De Prij ^maatregelen der Overheid
E e n u i t e e n z e t t i n g v o o r het R e d r j i f s l e v e n
1941 H . P . Leopolds L . - M . M . V . l>en H a a g T
DE PRIJSMAATREGELEN DER OVERHEID EEN
UITEENZETTING
HET
BEDRIJFSLEVEN
VOOR
DOOR
W. F. A. G E H R E L S E N Drs. L. G . W E S T E R M A N N
H . P. L E O P O L D S U I T G . - M I J . N . V . - D E N 1941
HAAG
HOOFDSTUK I Inleiding Bij de „Prijzenbeschikking 1940 no. 1", welke is gegrond op de Prijsopdrijvings- en hamsterwet van 30 Juni 1939, werd het verboden de prijzen der goederen en diensten te verhoogen boven het peil van 9 Mei 1940. Door deze maatregelen wordt de prijsvorming aan banden gelegd en volledig onttrokken aan het beheer van het bedrijfsleven. Het ingrijpen der overheid op het terrein van de prijzen brengt met zich mede, dat het vraag- en aanbodmechanisme op zijde wordt gezet. Zal in andere tijden de vrijgelaten prijsvorming — het compas waar onze maatschappij op voer — het bereiken van een „normaal" prijspeil kunnen verwezenlijken, doordat de onderlinge concurrentie tusschen producenten de prijzen der producten in een min of meer nauw verband met de productie-kosten der grensproducenten hield, in de huidige tijdsomstandigheden, waar de angst voor komende schaarschte de boventoon voert, is ieder automatisme op het gebied der prijsvorming denkbeeldig te achten en is het gevaar aanwezig, dat plaatsvindende prijsstijgingen gevaarlijke vormen zullen gaan aannemen. Dit vloeit vooral voort uit het feit, dat in de huidige toestand, waarbij ons land van de aanvoer van gewichtige grondstoffen en halffabrikaten is 3
afgesneden, onze voortbrenging van vele goederen niet op het normale peil zal kunnen werken, zoodat de prijsstijging, voortvloeiend uit toegenomen vraag, niet door vermeerderd aanbod kan worden opgeheven. Gezien deze bijzondere omstandigheden, waarin niet meer de voorwaarden voor een normaal werkend prijzenstelsel aanwezig zijn, getuigt het van hooge maatschappelijke verantwoordelijkheid, dat het prijspeil aan het toezicht van de overheid, als verzorgster van het algemeen belang, wordt onderworpen. Nu zijn evenwel — binnen het kader der wettelijke maatregelen — prijsverhoogingen niet uitgesloten. Uitgaande van het peil van 9 Mei j.1. kunnen prijsverhoogingen worden toegestaan, indien werkelijke kostenverhoogingen hier aanleiding toe geven. Echter alleen op grond van toegenomen „voortbrengingsmoeite" kan een nieuwe prijszetting worden aanvaard, alle tendenzen tot prijsstijging, uitgaande van de vraagzijde, zijn onvoorwaardelijk uitgesloten. Men zou het regelend optreden van de overheid in de prijsvorming zóó kunnen zien, dat nu de prijs toch aan de productiekosten wordt gebonden, hetgeen de vrijgelaten prijsvorming in de huidige toestand niet meer tot stand zou kunnen brengen. Het vrije ruilverkeer is eenvoudig vervangen door overheidsingrijpen. De taak van de overheid beperkt zich niet alleen tot een toezicht op de uiteindelijk aan de verbruikers te berekenen prijzen, maar neemt de geheele „opbouw" van het prijsverschijnsel in haar regelende macht. De prijs wordt dus in zijn geheele „organische" totstandkoming gevolgd, waarbij de kosten-aandeelen 4
der
opeenvolgende
bedrijfsgeledingen,
zooals
de
nijverheids- en handelsbedrijven, i n de uiteindelijke prijzen
voor
de
goederen
aan
het
licht
worden
gebracht. H e t toezicht gaat als het w a r e l o o d r e c h t door de geheele maatschappelijke v o o r t b r e n g i n g . D o o r deze o n t l e d i n g v a n de prijs i n de samenstellende kostenelementen
is m e n i n staat de u i t -
w e r k i n g v a n een s t i j g i n g v a n een dezer bestanddeelen met
voldoende n a u w k e u r i g h e i d i n de uiteindelijke
prijs te k u n n e n onderkennen. Een
verhooging
van
de
invoerprijs
van
een
bepaalde grondstof is een feit, h e t w e l k z i c h aan de regelende m a c h t v a n de o v e r h e i d o n t t r e k t en w o r d t als z o o d a n i g zonder meer als een reden v o o r prijsstijging
aanvaard.
W e l moet z o r g w o r d e n gedragen, dat alleen deze v e r h o o g i n g — a a n g e n o m e n dat deze grondstof onderscheidene
bewerkings-
en
handelsbedrijven
gaat
passeeren —• als n i e u w element i n de prijs v a n het v e r b r u i k s g o e d verschijnt, zoodat alle andere bestanddeelen v a n de kostprijs op het worden I n het
oude
peil
moeten
gehandhaafd. l i c h t v a n deze
„productie-kosten-theorie"
moet m e n d a n ook de r i c h t l i j n v a n de h u i d i g e prijspolitiek, n.1. dat de b r u t o - w i n s t - m a r g e s , i n geld uitgedrukt, gelijk moeten blijven, beoordeelen. I m m e r s , bij het h a n d h a v e n v a n de marges
procentueele
z o u — bij v e r h o o g i n g der prijzen —
een
v e r h o o g d b r u t o - i n k o m e n v o o r de betreffende bedrijv e n g a a n ontstaan, hetgeen niet — daar de k o s t e n bestanddeelen,
o p g e n o m e n i n deze marges, niet of
nagenoeg niet zijn t o e g e n o m e n — is geoorloofd. 5
Bij een strak doorvoeren van deze richtlijn zal dan het oploopen van het prijspeil alleen worden veroorzaakt door onvermijdelijke kostenstijgingen. Indien dit verschijnsel in belangrijke mate gaat plaatsvinden, zal bij gelijkblijvende geldinkomens voor het meerendeel der verbruikers een beduidende vermindering van het werkelijke inkomen wel als vaststaand feit moeten worden aanvaard. Een op deze wijze plaatsvindende beperking van het verbruik is echter te aanvaarden, daar zich hierin de kenmerkende moeilijkheden van onze huidige maatschappelijke voortbrenging weerspiegelen. Daarentegen zou een loslaten van de prijsvorming waarschijnlijk een prijshoogte hebben te zien gegeven, welke, grootendeels op schaarschte-vréés gegrond, de volkshuishouding in sterke mate zou hebben ontwricht. Deze prijspolitiek der overheid heeft daarom, naast belangrijke economische gevolgen, een groote sociale achtergrond, daar nu de kleine inkomens alleen in hun verbruik zullen worden beperkt door een stijgend prijspeil, dat een, ook vanuit het standpunt der volkshuishouding bezien, gerechtvaardigde hoogte heeft verkregen. Het onmaatschappelijke winststreven, hetwelk gedurende de vorige oorlog zoo zeer op de voorgrond is getreden, heeft geen kans zich nu te verwerkelijken.
6
HOOFDSTUK De
bepalingen
II der
wet
De grondslag der maatregelen t.a.v. de prijzen der De Prijsopdrij. roerende goederen is te vinden in de „Prijsopdrijvings- S " hamen hamsterwet 1939"- Deze wet geeft niet alleen '939 bepalingen met betrekking tot de te volgen prijspolitiek, doch ook met betrekking tot het hamsteren der goederen. Daar de bepalingen om het hamsteren tegen te gaan niet van belang zijn voor de prijspolitiek, volgen hieronder uitsluitend de bepalingen dezer wet, die betrekking hebben op het verbod van prijsopdrijving. De indeeling der wet is als volgt: art. 1 en 2 : inleiding; ,, 3, 4 en 8: maximumprijzen; » 5 : prijsopdrijving; 6 en 7 : in bezit neming door den burgemeester ; . . i i : uitgifte van beschikkingen; 12—15 : strafbepalingen;*) ,, 16—19 : opsporing; „ 20—21 : slotbepalingen. v l n
s
s t e r w e t
*) Op 13 Januari 1941 zijn de strafbepalingen aangevuld met het „Prijsbeheerschingsbesluit"; daar de strafbepalingen der Prijsopdrijvings- en hamsterwet wel genoemd, doch niet behandeld zullen worden, blijft een nadere uiteenzetting van het Prijsbeheerschingsbesluit achterwege. 7
e n
De wet heeft de navolgende inhoud: Artikel i Deze wet verstaat onder: a. „Onze Minister": Onzen Minister van Economische Zaken; b. „goederen": roerende goederen. Artikel
2
De maatregelen, krachtens deze wet genomen, blijven zonder gevolg, indien en voorzoover zij onvereenigbaar zijn met maatregelen, ten behoeve van de landsverdediging genomen krachtens: de Wet van 23 Mei 1899, S t a a t s b l a d no. 128 (Wet op den Staat van oorlog en van beleg); de Wet van 14 September 1866, S t a a t s b l a d no. 138 (Inkwartieringswet); Artikel
3
X, Onze Minister kan, voor wat betreft de binnenlandsche markt, hetzij voor het Rijk in Europa, hetzij voor bepaalde gedeelten daarvan, voorschriften geven met betrekking tot de prijzen, tegen welke de door hem aangewezen goederen ten hoogste mogen worden te koop aangeboden, verkocht, te huur aangeboden of verhuurd. 2. Deze voorschriften kunnen ten aanzien van een zelfde goed verschillend zijn voor wat betreft de stadia van het distributie-proces, alsmede voor de verschillende soorten van koop- en huurovereenkomsten. Artikel
4
Onze Minister kan, voor wat betreft de binnenlandsche markt, hetzij voor het Rijk in Europa, hetzij voor bepaalde gedeelten daarvan, voorschriften geven met betrekking tot de prijzen, tegen welke de door hem aangewezen diensten ten hoogste mogen worden verricht. Artikel
5
Met betrekking tot het te koop aanbieden, verkoopen, te huur aanbieden of verhuren van goederen en het verrichten van diensten, ten aanzien waarvan het bepaalde in 8
de artikelen 3 of 4 geen toepassing heeft prijsopdrijving verboden.
gevonden, is
Artikel 6 1. Indien een burgemeester gegronde verdenking koestert, dat het krachtens artikel 3 of bij artikel 5 bepaalde wordt overtreden, kan hij den in zijn gemeente aanwezigen voorraad van de door hem verdachte personen of ondernemingen — voor zooverre betreft de soort goederen, ten aanzien waarvan hij overtreding vermoedt — zonder eenige formaliteit doen inbezitnemen. 2. Ingeval de verkoop van goederen uit den voorraad eener onderneming geweigerd wordt, is het vorige lid van overeenkomstige toepassing, indien de burgemeester de weigering ongegrond of in strijd met het doel dezer wet acht. 3. V a n elke inbezitneming overeenkomstig de beide voorgaande leden geeft de burgemeester onverwijld kennis aan onzen Minister. 4. Voorzoover niet de Minister, binnen een week na ontvangst van die kennisgeving, heeft bevolen, dat in bezit genomen goederen ter beschikking zullen worden gesteld van de bevolking of van bepaalde groepen der bevolking van één of meer andere gemeenten dan wel van één of meer door hem aan te wijzen personen of ondernemingen, stelt de burgemeester de goederen onverwijld ter beschikking van de bevolking —• of zekere groepen van de bevolking —> zijner gemeente, dan wel van bepaalde personen of ondernemingen. De terbeschikkingstelling geschiedt tegen prijzen, die de krachtens artikel 3 geldende prijzen of — voorzoover artikel 3 niet is toegepast — de normale prijzen niet te boven gaan en op de wijze te bepalen door den burgemeester der gemeente, waar de goederen worden ter beschikking gesteld. 5. In afwijking van het bepaalde bij lid 4 gaat de burgemeester, na een inbezitneming, onverwijld tot de in dat lid bedoelde terbeschikkingstelling over, wanneer de aard van de goederen geen uitstel toelaat. 6. De burgemeester en de door hem aan te wijzen ambtenaren zijn bevoegd de uitlevering te vorderen van de in bezit te nemen goederen. Zij hebben te allen tijde toegang 9
tot alle plaatsen, waar redelijkerwijze vermoed kan worden, dat zich deze goederen bevinden. Zoo noodig verschaffen zij zich den toegang met behulp van den sterken arm. 7. De burgemeester der gemeente is bevoegd, i n woningen binnen te treden ook tegen den wil van den bewoner; de door den burgemeester krachtens lid 6 aangewezen ambtenaren zijn daartoe bevoegd mits vergezeld van den burgemeester of van een commissaris van politie, dan wel voorzien van een algemeenen of bijzonderen schriftelijken last van den procureur-generaal bij het gerechtshof of van den officier van justitie, of van een bijzonderen schriftelijkcn last van den commissaris van politie of in gemeenten, waar geen commissaris is, van den burgemeester. Van het binnentreden wordt binnen twee maal 24 uren proces-verbaal opgemaakt. Daarin wordt mede van het tijdstip van het binnentreden en van het daarmede beoogde doel melding gemaakt. 8. De burgemeester en de door hem aangewezen ambtenaren zijn bevoegd zich van bepaalde door hen aan te wijzen personen te doen vergezellen. In het geval, bedoeld in lid 7, wordt hiervan melding gemaakt in het proces-verbaal. Artikel
7
1. De gemeente is gehouden voor de in bezit genomen goederen, bedeeld in het eerste en tweede lid van artikel 6, een schadeloosstelling te betalen. 2. Behalve in gevallen, waarin oorlog, oorlogsgevaar, oproer, brand of watersnood een onverwijlde inbezitneming vordert, zal hiertoe niet worden overgegaan, dan nadat deze schadeloosstelling is genoten dan wel daarvoor, volgens door Ons te stellen regelen, persoonlijke of zakelijke zekerheid is gesteld. 3. Het bedrag der schadeloosstelling wordt bij schatting vastgesteld door een deskundige, aangewezen door Onzen Minister of wel namens hem door burgemeester en wethouders; zij bedraagt in geen geval meer dan 90 % van den hoogsten prijs, waarvoor de goederen ingevolge het vierde lid van artikel 6 kunnen worden ter beschikking gesteld. Bij algemeenen maatregel van bestuur kunnen nopens de bepaling der schadeloosstelling nadere regelen worden gesteld. 10
4. Indien Onze Minister gebruik maakt van de hem in artikel 6, lid 4, verleende bevoegdheid, bepaalt hij zoo noodig, welk bedrag aan de gemeente, waar de inbezitneming heeft plaatsgevonden, zal worden terugbetaald, alsmede wie tot deze terugbetaling verplicht is en hoe deze zal geschieden. 5. Indien een gemeente voor krachtens artikel 6 in bezit genomen goederen niet het volle bedrag der door haar daarvoor betaalde schadeloosstelling terugontvangt, zal haar van Rijkswege, overeenkomstig bij algemeenen maatregel van bestuur te stellen regelen een tegemoetkoming worden verleend van ten minste 75 pet. van het nadeelig verschil. Artikel 8 Hij, die goederen, ten aanzien van welker koopprijs artikel 3 toepassing heeft gevonden, in het klein te koop aanbiedt of verkoopt, dan wel goederen, ten aanzien van welker huurprijs artikel 3 toepassing heeft gevonden, te huur aanbiedt of verhuurt, is verplicht bij die goederen op voor het publiek duidelijk zichtbare wijze den prijs te vermelden. Artikel
11
Beschikkingen van Onzen Minister, waarbij voorschriften worden gegeven ingevolge de artikelen 3 en 4, worden in de N e d e r l a n d s c h e S t a a t s c o u r a n t bekend gemaakt. Tenzij bij de beschikking anders is bepaald, treedt deze in werking met ingang van den dag na dien der dagteekening, onderscheidenlijk der eerste dagteekening van de N e d e r l a n d s c h e S t a a t s c o u r a n t , waarin zij is bekend gemaakt. Artikel
12
I. Met gevangenisstraf van ten hoogste vier jaren of geldboete van ten hoogste tienduizend gulden wordt gestraft, hij die een voorschrift, gegeven krachtens de artikelen 3 of 4, opzettelijk niet nakomt, dan wel door handelen of nalaten opzettelijk bewerkt of opzettelijk medebewerkt, dat een zoodanig voorschrift niet wordt nagekomen. 11
2. H i j aan wiens schuld te wijten is, dat een voorschrift, gegeven krachtens de artikelen 3 of 4, niet wordt nagekomen, wordt gestraft met gevangenisstraf of hechtenis van ten hoogste één jaar of geldboete van ten hoogste drieduizend gulden. 3. De bij dit artikel strafbaar gestelde feiten worden beschouwd als misdrijven. Artikel
13
1. Hij die het bepaalde bij artikel 5 opzettelijk niet nakomt dan wel door handelen of nalaten opzettelijk bewerkt of opzettelijk medebewerkt, dat het daarbij bepaalde niet wordt nagekomen, wordt gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste twee jaren of geldboete van ten hoogste vijfduizend gulden. 2. Hij aan wiens schuld te wijten is, dat het bepaalde bij artikel 5 niet wordt nagekomen, wordt gestraft met gevangenisstraf of hechtenis van ten hoogste zes maanden of geldboete van ten hoogste tweeduizend gulden. 3. De bij dit artikel strafbaar gestelde feiten worden beschouwd als misdrijven. Artikel
14
1. H i j die het voorschrift van art. 8 niet naleeft, of de uitvoering van het voorschrift belet, belemmert of verijdelt, wordt gestraft met hechtenis van ten hoogste één jaar of geldboete van ten hoogste vijfduizend gulden. 2. De feiten, strafbaar gesteld bij dit artikel, worden beschouwd als overtredingen. Artikel
15
1. Bij veroordeeling wegens een feit, strafbaar gesteld bij een der voorgaande drie artikelen, kunnen goederen, door middel van het feit verkregen of waarmede of met betrekking tot welke het feit is gepleegd, met hunne verpakking worden verbeurd-verklaard, ongeacht of zij den veroordeelde toebehooren. 2. Door Ons worden bij algemeenen maatregel van bestuur regelen gesteld met betrekking tot de bestemming van de krachtens dit artikel verbeurdverklaarde goederen. 12
Artikel
16
De opsporingsambtenaren, belast met het opsporen van de bij deze wet strafbaar gestelde feiten, zijn, behalve de bij artikel 141 van het Wetboek van Strafvordering aangewezen personen: a. de ambtenaren van Rijks- en Gemeentepolitie; b. andere door Onzen Minister daartoe aan te wijzen personen. Artikel
17
De opsporingsambtenaren zijn te allen tijde bevoegd om in beslag te nemen zoomede ter inbeslagneming de uitlevering te vorderen van alle voorwerpen, welke tot ontdekking der waarheid kunnen dienen, of welker verbeurdverklaring, vernietiging of onbruikbaarmaking kan worden bevolen. Artikel
18
De opsporingsambtenaren kunnen te allen tijde inzage vorderen van alle bescheiden, waarvan zij voor de goede vervulling van hun taak inzage noodig oordeelen. Personen, die uit hoofde van hun stand, hun beroep of hun ambt tot geheimhouding verplicht zijn, kunnen de inzage weigeren van bescheiden, tot welke hun plicht tot geheimhouding zich uitstrekt. Artikel
19
1. De opsporingsambtenaren hebben te allen tijde toegang tot alle plaatsen, voorzoover zij betreding daarvan voor een goede vervulling van hun taak redelijkerwijze noodig kunnen oordeelen. Zoonoodig verschaffen zij zich den toegang met behulp van den sterken arm. 2. In woningen treden zij tegen den wil van den bewoner niet binnen dan vergezeld van een commissaris van politie of van den burgemeester der gemeente, dan wel voorzien van een algemeenen of bijzonderen schriftelijken last van den procureur-generaal bij het gerechtshof of van den officier van justitie, of van een bijzonderen schriftelijken last van den commissaris van politie of in gemeenten, waar 13
geen commissaris is, van den burgemeester. Van dit binnentreden wordt binnen twee maal 24 uren proces-verbaal opgemaakt. Daarin wordt mede van het tijdstip van het binnentreden en van het daarmede beoogde doel melding gemaakt. 3. Zij zijn bevoegd, zich van bepaalde, door hen aan te wijzen personen te doen vergezellen. In het geval bedoeld in lid 2, wordt hiervan melding gemaakt in het proces-verbaal. Artikel
20
Deze wet kan worden aangehaald onder den titel „Prijsopdrijvings- en hamsterwet 1939". Artikel
21
1. De tijdstippen van inwerkingtreding dezer wet worden telkens door Ons bij besluit bepaald. 5. In afwijking van het in lid 1 omtrent de inwerkingtreding bepaalde, treedt deze wet voor de eerste maal in werking met ingang van den dag volgende op dien harer afkondiging voor den tijd van ten hoogste een jaar. Uitgegeven den dertigsten Juni 1939. Verlenging
D e wet t r a d op 30 J u n i 1939 i n w e r k i n g , en h a d
der Pnjsopdnjst'erwet'"
^
e
e
n
g e l d i g h e i d s d u u r v a n é é n jaar. W a a r zij dus op
3 " J u n i 1940 afliep, w a s een v e r l e n g i n g n o o d z a k e l i j k ; deze
kwam
i n het
„Verordeningenblad
voor
het
bezette N e d e r l a n d s c h e gebied", s t u k 13, u i t g e g e v e n op 20 J u l i 1940, i n het navolgende b e s l u i t : 58 Besluit van de Secretarissen-Generaal van de Departementen van Handel, Nijverheid en Scheepvaart, van Landbouw en Visscherij, van Waterstaat, van Binnenlandsche Zaken, van Koloniën en van Financiën betreffende de verlenging van de Bodemproductiewet 1939, de Distributiewet 1939, de Prijsopdrijvings- en hamsterwet 1939, de Zeeschepen14
vorderingswet 1939, de Wet behoud scheepsruimte 1939 en de Zee- en Luchtvaartverzekeringswet 1939. Op grond van § 1 van de Verordening no. 23 'ig4o en overeenkomstig de §§ 2 en 3 van de Verordening no. 3/1940 van den Rijkscommissaris voor het bezette Nederlandsche gebied wordt bepaald: /
§ 1 De bepalingen van de volgende wetten worden, voorzoover zij met de veranderde staatsrechtelijke verhoudingen vereenigbaar zijn, tot nader order verlengd: 1) 2) 3) 4) 5) 6)
De De De De De De
Bodemproductiewet 1939; Distributiewet 1939; Prijsopdrijvings- en hamsterwet 1939; Zeeschepenvorderingswet 1939; Wet behoud scheepsruimte 1939; Zee- en Luchtvaartverzekeringswet 1939. § 2
De op grond van de in § 1 genoemde wetten uitgevaardigde voorschriften en afzonderlijke maatregelen blijven tot nader order van kracht, voorzoover uit den inhoud niet anders blijkt. § 3 Dit besluit treedt in werking op het tijdstip zijner afkondiging met terugwerkende kracht tot 30 Juni 1940. 's-Gravenhage, 3 Juli 1940. O p g r o n d v a n de P r i j s o p d r i j v i n g s - en h a m s t e r w e t Prijzenbeschik1939 z i j n
enkele
uitvoeringsmaatregelen
getroffen,
die op drie n a door de h i e r o n d e r w e e r g e g e v e n P r i j z e n b e s c h i k k i n g 1940 no. 1 w e r d e n i n g e t r o k k e n . De
uitvoeringsmaatregelen,
zooals
deze
op
het
o o g e n b l i k bestaan, b e w e g e n z i c h i n twee r i c h t i n g e n ; de
eene
groep
maatregelen
omvat
de
goederen
v a n N e d e r l a n d s c h f a b r i k a a t e n de andere groep m a a t 15
k i n
S *94° no. 1
regelen omvat de goederen van buitenlandsche oorsprong. De goederen van Nederlandsch fabrikaat hebben als uitgangspunt de „Prijzenbeschikking 1940 no. 1" en de goederen van buitenlandsche oorsprong „Prijzenbeschikking Invoergoederen no. 1". Allereerst zal nu de Prijzenbeschikking 1940 no. 1 nader worden bezien, en zoodra we deze beschikking met de verdere hierbij behoorende maatregelen hebben behandeld, volgt aan het eind van het hoofdstuk nog een beschouwing over de Prijzenbeschikking Invoergoederen no. 1. Vanaf het begin moet men er op bedacht zijn, dat het hierna volgende alleen geldt voor goederen van Nederlandsch fabrikaat. De prijzenbeschikking 1940 no. 1 heeft de navolgende inhoud: B E S C H I K K I N G van den Secretaris-Generaal van de Departementen van Handel, Nijverheid en Scheepvaart en van Landbouw en Visscherij ingevolge de Prijsopdrijvingsen hamsterwet 1939 (Prijzenbeschikking 1940, no. 1). Gelet op de artikelen 1, 3 en 4 van de Prijsopdrijvingsen hamsterwet 1939 en in overeenstemming met de §§ 2 en 3 van de Verordening no. 3/1940 van den Rijkscommissaris voor het bezette Nederlandsche gebied, wordt bepaald: Artikel
1
1. Het is aan een ieder verboden eenig goed te koop aan te bieden of te verkoopen tegen een hoogeren prijs dan dien, welken hij bij het meerendeel van de door hem op 9 M e i 1940 afgesloten transacties betreffende soortgelijke goederen i n een zelfde hoeveelheid en van een zelfde hoedanigheid heeft berekend. 2. Indien iemand goederen van gelijke soort, maar in andere hoeveelheid of van andere hoedanigheid dan op 16
9 M e i 1940 t e k o o p a a n b i e d t o f v e r k o o p t , m a g h i j t e n h o o g s t e den prijs vragen deze goederen
of i n rekening
brengen,
op 9 M e i z o u hebben A r t i k e l
1.
Indien iemand op 9 M e i ï
9 4
w e l k e n hij v o o r
berekend.
2 o geen d e r transacties, als
b e d o e l d i n a r t i k e l 1, h e e f t v e r r i c h t o f i n d i e n d e d o o r h e m o p d i e n d a t u m berekende prijs a l s een uitzonderlijke moet
wor-
den beschouwd, m a g hij t e n hoogste den prijs vragen o f i n r e k e n i n g brengen, w e l k e n hij bij het m e e r e n d e e l v a n de d o o r h e m i n het tijdvak v a n 9 A p r i l tot 9 M e i afgesloten acties
betreffende
soortgelijke
goederen,
trans-
in een zelfde hoe-
veelheid e n v a n e e n z e l f d e h o e d a n i g h e i d h e e f t
berekend.
2. H e t b e p a a l d e i n h e t t w e e d e l i d v a n a r t i k e l 1 i s v a n overeenkomstige toepassing. A r t i k e l
3
I n d i e n i e m a n d i n h e t t i j d v a k v a n 9 A p r i l t o t 9 M e i 1940 g e e n d e r t r a n s a c t i e s , a l s b e d o e l d i n a r t i k e l 1, h e e f t v e r r i c h t , m a g hij ten hoogste d e n v o o r een zelfde transactie op 9 Mei' algemeen gebruikelijken prijs vragen of i n rekening A r t i k e l
brengen.
4
D e b e p a l i n g e n v a n d e a r t i k e l e n 1, 2 e n 3 z i j n v a n o v e r e e n k o m s t i g e t o e p a s s i n g m e t b e t r e k k i n g t o t h e t te h u u r aanbieden en verhuren v a n goederen en het verrichten v a n diensten. A r t i k e l
5
A l s verboden v e r h o o g i n g w o r d t mede b e s c h o u w d iedere directe o f i n d i r e c t e v e r m i n d e r i n g v a n de te v e r r i c h t e n o f verrichte prestatie. A r t i k e l De Handel,
Secretaris-Generaal Nijverheid
Visschery
van
6 de
en Scheepvaart
k a n v a n de v o o r s c h r i f t e n
ontheffing verleenen voorschriften
of een anderen
bedoelden
Departementen
van
en v a n L a n d b o u w en v a n deze
beschikking
prijs d a n d e n i n deze
vaststellen.
17
Artikel
7
De voorschriften van dit besluit zijn niet van toepassing: 1. indien en voorzoover door of vanwege den SecretarisGeneraal van het Departement van Landbouw en Visscherij, op grond van de Landbouwcrisiswet 1933, andere prijzen, dan in de artikelen 1 tot en met 3 bedoeld, zijn of worden vastgesteld of goedgekeurd; 2. ten aanzien van tarieven of prijzen voor het vervoer van personen en goederen; 3. ten aanzien van arbeidsloonen; 4. ten aanzien van goederen uit het buitenland afkomstig, voor zoover deze nog niet in den eigendom van Nederlandsche afnemers zijn overgegaan. Artikel
8
Alle tot dusverre op grond van de artikelen 3 en 4 van de Prijsopdrijvings- en hamsterwet 1939 uitgevaardigde voorschriften worden ingetrokken, met uitzondering van de beschikking van den Minister van Economische Zaken van 20 Februari 1940, no. 3039. Afd. L . C . A . / V . V . O . (hooi), alsmede van de beschikkingen van den Secretaris-Generaal van het Departement van Landbouw en Visscherij van 23 M e i 1940, no. 285 R . V . V . O . / A . Z . (aardappelen) en van 6 Juni 1940, no. 756 R . V . V . O . / A . Z . (weidegras, lucerne en roodklaver). Artikel
9
Deze beschikking treedt i n werking op het tijdstip van haar afkondiging. Artikel
10
Deze beschikking kan worden aangehaald als „Prijzenbeschikking 1940 no. 1". 's-Gravenhage, 11 Juli 1940 De Secretaris-Generaal van de Departementen van Handel, Nijverheid en Scheepvaart en van Landbouw en Visscherij: H . M . Hirschfeld 18
Tegelijkertijd met deze prijzenbeschikking werden gepubliceerd de „Detailprijzenbeschikking" en de „Transportkostenbeschikking". De inhoud van deze beschikkingen luidt als volgt: B E S C H I K K I N G van den Secretaris-Generaal van de DetailprijzenDepartementen van Handel, Nijverheid en Scheepvaart en beschikking van Landbouw en Visscherij ingevolge de Prijsopdrijvingsen hamsterwet igsg (Detailprijzenbeschikking). Gelet op artikel 3 van de Prijsopdrijvings- en hamsterwet 1939, alsmede op artikel 6 van de Prijzenbeschikking 1940 no. 1 en in overeenstemming met de paragrafen 2 en 3 van de Verordening no. 3/1940 van den Rijkscommissaris voor het bezette Nederlandsche gebied, wordt bepaald: Artikel
1
In afwijking van het bepaalde in de artikelen 1, 2 en 3 van de Prijzenbeschikking 1940 no. 1 mag, voorzoover ten aanzien van bepaalde goederen niet anders is of zal worden bepaald, in den detailhandel de in die artikelen bedoelde prijs worden verhoogd met ten hoogste het bedrag, waarmede de prijs, waartegen de betreffende goederen als gevolg van een door of vanwege den Secretaris-Generaal van de Departementen van Handel, Nijverheid en Scheepvaart en van Landbouw en Visscherij goedgekeurde verhoogingen zijn ingekocht, is verhoogd. Artikel
2
Deze beschikking treedt op den dag van haar afkondiging in werking. Artikel
3
Deze beschikking kan worden aangehaald als „Detailprijzenbeschikking". 's-Gravenhage, 11 Juli 1940 De Secretaris-Generaal van de Departementen van Handel, Nijverheid en Scheepvaart en van Landbouw en Visscherij: H . M . Hirschfeld
19
Transportkostenbeschikking
B E S C H I K K I N G van den Secretaris-Generaal van de Departementen van Handel, Nijverheid en Scheepvaart en van Landbouw en Visscherij ingevolge de Prijsopdrijvingsen hamsterwet ig39 (Transportkostenbeschikking). Gelet op artikel 3 van de Prijsopdrijvings- en hamsterwet 1939, alsmede op artikel 6 van de Prijzenbeschikking 1940 no. 1 en in overeenstemming met de §§ 2 en 3 van de Verordening no. 3/1940 van den Rijkscommissaris voor het bezette Nederlandsche gebied, wordt bepaald: Artikel
1
Bij levering franco afnemer mag de verkooper boven den in de artikelen 1, 2 en 3 van de Prijzenbeschikking 1940 no. 1 bedoelden prijs in rekening brengen het bedrag, waarmede de transportkosten, uit de tegenwoordige vervoersmoeilijkheden voortvloeiende, de vóór of op 9 M e i 1940 berekende transportkosten te boven gaan. D i t bedrag zal op de verkoopfacturen moeten worden vermeld en door middel van vrachtnota's of soortgelijke bescheiden moeten worden aangetoond. Artikel
2
Het in artikel 1 bepaalde is niet van toepassing met betrekking tot de bezorgkosten van den detailhandelaar binnen diens normaal afzetgebied. Artikel
3
Deze beschikking treedt op den dag van haar afkondiging in werking. Artikel
4
Deze beschikking kan worden aangehaald als „Transportkostenbeschikking". 's-Gravenhage, n Juli 1940 De Secretaris-Generaal van de Departementen van Handel, Nijverheid en Scheepvaart en van Landbouw en Visscherij: H . M . Hirschfeld 20
Het is niet doenlijk om de prijzen, die door de Secretarissen-Generaal van de Departementen van Handel, Nijverheid en Scheepvaart en van Landbouw en Visscherij werden vastgesteld, hier te behandelen, aangezien de opsomming een boek op zichzelf zou vormen, en aangezien deze opstelling al verouderd zou zijn op het moment, dat dit werkje het levenslicht aanschouwt. Om deze reden zullen dan ook de beschikkingen over hooi, aardappelen, weidegras, lucerne en roodklaver, genoemd in de prijzenbeschikking, onbesproken blijven. Beschouwen we het op het oogenblik geldende stelsel nader, dan blijkt onmiddellijk, dat het wezenlijke verschil tusschen de prijsopdrijvingswet en de prijzenbeschikking 1940 no. 1 ligt in het feit, dat de prijsopdrijvingswet het stellen van maximumprijzen als mogelijkheid openstelt, en de prijzenbeschikking de prijzen vaststelt op hoogstens den stand van 9 Mei 1940, behoudens de in deze beschikking genoemde uitzonderingen. De belangrijkste bepaling der prijzenbeschikking Ontheffing der 1940 no. 1 is te vinden in artikel 6: De Secretaris- bepalingen Generaal kan van de bepalingen ontheffing verleenen of een anderen prijs vaststellen. Zoodra dus de bepalingen, die hieronder nog nader zullen worden uiteengezet, voor het individueele bedrijf niet te aanvaarden zijn, kan men zich met een verzoek voor toestemming tot prijsverhooging tot de betreffende Secretaris-Generaal wenden. In hoofdstuk III zal worden besproken aan welke vereischten het verzoek moet voldoen, en in hoofd21
stuk I V zal worden opgegeven bij welke instantie het verzoek moet worden ingediend. Het is echter aan den particulieren toegestaan,
ondernemer
voor het geval hij de bepalingen
vindt, tot een eigenmachtige
prijsverhooging
te
niet
knellend over
te
gaan.
De 9 Mei-prijs
Het meest op de voorgrond tredende gegeven der Prijzenbeschikking 1940 no. 1 is de 9 Mei-prijs, en bij de behandeling hiervan zullen twee stadia worden onderscheiden; we zullen beginnen met de veronderstelling, dat het goed in het geheel geen kwaliteitsverandering heeft ondergaan, en hebben we dat nagegaan, dan zullen we zien welke gevolgen een kwaliteitsverandering teweegbrengt. Wat is nu te verstaan onder de „prijs van 9 Mei"? Allereerst is dit de prijs, die bij het meerendeel der op 9 Mei afgesloten transacties is berekend. Nu kunnen er zich twee toestanden voordoen, waarbij de 9 Mei-prijs niet als grondslag voor de maximumprijs is te aanvaarden, en wel in de eerste plaats, indien er op g Mei geen transactie tot stand is gekomen, en in de tweede plaats, indien de 9 Mei-prijs als een uitzonderlijke moet worden beschouwd. In deze twee gevallen moet dus een andere prijs gelden dan de 9 Mei-prijs, en hiervoor is gekozen de prijs, die in het meerendeel der gevallen werd berekend in het tijdvak tusschen 9 April en 9 Mei. E r is dus rekening mede gehouden, dat de leverancier op 9 Mei geen transactie tot stand bracht, doch er is bovendien nog rekening mede gehouden, dat ook in de periode van 9 April tot 9 Mei (die dan 22
de 9 Mei-prijs vervangt) geen transactie tot stand is gekomen. Mocht het namelijk voorkomen, dat de leverancier tusschen 9 April en 9 Mei geen transactie in dat goed heeft, dan houdt dat niet in, dat hij geen maximumprijs heeft, integendeel: hij mag dan hoogstens de algemeen op 9 Mei gevraagde prijs voor zijn goed in rekening brengen. Bij de formuleering van de maximumprijs bestaan De prijs twee moeilijkheden over de juiste beteekenis der genoteerd in het uitdrukking en wel in de eerste plaats het voore e l der schrift, dat als maximumprijs kan worden genomen, de prijs, die in het meerendeel der transacties werd berekend, en in de tweede plaats de beoordeeling van een uitzonderlijke prijs. Het bedrijfsleven is maar al te zeer geneigd de volgende zienswijze toe te passen: op 9 Mei leverde ik aan 90% van mijn klanten tegen de catalogusprijs, en aan 10 % van mijn klanten gaf ik een korting; waar ik dus in 90% der gevallen de volle prijs inde, geldt dit als maximumprijs, en kan ik de kortingen rustig achterwege laten. Deze opvatting is onjuist, omdat men in het algemeen de afnemers niet kan beschouwen als een uniforme massa; er treden bijna steeds bijzondere groepeeringen op, en al moge dit in het eene bedrijf wat verder gaan dan in het andere, in bijna alle bedrijven treden er groepen afnemers op, die zich van de overige onderscheiden. Nu moet men voor de beoordeeling van de vraag of een bepaalde prijs in het meerendeel der transacties werd gevraagd, in eerste instantie vaststellen voor welke groep afnemers de prijs geldt. Binnen m e e r e n d
t r a n s a c t l e s
23
De uitzonderhjke prijs
deze groep kan men dan nagaan welke prijs in het meerendeel der transacties werd berekend, en aan deze algemeene prijs kan de onderzochte worden getoetst. Het is bij deze groepeering onverschillig of de kortingen worden toegekend op grond van de afgenomen hoeveelheid, of op een andere grondslag; zoodra er een vaste lijn is getrokken voor het toekennen van lagere prijzen aan bepaalde groepen van afnemers, mag hiervan niet worden afgeweken. Het is dus evengoed mogelijk, dat de korting is gegeven omdat de eene groep afnemers een andere functie heeft dan de rest, welke groepeering bijvoorbeeld ontstaat indien tegelijkertijd aan grossiers en aan kleinhandelaren wordt geleverd. De korting kan, om een geheel ander voorbeeld te geven, verleend worden omdat men lid van een bepaalde vereeniging is; deze voorbeelden kunnen nog met vele andere worden vermeerderd, doch de boven ontwikkelde zienswijze kan in ieder voorkomend geval worden toegepast. De tweede moeilijkheid betreft de uitzonderlijke prijs, genoemd in art. 2; in hoeverre kan men zich voor een prijsverhooging beroepen op het aanwezig zijn van een uitzonderlijke prijs? Taalkundig is het begrip van de „uitzonderlijke" prijs gelijk te stellen met de prijs, die in „het kleinste gedeelte der transacties" wordt gevraagd; men redeneert dan: de prijs, die ik in het meerendeel der transacties berekende, is de normale prijs en alle overige prijzen zijn uitzonderlijk. Taalkundig moge dit juist zijn, maar de bedoeling van de wetgever is het niet, omdat artikel 1 al de bevoegdheid geeft de prijs aan te passen tot de 24
prijs, die in het meerendeel der transacties wordt gevraagd, zoodat verder het begrip van de „uitzonderlijke prijs" gevoeglijk achterwege kon blijven, indien de uitzonderlijkheid van de prijs afhankelijk was van het geringe aantal transacties, dat tegen die prijs is afgesloten. Hieruit valt derhalve de gevolgtrekking te maken, dat het begrip van de uitzonderlijke prijs steeds betrekking heeft op de prijs die in het meerendeel der transacties wordt berekend. Er zijn verschillende toestanden mogelijk, waarbij een op 9 Mei gevraagde prijs als uitzonderlijk kan worden beschouwd, en zonder ook maar eenige aanspraak op volledigheid te willen maken, volgen hier enkele mogelijkheden. In de eerste plaats kan het zijn, dat juist op 9 Mei het meerendeel der transacties tegen een lage prijs is afgesloten, b.v. als maar één transactie is tot stand gekomen, op grond van een uitzonderlijk laag aanbod. In de tweede plaats viel 9 Mei vlak voor de Pinksterdagen, en in den regel gaan de feestdagen gepaard met buitengewone aanbiedingen, in dit geval de Pinksteraanbiedingen. In deze gevallen is het toegestaan van de g Meiprijs af te wijken, en daarvoor in de plaats te nemen de prijs, geldend voor het meerendeel der transacties tusschen g April en g Mei. Wat dus in geen geval kan worden toegestaan, is de beschouwingswijze: de prijs van mijn product was aan de lage kant, hij is dus uitzonderlijk en ik ga hem verhoogen. Tegen de verhooging bestaat alleen geen bezwaar, indien aan twee voorwaarden is voldaan: 25
a. de uitzonderlijkheid moet op objectieve gronden kunnen worden aangetoond. b. de verhooging mag niet verder gaan dan tot de prijs tusschen 9 April en 9 Mei.
Verandering in kwaliteit
Een lastig vraagstuk ontstaat hierbij indien vlak voor 9 Mei de prijs is omlaag gebracht, omdat men op een goedkoope partij de hand heeft kunnen leggen; mag men nu deze prijs als een uitzonderlijke beschouwen? Aan de eene kant is deze verkoopprijs uitzonderlijk, omdat men deze prijs, ook indien de omstandigheden zich in het geheel niet hadden veranderd, niet bij voortduring kan vragen, maar aan de andere kant is de prijs niet uitzonderlijk omdat hij op de juiste hoogte is vastgesteld in verband met de bestaande kostprijs. W i l men zich in dit geval veilig stellen, dan doet men het beste toestemming tot prijsverhooging te vragen. De toepassing van de 9 Mei-prijs levert verder g moeilijkheden op, zoolang men de prijs bepaalt voor de levering van goederen in dezelfde hoedanigheid als in het tijdvak, waarvan men uitgaat, doch dit is lang niet altijd het geval. Eenerzijds streeft het bedrijfsleven naar verbetering der hoedanigheid van het product en anderzijds dwingt de schaarschte aan ingevoerde goederen tot het toepassen van vervangende grondstoffen, waardoor een achteruitgang van het product optreedt. Voor al deze gevallen geldt de algemeene regel, dat bij afwijkende hoedanigheid hoogstens de prijs in rekening mag worden gebracht, welke op 9 Mei e e n
26
zou zijn berekend, voor de nieuwe samenstelling van het goed. Indien men dus is aangewezen op de verwerking van een slechtere hoedanigheid dan op 9 Mei, dan brengt dit zonder meer mede, dat de prijs zooveel wordt verlaagd als noodig is door het prijsverschil, dat op 9 Mei tusschen de betere en de slechtere soort bestond. Voorbeeld: We nemen aan, dat een product gemaakt wordt, waarbij de grondstoffen-kosten ƒ 0.50 per producteenheid uitmaken, en het product op 9 Mei voor ƒ 1.— werd verkocht. Valt nu de grondstof weg, en moet de producent zijn toevlucht nemen tot een grondstof, die hem op 9 Mei ƒ 0.40 per producteenheid zou hebben gekost, dan wordt automatisch de prijs, waartegen hoogstens mag worden verkocht, verlaagd tot ƒ 0.90 per product. In artikel 5 wordt als verboden verhooging mede Indirecte beschouwd iedere directe of indirecte vermindering prijsverhoogmg van de te verrichten of verrichte prestatie. Dit voorschrift wil geenszins zeggen, dat het niet geoorloofd is om de inhoud van een busje van het één of andere product te verminderen, doch indien deze wordt verminderd ondervindt de toegestane maximumprijs een overeenkomstige verlaging. Het voorschrift is gegeven om te voorkomen, dat men via de vermindering der prestatie tot een prijsverhooging komt; enkele voorbeelden van een dergelijke verboden verhooging zijn de levering loco fabriek, indien op 9 Mei franco afnemer werd geleverd, het eischen van contante betaling, indien de netto-prijs op 9 Mei betrekking had op een betaling per 3 maanden, en het berekenen van embal27
lage, indien deze op 9 Mei in de prijs was inbegrepen. Deze lijst van voorbeelden kan nog met vele andere worden aangevuld. De prijzenbeschikking regelt de prijs van vele Onroerende goederen goederen en diensten, doch is niet algemeen geldig. Allereerst is de beschikking geënt op de Prijsopdrijvings- en hamsterwet, en waar deze alleen de roerende goederen regelt, worden ook door de beschikking alleen de roerende goederen geregeld. Dit w i l nu niet zeggen, dat het is toegestaan de koopprijzen en de huurprijzen van onroerende goederen en de renten van leeningen als hypotheken e.d. vrijelijk te verhoogen, want voor deze prijzen blijft het verbod tot prijsverhooging van kracht, dat op 17 Mei 1940 is uitgegeven door den bevelhebber der legergroep, die de bezetting uitvoerde, welk verbod van kracht is voor alle goederen en diensten. Zoolang er dus geen vervangende regeling is uitgegeven, waarvoor bij de roerende goederen de Prijzenbeschikking 1940 no. 1 dienst doet, is ook voor de onroerende goederen en de rente een verbod tot prijsverhooging van kracht. Arbeidsloonen In de tweede plaats zijn enkele dienstverleeningen en vervoersvan de prijzenverordening uitgezonderd, en ook hiertarieven voor geldt het hierboven genoemde verbod van 17 Mei 1940. Deze diensten zijn: de arbeid en het goederen- en personenvervoer. Buitenlandsche In de derde plaats geldt de verordening niet voor goederen twee groepen roerende goederen: de eigendommen van in het buitenland gevestigde eigenaren en de goederen, wier prijzen geregeld worden door de Landbouwcrisiswet 1933. De goederen, die uit het buitenland afkomstig zijn, 28
k u n n e n tegen verhoogde prijzen w o r d e n aangeboden, en i n feite is dit o v e r ongeveer de geheele lijn het geval. D e N e d e r l a n d s c h e i m p o r t e u r o n t v a n g t ze dus tegen hoogere prijzen, en daar m e n niet v a n h e m k a n v e r g e n , dat hij ze n o g tegen de op 9 M e i geldende prijzen z a l v e r k o o p e n , is de „ P r i j z e n b e s c h i k k i n g
Invoergoederen
no. ï " opgesteld, w e l k e b e s c h i k k i n g aan het e i n d v a n dit hoofdstuk nader z a l w o r d e n besproken. Ook
de
goederen,
waarvoor
op
grond
van
de Landbouw-
L a n d b o u w c r i s i s w e t 1933 prijzen w o r d e n vastgesteld, crisisgoederen vallen
buiten
de
prijzenbeschikking. Deze
prijzen
w o r d e n vastgesteld door den S e c r e t a r i s - G e n e r a a l v a n het D e p a r t e m e n t
v a n L a n d b o u w en V i s s c h e r i j .
D e b e v o e g d h e i d hiertoe is verleend bij v e r o r d e n i n g no. 120 v a n 22 A u g u s t u s 1940, g e p u b l i c e e r d i n het V e r o r d e n i n g e n b l a d v o o r het bezette
Nederlandsche
gebied, s t u k 23 v a n 29 A u g u s t u s 1940.
D e i n h o u d h i e r v a n l u i d t als v o l g t :
Besluit van den Secretaris-Generaal van het Departement van Landbouw en Visscherij betreffende de prijzen van landbouw-crisisproducten (Landbouw-Prijzenbesluit 1940). Op grond van de artikelen 3, 4, 8 en 9 van de Landbouwcrisiswet 1933 (Staatsblad no. 261) en in overeenstemming met §§ 2 en 3 der Verordening no. 3/1940 van den Rijkscommissaris voor het bezette Nederlandsche gebied wordt bepaald: Artikel 1 Ter uitvoering van de artikelen 3, 4, 8 en 9 der Landbouwcrisiswet 1933, kunnen door den Secretaris-Generaal van 29
het Departement van Landbouw en Visscherij voorschriften ten aanzien van de prijzen van crisisproducten worden gegeven; deze voorschriften worden in de Nederlandsche Staatscourant bekend gemaakt. Artikel
2
1. D i t besluit treedt in werking op den dag zijner afkondiging. 2. Het wordt besluit 1940".
aangehaald
als:
„Landbouw-Prijzen-
's-Gravenhage, 22 Augustus 1940 De Secretaris-Generaal van het Departement van Landbouw en Visscherij: H . M . Hirschfeld W e l k e goederen zijn het n u , die op g r o n d v a n de L a n d b o u w c r i s i s w e t 1933 b u i t e n de p r i j z e n b e s c h i k k i n g v a l l e n ? I n de eerste plaats w o r d e n
i n de prijzen-
b e s c h i k k i n g 1940 no. 1 a l enkele goederen
genoemd:
h o o i , aardappelen, weidegras, lucerne en r o o d k l a v e r . I n de tweede plaats v a l l e n h i e r b u i t e n de
goederen,
w a a r v o o r m a x i m u m p r i j z e n w o r d e n vastgesteld, zooals dit b.v. het g e v a l is v o o r kaas en vleesch. *) De transportkosten
Alle
andere
goederen
v a l l e n onder
de
prijzen-
b e s c h i k k i n g , ook als de m o g e l i j k h e i d bestaat, dat op g r o n d v a n de L a n d b o u w c r i s i s w e t m a x i m u m p r i j z e n *) Het vaststellen van maximumprijzen is vooral van beteekenis bij die producten, waarvan de prijsvorming geheel of gedeeltelijk op zgn. „technische" markten plaatsvindt, zooals bij groente, vleesch, gevogelte, enz. De techniek van de prijsvorming op deze markten brengt met zich mede, dat de „Prijzenbeschikking 1940 no. 1" moeilijk als wapen tegen prijsopdrijving van dergelijke goederen kan worden gehanteerd. Door de maximum-prijszetting wordt nu het oploopen der 30
worden vastgesteld. Doch ook voor deze prijzen geldt, evenals voor de prijzen van alle goederen, die onder de prijzenbeschikking vallen, de regel, dat de Secretaris-Generaal ontheffing van de bepalingen kan verleenen. Van deze mogelijkheid tot het verleenen van ontheffing is onmiddellijk gebruik gemaakt door de afkondiging van twee beschikkingen: de transportkostenbeschikking en de detailprijzenbeschikking. Volgens de transportkostenbeschikking is het, zij het met eenige beperking, toegestaan de meerdere vracht aan den afnemer te berekenen; waar het de gewoonte is, dat de afnemer de vracht betaalt, veroorzaken de extra transportkosten hem grootere kosten, doch in de verhouding tusschen verkooper en afnemer treedt geen enkele wijziging op. Iets anders wordt het, indien de verkooper leverde op voorwaarde „franco afnemer"; volgens de transportkostenbeschikking mag hij, zoolang de vervoersmoeilijkheden voortduren, de meerdere vracht, die door deze situatie is ontstaan, aan den afnemer in rekening brengen, door deze op de nota afzonderlijk te vermelden; hij is dan verplicht bij een mogelijke prijzen, veroorzaakt door de versterkte vraag, aan banden gelegd. De ervaring heeft wel uitgewezen, dat niet alleen de „uiteindelijke" prijs der producten moet worden vastgesteld, maar eveneens de prijzen, welke de diverse bedrijfsinstanties, zooals producent en handelaar, elkaar in rekening brengen. Op deze wijze moet worden voorkomen, dat nog in een bepaalde sector van het bedrijfsleven het vraag- en aanbodmechanisme zijn domineerende invloed op de prijshoogte blijft uitoefenen. 31
De detailprijzen
controle door het bevoegde gezag de bescheiden over te leggen, waaruit deze meerdere kosten blijken. Deze transportkostenbeschikking brengt geen enkele verandering in de contractueele verhoudingen der koopovereenkomsten, doch zegt niets anders, dan dat het is toegestaan met het bedoelde bedrag der transportkosten boven de 9 Mei-prijzen uit te gaan, zonder in strijd met de prijsvoorschriften te komen. Ook de detailhandelaar kan meerder bezorgkosten krijgen, b.v. doordat hij geen benzine heeft, en nu met trapcarriers moet rondbrengen, doch hij is voor de bezorgkosten binnen zijn normaal afzetgebied uitdrukkelijk van deze ontheffing uitgesloten. Een tweede ontheffing is gegeven in de detailprijzenbeschikking. Wanneer een detaillist op een bestelling een prijs berekend krijgt, die hooger is, dan hij op 9 Mei j.1. betaalde, en deze wordt hem door een Nederlandsche firma voorgelegd, dan kan deze verhooging al dan niet goedgekeurd zijn door den Secretaris-Generaal van het Departement van Handel, Nijverheid en Scheepvaart of door den SecretarisGeneraal van het Departement van Landbouw en Visscherij. In het eerste geval bestaan er twee mogelijkheden: of er is een nieuwe maximumprijs gesteld, die dan in de dagbladen is bekend gemaakt, of er is hetzij aan een vereeniging van leveranciers, hetzij aan een individueelen ondernemer toestemming tot prijsverhooging verleend. Indien de toestemming tot prijsverhooging niet in de dagbladen is vermeld, moet iedere detaillist op de 32
verkoopfactuur van zijn leverancier een clausule vermeld vinden van ongeveer de volgende inhoud: „Toestemming tot prijsverhooging a ƒ0.15 P „liter verleend door het Departement van Handel, „Nijverheid en Scheepvaart, onder no. 12345 M , „doss. 123 (of no. 12345 N.P.)." e r
De prijsverhooging, waarvoor toestemming is verleend, is gegrond op de 9 Mei-prijs, zoodat, indien eerst toestemming is verleend tot een prijsverhooging van ƒ0.15, en later wordt nog eens toestemming verleend om de prijs met ƒ 0.10 te verhoogen, dan wordt in den regel deze in de tweede toestemming niet vermeld als ƒ0.10, doch als ƒ0.25, zoodat met de verleening van de tweede toestemming de eerste zonder meer is vervallen. Ook indien de clausule niet de bovengenoemde omschrijving heeft, kan ze rechtsgeldig zijn. Voor een clausule van geheel andere aard kan de volgende als voorbeeld dienst doen: „Voorzoover in deze factuur prijzen zijn vervat, „die hooger zijn dan die, welke voor 10 Mei 1940 „golden, is deze verhooging geschied krachtens „vergunning van het Rijksbureau voor Verwerkende „Industrieën, nr. 123." Indien de toestemming tot prijsverhooging niet in de dagbladen is vermeld, en de bovenbedoelde clausule staat niet op de verkoopfactuur, dan weet de detaillist dat hier sprake is van een overschrijding van de gestelde maximumgrens, en het eerste gevolg hiervan is, dat hij op grond van deze verhooging nooit zijn eigen prijzen kan gaan verhoogen, en het tweede 33
Omzetbelasting
gevolg is, dat hij, bij betaling van deze hoogere prijs, zich in overtreding bevindt van de „Prijsopdrijvings- en hamsterwet". Slechts indien de prijsverhooging is goedgekeurd, mag de detaillist zijn eigen verkoopprijzen verhoogen, doch hij is hierbij gebonden aan twee regels, welke in het volgende hoofdstuk nog uitvoerig zullen worden behandeld: A. Hij mag zijn verkoopprijzen slechts verhoogen met het geldbedrag, waarmede zijn inkoop is gestegen, d.w.z. dat, indien de inkoopprijs voor een bepaald goed met ƒ o.io per stuk is verhoogd, de maximumverkoopprijs van den detaillist met niet meer dan ƒ0.10 mag omhoog gaan; de bruto-winstmarge van den detaillist, uitgedrukt in een percentage van de verkoop, krimpt dan in. B. De verhooging mag slechts worden toegepast voor die goederen, waarvoor het hoogere inkoopbedrag is betaald; de toepassing van de vervangingswaarde is zoodoende niet toegestaan: de oude voorraden moeten tegen de oude verkoopprijzen van de hand worden gedaan. Op 1 October 1940 werd de omzetbelasting met honderd verhoogd, en van 4 op 6 ten honderd gebracht (voor luxe-goederen van 10 op 12 ten honderd). Bovendien werd de wijze van berekening gewijzigd, welke wijziging in hoofdzaak hierop neerkomt, dat vroeger voor de berekening van de belasting de accijns van het verkoopbedrag werd afgetrokken, doch vanaf 1 October wordt de omzetbelasting over de geheele verkoopprijs berekend. Deze verhooging is niet lang van kracht gebleven,
2
t e n
34
want met ingang van i Januari 1941 is de omzetbelasting in haar geheel gewijzigd, doordat de heffing bij den fabrikant van 6 of 12 ten honderd bij levering van goederen, vervangen werd door een heffing van i \ ten honderd bij den fabrikant, -§ ten honderd bij den groothandelaar en \ ten honderd bij den kleinhandelaar. De heffing vindt nu niet alleen plaats bij de levering van goederen, doch eveneens bij het verrichten van diensten. Op de finesses der omzetbelasting zal niet worden ingegaan, daar zij buiten het terrein van dit boek vallen, doch de prijstechnische gevolgen zullen wel in het kort worden behandeld. Op 30 September 1940 werd toestemming gegeven de verhoogde omzetbelasting op afnemers te verhalen, en een soortgelijk besluit is op 8 Januari 1941 genomen met betrekking tot de gewijzigde omzetbelasting. De doorberekening kan echter niet in alle omstandigheden geschieden, omdat hierbij de navolgende beperkingen zijn voorgeschreven: a. Doorberekening mag niet geschieden bij vervoersdiensten, aardappelen, brood, melk en peulvruchten ; bij deze goederen en diensten moet dus de belastingplichtige de omzetbelasting voor eigen rekening nemen. b. Goederen, die de belastingplichtige op 1 Januari 1941 in voorraad had, moeten tegen de op 1 Januari 1941 geldende prijzen worden verkocht; in deze verkoopprijzen is dus de sedert 1 October 1940 gestegen omzetbelasting verwerkt. Voor deze goederen ontvangt de belastingplichtige 35
namelijk een restitutie, die ongeveer gelijk is aan de nieuwe omzetbelasting, zoodat een prijsherziening niet noodig is. c. Afronding van prijzen is toegestaan, doch deze moet steeds naar beneden geschieden. (Een afronding „naar goed koopmansgebruik", zooals dit in het laatste gedeelte van 1940 was toegestaan, is zoodoende niet meer geoorloofd.) Uitgangspunt voor de bepaling van de verkoopprijs is steeds de prijs, zooals deze op 31 December 1940 had moeten zijn; voor degenen, die een prijs berekenden, „exclusief O.B.", is het uitgangspunt de door hen genoteerde prijs, verhoogd met de toen geldende omzetbelasting. De zoodoende opgestelde prijs blijft ongewijzigd, voorzoover hij betrekking heeft op goederen, die op 1 Januari in voorraad waren, hij kan worden verhoogd wegens de toegenomen omzetbelasting, doch hier staat tegenover, dat prijsverlaging moet optreden, voorzoover de belastingplichtige thans minder omzetbelasting betaalt. Nemen we bijvoorbeeld aan, dat een fabrikant aan grossiers op 31 December 1940 een goed leverde tegen de prijs van ƒ 10.— per stuk, exclusief O.B., en hiervoor werd voor een bedrag van / 0.60 O.B.-zegels geplakt, dan is voor de verdere leveringen de prijs hoogstens / 10.25 per stuk. Uiteraard dienen hun afnemers en de verdere wederverkoopers de lagere inkoopprijs als basis voor hun verkoopprijs te nemen. Indien we dus in ons bovenstaande voorbeeld aannemen, dat de grossier op 31 December 1940 het 36
g o e d a a n w i n k e l i e r s l e v e r d e t e g e n e e n p r i j s v a n ƒ 12.— per
stuk,
excl.
O.B., dan
wordt
d u s n i e t ƒ 1 2 . — + ƒ 0.60 = prijs als v o l g t Oude
maximumprijs zijn
berekenen:
verkoopprijs
Verlaagde
zijn
ƒ 12.60, d o c h h i j m o e t
ƒ 12.60
inkoopprijs
„
0.35 ƒ12.25
O.B.
i%
=
Nieuwe De
ƒ0.06! =
"
verkoopprijs
winkelier, die
°-°5
ƒ 12.30 het
goed
dan
ontvangt,
en
op
31 D e c e m b e r 1 9 4 0 e e n p r i j s v a n ƒ 1 6 . — m o c h t i n r e k e ning
brengen,
waarbij
hij de
omzetbelasting
k o s t i g d e , k r i j g t de n a v o l g e n d e Oude
verkoopprijs
Verlaagde
berekening
zelf
te
be-
maken:
ƒ 16.—
inkoopprijs
„
0.30 ƒ15.70
O.B.
2i %
Nieuwe
=
ƒ 0.40J =
„
verkoopprijs
0.40
ƒ 16.10
D e z e laatste berekening k a n voor den w i n k e l i e r ook anders
worden
betaalde op
het
oogenblik
e n ƒ 0.40 met
—
betaal
ƒ0.60
Soortgelijke
w e l als aan
i k ƒ 0.30
invoerrecht
ƒ0.10
is
ook
volgt:
vroeger
mijn
grossier,
aan
hierbij voor
mag
ten
worden
afkomstige
welke
prijzen moet
=
berekeningen
moeten
buitenland
belasting,
en
omzetbelasting
mijn
grossier
direct a a n de O v e r h e i d , zoodat i k m i j n
ƒ0.70
koopprijs het
opgesteld,
i k ƒ 0.60
a a n z i e n v a n de gemaakt
goederen;
vervangen sommige
prijs
verhoogen.
het
door
goederen
voor
de
veruit
bijzondere een tot
invoerlagere
leiden.
37
Prijzenbeschikking Invoergoederen no. i
In het
begin van dit hoofdstuk is er reeds op
gewezen, dat de goederen naar hun herkomst moeten worden onderscheiden. Tot nu toe
hebben wij
het
uitsluitend gehad over de goederen van Nederlandsche oorsprong, doch nu moet nog
een
korte
be-
spreking plaatsvinden van de goederen, die uit
het
buitenland worden ingevoerd. De prijzen
der buitenlandsche goederen worden
beheerscht door de Prijzenbeschikking Invoergoederen no. i , welke beschikking de navolgende inhoud heeft: Gelet op artikel 3 van de Prijsopdrijvings- en hamsterwet 1939 en artikel 6 van de Prijzenbeschikking 1940 no. i , wordt bepaald: Artikel 1 1. Bij verkoop van goederen van buitenlandsche herkomst mag de importeur ten hoogste den prijs vragen of in rekening brengen, welke gelijk is aan den werkelijk betaalden inkoopprijs, vermeerderd met het bedrag aan kosten en winst, dat hij in het eerste kwartaal van 1940 bij vergelijkbare transacties gemiddeld heeft berekend. 2. Voorzoover de importeur aannemelijk maakt, dat geen vergelijkbare transacties aanwezig zijn, mag hij het bedrag aan kosten en winst in rekening brengen, dat ten aanzien van de te verrichten transactie gebruikelijk kan worden geacht. 3. Wederverkoopers mogen het bedrag, waarmede hun inkoopprijs tengevolge van het bepaalde in de leden 1 en 2 is gestegen, doorberekenen, 4. Door of namens de Secretarissen-Generaal van de Departementen van Handel, Nijverheid en Scheepvaart en van Landbouw en Visscherij kunnen voorschriften, afwijkend van het in de vorige leden bepaalde, worden vastgesteld. Artikel
2
Voorzoover i n den voorraad van den importeur goederen van gelijke soort en hoedanigheid aanwezig zijn, die tegen 38
verschillende prijzen zijn ingekocht, mag de importeur bij de berekening van den verkoopprijs dezer goederen uitgaan van den gemiddelden inkoopprijs van bedoelde goederen, de onderscheidene hoeveelheden in aanmerking genomen. Artikel
3
De importeur is gehouden de juistheid van de ingevolge de artikelen 1 en 2 berekende verkoopprijzen met bescheiden aan te toonen. Artikel
4
1. Op iedere offerte en verkoopfactuur moet de verkooper, met uitzondering van den kleinhandelaar, met betrekking tot de goederen, waarvan de verkoopprijzen op grond van de bepalingen van deze beschikking zijn verhoogd, de aanduiding „Invoergoed", benevens de datum, waarop de prijsverhooging is ingegaan, vermelden. 2. Het bepaalde in het vorige lid is niet van toepassing voorzoover prijsbladen aan den afnemer zijn toegezonden, waarop de vermelding, als in het vorige lid bedoeld, heeft plaatsgevonden. Artikel
5
De voorschriften van deze beschikking zijn niet van toepassing ten aanzien van bepaalde producten of groepen van producten, waarvoor de Secretarissen-Generaal van de Departementen van Handel, Nijverheid en Scheepvaart en van Landbouw en Visscherij maximumprijzen hebben vastgesteld. Artikel
6
Deze beschikking kan worden aangehaald als „Prijzenbeschikking Invoergoederen no. l ' \ 's-Gravenhage, 29 October 1940 De Secretaris-Generaal, H . M . Hirschfeld
Waar de boven weergegeven beschikking bepalingen behelst die van de Prijzenbeschikking 1940 no. 1 39
afwijken wordt het noodzakelijk precies te bepalen welke goederen als invoergoederen in den zin van de hier te behandelen beschikking zijn te beschouwen. De beschikking betreffende de invoergoederen geldt namelijk niet: 1. indien voor die goederen een maximumprijsregeling is getroffen; 2. indien de ingevoerde goederen worden verwerkt en dus als grondstof voor een ander goed dienst doen; 3. indien de goederen nog een bewerking ondergaan, en ze dus worden veredeld; 4. indien de goederen in een bepaalde eigen verpakking worden doorgeleverd.
Importeurs
Zoodra er een maximumprijs is gesteld, gelden de regels die voor de onderhavige goederen zijn gegeven, onverschillig of ze uit het buiten- dan wel uit het binnenland komen; in de drie laatstgenoemde uitzonderingen worden de goederen, zoodra de opgegeven handelingen hebben plaatsgevonden als goederen van Nederlandsch fabrikaat beschouwd en is iedere automatische verhooging verboden. Wie als importeur wordt aangemerkt, wordt in de beschikking niet nader omschreven, zoodat men zich kan aansluiten bij het normale handels-spraakgebruik en als importeur diegene aanmerken te wiens name de invoer plaats vindt. Verder maakt de bepaling, dat de importeur moet uitgaan van zijn „inkoopprijs", het noodzakelijk, dat er ook inderdaad een inkoopprijs is, en dit is bij lang 40
niet alle importeurs het geval. Met name is dit niet het geval wanneer de importeur als agent of als commissionnair van een buitenlandsche firma optreedt, en voor zijn bemoeiingen een vergoeding geniet, welke door de buitenlandsche firma wordt vastgesteld. Deze importeurs vallen niet onder de Prijzenbeschikking Invoergoederen no. i , en kunnen dus de prijs, die de buitenlandsche firma voorschrijft, in rekening brengen; voor hun wederverkoopers maakt het geen verschil of zij als importeur al dan niet onder de beschikking vallen. Als grondslag voor de prijspolitiek van den importeur geldt de marge, die hij voor kosten en winst in het eerste kwartaal 1940 op zijn inkoopprijs legde, en de vraag, die hierbij onmiddellijk naar voren komt, betreft de bepaling van de inkoopprijs. Hieronder is te verstaan de inkoopprijs, zooals deze door den leverancier in rekening is gebracht, verhoogd met alle kosten, die aan de invoer en het vervoer naar het bedrijf van den importeur zijn verbonden. Heeft de importeur de inkoopprijs bepaald, dan moet hij zich afvragen: Heb ik in dat kwartaal transacties verricht, die hiermee te vergelijken zijn? Is dit wel het geval, dan bepaalt hij hoe groot het gemiddelde geldbedrag voor kosten en winst is geweest, dat hij toen op de inkoopprijs legde, en dit gemiddelde geldbedrag legt hij op de betaalde inkoopprijs, om zoodoende tot de verkoopprijs van de nieuw ingevoerde goederen te komen. Heeft de importeur geen vergelijkbare transacties in het betreffende kwartaal verricht, dan kan hij op zijn inkoopprijs een geldbedrag leggen, dat in zijn branche gebruikelijk is te achten, om zoodoende 41
eveneens tot de verkoopprijs voor nieuw ingevoerde goederen te komen. Neemt de importeur er genoegen mede, dat hij tegelijkertijd voor één goed twee verschillende prijzen heeft, dan verkoopt hij zijn oude voorraad tegen oude prijzen, en zoodra hij aan de nieuwe voorraad toe is, vraagt hij ten volle de nieuwe prijs. Hiertegen bestaat in het bedrijfsleven overwegend bezwaar, en om hieraan tegemoet te komen heeft men den importeur vergunning gegeven, op grond van de navolgende berekening zijn verkoopprijs voor zoowel oude als nieuwe voorraad te bepalen: De oude voorraad X de oude verkoopprijs + de nieuwe voorraad X de nieuwe verkoopprijs = de geheele voorraad X de te berekenen verkoopprijs. Deze handelwijze, het bepalen van een gewogen gemiddelde, kan ook worden toegepast, indien de nieuwe voorraad betrekking heeft op een soort van een serie bij elkaar behoorende goederen, waarvan de overige nog niet zijn uitverkocht. Om in dit geval te voorkomen, dat een goed van kleine afmetingen duurder wordt aangeboden, dan een gelijksoortig goed van grootere afmetingen, kan de importeur ook hier een prijs berekenen, die gegrond is op het gewogen gemiddelde. Een eenvoudig voorbeeld moge dit verduidelijken: Veronderstel de invoer van een goed in 4 formaten, waarvan de verkoopprijs van het kleinste formaat ƒ 2.— per stuk bedraagt, en ieder volgend ƒ0.50 duurder is. Indien we verder aannemen, dat onze importeur bij de prijsbepaling 20 ten honderd van de verkoopprijs 42
als m a r g e
voor kosten en winst berekent,
en
indien
w e a a n n e m e n , dat het kleinste f o r m a a t u i t v e r k o c h t en
v a n de
overige n o g
de
volgende
voorraden
w e z i g z i j n : I I : 50 s t u k s ; I I I : 100 s t u k s ; I V : 50 dan
z i e t bij de i n v o e r
t e g e n een slag
van
v a n zijn berekening I:
Oude
er als
per stuk volgt
inkoopprijs
ƒ0.40,
oude
stuks,
100 s t u k s v a n f o r m a a t
i n k o o p p r i j s v a n ƒ 3.—
Formaat
de
uit:
ƒ1.60,
bruto
verkoopprijs
De
totale
nieuwe
opbrengst
van
I
grond-
winst
ƒ2.—;
n i e u w e i n k o o p p r i j s ƒ 3.—, b r u t o ƒ 0.40,
is,
aan-
verkoopprijs
winst
ƒ 3.40.
zijn v o o r r a a d m o e t
dan
bedragen: Formaat
I:
100
X
ƒ3.40
=
II:
50
X
ƒ2.50
=
ƒ340.— ƒ125.—
III:
100
X
ƒ 3.—
-
ƒ 300.—
IV:
50
X
ƒ 3.50
=
ƒ 175.—
Totaal Om
n u te
voorkomen,
ƒ 940.—
d a t de k l e i n s t e e n
grootste
formaten
t e g e n o n g e v e e r gelijke p r i j z e n w o r d e n
geboden,
k a n de i m p o r t e u r een
gewogen
b e p a l e n v a n d e 4 f o r m a t e n ; hij h e e f t h i e r b i j d e tusschen twee a.
Bij
de
te b.
: 5
vroegere
: 6
keuze
redeneeringen:
verschillende 4
aan-
gemiddelde
prijzen
formaten
bestond een
tusschen
verhouding
: 7, e n d e z e v e r h o u d i n g w e n s c h i k
de van aan
houden.
B i j de v r o e g e r e ƒ 0.50,
prijzen bestond
en dit prijsverschil w i l ik
een
verschil
van
handhaven.
43
A d a: De berekening van deze handelwijze luidt: verhouding prijs X hoeveelheid I II III IV
4X 5X 6X jX
^_
nieuwe prijs bedrag, hoeveelh. en prijs
afgerond prijs, hoeveelh. en bedrag
io = 40 235.— : 100 = 2.35 2.40 X 100 = 240.— 5 = 25 146.88 : 50 = 2.94 2.90 X 5° = 145 — 10 = 60 352.50 : 100 = 3.53 3-50 X 100 = 35° — 5 = 35 205.62: 50 = 4-11 4-io X 50 = 205.— 160
940.—
94° —
A d b : De berekening van deze handelwijze luidt:
verhouding prijs X hoeveelheid
I II III IV
X X 100 = (X + 0.5) X 5° = (X + 1.-) X 100 = (X + 1.5) X 50 =
100 X 5° X + 25 100 X + 100 50 X + 75 300 X + 200
afgerond prijs, hoeveelheid en bedrag I II III IV
2.50 X 3-—X 3.5° X 4.— X
100 = 250.— 50 = 15°— 100 = 350.— 50 = 200.— 95° —
44
nieuwe prijs bedrag, hoeveelh. en prijs
246.67 : 100 = 2.47 148.33 : 5° = 2-97 346.67:100 = 3.47 198.33 : 5° = 3-97 940.—
Welke totale,
handelwijze door
de
bedrag,
bij de
bedrag,
dat
herzien;
men ook volgt, steeds moei het
geheele herziene
ontstaat
voorraad prijzen,
indien
afrondingen,
op
gelijk
te zijn
de prijzen
brengen aan
niet
het
worden
die i n o v e r e e n s t e m m i n g
zijn
met goed k o o p m a n s g e b r u i k , zijn hierbij toe te staan. I n d i e n de i m p o r t e u r zijn n i e u w e prijs heeft
vast-
gesteld is het n o o d i g , dat m e n o n m i d d e l l i j k k a n zien, dat hier sprake is v a n een n i e u w vastgestelde
prijs,
en o m d i t te b e r e i k e n moet de i m p o r t e u r op de door h e m uit te geven prijsbladen v e r m e l d e n : „ I n v o e r g o e d , prijs met i n g a n g v a n Worden
door
19...".
hem
geen
prijsbladen
uitgegeven,
d a n moet deze a a n d u i d i n g op de r e k e n i n g e n w o r d e n vermeld. T e n einde controle op de j u i s t h e i d v a n de
bere-
kende prijzen te k u n n e n houden, moet de i m p o r t e u r de
berekende
prijs
met
bescheiden
aan
kunnen
toonen. D i t w i l zeggen, w a n n e e r hij een p r i j s v e r h o o g i n g m e t i n g a n g v a n bijvoorbeeld 15 N o v e m b e r 1940 heeft doen plaats v i n d e n , dan moet hij bij een mogelijke controle door het bevoegde gezag k u n n e n o v e r l e g g e n : a.
een i n k o o p f a c t u u r v o o r de nieuwe v o o r r a a d ;
b.
een b e r e k e n i n g v a n het geldbedrag, dat hij i n het eerste k w a r t a a l v a n transacties
c.
een
opgave
1940 g e m i d d e l d v o o r
deze
berekende; van
15 N o v e m b e r met
de de
bestaande daarbij
voorraad
behoorende
op ver-
koopprijs ; d.
de b e r e k e n i n g v a n het
gewogen
gemiddelde. 45
Wederverkoopers
Kleinhandel
In den regel komen de goederen van den importeur ; <je groothandel in het bezit van den kleinhandelaar. Voor grossiers van buitenlandsche goederen heeft de Prijzenbeschikking Invoergoederen no. i dezelfde werking als de Detailprijzenbeschikking bij goederen van Nederlandsch fabrikaat voor den kleinhandelaar, zoodat naar vroeger gegeven uiteenzetting kan worden verwezen. Op de bovengenoemde regel is slechts één uitzondering: op de door hem uit te geven prijsbladen moet de grossier dezelfde omschrijving vermelden als de importeur („Invoergoed, prijs met ingang van 19 ). en mdien hij geen prijsbladen uitgeeft, moet deze vermelding op de door den grossier uit te schrijven rekeningen komen te staan. Nadrukkelijk wordt er op gewezen, dat de grossier niet een algemeene prijs gegrond op een gewogen gemiddelde mag berekenen; de oude voorraad wordt tegen de oude prijzen verkocht, en de nieuwe voorraad tegen de oude prijs, verhoogd met het meerdere bedrag, dat de importeur hem berekent. De kleinhandelaar, die een rekening aangeboden krijgt, waarop de vermelding „Invoergoed" voorkomt, beschouwt de hem berekende prijsverhooging geheel als een goedgekeurde verhooging bij goederen van Nederlandsch fabrikaat. De Prijzenbeschikking Invoergoederen no. 1 laat aan het bedrijfsleven een ruime mate van vrijheid ten aanzien van de prijsbepaling, doch zoodra het mocht blijken, dat een bedrijfsleider van deze beschikking misbruik maakt, en een prijs berekent, die hooger is dan hem op grond van deze beschikking is toegestaan, kunnen onmiddellijk de bepalingen van deze beschik-
v
a
46
king voor den overtreder worden ingetrokken, en moet hij voor iedere verhooging, die hij wil toepassen, de goedkeuring van den Secretaris-Generaal vragen. Ten slotte moet nog op de constellatie worden gewezen, die ontstaat indien de kleinhandelsprijs door de buitenlandsche fabriek wordt vastgesteld, en door hem aan de verschillende geledingen op de vastgestelde prijs kortingen worden gegeven. Deze prijsregeling kan in twee opzichten van de Prijzenbeschikking Invoergoederen no. i afwijken; a. de detailprijs kan te hoog zijn gesteld, b.v. doordat de kortingen met een gelijk percentage over de verhoogde prijzen gelden; b. de voorschriften kunnen met de mengprijs in strijd zijn, b.v. doordat de leverancier bepaalt, dat met ingang van een bepaalde datum de nieuwe prijs algemeen geldt. Wanneer in zoo'n geval de prijsregeling in strijd met de voorschriften is, dan mag deze prijsregeling niet worden ingevoerd, tenzij de Secretaris-Generaal toestemming heeft verleend.
47
H O O F D S T U K III W a t bij de a a n v r a g e v o o r p r i j s v e r h o o ging moet worden o v e r g e l e g d Krachtens artikel 6 van de „Prijzenbeschikking 1940 no. 1", heeft de Secretaris-Generaal van het Departement van Handel, Nijverheid en Scheepvaart de bevoegdheid ontheffing te verleenen van het verbod, dat de prijzen niet boven het 9 Mei-peil mogen worden verhoogd. Zooals reeds werd uiteengezet, kan alleen op grond van werkelijke kostenstijgingen prijsverhooging worden toegestaan. In het volgende hoofdstuk wordt nader aangegeven tot welke instanties men zich moet wenden met het verzoek de prijzen te mogen verhoogen. Bij de indiening van een dergelijk verzoek is het een volstrekte eisch, dat dit voldoende wordt gedocumenteerd, daar anders de juistheid van het verzoek niet kan worden beoordeeld. De fabrikant b.v. zal zijn aanvrage van een vrij uitvoerige kostprijs-calculatie vergezeld moeten doen gaan. Deze kostprijs-calculatie moet op overzichtelijke wijze het aandeel der verschillende kostenfactoren m de totaal-kosten aangeven, daar alleen op deze wijze de invloed van een stijging van een der factoren exact kan worden nagegaan. De bij de kostprijsberekening 48
gebruikelijke procentueele „opslagen", waarmede men o.a. de zgn. „indirecte" kosten over de „directe" kosten omslaat, mogen — indien de aanvrage op een prijsstijging van de grondstoffen berust b.v. — niet worden gehandhaafd, maar moeten op het oude, absolute bedrag, in de nieuwe berekening worden opgenomen. Het is daarom gewenscht bij de indiening van een verzoek een calculatie-schema, geldende in de periode van 9 Mei j.L, over te leggen en hierbij aan te geven, welke kostprijsfactoren, b.v. grond- of hulpstoffen, in prijs zijn veranderd. Het spreekt wel haast vanzelf, dat voor bepaalde industrieën niet kan worden volstaan met een oppervlakkig onderzoek, opgebouwd uit de verstrekte gegevens, maar dat alleen een min of meer grondig accountantsonderzoek de werkelijke uitwerking der veranderde kosten voldoende kan beoordeelen. Dergelijke onderzoekingen geschieden vrijwel uitsluitend door de accountantsdienst van het Departement van Handel, Nijverheid en Scheepvaart. Mocht een dergelijk accountantsonderzoek noodzakelijk zijn, dan is het niet uitgesloten, dat men een voorloopige toestemming krijgt, die geldig is voor de duur van het onderzoek. Een dergelijke voorloopige toestemming zal dan nooit voor het volle bedrag worden verleend, ten einde te voorkomen dat de definitieve prijs lager zal zijn dan de voorloopige. Onderstaand voorbeeld van een sterk vereenvoudigde calculatie kan wellicht een en ander over de normen, waaraan een ingediend verzoek dient te voldoen, verduidelijken: 49
Aanvrage fabrikant
F a b r i e k m a t i g e b e w e r k i n g van een product W e v e r o n d e r s t e l l e n een fabriek, die i n een bepaald tijdvak 6.000 k g nettomateriaal i n die periode een algemeene
k a n v e r w e r k e n , en kosten
(inclusief
de
a f s c h r i j v i n g op m a c h i n e s ) heeft v a n ƒ 200.—. W e v e r o n d e r s t e l l e n verder, dat i n dat tijdvak v a n een bepaald p r o d u c t 6.000 pakjes w o r d e n v e r v a a r d i g d met een i n h o u d v a n 300 g r a m , w a a r v o o r m e n 2.000 k g grondstof n o o d i g heeft; daar ten slotte 6.000 X 0,3 k g =
1.800 k g overblijven, droogt tijdens de productie
de grondstof 10 % i n . I n het onderstaande schema zijn i n de eerste k o l o m de k o s t e n genoemd, i n de tweede k o l o m de prijs op 9 M e i , en i n de derde k o l o m het kostenbedrag
op
9 Mei. D e totale k o s t e n zijn v e r h o o g d met een w i n s t v a n 3 0 % e n een te betalen o m z e t b e l a s t i n g v a n 6 % ; het product moet dan ƒ 0 . 1 0 per pakje opbrengen, en op deze prijs s t o n d het dan ook op 9 M e i . I n d i e n n u de leveranciers v a n deze fabriek
toe-
s t e m m i n g v a n de R e g e e r i n g hebben v e r k r e g e n o m de prijs der grondstoffen te v e r h o o g e n v a n ƒ 1 2 . 5 0 per 100 k g tot ƒ 15.— per 100 k g , en de prijs v a n het papier v a n f 1.— per 100 stuks tot ƒ 1.60 per 100 stuks, dan brengen
deze
maatregelen
voor
de
onderhavige
fabriek volgende w i j z i g i n g e n m e d e : a.
S t i j g i n g der grondstofkosten met ƒ 5 0 . —
b.
„
,,
papierkosten
,,
„ 36.—
c.
„
„
papierafvallen
„
„
1.80
ƒ87.80
50
De toestand, die nu ontstaat, is in de vierde en vijfde kolom van ons schema weergegeven. Behalve de reeds genoemde wijzigingen, ondergaat ook de omzetbelasting een verhooging van ƒ 5.40, doordat deze over de nieuwe verkoopprijs wordt berekend, zoodat de totale stijging ƒ87.80 + ƒ5.40 = ƒ93.20 bedraagt. De fabriek kan dan een verhooging aanvragen van ƒ 93.20 : 6.000 = ƒ o.oi j per pakje, waarbij een calculatie moet worden overgelegd, welke er als volgt uit kan zien: Omschrijving
I Toestand op 9 Mei I Nieuwe ToestaTT Prijs
Grondstoffen: 20 X ioo kg . . . . f . Hulpstoffen: I 2
5 kg Machinekosten en algemeene kosten: 1800 — X ƒ200.- . . . Loonen voor productie: 8 u. mannen . . . . 15 u. jongens . . . . 30 u. meisjes . . . . Verpakking: Loonen 60 X 100 st. . Papier 60 X 100 st. . Toeslag voor afval . . Totale kosten st Omzetbelasting (o.d. verkoopprijs) . . W i n
5 0
| Bedrag
Prijs
| Bedrag
ƒ250.— ƒ 15.-
ƒ300.—
0.06 „
-
0.30 „ 0.06 „ 0.30
„ 60.-
_
„ 60.-
. 0.70 „ 5.60 „ 0.70 „ 5.60 „ 0.30 „ 4.50 „ 0.30 „ 4.50 „ 0.25 „ 7.50 „ 0.25 „ 7.50 „ 0.80 „ 48.— „ 0.80 „ 48 — „ 1.— „ 60.— „ 1.60 „ 96.— 5 % „ 3.— 5 % .8 M
f 8. o 30 % „ 131.67 43
9
6 % „ 36.—
4
0
ƒ 526.70 „ 131.67 6 % ,. 41.40
Totaal generaal . . . . ƒ606.57 ƒ699.77 Per pakje (300 gr.) . . „ 0.10 „600.— „ o.n! „690.— 51
Z o o a l s m e n ziet, blijft de w i n s t m a r g e geen 3 0 % , maar
gaat
voor
het
„ o u d e " bedrag
over
in
de
n i e u w e k o s t p r i j s ; i n ons v o o r b e e l d is zij i n g e k r o m pen tot 23 % . D e andere kostenbestanddeelen,
zooals
m a c h i n e k o s t e n en loonen, blijven eveneens op
het
oude p e i l gehandhaafd. D e n i e u w e verkoopprijs w o r d t ƒ 0.11-J per pakje. De vervangingswaarde
B i j de p r i j s b e p a l i n g moet op de v o o r g r o n d w o r den gesteld, dat het z g n . v e r v a n g i n g s w a a r d e - p r i n c i p e niet m a g w o r d e n toegepast; de v o o r r a d e n m o e t e n dus tegen de d a a r v o o r betaalde
prijzen i n de v e r k o o p -
noteeringen w o r d e n opgenomen. Het
niet
toestaan
calculatie brengt
van
de
vervangingswaarde-
v o o r het bedrijfsleven belangrijke
b e z w a r e n met z i c h mede. Z o n d e r op de meer principieele zijde v a n dit v r a a g stuk nader i n te gaan, is het n o g v a n beteekenis een t w e e t a l g e v o l g e n v a n deze gedragslijn nader aan te stippen: a.
D o o r de
b e p a l i n g , dat
tegen
de
„uitgaafprijs"
moet w o r d e n v e r k o c h t , k a n i n het bedrijf de — uit handelsoogpunt
— m e r k w a a r d i g e toestand
ont-
staan, dat dezelfde goederen i n hetzelfde tijdvak v o o r verschillende prijzen m o e t e n w e r d e n
ver-
kocht. b.
Eveneens
is het
mogelijk, dat
i n zaken,
waar
bepaalde goederenassortimenten a a n w e z i g zijn, de later i n g e k o c h t e goederen v a n m i n d e r e h o e d a n i g heid
een hoogere
prijs k u n n e n
opbrengen,
dan
de goederen i n v o o r r a a d v a n betere h o e d a n i g h e i d . O m aan deze b e z w a r e n eenigermate
tegemoet te
k o m e n is v o o r de invoergoederen een r e g e l i n g ont52
w o r p e n , die, h o e w e l zij het b e g i n s e l der v e r v a n g i n g s waarde
niet
aanvaardt,
toch
een
v o o r de geheele v o o r r a a d te z i e n
algemeene
prijs
geeft.
H o e deze r e g e l i n g precies w e r k t is i n het v o o r gaande hoofdstuk nader uiteengezet, d o c h daar deze r e g e l i n g beperkt is tot de invoergoederen, en hierbij a l l e e n tot
de i m p o r t e u r s , blijven v o o r het
overige
bedrijfsleven de b e z w a r e n o n v e r m i n d e r d bestaan. Eveneens
is het
mogelijk, dat
een bedrijf geen De rentabiliteit
t o e s t e m m i n g krijgt v o o r p r i j s v e r h o o g i n g , op
grond
v a n het feit, dat de r e n t a b i l i t e i t v a n het bedrijf i n k w e s t i e n o g z o o d a n i g is, dat de s t i j g i n g der k o s t e n door de w i n s t m a r g e k a n w o r d e n o p g e v a n g e n . Bij
een
beoordeeling
van
deze
bedrijfstoestand
geldt als c r i t e r i u m of op het i n het bedrijf gestoken vermogen
nog
mogelijkerwijs verhooging
de
algemeen
vermeerderd
van
deze
geldende met
rente
in
de
rentevoet,
gebruikelijke
de
betreffende
bedrijfstak, k a n w o r d e n v e r k r e g e n . I n D u i t s c h l a n d , w a a r de z g n . ,,prijsstop"-regeling v a n veel oudere d a t u m is, zijn op de v e r s c h i l l e n d e onderdeelen
reeds
verder
doorgevoerde
richtlijnen
bekend. V o o r de b e p a l i n g v a n het v e r m o g e n i n het bedrijf, dat v o o r de rente-berekening
in aanmerking komt,
w o r d t alleen dat gedeelte i n o o g e n s c h o u w
genomen,
dat v o o r de onderhavige p r o d u c t i e als „ n o o d z a k e l i j k " moet w o r d e n b e s c h o u w d . A l l e gedeelten v a n de a c t i v a , w e l k e niet o n m i d dellijk zijn afgestemd op het eigenlijke bedrijfsdoel, w o r d e n i n de b e s c h o u w i n g e n g e ë l i m i n e e r d . H e t verm o g e n , dat i n „ d e e l n e m i n g e n " en andere effecten is opgesloten, w o r d t b.v. alleen i n a a n m e r k i n g genomen, 53
De „onderbezetting"
voorzoover hierin de verzorging van de normale liquiditeitspositie kan worden waargenomen. Ook de bedrijfsinstallaties worden alleen in de berekening opgenomen voorzoover deze voor de huidige productie nog in functie zijn; een te groot apparaat wordt dus niet voor het volle bedrag opgenomen ; eveneens worden de voorraden ook alleen op „normale" grootte hierbij betrokken. Daarentegen worden de „stille" reserves — uit hoofde van een te groote afschrijving op sommige activa — gecorrigeerd. Op deze wijze bepaalt men het bedrijfsvermogen, dat voor de rente-berekening als basis dient te worden genomen. Een moeilijk te beoordeelen kwestie ontstaat bij p p n van de vraag, of een verminderde bedrijfsbezetting als grondslag voor een prijsverhooging kan worden aanvaard. In het algemeen zal slechts dan een prijsstijging worden toegestaan, indien door de gedaalde omzet de rentabiliteit op een te laag niveau zou komen te staan. Deze opvatting kan in haar algemeenheid worden aanvaard, maar het is niet van belang ontbloot na te gaan, hoe de calculatie zal kunnen geschieden, indien inderdaad de rentabiliteit van het bedrijf in quaestie niet zoodanig is, dat de nadeelen van het terugloopen van de omzet uit de winst of reserve kunnen worden opgevangen. Dit vraagstuk is vooral van groot gewicht in die bedrijfstakken, waar de zgn. „vaste" kosten een domineerende rol spelen, hetgeen dus vooral in de gemechaniseerde grootbedrijven is waar te nemen. Deze bedrijven hebben veelal een dergelijke mate van
h e t
54
0
W e r
e
inelasticiteit bereikt, dat een teruggang der bedrijfsdrukte slechts betrekkelijk weinig invloed heeft op de kosten. Een vermindering van de omzet brengt met zich mede, dat nu de vaste kosten over een geringere productshoeveelheid moet worden verdeeld, zoodat een stijging der kosten per productie-eenheid zal gaan optreden. N u heeft in de bedrijfseconomie reeds lang de meening veld gewonnen, dat de wisseling in de omzet, als uitvloeisel van incidenteele gebeurtenissen, geen veranderingen in de kostprijs doet ontstaan. Bij de kostprijsberekening gaat men nl. uit van een geprojecteerde bedrijfsbezetting, van een „standaard"omzct. Op basis van deze vastgestelde omzet worden de vaste kosten omgeslagen. Is b.v. als grondslag aangenomen een omzet van 100.000 eenheden, dan zal bij een werkelijk verkregen omzet van 80.000 producten geen verandering in de kostprijs moeten worden aangenomen. Als bedrijfsresultaat ontstaat dan, dat slechts / van de „vaste"-kosten via de opbrengst van de verkochte producten, wordt gedekt en dat het „restant" als verlies moet worden beschouwd. Nu is onder invloed van de huidige omstandigheden hier te lande voor veel bedrijven een periode van verminderde omzet een vrijwel vaststaand feit geworden. De vraag kan nu worden opgeworpen in hoeverre (aangenomen dan, dat de „winstmarge" niet voldoende is) een kostprijsverhooging onder invloed van de verminderde bedrijfsbezetting, als toelaatbaar kan worden beschouwd. Zou men nu zonder meer de totale vaste kosten op de verminderde omzet laten drukken, dan zou 8
1 0
55
ongetwijfeld de hierdoor ontstane prijsstijging een druk op het verbruik teweeg brengen, hetgeen in deze tijd tot de kleinste proporties moet worden teruggebracht. Ook voor het bedrijfsleven is deze toestand als ongunstig te bestempelen, daar het gevaar niet denkbeeldig is, dat de omzet door deze prijsstijging een verdere inkrimping zal gaan vertoonen. Zou nu worden toegestaan dat het geheel der vaste kosten op de kleinere productie mag worden verhaald, dan zouden de producenten, via de door hen berekende prijzen, vermogen innen voor de door hen gebruikte mechanische capaciteit. E n dit, door middel van de berekende afschrijving terugvloeiende vermogen in de onderneming, dient voor de latere vervanging van de productie-middelen. Hoewel het zeer zeker noodzakelijk is, dat de ondernemers op den langen duur alle kosten gedekt krijgen, moet in deze tijd een andere zienswijze worden aanvaard. Daar het zeker aan twijfel onderhevig is, of vele bedrijven in de naaste toekomst op hun „oude" productie-grootte zullen kunnen werken, is het niet juist de kosten hiervan op een verminderde omzet te laten drukken. Op deze wijze zou in de bedrijven een vermogenstoeneming ontstaan, welke een ongunstige invloed kan uitoefenen op de economische bedrijvigheid. Immers, dit vermogen wordt gewoonlijk weer in het verkeer gebracht bij de aanschaffing van nieuwe werktuigen; in deze tijd zal dit wel tot de zeldzaamheden behooren. Hier komt nog bij, dat vele afschrijvingen zijn gebaseerd op termijnen, welke rekening houden met een snelle economische slijting. Dit 56
afschrijvingsprincipe, hetwelk vooral in de onderlinge concurrentie-strijd der producenten een groote rol speelt, heeft in deze tijd aanmerkelijk aan waarde ingeboet, zoodat het gebruik der werktuigen meer aan de technische levensduur kan worden aangepast. Dus niet alleen, dat door bovenstaande prijspolitiek een te sterke prijsverhooging in het leven kan worden geroepen, ook de koopkrachtcirculatie kan hierdoor ongunstig worden beïnvloed. Daarom kan als richtlijn worden aangenomen, dat alleen een verhooging van de kostprijs — bij daling van de bedrijfsbezetting — mag plaatsvinden voor de ,,vaste" kosten, welke direct als inkomen kunnen worden beschouwd. Voor de calculatie van de mechanische capaciteit mag dus in geen geval een hoogere kosten-opslag worden genomen dan die, welke werd toegepast op 9 Mei j.l. De arbeidskosten, welke eveneens in veel bedrijven een min of meer constant karakter hebben, zooals de leidende-, toeziende- en bedienende arbeid, kunnen daarentegen bij daling van de omzet geheel op de kleinere productie worden verhaald. (Indien b.v. in een fabriek een baas met een aantal arbeiders vijf werktuigen bedient en de productie daalt zoodanig, dat nog maar vier werktuigen in gebruik kunnen worden genomen, dan mogen alleen de arbeidskosten geheel op de kleinere productie worden verhaald. Uit hoofde van de afschrijving mogen echter geen hoogere kosten worden gecalculeerd). In de voorgestelde richtlijn treden naast het principe der economische doelmatigheid ook sociale factoren op de voorgrond. In de opvatting, welke aan bovengenoemde gedachtengang ten grondslag 57
Aanvrage handelsgeledingen
ligt, staat feitelijk het sociale element op de voorgrond, daar de bescherming van de arbeidsgelegenheid als primair is erkend. Niet alleen de bewerkingsbedrijven, doch ook de verschillende handelsgeledingen voor in Nederland vervaardigde goederen, zooals de grossiers, moeten hun aanvrage voldoende gedocumenteerd inzenden. Dit voorschrift geldt niet meer voor de in het buitenland vervaardigde goederen, daar hiervoor de Prijzenbeschikking Invoergoederen no. i is opgesteld, doch indien het goederen van Nederlandsch fabrikaat betreft, is alleen aan den kleinhandelaar vrijstelling gegeven van de vereischte verplichting tot aanvrage van goedkeuring. De detailhandelaar mag, op grond van de „Detailprijzenbeschikking" de prijs, welke hij op 9 Mei j.1. berekende, verhoogen met ten hoogste het bedrag, waarmede zijn inkoopprijzen, als gevolg van een door een bevoegde instantie goedgekeurde verhooging, zijn toegenomen. Een voorwaarde voor deze gedragslijn is evenwel, dat inderdaad de verhoogde inkoopprijs aan de vereischte goedkeuring is onderworpen geweest. De grossier moet evenwel zelfstandig goedkeuring aanvragen om zijn verkoopprijzen in overeenstemming met de stijging op de inkoopmarkt te kunnen herzien. Bij het ingediende verzoek voor prijsverhooging van een bepaald artikel, moet zoowel opgave worden verstrekt van de inkoop- als van de verkoopprijs op 9 Mei en tevens van de nieuwe inkoopprijs. Deze gegevens moeten door bijgevoegde bescheiden kunnen worden geverifieerd. De nieuwe verkoopprijs zal dan zoodanig worden vastgesteld, dat alleen het 58
meerdere bedrag van de inkoop de plaatsvindende verhooging zal uitmaken. De bruto-winstmarge moet in deze nieuwe prijs, in geld uitgedrukt, gelijk blijven aan de vroegere marge. Uit de practijk zijn reeds eenige malen stemmen opgegaan tegen deze richtlijn van de huidige prijspolitiek, waarbij de procentueele winstmarges niet mogen worden gehandhaafd. Zooals reeds eerder werd aangegeven, is één der grondgedachten van de huidige prijspolitiek, dat alleen zuivere kostenvermeerderingen aanleiding tot prijsstijgingen kunnen geven. Wederom is deze richtlijn met een eenvoudig voorbeeld toe te lichten: Een grossier heeft bij zijn inkoop van een bepaald goed verhoogde prijzen moeten betalen. Op 9 Mei was zijn inkoopprijs bij een hoeveelheid van 100 stuks: ƒ1.20 per stuk. N u loopt de inkoopprijs voor dezelfde hoeveelheid tot ƒ 1.40 per stuk op, hetgeen een vermeerdering van ƒ 0.20 per stuk beteekent. De verkoopprijs op 9 Mei was ƒ 1.44 (ƒ 1.20 + 20 % winstmarge), en de nieuwe verkoopprijs kan nu ƒ 1.40 + ƒ 0.24 = ƒ 1.64 per stuk worden. De nieuwe inkoopprijs wordt eenvoudig met de oude bruto-winstmarge, in geld gelijk gehouden, verhoogd. Een zonder meer handhaven van de procentueele De brutomarges zou een ongemotiveerd opdrijven van de stmarge prijzen ten gevolge hebben. Men dient deze invloed op de prijzen niet te onderschatten, hetgeen een eenvoudig voorbeeld kan verduidelijken. Veronderstellen .we, dat bij een industrieel bedrijf een kostenstijging van ƒ 1.— per eenheid-product noodzakelijk is, en' dat de procentueele marges van de volgende win
59
bedrijfsgeledingen, zooals grossiers en detailbedrijven resp. 20 % van de prijs, welke aan den detaillist wordt berekend, en 35 % van de detailprijs bedragen. De winkeliersprijs wordt dan ƒ 1.— X 10/8 = ƒ 1.25 hooger, en de detailprijs / 1.25 X 100/65 = ƒ 1.92, zoodat de verbruiker tenslotte ongeveer ƒ 2.— meer zou moeten betalen om de fabrikant de benoodigde ƒ 1.— meerkosten te kunnen laten innen. De reden, waarom de procentueele winstmarges niet mogen blijven gehandhaafd is, dat de stijging der inkoopprijzen geen of slechts in geringe mate uitwerking heeft op de kostenelementen, waaruit deze marges zijn opgebouwd. Wel kan door verhoogde prijzen het bedrijfsproces een grootere vermogensinvesteering met zich mede brengen — of een gelijke vermogensinvesteering voor een geringere goederenomzet — en zoodoende een herziening van de rentekosten doen ontstaan. De eventueele kostenvermeerdering uit dien hoofde zal het bedrijf zelf dienen op te vangen, waardoor inderdaad de rentabiliteit van het in het bedrijf gestoken vermogen een daling te zien kan geven. In sommige branches, b.v. bij de poeliers, is in de bruto-winstmarge een kostenelement opgenomen, hetwelk rechtstreeks de invloed ondergaat van de wisselingen der inkoopprijzen. De marktprijs der kippen b.v. wordt genoteerd per kg levend gewicht; bij het leveren van de kip, geschikt voor verbruik, verdwijnt een aanzienlijk gedeelte van het dier als „afval". Dit gewichtsverlies wordt in deze bruto-winstmarge verdisconteerd. Bij een sterk oploopen van 60
deze prijzen is dan een handhaven van de marge, in geld, niet goed mogelijk en moet deze herzien worden, in verband met de gewijzigde waarde van het afval. De practijk der prijzen-contröle heeft uitgewezen, dat bij de indiening der verzoeken te weinig gegevens worden verstrekt, hetgeen een vlotte afdoening der verschillende aangelegenheden zeer bemoeilijkt. Een opgave b.v. van de verkoopprijs op 9 Mei en de nu geldende inkoopprijs voor hetzelfde artikel, verschaft te weinig materiaal voor een beslissing omtrent een nieuwe prijszetting. Immers, uit deze gegevens wordt de grootte van de bruto-winst niet kenbaar, zoodat geen nieuwe prijs kan worden vastgesteld. Een kleinhandelaar, die de ingekochte producten eerst nog een bewerking doet ondergaan — b.v. bij koffiebranden — zal, onder indiening van een kostprijs-calculatie, goedkeuring moeten vragen voor een hoogere noteering. Een automatisch doorberekenen van de verhooging is hier niet goed mogelijk, daar door de bewerking nog andere factoren in de prijs worden opgenomen, waarvan men de onderlinge verhouding dient te weten. Een bijzondere moeilijkheid ontstaat in het geval, waar geen 9 Mei-prijs en ook geen prijs in de maand daaraan voorafgaand kan worden waargenomen. Sommige bedrijven hebben na 9 Mei nieuwe artikelen in exploitatie genomen, zoodat — althans voor het betreffende bedrijf — geen 9 Mei-prijs bestaat. De „Prijzenbeschikking 1940 no. 1" geeft voor een dergelijk geval aan, dat nu de „algemeen gebruikelijke prijs" moet worden genomen. Deze prijs kan misschien 61
w o r d e n vastgesteld
door de prijsnoteering v a n
het
a r t i k e l i n bedrijven, w a a r dit w e l op 9 M e i w e r d v e r h a n d e l d , als g r o n d s l a g te
nemen.
E v e n e e n s is de m o g e l i j k h e i d a a n w e z i g te
onder-
zoeken, of een 9 M e i - p r i j s k a n w o r d e n gereconstrueerd. H e t bedrijf k a n z i c h dan baseeren op de prijs, w e l k e bij i n k o o p i n het tijdvak tusschen 9 A p r i l en 9 M e i v o o r het betreffende a r t i k e l z o u zijn betaald, vermeerd e r d met de b r u t o - w i n s t m a r g e ,
w e l k e — gezien de
v e r k o o p b a a r h e i d v a n het p r o d u c t — als n o r m a a l hiervoor kan worden beschouwd.
62
HOOFDSTUK IV Tot
wien men zich
moet
wenden
In het vorige hoofdstuk hebben we gezien, wat er bij een aanvrage tot prijsverhooging moet worden overgelegd; heeft men deze gegevens verzameld, dan rest nog de beantwoording van de vraag aan wien deze gegevens moeten worden gezonden. Het antwoord op deze vraag is afhankelijk, niet alleen van de vraag, welke goederen het betreft, doch ook van de vraag, welke prijzen men op het oog heeft.
Voor de behandeling der prijskwesties zijn drie groepen instanties aangewezen: de Afdeeling Middenstand van het Departement van Handel, Nijverheid en Scheepvaart, het Rijksbureau voor de Voedselvoorziening in oorlogstijd (kortheidshalve in het vervolg R . V . V . te noemen) en de Rijksbureaux voor de Nijverheid. De werkingssfeer van deze drie groepen zal achtereenvolgens worden behandeld, doch er kan al onmiddellijk op worden gewezen, dat een nauwkeurige alfabetische lijst der goederen, waarbij het betreffende bureau is aangegeven, verkrijgbaar is bij den Economischen Voorlichtingsdienst, Rijnstraat 24, 's-Gravenhage, tegen den prijs van ƒ0.25 per exemplaar. De Afdeeling Middenstand van het Departement Afdeeling van Handel, Nijverheid en Scheepvaart, Bezuiden- Middenstand houtscheweg 107/111, 's-Gravenhage. De afdeeling behandelt de detailprijzen van alle 63
goederen; ook indien het betreffende goed bij één der Rijksbureaux is opgegeven, moeten de aanvragen, die uitsluitend op de detailprijzen betrekking hebben, bij de Afdeeling Middenstand worden ingediend. Buiten deze afdeeling vallen al onmiddellijk de detailprijzen, voorzoover ze reeds mogen worden verhoogd op grond van de „Detailprijzenbeschikking", doch bij twijfelvragen kan men zich steeds om inlichtingen tot de afdeeling wenden. Verder is het in een groot aantal gevallen de gewoonte, dat de detailprijs niet door den winkelier, doch door den fabrikant wordt vastgesteld. Indien dus de fabrikant een prijsstijging wenscht op grond van gestegen kosten, dan wordt het tevens noodzakelijk de korting voor grossiers en winkeliers en de vaste detailprijs van dat goed te wijzigen. Het is dan niet noodzakelijk een aanvrage te richten tot het betreffende Rijksbureau, en bovendien nog een aanvrage tot de Afdeeling Middenstand, doch men kan volstaan met de aanvrage in haar geheel tot een Rijksbureau te richten. Dit wil dan niet zeggen, dat de Afdeeling Middenstand is uitgeschakeld, doch alleen dat het Rijksbureau voor het noodzakelijke contact zorgt, zoodat de aanvrager zich hierom niet behoeft te bekommeren. Waar het echter de uitsluitende detailprijzen betreft, moet men zich steeds tot de Afdeeling Middenstand wenden, onverschillig om welke goederen het gaat. Als onderdeel van de Afdeeling Middenstand treedt het volgende Rijksbureau op: Het Rijksbureau voor het Hotel-, Café-, Restaurant- en Pensionbedrijf, Raamweg 14, 's-Graven64
hage. Naar dit bureau moeten alle verzoeken tot prijsverhooging voor goederen en diensten in hotels, cafés, restaurants en pensions worden gezonden. Het Rijksbureau voor de Voedselvoorziening in Rijksbureau Oorlogstijd, Lange Voorhout 1—3, 's-Gravenhage. VoedselDit bureau behandelt alle producenten- en grootg handelsprijzen voor de producten van landbouw, tuinbouw, ooftteelt, rietcultuur, boschbouw (alleen voorzoover het de vruchten betreft), veeteelt en visscherij; verder de dranken, specerijen, comestibles, ijs, spiritus, turfstrooisel, kunstmest en vruchtboomcarbolineum. v o o r z i e n i n
De Rijksbureaux voor de Nijverheid behandelen Afdeeling de producenten- en groothandelsprijzen van de Nijverheid grondstoffen, halffabrikaten en eindproducten der diverse goederen. Op het oogenblik bestaan de navolgende Rijksbureaux: 1. Het Rijksbureau voor Aardolieproducten, Zeestraat 100/104, 's-Gravenhage, behandelt de aardolie en de hieruit gewonnen producten. 2. Het Rijksbureau voor Bouwmaterialen, Keizersgracht 11/13, Amsterdam, behandelt behalve de bouwmaterialen ook de hieruit vervaardigde bouwstoffen als dakpannen, enz.; van de glascultuur wordt hier behandeld: het vlakglas, de glazen steenen en tegels, en glaswol. Eén bouwstof valt buiten de werkingssfeer van het bureau: hout (zie no. 6). 3. Het Rijksbureau voor Chemische producten, Kcningskade 15, 's-Gravenhage. Zooals de naam reeds aanduidt, behandelt het bureau de producten, opgebouwd uit chemische grondstoffen, doch 65
eenige verwarring met het R . V . V . is mogelijk, doordat was van dierlijke oorsprong onder dit bureau thuis behoort. Het bureau heeft een vijftal secties; de aanvrage voor producten, die niet onder de secties thuis hooren, moeten bij de Koningskade worden ingediend : a. Sectie Beenderen, Laan Copes van Cattenburch 16, 's-Gravenhage. b. Sectie Koolteer, Parkweg 17, 's-Gravenhage. c. Sectie Pyriet en Zwavelzuur, Laan Copes van Cattenburch 16, 's-Gravenhage. d. Sectie Verf en Verfgrondstoffen, Koningskade 15, 's-Gravenhage. e. Sectie Zeep, Laan Copes van Cattenburch 16, 's-Gravenhage. 4. Het Rijksbureau voor Diamant, Weesperplein 4, Amsterdam, met een kantoor in 's-Gravenhage: Nieuwe Uitleg 12. 5. Het Rijksbureau voor Genees- en Verbandmiddelen, Tesselschadestraat 6, Amsterdam (W.) 6. Het Rijksbureau voor Hout, Driekoningenstraat 4, Amsterdam ( C ) . Opmerking verdient hierbij het volgende: Houtslijp, houtcellulose en houtpapier vallen onder het Rijksbureau voor Papier (no. 11); riet, biezen, enz. vallen onder het R.V.V., doch meubelen, hieruit vervaardigd onder dit bureau; hout als bouwstof valt niet onder no. 2, doch onder dit bureau; ten slotte behooren houtskool en houtskoolbriketten onder het Rijkskolenbureau thuis (no. 8). 66
a. Sectie Prijzen, Damrak 20, Amsterdam ( C ) , alle vraagstukken betreffende de prijzen van hout komen hier terecht. 7. Het Rijksbureau voor Huiden en Leder, Keizersgracht 277, Amsterdam ( C ) . Bij dit bureau moet er op worden gewezen, dat de synthetische looistoffen niet onder het Rijksbureau voor Chemische producten (no. 3) vallen, doch onder dit bureau; huidlijm en lederlijm vallen onder dit bureau, beenderlijm en vleeschlijm onder de Sectie Beenderen van het Rijksbureau voor Chemische Producten (no. 3 a). 8. Het Rijkskolenbureau, Carnegielaan 12, 's-Gravenhage. Dit bureau behandelt alle brandstoffen, met uitzondering van hout, doch inclusief houtskool en houtskoolbriketten. a. Het Verkoopkantoor voor fabrieksturf, Vaart N.Z. 6, Assen, treedt als „onderdeel" voor het Rijkskolenbureau op, voor de regeling der turfprijzen. 9- Het Rijksbureau voor Non-ferro Metalen, Prinsessegracht 21, 's-Gravenhage, behandelt de ertsen en producten van alle metalen buiten ijzer en staal. 10. Het Rijksbureau voor Oude materialen en Afvalstoffen, Paleisstraat 7, 's-Gravenhage; ook indien de goederen in nieuwe toestand bij een ander Rijksbureau thuis behooren, komen toch de oude materialen en afvalstoffen bij het hier genoemde bureau. 67
11. Het Rijksbureau voor Papier, Schotersingel 9, Haarlem. De grondstoffen voor papier: houtslijp, houtcellulose en papierhout vallen niet onder het Rijksbureau voor Hout (no. 6), doch onder dit bureau. Opmerking verdient nog, dat stroo bij het R . V . V . behoort, doch stroocarton onder dit bureau, en verder, dat afvallen voor papier onder het Rijksbureau voor Oude materialen en Afvalstoffen (no. 10) gebracht zijn. 12. Het Rijksbureau voor Rubber, Heerengracht 182, Amsterdam ( C ) . Hieronder vallen alle rubbersoorten (inclusief synthetische, dat dus niet onder het Rijksbureau voor Chemische producten (no. 3) valt), en de producten, waarvan rubber het hoofdbestanddeel vormt, met uitzondering van geïsoleerde electriciteitsgeleidingen, die onder het Rijksbureau voor Verwerkende Industrieën zijn gebracht (no. 16). 13. Het Rijksbureau voor Tabak en Tabaksproducten, Cornelis de Wittlaan 8, 's-Gravenhage. 14. Het Rijks-Textielbureau, Willemsplein 5, Arnhem. Dit bureau behandelt de producentenprijzen voor de stoffen, die niet uit wol zijn vervaardigd; handelsprijzen vallen er niet onder. 15. Het Rijksbureau voor de distributie van Textielgoederen door den handel, Andries Bickerweg 2, 's-Gravenhage. Dit bureau behandelt de handelsprijzen tot en met de verkoop aan den winkelier van de goederen en stoffen, welker producentenprijzen vallen onder het Rijkstextiel68
bureau (no. 14), het Rijksbureau voor W o l en Lompen (no. 17) en de Sectie Confectie van het Rijkstextielbureau en het Rijksbureau voor W o l en Lompen (no. 17a). 16. Het Rijksbureau voor Verwerkende Industrieën, Bezuidenhoutscheweg 30, 's-Gravenhage. Dit bureau behandelt tabakspijpen (anders dan van aardewerk), knoopen, borstels, uurwerken, muziekinstrumenten, versierselen en belichte films, en bovendien de goederen, die onder de hierna te noemen secties vallen. a. Sectie Electrotechnische Industrie, Bezuidenhoutscheweg 78 b, 's-Gravenhage. b. Sectie Grafische Industrie, N . Z . Voorburgwal 326/328, Amsterdam ( C ) . c. Sectie Keramische Industrie, Bezuidenhoutscheweg 123, 's-Gravenhage. (Hierbij moet men er om denken, dat vlakglas, glazen steen en tegels, en glaswol door het Rijksbureau voor Bouwmaterialen (no. 2) worden behandeld.) d. Sectie Linoleum, Bezuidenhoutscheweg 30, 's-Gravenhage. 17. Het Rijksbureau voor W o l en Lompen, Willem II straat 47/49, Tilburg. Bij dit bureau worden behandeld de producentenprijzen der wol-industrie; de afvallen behooren onder het Rijksbureau voor Oude Materialen en Afvalstoffen (no. 10) thuis. Gezamenlijk met het Rijkstextielbureau omvat 69
dit bureau de productie der textielbranche. Beide bureaux hebben te zamen de volgende sectie: a. Sectie Confectie, Keizersgracht 542, Amsterdam ( C ) . Deze sectie behandelt de prijzen der industrieën, die hun grondstoffen betrekken van ondernemingen, ingeschreven bij het Rijkstextielbureau of het Rijksbureau voor W o l en Lompen. 18. Het Rijksbureau voor Ijzer en Staal, Lange Houtstraat 11, 's-Gravenhage. Dit bureau behandelt de producenten- en handelsprijzen voor ijzerertsen, en de hieruit vervaardigde producten, met uitzondering van de met electriciteit gedreven motoren, welke instrumenten onder no. 16 a vallen. a. Sectie Handelsvoorraden van walsproducten, Lange Houtstraat 11, 's-Gravenhage.
70
ADRESLIJST Naam:
Adres:
Telefoon:
Afdeeling Middenstand, Departement van Handel, Nijverheid en Scheepvaart
Bezuidenhoutscheweg 107/111 's-Gravenhage 720060
Rijksbureau voor Aardolieproducten
Zeestraat 100/104 's-Gravenhage
Rijksbureau rialen
voor
Bouwmate-
Keizersgracht 11/13 Amsterdam (C)
Rijksbureau producten
voor
Chemische
Rijksbureau voor Diamant
116344 453i6
Koningskade 15 's-Gravenhage
183340
Weesperplein 4 Amsterdam Nieuwe Uitleg 12 's-Gravenhage
115980
53044
Rijksbureau voor Genees- en Verbandmiddelen
Tesselschadestraat 6 Amsterdam ( W )
Rijksbureau voor Hotel-, Café-, Restaurant- en Pensionbedrijf
Raamweg 14 's-Gravenhage
Rijksbureau
voor
Hout
Driekoningenstraat 4 Amsterdam (C)
47156 47989
Rijksbureau Leder
voor
Huiden
Keizersgracht 277 Amsterdam (C)
38481
en
83518 117502
Rijkskolenbureau
Carnegielaan 12 's-Gravenhage
390122
Rijksbureau voor Non-ferro Metalen
Prinsessegracht 21 's-Gravenhage
115992
71
N
a
a
m
Adres:
:
Paleisstraat 7 's-Gravenhage
Rijksbureau voor Papier
Schotersingel 9 Haarlem
13812
Rijksbureau voor Rubber
Heerengracht 182 Amsterdam (C)
39373
Rijksbureau voor Tabaksproducten
Tabak
en
Cornelis de Wittlaan 8 's-Gravenhage
Rijkstextielbureau
Willemsplein 5 Arnhem
Rijksbureau voor de distributie
Andries Bickerweg 2
van textielproducten
's-Gravenhage
h
Teletoon:
Rijksbureau voor Oude Materialen en Afvalstoffen
a
n
d
e
door den
Rijksbureau voor Verwerkende
Bezuidenhoutscheweg 30
Industrieën
's-Gravenhage
Rijksbureau voor de Voedsel-
Lange Voorhout 1—3
voorziening in Oorlogstijd
's-Gravenhage
Rijksbureau voor W o l en P<:n
Willem II straat 47/49 Tilburg
Rijksbureau voor Ijzer en
Lange Houtstraat n 's-Gravenhage
S t a a l
334056 23573 394930 394931 394932
l
L o m
^3810
720060 189001
7
H
I
182550
Sectie Beenderen van het Rijksbureau voor Chemische producten
Laan Copes v. Cattenburch 16 's-Gravenhage 182770
Sectie Confectie van het Rijksbureau voor W o l en Lompen en het Rijkstextielbureau
Keizersgracht 542 Amsterdam (C)
Sectie Electrotechnische Industrie van het Rijksbureau voor Verwerkende Industrieën
Bezuidenhoutscheweg 78 b 's-Gravenhage
72
33812
720060
Naam:
Adres:
Telefoon:
Sectie Grafische Industrie van het Rijksbureau voor Chemische Producten
N . Z . Voorburgwal 326/328 Amsterdam (C)
Sectie Handelsvoorraden van walsproducten van het Rijksbureau voor Ijzer en Staal
Lange Houtstraat n 's-Gravenhage
182550
Sectie Keramische Industrie van het Rijksbureau voor Verwerkende Industrieën
Bezuidenhoutscheweg 123 's-Gravenhage
720060
Sectie Koolteer van het Rijksbureau voor Chemische Producten
Parkweg 17 's-Gravenhage
554890
Sectie Linoleum van het Rijksbureau voor Verwerkende Industrieën
Bezuidenhoutscheweg 30 's-Gravenhage
720060
Sectie Prijzen van het bureau voor Hout
Damrak 20 Amsterdam (C)
Rijks-
39602
47633
Sectie Pyriet en Zwavelzuur van het Rijksbureau voor Chemische Producten
Laan Copes v. Cattenburch 16 's-Gravenhage 182770
Sectie Spiritus van het Rijksbureau voor Chemische producten
Wateringsche weg 1 Delft
Sectie Verf en Verfgrondstoffen van het Rijksbureau voor Chemische producten
Koningskade 15 's-Gravenhage
Sectie Zeep van het Rijksbureau voor Chemische Producten
Laan Copes v. Cattenburch 16 's-Gravenhage 182770
Verkoopkantoor voor Fabrieksturf
Vaart N . Z . 6 Assen
2312
183340
2034 73
Werken van F". Sehoepp Geld en G o u d „ . , . . . , , Hun beteekenis en hun vraagstukken
Ingenaaid 1.90 Gebonden 2.50
Tweede druk
Iii dit boek vindt men beknopt uiteengezet, welke beteekenis het geld heeft en welke rol dit vervult in het ruilverkeer.
De
Naamlooze Vennootschap
Ingenaaid 3.50
en
haar
Gebonden 4.50
Aandeelhouders
De hoofdbedoeling van dit werk is, de beteekenis der meest belangrijke wetsbepalingen uiteen te zetten en deze, waar noodig of gewenscht, toe te lichten niet verklarende voorbeelden.
Vruchtgebruik vau Aandeelen
Ingenaaid 0.50
Een aanvulling op de uitgave „De N.V. en haar Aandeelhouders"
H . P . Leopolds r i t g e v e r s - M ï j . N . V - • Den H a a g
