De royaalste overheid

Ambtenaar in oorlogstijd deel 1 Pagina 23

voor beslissers bij de overheid 17 april 2009 nr

7

vijfde jaargang |

www.pm.nl

De royaalste overheid

SP-leider Kant blij met Tjeenk Willink pagina 10

Biotechnologie helpt tegen honger pagina 12

Debat: burger in beeld pagina 28

Startnotitie - Inspraak - Trajectnota/MER

Inspraak

- Ontwerp-Tracébesluit - Inspraak- Tracébesluit - Beroep

Waarom inspreken? De trajectnota/MER ligt zes weken ter inzage. Inspraak op de trajectnota/MER biedt u de mogelijkheid uw oordeel te geven over de resultaten en de kwaliteit van het uitgevoerde onderzoek. U kunt tevens aangeven welk alternatief uw voorkeur heeft en welk alternatief de minister volgens u zou moeten kiezen. Uw inspraakreactie kan ook aanleiding zijn om aanvullend onderzoek te verrichten of een alternatief aan te passen. Op dit moment kunt u uw mening geven over de trajectnota/MER Omlegging A9 Badhoevedorp.

Hoe komt u aan meer informatie?

U kunt de trajectnota/MER inzien bij: • het provinciehuis van Noord-Holland in Haarlem; • het gemeentehuis van Haarlemmermeer in Hoofddorp; • het dorpshuis in Badhoevedorp; • het hoogheemraadschap van Rijnland in Leiden; • het kantoor van Rijkswaterstaat Noord-Holland in Haarlem; • de bibliotheek van het ministerie van Verkeer en Waterstaat en VROM in Den Haag.

Inspraak op Trajectnota/Milieueffectrapportage Omlegging A9 Van 15 april tot en met 26 mei a.s. ligt de trajectnota/MER Omlegging A9 Badhoevedorp ter inzage. De trajectnota/MER Omlegging A9 Badhoevedorp doorloopt een inspraakprocedure overeenkomstig de Tracéwet, de Wet milieubeheer en de Algemene wet bestuursrecht. Op grond daarvan kunt u in deze periode uw mening over de inhoud van de trajectnota/MER kenbaar maken.

Achtergrond

Rijkswaterstaat gaat de A9 tussen knooppunt Raasdorp en de aansluiting Aalsmeer omleggen. De omlegging levert een betere doorstroming van het verkeer op deze snelweg op. Dat maakt Schiphol en de regio Amsterdam beter bereikbaar, terwijl ook de leefbaarheid van Badhoevedorp met sprongen vooruitgaat. De weg verdwijnt immers uit het centrum, waardoor de milieuoverlast naar verwachting afneemt. De omlegging van de A9 gebeurt in combinatie met de gebiedsontwikkeling Badhoevedorp door de gemeente Haarlemmermeer. Indirect draagt de omlegging dus ook bij aan het verbeteren van de ruimtelijke kwaliteit in en rondom Badhoevedorp. Voor de omlegging van de A9 zijn in de Trajectnota/ MER drie alternatieven nader bekeken: het bogenalternatief, het bogen-binnenring-alternatief en het T106-alternatief. Het bogen-binnenring-alternatief is een direct resultaat van de inspraakreacties op de Startnotitie; de andere twee komen voort uit de overwegingen die in de fase van de Startnotitie zijn gemaakt. Voor alle drie de alternatieven heeft Rijkswaterstaat onderzocht wat de gevolgen zijn voor het verkeer, het milieu, de veiligheid en de ruimtelijke ordening. Ook de kosten zijn berekend.

Bogenalternatief A9-A4

De omgelegde A9 in het bogenalternatief heeft voor de verbinding Haarlem en Schiphol twee verbindingsbogen tussen de A4 en de omgelegde A9. De verbinding Haarlem – Schiphol is hier een onderdeel van het knooppunt Badhoevedorp, dat in dit alternatief dus een volledig knooppunt is (in alle richtingen berijdbaar). Net als in de huidige situatie is het in dit alternatief niet mogelijk om vanuit Haarlem, via de A5 naar de A4, richting Schiphol te rijden. Schiphol is in dit alternatief alleen te bereiken via de A9 - A4.

Bogen-binnenring-alternatief A9-A4-A5

Het bogen-binnenring-alternatief verschilt met het bogenalternatief omdat hier, in plaats van twee verbindingsbogen van de A9 en A4, alleen een verbindingsboog A9-A4 voor de richting Haarlem-Schiphol wordt aangelegd. De verbinding Schiphol-Haarlem loopt via een nieuwe verbindingsboog tussen de A4 en de A5 in het knooppunt ‘De Hoek’ en niet via de A9. Dit alternatief bevat daarmee geen volledig knooppunt Badhoevedorp; het is niet mogelijk om vanaf de A4 naar de A9 richting knooppunt Raasdorp en verder te reizen. De overige verbindingen zijn wel mogelijk. De driehoek A9-A4-A5 kan alleen rechtsom worden gereden.

T106-alternatief

In het T106-alternatief wordt een verbinding tussen Haarlem en Schiphol mogelijk gemaakt door een nieuwe weg vanaf aansluiting Badhoevedorp naar Schiphol. Bij Schiphol sluit deze weg, de T106 aan op de parallelrijbanen van de A4. Bij de aansluiting Badhoevedorp sluit de T106 aan op de toekomstige S106, richting Parkstad. De T106 kruist de bestaande wegen Tweeduizend El en Sloterweg ongelijkvloers. Het knooppunt Badhoevedorp is in dit alternatief niet volledig. Het is niet mogelijk om vanaf Badhoevedorp via de A9 de A4 richting het zuiden te rijden en vice versa. Deze verbinding loopt via de A5. Net als in de huidige situatie is het niet mogelijk om vanuit Haarlem rechtstreeks via de A5 naar de A4 richting Schiphol te rijden.

De procedure

Voor de aanleg of vernieuwing van een rijksweg moet een wettelijke tracé/m.e.r.-procedure worden doorlopen. Deze procedure kent vier stappen. Op drie momenten is er inspraak mogelijk over verschillende onderwerpen, op het vierde moment (het tracébesluit) kan beroep worden ingesteld: - De startnotitie: beschrijving van het probleem; - De trajectnota/MER: oplossingsrichtingen en hun milieueffecten; - Het ontwerp-tracébesluit: uitgewerkte voorkeursoplossing; - Het tracébesluit.

De trajectnota/MER is ook te downloaden van www.inspraak.nl of www.rijkswaterstaat.nl, of op te vragen bij mevrouw J. Vastenouw (projectsecretaris), telefoon 023 530 1404. Tijdens een informatiebijeenkomst wordt de inhoud van het project toegelicht en kunt u vragen stellen. Deze vindt plaats op 13 mei 2009 van 19.30 uur tot circa 21.30 uur (zaal open om 19.00 uur). De informatiebijeenkomst wordt gehouden in: Het Dorpshuis Snelliuslaan 3-5 1171 CZ Badhoevedorp

Vragen?

Voor vragen en/of nadere informatie kunt u contact opnemen met Rijkswaterstaat Noord-Holland, de heer B. Spaargaren (projectmanager), telefoon 023 530 15 30 of de heer A. Regeling (omgevingsmanager) telefoon 023 530 16 59. U kunt ook bellen met de Landelijke Informatielijn van Rijkswaterstaat, 0800-8002. Voor vragen over de procedure kunt u terecht bij het Inspraakpunt, telefoon 070 351 96 04.

Hoe kunt u inspreken?

U kunt gedurende de gehele inspraakperiode schriftelijk of mondeling reageren. Schriftelijk Uw schriftelijke reactie kunt u tot en met 26 mei 2009 sturen naar: Inspraakpunt Omlegging A9 Badhoevedorp Postbus 30316 2500 GH Den Haag Via internet Op www.inspraakpunt.nl kunt u online uw mening geven door het invullen van een reactieformulier. Mondeling Tijdens de informatiebijeenkomst, die plaatsvindt op 13 mei 2009 in het Dorpshuis, Snelliuslaan 3-5 te Badhoevedorp kunt u bij een notulist uw mondelinge inspraakreactie vast laten leggen.

Wat gebeurt er met uw reactie?

Het Inspraakpunt bundelt alle reacties en stuurt die naar de betrokken beleidsmedewerkers en de commissie voor de milieurapportage. U kunt de bundel van de mondelinge en schriftelijke reacties na de inspraaktermijn opvragen bij het Inspraakpunt. Alle reacties zijn openbaar. Mede op grond van de inspraakreacties en diverse adviezen kiezen de minister van Verkeer en Waterstaat en zijn collega van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer de oplossing die in hun ogen het beste is. Dat heet het kabinetsstandpunt. Rijkswaterstaat werkt de keuze van de ministers uit in een ontwerp-tracébesluit (OTB).

www.inspraakpunt.nl

PM nummer 7 17 april 2009

Nieuws 8 t/m 13

8

9

Geen drankgelag op de Apenrots BZ reageert op negatieve publiciteit

Balkenende heeft veel meer vrienden dan Bos Concurrentieslag op Hyves

10

‘De markt kent geen moraal’

23

11

Europa staat kartelvorming toe



Telecombedrijven willen samen glasvezelnet aanleggen

Wennen aan de bezetter

12

Voedselcrisis vraagt om visie

Deel I van een drieluik over ambtenaren in oorlogstijd



Jaarverslag Raad van State is SP uit het hart gegrepen

Nieuwsanalyse over het taboe op biotechnologie

Coverstory

16



Vergelijking arbeidsvoorwaarden overheid Ambtenaar zit het best bij royale provincie

Spelers 27 t/m 31

20

27

‘Kijk niet te veel naar het papier’

Ambtenaar BZ trekt lijst SP

Mariënne Verhoef is registratiemoe

Dennis de Jong voert fulltime campagne

Cover: Lachemann Producties

28 30 31

Debat: verandering gebaat bij dienstbaarheid? pSG Justitie genomineerd voor Topvrouw 2009 ABD richt zich op zij-instromers

Meningen

14 15

Opinie Horen, zien & schrijven Kroese enzo …

Beau Monde

35

Verkassen: hoe voelt dat?

Onderzoek PM houdt u elke twee weken op de hoogte van actuele ontwikkelingen in Den Haag, biedt u achtergrond bij het nieuws en inspireert tot zelfreflectie. Dat doen we al jaren, maar af en toe lopen we nog een stapje harder dan anders. In deze PM bijvoorbeeld brengen wij de vrucht van twee onderzoeksprojecten van onze eigen redactie. Cindy Castricum heeft zich verdiept in cao-schalen en secundaire arbeidsvoorwaarden van het rijk, de gemeenten en de provincies. Op zoek naar de royaalste werkgever las zij alles wat er op het vlak van kerngegevens, personeelsmonitors, cao’s en jaarverslagen te vinden was. De provincie kwam als beste werkgever uit de bus en daar werken, gek genoeg dan weer, het laagste aantal ambtenaren. René Zwaap (foto) dook de geschiedenis in. Hij bracht dagen door in het Nationaal Archief en bij het Nederlands Instituut voor Oorlogs­documentatie (Niod) en het resultaat mag er zijn. In een drieluik waarvan we dit keer het eerste deel brengen, schetst hij de houding van de ambtelijke top ten overstaan van de Duitse bezetter. Door letterlijk te citeren uit de notulen van SG-overleggen uit die tijd, kunt u zich een beeld vormen van de glijdende schaal waarop deze topambtenaren terechtkwamen. Waar ging ambtelijke loyaliteit over

in collaboratie? Voor de mensen die er middenin zaten, was dat blijkbaar moeilijk te beoordelen. Chris van de Wetering maakte het grote interview voor dit nummer. Zij toog naar Amsterdam om over de problemen in de jeugdzorg te spreken met Mariënne Verhoef, u weet wel, een van de talentvolle jonge vrouwen die een toppositie in de rijksdienst – zij was pSG op het ministerie van Financiën – opgaf om dichter bij de mensen met de problemen te werken. Als bestuurder in de jeugdhulpverlening ervaart zij nu in de praktijk hoeveel administratieve verplichtingen en regelingen op het veld worden afgevuurd, wat ten koste gaat van de tijd die men aan de jeugd kan besteden. In een woord: zonde. [email protected]

17 april 2009 PM

3

lopende zaken Algemene Zaken Italië • Maandagavond 4 mei is premier Balkenende op de Dam vanwege dodenherdenking. Op Bevrijdingsdag woont hij een aantal festiviteiten bij: ’s middags is hij in Zwolle en ’s avonds in Amsterdam. Donderdag 7 mei gaat Balkenende naar een ingelaste Europese top in Praag waar het Oost-Europese partnerschap op de agenda staat. De week erna brengt de premier woensdag een werkbezoek aan Noordrijn-Westfalen en gaat hij donderdag langs bij zijn Italiaanse collega Berlusconi. Hij zal in Rome eveneens een lezing houden op de universiteit La Sapienza.

BZK Laak • De BZK-bewindslieden vieren volop vakantie de komende dagen. Op 11 mei staat er pas weer een openbaar optreden in de agenda van minister Ter Horst. Ze brengt die dag een bezoek aan het wijkberaad Laak te Den Haag. Stembureau • Staatssecretaris Bijleveld gaat de dag erna, dinsdag 12 mei, een werkbezoek aan Bergen op Zoom. Ze geeft er een instructie aan personen die op donderdag 4 juni stembureaus gaan bemannen vanwege de verkiezingen voor het Europees Parlement.

Buitenlandse Zaken Midden-Oosten • Van 11 tot en met 13 mei is minister Verhagen in het Midden-Oosten. Hij brengt – vergezeld door jonge professionals – een bezoek aan Saoedi-Arabië en Qatar en spreekt over economische samenwerking, energie, mensenrechten en het vredesproces in het gebied. Terug in Nederland houdt hij de 15e een toespraak op de internationale dag tegen homofobie. In de Oude Zaal van de Tweede Kamer neemt hij het boek Elke liefde telt van Boris Dittrich in ontvangst. Mozambique • Minister Koenders vertrekt op 7 mei naar Zuid-Afrika en Mozambique, waar hij samen met staatssecretaris Heemskerk van EZ een tiendaags bezoek brengt in het kader van economische samenwerking. Bevrijdingsdag • Dit jaar verzorgt staatssecretaris Timmermans de 5 mei lezing. Hij zal ingaan op de dilemma’s rondom ‘vrijheid en identiteit’, het jaarthema van het Nationaal Comité 4 en 5 mei. Op 8 mei ’s avonds vangt de staatssecretaris aan met zijn 27 uur durende toer door het land. In het kader van Europadag (zaterdag 9 mei) doet hij in dit tijdsbestek – zonder te slapen – twaalf steden in twaalf provin-

4

PM 1 mei 2009

cies aan. Dinsdag de 12e is Timmermans in Madrid vanwege de ministeriële bijeenkomst van de Raad van Europa.

Defensie Soesterberg • Op 4 mei hebben beide bewindslieden van Defensie hun traditionele verplichtingen. Minister Van Middelkoop is aanwezig bij de nationale herdenking op de Dam in Amsterdam en staatssecretaris De Vries woont de herdenking bij op de militaire basis in Soesterberg. Van maandag 11 tot en met donderdag 14 mei brengt de staatssecretaris een bezoek aan Singapore. Daar zal hij het Nederlandse bedrijfsleven bijstaan op de Index-beurs voor militair materieel. Strafrecht • In dezelfde week staat een Kamerdebat gepland over een wijziging in het Wetboek voor militair strafrecht. Hierin wil het kabinet een strafuitsluitingsgrond opnemen voor rechtmatig geweldgebruik door militairen, bedoeld om individuele militairen meer rechtszekerheid te bieden. De wijziging komt in navolging van een rapport van de commissie-Borghouts, die naar aanleiding van de gebeurtenissen rondom de militair Erik O. onderzoek deed naar strafrechtelijke vervolging van militairen. Een belangrijke aanbeveling was dat er een bepaling moet komen over rechtmatig geweldgebruik in situaties waarin het internationaal militair recht niet van toepassing is.

Economische Zaken Fokker • Minister Van der Hoeven is woensdag 13 mei aanwezig bij de openingsceremonie van het Nijenrode Life Science and Health Care Institute in Breukelen. Daarna houdt zij op de Universiteit van Tilburg een toespraak tijdens een congres over de ambities van Nederland om in 2028 de Olympische Spelen te organiseren. Een dag later verzorgt de minister de kick-off van de tweede fase in de ontwikkeling van het Fokker Logistics Park. Het nieuw te vormen bedrijventerrein voor de logistieke sector maakt deel uit van het grotere Anthony Fokker Park-project, de totale herontwikkeling van de industriële complexen van de Nederlandse vliegtuigbouwer op Schiphol-Oost. Van der Hoeven opent op 14 mei ook een windmolenpark in Delfzijl. Missie • Staatssecretaris Heemskerk geeft van 10 tot en met 17 mei, samen met minister Koenders voor Ontwikkelingssamenwerking, leiding aan een economische missie naar Zuid-Afrika en

Mozambique. Belangrijke thema’s zijn waterzuivering, drinkwatervoorziening, (lucht)havenontwikkeling en infrastructurele projecten, waaronder de infrastructuur voor het WK voetbal dat in 2010 in Zuid-Afrika plaatsvindt.

Financiën Blair • Minister Bos maakt op 8 mei tijd vrij voor een bijeenkomst van de Postcodeloterij in Den Haag waar klimaatverandering centraal staat. Er is aandacht voor onder meer wind- en zonne-energie, led-verlichting en elektrische auto’s. Ook oud-premier Tony Blair zal op deze internationale conferentie aanwezig zijn. Zeshoek • Staatssecretaris De Jager heeft op 12 mei een overleg met de politieke zeshoek, het financieel-economische hart van het kabinet, gepland. Een dag later spreekt hij de studenten van de Technische Universiteit Delft toe over de economische crisis. ’s Avonds speecht de staatssecretaris voor ondernemers op een bijeenkomst van het CDA Zeeland.

Justitie Verlof • Minister Hirsch Ballin is tot 11 mei op verlof. Woensdag 13 mei is hij weer in de Tweede Kamer te vinden voor een AO over het Plan Rechtspraak van de Raad voor de Rechtspraak. UNHCR • Staatssecretaris Albayrak gaat van 2 tot 8 mei op werkbezoek naar Syrië en Jordanië, op de agenda staat de lokale opvang van vluchtelingen door de UNHCR. Op donderdag 14 mei is de staatssecretaris in de Kamer voor een AO over tbs.

LNV New York • Minister Verburg vertrekt op zaterdag 2 mei naar New York, waar ze twee weken lang als voorzitter fungeert van de 17e sessie van de VN Commissie voor Duurzame Ontwikkeling (CSD). Tijdens de vergadermarathon zullen beheer en gebruik van natuurlijke hulpbronnen nadrukkelijk aan de orde komen. Op de agenda staan verder de voedselcrisis, rurale ontwikkeling, droogte/verwoestijning en er is veel aandacht voor ontwikkelingen in Afrika. In de tweede week van de sessie leidt ze een zogeheten High Level Segment, met ministeriële rondetafels en een dialoogsessie met de hoofden van VNorganisaties. Diverse leden van de Tweede Kamer reizen op uitnodiging van LNV met de minister mee naar New York.

lopende zaken OCW Feest • Vrijdag 1 mei woont minister Plasterk in Den Haag de viering van de Dag van de Arbeid bij. Zondag de 3e gaat hij naar de tentoonstelling van World Press Photo in Amsterdam en de dag erna is hij te gast bij het China Festival 2009 in Den Haag. Woensdag de 7e opent hij eerst het Bonifatius College in Emmeloord waarna hij de opening verricht van Offspring 2009 in Amsterdam. Maandag 11 mei spreekt Plasterk op het University College in Utrecht en geeft hij in Amsterdam de aftrap voor de campagna Nieuw leven voor oude gebouwen. ’s Avonds woont hij de uitreiking van de Libris Literatuurprijs bij. Dinsdag 12 mei gaat hij ’s avonds naar het Feest van de Journalistiek in Amsterdam. De dag erna is hij samen met koningin Beatrix te gast bij de opening van Art Amsterdam om vervolgens nog even langs te gaan bij een symposium over toezicht in het onderwijs. Donderdag de 14e opent Plasterk het Maris College in Den Haag en brengt hij met wethouder Leonard Geluk een werkbezoek aan het project Jong Ondernemen en het Jongerenloket te Rotterdam. Glazenwasser • Maandag 11 mei doet staatssecretaris Van Bijsterveldt Apeldoorn aan in het kader van de Ronde van Nederland (kwaliteitsagenda voortgezet onderwijs). Later die dag neemt ze nog een evaluatierapport in ontvangst over voortijdig schoolverlaten en opent ze het gebouw OSCAR, dat staat voor Onderwijs Service Centrum Apeldoorn en Regio. Woensdag de 13e reikt Van Bijsterveldt op de Glazenwassers en Gevelreinigersvakbeurs de prijs Glazenwasser van het Jaar 2009 uit. Daarna gaat ze naar Arnhem waar ze het nieuwe pand van het ROC Rijn-IJssel opent. Amerika • Staatssecretaris Dijksma gaat volgende week op studiereis naar de Verenigde Staten. Zodra ze weer terug is, woont ze dinsdag 12 mei, samen met collega’s Plasterk en Van Bijsterveldt, de presentatie van het Onderwijsverslag bij en voert ze woensdag de 13e een gesprek met het platform gehandicapten.

SZW Appeltjes • Minister Donner is op woensdag 6 mei op de Vrije Universiteit van Amsterdam. Op de bijeenkomst Christenen in de politiek gaat hij met de studenten in debat over waarden en idealen. Op dinsdag 12 mei is de minister aanwezig bij de uitreiking van de Appeltjes van Oranje op

Paleis Noordeinde. Prinses Maxima deelt namens het Oranje Fonds deze prijzen uit aan projecten die zich inzetten voor structurele ontmoetingen tussen verschillende groepen in de samenleving. Op 14 en 15 mei is de minister in Stockholm voor een bijeenkomst van de Oeso. Coach • Staatssecretaris Klijnsma is druk bezig met een actieplan om de werkloosheid onder jongeren tegen te gaan: zij zijn vaak het eerst de klos bij de crisis. Klijnsma heeft daarbij de hulp gevraagd van Hans de Boer, voormalig voorzitter van de Taskforce Jeugdwerkeloosheid. Hij overhandigt op 11 mei zijn advies. Een dag later speecht de staatssecretaris op een bijeenkomst van Coach2B in Amstelveen. Bij dit project worden risicojongeren op school en op de arbeidsmarkt gecoacht door vrijwilligers. Op 13 mei is de staatssecretaris in Tiel waar ze de Lander-prijs uitreikt aan de werkgever die het beste hulp biedt aan werknemers met een beperking.

Verkeer en Waterstaat Tracéwet • Zowel voor minister Eurlings als voor staatssecretaris Huizinga staan er geen publieke optredens of AO’s op de agenda tot en met 15 mei. Wel vindt in de week van 11 mei een vervolgdebat plaats over de wijziging van de Tracéwet, de Spoedwet wegverbreding en de Wet ruimtelijke ordening. Doel van het kabinet is om hiermee te voorkomen dat grote infrastructurele projecten langdurig stil komen te liggen. De wijziging geniet brede steun in de Kamer, die nog wel helderheid wil over een aantal belangrijke details. Zo zet de SP kanttekeningen bij het creëren van een bestuurlijke lus om tussentijdse gebreken versneld te herstellen.

Groene Hart • Op 11 mei brengt minister Van der Laan een wijkbezoek aan Den Haag Zuidwest. Op de 14e spreekt hij op het slotcongres Krimp en klimaat, georganiseerd door Stichting Groene Hart. Daar wordt stilgestaan bij de gevolgen van bevolkingsdaling op de ruimtelijke inrichting van het Groene Hart.

VWS Singapore • Minister Klink vertrekt op zondag 10 mei naar Singapore. Tijdens het werkbezoek staan zaken als innovatie en ict centraal. Op 14 mei keert hij weer terug naar het Haagse. Herdenking • Staatssecretaris Bussemaker duikt de komende week in het verleden. Op maandagochtend 4 mei speecht zij op de herdenkingsbijeenkomst voor oorlogsgetroffenen in perscentrum Nieuwspoort. ’s Avonds is de staatssecretaris aanwezig bij de nationale dodenherdenking in Rotterdam. Een dag later is ze op het bevrijdingsfestival in Zwolle. Daar geeft zij het startsein voor de Dag van de Vrijheid.

Vrom Windmolens • De komende weken opent milieuminister Cramer twee windmolenparken: vrijdag de 7e in Friesland langs de A7 tussen Witmarsum en Makkum, en de 14e in het Brabantse Stampersgat. Daar tussenin brengt de Klimaatneutrale toer de bewindsvrouw op 11 mei naar Amsterdam, waar ze onder andere het eerste oplaadpunt voor elektrische auto’s opent en de aftrap geeft voor een scholenproject over energiebesparing. Een dag later slaat ze in Diemen de eerste paal bij een woningbouwproject waar gebruik wordt gemaakt van warmte-koude-opslag. Op 14 mei spreekt de minister voor ze naar Stampersgat vertrekt nog op de vakbeurs Industrie en Milieu in Ahoy. 1 mei 2009 PM

5

roerende zaken

Van boer tot Eurocommissaris Met de tentoonstelling Van boer tot Eurocommissaris eert het ministerie van LNV zijn eerste naoorlogse minister, Sicco Mansholt. Zijn taak was het herstellen van de voedselvoorziening in Nederland. Dat ging de PvdA’er goed af en Mansholt bleef tot 1958 in functie. Daarna werd hij landbouwcommissaris in de eerste Europese Commissie. De tentoonstelling over Mansholt in de centrale hal van LNV omvat foto’s en belangrijke stukken die vertellen over het leven van de boer die Eurocommissaris werd. De expositie is nog te zien tot 5 juni.

73

aanbevelingen om een nieuwe financiële crisis te voorkomen, deed de Adviescommissie Toekomst ­Banken onder leiding van Cees Maas in het rapport Naar herstel van vertrouwen. ‘Een gotspe’ dat ze op papier gezet moesten worden, vindt minister Bos van Financiën.

Leren van de Grote Depressie Welke les kunnen we leren van de Grote Depressie in de jaren dertig? De gezag­ hebbende econoom Paul Krugman, vorig jaar winnaar van de Nobelprijs, beschrijft dit in zijn nieuwe boek De crisiseconomie. Hoe een herhaling van de Grote Depressie kan worden voorkomen. Krugman veegt de vloer aan met optimistische economen die in de jaren negentig voorspelden dat crises in de toekomst nauwelijks meer zouden voorkomen, omdat men de economische cyclus had beteugeld, terwijl Azië én Zuid-Amerika dat decennium nog kampten met het instorten van systemen.

Quotez ‘Ik weet uit betrouwbare bron dat topambtenaren die zelf in therapie gaan uit het DBC-systeem proberen te blijven. Een collega van mij heeft een directeur van een zorgverzekeraar in behandeling die elke sessie geld op tafel legt om aan de declaraties te ontkomen.’ Psychiater Kaspar Mengelberg klapt in Vrij Nederland uit de school over de privacy in de geestelijke gezondheidszorg. ‘Gepland waren een drietal spoeddebatten en een Algemeen ­Overleg, dat is een debat met een bewindspersoon dat in een van de kleine zalen plaatsvindt.’ Rita Verdonk legt in haar wekelijkse nieuwsbrief aan haar achterban uit wat een AO is. ‘Het is prima dat jullie lekker hard moeten werken.’ Klagende stagiairs vinden bij VVD-leider Mark Rutte geen genade, bleek tijdens een werkbezoek aan een Zwolse mbo-school, zo meldt De Stentor Zwolse Courant. ‘Ik herhaal elk jaar dat die twee functies niet conflicteren. Dat blijft boter aan de galg smeren, maar ik houd dit vol totdat ik ­bestuurlijk kom te overlijden.’ Vicevoorzitter Herman Tjeenk Willink over de regelmatig aanzwellende kritiek op de adviserende en bestuursrechtelijke dubbelfunctie van de Raad van State, in de Volkskrant.

6

PM 17 april 2009

Brussel komt een stuk dichterbij Per helikopter in vijftig minuten van Den Haag naar Brussel: sinds enkele jaren probeert vervoerder Helinet een dergelijke lijnverbinding op te zetten. Eerdere pogingen verzandden echter in gesteggel over de locatie van de Haagse helihaven. Nu het bedrijf een geschikte plek heeft gevonden, bij het Prins Clausplein, is de realisatie een stuk dichterbij gekomen. Handig voor Haagse ambtenaren die een dagje Brussel moeten doen, zeker omdat de HSL straks niet stopt in de Hofstad. Als de gemeente Den Haag akkoord gaat met de helihaven, kunnen de lijnvluchten beginnen. Wanneer dat is, durft directeur Aernoud Dekker van Helinet niet te zeggen, maar ‘wij beginnen het liefst eergisteren’. Met de hele afdeling naar Brussel is er overigens niet bij: de heli’s bieden plek aan maximaal zes passagiers.

roerende zaken Vroemmmm...

Foto: Rob Jongbloed

Hoe ver kom je met één liter benzine? Energiebedrijf Shell viert dit jaar het 25e seizoen van de eco-marathon, een wedstrijd waarin studenten van technische opleidingen uit heel Europa een voertuig maken dat zo zuinig mogelijk rijdt. Vorige week streek het circus neer in het Olympisch Stadion te Amsterdam, om te testen. Begin mei wordt de echte race verreden, op de Eurospeedway in het Duitse Lausitz.

Prijs voor meer diversiteit Het Multicultureel Netwerk Rijksambtenaren (MNR) heeft een prijs in het leven geroepen: de Diversity Award. ‘Het zijn eigenlijk twee prijzen,’ legt initiatiefnemer Sharda K ­ amaansing van het MNR uit. ‘De ene prijs reiken we uit aan een van de twaalf ambassadeurs die vorig jaar door minister Ter Horst zijn aangesteld om diversiteit te bevorderen. De andere prijs is bestemd voor een best practice van een directie of afdeling binnen de rijksoverheid.’ Iedereen kan zijn of haar project aanmelden bij het MNR om in aanmerking te komen voor de Diversity Award die in het najaar zal worden uitgereikt. Hoe staat het eigenlijk met diversiteit binnen het rijk? Gaat het kabinet de gestelde doelen halen? ‘Daar kan ik niets over zeggen,’ reageert Kamaansing. ‘Er is nog steeds een achterstand, juist daarom gaan wij deze prijzen uitreiken.’ U kunt uw project aanmelden via www.multicultureelnetwerkrijksambtenaren.nl

Aandacht voor Rwanda op Afrikadag Het is alweer vijftien jaar geleden dat de genocide in het Afrikaanse Rwanda plaatsvond. Reden voor de jaarlijkse Afrikadag van de Evert Vermeer Stichting om Paul Rusesabagina uit te nodigen. Rusesabagina verkreeg in de oorlog wereldfaam door als hotelmanager een kleine 1.300 Rwandezen van de dood te redden. Zijn verhaal werd vijf jaar geleden verfilmd in de ­Hollywoodklassieker Hotel Rwanda. Hij zet zich nu in voor de ­mensenrechten in Rwanda. Daarnaast zijn EU-lijsttrekkers Hans van Baalen (VVD), Thijs Berman (PvdA) en Sophie in ’t Veld (D66) aanwezig op de ­Afrikadag, die plaatsvindt op 25 april in de Haagse Hogeschool.

17 april 2009 PM

7

nieuws ‘Geen sprake’ van toenemend alcoholmisbruik

Buitenlandse Zaken reageert op negatieve pers Het ministerie van Buitenlandse Zaken kampt met anonieme klokkenluiders die de publiciteit zoeken met kritiek op het departement. Er zijn veranderingen in de bedrijfsvoering op komst.

BZ • De Hoofddirectie Personeel en ­Organisatie (HDPO) van het ministerie van Buitenlandse Zaken bereidt een voorstel voor om problematisch alcoholgebruik en werkverzuim onder medewerkers van de dienst terug te dringen. Een en ander moet worden meegenomen in een ‘bredere cultuurdiscussie’ binnen het departement. Dat berichtte NRC Handelsblad van zaterdag 11 april jl. op grond van notulen van ambtelijk beraad binnen het ministerie. Volgens de uitgelekte notulen liet secretaris-generaal Ed Kronenburg van Buitenlandse Zaken zich 30 januari 2009 informeren door de bedrijfsarts van het ministerie over het toenemende ziekteverzuim onder de medewerkers. Hoewel het ziekteverzuim op het departement en de diverse posten in het buitenland ruim onder het gemiddelde ligt, is er toch sprake van ontwikkelingen die zorgen baren. Gemiddeld meldt een BZ-medewerker zich 1,7 keer per jaar ziek, tegen een landelijk gemiddelde van 0,9. De duur van het verzuim loopt eveneens op: van 2,81 procent in 2006 naar 3,49 procent in 2008, terwijl het ziekteverzuim bij de rijksdienst als geheel juist een dalende trend laat zien. Als mogelijke oorzaak van deze stijging noemde bedrijfsarts Benedikte Bruijs-Schaapveld van BZ volgens de in NRC Handelsblad weergegeven notulen ‘de toegenomen werkdruk, overmatig alcoholgebruik en verslavingen’. Ook signaleerde de bedrijfsarts een opvallende stijging van het aantal meldingen van ‘ongewenste omgangsvormen’ op de

8

PM 17 april 2009

werkvloer van Buitenlandse Zaken: in 2008 kwamen zeventien medewerkers van het ministerie met klachten hierover op het spreekuur van de bedrijfsarts, tegen zeven in het jaar daarvoor. In een reactie op de berichtgeving van NRC laat woordvoerder Han Peters van Buitenlandse Zaken weten dat het

‘Er is geen sprake van toenemende alcoholproblematiek’ ­ epartement ‘de gesignaleerde risico’s d serieus neemt en werkt aan gericht beleid om ze te minimaliseren’. Volgens het ministerie is de alcoholproblematiek ‘een logisch aandachtsgebied als je rekening houdt met het feit dat sommige f­ uncties veel sociale verplichtingen met zich

meebrengen’. Peters: ‘In de diplomatieke dienst heb je nu eenmaal gevallen van posttraumatische stress die het werken in conflictgebieden met zich meebrengt. Dat kan eventueel leiden tot alcoholmisbruik. Als verantwoordelijk werkgever heeft het ministerie een taak om daar alert op te zijn. Maar het is beslist niet zo dat er sprake is van toenemende alcoholproblematiek, zoals door NRC Handelsblad wordt gesuggereerd. Daar bestaan helemaal geen cijfers over.’ Het ministerie is niet verontrust over het feit dat het interne verslag van het ambtelijk overleg door een medewerker naar de pers is gebracht. Peters: ‘De notitie stond gewoon op het intranet van het departement, dat door 3.000 medewerkers wordt geraadpleegd. Dat is dan nauwelijks een klokkenluider te noemen.’ Wat betreft de ‘ongewenste omgangsvormen’ is het ministerie van mening dat het feit dat er verleden jaar zeventien gesprekken met de bedrijfsarts over dergelijke problemen werden gevoerd het ‘bewijs is dat het onderwerp bespreekbaar is geworden’. Peters: ‘Dat die meldingen steeds meer worden gedaan, is een teken dat de problematiek uit de taboesfeer is gehaald en dat is een positieve ontwikkeling.’ Peters bevestigt dat er een ‘bredere cultuurdiscussie’ in aantocht is bij BZ, maar bestrijdt dat die discussie zich toespitst op de door NRC Handelsblad gesignaleerde problemen. ‘BZ heeft een taakstelling om tot 2011 400 fte’s in te leveren. Dat betekent dat we moeten bekijken hoe we beter kunnen samenwerken met minder mensen, dat we moeten komen tot minder overlegcultuur en strakkere lijnen. Die cultuurdiscussie richt zich daarop.’ • René Zwaap

Ruimte voor vakattachés De samenwerking tussen medewerkers van Buitenlandse Zaken en de vakattachés die door de diverse departementen worden uitgezonden, kan beter worden gestroomlijnd. Daartoe start bij de Nederlandse ambassade in Parijs het pilot-project Opdrachtgeversoverleg, dat voortvloeit uit de aanbevelingen van de Stuurgroep Project Internationale Functie onder leiding van de huidige DG Volksgezondheid van VWS Paul Huijts. Afgelopen donderdag 16 april kwamen op de Parijse ambassade op uitnodiging van de SG van Buiten-

landse Zaken Ed Kronenburg ongeveer twintig vertegenwoordigers van diverse ministeries bijeen om het project in te wijden. Onder hen SG Vernieuwing Rijksdienst Roel Bekker, SG Justitie Joris Demmink, plaatsvervangend SG van Defensie ­Jeroen Sikkel en van VWS Huijts. Doel van het project is nauwere samenwerking en afstemming tussen de departementen in Den Haag om effectief internationaal optreden te bevorderen. Ook de aansturing van het Nederlandse postennet in het buitenland moet langs deze weg worden verbeterd.

Foto: Welmer Keesmaat

IN BEELD

nieuws

Staatssecretaris Frank Heemskerk (Economische Zaken) gaf vorige week in Madurodam het startsein voor de communicatiecampagne voor de wereldtentoonstelling in 2010 in Shanghai. Hij onthulde een maquette van het ­Nederlandse paviljoen Happy Street, een ontwerp van John Körmeling.

Hoogleraar noemt oproep premier ‘publiciteitsstunt’

Veel digitale vrienden voor Balkenende AZ/BZK • Het aantal DigiD-gebruikers is in 2008 licht achtergebleven bij de gestelde doelstellingen. Er zijn zo’n 250.000 minder gebruikers dan de verwachte 7 miljoen unieke DigiD-accounts, blijkt uit het jaarverslag van GBO.Overheid. Een andere poging om de burger via internet te betrekken bij het overheidswezen, had daarentegen onverwacht veel succes. De oproep van premier Balkenende om op zijn Hyvespagina te reageren op de verhoging van de AOW-leeftijd, deed de profielpagina bezwijken onder nieuwe ‘vrienden’. Het aantal vrienden dat een gewone Hyver mag hebben, is aan een limiet gebonden. Voor Bekende Nederlanders, onder wie de premier, is dat maximum met 150.000 vrienden flink hoger, omdat zij een grote aantrekkingskracht h ­ ebben. Maar na Balkenendes oproep te r­ eageren, werd ook die limiet bereikt en later opgerekt. Iets dat eerder rapper Ali B.

overkwam. ‘Heel slim,’ noemt hoogleraar ­communicatiewetenschap Jan van Dijk van de Universiteit Twente de oproep, die hij ‘een publiciteitsstunt’ noemt. ‘Hij moet Wouter Bos toch voor blijven met het a­ antal vrienden op Hyves. Die twee concurreren. Het is 100 procent ­onzinnig, maar wel waar. Balkenende weet dat het een populair medium is.’ De Hyves­vrienden van Balkenende – de premier heeft er nu een kleine 165.000 tegen 43.000 voor vicepremier Bos – weten daarbij dat ze weinig tot geen inspraak hebben. Van Dijk: ‘Het is een leukigheidje om de

‘Balkenende moet Wouter Bos toch voor blijven’ ­premier in je vriendengroep te hebben.’ Dat het rijk internet heeft ontdekt als handig communicatiemiddel richting

burgers, is geen nieuws. Het aantal overheidsorganisaties dat gebruikmaakt van DigiD, is in 2008 dan ook fors gestegen, ­jubelt GBO.Overheid in het jaarverslag over 2008. Een kwart meer overheids­ instanties dan in 2007, waardoor er inmiddels 431 publieke instellingen en organisaties op het DigiD-net zijn aangesloten. • Rutger van den Dikkenberg 17 april 2009 PM

9

nieuws Agnes Kant reageert op Herman Tjeenk Willink

‘De markt kent geen moraal’ De Socialistische Partij is – hoe kan het ook anders – blij met de kritiek die vicepresident Herman Tjeenk Willink van de Raad van State vorige week uitte op de overheid. Willink. Het heeft geleid tot ‘overaccentuering van het management en het financieel beheer en een verwaarlozing van inhoudelijke deskundigheid’. Na de val van de Muur, aldus de Raad van State, nam de vrijemarktdemocratie een grote vlucht. ‘Het besef van wederzijdse verantwoordelijkheid ging daarbij voor een belangrijk deel verloren.’ De gevolgen strekken verder dan ­alleen het marktwezen. Doordat de zwakke plekken in de democratische rechtsorde zich openbaarden, en het besef van ­gemeenschappelijke verantwoordelijkheid vervaagde, nam de wet van vraag en aanbod de macht over. ‘Het boeken van resultaat op korte termijn werd de graadmeter voor succes,’ schrijft de vicepresident.

Verweesd

SP • De staat heeft zich de afgelopen jaren teveel als marktpartij gedragen, zo stelt Tjeenk Willink in het jaarverslag van de Raad van State over 2008. Volgens fractievoorzitter Agnes Kant van de SP, is de analyse, hoewel niet nieuw, ‘haar uit het hart gegrepen’. De noodzaak voor een parlementaire enquête naar de marktwerking is er niet minder om geworden, aldus de SP-frontvrouw. ‘De markt kent geen moraal.’ Tjeenk Willink meent dat ‘de visie op de overheid als bedrijf failliet is’. Het fragiele evenwicht tussen staat, markt en burger is verstoord geraakt doordat de overheid steeds meer beslissingen aan de markt over heeft gelaten. ‘Elk systeem heeft de neiging een in zichzelf gekeerd systeem te worden, waarbinnen tegen­ geluiden slechts in aangepaste vorm doordringen. Dat is precies wat er de laatste ­decennia is gebeurd,’ aldus Tjeenk

10

PM 17 april 2009

De woorden van Tjeenk Willink zijn koren op de molen van de SP. De grootste ­oppositiepartij is al vanaf de begindagen – de partij kwam in 1994 voor het eerst in de Tweede Kamer – fel tegen het idee van de staat als marktpartij.‘Het is een hele goede analyse,’ vindt fractievoorzitter Kant dan ook. ‘En het is goed dat er nu discussie over komt. De publieke zaak is verweesd, de politiek en de burger gaan er niet meer over. Dat is een groot probleem, want dan kun je als overheid belangrijke zaken niet meer goed organiseren.’ ‘De overheid als bedrijf was altijd al een slechte visie,’ vervolgt Kant. ‘De overheid is geen bedrijf, maar hoort het algemeen belang te dienen. Deze manier van denken was gedoemd te mislukken. Natuurlijk, de overheid is gebureaucratiseerd en er is wantrouwen ontstaan vanuit de burger. Dat moeten we stoppen. Niet op een bedrijfsmatige manier, maar door de publieke zaak de publieke zaak te laten zijn.’ Was er een crisis voor nodig om te concluderen dat de staat niet alles aan de markt moet overlaten? Kant: ‘Daar ben ik nog niet van overtuigd. Ik hoop het wel, het is duidelijk dat de overheid een andere koers moet varen. Het tijdsgewricht zit

nu mee.’ Er is ook een verschil, zegt de fractievoorzitter. ‘De economische crisis, een gevolg van het neoliberale beleid, is echt met een schok gekomen. De gevolgen daarvan zijn makkelijk te zien. De crisis van de publieke zaak is er vanaf de jaren tachtig sluipenderwijs gekomen, maar is wel door dezelfde ideologie veroorzaakt, al is het onder de Paarse kabinetten wel versneld.’ Onder meer de zorgsector is in de ogen van de SP de dupe geworden van marktwerking. De partij wordt daarin in het gelijk gesteld door Tjeenk Willink, die zich zorgen maakt om de schaalvergroting in de zorg. Kant beaamt: ‘De menselijke maat is belangrijk. Als je die terugbrengt, vergroot je de betrokkenheid. Mensen lopen nu tegen enorm grote, bureaucratische instanties aan.’ Naast een parlementaire enquête naar de oorzaken van de economische crisis, pleit de SP voor een enquête naar marktwerking. Kant merkt nog niet dat de steun voor dat laatste in de Tweede Kamer toegenomen is. ‘Het zou wel zo moeten zijn,’ stelt ze. ‘Inmiddels hoor ik wel geluiden in die richting vanuit de PvdA, maar het is nog niet zover. Ik heb de indruk dat ze het daar wel zien. Ik heb Wouter Bos er ook uitspraken over horen doen – maar het lijkt erop alsof ze er in het kabinet niet zo’n stempel op kunnen drukken.’ • Rutger van den Dikkenberg Advertentie

Loopbaaninterventies voor topkader t | (070) 363 54 11 w | www.movendus.nl

Onderdeel van

nieuws De Europese Commissie valt van haar geloof

EU geeft toe aan kartelvorming op telecommarkt Europa wil breedband, maar de markt wil er niet in investeren, omdat de telco’s hun geld door de liberalisering niet terug kunnen verdienen.

EZ • De Europese Commissie wil toestaan dat een aantal grote telecomproviders gaat samenwerken bij het aanleggen van een Europees glasvezelnetwerk. Het is een van de maatregelen uit een omvangrijk pakket aan wijzigingen in de telecombranche, die Eurocommissaris Viviane Reding (Informatiemaatschappij en Media) heeft voorgesteld. Eind maart werden de voornemens besproken tijdens een informele bijeenkomst van de Europese Telecomraad, die zich niet tegen de plannen uitsprak. Toch zijn er twijfels. Om de 300 miljard euro te compenseren die de aanleg kost, mogen de betrokken telefoonbedrijven voortaan zelf de prijs bepalen die derden moeten betalen om gebruik te maken van het netwerk. Dit werkt kartelvorming en misbruik van economische positie in de hand. Waarom stapt Europa af van het model van liberalisering, met toezicht op eerlijke mededinging? ‘Als je ziet dat iets helemaal niet van de grond komt, dan is samenwerking minder kwalijk,’ stelt juriste Ilse van der Haar, ­verbonden aan de Universiteit van Tilburg. ‘Op EU-niveau is er altijd een probleem. Aan de ene kant wil de EU het uitrollen van snel breedband stimuleren, maar aan de andere kant wil ze niet ingrijpen in de markt. Normaal zou je zeggen dat je

dat niet moet doen, omdat er dan sprake kan zijn van concurrentievervalsing. Die ­belangenafweging moet je maken. Het is dus een probleem dat je altijd hebt.’ Dat de grote telco’s min of meer gedwongen zijn tot samenwerking, komt, zegt Van der Haar, omdat er sprake is van een kip-of-eiverhaal. ‘Zolang er geen extra snel breedbandinternet ligt, is er geen content voor dat net. Zolang de content er niet is, is er geen behoefte aan een verbinding die dat aankan.’ Willen mensen het dan wel, glasvezel? ‘Het is heel duidelijk dat Europa het netwerk wil hebben. Glasvezel aanleggen is duur en er zijn veel risico’s aan verbonden. De telecom­bedrijven willen

het risico niet in hun eentje nemen. Dan gebeurt er ook niets.’ De vraag is namelijk hoe je investeringen in een netwerk terugverdient als derde partijen er ook tegen kostprijs gebruik van mogen maken. De mededingingsregels verbieden de eigenaren van netwerken tarieven in rekening te brengen die sterk afwijken van de prijs die ze voor het transport van hun eigen data intern doorberekenen. Binnen Europa geldt dat zodra een telecomprovider een grote machtspositie heeft, deze zijn netwerk open moet stellen voor derden. Zo kunnen partijen als Tele2 die zelf geen net hebben, bijna kosteloos meeliften. ‘Je ziet nu dat de Europese toezichthouders druk bezig zijn met uit te zoeken hoe dat soort prijzen worden berekend,’ stelt de universitair docent. ‘Er kan bijvoorbeeld een extra i­ nvesteringspremie worden betaald door die derde partij, maar ook daar moet je mee uitkijken. Is dat echt nodig en hoe hoog moet die premie dan zijn?’ ‘We willen de investering uiteraard terugverdienen,’ zegt een woordvoerder van telecomconcern KPN, dat in ­Nederland ­bezig is met twee proeven met glasvezel. ‘We hebben een open netwerk, waar andere partijen welkom zijn. Dat moet ook van de Opta. Maar de aanleg is heel kapitaalintensief.’ De proeven naar de mogelijkheden met glasvezelnet, lopen tot deze zomer. Dan wordt duidelijk of het bedrijf kiest om ­glasvezel tot in huis te brengen, of tot aan de stoep, om dan met bestaande koperverbindingen het huis binnen te gaan. Nadeel van dat laatste is dat het internet aan ­snelheid inboet. Voordeel is dat het goedkoper is, omdat er geen tuinen voor hoeven te worden afgegraven. De woordvoerder: ‘We gaan vanaf de zomer kijken wat de klant ervan vindt.’ • Rutger van den Dikkenberg

Europees toezicht mét vetorecht Het was Eurocommissaris Viviane Reding menens, toen ze in 2005 haar plannen voor een Europese telecomwaakhond ontvouwde. Op een informele bijeenkomst van de Europese VTE-raad (Vervoer, Telecom en Energie) werd Redings plan voor de ­oprichting van BEREC aangenomen. BEREC (Body of European Regulators of Electronic Communications) krijgt verregaande bevoegdheden. Zo kan het b ­ esluiten van de nationale telecomwaakhonden, zoals de Nederlandse Opta, met een veto ongedaan maken. Maar alleen als deze besluiten leiden tot verstoring van de markt­ verhoudingen. Alle 27 nationale telecomwaakhonden zullen vertegenwoordigd zijn in BEREC. In mei stemt het Europarlement over de oprichting van het orgaan. Overigens is oprichting van deze Europese waakhond tegen de wil van het kabinet: ­marktomstandigheden verschillen per lidstaat en een nieuwe, overkoepelende autoriteit zal tot extra bureaucratie leiden.

17 april 2009 PM

11

nieuws analyse Taboe op biotechnologie onverantwoord

Voedselcrisis vraagt om visie

Het uitblijven van debat over genetische modificatie in de Tweede Kamer duidt op onvermogen bij de politiek om een maatschappelijke discussie te voeren over wetenschappelijke vooruitgang. Door de rem op biotechnologie zullen meer mensen honger lijden dan nodig is.

LNV/EZ/OCW/OS • De Tweede Kamer houdt op 23 april een hoorzitting over het Wereldvoedselvraagstuk en het Europese Gemeenschappelijk Landbouwbeleid. Aanleiding is een mededeling van de Europese Commissie over de gestegen voedselprijzen. Die zorgen met name in ontwikkelingslanden voor grote problemen. De Kamerleden willen experts horen over ‘de voedselzekerheid wereldwijd’ mede met het oog op hun bezoek aan de VN-bijeenkomst Duurzame

Door de angst voor ‘Frankensteinvoedsel’ wordt een belangrijke kans gemist ­ontwikkeling, dat begin mei in New York plaatsvindt. Na de kredietcrisis dreigt een voedselcrisis. In 2008 waren 963 miljoen mensen ondervoed, dat is meer dan 15 procent van de wereldbevolking. Nu er in 2009 sprake is van extreme droogte op meerdere continenten zal dat aantal snel toenemen. Doortastende oplossingen zijn nodig en daarbij zou het zeer wenselijk zijn als de politiek eindelijk de angstreflexen ten aanzien van wetenschappelijke uitvindingen liet varen.

12

PM 17 april 2009

Terwijl biotechnologie allang geaccepteerd is in medische sfeer en er in de strafrechtketen dankbaar gebruik wordt gemaakt van dna-wetenschap, wordt de groene biotechnologie nog steeds beschouwd als gevaarlijk gerommel met eten, waar men nu eenmaal tegen behoort te zijn. Maar genetisch gemodificeerde organismen (ggo’s) kunnen beter tegen extreme weeromstandigheden, schimmels en insecten en behoeven dus minder milieu­verpestende ­bestrijdingsmiddelen. Natuurlijk zijn er ook ­bezwaren. Die zouden zich onmiddellijk voordoen bij ongelimiteerd en ongereguleerd gebruik, waar dus ook niemand een voorstander van is. De politieke discussie over genetische manipulatie komt al jaren niet verder. Min of meer in stilte geeft het kabinet jaarlijks 270 miljoen aan het Netherlands Genomics Initiative (NGI), omdat Nederland in deze kennisintensieve sector niet achterop mag raken. Het is de Nederlandse polderpolitiek ten voeten uit. De industrie krijgt via het NGI geld om te investeren in onderzoek en ontwikkeling, terwijl de milieubeweging tevreden wordt gesteld met een streng uitvoeringsregime. Uitvindingen zitten vaak 10 tot 15 jaar in de administratieve molen voordat ze zelfs ook maar mogen worden getest.

nieuws analyse

droogte extreme droogte historische droogte 2006

2009 Toename droogte in 2009 Bron: Eric deCarbonnel

Door de angst voor ‘Frankensteinvoedsel’ zoals de Engelse kroonprins Charles het heeft getypeerd, wordt een belangrijke kans gemist. We staan aan het begin van een periode van schaarste op meerdere terreinen. Ook aan energie, water en biodiversiteit ontstaat gebrek, in combinatie met de opwarming van de aarde dreigt een rampscenario. De Duitse schrijver Harald Welzer waarschuwt voor klimaatoorlogen. De eerste gewelddadige conflicten die een directe relatie hadden met overbevolking en schaarste aan de noodzakelijke levensbehoeften hebben zich overigens al voorgedaan: in Ruanda en Darfur.

Gloeivisjes Het echte schandaal is daarom niet het toestaan van biotechnologie, maar het verbieden van oplossingen die mogelijk miljoenen mensen voor een hongersnood kunnen behoeden. Door de polderoplossing worden belangrijke kansen gemist en de ‘moleculaire kloof ’ in de hand gewerkt. De subsidies gaan naar bedrijven die onderzoek doen en de uitkomsten daarvan patenteren. Dit geeft multinationals een onwenselijke machtspositie ten opzichte van individuele boeren. Voorbeeld is de ‘terminatortechnologie’ van het bedrijf Monsanto. Door deze techniek is het geoogste zaad niet meer kiemkrachtig, met als voordeel dat verspreiding in de natuur van ggo’s wordt voorkomen. Het nadeel komt voor rekening van arme boeren: zij moeten hierdoor ieder jaar nieuw zaaigoed kopen.

Louise Fresco heeft in 2003, toen zij nog werkzaam was voor de Wereldvoedselorganisatie, gepleit voor ‘een nieuw sociaal contract over biotechnologie’. De kern van haar verhaal is dat de publieke middelen die voor onderzoek op dit terrein ter beschikking worden gesteld, verkeerd terechtkomen. Het bedrijfsleven gebruikt het geld om productietechnieken te ontwikkelen die minder arbeidskracht vereisen en meer winst opbrengen. Terwijl de subsidies ook zouden kunnen worden gebruikt voor onderzoek naar het ondersteunen van gewassen en duurzame landbouw in gebieden met voedselschaarste.

Subsidies versterken machtspositie multinationals ten opzichte van boeren Tot nu toe heeft de Tweede Kamer alleen op incidenten gereageerd. Eind vorig jaar maakte men zich ineens druk over ‘gloeivisjes’. Dit waren zebravisjes waar het DNA van kwal of koraal aan toegevoegd was, waardoor ze in zwart licht oranjerood of groen oplichtten. De Eerste Kamer pakte het doortastender aan. Eind januari 2009 vond daar het debat Landbouw en biotechnologie plaats, dat resulteerde in een uiterst voorzichtige motie voor een ‘onderzoek naar een toetsingskader voor de verantwoorde introductie van genetisch gemodificeerde planten in het milieu’.

• Guikje Roethof

Bij uitgeverij Balans verscheen onlangs Veredeling & manipulatie van Philip van Lelyveld met een voorwoord van Ronald Plasterk. Het boek gaat over de maatschappelijke en politieke discussie rond de biotechnologie. Hoe weinig dat debat in de afgelopen 20 jaar is opgeschoten. Chemicus Van Lelyveld werkte bij TNO, Stipt (het huidige SenterNovem) en bij Gist Brocades/DSM. Hoewel hij duidelijk aan de kant van industrie en wetenschap staat, gaat hij in de bundel het gesprek aan met actievoerders en milieuactivisten. We hadden in PM graag een interview met de schrijver gehad,

maar Van Lelyveld is vorig jaar augustus overleden. ‘Genetische manipulatie werd en wordt eng gevonden,’ begint Van Lelyveld zijn verhaal. Al in het begin van de jaren tachtig was het mogelijk insuline te maken uit bacteriën. Medicijnenfabrikant Hoechst, die een proeffabriek wilde bouwen, zag er wegens heftige protesten van af. Pas na 12 jaar verkreeg Hoechst de benodigde vergunningen. Gelukkig maar, ‘want als je vandaag de dag insuline op de traditionele manier zou maken, dan zouden daar 500 miljoen varkens voor nodig zijn,’ schrijft Van Lelyveld. 17 april 2009 PM

13

opinie horen zien & schrijven Bestuur

Jorrit de Jong

Impasse

I

n de haven van Monrovia liggen twaalf gezonken schepen. Dat is niet handig, want daardoor kan de haven niet gebruikt worden. En als de haven niet gebruikt wordt neemt de internationale handel af. Een collega die net terugkwam uit Liberia vertelde mij hoe daar in Monrovia mee wordt omgegaan. Mensen voelen zich zo machteloos dat elk probleem tot een uitwijkmanoeuvre leidt: in plaats van de schepen te bergen, laat men de haven voor wat het is en legt zich dan maar toe op de andere handelswegen. Na jaren van burgeroorlog zijn de mensen niet alleen straatarm, maar ook gedesillusioneerd en moedeloos. Veel ontwikkelingswerkers zijn dat ook, al kunnen zij qualitate qua de moed nooit officieel opgeven. Hulp voor de haven kwam uit

A

ls je geluk hebt kom je na een werkdag bij de NS zonder kleerscheuren thuis. Als pispaal gebruikt of in elkaar geslagen worden, bedreigingen met wapens van allerlei soort, bespuwd worden en doodswensen aan het adres van je dochter moet je incasseren. De NS is het zat: ‘We proberen bij rechtszaken het onderste uit de kan te halen. Dit soort gasten moet er tot in lengte van jaren last van hebben,’ zegt NS- woordvoerder Ronald Stevens in het AD (29 maart). Maar dat lukt niet met de status quo. Want leedtoevoeging, daar is het strafrecht niet voor. Daar ligt de oplossing dan ook niet. Het gebrek aan een (althans herkenbare) sliding scale is de achilleshiel. En het feit dat het strafrecht zo menselijk is, draagt niet bij aan het begrip. De ene keer levert spugen, slaan en schoppen 80 uur werkstraf op, de andere keer 220 euro. Krabben en slaan kan ook 100 euro voorwaardelijk kosten als het strafrecht rekening houdt met de draagkracht van verdachte. Messentrekken en met de dood bedreigen,

14

PM 17 april 2009

onverwachte hoek: een lokale zakenman kon het niet langer aanzien en bood aan op eigen kosten de schepen te bergen. In ruil daarvoor vroeg hij het eigendom over de wrakken, om ze als oud ijzer te kunnen verkopen. Na aanvankelijk enthousiasme van alle kanten stuitte dit echter op zowel een praktisch als een principieel bezwaar. Praktisch bezwaar was dat het bergen van de schepen een dienst was die eigenlijk door de overheid aanbesteed zou moeten worden. Nu is er in Liberia naast een chronisch gebrek aan voedsel en schoon water ook een gebrek aan aanbestedingsprocedures. Het principiële bezwaar was dat het niet eerlijk zou zijn om één zakenman de klus te gunnen en andere zakenlieden die mogelijk even altruïstisch waren buiten te sluiten. En dus werd de zakenman vriende-

Wet

lijk bedankt voor zijn initiatief en bleven de scheepswrakken rustig de haven blokkeren. Wat zou het gezond verstand van de Liberiaanse overheid zo hebben aangetast? Oorlog? Corruptie? Politiek? Nee hoor, de oorzaak gaat schuil achter een veel minder zorgwekkende naam: good governance. Dit dominante criterium voor ontwikkelingshulp van westerse landen, het IMF en de Wereldbank houdt in dat overheden moeten kunnen laten zien dat ze in staat zijn verantwoordelijk en verantwoord met publiek geld om te gaan. En verantwoording wordt naar goed westers gebruik vooral gedefinieerd als de aanwezigheid van regels, procedures en toezicht op uitgaven. Na de situatie in de haven met de donoren besproken te hebben, trok de Liberiaanse overheid de conclusie dat het eerste wat echt moest gebeuren het ontwikkelen van een goed aanbestedingsbeleid is. Veel discussies over ontwikkelingshulp concentreren zich op wat er niet tot stand komt. Even leerzaam zou zijn om te kijken naar wat er wel gebeurt als resultaat van westers ontwikkelingsbeleid. Zolang we abstracte en rigide verantwoordingsconcepten voorschrijven die hier al afgeschreven zijn mogen we niet verwachten dat ontwikkelingslanden meer produceren dan het enige waar ze nu juist geen gebrek aan hadden: bestuurlijke impasses. •

Rosalie Koolhoven

Menselijk strafrecht

twee keer op een dag binnen een proeftijd, is wel een gevangenisstraf waard. Maar omdat de dader bij gevangenschap ‘dreigt zijn woning kwijt te raken’ gaat hij naar huis met een werkstraf. De man die niet alleen een conducteur had bedreigd, maar meermaals op iemand inreed met een auto, een ander een oog uitstak met een sleutel en nog wat op zijn criminele cv had, kreeg zes maanden. Een jongen die een grote steen naar een machinist gegooid had kreeg begeleiding door de jeugdreclassering, 500 euro schade-

vergoedingsverplichting, jeugddetentie van 101 dagen, waarvan 70 voorwaardelijk met een proeftijd van 2 jaar en 36 uur Chu-Shintraining om zijn emoties te leren kanaliseren. Ik zie geen sliding scale. Je kunt als dader ook geluk hebben. Een geschokte rechtsorde zal met geen enkele strafmaat tevreden zijn. Met een duidelijke strafmaat wel, daar zijn zelfs daders bij gebaat. En waar het gaat om ‘rekening houden met’ is het strafrecht gemaakt door menselijke mensen. •

opinie Communicatie

Ruben Maes

Frontlijnsoldaten

S

oms word ik getroffen door de eenvoud en daarmee de schoonheid van de uitvoering van bepaald beleid. Zo ben ik voor de politieacademie betrokken bij het ontwikkelen van een simulatiespel over programmasturing. Kort gezegd is programmasturing het samenwerken van verschillende organisaties bij een complex probleem waarbij de oplossing de grenzen van de eigen organisatie overstijgt. Onorthodox handelen wordt daarbij gestimuleerd.

Om met het simulatiespel goed aan te sluiten bij de werkelijkheid, hebben we alle betrokkenen bij een succesvolle situatie van programmasturing geïnterviewd. Van wethouder tot wijkagent. Opvallend was de tegenstelling tussen de complexiteit van het beleid en de eenvoud van de uitvoering. Waar op hoog niveau met elkaar werd vergaderd, klankbordgroepen werden ingesteld en men van de ene politieke crisis in de andere rolde, gaan de wijkagent en de sociaal werker samen aan de slag om te doen wat

er gedaan moet worden. Als de verslaafden in de opvang te lastig worden belt de sociaal werker met de wijkagent, die in indrukwekkend uniform de lastpakken schrik aanjaagt. ‘Daarna zijn de verslaafden voor twee maanden weer zo mak als een lammetje.’ Als iemand moet worden gearresteerd, laat de wijkagent de politiewagen twee extra rondjes in het woonblok rijden, met de sirenes en zwaailichten aan. ‘Zo zorg je ervoor dat de omwonenden zich ervan bewust zijn dat er ingegrepen wordt.’ Duitse verslaafden worden snel over de grens gezet, maar wel met de verdovende middelen nog in hun jaszakken. ‘Zo weet je zeker dat ze niet snel terugkomen.’ Voor elke situatie is er wel een voorbeeld te noemen waaruit blijkt hoe onorthodox en creatief er wordt samengewerkt. Op de vraag in hoeverre deze frontlijnsoldaten zich gesteund voelen door de programmasturing op hoger niveau reageren ze met een ernstige blik in hun ogen: ‘Het is goed dat ze daar nu ook beginnen met samenwerken.’ •

Kroese enzo …

17 april 2009 PM

15

coverstory Onderzoek: PM vergelijkt arbeidsvoorwaarden overheidssector

En de winnaar is ...

de provincie Het hoogste maandsalaris, de meeste verlofuren en het grootste scholingsbudget. Uit onderzoek van PM komt de provincie als de royaalste overheidswerkgever naar voren. Met een gemiddeld salaris van 3.586 euro verdient een ambtenaar bij de provincie maandelijks ruim 500 euro meer dan een rijksambtenaar. Ook in secundaire arbeidsvoorwaarden zijn er soms forse verschillen tussen de drie overheidssectoren rijk, provincie en gemeente.

Tekst Cindy Castricum Pictogrammen Lachemann Producties

16

PM 17 april 2009

P

rovincieambtenaren gaan maandelijks met het hoogste salaris naar huis: bijna 3.600 euro verdienen ze gemiddeld. Dat is flink meer dan een ambtenaar bij de gemeente (3.103 euro) of het rijk (3.077 euro) gemiddeld verdient. Niet zo gek misschien dat 70 procent van de provincieambtenaren dan ook tamelijk of zeer tevreden is met het salaris, tegen 61 procent tevreden ambtenaren bij rijk en gemeenten. Opmerkelijk genoeg werkt er bij de provincie geen enkele ambtenaar die meer verdient dan de norm waarboven het inkomen gepubliceerd moet worden (169.000 euro in 2007). Bij de rijksoverheid werken 25 en bij gemeenten 13 ambtenaren met een topinkomen. Provincieambtenaren hebben de beste secundaire arbeidsvoorwaarden. Zo hebben ze de meeste verlofuren: 180 uur per jaar. Een stuk meer dan bij gemeenten (158,4) en het rijk (156,6). Als een provincieambtenaar ziek wordt, krijgt hij het eerste jaar 100 procent doorbetaald. Een zieke werknemer van de gemeente heeft maar een half jaar recht op het volle pond en gaat er na zes maanden 10 procent op achteruit. Of het met het riante verlof samenhangt weten we niet, maar bij de provincie werken de gezondste ambtenaren. Het ziekteverzuim is er slechts 4,7 procent tegen 5,6 en 5,5 procent bij rijk en gemeenten. Als een ambtenaar kortdurend verlof wil opne-

men om bijvoorbeeld een zieke partner te verzorgen, is de provincie een stuk coulanter dan de gemeente. In beide sectoren kan tien dagen kortdurend zorgverlof worden opgenomen, maar bij de provincie wordt dit volledig doorbetaald en de gemeente betaalt slechts de helft. De provincie scoort minder als oudervriendelijke werkgever. Het ouderschapsverlof is begin van dit jaar afgeschaft. Provincieambtenaren worden geacht dit nu zelf te bekostigen via de levensloopregeling. Bij rijk en gemeenten krijgen ouders nog wel een vergoeding als ze verlof opnemen. Met ruim 13.000 ambtenaren is de provincie veruit de kleinste overheidssector. Bij het rijk werken ruim 123.000 ambtenaren en bij de gemeenten bijna 180.000. Hoewel provincies echte mannenbolwerken zijn – 63 procent van de werknemers is man – is het aantal ambtenaren dat in deeltijd werkt maar liefst 40 procent. Dat mag best opmerkelijk worden genoemd: bij het rijk werkt slechts 26 procent van alle ambtenaren in deeltijd en bij gemeenten 37,1 procent. Of het aan de goede arbeidsvoorwaarden ligt is niet bekend, maar provincieambtenaren zijn het meest honkvast. Zij werken gemiddeld 13,7 jaar bij dezelfde provincie. Opvallend is dat slechts 5 procent van de instromers bij een provincie van een andere provincie afkomstig is. Ruim een vijfde van alle provincie-instromers komt bij een andere overheidssector vandaan en maar liefst 74 procent van buiten de overheid.

De onderhandelaar Jan Willem Dieten (Abvakabo FNV) ‘Elke overheidssector heeft zo zijn eigen dynamiek,’ vertelt Jan Willem Dieten in zijn kantoortje van het hoofdgebouw van Abvakabo FNV in Zoetermeer. De sectorbestuurder rijk kan het weten: hij loopt al heel wat jaartjes mee in het onderhandelingscircuit. In 2007 sloot Dieten voor en namens de rijksambtenaren een vierjarige cao af met minister Ter Horst (BZK). ‘Vorig jaar dacht ik eventjes dat de looptijd te lang was, maar nu overal om de nullijn wordt geroepen, ben ik er erg blij mee dat de rijks-cao nog tot eind 2010 geldt.’ Zijn collega Ruud Kuin, in het kantoor naast hem, zit momenteel tot over zijn oren in de onderhandelingen. De gemeente-cao loopt eind mei af en er moeten nieuwe afspraken worden gemaakt. De VNG wil de lonen voor gemeenteambtenaren bevriezen, maar daar is de vakbond het, vanzelfsprekend, niet mee eens: ‘Absoluut onbespreekbaar en onbestaanbaar,’ zo liet de bond onlangs weten. Dat neemt niet weg dat het kabinet reeds 3,2 miljard euro aan besparingen heeft ingeboekt voor volgend jaar door het hanteren van de nullijn voor salarissen in de

De overstapper Bernard Mencke (van gemeente Assen naar provincie Overijssel) Al 24 jaar is Bernard Mencke gemeentesecretaris. Eerst in Diepenveen (Overijssel) en Wijchen (Gelderland) en de afgelopen tien jaar in de Drentse hoofdstad Assen. Op 1 juni maakt hij de overstap naar de provincie Overijssel waar hij als hoofd van de eenheid Zorg en Cultuur aan de slag gaat. De 55-jarige Mencke maakt een zogeheten ‘horizontale overstap’. Qua salaris gaat hij er niet op vooruit en de rest van de arbeidsvoorwaarden zijn vergelijkbaar met die bij de gemeente, denkt Mencke. ‘Ik switch van baan puur vanwege de inhoud,’ reageert hij. Dat de provincie een reiskostenvergoeding kent, heeft ‘een

collectieve sector bij onderhandelingen over nieuwe cao’s. Ook provincieambtenaren krijgen daarmee te maken. Hun cao loopt in juni van dit jaar af en de onderhandelingen zullen weldra van start gaan. De provincie valt als bestuurslaag minder op, zegt Dieten. ‘Ze opereert meer in de luwte. De confrontaties zijn er minder hard, bovendien kennen provincies een goede financiële positie en dus verlopen de onderhandelingen over het algemeen soepeler dan bij rijk en gemeenten.’ Omdat gemeenten zo dicht op de burger zitten, is er zichtbaarder concurrentie met voorzieningen. ‘Plaatsen we nieuwe lantaarnpalen of doen we het salaris omhoog, is de vraag die gemeenten zich moeten stellen bij het bepalen van de arbeidsvoorwaarden,’ aldus Dieten. Ook moeten er tussen gemeenten verschillen worden gepermitteerd. ‘Amsterdam is nu eenmaal anders dan Aalten,’ zegt de vakbondsbestuurder. Het ministerie van BZK houdt goed in de gaten dat de arbeidsvoorwaarden bij de overheid niet te veel van elkaar verschillen. ‘De minister zorgt ervoor dat alle werkgevers in de pas lopen,’ zegt Dieten die dat een prima ontwikkeling vindt. ‘Dat is goed voor de mobiliteit. Ambtenaren moeten eenvoudig kunnen switchen.’

klein beetje meegespeeld’ in zijn overweging straks elke dag op en neer te reizen van zijn woonplaats Assen naar het provinciehuis in Zwolle. ‘Het is niet zo dat ik de baan niet had gewild als er geen reiskostenvergoeding was geweest, maar dan had ik een ander soort salarisgesprek gevoerd,’ zegt Mencke. In zijn omgeving ziet hij maar weinig ambtenaren die dezelfde switch als hij maken. Andersom wel. ‘Hier in Assen zijn een paar mooie voorbeelden van ambtenaren die van de provincie naar de gemeente zijn overgestapt. Daar zijn we heel blij mee, omdat ze veel kennis van bijvoorbeeld ruimtelijke ordening meebrengen.’ Dat er meer mensen overstappen van provincie naar gemeente dan vice versa, begrijpt de gemeentesecretaris wel. ‘Werken bij een gemeente werkt verslavend. Je staat dicht bij de maatschappij.’

Aantal ambtenaren Totaal: 315.000 bij rijk, gemeenten en provincies

178.960 bij gemeenten

123.171 bij het rijk

13.180 bij provincies

17 april 2009 PM

17

Provincieambtenaar verdient het meest Een algemeen assistent in dienst van een provincie verdient het laagste salaris: tussen de 1.281 en de 1.621 euro (schaal 1). Het hoogste salaris wordt opgestreken door een secretaris-generaal in dienst van de rijksoverheid: in 2007 is dat 8.745 euro per maand (schaal 19). Veruit het hoogste gemiddelde maandsalaris wordt bij de provincie verdiend: 3.586 euro, tegenover 3.103 bij de gemeente en 3.077 euro bij het rijk.

Provincie piekt niet Geen enkele provincieambtenaar verdient in 2007 zo veel dat het salaris vanwege de Wet openbaarmaking uit publieke middelen gefinancierde topinkomens (Wopt) gemeld moet worden. Vier commissarissen van de koningin komen dat jaar boven de 169.000 euro uit: Jan Franssen (Zuid-Holland), Ed Nijpels (Friesland), Hanja Maij-Weggen (Noord-Brabant) en Harry Borghouts (Noord-Holland).

Een maandje of acht ziek? Dan kunt u maar het beste bij het rijk of de provincie werken. Daar krijgt u het eerste jaar 100 procent van het salaris doorbetaald. Bij gemeenten ontvangt u slechts een half jaar het volle pond. Daarna wordt het 90 procent en na een jaar zakt het naar 75 procent. Bij rijk en provincies ontvangt u in het tweede jaar overigens maar 70 procent. Na twee jaar is dat over. Zoals voor alle werknemers in Nederland geldt, volgt ook in de overheidssectoren ontslag wegens arbeidsongeschiktheid en komt u in de WIA terecht.

Kind op komst? Vertrek bij de provincie Met ingang van 2009 is het ouderschapsverlof bij de provincie afgeschaft. Ambtenaren worden geacht dit zelf te bekostigen via de levensloopregeling. Ouders die werkzaam zijn bij het rijk en gemeenten mogen maximaal een kwart van het aantal jaarlijks te werken uren opnemen om voor hun kinderen te zorgen. Rijksambtenaren zijn beter af: zij krijgen 75 procent doorbetaald. Ambtenaren bij gemeenten moeten het met 50 procent doen. In beide gevallen is dit inclusief de fiscale ouderschapsverlofkorting.

18

PM 17 april 2009

Rijk telt meeste topinkomens Bij de rijksoverheid werken 25 topambtenaren die boven het salaris van de ministers uitstijgen. Dit zijn elf van de veertien SG’s, het hoofd AIVD, een aantal DG’s en drie medewerkers van Defensie. De toenmalige commandant der strijdkrachten Dick Berlijn streek in 2007 het meeste op: zijn salarisstrookje vermeldde toen een bedrag van 203.966 euro.

Fermste gouden handdruk in Beverwijk Maar liefst 25 gemeenteambtenaren ontvangen in 2007 zo’n riante ontslagvergoeding dat ze boven het gemiddelde ministerssalaris uitkomen. Een lid van de concernstaf van de gemeente Beverwijk krijgt bij zijn vertrek op 1 januari 2008 ruim vier ton mee. Dit bedrag is inclusief een verplichte strafheffing van 26 procent (een extra belastingheffing die voor rekening van de werkgever komt). Hierdoor komt zijn jaarsalaris op 485.899 euro. Bij het ministerie van BZK vertrekt in 2007 een directeur die inclusief ontslagvergoeding op een jaarsalaris van 256.594 euro komt. De provincie Flevoland stuurt twee beleidsdirecteuren de laan uit met een gouden handdruk en in Limburg staat een ‘senior’ halverwege het jaar op straat met een zak geld ter waarde van bijna 228.313 euro. Zijn (of haar) jaarsalaris komt daarmee op een kleine drie ton.

Grootverdieners in Rotterdam In 2007 verdienden dertien gemeenteambtenaren meer dan het gemiddelde ministerssalaris van 169.000 euro. Onder hen zeven directeuren van de bestuursdienst Rotterdam. Hun inkomen varieert van 169.100 tot 182.453 euro.

Meeste vakantiedagen in de provincie Provincieambtenaren hebben 180 verlofuren per jaar. Met ingang van 2008 krijgen de oudere medewerkers ‘taakverlichting door werktijdvermindering’. Hoe ouder, hoe meer verlof geldt al langer niet meer bij het rijk, waar ambtenaren 156,6 uur verlof per jaar kunnen opnemen. Gemeenteambtenaren moeten het doen met 158,4 uur.

Partner ziek? Gemeente geeft half geld Als uw kind, partner of ouder ziek is en hulp is noodzakelijk, dan kunt u bij alle overheidssectoren maximaal tien dagen kortdurend zorgverlof opnemen. Bij rijk en provincie krijgt u volledig doorbetaald, bij gemeenten moet u met de helft genoegen nemen.

coverstory Een leven lang leren Het scholingsbudget voor provincieambtenaren is het meest royaal: per fte wordt er gemiddeld 1.333 euro per jaar aan uitgegeven. Rijksambtenaren mogen jaarlijks voor 1.297 euro aan cursussen volgen en bij gemeenten is het scholingsbudget per fte iets meer dan 1.016 euro.

Meest contente werknemer in de provincie

Gezondste ambtenaren bij de provincie

61 Procent van de provincieambtenaren is in 2007 tamelijk of zeer tevreden met de organisatie tegen 57 procent van de ambtenaren bij het rijk en gemeenten. Met de primaire arbeidsvoorwaarden zijn ambtenaren werkzaam bij de provincie ook het meest content: 70 procent is tamelijk of zeer tevreden met het salaris. Bij rijk en gemeenten komt dit percentage niet verder dan 61 procent.

Het ziekteverzuim bij rijk en gemeenten ontloopt elkaar niet veel: in 2007 liggen de percentages respectievelijk op 5,6 en 5,5 procent. Bij de provincies werken de gezondste ambtenaren: het ziekteverzuim komt niet verder dan 4,7 procent.

Provincieambtenaar meest honkvast Met een gemiddeld aantal dienstjaren van 13,7 zijn ambtenaren werkzaam bij provincies het meest honkvast. Gemeenteambtenaren zitten slechts 10,3 jaar op een plek en rijksambtenaren blijven 13,6 jaar op dezelfde stek.

Het rijk is jong De gemiddelde leeftijd bij de rijksoverheid is 43,2 jaar (2007). Bij gemeenten ligt dit op 44,8 jaar. De oudste ambtenaren werken bij de provincie: de gemiddelde leeftijd is 45,6 jaar.

Vrouwvriendelijkheid troef bij gemeenten 43,7 Procent van de gemeenteambtenaren is vrouw. Bij het rijk werken iets minder vrouwen (41,7 procent). De provincies zijn de grootste mannenbolwerken: maar liefst 63 procent is man (oftewel slechts 37 procent is vrouw).

Provincieambtenaren kampioen deeltijdwerken Maar liefst 40 procent van de provincieambtenaren werkt in deeltijd. Het verschil tussen de provincies is enorm: in Utrecht en Drenthe werkt meer dan de helft van de ambtenaren in deeltijd. In Zuid-Holland slechts 31,5 procent. 37,1 procent van de gemeenteambtenaren werkt in deeltijd en slechts 26 procent van alle rijksambtenaren.

Fietsen levert geld op bij het rijk Om fietsen te stimuleren ontvangen rijksambtenaren een vergoeding van 16 cent per kilometer als zij per fiets naar het departement komen. Hier zit wel een maximumbedrag aan van 315,82 euro, wat neerkomt op bijna 2.000 fietskilometers per maand, oftewel zo’n 100 (!) kilometer per dag. Ooit zo’n sportieve ambtenaar gezien?

Weinig interne mobiliteit Van alle instromers bij een provincie komt maar 5 procent van een andere provincie. Een vijfde van de instromers is afkomstig van een andere overheidssector en maar liefst 74 procent komt van buiten de overheid. Bij het rijk komt zelfs 79 procent van buiten, 11 procent van een ander departement en 10 procent van een andere sector. Interne mobiliteit komt vooral voor van de ene gemeente naar de andere: 25 procent van alle instromers komt van een andere gemeente, 9 procent van de instromers bij een gemeente komt bij rijk of provincie vandaan en 67 procent van buiten de overheid.

Verantwoording Tenzij anders vermeld hebben de gegevens betrekking op 2007, omdat de meeste cijfers over 2008 nog niet gepubliceerd zijn. Bronnen Personeels- en Mobiliteitsonderzoek 2008, Kerngegevens overheidspersoneel 2007, Wopt-overzicht 2007 (ministerie van BZK), Salarisniveaus Overheidspersoneel 2008 (met peildata in 2007), Onderhandelaarsakkoord cao rijk 2007-2010, Collectieve arbeidsvoorwaardenovereenkomst provincies 2007-2009, Collectieve arbeidsvoorwaardenregeling en uitwerkingsovereenkomst gemeenten 2007-2009, Sociaal Jaarverslag Rijk 2007, Personeelsmonitor Provincies 2007, Personeelsmonitor Gemeenten 2007, Komen, gaan en blijven. Hoe medewerkers denken over het werk bij de gemeente, 2007.

17 april 2009 PM

19

interview

20

PM 17 april 2009

Oud-topambtenaar Financiën Mariënne Verhoef helpt risicojeugd

‘Kijk niet te veel naar het papier’ Mariënne Verhoef was pSG bij Financiën. Ze vertrok naar Amsterdam om bestuurder te worden van Spirit!, een organisatie in de jeugdhulpverlening. ‘Ik ben op mijn hoede voor nieuwe registraties.’

Z

e zit bijna drie jaar bij Spirit, waar ze vanuit het hoofdkwartier in ­Amsterdam-Zuid de risicojeugd in de regio probeert te helpen en te ­beteugelen. Mariënne Verhoef ­verruilde de Haagse vierkante kilometer voor de weerbarstige praktijk van de uitvoering. PM sprak met haar over de bestuurlijke context waarin de jeugdhulpverlening haar werk moet doen. Wat leerde u in Amsterdam over Den Haag?

‘Het is mij tegengevallen hoe groot het gat tussen beleid en uitvoering is, ondanks alle welwillendheid en de pogingen om elkaars wereld te leren kennen. Wij krijgen hier heel veel werkbezoeken, van beleidsambtenaren tot DG’s en Kamerleden, wat ik altijd zeer toejuich, maar een werkbezoek is niet voldoende om de kloof te overbruggen. De wereld van het beleid en die van de uitvoering kennen een andere rationaliteit. Ambtenaren proberen de praktijk wel te begrijpen, maar je merkt dat de politiek, de minister, Kamervragen voor gaan.’ Zes ministeries, vijf departementen, alle provincies, drie stadsregio’s en de gemeenten zijn bevoegd om zich met de jeugdzorg bezig te houden. Hoe houdt u het allemaal bij?

‘Nou, ik ben wel blij dat ik op Financiën heb gezeten, waar je alle beleidsterreinen voorbij ziet komen en enigszins overzicht hebt. We hebben hier het JOC, een justitiële jeugdinrichting, dat onder het ministerie van Justitie valt. De Koppeling is een gesloten jeugdinrichting, bedoeld voor jongeren zonder straf. Deze valt onder het ministerie voor Jeugd en Gezin. Dat de gesloten instellingen onder twee departementen vallen is op zich niet het probleem, wel dat ze een

heel andere wijze van benadering hebben. Je hebt te maken met twee verschillende regimes, twee cycli van planning en control, verschillende aansturingmechanismen. Daar gaat heel veel managementcapaciteit in ­zitten. J­ ustitie stuurt heel gedetailleerd, van bovenaf. ­Voordeel daarvan is dat je precies weet waar je aan toe bent en dat de kostenraming vaak reëler is. Jeugd en Gezin werkt met een pot met geld dat je zelf mag besteden. Je kunt meer ondernemen, maar de kosteninschatting is vaak niet erg reëel, terwijl er ook geen middelen zijn om het budget aan te vullen. In ons geval is de vergoeding veel te krap.

Tekst Chris van de Wetering Foto Rob Jongbloed

‘Het verloop van ambtenaren bij Jeugd en Gezin is hoog’ We hebben ook te maken met OCW, omdat de ­ inderen in de gesloten instellingen onderwijs k ­krijgen. Er wordt uitgegaan van 40 weken onderwijs, terwijl voor kinderen in een justitiële jeugdinrichting, die vaak een leerachterstand hebben, wekenlang geen onderwijs niet gewenst is. We zijn bezig met een oplossing hiervoor. Voor de AWBZ-­programma’s en de Zorgverzekeringswet hebben we te maken met VWS. De campussen vallen weer onder SZW. Daar hebben we dan wel vaak te maken met SZW’ers die voor Jeugd en Gezin werken en ook aan Rouvoet ­verantwoording afleggen.’ Wat vindt u ervan dat er nu een programmaministerie Jeugd en Gezin is?

‘Al met al toch wel goed. Het beleidsterrein is er echt mee op de politieke agenda komen te staan. Vanuit het veld was er de behoefte aan meer aansturing 17 april 2009 PM

21

interview CV Mariënne Verhoef (1959, Middelburg) studeerde cultuurtechniek aan de Landbouw Universiteit Wageningen en ging daarna al snel voor het rijk werken. Ze begon in 1986 als consulent openluchtrecreatie op het ministerie van LNV, waar ze in 1989 hoofd van de afdeling Inrichting en Beheer werd bij de directie Openluchtrecreatie. In 1992 werd ze consulent managementontwikkeling bij LNV en in 1995 de plaatsvervangend directeur P&O. Ze werd in 1997 directeur P&O en in 2001 pSG op het ministerie van Financiën. Verhoef is sinds 2006 bestuurder van de Amsterdamse jeugdhulpverleningsorganisatie Spirit. Daarnaast is ze nog lid van de raad van advies van de Algemene Bestuursdienst en lid van de raad van beheer van het Centraal Justitieel Incasso Bureau. Ze woont in Haarlem en heeft twee zonen.

en regie. We hebben nu vaste aanspreekpunten bij Jeugd en Gezin. Er wordt meer doorgedacht over wat we ­eigenlijk met de jeugd willen. Het vorige kabinet wilde vooral straffen, straffen, straffen. Nu is de teneur wel te vergelden, maar ook te behandelen en de kinderen tot participatie te bewegen. We zijn ook meer aan preventie gaan doen. ‘Het verloop van ambtenaren bij Jeugd en Gezin is hoog. Waarschijnlijk omdat het een tijdelijk ministerie is. Het duurde al een tijd voor het op sterkte was en nu krijg je met alle interim functievervulling dat je steeds net op elkaar ingespeeld bent als je alweer afscheid moet nemen en de volgende functionaris in je instelling aan het rondleiden bent. Vier jaar zijn zo om. Ik moet er niet aan denken dat alles straks weer versnippert.’ Wat vindt u van de verwijsindex?

‘Tsja, het is papier en het is geduldig. De visie haal je vaak niet uit de verwijsindex. Het is niet erg dat er meer hulpverleners betrokken zijn bij een kind, het wordt pas lastig als ze allemaal zeggen hoe het moet en ook nog allemaal vanuit een andere visie. De v­ erwijsindex krijgt van mij het voordeel van de ­twijfel, maar ik ben wel bang dat het bij registreren blijft. En we registreren al zo veel.’ Uit onderzoek bleek onlangs dat de administratiedruk in de jeugdzorg soms wel 40 procent van de tijd beloopt. Hoe ligt dat bij Spirit?

‘Bij sommige organisaties zou dat misschien wel 40 procent kunnen zijn, maar bij Spirit is dat minder. Het registreren moeten we absoluut terugdringen. Er worden hulpverleningsplannen en -doelen opgeschreven, de cliënttevredenheid wordt gescoord, de doelen worden nog eens bekeken en besproken met het gezin of de cliënt. Het is belangrijk dat je nagaat of je effectief bent, maar je moet niet te veel naar het papier gaan zitten kijken. We hebben ook te veel ­mensen in de keten die alleen aan het doorschuiven zijn en verder niets hoeven met de cliënten. De meeste administratie is bedoeld om de uitgaven te verantwoorden. Daarnaast hebben we hier ook nog vier inspecties. Iedere inspectieronde brengt nieuwe registratieverplichtingen met zich mee of verplicht tot het maken van nieuw beleid. Alsof hulpverleners beleid zitten te maken.. Natuurlijk

‘Functies waarbij alleen gecoördineerd wordt, daar doen we niet aan’ is het goed dat de inspectie er is, maar we moeten wel uitkijken dat we door alle inspecties en audits niet honderd kleine verbeterpunten goed uitgevoerd hebben, terwijl de hoofdlijnen uit het oog zijn verloren. Ik ben op mijn hoede als er weer registratieverplichtingen bijkomen. Functies waarbij alleen gecoördineerd wordt, daar doen we niet aan. We moeten ook kritisch terugpraten tegen de inspectie en steeds vragen wie er beter

22

PM 17 april 2009

wordt van de inspanningen die gevraagd worden.’ Hoe staat het met de wachtlijsten bij Spirit?

‘We hebben in de stadsregio een wachtlijst van 500 kinderen en jongeren. Ze wachten op geïndiceerde jeugdzorg. Van die lijst wachten er 350 op hulp van Spirit. De vraag neemt toe. Vanuit Den Haag, al onder staatssecretaris Ross maar ook nu, lijkt men te denken dat de problemen opgelost worden als je een keer geld in de hulpverlening steekt, maar doordat de vraag stijgt zijn de wachtlijsten ook weer gestegen. Hier in de regio wachten veel jongeren op residentiële voorzieningen, plekken met een bed. Dat zijn dure plaatsen. Het is goed dat Rouvoet meerdere keren extra geld beschikbaar heeft gesteld, maar de problemen in de lang­durige opvang los je met incidentele geldstromen niet op. We proberen het probleem wel op te vangen door meer begeleiding thuis te bieden en met wachthulp te zorgen dat jeugdigen toch geholpen worden tot er plek is.’ Als oud-pSG Financiën volgt u misschien met meer dan gemiddelde belangstelling de discussie over de ­banken. Hoe werd in uw tijd naar de banken gekeken?

‘We hadden wel al het idee dat het beloningssysteem op de schop moest en dat er meer gedaan moest worden aan het toezicht. Vooral het feit dat de salarissen van de zbo’s, de ziekenhuizen en de universiteiten zo omhoog gingen, baarde ons zorgen. Er is toen een begin gemaakt met de aanpak van de bonussen. Eerst in de publieke sector met het rapport-Dijkstal en de ­Balkenendenorm. Toen zijn we gaan kijken bij de toezichthouders: de DNB, de Bank Nederlandse Gemeenten en de AFM. Zalm probeerde ruimte te zoeken om de salarissen in de semipublieke sfeer aan banden te leggen. Ik heb ook nog het begin van de perikelen rond de ABN meegekregen. Terugblikkend zou je zeggen dat ingegrepen had moeten worden, maar toen vroegen we ons af of de overheid wel in de vrije markt moest ingrijpen. Het marktdenken vierde nog hoogtij. Er is toen wel meer toezicht gekomen op financiële producten. De financiële bijsluiter is ontwikkeld. We waren vooral bezig met risicomanagement.’ Het rijk wil heel graag vrouwelijke SG’s. Wilt u niet terug naar Den Haag?

‘Ik word af en toe gevraagd voor een functie in Den Haag, maar heb tot nu toe stoer “nee” gezegd. Het eerste verzoek kwam na een half jaar al. Dat vond ik wat vroeg. Ik wil hier geen voorbijganger zijn. Ik heb me verbonden met deze organisatie. Ik wil met de andere bestuurders nog stappen zetten om dingen verbeterd te krijgen voor de sector. De faciliteiten van de rijksoverheid en dan vooral de eigen middelen zijn natuurlijk wel prettig. Die heb je in de uitvoering niet. Besef daarvan is bij het rijk beperkt, denk ik soms. Er wordt al snel gedacht dat we nog wel ergens een paar miljoen uit onze jas weten te toveren. Hier wordt echt gerekend. Bij elke klus wordt gekeken hoeveel uur daarmee van de hulp af gaat.’ •

serie Ambtenaar in oorlogstijd deel 1 Het derde kabinet-Colijn had al in 1937 een instructie opgesteld

Wennen aan de bezetter Het ambtelijk apparaat maakt onder de Duitse bezetting een enorme groei door. De SG’s overwegen collectief ontslag, maar treden niet af ‘daar een algemene chaos op elk gebied hier het enige gevolg van zou zijn’.

I

n mei 1940 veranderde het college van secretarissen-generaal, achtergelaten door de naar Londen uitgeweken koningin en haar ministers, in het hoogste Nederlandse bestuursorgaan onder Duitse bezetting. De topambtenaren kwamen in een uiterst delicate positie, waarin zij moesten balanceren tussen ambtelijke loyaliteit en collaboratie. In een terugblik op de roerige dagen van mei 1940 na de Duitse inval op 10 mei, schrijft de toenmalige secretaris-generaal van het ministerie van Handel, Nijverheid en Scheepvaart Hans Max Hirschfeld in zijn memoires: ‘Het meest opvallend was de indruk van volkomen verslagenheid, welke de ministerpresident maakte. Niet alleen van de minister-president ging geen leiding uit. Afgezien van een enkele uitzondering, maakte het geheel der gezagsdragers een uitermate zwakke indruk, men was totaal overrompeld.’ Hirschfeld fungeert in die van angst en paniek doortrokken dagen als gastheer van de Nederlandse regering, die door de bedreiging van Duitse bombardementen op het Plein in Den Haag is ondergebracht in de schuilkelders van zijn departement aan de Bezuidenhoutseweg 30. Wat zich daar precies afspeelde is nog altijd in mysteriën gehuld; Hirschfeld verbood zijn ambtenaren uitdrukkelijk ook maar één woord te spreken over deze episode. Zelf deed hij er, behalve die summiere passage in zijn gedenkschriften, ook het zwijgen toe. De ontreddering onder de kabinetsleden moet enorm zijn geweest. Het Nederlandse leger wordt, mede door een tekort aan munitie, in mum van tijd onder de voet gelopen. De Duitse parachutistenlandingen op de Moerdijk en in de Rotterdamse Waalhaven maken de Waterlinie, waar de Nederlandse verdedigingsstrategie op gebasseerd is, in één klap waardeloos. De vaderlandse luchtmacht is al na één dag strijd weggevaagd. De enige verbinding van het kabinet met de buitenwereld is een telefoonlijn met de Nederlandse gezant in Londen. Het is op de Bezuidenhoutseweg dat de ministers in hun schuilkelder te horen krijgen dat koningin Wilhelmina het besluit heeft genomen uit te wijken. De ministers besluiten haar te volgen. Minister Max Steenberghe, de directe baas van Hirschfeld, is aanvankelijk van plan in Nederland te blijven om

als intermediair tussen de ambtelijke Nederlandse top en de Duitse bezetter te fungeren, maar wordt door premier De Geer gemaand ook te vertrekken. Steenberghe draagt de regeringsbevoegdheid van het kabinet over aan generaal Henri. G. Winkelman, opperbevelhebber van de militaire strijdkrachten, die zo de directe superieur wordt van het college van secretarissen-generaal, die de opdracht krijgen wél in Nederland te blijven.

Tekst René Zwaap Beeld NIOD

Aanwijzingen Koningin en kabinet vertrekken op 13 mei naar Engeland. 14 mei wordt Rotterdam gebombardeerd en is de Nederlandse militaire weerstand tegen de Duitsers definitief gebroken. Diezelfde dag komen de SG’s bijeen en krijgen zij van secretaris-generaal van ­Defensie Cornelis Ringeling te horen dat de capitulatie aanstaande is. De volgende dag ondertekent generaal Winkelman in Rijsoord de capitulatie. Inmiddels hebben de SG’s de verzegelde enveloppen

SG Karel Frederiks van Binnenlandse Zaken (r) en Rijkscommissaris Seyss-Inquart (tweede van links), Middelburg 1940 17 april 2009 PM

23

Op 4 juli 1939 verwelkomt Hans Max Hirschfeld (l) de Duitse Rijksminister van Economische Zaken Walter Funk op het Haagse station

opengemaakt waarin zich de ‘Aanwijzingen’ bevinden. Met het oog op een vijandelijke Duitse bezetting had het derde kabinet-Colijn al in mei 1937 een

Winkelman valt bij de Duitsers in ongenade en wordt uit zijn functie gezet instructie uitgevaardigd voor bestuursambtenaren voor het geval Nederland zou worden bezet. Deze ‘aanwijzingen betreffende de houding, aan te nemen door de bestuursorganen van het rijk, de provin-

Het mysterie Hirschfeld Topambtenaar Hans Max Hirschfeld wordt op 8 mei 1940, twee dagen voor het Duitse offensief, benoemd tot secretaris-generaal van het ministerie van Handel, Nijverheid en Scheepvaart. Hij is een zoon van Duitse joodse immigranten, die in 1931 is benoemd tot directeur-generaal van Economische Zaken. Ondanks zijn joodse komaf doet hij het goed als onderhandelaar met Hitler-Duitsland. Hij ontvangt in 1939 zelfs het Groot officierskruis van de Orde van de Duitse Adelaar als ‘Freund des Reiches’. Eerder, direct na het aantreden van Hitler, probeert de Nederlandse grootindustrieel Fentener van Vlissingen Hirschfeld op grond van zijn joodse afkomst te ontslaan als onderhandelaar met de Duitsers. Tijdens de oorlog wordt Hirschfeld, noch zijn familie, een haar gekrenkt door de Duitsers. Blijkbaar beschouwt de bezetter

24

PM 17 april 2009

ciën, gemeenten, waterschappen, veenschappen en veenpolders, alsmede door het daarbij in dienst zijnde personeel en door het personeel in dienst bij spooren tramwegen in geval van een vijandelijke inval’, waren opgesteld door een viertal hoofdambtenaren van de departementen van Defensie en van Binnen- en Buitenlandse Zaken. Tot mei 1940 waren deze instructies het grootste geheim van politiek Den Haag, ze zaten in een verzegelde envelop en zelfs leden van het kabinet-De Geer, onder wie minister-president De Geer en minister van Justitie Gerbrandy, waren er onbekend mee. De Aanwijzingen vermaanden de ambtenaren hun ambt voort te zetten in het geval van een bezetting, en gaven tevens aan hoe men zich te gedragen had. Citaat uit de Aanwijzingen: ‘De reden dat ambtenaren in functie blijven, is deze, dat dit in het belang is van de bevolking; het nadeel, dat zij daardoor mede het belang van de bezetter dienen, is in het algemeen geringer dan het grotere nadeel, dat voor de bevolking zou voortvloeien uit het niet meer functioneren van het eigen bestuursapparaat. Indien echter de ambtenaar, door in functie te blijven, zodanige diensten aan de vijand zou bewijzen, dan deze groter kunnen worden geacht dan het nut, dat voor de bevolking aan zijn aanblijven is verbonden, dan zal hij zijn post moeten verlaten.’ Volgens de Aanwijzingen hadden de ambtenaren de taak de Nederlandse burgers te instrueren zich in de geest van de instructies te gedragen. Daarin waren de Aanwijzingen zeer specifiek. Verboden werd ‘rechtstreekse deelneming’ van Nederlandse burgers aan de krijgsverrichtingen. ‘Daaronder moet zeker worden gerekend, en is dus ongeoorloofd, o.a. het werken in munitiefabrieken, in werkplaatsen voor de vervaardiging van militaire kleding en uitrusting e.d.; het graven van loopgraven, het aanleggen van versterkingen van welke aard dan ook (waaronder ook te rekenen het maken van versperringen en het doen van opruimingen ter verbetering van het schootsveld); het vervoer van troepen of van munitie in het algemeen voor zuiver militair materieel.’ Volgens Artikel 17 van

hem als uiterst waardevol en is hij benoemd tot ‘ere-ariër’. In zijn boek H.M. Hirschfeld, in de ban van de macht (2004) beticht Arie van der Zwan de secretaris-generaal van dubbelspel met de Duitsers en verwijt hij hem onder meer de hele Nederlandse grondstoffenvoorraad aan het Derde Rijk te hebben uitgeleverd. Direct na de oorlog kreeg Hirschfeld identieke verwijten en moest hij door de zogeheten ‘zuivering’. Ironisch genoeg was het dezelfde Fentener van Vlissingen die hem voor de oorlog als jood hadden willen wegzenden, die nu belast werd met de uitvoering van die zuivering. Hirschfeld wist alle beschuldigingen te weerleggen, ook al omdat 54 naaste ambtenaren van zijn departement voor hem in de bres sprongen in een gezamenlijk adres gericht aan de koningin. Voor zijn dood in 1961 liet Hirschfeld heel zijn persoonlijke archief vernietigen. Zo hield hij zijn mysterie voor eeuwig intact.

de Aanwijzingen was geoorloofd: ‘Het herstellen van wegen, bruggen, gebouwen, transporten van nietspecifiek militaire aard, en dergelijke werkzaamheden, welke geacht kunnen worden in het belang van het maatschappelijk leven van de bevolking te zijn, ook al zou de vijand daarvan mede profiteren voor zijn oorlogsvoering.’ Maar verder mocht de Nederlandse burger – en dus ook de ambtenaar – niet gaan, zo werd duidelijk aan het laatste punt van de Aanwijzingen: ‘Alle inwoners zonder onderscheid behoren ervan doordrongen te zijn, dat het verrichten van ongeoorloofde werkzaamheden een daad is van verraad tegenover hun eigen land, dus moreel verwerpelijk en bovendien strafbaar (…) terwijl ieder, die aan de werkzaamheden zou moeten meewerken, dit beslist moet weigeren, wat daarvan ook de gevolgen mogen zijn.’

Scheepswerven In zijn memoires noemt Hirschfeld de Aanwijzingen ‘in grote lijnen wel bruikbaar’, maar ‘wat het meer concrete beleid betreft, waren de hoofdambtenaren in de toekomst aangewezen op hun gezonde verstand en hun nationale geweten’. In werkelijkheid is de geest van de Aanwijzingen nog voor het verstrijken van 1940 geheel vervlogen. Op 17 mei 1940 spreekt Hirschfeld de Duitse consul-generaal Benzler, waarbij hij namens de secretarissen-generaal verklaart dat ze bereid zijn ‘op meest loyale wijze met de Duitse bezettingsautoriteiten samen te werken.’ De Aanwijzingen zullen door de SG’s ‘ruim worden uitgelegd’, aldus Hirschfeld tegenover Benzler. De SG’s gaan in de clinch met generaal Winkelman over de vraag of Nederlandse scheepswerven in Schiedam het werk aan militaire opdrachten – onderzeeboten, torpedojagers en mijnenvegers – die de Nederlandse regering had gegeven, mogen hervatten ten dienste van de Duitsers. Winkelman is mordicus tegen omdat hij dit ziet als hulp aan de vijand, maar Hirschfeld, aangespoord door de werfdirecteuren, weet het er toch door te drukken. Het resultaat is dat Winkelman bij de Duitsers in ongenade valt en uit zijn functie wordt gezet. Korte tijd later wordt hij afgevoerd naar Duitsland. Op 29 mei stellen de Duitsers de fanatieke Oostenrijkse nazi Seyss-Inquart aan als Reichskommissar van de bezette Nederlandse gebieden. De SG’s blijven bevoegd zelfstandig wetgevend en bestuurlijk op te treden, maar de Rijkscommissaris heeft wel de bevoegdheid alles te herroepen. Als een SG het niet eens is met een beslissing van Seyss-Inquart, staat het hem vrij zijn ontslag in te dienen zonder repercussies. Obstructie wordt echter niet getolereerd. Een van de eerste beslissingen van Seyss-Inquart is het verhogen van de salarissen van de SG’s, van 8.000 naar 14.000 gulden per jaar, waarmee ze evenveel gaan verdienen als een minister. De ambtenaren vinden de riante verhoging van hun honorarium pijnlijk, maar accepteren hem toch. In feite voelen ze zich ook minister. Ze komen drie keer per week bijeen en tonen hernieuwde daadkracht. Zo introduceren de SG’s een ontslagverbod en verkorten ze de werkweek van 42 naar 38 uur.

Er is een onderstroom van enthousiasme te bespeuren bij de hoogste ambtenaren over de kansen die de Duitse bezetting biedt. Het Nederlandse ambtenarenapparaat groeit als nooit te voren. Zowel bij het rijk, als bij de provincies en de gemeenten komen meer mensen in dienst. Soms is er sprake van een groei

Seyss-­Inquart verhoogt de salarissen van de SG’s van 8.000 naar 14.000 gulden per jaar van meer dan 70 procent. Alleen al Hirschfeld heeft als SG meer dan 50.000 ambtenaren onder zich, een astronomisch, nooit eerder gezien getal binnen de Nederlandse verhoudingen. De SG’s zijn bevrijd van de partijpolitiek nu de ministers gevlucht zijn en de Tweede Kamer en de Senaat op non-actief zijn gesteld. Ze gaan over tot wijzigingen van de Woningwet, voeren gemeentelijke herindelingen uit, wijzigingen de financieringsmethoden ten bate van provincies en gemeenten. Het zijn maatregelen die buiten het mandaat vallen dat de SG’s krachtens de Aanwijzingen hebben gekregen. Als er sprake is van gewetensbezwaren dan blijkt dit nergens uit. Tevreden rapporteert Seyss-Inquart aan Hitlers kanselarij dat door het aanblijven van de SG’s het mogelijk is het Nederlandse ambtelijke apparaat ‘nach und nach in die Hände zu bekommen’. Doordat de handel met Duitsland enorm is toegenomen, stroomt het geld binnen.

Nazificatie In oktober 1940 beginnen de Duitsers met de nazificatie van het Nederlandse bedrijfsleven. De Commissie tot Ordening van het Bedrijfsleven moet leiden tot een geleide economie, en staat zwaar onder invloed van de NSB, de nationaal-socialistische beweging van Nederland. Inmiddels is er ook een fanatieke Nederlandse nazi toegetreden tot het college van SG’s, Meinoud Rost van Tonningen, die ook al tot president van de Nederlandsche Bank is benoemd en aast op

Het huwelijk van Rost van Tonningen op het gemeentehuis van Hilversum, 21 december 1940 17 april 2009 PM

25

serie Ambtenaar in oorlogstijd deel 1 de positie van Hirschfeld. Rost van Tonningen komt uiteindelijk niet verder dan een nieuwe functie van secretaris-generaal voor Bijzondere Economische Aangelegenheden. In ruil voor hun nieuwe status zijn de SG’s bereid ver mee te denken met de bezetter, zo blijkt uit de notulen van het SG-beraad zoals die bewaard zijn gebleven in het archief van het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (NIOD) te Amsterdam. Niettemin krijgen twee SG’s snel hun ontslag. SG Cornelis Ringeling krijgt zijn congé nadat de Nederlandse

SG’s die besluiten aan te blijven begeven zich op een hellend vlak Artillerie Inrichting, een staatsbedrijf, tegen zijn wil munitie aan de Duitsers gaat leveren. Zijn collega Trip van Financiën treedt zelf af wanneer de Duitsers de deviezengrens tussen Nederland en Duitsland opheffen en Nederland de facto economisch wordt ingelijfd bij het Duitse rijk. Maar wanneer de Duitsers de eerste anti-joodse maatregelen lanceren, blijven ontslagen, al dan niet vrijwillig, opmerkelijk genoeg uit. Eind augustus 1940 lanceren de Duitsers het verbod om joden aan te nemen of te bevorderen. SG Karel Frederiks van Binnenlandse Zaken en zijn collega Aarnout Snouck Hurgronje van Buitenlandse Zaken – tevens voorzitter van het college van SG’s – proberen de Duitsers op andere gedachten brengen. ‘Er bestaat, gelijk meermalen werd uiteengezet, in Nederland geen Judenfrage, gelijk wellicht wél in andere landen, en is het verschil tussen Joden en andere Nederlandse staatsburgers in strijd met veeljarige tradities,’ schrijven zij aan de Duitse Generalkommissar für Verwaltung und Justiz Friedrich Wimmer. Als de Duitsers toch voet bij stuk houden, overwegen de SG’s even collectief ontslag omdat ‘verdere samenwerking met het Duitse gezag onmogelijk is’, maar uiteindelijk weet voorzitter Snouck Hurgronje het tij toch te keren. ‘Aftreden zou in de eerste plaats voor de Nederlandse belangen rampzalig zijn, daar een algemene chaos op elk gebied hier het enige gevolg van zou zijn,’ aldus de voorzitter van het SG-

Ambtenaren die weigeren de niet-Jood­­verklaring in te vullen wacht ontslag beraad. De SG’s besluiten aan te blijven en begeven zich zo op een hellend vlak. Uit pure plichtsbetrachting worden zij steeds nadrukkelijker betrokken bij de uitvoering van de antisemitische agenda van het Derde Rijk. Wanneer de Duitsers even later een nietJood-verklaring verplicht stellen voor ambtenaren, zijn de SG’s druk in de weer met de praktische uitvoering ervan, ook al zijn ze binnen de met de Duitsers gemaakte afspraken vrij om ontslag te nemen als een

26

PM 17 april 2009

Generaal Henri G. Winkelman

maatregel hen niet zint. SG van Onderwijs, Kunst en Wetenschappen Hendrik Jan Reinink merkt in de notulen van het SGberaad van 11 oktober 1940 op dat ‘sommige ambtenaren om principiële redenen weigeren de negatieve verklaring te ondertekenen’. Reinink is van mening ‘dat hierop ontslag moet volgen, aangezien deze ambtenaren niet willen voldoen aan een hen gegeven opdracht. De vergadering stemt hiermee in’. Op 16 december 1940 lijkt het wel alsof de SG’s al hun eerdere gewetensbezwaren hebben laten varen, getuige deze passage in de SG-notulen: ‘Aan een van de departementen doet zich het geval voor, dat een arische ambtenaar uit principiële overwegingen weigert de verklaring omtrent zijn afstamming af te leggen. De SG van het betreffende departement zal een onderzoek naar de afstamming van bedoelde ambtenaar doen instellen. Aan ambtenaar zal als disciplinaire straf een ambtelijke berisping worden gegeven.’ Terwijl de SG’s bij andere Duitse maatregelen, zoals hun eigen salarisverhoging, aan de Duitse bezetter vragen of deze maatregel krachtens een Duitse verordening kan worden ingevoerd – die dus niet door hen hoeft te worden ondertekend – nemen zij de uitvoering van de eerste anti-Joodse maatregelen wel voor hun bestuurlijke verantwoordelijkheid, zodat uiteindelijk het hele Nederlandse overheidsapparaat een instrument kan worden voor Hitler’s holocaust. • Volgende keer in deel II van ‘Ambtenaar in ­oorlogstijd’ aandacht voor economische ­collaboratie.

spelers Diplomaat en SP’er Dennis de Jong:

‘Op het departement hoor je niet wat Nel van driehoog ergens van vindt’ De Tweede Kamer moet veel eerder bij Europese beleidsontwikkeling ­worden betrokken, vindt SP-lijsttrekker Dennis de Jong. ‘Een ambtenaar heeft dan enorm veel power in de onderhandelingen.’ Europa • Begin dit jaar voerde Dennis de Jong een gesprek met Jan Marijnissen. ‘Jan vroeg hoe ik de campagne voor me zag,’ vertelt de lijsttrekker in zijn tijdelijk onderkomen in het Tweede Kamergebouw. ‘Ik was van plan in september bij Buitenlandse Zaken weg te gaan, aan het begin van het Europese parlementaire jaar. Jan dacht daar anders over. Het leek hem niet handig om overdag bij BZ te werken en daarnaast campagne te voeren. Toen heb ik de knoop doorgehakt en ben per 1 maart met buitengewoon verlof gegaan. Dat betekent dat ik over vijf jaar weer terug kan keren bij de rijksoverheid. Nu ik midden in de campagne zit, merk ik dat het volstrekt onhoudbaar was geweest om mijn baan voort te zetten. Als lijsttrekker ben je toch ook medecampagneleider en moet je overal je gezicht laten zien.’ Bij het grote publiek bent u niet zo bekend. Is dat geen nadeel voor een lijsttrekker?

‘Ik ben geen bekende Nederlander nee, dat klopt. Daarom ga ik de komende tijd veel op pad, het land in. Folderen op de markt en debatten voeren in cafés. Het is ­belangrijk te weten wat de mensen op straat vinden, waar ze zich druk om ­maken en wat hen bezighoudt.’

Wie is Dennis de Jong? Dennis de Jong (1955) begon zijn ambtelijke loopbaan in de jaren zeventig met het klasje van Buitenlandse Zaken. Daarna heeft hij bij SZW en Justitie gewerkt en vervolgens een tijdje in Brussel, eerst bij de Europese Commissie en daarna bij de permanente vertegenwoordiging. Terug in Nederland heeft hij voor Justitie een anticorruptieconferentie georganiseerd, waarna hij werd gedetacheerd bij BZ als speciaal adviseur mensenrechten en goed bestuur. In 2000 is De Jong gepromoveerd op het onderwerp godsdienstvrijheid.

Een groot verschil met uw werk bij Buitenlandse Zaken?

‘Nogal ja. BZ staat soms wat veraf van wat er op straat gebeurt. Als ambtenaar ben je veel met het buitenland bezig. Je hoort op het departement niet wat Nel van driehoog ergens van vindt.’ U bent al langer actief in de SP. Was dat wel te combineren met uw baan als ­ambtenaar?

‘Ik ben tegenover mijn leidinggevende altijd heel open geweest over mijn werkzaamheden voor de SP. Ik voer actie, maar vooral over lokale onderwerpen. De stedenband tussen Rotterdam en Gaza bijvoorbeeld. Een heel persoonlijke actie direct gericht tegen de minister kan natuurlijk niet.’ Wat valt u het meest op nu u niet meer bij het rijk werkt, maar fulltime politicus bent?

‘Het ambtelijk en het politiek denken ­verschilt echt enorm van elkaar. Als ambtenaar was ik vaak met de minister mee naar de Tweede Kamer. Dan had ik nogal eens het idee dat Kamerleden het niet zo goed hadden begrepen. Nu ik politicus ben, kom ik erachter dat er heel veel op je af komt. Je moet overal iets van weten en genoegen nemen met minder diepgang. Dat neemt niet weg dat je als politicus de plicht hebt om te weten waar het over gaat, maar je kunt gewoonweg niet zo diep gaan als een ambtenaar.’ Een van de punten uit uw verkiezingsprogramma is dat de Tweede Kamer veel eerder bij Europees beleid betrokken moet worden. Vinden ambtenaren dat niet ­alleen maar lastig?

‘Integendeel. Ik had het heel fijn gevonden als de minister mijn instructies met de ­Kamer had besproken. Dat er discussie in het parlement was geweest over mijn mandaat in Brussel. In Denemarken doen ze dat bijvoorbeeld wel. Met als gevolg dat ambtenaren uit andere landen rekening houden met het Deense standpunt. Dat geeft zo’n ambtenaar enorm veel power.’

U klinkt helemaal niet zo eurosceptisch. Bent u wel lijsttrekker van de juiste partij?

‘De SP is eurokritisch, maar niet eurofoob, dat is een groot verschil. We houden van Europa, maar wat minder van Brussel. In Brussel is sprake van doorgeslagen aandacht voor concurrentie en marktwerking. Om tegen de schaalvergroting te stemmen, moet je wel in het Europees Parlement ­zitten. Het heeft geen zin om net als Wilders te zeggen dat het EP opgeheven moet worden.’ Op hoeveel zetels rekent u?

‘Ik hoop in elk geval op flinke winst. In de laatste peiling staan we op vier zetels, een verdubbeling van het huidige aantal. Dat zou niet alleen een feestelijke verkiezingsuitslag zijn, maar het brengt ook praktische voordelen met zich mee, omdat je recht hebt op meer medewerkers.’ Gaat u in Brussel wonen?

‘Ik blijf in Rotterdam, maar ik heb wel een appartementje in Brussel gevonden. Ik zal daar ongeveer 60 procent van mijn tijd doorbrengen.’ Brussel is een dure stad. Als SP’er draagt u een groot deel van uw salaris af aan de partij. Is dat wel te doen?

‘Het is zo duur als je het maakt. In Brussel wonen ook veel mensen met een kleine beurs. Je kunt natuurlijk in dure restaurants gaan eten, maar een frietje op de hoek is ook lekker.’ • Cindy Castricum 17 april 2009 PM

27

spelers

Verandermanagement moet dichter op de burger Dirk-Jan de Bruijn van Justitie schreef een boek voor leidinggevenden over verandermanagement. Zal een overheid die de burger centraal stelt succesvoller zijn in veranderen? PM entameerde een discussie met verandermanagers en experts. Door Chris van de Wetering

H

et rijk wil al 50 jaar ontschotten, ontkokeren en leniger worden, maar geen enkele inspanning heeft tot nu toe tot een wezenlijk anders functionerende overheid geleid. Veranderen is moeilijk. Uit de organisatiekundeliteratuur weten we dat tweederde van de organisatieveranderingen op een mislukking uitloopt. Dirk-Jan de Bruijn, programma-directeur Interactieve Bedrijfsvoering bij Justitie en voorheen directeur bij Rijkswaterstaat, stelt een andere aanpak voor. In zijn boek Geen ezels! Over inspirerend veranderen in de publieke sector wijt hij het falen van veranderingsoperaties bij de overheid aan denken in achterhaalde structuren, gevestigde patronen, posities en macht. De Bruijn werkte een managementconcept uit waarin aan de andere kant moet worden begonnen: niet de eigen organisatie, maar de eindgebruiker moet in de beleidscyclus centraal komen staan. Focussen op de burger voor wie het beleid bedoeld is, zorgt ervoor dat meer in (organisatieoverstijgende) ketens en werkprocessen wordt gedacht, waardoor de onderlinge samenwerking van de betrokken overheidsonderdelen verbetert, denkt De Bruijn. Volgens de programmadi-

Jan-Willem Weck DG Algemene Bestuursdienst Leiders moeten hun autoritaire pet af zetten

De problemen waar we tegenwoordig mee te maken hebben zijn dermate complex, dat ze niet meer met een keurig afgebakend denkmodel zijn aan te pakken. De beste manier is om terug te gaan naar de basis, naar de direct belanghebbenden voor wie het beleid bedoeld is en die tegenwoordig ook over expertise

Henri van Dun Organisatieadviseur Van Dun & Partners Een klantenraad kan de overheid een prikkel geven

28

PM 17 april 2009

Dirk-Jan de Bruijn (l) overhandigt zijn boekje aan Jan Willem Weck

recteur moeten overheidsmanagers vooral het lef hebben om in samenwerking met belanghebbenden tot creatieve oplossingen te komen. Dat vereist een manager die procedures kan loslaten en minder autoritair te werk gaat. PM vroeg verandermanagers te reageren op de volgende stellingen die op basis van het boek kunnen worden opgeworpen:

1. Pas als de overheid weer dienstbaar wordt aan de burger kunnen veranderingen slagen. 2. Overheidsmanagers moeten het lef hebben om minder autoritair te sturen.

en competenties beschikken. Je maakt, chic gezegd, gebruik van de collectieve intelligentie. Vroeger had je managementgoeroes of een organisatieafdeling die zei hoe het moest, en verder had je procedures die houvast boden in een reorganisatieproces. Tegenwoordig ligt het kennismonopolie niet meer bij een paar topambtenaren of hoogleraren. We moeten veel breder kennis en kundigheden organiseren en volop gebruik­ maken van talenten en betrokkenheid in de samenleving. Meer interactie met de doelgroep maakt creatiever en zorgt tegelijkertijd voor draagvlak. Betrekken

Het boek van Dirk-Jan de Bruijn verschijnt nagenoeg gelijktijdig met het rapport van de commissie-Maas waarin wordt gesteld dat banken zich moeten richten op hun klanten en niet op producten en d ­ iensten die slechts bijdragen aan hun eigen winst.

van belanghebbenden bij de beleidscyclus vergt wel leiders die hun autoritaire pet durven afzetten, managers die zich niet achter regels en papier verschuilen of op basis van gezag sturen, maar leiders die naar buiten gaan om draagvlak te zoeken. De moeilijkste opgave zal zijn de gewekte ver­wachtingen goed te managen. Als je iedereen vraagt wat hij ervan denkt en je uiteindelijk na afweging de noodzakelijke keuze maakt, zal niet iedereen dat op prijs stellen. Als je het goed doet, is het begrip voor die keuze wel veel groter.

Het bancaire systeem ging bijna te gronde, een dergelijk risico loopt de o ­ verheid niet. De overheid ontbeert een corrigerend systeem. Ons democratisch bestel is te indirect om overheidsorganisaties te stimuleren zich op de klant te richten. Om de overheid dienstbaarder te maken zou

spelers de invloed van de klant of burger vergroot moeten worden door klanten­raden in te stellen. Een negatief rapportcijfer van de klantenraad zou ­kunnen b ­ etekenen dat het organisatiebudget wordt ingekrompen, dat de managementbezoldiging vermin-

dert of uiteindelijk zelfs dat het management opstapt. Op deze wat revolutionaire wijze krijgt de overheid een prikkel zoals in het bedrijfsleven het geval is. Bedrijven die zich onvoldoende richten op hun klant gaan immers failliet. Het aantal overheids-

organisaties dat zich richt op eigen voortbestaan en uitbreiding zonder waarneembaar voordeel voor de klant – de burger – zal met klantenraden snel afnemen.

Dorinda Hovestadt Verandermanager en partner bij Public Impact, voorheen werkzaam bij BZK

vanwege het ‘niet willen’, ‘niet kunnen’ en ‘niet moeten’ veranderen. Denk bij ‘niet willen’ aan de loyaliteit aan de organisatie in plaats van aan het grotere geheel, weerstand tegen veranderingen en het eigenbelang van politici en ambtenaren. Bij ‘niet kunnen’ gaat het om te weinig politieke en financiële druk, onvoldoende tijd en energie om te veranderen, onvoldoende steun én doorzettingsvermogen, te weinig aandacht voor cultuurveranderingen en de omstandigheid dat ambtenaren tegelijkertijd subject van verandering als veranderaars zijn. Het ‘niet moeten’ volgt uit de illusie van een optimale inrichting, onvoldoende noodzaak en opbrengst van veranderingen, geen prikkels en sancties bij niet-veranderen en tenslotte de kloof tussen kortetermijndenken versus de

lange termijn. Een ketenaanpak en procesdenken zullen ongetwijfeld de samenwerking van instanties verbeteren, maar het is niet de sleutel tot succes. Uiteindelijk moeten veranderingen van binnenuit komen. Medewerkers in alle l­ agen van de organisatie zullen ­gemotiveerd moeten zijn om het anders aan te pakken. Het neerleggen van verantwoordelijkheden op verschillende niveaus van de ­organisatie en mensen aanspreken op hun eigen bijdrage en inzet zal een meer succesvolle route richting echte veranderingen zijn. Dat betekent werken vanuit vertrouwen en is dus minder autoritair, maar niet stuurloos! Als je medewerkers weet te ­motiveren en de ruimte geeft, zul je versteld staan van de creativiteit en het oplossend vermogen.

zijn voor overheidsdienstverlening aan burgers en bedrijven. Een gemeente als Den Haag wil in haar dienstverleningsconcept burgers integraal bedienen via de vier beschikbare kanalen: click (internet), call (telefoon), face (balie) en home (huisbezoek). Met deze volledige focus op de klant zijn we er echter nog niet. Dit soort veranderingen in organisaties is heel ingrijpend en stelt ook hoge eisen aan het leiderschap. Met ‘leiders’ bedoel ik dan boegbeelden in de organisatie die zich goed inleven in de wereld om hen heen (de maatschappij, wat burgers willen) maar die ook motiverend en inspirerend optreden in de eigen organisatie. Leiders die

verder kijken dan hun eigen dienst of directie en met oog voor de keten als ­geheel. Die dus ook bereid zijn om hun eigen werkprocessen aan te passen als de keten als geheel dat nodig maakt, zelfs als dat ten koste gaat van gegroeide gewoontes in het eigen organisatieonderdeel. Dat is niet makkelijk. Het vergt leiders die luisteren naar hun mensen, die duidelijk maken waar ze naar toe willen en waarom en die vervolgens hun mensen de tijd gunnen om naar de gewenste situatie toe te groeien, terwijl ze wel helder blijven sturen. Met alleen maar het verleggen van de focus naar de burger ben je er dus niet.

met maatschappelijke ­organisaties, de gezamenlijke projecten en consultaties over het nieuwe Landbouwbeleid, onze klantenpanels bij de Dienst Regelingen en de socratische gesprekken, hebben we dat al uitvoerig. Het gaat er vooral om de verbinding minder ­vrijblijvend te maken. We moeten de contacten en signalen ­benutten, betekenis geven en terug­ koppelen om uiteindelijk de bewindspersoon betere analyses en oplossingsrichtingen voor te leggen. Die opgave is het centrale motief bij onze invulling van de

vernieuwing rijksdienst. We willen toe naar een beleidskern onder de SG met programmadirecties en andere (tijdelijke) directies met doorlatende wanden, waarmee we inzetten op flexibel werken en samenwerken. We werken dan allemaal voor de beleidskern van LNV. Voor medewerkers en management is de nieuwe dynamiek in taken en leidinggeven en het regelmatig wisselen van project, programma of directie, best een hele stap.

Een ketenaanpak is niet de sleutel tot succes

Verkokering, interdepartementale ­coördinatie en organisatie­veranderingen staan inderdaad al vijf ­decennia op de agenda, maar daadwerkelijke ­veranderingen ­blijven beperkt. Natuurlijk, het klinkt ­logisch de burger en de dienst­ verlening centraal te stellen en de keten te integreren, maar het is niet de sleutel tot verandering. Uit mijn onderzoek volgt dat veranderingen dikwijls niet beklijven

Frank Ossewaarde Hoofd Innovatie en Ict Haagse belastingdienst Met alleen het verleggen van focus ben je er niet

Het idee om de klant of de eindgebruiker centraal te stellen bij verandering in overheidsorganisaties is niet nieuw. Veel gemeenten werken al aan het nieuwe ­concept ‘excellente dienstverlening’, dat volgt uit de aanbevelingen van de commissie-Jorritsma. Volgens de commissie moeten gemeenten in 2015 hét loket

Lilian van den Aarsen Verandercoördinator LNV We moeten de contacten betekenis geven Als LNV willen we beter aansluiten op maatschappelijke vragen. LNV wil ook herkenbaarder worden. Dat betekent niet meer contact met de samenleving, want met onze keukentafelgesprekken, ontmoetingen in het veld, ­peilingen bij influentials, snuffelstages, het ­reguliere overleg

17 april 2009 PM

29

spelers Bellen met … Anneke van Zanen (Justitie)

‘Elke wedstrijd wil ik winnen’ Anneke van Zanen is genomineerd voor de titel Topvrouw 2009. ­­­­ PM belt met de pSG van het ministerie van Justitie.

Mevrouw Van Zanen, gefeliciteerd met uw nominatie. Dat was zeker een verrassing?

‘Jazeker! Eind maart ontving ik een mailtje dat ik uit 1.400 kandidaten tot de top 11 was doorgedrongen. Lezers van bladen als FEM Business en leden van Managers Netwerk Nederland hebben vrouwen voorgedragen van wie zij vinden dat ze de titel verdienen. Daarna konden zij stemmen. Ik heb daar nooit vanaf geweten. Toen ik de e-mail kreeg heb ik dus eerst gekeken of er ergens 1 april stond, want ik was me niet bewust dat ik genomineerd was, laat staan dat er zoveel op mij was gestemd. Klaarblijkelijk heb ik in den lande een grote achterban, haha.’ De prijs bestaat vijf jaar en nooit eerder is een ambtenaar genomineerd.

‘Ik voel me vereerd. De organisatie vindt het heel bijzonder dat er dit keer i­ emand van de rijksoverheid bij zit. Dat is eigenlijk gek, want ik heb het gevoel dat er bij het rijk heel veel goede ­vrouwen werken.’

Een van de criteria waar de jury dit keer extra op gelet heeft, is de manier waarop vrouwen een bijdrage geleverd hebben aan diversiteit in hun organisatie. Hoe staat het daarmee op het ministerie van Justitie?

bicultureel talent krijgt binnen Justitie een reële kans.’

‘Wij zijn er heel actief mee bezig en ­behoren tot de top 3 van de departementen die het qua diversiteit goed doen. Het gaat niet vanzelf om van een organisatie een goede afspiegeling van de maatschappij te maken, dus ik probeer heel hard aan de b ­ ewustwording te werken.’

‘Dat kunnen anderen beter beoordelen, maar ik denk dat ze me resultaatgedreven vinden, direct, enthousiast en stimulerend. Misschien is dit wel een wenselijk antwoord, je zou dat hier op Justitie eens moeten verifiëren.’

‘Klaarblijkelijk heb ik een grote achterban’ Dus Justitie gaat de doelstelling van het kabinet wel halen, een kwart vrouwen in topposities?

‘Wij zijn in ieder geval goed op weg. En mochten ze dan nog niet aan de top zitten, dan staan ze in ieder geval op de juiste trede om de top te halen. Dat geldt overigens niet alleen voor vrouwen, ook

Een ander criterium van de jury is leiderschap. Wat voor type leider bent u?

Hoe schat u uw kansen in om op 11 juni als winnaar uit de bus te komen?

‘Elke wedstrijd waar ik aan mee doe, wil ik winnen. Ik ben nu eenmaal g ­ edreven. Maar ik ga hiervoor niet speciaal in ­training. Als ik lees waar de vier andere dames werkzaam zijn, dan zijn zij, denk ik, ook buitengewoon competent. In die zin verdienen we alle vijf het platform en zal ik hopelijk kunnen laten zien dat er bij het rijk ook topvrouwen werken. Dat is voor mij winst genoeg, de plek is dan niet meer belangrijk.’ • Cindy Castricum

Wie zit waar De Groningse gedeputeerde Marc Calon (PvdA) wordt de nieuwe voorzitter van Aedes, de koepel van woningcorporaties. Calon volgt Willem van Leeuwen op, die deze week afzwaaide als voorzitter, om zo ‘ruimte te creëren’ voor een nieuw bestuur. Directeur Anton Hemerijck verruilt op 1 september de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid voor de Vrije Universiteit in Amsterdam. Hij wordt decaan van de Faculteit der Sociale Wetenschappen en hoogleraar institutionele beleidsanalyse. Hemerijck werkte vanaf 2001 voor de WRR, en was eerder universitair hoofddocent aan de Universiteit Leiden. Ook bekleedde hij een leerstoel aan de Universiteit Antwerpen.

30

PM 17 april 2009

Een tweede ronde in de diplomatieke carrousel bij Buitenlandse Zaken heeft onder meer een aantal nieuwe ambassadeurs in Zuid-Amerika opgeleverd. Aart Jacobi gaat naar Suriname, Kees Rade naar Brazilië en Hans van Vloten Dissevelt verruilt Qatar voor Venezuela. In Qatar wordt hij opgevolgd door J.C.M. Groffen. De plaatsvervangend Permanente Vertegenwoordiger bij de Navo, Johan van der Werff vertrekt als ambassadeur naar Chili. Ed Nijpels heeft er weer een nieuwe klus bij: hij wordt per 1 mei voorzitter van GeoBusiness Nederland, de branchevereniging van bedrijven die actief zijn in de geo-informatiesector.

VacatureSpot

Hét overzicht voor banen in de publieke sector, schaal 12 en hoger

ZH

Business Consultant Ministerie van Defensie

www.defensie.nl

NH

Regisseur Ketenunit Openbaar Ministerie

www.openbaarministerie.nl

UT

Coördinator Expertisecentrum ­ Project- en Programmamanagement Provincie Utrecht

www.provincie-utrecht.nl

NH

Stafjurist Rechtbank Amsterdam

www.werkenbijderechtspraak.nl

ZH

Hoofd Servicemanagement Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties

www.minbzk.nl

ZH

Teamleider Account en Opsporings­informatie Belastingdienst FIOD-ECD

www.belastingdienst.nl

ZH

Servicelevelmanager hoofdvaarwegennet Rijkswaterstaat, Data-ICT-Dienst

www.rijkswaterstaat.nl

ZH

Wetgevingsjurist (beginnend of ervaren) Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit

www.minlnv.nl

ZH

Teamleider Planontwikkeling Ministerie van Defensie

www.defensie.nl

ZH

Opdrachtmanager bij taakveld Kennisoverdracht Regelgeving InfoMil SenterNovem

www.senternovem.nl

NB

Afdelingshoofd Administratie Arrondissementsparket Den Bosch

www.justitie.nl

ZH

Directeur Erfgoedcentrum DiEP Gemeente Dordrecht

www.dordrecht.nl

ZH

Afdelingshoofd Beleid en Strategie Gemeente Zederik

www.zederik.nl

OV

Manager Cultuur en Sport Gemeente Enschede

www.enschede.nl

ZH

Coördinerend Raadsadviseur Ministerie van Justitie

www.justitie.nl

LI

Manager Risicobeheersing Regiobureau Brandweer/GHOR bureau

www.brandweerln.nl

GE

Directeur Directie Uitvoering Waterschap Rijn en IJssel

www.wrij.nl

ZH

www.minbzk.nl

ZH

Raadsadviseur Ministerie van Justitie

www.justitie.nl

Coördinerend Adviseur Chief Information Officer Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties

ZH

Toezichthouder Sociaal Economische Raad

www.ser.nl

ZH

Senior Beleidsmedewerker Arbeids­ voorwaarden en Rechtspositie Ministerie van Justitie

www.justitie.nl

ZH

Coördinator FEZ/BTA Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties

www.minbzk.nl

UT

Senior Adviseur Verkeerskunde Rijkswaterstaat Utrecht

www.rijkswaterstaat.nl

ZH

Manager Interne Audit Dienst Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit

www.minlnv.nl

ZH

Senior Adviseur Verkeersmanagement Rijkswaterstaat Zuid-Holland

www.rijkswaterstaat.nl

ZE

Senior Beleidsmedewerker Financiën Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap

www.ocw.nl

Afdelingshoofd Inkoopondersteuning Rijkswaterstaat Zeeland

www.rijkswaterstaat.nl

ZH

ZH

www.minbzk.nl

Senior Beleidsmedewerkers Nederlandse Zorgautoriteit

www.nza.nl

Ervaren Persvoorlichter Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties

ZH

Senior Adviseur Communicatie Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport

www.minvws.nl

UT

Nieuwe baan voor Renata van Tilburg

ABD richt zich op zij-instromers De doorstroom van vrouwen en biculturele ambtenaren naar de top van de rijksdienst gaat te langzaam. Daarom richt de ABD zich nu op zij-instromers. BZK • Renata van Tilburg, de kersverse directeur Management Development Beleid van de Algemene Bestuursdienst, gaat zich de komende tijd toeleggen op een programma dat het voor managers mogelijk maakt van buiten het rijk in te stromen. Minister Ter Horst wil een diverser personeelsbestand, ook aan de top van de rijksdienst. ‘Dat kan niet alleen via doorstroming, dat duurt te lang,’ zegt Van Tilburg. ‘Het betekent dat we relatief meer zij-instromers nodig hebben op managementniveau. Het gaat dan om ervaren managers die in korte tijd specifieke vereisten van de ambtelijke professie k ­ rijgen

bijgespijkerd: kennis van staatsrecht en politiek-bestuurlijke gevoeligheid bijvoorbeeld.’ Begin deze maand is Van Tilburg begonnen aan haar nieuwe functie bij de ABD. De directie Management Development Beleid ontstond na een reorganisatie waarbij er van de vier directies slechts twee overbleven. De nieuwe directie gaat samen met de ministeries ambtenaren via een groot scala aan programma’s, cursussen en individueel maatwerk – leerlijnen in jargon – opleiden tot topambtenaar. ‘Wij zijn ervan overtuigd dat je ambtenaren al heel vroeg in hun carrière moet begeleiden om uiteindelijk een goed topmanager te kunnen zijn,’ zegt ze. Van Tilburg was eerder plaatsvervangend directeur ABD-Interim en hoofd van de directie Strategie en Bedrijfsvoering.

Ze begon haar werkzame leven in de gezondheidszorg. Later stapte ze over naar het informatiemanagement, waar ze zich bezighield met de menselijke aspecten van technologische ontwikkelingen. • Rutger van den Dikkenberg 17 april 2009 PM

31

et cetera

Paars-plus bundelt krachten Veel bobo’s woonden vorige week de presentatie bij van een bundel over politieke vrijzinningheid. Maar het is niet de opmaat naar een nieuwe partij, verzekert initiatiefnemer Thom de Graaf.

W

anneer ben je vrijzinnig? PvdA-partij-­ideoloog Joop van den Berg geeft in het boekje Open en o­ nbevangen. De noodzaak van politieke ­vrijzinnigheid tien eigenschappen die iemand tot de vrijzinnige stroming doet behoren (zie kader). Het deed K ­ amervoorzitter Gerdi Verbeet twijfelen, zei ze bij het in ­ontvangst nemen van het eerste exemplaar van het boek: behoort zij wel of niet tot de vrijzinnige stroming? Joop van den Berg weet het zelf ook niet zo goed, bekent hij. Hij had ‘tegengestelde ervaringen’ opgedaan in het verleden, waarbij hij zowel op een positieve manier als op negatieve wijze onder de vrijzinnigen werd geschaard. Zelf voelt de PvdA’er zich meer sociaaldemocraat dan vrijzinnig democraat. Waar komt dat nou eigenlijk vandaan, dat vrijzinnige, vraagt Van den Berg zich af. Alleen in Nederland valt de term niet ­volledig samen met liberalisme. Het is een ‘ietwat onzinnig onderscheid’, maar liberalisme behoort in onze gedachten alleen bij de VVD. Vrijzinnigen vind je in een bredere context, ook bij D66 en GroenLinks. Advertentie

Is Tweede Kamervoorzitter Gerdi Verbeet wel of niet vrijzinnig?

Niet voor niets werkten aan het boekje auteurs mee van d ­ iverse politieke gezindten. Paars-plus doopte dagblad De Pers de coalitie omdat ook GroenLinks op papier is v­ ertegenwoordigd in de persoon van Europarlementariër Kathelijne Buitenweg. Maar de clubmeetings – géén nieuw Des Indes-beraad, volgens de ­Nijmeegse burgemeester en vrijzinnig voortrekker Thom de Graaf (D66) – is nadrukkelijk geen opmaat naar een nieuwe ­politieke partij. Eén ding hebben de betrokkenen gemeen: ze maken zich zorgen over het opkomend populisme en de daarmee verbonden verloedering van de rechtsstaat. Het is ook e­ igenlijk best handig dat de oude vrijzinnige stroming – tot voor de oorlog nog vertegenwoordigd door de VDB – nu in vier partijen te ­vinden is. Het is, in de woorden van De Graaf ‘een nieuw platform over partijkaders heen’. • Rutger van den Dikkenberg

Bent u vrijzinnig?

32

PM 17 april 2009

1.

Individualistisch

2.

Voorkeur voor vrij ondernemerschap

3.

Steun voor maatschappelijke



emancipatie

4.

Gehecht aan de constitutie

5.

Wantrouwen jegens godsdiensten

6.

Kosmopolitisch

7.

Stedelijke achtergrond

8.

Welgemanierd

9.

Gematigd

10.

Pragmatisch

et cetera Colofon PM is een uitgave van Politieke Pers BV, onderdeel van Sdu Uitgevers Redactieadres Postbus 20025 2500 EA Den Haag tel 070 – 378 96 39 fax 070 – 385 55 05 www.pm.nl, [email protected] Hoofdredactie Guikje Roethof, Cindy Castricum (adjunct) Redactie Rutger van den Dikkenberg, Tristan van Rijn, Rianne ­Waterval (projecten), Chris van de Wetering, René Zwaap (eindredactie) Medewerkers aan dit nummer Meindert Burger, Margriet Rutgers ­(correctie), J­ orrit de Jong, Rosalie ­Koolhoven, Yvonne Kroese en Ruben Maes Vormgeving Rob Jongbloed ­(art­director), Welmer Keesmaat Uitgever Heleen Hupkens Directeur Sdu Openbaar Bestuur Rob Veneboer Salesmanager Asha Narain Drukkerij Senefelder Misset, Doetinchem Verschijning PM komt 21 maal per jaar uit in een oplage van 11.000 exemplaren Advertenties Asha Narain, 070 – 378 95 11, [email protected] Mediaservice Advertentiereserveringen: [email protected] Advertentiemateriaal: [email protected] Sdu Uitgevers, Afdeling Mediaservice PM, Postbus 34, 2501 AG Den Haag Abonnementen Het afsluiten van een abonnement (€ 149,- excl. btw per jaar) kan via www.pm.nl. Het doorgeven van een adreswijziging of annuleren van een abonnement kan alleen schriftelijk of per e-mail via [email protected]. Voor v ­ ragen kunt u terecht bij Sdu ­Klantenservice 070 – 378 98 80 Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen in welke vorm dan ook zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. De uitgever kan op generlei wijze aansprakelijk worden gesteld voor eventueel geleden schade door foutieve vermelding in het blad. © 2009, Politieke Pers BV

Vrijheids van meningsuiting, religie en politiek over 15 jaar

I have a dream

D

e normen- en waardendiscussie, die door minister-president Balkenende werd ingezet, is langzaam verschoven naar een nationale identiteitsvraag. Nederland lijkt sterk zoekend naar de wortels van de eigen cultuur. Spiritualiteit en levensbeschouwing spelen weer een significante rol in een samenleving waarin ook religies niet meer uitsluitend van elkaar worden gescheiden door de grenzen van de verschillende staten. Men moet andere religies tolereren, maar ook het atheïsme en het secularisme, die weer vrijheid van godsdienst moeten erkennen. De godsdienstvrede kan niet meer worden gehandhaafd door de staten: dat zullen de religies tot op grote hoogte zelf moeten doen. In een geglobaliseerde samenleving met veel verschillende bevolkingsgroepen en dus zeer verschillende levensovertuigingen is dat een niet eenvoudige opgave. De democratische rechtstaat is kwetsbaar geworden en lijkt niet in staat een balans te creëren. Waar liggen de grenzen van de rechtsstaat in relatie tot de vrijheid van godsdienst en vrijheid van meningsuiting? Welke rol speelt de angst voor polarisatie op korte termijn in ontwikkeling van een visie op lange termijn? Wat bepaalt de rechter en wat bepaalt de politiek? Moet de Nederlandse wetgeving meer ruimte beiden aan andere religies en tradities? Welke rol kan de politiek spelen in relatie tot vrijheid van meningsuiting en religie over 15 jaar? En wat is de rol van de media in deze? Op deze en andere vragen reageren Margalith Kleijwegt (Vrij Nederland) en Atzo Nicolaï (Tweede Kamerlid, VVD) na een inleiding van Sadik Harchaoui (directeur ­Forum) over de grenzen van de rechtsstaat. Moderator: Steve Austen (Permanent ­Fellow Felix Meritis). • 

Wat Wanneer Waar Toegang Info

Lezing en debat over de grenzen van de rechtsstaat Dinsdag 21 april 2009, aanvang 20.00 uur Felix Meritis, Keizersgracht 324, Amsterdam 12,50 euro / 8,50 euro www.felixmeritis.nl

Evenementen 20 april Debat: Van wie is de onderklasse? NRC Handelsblad en De Rode Hoed De Rode Hoed, Amsterdam www.derodehoed.nl

22 april Jaarcongres: Dag van de public controller SBO i.s.m. Erasmus Universiteit, VU en EICPC WTC, Rotterdam www.jaarcongrespubliccontrolling.nl

20 april Politiek Café: Debat over ontwikkelingssamenwerking De Haagsche Kluis, Den Haag www.politiekcafe.com

23 april Lezing: De Nederlandse ontwikkelings­ samenwerking door Maarten Brouwer en Jan Kees van Donge Ministerie van Buitenlandse Zaken i.s.m. Studium Generale Leiden Academiegebouw, Leiden www.studiumgenerale.leidenuniv.nl

21 april Symposium: Van verzoening naar vrede Bestuursacademie (BAZN) en de Nederlandse ­Vereniging voor de VN (NVVN) BAZN, Tilburg www.bazn.nl 21 april Rondom Joris Voorhoeve Wereldpodium Theaters Tilburg, Tilburg www.wereldpodium.nu

28 april Debat: Populisme als politiek drijfzand Felix Meritis i.s.m. Uitgeverij Cossee Felix Meritis, Amsterdam www.felixmeritis.nl

17 april 2009 PM

33

re.Public Netwerkevent:

Toekomst van Netwerken en de rol van ICT

21 en 22 april 2009 op de beurs Overheid & ICT, Utrecht 13.30 uur – 14.45 uur

Trendwatcher Adjiedj Bakas over de Toekomst van Netwerken Discussieer mee met…

- Mark Frequin (directeur-generaal ministerie van Economische Zaken)

- Kevin de Kok (voorzitter Futur/gemeente Zoetermeer)

- Carla van Lomwel (IPO). Gratis event op de Overheid & ICT beurs Rapgroep OVC zet de toon!

Kom ook! Voor meer informatie en gratis inschrijven ga je naar www.rePublic.nl/event www.OVCrecords.nl

Foto: Christy Beaujon

Netwerkevent

beau monde Rob van Zwet (WWI) weet wat verhuizen inhoudt, lacht hij. Hij is de afgelopen jaren ‘al drie of vier keer’ van werkplek veranderd. Daar komt zeker nog een vijfde keer bij, nu Vrom eerst wordt opgeknapt eer er ruimte is voor VenW.

‘Het is een fijn gebouw,’ zegt VenW’er Jutha Konst over het ministerie aan de Plesmanweg. Ze ­signaleert één nadeel: ‘Er zijn geen winkels om even snel een boodschapje te doen.’ Gelukkig zit Vrom in het centrum van Den Haag.

Verkassen: hoe voelt dat? Om kosten te besparen moeten diverse ministeries van minister Ter Horst worden samengevoegd. Hoe gehecht is de ambtenaar aan zijn werkplek? Wat Waar Wanneer

Rondgang langs diverse ministeries Den Haag Donderdag 9 april in de lunchpauze

Tekst Rutger van den Dikkenberg Beeld Welmer Keesmaat

EZ’er Freeke Heijman ­(directie Innovatie) is ‘redelijk gehecht’ aan haar ministerie, vanwege de inhoud van haar werk. Ze vindt het gebouw ook ‘heel mooi’.

Civiel ingenieur Bhola ­Balgobind verlaat niet graag zijn ministerie. ‘Het is toch het gezicht van Verkeer en Waterstaat, daar zit emotie aan vast. Toch is het goed dat we met de ontwikkelingen meegaan,’ aldus het OR-lid.

Bij Economische Zaken staan de verhuiswagens al klaar. Niet om over te steken naar LNV, zoals gepland, maar om kantoormeubels te vervangen. Niet alleen de ambtenaren van EZ moeten verkassen. VenW’ers ­verhuizen naar het ministerie van Vrom en de ambtenaren van SZW trekken bij VWS in.

Frits Germs, werkzaam op de directie Landbouw van LNV, vindt het wel goed dat ministeries worden samengevoegd. ‘Ik werk bij de rijksoverheid en heb veel met EZ te maken. Hoe dichter we bij elkaar zitten, hoe beter.’

‘Niet echt,’ antwoordt ­beleidsmedewerker ­Ramsey Ramsamoedj van SZW op de vraag of hij gehecht is aan het ministerie waar hij al veertien jaar werkt. ‘Ik zou wel richting de stad willen.’

‘Je kunt hier zo goed parkeren,’ zegt communicatiemedewerkster Leonne Gartz, als ze uitlegt waarom ze zo verknocht is aan ‘haar’ VenW-gebouw.

‘Wij vertrekken naar Rijswijk,’ zeggen vormgevers Sanne Asselman (l) en Hanneke van der Meer van Vrom. De directie Vormgeving van het ministerie komt na de verbouwing niet meer terug, om ruimte te maken voor VenW.

17 april 2009 PM

35

Fysieke opslag bij Karmac I&I in goede handen Op het gebied van archiefopslag zijn vertrouwen, veiligheid en toegankelijkheid enkele trefwoorden. Op de meest efficiënte wijze dient uw archief toegankelijk en

beschikbaar te zijn. Het archiefsysteem van Karmac I&I garandeert u een uiterst snelle manier om uw archief op te vragen en beschikbaar te stellen. Uw archief, onze ervaring! • Archiefopslag • Archiefruimte • Archiefinventarisatie • Archiefschoning • Archiefvernietiging • Internet opvraagservice • Flexibele transportdienst • Scannen-on-demand Wist u dat: • Karmac I&I ruim 200 strekkende kilometer opslagcapaciteit voor uw archieven bezit. • Karmac I&I in het bezit is van de grootste archiefruimte in Nederland. • Karmac I&I ook uw partner is op het gebied van digitalisering, outsourcing en microverfilming.

Karmac Informatie & Innovatie B.V., Postbus 375, 8200 AJ Lelystad, Pascallaan 72, 8218 NJ Lelystad, 0320-286959, [email protected], www.karmac.nl