winter veel te verduren gehad van ijzel. Dagenlang bleef het regenen terwijl de temperatuur ver onder nul was en de wind tot storm aanwakkerde. Gevolg was dat zich dikke lagen ijs op de takken vormden die door het grote gewicht daarvan tenslotte afbraken. Een brede lange strook van het Canadese woud is zodoende zwaar beschadigd hetgeen nog immer zichtbaar is. Niet slechts het bos had te lijden, ook de telefoon en stroomleidingen werden door het zich opstapelende ijs steeds dikker en tenslotte zo zwaar dat ze de grond raakten en de palen deden breken. De krachtstroom-draden, aan hoge stalen masten opgehangen ondergingen hetzelfde lot. Sommige torenhoge masten vielen om. Zo viel de 'hydro' uit, de elektriciteit wordt daar kennelijk met waterkracht opgewekt. Het werd een nationale ramp. Wekenlang zat men zonder 'power', er kwam een hulpprogramma op gang zodat zelfs de schade ontstaan op Henks eigen grond hersteld werd. Oude rotte omgevallen palen werden vernieuwd, draden vervangen zodat Hendrik tevreden kan constateren dat hij er op vooruitgegaan is. 3 1

Het trouwfeest van Cor & Henk in Canada Het eerste dat ik daarop deed was met mijn nieuw verworven dollars een spuitbus te kopen, om zo mogelijk alle muskieten in Iroquois om zeep te helpen! Na afloop reden we nog wat rond door het dorp en bezochten de sluis en de brug waarmee de rivier of het Ontariomeer ter plekken wordt geregeld en overbrugd. Aan de andere kant van het water ligt Amerika. Toen ik de gebroeders in kennis stelde van mijn voornemen onze slaapplaatsen te bespuiten stuitte dat bij Rinus op ernstige bezwaren. Dus deed ik het stiekem. We hebben het overleefd.

Voor het feest Voorafgaande aan de werkelijke festiviteiten bracht deze en gene van de kinderen een bezoek aan het ouderlijk huis zodat gedurende die dagen het huis geheel gevuld was. De meeste tijd werd doorgebracht in de keukenkamer. Uiteraard moest er van alles en nog wat gegeten en gedronken Rinus,

Boodschappen doen in het dorp Het was prachtig weer, die eerste dag en de daarop volgende dagen van ons bezoek, de temperatuur liep overdag op tot meer dan dertig graden. Arie en ik reden naar het dorp om daar het één en ander aan te schaffen. Alle daartoe noodzakelijke instellingen staan bij elkaar, voorzien van een zeer groot parkeerterrein zodat de bereikbaarheid niet belemmerd wordt. Onze eerste gang was naar de bank. In mijn geval moesten via travellercheques Amerikaanse dollars omgezet worden in Canadese dito. Tijdens de handelingen die daartoe nodig zijn werd ik uitvoerig ondervraagd, bij wie ik logeerde bijvoorbeeld. "The Roke's!" reageerde nieuwsgierige Daisy zichtbaar verrast. Ze wist van het feest en toen ik haar uiteenzette dat Arie en ik broers van de bruid waren gaf ze te kennen mrs. Roke een bijzonder lieve vrouw te vinden en dientengevolge geen wisselkosten in rekening te zullen brengen! Ik maakte daartegen geen bezwaren. Henk en Dorothey in de keuken met de fles op tafel, Mina droogt af

4 1

Het trouwfeest van Cor & Henk in Canada worden. Cor had daartoe een onuitputtelijke voorraad, al of niet gekoeld of ingevroren, ter beschikking. Rinus had een fles Hollandse jenever meegenomen en beoefende zich met ware naastenliefde in de uitdeling van dat geestrijke vocht. Daarbij werd geen onderscheid gemaakt tussen man of vrouw. Ook een levensechte Mexicaan, één der aangehuwden, werd daartoe aangespoord, terwijl het toch algemeen bekend is dat het niet verstandig is dezulken tequila op te dringen. De jongen was dan ook enige uren opmerkelijk luidruchtig en vrolijk. Nee, jenever is van nature voor nuchtere Hollanders gestookt, die geacht worden onder invloed daarvan urenlange diepzinnige gesprekken te kunnen voeren. Naar het aloude woord: de wijn in de man, de wijsheid in de kan!

ons had in de koffer een net pak meegevoerd en Rinus begon omstandig uiteen te zetten dat we hoe dan ook er niet netter gekleed mochten uitzien dan de bruidegom. Aangezien we begrepen dat Hendrik niet in zijn dagelijkse plunje de gasten zou ontvangen en hij op de trouwfoto voorzien was van een keurig zwart pak en hoge zijden hoed behoefden we ons daaromtrent geen zorg te maken, dacht ik.

Pellenboer 's Morgens kwam het echtpaar Pellenboer zijn opwachting maken, de bekende weervoorspeller van die naam blijkt familie te zijn. Ze hadden dan ook dezelfde tongval. De man, kortgeknipt haar en gebruind stoer gezicht, miste twee vingers van de rechterhand zodat ik hem, om een gesprek te beginnen op de man af vroeg of hij soms timmerman was. Nee dus, hij was boer. Nu had ik in Groningen al eens een boer gezien die bezig was op een afgrijselijk slecht beveiligde cirkelzaag brandhout te zagen en dus informeerde ik voorzichtig of hij zich daarmee bezig gehouden had. Nee dus. Hij begon daarop omstandig uit te leggen hoe het gebeurd was. Grote ventilatoren waren nodig om de stallen waarin zijn tweehonderd koeien waren ondergebracht van frisse lucht te voorzien. Eens weigerden die. De vakman kwam erbij, deed een greep ergens tussen één der propellers en die begonnen weer te draaien. Pellenboer is een man die niet graag van anderen afhankelijk is. Dat zie je zo. Toen het onverhoopt weer eens zover was stak hij zijn hand tussen de weigerachtige bladen maar een ander, was het de knecht?, trachtte op datzelfde moment dezelfde ventilator met een staaf ijzer tot draaien te bewegen. Hij had eerder succes en de rest laat zich raden. Om allerlei redenen duurde het een halve dag voor hij in het ziekenhuis arriveerde, de beide vingers in ijs verpakt bij zich, maar de chirurg adviseerde het geschokte echtpaar die maar weg te gooien. "Ik kan ze er aanzetten, maar omdat ze op

Alie de zus van Henk Zo vlogen de weinige dagen om, alsof het uren waren. Nog een vijfde eregast van het bruidspaar had zich inmiddels aangediend, Alie, een oudere zuster van Hendrik. Ze is sinds jaren in Canada woonachtig, weduwe, enigszins doof en was een dag voor het feest aangekomen. Ze had slechts een enkele keer moeite om zich in het Hollands uit te drukken. Haar werd één der slaapkamers toebedeeld. In de loop van de dag, het werd al schemerachtig, kwamen haar zoon en schoondochter eens kijken hoe moeder het maakte. Hij heeft iets met paarden, het moet wel groot zijn want het vervoermiddel waarmee zij de laan kwamen oprijden was groot, antiek en vooral Amerikaans. De man zelf was zwaar en breed gebouwd, kortom het type van de geslaagde Canadese boer. Ik heb echter niet het genoegen gehad met hen van gedachten te wisselen, wij waren te dien tijde met andere dingen bezig.

De dag van het feest (16 mei 1998) De dag van het feest, zaterdag, begon zoals de andere dagen. Rinus en ik liepen de English weg een twintig minuten heen en weer terug en zagen dezelfde bomen en huizen als de dagen ervoor met als voornaamste doel het bewegen der benen. Om twee uur zou de receptie beginnen, ieder van

5 1

Het trouwfeest van Cor & Henk in Canada de knoken zijn afgesneden blijven het stijve stompjes. Die zullen alleen maar in de weg zitten." De raad werd opgevolgd. Hij schutterde nog steeds wat met het hanteren van zijn borrelglaasje, zag ik. Er ontspon zich een geanimeerd gesprek. Het van ondernemingslust blakende echtpaar bleek sinds drie jaar de farm die een oppervlakte van meer dan 100 hectare Canadees land besloeg te exploiteren en uit Hardenberg afkomstig te zijn. Nee, ze waren niet van artikel 31, zoals Cor en Henk sinds enige tijd, maar van oorsprong uit de Gereformeerde bond in de Hervormde kerk. Niettemin vond ik ze erg aardig.

Cor haar onwillige echtgenoot daarmee, als met een touw om de nek, de kleedkamer had uitgesleept. Toen hij zo de kamer binnenstapte keek hij wat onwennig rond maar had al gauw zijn gewone plekje aan de tafel gevonden. Rinus was al druk in de weer zijn drankjes aan te prijzen. Heeft hij soms aandelen Bols gekocht? Arie zorgde regelmatig voor liters grapefruitsap, eerste klas kwaliteit overigens, die hij gewoon bij de plaatselijke supermarkt aanschafte. Voor eigen en andermans gerief. De tijd van vertrek was aangebroken, aangezien de gebroeders niet los konden komen van allerlei bezigheden waren we uiteindelijk een half uur te laat in de feestzaal, een daartoe geschikte ruimte naast de plaatselijke kerk. De dames van de kerk, die zulk soort bezigheden ervaren als even zoveel bijdragen aan het tot stand komen van het Koninkrijk des Hemels, sloofden zich uit om het een ieder naar de zin te maken. Voorafgegaan met koffie en gebak naar keuze. Deze schare van getrouwen werd aangevuurd door een verre buurvrouw van Cor en Henk die wij op onze voettochten reeds hadden leren kennen als de van oorsprong Canadese echtgenote van de heer Van Beilen, werkzaam in de bouw en uit Drente afkomstig.

De receptie (wat moeten we aan?) Het uur naderde waarop we ter receptie zouden optrekken en wij, de vier Hollandse gasten, twijfelden noch steeds hoe ons te kleden. Het 'zondagse pak' met stropdas? Hendrik en Cor waren bezig zich voor de gelegenheid uit te dossen, de Pellenboers waren nog immer gekleed zoals ze gekomen waren en leken niet van plan daarin enige wijziging te brengen en ook de rond en in het huis verzamelde kinderen, kleinkinderen en aangetrouwden maakten zich zo te zien daaromtrent geen zorgen. Het was dan ook veel te warm, de zon stond hoog aan een strakblauwe hemel, de vogels verborgen zich in de schaduw van de bomen. Zelfs de muskieten bleven, hoewel aanvalsgereed, in hun schuilhoeken. Nadat ik me aanvankelijk in groot tenue had gestoken en me ietwat beschroomd tussen het gewone volk had begeven besloot ik me toch maar wat minder van allerlei Hollandse regels aan te trekken, borg de jas en stropdas weer op en zo, met lange broek en open hemd met opgestroopte mouwen voelde ik me wat meer op mijn gemak. "Zo is het beter!" knikte Pellenboer me waarderend toe.

Ben Kromhout een bekende Nadat we de ruimte waren binnengegaan en de van ons te verwachten handelingen hadden verricht was het zaak een zitplaats te vinden. Je hebt dan de keus te gaan zitten naast familie of bekenden, het waren er heel wat inmiddels, of je in het ongewisse te storten. Een man trok gelijk mijn aandacht, zijn postuur, het tot een kuif kortgeknipte witte haar, de vastberaden uitdrukking van het gezicht en daarbij gezeten tussen de hem omringende vrouw en dochters. Het kon niet anders: dit was een Hollander van de oude stempel. Ik stevende recht op het gezelschap af, maakte kennis met allen en werd ondervraagd. Kortom het initiatief werd me uit handen genomen en gehoorzaam vertelde ik hem, tot op zekere hoogte, al mijn hebben en houden. "He! Uit Valkenburg bij Leiden. Ken je daar misschien een zekere Kromhout?" Ik antwoordde bevestigend en kon zelfs een aantal slechts aan ingewijden bekende details verstrekken over Ben, Klazien en hun kinderen. De man toonde zich blij verrast: "Doe hem de groe-

Henk in groot tenue Niet veel later kwam Hendrik de trap afgestommeld vooraf gegaan door Cor die in haar beste jurk was gestoken. Hendrik droeg zijn zwarte zondagse jasje over de arm, had de mouwen van zijn hagelwitte overhemd opgestroopt en de ietwat krappe zwarte broek met zijn riem om de buik vastgesnoerd. Hij droeg een stropdas maar zodanig geknoopt dat ik vermoed dat

6 1

Het trouwfeest van Cor & Henk in Canada ten maar van ons, hij heeft bij ons gelogeerd toen hij met zijn koor op tournee was!" Nadat ik hem vertelde dat we als drie broers overgekomen waren en hem Rinus gewezen had maakte hij abrupt een einde aan ons gesprek en liep met grote passen op broer twee toe. Rinus was voor het eerste uur onder de pannen. Ik onderhield me nog enige tijd met de hartelijke vrouw die naar ik later hoorde uit Friesland afkomstig was en naar ik meen onder de familienaam Sinnema was ingeschreven in het geboorteregister.

Zijdelingse gesprekken Henkie zette zijn gesprek met Arie voort en begon hem vastberaden uiteen te zetten dat de hemel slechts bereikbaar was voor dezulken die bereid waren de vrouw ervan te weerhouden een andere dan de hen door de apostel Paulus toebedeelde rol in de kerk te vervullen en in het algemeen zich verre houden van allerlei moderne leerstellingen. Kortom, aan Henkie's redeneringen was een zekere zendingsdrang niet vreemd. Boerin Pellenboer, ik noem haar expres geen mevrouw dat zou haar waarde verminderen, had aandachtig toegeluisterd en begon hem in de rede te vallen. Daardoor aangestoken kon ik het niet nalaten ervan te getuigen dat ik na een in de gereformeerde kerk werkzaam lang leven het geloof behouden had: "Ja God bestaat. Ja, er is een Heilige Geest werkzaam in de mensen. Maar verder weet ik niets, begrijp ik er niets van. Niet wat de hemel is. Niet hoe God in elkaar steekt. Niet wie en wat Christus werkelijk is. En ik hoe langer hoe meer ga balen van gemekker over tekst en leer." Wat ik nooit verwacht had van een "bonder", boerin Pellenboer stond voor wat betreft de hoofdlijnen van mijn verweer faliekant achter me. Het gaf me een goed gevoel. De man die naast Henkie gezeten, half achter hem schuilging en diens beweringen met bedachtzame knikken ondersteunde, begon na dit gesprek en daartoe aangemoedigd, me staande en over het hoofd van Henkie heen van zijn herkomst en afkomst te vertellen en werd steeds uitvoeriger. Hij was afkomstig van een groene plaats die nu door Schiphol beheerst wordt. De rest is me ontschoten.

Nog een bekende Ter bestemder tijd verontschuldigde ik me en vond Arie in een zwaarwichtig gesprek gezeten met een tweetal mannen. De voorste daarvan zat half over de tafel gebogen en steunde beide stevige werkhanden zwaar op het tafelblad. Arie stelde hem met enige nadruk aan me voor: "Die zul je wel kennen!" Hij noemde geen naam. De man wende zijn gezicht naar me toe, zonder aan zijn houding iets te veranderen, het was een vertrouwd gezicht, de bekommerde trekken van een man die niet toegeeft aan wereldse ijdelheid noch lichtzinnige gedachten. Maar er begon geen lichtje te branden. "Ik woonde op het Eiland, net als jij!" hielp hij me. Mijn geboorteplaats Nederhorst den Berg is ondermeer verdeeld in een groot en een klein eiland en ik begreep dat hij ergens op het Grote Eiland gewoond moest hebben. "Korver misschien" weifelde ik. Na me nog even gelegenheid gegeven te hebben hakte hij de knoop door "Henry van den Broek! Je zal met mijn zus Letta op school gezeten hebben?!" Ik vertelde hem dat ik in de eerste klas met zijn inmiddels overleden broer Jan de achterste bank had gedeeld en later inderdaad met Letta in één klas had gezeten. En begreep dat ik nu kennis maakte met kleine Henkie die omtrent die tijd voor het eerst naar school ging. De gelijkenis met zijn vader en hartelijke moeder die een boerderij en een groot gezin op het Eiland hadden werd duidelijk.

7 1


Ceremoniemeester kondigt toneelstukje aan Als ceremoniemeester fungeerde zoon Henry die, nadat wij ons aan de lekkernijen zoals kalkoen tegoed gedaan hadden, een toneelstukje aankondigde. Yvonne en Christine, twee van de zeven dochters Roke zetten zich op het toneel en deden alsof ze Cor en Henk waren die met de truck aardappelen en groente aan de man brachten. Yvonne, die uiterlijk veel op haar vader lijkt, kon zelf haar lachen nauwelijks betomen. Daarna vertelde Jan smakelijk hoe het gezin Roke de zondag placht door te brengen met als hoogtepunt de kerkgang, Veertien mensen in de truck waarvan het grootste deel in de cabine. Aangekomen bij de kerk verbaasden de beschouwers zich altijd weer als het portier openging en de zeven dochters en vijf zonen met hun ouders naar buiten kwamen.

Na de receptie en voor de bruiloft Na de receptie hebben we thuis nog een uurtje of wat pratend rond de keukentafel doorgebracht was het al gauw tijd om opnieuw op te trekken naar de plaats der samenkomst en daar het feest voort te zetten in de vorm van een maaltijd. Alie Roke, Henk Roke & Cor, Jan en Arie Portengen

Tafelgebed Toen we de zaal binnenkwamen en ons een plek naar onze zin wilden zoeken, werden we tot de orde geroepen. Wij haar broers moesten plaats nemen ter linkerzijde van de bruid en Mina en Alie zijn zusters, ter rechterzijde van de bruidegom. Zo kwam ik dus naast Cor te zitten aan de hoofdtafel. We begonnen, zoals zich laat raden de maaltijd met gebed dat door de oudste zoon, dominee Jan Roke, in het Engels werd uitgesproken. Jeffry, Rinus, Linda en Henk

8 1

Het trouwfeest van Cor & Henk in Canada Tenslotte verkondigde Dorothy, homeopaat van beroep, dat het gezin door de moeder altijd van zeer gezond voedsel was voorzien, eigen gebakken brood bijvoorbeeld. Aangezien dit alles in het Engels voorgedragen werd kon ik het meeste niet volgen. Het zijn allemaal radde sprekers.

50 jaar trouwgedicht Na de kinderen mocht ik, oom Jan uit Holland, een toespraak houden die naar gewoonte op rijm gezet en uit vijftig versjes bestond. Hetgeen ter verduidelijking aangekondigd werd. Voor het grootste deel was de tekst in de Nederlandse taal. Twee van de dochters verklaarden achteraf het gedicht goed verstaan te hebben, één sprak zelfs van 95 procent! Het bruidspaar vond het om een uur of elf welletjes en ik besloot in hun voetspoor mee te gaan. De auto was echter vol zodat Jan me met de zijne thuis bracht. Arie, Rinus en Mina zijn gebleven en dansten tot laat in de nacht door!

9 1


Dag des Heere

maakten wij ons op voor de kerkdienst waarin Rev. John Roke zou voo gaan. Zoals reeds gezegd waren Cor en Hendrik Hend overgegaan naar de Cana dese variant van de gereformeerde kerk onderhoudende artikel 31. Zoon Jan echter had zich aangesloten bij een aantal bezwaarden die uit de Chri

De volgende dag, het was zondag, verzamelden de kinderen en kleinkind kleinkinderen zich in en om de boerderij en brachten de dag gezellig pratend, zittend, etend en drinkend door en zo nu en dan dienstverlenend. 's Middags 0 2

Het trouwfeest van Cor & Henk in Canada tian Reformed Church gegaan waren en zich sindsdien de Orthodox Reformed Church noemden. Ze lieten hem echter niet zo maar toe, hij moet eerst een 'colloquium doctum' ondergaan, een mondeling onderzoek dat door enige predikanten zal worden afgenomen. Hoewel ik het oneens ben met de beweegredenen van de afscheiding heb ik hem veel sterkte toegewenst. En hem gewaarschuwd ervoor te waken dat hij al doende zijn gevoel voor humor niet zou verliezen.

feld geboeid door de preek zijns vaders die aardse steun hebben verloren en zodoende bonkte zijn zware hoofd in vrije val op de rand van de bank. Het moet tot in alle uithoeken van het gebouwtje gehoord zijn. Een jongen die zo wreed uit zijn geestelijke overpeinzingen gewekt wordt kijkt gewoonlijk niet bepaald snugger. Zo ook hij, het was dat bedremmelde gezicht dat zijn moeder deed grinniken. Waarop dochter in een met moeite onderdrukte lach schoot. Dat deed moeder weer schuddebuiken. Kortom, omdat er eigenlijk niet gelachen mocht worden was de aandrang daartoe des te groter. Cor maakte er resoluut een einde aan en gaf haar schoondochter een betekenisvolle por in de rug. Stilaan bedaarde het gegiechel.

Kerkdienst zondag 17 mei 1998 Henk en Cor trokken beiden hun zondagse kleren aan zodat Rinus en ik (Arie en Mina bleven thuis) besloten ook ons beste pak aan te doen. Met de Escort reden we een uurtje landinwaarts en kwamen tenslotte in Brockville bij een alleenstaand aan de grote weg gelegen kerkje van de First Baptist. De leden van de Orthodox Reformed Church mogen het gebruiken. In de hal van de kerk werden we welkom geheten door de 'clerk' Wilburt Feenstra die ons een 'liturgie' overhandigde en een exemplaar van het liedboek. We namen plaats in een bank, rechts-achterin de kerk. Het was warm en de lamellen van de zijramen die als kieuwen de frisse lucht van buiten naar binnen hapten zorgden gelukkig voor een goede ventilatie. Voorin de kerk was een veelkleurig portret opgesteld van het gezicht van een man die met een enigszins zoetelijk verglaasde uitdrukking naar binnen keek. We werden geacht Jezus daarin te herkennen, dat was duidelijk. In de banken zaten enkele grijsgekuifde oudgedienden, ten laatste strijd gereed. De vrouw, zoon en dochter van dominee Jan namen in de bank voor ons plaats. Matthew Henry, ruim 19 jaar en vergezeld van zijn meisje, had kennelijk moeite met de niet op zijn lengte berekende bank. Erin Margaret, 2 2 jaar jonger en niets te lang zat aan de andere kant van haar moeder die met de naam Jody Gregory begiftigd is. Jan zelf was met een uitgebreid sermoen bezig waarvan ik slechts weinig verstond. Aangezien zijn preek langer dan tien minuten duurde had ik inmiddels een leegheid van geest bereikt die mij in staat stelt de meeste preken te overleven. Daaruit werd ik wreed opgeschrikt door een dreunende bons in de bank voor me. Neef Matthew had na enige tijd het moede hoofd gesteund in beide handen met de ellebogen op de rand van de bank. Hij zal ongetwij1 2


Arie en Jan Roke de dominee Na de kerkdienst was er koffiedrinken in een onder de kerk gelegen kelder. Terwijl Rinus zich met Henk van den Broek onderhield praatte ik met een andere krijgshaftige grijsaard zonder echter in schriftuurlijke discussies te vervallen. Ik kan me dan ook niet meer herinneren waar we het over hadden. Aangezien een kennis van me de familie Feenstra aan het uitzoeken is heb ik me daarna verstaan met de als 'Clerk' beschreven Wilburt Feenstra, de enige jongeman in het gezelschap die me met een paar veel te grote en onschuldige ogen aankeek. Zijn familie kwam uit Heerenveen. Na van alle de broederen en zusters hartelijk afscheid te hebben genomen zijn we huiswaarts gekeerd. Die dag was begonnen en werd besloten met een openlucht bijeenkomst in de tuin waarbij vele kinderen en kleinkinderen zich vermaakten met gezellig gepraat, het stoken van een kampvuur en daarboven braden van allerlei aan stokjes geregen vleeswaren, het eten van slagroomijs, het drinken van al of niet alcoholhoudende dranken en het tenslotte het afsteken van een grandioos vuurwerk. Toen de rookwolken van het vuur de muskieten niet meer op afstand konden houden en het donker werd trok een ieder het huis weer in. Het was een waardig slot van de feestelijkheden.

2 2

Het trouwfeest van Cor & Henk in Canada weliswaar niet van recent bouwjaar maar nog immer een waardig vervoermiddel en dus de rijvaardigheid machtig te zijn. Maar het kwam er niet van, als vanzelfsprekend werd het rijden voorbehouden aan de mannen. De reis verliep voorspoedig en zo arriveerden we omstreeks twee uur in Toronto. Arie zat achter het stuur en ik begon omstandig uiteen te zetten dat we ons moesten beraden op een tussenstop in de stad, om de tijd zoek te brengen en de benzinetank te vullen. Zo'n uur of twee hadden we ter beschikking. Noch naast me, van Arie, noch van achteruit van Mina of Rinus kwam er commentaar. Dus herhaalde ik het verhaal nog eens. Weer geen reactie. Na enige tijd rijden begon Arie wild om zich heen te kijken naar allerlei wegaanduidingen. We kwamen op het vlieghavencomplex stopten tenslotte op een omhoogvoerende smalle betonnen oprit die naar een parkeergarage leidde. Enkele tientallen meters voorbij een soortgelijke nauwe afgang naar rechts die volgens een aanduidingsbord naar de plaats voerde waar onze auto ingeleverd moest worden. Dus begon Arie achteruit te rijden zonder zich wat te bekommeren om de ongeduldige automobilisten achter hem die wel op de goede weg zaten. Ook mijn dringend advies om maar gewoon door te rijden was aan dovemansoren besteed. Er had zich inmiddels een lange rij wachtenden achter ons verzameld zodat er tenslotte één zich uit de rij losmaakte en naast ons kwam staan om eens poolshoogte te nemen. Door het geopende raampje trachtte ik hem in zuiver Nederlands duidelijk te maken dat we rechtsaf moesten. Waarop hij ons schouderophalend over het voor hem verboden weggedeelte voorbij ging. Er was zodoende net genoeg ruimte ontstaan om nog enkele meters achteruit te slaan zodat Arie naar stuurboord kon manoeuvreren. Even later stonden we opgelucht en heelhuids op dezelfde donkere beton-overdekte plaats waar we de auto opgehaald hadden. Een donkergekleurde afgevaardigde van het verhuurkantoor nam ons vervoermiddel in ontvangst. Na enige schermutselingen tussen hem en Rinus die de rekening niet vertrouwde, kon de zaak spoedig worden beklonken in het kantoortje. We stonden weer in de vertrekhal van het vliegveld en konden zelfs al inboeken en de boordbagage inleveren. Al met al was het half vier geworden en na enige tijd in een drankgelegenheid te hebben doorgebracht besloten we wat rond te lopen in de tax-free shops. Toen Arie na

Huiswaarts

Vroeg op

We waren overeengekomen de volgende morgen, maandagmorgen om negen uur te vertrekken. Bijtijds, om geen risico te lopen in verband met files en dergelijke te laat te komen en het vliegtuig te missen. Dat zou omtrent zes uur in de namiddag uit Toronto vertrekken.

Terug met de auto Aardig op tijd reden we de oprijlaan van de farm af, voorzien van een groot aantal belegde broodjes voor onderweg. Het eerste deel van de reis zou ik voor mijn rekening nemen. 'Waarom Mina ook niet laten sturen?' bedacht ik halverwege omdat Rinus te kennen gaf liever niet meer dan een uur achtereen te rijden. Mina had verteld thuis in een grote Mercedes te rijden, 3 2

Het trouwfeest van Cor & Henk in Canada veel zoeken besloot wat te kopen bleek dat echter niet te kunnen, om de één of andere duistere reden was dat ons niet toegestaan. Toen Mina en ik de gelegenheid zagen om 'doorgelicht' te worden en naar de vertrekruimte van ons vliegtuig te gaan grepen we die aan. We waren het rondlopen goed zat. Arie had andere plannen. Ik zag hem een half uur later met zijn handen in de lucht bij de douane staan om gefouilleerd te worden. Was het om het knipmes dat hij bij zich droeg? Rinus keek wat grijnzend toe. Alsof hij er niets mee te maken had.

ren voor de zoveelste keer op de begane grond en ja hoor, daar is de verkoop van treinkaartjes. Met koeiengrote letters als zodanig aangegeven. Hoe hebben we dat over het hoofd kunnen zien? Even later nemen we weer de lift naar beneden. Het is ons inmiddels duidelijk geworden dat de trein naar Leiden op het punt staat van vertrek. Zullen we die nog halen? We hebben geluk. De vrouwelijke bestuurder heeft ons zien aankomen en wacht een moment. Het is een dubbeldekker. Moeten we onze koffers omlaag of omhoog sjouwen? 'Laat ze maar hier staan!' raadt ze ons en verdwijnt naar de stuurhut. Op dat moment komt Rinus ons perron en dus het verkeerde oplopen, hij heeft zijn bagage de trap af gezeuld. 'Annie kon er niet doorkomen vanwege de files!' Er rest ons weinig tijd om hem goed te raden. 'Je moet het andere perron hebben, de trein naar Almere!' kunnen we nog roepen en voegen er inderhaast aan toe: 'Neem de lift! Heb je al een kaartje?' Ietwat bezorgd zien we hem om de hoek verdwijnen. Onze trein zet zich in beweging.

Verder met het vliegtuig De vliegreis verliep vlot. We zaten weer aan bakboord, dit keer voor een raam maar nu midden boven de vleugel. In Hallifax bleven we aan boord, het werd een oponthoud van omtrent drie kwartier. We vlogen het daglicht tegemoet en vanuit de Noordzee landinwaarts. Links passeerde de haven van IJmuiden, dichterbij een badplaats. Zandvoort? We landden op Schiphol, één der velen die dag. Mina werd opgehaald, Rinus weifelde tussen zijn vrouw en de trein waartoe een telefoontje nodig was, Arie en ik zouden de trein nemen.

Tenslotte op dood spoor Hoe het Rinus vergaan is? Vraag me niet hoe hij daar op het andere perron kwam en of hij een kaartje had. Toen het eenmaal zover was gooide iemand zich voor de binnenrijdende trein. Het duurde minstens een uur voordat alles was opgeruimd en de trein weer kon rijden. Annie haalde hem in Weesp van de trein. Zo kwam ook voor hem een einde aan een lange vermoeiende terugreis.

En met de trein Je wil met de trein naar huis. De borden zijn duidelijk en leiden je naar een schemerige afdaling. Omhoog is de roltrap. Omlaag moet je de benen gebruiken. Het lijkt logisch maar omlaag ben je moe. Je hebt een lange reis achter de rug. En je zeult met handen boordbagage. Verzamelt al je moed en sleept de zware koffer de trap af. Beneden staat een trein te wachten maar het is de trein naar Almere. Wij moeten richting Leiden, de andere kant uit. Hoe komen we op het andere perron? 'U zult weer omhoog moeten en de andere trap nemen' en je bagage taxerend 'u kunt beter de lift nemen!' Is er dan een lift? Ja hoor, er is een lift. We komen weer op de begane grond, hebben weer wat geleerd. We nemen de andere lift om naar het juiste perron te komen. Het gaat gesmeerd, we lopen op het juiste perron en zoeken naar een loket, voor een enkele reis Leiden met treintaxi. 'Daarvoor moet u boven zijn!' Zuchtend hijsen we ons in de lift, arrive-

4 2

Het trouwfeest van Cor & Henk in Canada Pembroke to Beach burg and Westmeath. This house burned down in February, 1956. The stove pipes caught fire. In the spring of the same year around May, Tante Diana and Oom Tinus (Dad’s brother) come over from Holland. Then, together we bought a farm from Essie Noatak in Alice Township. We lived in the same house with them for several years. Christine was born, July 21, 1956, Marian, February 27, 1988, Henry, June 9, 1959, Yvonne, October 20, 1960, Gerald and Richard, May 28, 1962. All these children were born in the Pembroke General Hospital which was a Catholic hospital. Dad worked quite regularly in Petawawa in Construction for Jack Van der Klucht.

Family History We were married April 15,1948. Already before our marriage we had decided to move from Holland. Our destiny country, however, ended up being Canada. We had to wait until March,1980 before we could go because we had to find someone to sponsor us. We went by ship from Rotterdam to Halifax. We arrived March 29,1980. At the time we had two children, John who was born on January 17, 1949 and Cathy who was born Feb. 5, 1950 in the Noord Oost Polder in the vicinity of Emmeloord.

On May 1962 we moved to Westmeath. We bought the farm of Bennett. This was a Dairy farm, but Dad raised pigs as well. He stayed home to work this fan for three years. Because we experienced some bad years on account of drought, bad weather and some other factors we lost the farm. At first we tried to sell it because we couldn’t make the payments anymore, but this didn’t happen, so the Farm Credit Corporation foreclosed on us, and we were forced to move.

After we arrived in Halifax, we boarded a train for Toronto. It took two days by train to get to Toronto. Near Toronto my husband had work with a dairy farmer named Henderson. We stayed there four and one half (4 ½) months, then moved to Tupperville. Dad worked in the Brass factory for two and one half (2 ½) years and was laid off. During this time our second daughter, Dorothy was born on July 29, 1951 in the Chatham General Hospital.

Dad worked the last two difficult years at Renfrew Aircraft. Also, during our time on the farm he had an accident and lost his big toe and was in the hospital for one month and one half.

We heard of work up North, in the Renfrew area. Frank Maas was Dad’s employer. He worked for him for about one year in the bush, and after this until November on the farm. In Ren-frew Hospital Margaret was born, September, 1982, Alice on December 12, 1983 and Jeff on January 29, 1955. Dad found work at the Light Alloys plant near Haley’s Station. When he was laid off we moved to Pembroke.

We decided after this to move back to Chatham. Meanwhile, John was 18. Dad and John went to look for work in Chatham, and found work at Eaton Springs. We bought a house with the help of, the Dutch Credit Union in town, and moved at Christmas 1967 to Chatham. We lived on Devon Road. John worked at Eaton Springs in order to help us make ends meet. Cathy had finished High School. Dorothy, Marg, and Alice went to Tecumseh High School. Marian went in a special grade at a Public School. In 1968 Christine, Henry, Yvonne went to the Christian School in town.

Tante Hennie, Dad’s sister moved to Canada and lived with us. Both of them worked in a Plywood factory in Pembroke for two and one half 2 ½) years. We lived in a house which was on Savvy’s Corners on the road from

We moved to the west side of town the next year to 801 Queen St. The 5 2

Het trouwfeest van Cor & Henk in Canada older children (Dorothy, Marg, Alice, Jeff) attended Macgregor High School. John and Cathy went to Trinity Christian College near Chicago. All of them were home in the summer in 1968. Dad worked at Eaton Springs for five (5) years. He needed a break so he went to work for Jans Middleman who was building houses in the Kitchener area. He worked at him for one year but then came back to Chatham to work at Motor Wheel. He worked there for two years. In the meantime we also had moved from the town to the city. We bought a small fifty acre farm from G.orge Thomas near the little hamlet, Florence in about 1974. We felt that it was better for our family to live on a farm. The soil on this farm like the farm before.was hard clay. One year after moving there our house burned down between Christmas and New Year• while we were in Holland. Our reason for going to Holland was because my mother was ill with cancer. She died in the spring of 1975. All our belongings were destroyed a second time, but at~ least, no one was hurt or lost. We had to start over since we had no insurance. However, the Dresden CRC. of which we were members helped us by renting a house and fixing it up for us. They collected things from here and there, so by the time we came we could just move in. In order to do something with the property we still owned, we bought a cottage in Rondeau Provincial Park and moved this onto the farm. Jeff helped us a lot at the time. He worked in construction. Duck van der Sluis laid out the basement and Jeff built the basement under the cottage. We went into the cottage on a plank. I cooked outside that summer. By winter the basement was at least roughed in and completed during the winter. They made a room for Yvonne and one for Jeff. In addition, they made a recreation room .and decorated it with barn board. Every Saturday everyone at home had to help. with building the house. All of the work took three years to complete. An addition las built with a fireplace which included a hectoliter. Jeff was the foreman and with everyone’s help finished the place even the old part. At this time, Dad was working at International Harvester in Chatham and was laid off again. On account of this Dad thought about going into farming once again. We started looking around for a suitable farm. We found that the land was somewhat cheaper in the Williamsburg area. WI bought a farm on English Road around 1981. Rick

was still at home at the time. He chose not to go to University like most of the others. We have living at the same place since. By Cornelia Portengen-Roke 1998

Loopbaan van Hendrik Roke in Canada by himself Ik werkte voor Henderson, Stoufville 1950, 3 maanden (maart –juli). Verhuisde naar Wallaceburg, woonde bij Gabe Hoefstra, voor een half jaar. Dan voor een winter in Tupperville bij Bill Daley’s aan de Baseline 19501951. Dan verhuisd naar het eind van de Baseline, kort bij Wallesburg, met Hipma. Daar werd Dorothy geboren in 1951. Werkte op de Wallaceburg Brass, 1950 - september 1951. Wilde geen unemployment trekken. Verhuisden naar Douglass bij A. Nicolai, farmer, 1 jaar, in het voorjaar naar Renfrew, voor Frank Mase. In de herfst naar Ender Waite (huis gehuurd) werkte bij Beathes. Maakte kasten voor Eatens. In het voorjaar 1954 werkte ik in Light Alloys (Halley) verhuisde naar een huis van Graham mac Cloud, 4e line Halley’s station 1. Vandaar naar Raffes Corner, huis van Eiler Price, Pembroke, verbrand in februari 1956. Werkte bij Canad Vurieer(?) Pembroke. Kocht farm met Tinus, tegeder(?), 3500 dollar, 100 acres. Ging naar de farm in mei 1956. Werkte in 1958 voor Jack vd Klucht. 1959-19601962. Ging naar Beetsburgen in mei 1963. Had twee droge jaren, lost the farm, cut my toe. Verhuisde naar Chattam, december 1967. started work oktober 1967 in Carters Spring werkte daar 5 jaar. Teveel nachtwerk. Ging naar Jans Middeljans in september 1972, Kitsener, werkte daar 4 maanden. Started to work january 10 1973 in Motorwheel, worked 2 ½ years. Ging naar Ted Kuipers in Eren, mei 1975 tot september 1975. Voor Elten Investment van september 1975 tot september 1976, woonde in Acten terug naar de farm in Florence, Jeff en wij hebben het huis gebouwd. Work started in januari 14 1977 at International Lay off october 31 1980. Farm verkocht december 1980 voor 90.000 dollar plus taile loon, had unemployment tot ik werkte voor Fred Zandbergen Oct. 5- Nov-28 1981. Kocht een farm in Iroquois. 47.500 dollar, 100 acres.

6 2

Het trouwfeest van Cor & Henk in Canada mensen in huis, Henk had een hut in het bos, ze waren de hele week van huis. De omgehakte stammetjes van een bepaalde lengte werden op stapels (een koor 4 foot breed en een bepaalde hoogte), neergelegd. De jongens Dijkstra gingen na twee weken naar huis. Henk en Ko bleven doorgaan. Het was erg koud. De eerste week verdienden ze 15 dollar. Daarna werkte Ko bij een boer, een Duitser, in Douglas, een zomer tot hij 16 jaar was. Was daar in huis en had het goed naar de zin. Daarna weer een boer en de tweede winter in het bos, volgens Ko weer met Henk, volgens Cor ging Ko alleen. Er was een barak, een kok kookte voor een man of vijftig.

Over zijn ouders Vvader Jan Roke 25-01-1887 zoon van Gerrit Roke 9-12-1858 en Aaltje van Veen 13-11-1854. Moeder: Dirkje van der Stouwe 13 juli 1892, dochter van Hendrik van der Stouwe 15 maart 1869 en Dirkje Kerke 22 september 1866.

Aantekeningen JP. Betreffende de periode dat broertje Ko bij zijn zuster in Canada introk: Volgens Cor vertrok Ko met de Zuiderkruis in 1951 en werd in 1954 terug naar Nederland gebracht. Hij kwam met de trein in Chattam aan komende van Walesburg in Ontario. Hij was 15 jaar oud, had een pofbroek aan en was nog te jong om bij een baas te werken. Henk zat toen in de tomatenpluk, Cor zelf assisteerde hem met de kinderen bij zich. Ko was vlug, kon snel plukken! Hij had al gauw vrienden, een zoon van Dijkstra (die kort tevoren uit de Horstermeer naar Canada waren geëmigreerd en gereformeerd waren). Ging daar zondags heen. Ko’s komst was voorafgegaan door een brief aan Cor van ds Koffeman uit Nederhorst den Berg.

Cor verhuisde weer en Ko ging ergens in de kost? “Wij waren ook zo vreselijk streng, we wisten er geen raad mee!” zuchtte Cor en schreef aan Pa Portengen: Ko wil naar de bioscoop? Pa schreef terug : Laat hem maar gaan. Nu erkent ze dat de films toen veel beter waren dan nu in 1989. “We wisten niet beter”. Gelukkig waren zijn vrienden net als grote broers voor hem, pasten goed op hem. Daarna heeft Ko 1 ½ jaar op een fabriek gewerkt, vliegtuigonderdelen, was toen 16 jaar, heeft daarvan een mooie auto gekocht, reed als een gek met de Olsmobile. Is zelfs met Henk erin over de kop geslagen. Ko was een harde werker, ze hadden hem graag. Hij kreeg ontslag op de fabriek, auto was kapot, nog niet afbetaald, reparatie kostte 1100 dollar.

Op zeker moment werd Henk ontslagen. Wilde geen steun. Een oude man vertelde dat er in het noorden werk was. In het bos. De luxe auto werd verkocht, een bestelauto gekocht, alles er opgeladen. Cor met gezin. Ook een paar zoons van Dijkstra trokken mede op (Ko weet zich daarvan niets te herinneren). Met heel hun hebben en houden. Ze kwamen in de noord, onderweg in politiebureau geslapen. auto was gammel, lagers uitgelopen, Cor werd op de trein gezet, naar Renfrew, (volgens Ko bij Egan Hille bij de Nicolais, buren na de bietenoogst), mensen kwamen haar ophalen, later kwam Henk met de jongens. Henk en Ko intussen verbleven in de garage, hadden geen geld voor een slaapplaats, sliepen in het politiebureau tussen allerlei gespuis.

Ook in het noorden van Canada was er vaak te weinig werk. Ko ging op stap met een vriend, naar Toronto, bleef een jaar weg, moeder was ongerust, schreef “Laat hem maar weer thuis komen”. Ook de emigratiedienst belde: wat moeten we met hem? Canada was streng met drinken. Ook Henk zat bijkans aan de grond, had een auto voor de trein gereden. zat aan de verkeerde kant, trein reed langzaam. Henk ging een tijd op de fiets naar zijn werk. Canadian Passific de Stichting landverhuizing, kostte hem de hele erfenis.

Er was inderdaad werk in het grote bos, een heel eind rijden, Cor was bij

7 2


50-jarig huwelijksfeest van Hendrik Roke en Cornelia Portengen op 16 mei 1998 te Iroquois

8 2


1)Cornelia, no less no more, was born in nineteen twenty-four. first-born child of moeder Kaatje. At home near castle Nederhorst wordt ze gelaafd aan moeders borst, het is een meisje als een plaatje. March twenty-four, that happy day, komt er bezoek van tante Kee.

4)Opa van Ee kwam met de schuit bij Breukelen de polder uit en verder door de Vecht gevaren. En opoe zat, stijf als een plank, in zwarte jurk op d’achterbank, gelaten voor zich uit te staren. Slechts met de paraplu omhoog hou je in maart de spullen droog.

2)Ook tante Betje, young and ill, staat bij de wieg, verlegen, stil, acht maanden heeft ze nog te leven. Maar grandpa Bruin bekijkt verheugd zijn eerste kleinkind, ‘t doet hem deugd, so he forget his pain, voor even. Intussen ligt de kleine aap verzonken in een diepe slaap.

5)Al spoedig moest de kleine meid dat hoorde toen zo in die tijd, een voorbeeld voor de and’ren wezen. Als moeder ziek was of op stap dan zorgde Cor voor Dirk en Map, en zo begon haar zorgzaam leven. And soon she learned with stress and pains to use her hands and ‘so her brains.

3)Aunt Mie Portengen, old and gray she rocks the cradle of little Kee. Oom Gerrit is de tuin aan ‘t spitten. And what about does father Jack he’s chewing his beloved pruimtabak, hij loopt, hij staat en gaat weer zitten, wat zal het wezen wat zal ‘t zijn? Ze pimpelen wat brandewijn.

6)En zie nu hoe, met groot geduld, daarmee van jongsaf reeds vervuld, zij zorgzaam naast haar broer wil wachten. Ik leg mijn hand, naar ik nu zie, in groot vertrouwen op haar knie, zij is verzonken in gedachten. De toekomst viel ons niet zo licht, dat zie je zo aan ons gezicht. 9 2


7)At school, she was as sweet as good, in ‘t Hollands heet dat braaf en zoet, ze kon haar eigen boontjes doppen. And now and then from Castle-lawn she goes with tante Kee to town. Die placht haar daar wat toe te stoppen. Dat kon want opa gaf die twee, gul enkele rijksdaalders mee.

10)Ze werd getroost, daar tegenin, door Pietje Hoetmer, haar vriendin. Ook Riek kwam weer haar trouw betonen. Zo vloog de tijd, wat ging het hard, er was veel vreugde, weinig smart. Eens wilde ze bij opoe wonen, daar dong, door liefde overmand, Jan Hensbergen haar naar de hand.

8)In nineteen-forty, May the tenth our peaceful time came to an end De weermacht kwam ons land bedwingen Maar wij, wij gingen op de Laan, ver van de grote stad vandaan, gewoon ons gang zoals we gingen. En Cor, nog niet haar eigen baas, bleef hangen tussen mal en dwaas.

11)Maar opoe mocht de lummel niet, Cor maakte ‘t uit, tot groot verdriet. Ze, nam zich voor tot ‘t eind der dagen gehuld in zwarte klederdracht zich naar de eis van haar geslacht als oude vrijster te gedragen. Maar zie, hoezeer de mens ook wikt Wat haar betreft heeft God beschikt.

9)In ‘t dorp de jongens, jong of oud die lieten haar waarschijnlijk koud haar trok een vreemde flierefluiter. Hij, Gelderlander en soldaat, had haar betoverd, omgepraat, het was een nazaat van de Ruiter. Maar ach hij deugde nimmer nooit en werd de deur weer uitgegooid.

12)Cor gordde zich tot hongertocht naar Overijssel, ver gezocht, dicht in de buurt van Ommen. Helaas, men sloot de IJsselbrug, ze moest daar blijven, kon niet terug, is bij een boer terecht gekomen. So Hendrik Roke found his wife in Spring in nineteen forty five. 0 3


13)At Arriërveld, on Roke’s farm the family live, they do no harm, with horse and pigs and cows together. Five children born at Oldebroek the younghest five near Ommen’s hoek. all growing up, so good together as children of mother Dirkje Stouwe and Jan the son of Gerrit Roke.

16)Daar, tussen mangel, bout en pers vierden ze feest, zongen een vers, met vreugdeklanken, ver te horen. Vrij laat die nacht trok Henks gezin bij ons de bovenkamer in. Het jaar daarop is Jan geboren. Diens wieg stond dus en heeft gestaan nog tijdenlang op de Slotlaan.

14)Zoon Hendrik, naar zijn eigen aard, verliet al spoedig huis en haard, ging in de polder pionieren. De Zuiderzee, gemaakt tot land, werd toen bewerkt, ook door zijn hand, tot paradijs voor mens en dieren. Eens in de week, het werken moe, kwam hij toen naar zijn meisje toe.

17)Ter bestemder tijd, hun bee verhoord vond Henk een huis in Emmeloord waar Cathy destijds is geboren. Maar ach, ze werden zich bewust, van oorlogsdreiging, nimmer rust, een nieuwe droom ging hen bekoren. De roep klonk toen, en lang erna “Kom ga met ons naar Canada!”

15)They married April, forty- eight there was no house, they had to wait. De woningnood was hoog gestegen. Ze trouwden, Cor had zich bekeerd, hervormd en niet gereformeerd, niet vrij van zin maar zeer gedegen. Ze vierden na de trouwpartij, de bruiloft in de wasserij.

18)They travel with the Beaverbrea to Hallifax, far over sea, the year was nineteen-fifty, arrived at March the twenty- eighth (en dat is alles wat ik weet) debarking soon and swiftly. Daar stonden ze in Canada wat vreemd onwennig op de ka. 1 3


19)Hier in dit land, sprak Hendrik tot de zijnen word ik een boer, een grote of een kleine. From now, the dollar is my money and every Canadees my bonney. and nothing is too high or deep. But Cor, two children tiresome crying, said, “Dearest Henk I’m nearly dying, at first look for a place to sleep.

22)Ze hadden voor een zomer werk, en gingen zondags naar de kerk. Die kerk, toen niet te licht bevonden, werd hun tot steun en toeverlaat. Daar was veel liefde, zelden haat daar was vergeving voor de zonden. Zoals hun Heer had voorgestaan was men de eenheid toegedaan.

20)En ‘t wijde land de bergen en de dalen, vielen hen groot, ze dreigden te verdwalen. ‘t Was maart, de maand van tegenslagen, en dreigend zwarte regenvlagen. Maar ‘t jonge paar, gesterkt en vroom, niets kon hun sterk vertrouwen deren al moesten zij zich danig weren, bleef vast geloven in hun droom.

23)De zomer heet, de winter koud in Tuperville blonk weer goud. daar werd opnieuw wat werk gevonden. Bill Haley kreeg, zoals men zegt, voor weinig geld een goede knecht en daarbij zorg voor ‘t viertal monden. Zo zwierf het paar, uit en te na, door ‘t zuiderland van Canada.

21)Ze kwamen in Stouffville aan boer Hendersen gaf Henk een baan. Hard werken voor wat dollarcenten Maar goed, hij bood hen ook een huis, in Canada hun eerste thuis, ze bleven daar de hele lente. Daarna trok ‘t stel, het zwoegen moe, naar Wallaceburg en Hoefstra toe.

24)De winter ging de lente kwam, een nieuwe loot ontsproot de stam. Ze lieten haar in Chattam dopen (want daar aan ‘t einde van de Line zou er een job voor Hipma zijn en ook voor Henk, heb ik gesnopen) named Dorothy, wat zogezeid, van oma Dirkje‘ is afgeleid. 2 3


25)Henk worked that time, zoals hij was, at Wallesburg in the Brass. Zijn dat soms kopergieterijen? Diezelfde tijd kwam Ko, zo waar, als jongeling van vijftien jaar, zich bij zijn oudste zus vermeien. Vol goede moed en rap van hand kwam hij per schip uit Nederland.

28)Since then Ko worked, ‘s free as a bee, at somewhat aircraft industry. Hij moest en zou een auto kopen. And then he drove his Oldsmobile at high speed through the Chattamville. Hard ging het, met het gas vol open! Zo ging de car, Henk zat er bij, over de kop en overzij.

26)Cor nam meteen het roer ter hand en bracht de jongen aan ‘t verstand het smalle pad slechts te bewand’len. Ze las daarbij, zo nu en dan, voor uit een brief van Koffeman, die haar beschreef hoe goed te hand’len. Maar ach, na enig tijdsverloop zag Ko meer in de bioscoop.

29)Henk kreeg ontslag, de tijd was slecht, er was geen geld voor baas noch knecht. Hij wou geen ondersteuning vragen. Een oude man sprak wijs dit woord: “To get a job, go to the North!” En ja, dat plan zou kunnen slagen. They put for sale their motorcar and bought a truck to drive it far.

27)Henk nam hem mee, als lik op stuk, naar ‘t harde werk, tomatenpluk, om zo die dwaasheid af te leren. Cor schreef haar vader met de vraag “Wat moet ik aan met deze blaag, om hem van zulk een kwaad te keren?” Die schreef terug: “Mijn beste meid, laat hem maar gaan, geef hem de tijd!”

30)They put on all they where belonging on board the truck, and slowly going because the truck was old and stickey. Zo trokken ze, berooid en arm, naar richting Noord, een nieuwe farm, man, vrouw drie kind’ren, ‘t hele zwikkie. Ko, achter in de bak, keek zuur hij mocht van Henk niet achter ‘t stuur. 3 3


31)Maar onderweg liep, ongepast, zo af en toe een lager vast, de motor was in ‘bad’ conditie. Cor met de kids nam daar de trein. De mannen, die gebleven zijn, sliepen die nacht bij de politie. De truck reed, na een dag of twee, maar ‘t geld was op, dat viel niet mee.

34)In ‘t stadje Renfrew naderhand stond Margareths geboorte-mand. Cor had haar tempo weer gevonden. Na Mar in nineteen fifty two kwam Alice nog een plaatsje toe, zo groeide staag het aantal monden. Tot slot in Renfrew onverhoopt werd ook nog Jeffrey daar gedoopt.

32)Cor was intussen, bijdehand, in ‘t stadje Renfrew aangeland, en had daar zelfs een huis betrokken. Not far away from Ottawa. Henk arriveerde kort daarna, de bieten waren net getrokken. Buur Nicolai, zo goed zo kwaad, heeft hen geholpen, metterdaad.

35)Henk. voor zijn kinderen en vrouw, was dag en nacht met hen in touw. Zijn werkzaamheden waren vele Dan was hij tuinder dan weer boer monteerde kasten op de vloer of lichtmetalen onderdelen. Ze woonden lang, uit en te na in Pembroke aan de Ottawa.

33)In ‘t grote bos, ver van de stad, was werk genoeg, van alles wat, je moest een week in ‘t bos logeren. Na zaterdag kon Cor het loon een vijftien dollar, netto, schoon, met kind en kraai weer gaan verteren. Dus hakten Henk en Ko in ‘t bos een winter lang hun pezen los.

36)Daar werd hun huis, pas opgehoest, geheel en al door brand verwoest. Het echtpaar down, gans neergeslagen, zat huilend bij de brokken neer, en zuchtte zacht: “O lieve Heer, hoe moeten wij dit ook nog dragen? Wat nu? Wat nu? Wat moet ik nou? Met al mijn children in de kou!” 4 3


37)En zie, de kerk werd voet en hand en hielp hen gloedvol uit de brand, met goede gaven ruim bemeten. Niet lang daarna, wat klein van stuk, vergrootte Christine hun geluk en was d’ellende gauw vergeten. Dat was in nineteen fifty zes het einde van een harde les.

40)Gerald and Richard, as I say the twins, waren de de laatste twee, de wieg werd na hen opgeborgen. They born at nineteen sixty two May twenty five, how do you do! Met kleine kind’ren, kleine zorgen. Dit twaalftal Rokes toentertijd is meer dan dubbel uitgedijd.

38)Henk, zelden rijk en vaker arm kocht in dat Pembroke toen een farm. Een droom leek werk’lijkheid te wezen Maar droge jaren braken aan, Henk ‘lost the farm’, zocht weer een baan, Maar nog een ‘problem’ kwam gerezen, Hoe ‘t is gegaan, was hij soms boos? Henk cut also one of his toes.

41)Move to Chattam, say good bye, let’s take the truck and go away. That day in nineteen sixty seven, good bye my friends, out of my hart, a day of sorrow, day of smart. Neem maar weer afscheid voor het leven, want daar, daar aan de overkant daar wenkt het nieuwe vaderland.

39)Cor evenwel, hield goede moed, was vastbesloten goed en bloed te houden en zelfs uit te breiden. Still living at the town Pembroke, born Marian and Yvonne Roke. Toen waren er dus zeven meiden. And opposite, the boys alive with Henry and the ‘twins’, makes five.

42)Daar is er werk, daar maak je kans, bij Caters spring, Jans Middeljans, of Motorweel en dat soort bazen. Bij Teddy Kuipers in Eren May of Eltens investment on the way, Eens komt de tijd om uit te blazen: Henk ging met Jeffrey arm in arm, terug naar Florence naar de farm. 5 3


43)Ze bouwden samen ‘t nieuwe huis voor korte tijd werd dat hun thuis, they sold the farm December tachtig. Henk ‘ninety thousend dollar rich’ vroeg ‘unemployment benefit’, “Totdat ik weer een job bemachtig”. Niet lang daarna, als Job zo arm kocht hij in Iraquois een farm..

46)En oma voert, zoals ik zag, met vaste hand in huis gezag. Niet in de kerk, daar laat ze heren, daarbij gedachtig aan de schrift met ‘s Heren hand in klei gegrift, gehoorzaam zich de wetten leren. Weer thuis gekomen neemt ze stoer opnieuw met vaste hand het roer.

44)For fifteen years, waar blijft de tijd, Henk is met ‘pension’, zogezeid, geniet dat met een goed geweten. Maar ach die knie, die wil niet meer, hoe ik ook stap, het doet me zeer, dat stijve ding, dat is versleten! Vrouw houdt me vast, geef me een stok dit is geen knie, dat is een blok!

47)Ooit kruide Hendrik, sterk en groot, een wagen kikkers naar de sloot. Maar ach, de beesten roken vrijheid. Eén wipte op de rand der bak bekeek de wereld en met “Kwak” zong het een lied van grote blijheid. Toen wipte ‘t beest met veel geluid ter rechterzij de wagen uit.

45)De bottenarts, een kundig man, zei opgewekt: “Geen sprake van, je knieën zijn nog niet versleten. Bekijk die foto, zo je ziet die knie is lang de slechtste niet, je krijgt twee heupen aangemeten!” En nu staat opa, recht en stoer, met beide benen op de vloer.

48)Zo wipten velen, één voor één over de rand der wagen heen. Soms zelfs na wilde, hoge sprongen. De één naar rechts de ander links, they all were jumping like their thinks. (Geheel zoals de ouden zongen!) Henk, bij de sloot, bevond beschroomd dat heel zijn bak was leeggestroomd. 6 3


49)Thuis klaagde hij zijn grote nood. “Wat deed ik fout daar bij die sloot?” Cor liet niet na hem op te wekken: “Dat ‘s niet zo moeilijk, vaak gedaan, houdt ze gewoon uit ‘t licht vandaan, wil met iets zwaars de bak bedekken!” Maar beiden dachten in de geest: “Dat was toch niet de weg geweest!” 50)Vers vijftig is nu aan de beurt ik heb al lang genoeg gezeurd, en stop ermee, ‘t eind is gekomen. Ik wens het bruidspaar nu tot slot veel zegen van de Heer hun God. Dat in dit land, land van hun dromen, they ‘ll live together as they did with all the children and their kid.

7 3


Een klein beetje

Genealogie

Achterste rij: Christien, Dorothy, Jan, Henry, Rick, Gerald, Alice, Jeffry en Yvonne. Voorste rij: Margaret, Hendrik, Cor, Kathy en Marian.

8 3


Toelichting

Kinderen van Hendrik Roke en Cornelia Portengen 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

voornaam Jan Catharina Dorothy Margaret Alice Jeffry Christina Hermina Marian Elisabeth Hemry William Yvonne Cornelia Gerald Martin Richard Brian

naam Roke Roke Roke Roke Roke Roke Roke Roke Roke Roke Roke Roke

geboren 17-01-1949 03-02-1950 29-07-1951 14-09-1952 12-12-1953 29-01-1955 21-07-1956 27-02-1958 09-06-1959 30-10-1960 25-05-1962 25-05-1962

geb. plaats Nederhorst den Berg Emmeloord Chattam, Ontario Renfrew, Ontario Renfrew Pembroke Pembroke Pembroke Pembroke Pembroke Pembroke Pembroke

Onder de titel “Parenteel van Roelof Henrix” beschrijft Piet Heres het oudste door hem gevonden familielid van de familie Roke in een “parenteel van Herman Roelofs” en constateert dat diens kinderen in eerste instantie zich presenteren onder het patroniem Roelofszoon of dochter en de kinderen daarvan (in de mannelijke lijn), zich doen kennen onder de familienaam Roeke en ook Rooke en Roke. Een naam die uit het Oud Saksisch schijnt te stammen en “woeste grond” betekent. Hoe men er toe gekomen is die naam als familienaam te gaan voeren verklaart hij als volgt: Egbert Janszoon III-a. getrouwd met Elisabeth Boeve was boerenknecht bij Lubbert Jacobs die een boerderij had. Of dat stuk grond werd de Roeke genoemd of de boerderij droeg die naam of mogelijk ook de eigenaar hoe dan ook, de knecht en diens nakomelingen bedienen zich in het vervolg van die naam als familienaam.

Hendrik oudst bekende naam! Om het wat gemakkelijker te maken heb ik de gegevens min of meer weergegeven in een schema en die beperkt to de mannelijke lijn. Tot voor kort was het een vaste gewoonte de kinderen de achternaam van de man te geven. Ook het vernoemen was zo’n oude regel. De naam Hendrik blijkt dus al vanaf het eerste begin van dit parenteel in de familie te zijn! Toen geschreven op de wijze van toen en met de schrijfregels van toen. Maar we kennen hem door zijn zoon, Roelof Hendrikszoon. Een patroniem dat geen twijfel toelaat.

9 3

Het trouwfeest van Cor & Henk in Canada I-a. Roelof Henrixs ±1655x 1677 Wapenveld Grietje Egberts Crumhof (geboren in Enschede) geboren te Heerde Grietje 1678-

II-a. Jan Elsje 16831685x 1717 Heerde Margje Hendriks Meijer 1695-

Roelof 1717-

Grietje 1688-

Geesje 1689-

III-a. Egbert Hendrik 17201723x 1752 Elisabeth Boeve (dochter van Gerrit Boeve en Berentje Everts) 1730familienaam Roke en/of Rooke

tr. 1.

tr. 2.

tr. 3.

IV-a. Jan Gerrit 1752-1814 1755x 1775 Hattem Wiegmut Tijssen ????-<1780 x 1780 Grietje Hendriks ????-<1784 x 1984 Hattem Hilletje Jans 1758-1822 tr.1

Berendje 1755-

Gerrit 1757-

tr.2

tr3

Egbert 1755V-a.

Hendrik 1781Volgt V-c.

Fennigje 1785-

Jantje 1777V-b.

Roelof 1759-

Harmen 1761-

Hendrik 1764-

Frans 1766-

Evert 1769-

Harmen 1787-1814

Gilbert 1789-

Jan 1791V-d.

Egbert 1793V-e.

Roelof 1798V-f.

Lieffert 1802-

0 4

Het trouwfeest van Cor & Henk in Canada V-c. Hedrik Rooke dagloner, zoon van Jan Egberts en Grietje Hendriks 1781-1857 Hattem tr. 1. 1819 Heerde Hendrikje Langenberg, dochter van Hedrik Langenberg en Geesje Klaassen 1790 Heerde-1817 Hattem tr. 2. 1822 Hattem Gardijna van Hoorn, dochter van 1793 Heerde-1886 Hattem

VI-b. Jan Roke 1812Hattem -1873 Oldebroek tr.1. 1834 Heerde Petronella Kuit, dochter van … 1811 Beekbergen-1849 Heerde tr.2. 1849 Oldebroek Jannetje van Dijk dochter van … 1821-1895 Oldebroek uit tr.1 geboren en overleden te Heerde Derkje 1835-1835

Derk 1837VII-a.

Petertje 1841-1841

uit tr.2 geboren en overleden te Oldebroek Hendrikje 1843-1845

Peter 1844-1849

NN. 1850-1850

Jannetje 1887VIII-h.

Aaltje 1888-

Met dank aan: Piet Heres,

Via diens website en met zijn onderzoeksresultaten kon dit schema worden samengesteld:

ttp://members.chello.nl/p.heres/

Gerritje 1855-1857

Gerrit 1858-

VIII-i. Jan Willem 18911896x 1916 VIII-j. Derkje van der Stouwen 1893-1945

VII-b. Hendrik 1862-1930 tr. 1886 Oldebroek Aaltje van Veen 1854-1932

NN 1898-1898

Willempje 1864VII-c.

Willempje 1864x 1886 Oldebroek

1 4

Het trouwfeest van Cor & Henk in Canada VIII-j. Jan Roke 1891tr. 1916 Kampen Derkje van der Stouwe 1893 Grafhorst-1945 Zwolle

Dirkje

Alie

Gerrit

NN 1923-1923

x Wiegert Stapvoort

x Henk van Voorst

x Jacoba Blowberg

2 kids

6 kids

3 kids

Hendrik 1923- heden x 1948 Nederhorst den Berg Cornelia Portengen, dochter van Jacobus Portengen en Catharina van Ee. 1924 Nederhorst den Berg -200? in Canada

1 kid won. Arrien

Jan 1949-

Catharina 1950-

Dorothy 1951-

Margaret 1952-

Henry William 1959-

Alice 1953-

Jan 1929-1929

Jeffrey 1955-

Tinus

Dina

Jan Willem

Hennie

Jannie

x ??

x Berend Kuiper

x ??

x

x NN. Platjes

Christina Hermina 1956-

Marian Elisabeth 1958-

1kid won Almelo

Yvonne Cornelia 1960-

Gerald Martin 1962-

Richard Brian 1962-

2 4

De reis naar. in Canada. Jan Portengen

Recommend Documents