De planeet Mars (II) In het vorig Vestanummer werd de planeet Mars beschreven vóór de komst van de ruimtevaart. Door atmosferische omstandigheden was het onderzoek in zekere zin doodgelopen. Ruimtevaartmissies hebben het Mars-onderzoek een enorme impuls gegeven. Deze missies zijn in 4 fasen te onderscheiden: I De z.g. fl y-by's: ruimtevaartuigen scheren langs Mars en maken -kortstondig- opnamen daarvan. II Ruimtevaartuigen 'cirkelen', als een kunstmaan om Mars en kunnen langdurig onderzoek verrichten. III Ruimtevaartuigen hebben een z.g. 'lander' aan boord, welke op Mars landt en, o.a. door graafwerkzaamheden, onderzoek doet naar de Marsbodem. Deze landers staan in radiografisch contact met het moederschip, de z.g. 'orbiter'. Een 'Lander' kan ook een terreinwagen(tje), een z.g. 'Roover' aan boord hebben, die van de Lander wegrijdt en graafwerkzaamheden in de directe omgeving verricht. IV Bemande ruimtevaart: mensen landen op Mars ! Maar dit is -verre- toekomstmuziek. Plannen genoeg maar of het er ooit van komt ?? Net zoals bij de race naar de Maan tussen Rusland en Amerika vanwege prestige en naijver, er een grote competitie was (zie ook Vesta 70 en 71), zoo was dat ook bij het ruimte-Marsonderzoek. Misschien ook wel door de grote haast (steeds de eerste willen zijn) waren de mislukkingen talrijk. In de eerste tiental jaren mislukten er van de acht Amerikaanse missies er twee en van de zeventien Russische missies zelfs dertien ! In feite is tot nu toe geen enkele Russische missie echt geslaagd. Voor een overzicht van alle Marsmissies: zie bijlage I. I De fly-by's: Rusland was weer de eerste met zijn Mars 1 (lancering 1-11-62). Kort na de aankomst (19–6–63) werd het radiocontact verbroken. Amerika lanceerde (pas twee jaar later op 5/11/64) zijn Mariner-3 waarbij de lancering al mislukte. Ook de Russische missie Zond II (lancering 30-11-64) mislukte. Pas de Amerikaanse Mariners 4, 6 en 7 leverden resultaten. Ze vlogen langs de planeet (z.g. fly-by) en maakten foto's De Mariner-8 (lancering 8-5-71) werd, op 90 km hoogte onbestuurbaar geworden, vernietigd. II Mars kunstmanen. Interessant is wel het volgende verhaal. Rusland lanceerde 19 en 28 mei '71 zijn Mars-2 en -3. Aan boord zou zich Frans instrumentarium (Stereo) voor het meten van zonnestraling bevinden. Mars-2 en Mars-3 zouden om de planeet blijven cirkelen, een capsule aan boord zou een zachte landing maken. Amerika stond echter tegelijkertijd op het punt Mariner-8 (waarvan de lancering dus mislukte) en Mariner-9 naar Mars te zenden. Deze vaartuigen waren echter lichter (en dus sneller) dan de Mars-2 en-3 en zouden dus als eersten op Mars landen. In allerijl werd door Rusland een derde, lichter Mars toestel, op weg gestuurd, met de Franse Stereo aan boord. Dit toestel, de Kosmos-419 kwam wel in een baan om de aarde maar de sprong naar Mars daaruit mislukte omdat de tijdklok een jaar te laat was ingesteld! Al na twee dagen verbrandde Kosmos-419, mèt de Franse Stereo, in de dampkring. Op de vraag van de Fransen, waarom er geen berichten van de Stereo, naar ze dachten aan boord van de Mars-2, kwamen, antwoorden de Russen doodleuk dat er iets misgegaan was met de Stereoapparatuur ! Bovenstaand verhaal werd overigens pas vele jaren later bekend. Zo werd de Amerikaanse Mariner-9 toch de 1e kunstmaan om Mars. Hij bleef dat 17 jaar doen. Van de vele waarnemingen was de ontdekking van droge stroomgeulen en rivierbeddingen wel de meest sensationele: ooit moest er (veel) water op Mars gestroomd hebben ! De energie voor het maken van foto's en het doen van metingen werd de eerste 3 maanden geleverd door een accu, daarna ging men zonne-energie, opgevangen door zonnepanelen, gebruiken.
Het Viking-Mars project. Vier jaar na het sturen van de Mars (Rusland) en Mariner (Amerika) ruimtevaartuigen, kwam een nieuwe Marsmissie van de grond, het z.g. Viking-project. Met behulp van een Titan III E raket werden Viking-1 (20-8-75) en Viking-2 (9-9-75) gelanceerd. Na bijna een jaar kwamen ze (resp. 19-6-76, en 2-8-76) in een baan om Mars. Beiden hadden een z.g. Lander aan boord. De Orbiter bleef in een baan om Mars met aan boord twee televisiecamera's (zoektocht naar veilige landingsplaats), een IR spectrometer (onderzoek naar waterdamp) en een IR helderheidsmeter (temperatuurbepalingen). De bedoeling was duidelijk: Een zo geschikt mogelijke landingsplaats met zoveel mogelijk kans op leven te vinden ! De Vikings landen resp. 20-7-76 en 3-9-76. De Lander was geconstrueerd naar voorbeeld van de Surveyors die 10 jaar terug zachte landingen op de Maan hadden uitgevoerd. Naast (uiteraard) poten, motoren, antennes, computer en (radio-isotoop) generatoren, waren er camera's, een seismometer, diverse spectrometers en andere instrumenten aanwezig. Alles met het duidelijke doel, na te gaan of er leven aanwezig was ! Een aantal cijfers: De Lander bestaat uit 1.450.000 onderdelen. Een staf van 750 mensen werkte aan de bestudering van de resultaten van Marswaarnemingen. Viking-2 bleef tot 1980 uitzenden en zond 4500 beelden naar de aarde. De begeleidende Orbiter maakte 52.000 foto's en bracht 97% van het oppervlak in kaart. De hoeveelheid resultaten is indrukwekkend groot en in dit artikel slechts zeer summier hier beschreven. Oppervlak: De meeste gebieden bevatten zowel inslag- als vulkanische kraters. Vulkanische activiteit is echter niet onomstotelijk aangetoond. Heel belangrijk was de aanwijzing dat er vroeger stromend water in vloeibare vorm, aanwezig moet zijn geweest, wat o.a. blijkt uit erosiepatronen. Marsbodem: Anorganisch: Al 2-7%, Si 15-30%, Ca 3-8%, Fe 12-16% etc. Organisch: Geen organische moleculen werden aangetoond. Verhitting van bodemmonsters leverde heel weinig CO2 en nog minder water op. Het landschap houdt het midden tussen een mare op de Maan en een woestijn op Aarde. Atmosfeer: Deze bleek al op 250 km merkbaar (zie ook voorgeschiedenis Mars). De onderste lagen bestaan uit 95% CO2, 2 % N2, 1-2% Ar en 0,3% O2. [Anders dus als eerder vermeld] Temperatuur, weer, luchtdruk en wind: Metingen bevestigden wat men al wist. Tot slot. Is er leven aangetoond ? Men deed de volgende experimenten: Voedingsstoffen werden aan bodemmonsters toegevoegd. Direct ontwikkelde zich grote hoeveelheden CO2 en O2. Gemerkt CO2 werd toegevoegd, wat werd opgenomen. Dit wijst op fotosynthese. Bovenstaande experimenten zouden op leven kunnen wijzen. Het feit dat geen organisch materiaal aangetoond kon worden, is daar echter weer in strijd mee. Kortom, men is er nog niet uit. Nu we het toch hebben over eventueel leven op Mars, willen we, voordat we verder gaan met de bespreking van volgende Mars-missies en hun resultaten, het volgend onderwerp noemen, wat grote commotie en opwinding veroorzaakte in de wetenschappelijke wereld. De Mars meteoriet Allan Hills 84001 Van de ±10.000 bekende meteorieten welke onderzocht zijn, blijken er nu al 12 afkomstig te zijn van Mars. Dit heeft men kunnen vaststellen uit de isotopensamenstelling van ingesloten gassen welke sterke overeenkomst vertoont met de gassen die op Mars voorkomen.
Eén van die meteorieten heeft nu voor grote opwinding gezorgd. Het was een 1,9 kg zware, roggebroodvormige meteoriet, in 1984 gevonden op de Antarctica, het gebied waar sinds 1969 vele duizenden meteorieten zijn gevonden. 13.000 jaar geleden was ze daar terecht gekomen, nadat ze 15 miljoen jaar geleden, door de inslag van een groot object, van Mars werd weggeslingerd. De ouderdom van de steen werd bepaald op 4,5 miljard jaar, slechts 100.000 jaar na de vorming van de planeet en is daarmee het oudste gesteente, ook op aarde, ooit gevonden! Het is een stollingsgesteente. Een kleine miljard jaar later werd de steen getroffen door de inslag van een groot object, een z.g. shock- of impact-event. Hierdoor ontstonden er scheuren in het gesteente, waarin zich mineralen konden afzetten. In Science (16-8-96) werd deze Mars-meteoriet beschreven door onderzoekers van NASA en de Stanford University. Ze claimden voor het eerst organisch materiaal op een meteoriet te hebben aangetroffen, welk bericht Monica Grady tot klamme razernij bracht. Deze had de meteoriet al in 1989 onderzocht (Nature 20 juli '89) waarbij ze ook al organisch materiaal ontdekte, wat voor haar toen echter geen aanleiding was tot speculaties over eventueel leven. Ook in de wetenschap is haat, nijd afgunst en ...oneerlijkheid, zoals we al eerder zagen bij de leugens van de Russen. De Viking-missies hadden geen organisch materiaal kunnen aantonen. Het zou echter kunnen zijn dat dit door de felle UV straling in de loop der tijd ontleed is. Nu betekent organisch materiaal natuurlijk niet dat dit van biologische afkomst moet zijn. Het materiaal bestond uit z.g. PAK's (Polycyclische aromatische koolwaterstoffen). Ook werden magnetiet en ijzersulfide gevonden, mineralen die ook met bacteriële werking zouden kunnen samenhangen. Overzicht argumenten van leven vóór en .... tegen. I. Vóór :Het materiaal (kalkkorrels, mineralen, organisch materiaal en zg. nano-bacteriën die zeker 10 maal kleiner waren dan de kleinste op aarde gevonden) in de scheuren was afkomstig in de tijd toen Mars een miljard jaar oud was. In die tijd was er (hoogst waarschijnlijk) veel (vloeibaar) water op Mars, een noodzaak voor het ontstaan van leven. Tegen: Recent onderzoek heeft aangetoond dat de kalkkorrels slechts 1,4 miljard jaar oud zijn. In die tijd was er waarschijnlijk geen vloeibaar water meer op Mars. II. Vóór: Het organisch materiaal bestaat uit z.g. PAK's, het resultaat van chemische omzettingen van o.a. plankton, wat op eventueel leven duidt. Tegen: PAK's zijn bij uitstek organische verbindingen welke nooit in levende organismen worden aangetroffen ! III. Vóór: Op de oppervlakte van de korrels liggen eivormige en 20 tot 100 nanometer lange structuren welke lijken op de nanobacteriën in calcietrijke omgeving op aarde. Tegen: De aardse microfossiele bacteriën zijn i.h.a. veel groter. IV. Voor: Diverse chemische mineralen kunnen organisch biologisch zijn ontstaan. Tegen: ze kunnen net zo goed anorganisch zijn ontstaan. En tot slot: het tijdstip van aankondiging was wel héél opvallend, nl juist voordat er weer een beslissing moest komen tot het verstrekken van gelden voor de NASA ! De komeet was immers al veel eerder onderzocht! Kortom, er is geen enkel doorslaggevend argument gevonden. Nieuwe Mars-missies. De Viking-Mars missie was in feite het eerste succesvolle maar zéér kostbare Marsproject dat een schat aan resultaten opleverde. Na het zenden van de Vikingtoestellen in 1975 trad er een zekere 'stilte' op. Pas in 1988 deed Rusland twee pogingen. Ze slaagden er wel in twee toestelletjes, de Phobos-1 en -2 op dit maantje te laten landen, echter zonder veel resultaten. Wel is Phobos door de VS met behulp van een 70 m grote radiotelescoop vanaf de aarde bestudeerd: radarsignalen werden naar Phobos gezonden en weer opgevangen. Uit de resultaten hiervan vermoedt men dat het maantje een ingevangen planetoïde is. Ook blijkt Phobos steeds sneller om Mars te draaien. NB: De beschreven techniek behoort tot de z.g. radarsterrenkunde.
Pas op 6/9/'92 werd door de USA (m.b.v. een Titan 3 raket) de Mars Observer gelanceerd die daarna in een zg zon-synchrone baan kwam, dwz. vanuit de sonde gezien staat de zon steeds aan dezelfde plaats aan de hemel. Er waren 7 instrumenten aan boord: I. een groothoekcamera: fotograferen van gehele planeet, volgen van stofstormen en ontwikkeling van wolken. II. een laser-hoogtemeter: hoogtebepalingen tot op 20 cm III. een gamm a-spectrometer; bepaling chemische samenstelling tot op 1 meter diepte, m.b.v. radioactieve eigenschappen, deels natuurlijk, deels als gevolg van de invloed van kosmische straling. IV. Thermische emissie-Spectrometers: warmtestraling. V. IR meters: waarnemingen a/d atmosfeer (vnl CO2). VI/VII Een magnetometer en een elektronendetector: Onderzoek naar (eventueel) magnetisch veld (zeker 1000 maal zwakker dan op aarde) dat informatie over de kern kan geven. Belangrijkste doel is onderzoek naar eventueel aanwezig water: dit is een noodzakelijke voorwaarde voor leven ! Er werden nog wel hoogtemetingen verricht op de N-pool (van Mars) maar korte tijd daarna werd niets meer van de Observer vernomen zodat deze missie helaas als mislukt beschouwd moet worden. De Mars Global Surveyor-3 (lancering 7-11-96) kan echter als een doorslaand succes beschouwd worden. Na ruim 7 jaar werkt deze nog steeds ! Na op 11/09/97 in een elliptische baan om Mars gekomen te zijn, werd pas na 16 maanden (15/1/99) een cirkelbaan bereikt (op 370 km) waarna de apparatuur, vergelijkbaar met die a/b van de in '93 verdwenen Observer, zijn werk kon gaan doen. Enkele van de belangrijkste ontdekkingen -het is ondoenlijk volledig te zijn!- resp. speculatieve conclusies (!) zijn: I. recente sporen (na april '99!) van vloeibaar water. II. gelaagde sedimenten die kunnen wijzen op vroegere meren. III. oude oceaanbodem op Noordelijk halfrond IV. aanwezigheid van water, opgeslagen in poolkappen, ± 50 % meer dan op Groenland. V. aanwezig hematiet (waarin Fe-3) dat alleen in waterige omgeving kan ontstaan. VI. korst op Zuidelijk halfrond is sterk gemagnetiseerd. VII. veel stof: stofhozen, stofstormen, duinvorming. VIII. uit Dopplerverschuivingen van 3 jaar lang waargenomen radiosignalen leidde men een (zeer geringe) getijdenwerking af: verschil tussen 'eb en vloed' minder dan één cm ! Hierdoor verandert ook de helling van de baan van de Surveyor, met minder dan 1/1000º per maand. Over preciezie gesproken ! Ook concludeerde men hieruit dat een deel van de ijzerkern vloeibaar moet zijn. IX. m.b.v. de laserhoogtemeter bepaalde men veranderingen van het zwaartekrachtsveld waaruit weer de dichtheid van het (vnl CO2) ijs volgde: aan de polen 1,5 tot 2 m dik. X. aardig zijn ook foto's van de hemel waarop o.a. Aarde en Jupiter te zien zijn. NB: Tot nu toe zijn er meer dan 100.000 beelden, miljard hoogtemetingen en tweehonderd miljoen spectraalmetingen verricht ! Door verbeterde apparatuur zijn beelden tientallen malen scherper dan eerdere door de Vikings genomen Rusland lanceerde 16/11/96 (ruim een week na de Mars Global Surveyor) de Mars 96 Deze stortte na een dag al neer. De Mars Pathfinder (lancering door de VS op 4/12/96) maakte 4/7/97 een zachte landing op Mars met aan boord de robotauto Sojourner. De landing begon met parachutes waarbij extra afremming door een hitteschild werd verkregen. Ook was de Pathfinder omhuld door luchtzakken (airbags) waardoor hij zeker 15 maal stuiterde (tot 12 m hoog) voordat hij tot stilstand kwam. De robotauto is een zg 'roover', de eerste die op de Marsbodem rondreed. In tegenstelling tot de Surveyor werken Pathfinder en Sojourner nu niet meer. Dat is ook onmogelijk vanwege het stof dat de zonnepanelen gaat bedekken. De levensduur van Landers en Roovers is nu eenmaal (veel) korter dan die van Orbiters.
Resultaten Mars Pathfinder: De as van Mars voert een precessie uit in 170.000 jaar. Hieruit volgt dat de kern de helft van Mars bedraagt, echter met een geringere dichtheid (zwavel ?). Ook uit waarneming van afgeronde kiezelstenen concludeert men de -vroegere-aanwezigheid van stromend water, iets wat de Viking ook al had waargenomen. Japan lanceerde, als 3e land (na de VS en Rusland) een sonde naar Mars: 3 juli '98 vertrok de Nozomi (530 Kg) met 14 instrumenten a/b. De baan die Nozomi moest volgen was bar ingewikkeld: een paar maal rond de aarde, dan 2 maal rond de maan, dan weer rond de aarde, dit alles om voldoende snelheid te ontwikkelen om 11/10/'99 Mars te bereiken. De 'swing-by' rond de aarde mislukte waardoor de aankomst bij Mars pas 4 (!) jaar na de lancering zou plaats vinden. Ondanks een extra rondje om de zon is inmiddels gebleken dat Nozomi Mars nooit meer zal bereiken ! Ook de 4/7/'99 door Japan gelanceerde Planet-B werd geen succes. Wat een pech !. Ook de Climat Orbiter (v. 11/12/'98) en de Mars Polar Lander (v. 3/1/99), beide door de VS gelanceerd, kunnen in het rijtje mislukkingen worden bijgeschreven ! 17 april 2001 vond de lancering (door de VS) van de Mars Odyssey plaats. Na ruim een halfjaar werd Mars bereikt, waarna binnen 4 maanden de sterk elliptische baan omgezet werd tot een cirkelvormige op 400 km hoogte en een omloopstijd van 2 uur: de metingen begonnen! Naast de gebruikelijke metingen van druk, temperatuur, hoogtes, klimaat(wisselingen) en stofstormen, is toch het voornaamste doel van alle Mars missies: Onderzoek naar (eventueel) water of ijs. Dit is nl een absolute voorwaarde voor ontwikkeling van leven ! Aan boord van de Mars Odyssey is een z.g. Gamma Ray-Spectrometer (GRS). Deze detecteert zowel neutronen als gammastraling. De werking is als volgt: Kosmische straling vanuit het heelal, vnl bestaande uit hoogenergetische protonen en He-kernen (alphadeeltjes) gaan kernreacties aan met allerlei atomen uit de Marsbodem, die op hun beurt neutronen gaan uitzenden. Een deel van deze neutronen straalt weg naar de ruimte òf wekt nieuwe mutaties op in naburige atoomkernen die daardoor gammastraling gaan uitzenden. Zowel de uitgezonden neutronen als de gammastraling worden door de GRS gedecteerd èn geanalyseerd. De GRS is in feite een element-analyse apparaat. Op twee plaatsen werden grote hoeveelheden H (waterstof) ontdekt. Niet viel na te gaan in welke vorm (water, hydroxyde, mineralen etc) maar de hoeveelheden waren dermate groot dat de aanwezigheid van grondijs zeer waarschijnlijk is. Maar .. de redenering blijft speculatief. De NASA heeft er vaker naast gezeten met zijn conclusies ! Het is helaas onmogelijk op allerlei andere waarnemingen en hun resultaten in te gaan. De Mars Odyssey is echter (na alle andere mislukkingen) een groot succes en werkt nog steeds ! De meest recente Mars-missies. Zoals reeds eerder opgemerkt : nog nooit (sinds 60.000 j!) was (op 27/8/03) Mars zoo dicht bij. Reden om zomer '2003 diverse nieuwe Mars-missies te starten. De NASA lanceerde 10 juni en 7 juli twee Mars Exploration Rovers, de Spirit en de Oppotunity. De ESA lanceerde op 2 juni de Mars Express met a/b de (Britse) lander Beagle-2 (naam v/h schip van Charles Darwin). Deze Mars-missie van de ESA was een primeur ! Wegens de problemen met Ariane-raketten (welke vanaf Fr. Guyana vertrekken) werd de Mars Express gealanceerd met de oerdegelijke Sojoez raket - bijna 2000 probleemloze lanceringen, ook André Kuipers vertrok er mee !) vanaf het Russisch lanceercentrum Baikonoer, bijna 7000 km2 groot en met meer dan 250 lanceerplatforms ! Na het afwerpen van de (gebruikelijke) 3 trappen, waarmee een rondje om de aarde werd bereikt, bracht een vierde trap, de Fregat, de sonde in een baan richting Mars. Zoals de meesten onder U al wel zullen weten: de landingen van de Spirit (4/1/04) en de Opportunity (25/1/04) zijn geslaagd, de Mars Express draait sinds december zijn rondjes rond Mars, echter .. helaas, helaas ... de Beagle-2 verdween spoorloos door een (bericht van 25 mei) organisatiefout !
Om geen zout in de wonde te strooien zullen we hier nu maar niet ingaan op de apparatuur aan boord van de Beagle en de (veelbelovende!) plannen daarmee. Dankzij de goed werkende Mars Express kan de missie toch een (gedeeld) succes genoemd worden. De onderzoekingen van Rovers en de Mars Express, nu (augustus 2004) 5 maanden aan het werk, behelzen, naast het maken van foto's, onderzoek naar samenstelling van atmosfeer en bodemgesteldheid. Het vinden van, eventueel fossiel leven blijft het hoofddoel. Heel opwindend was dan ook de vondst van sporen CH4 (methaangas) in de Marsatmosfeer ! En waarom dan wel ? Door de UV-straling van de zon, die door het ontbreken van een ozonlaag ongehinderd de Marsatmosfeer binnendringt, wordt niet alleen de bodem (tot op ± 1m diepte) geheel gesteriliseerd (leven valt daarin dan ook absoluut niet te verwachten), maar ook wordt aanwezig methaan afgebroken (binnen 100 jaar). Methaan wordt dus bij voortduring steeds opnieuw gevormd door twee mogelijke oorzaken: vulkanisme òf .. door levende bacteriën in de ondergrond (meer dan 1m diep dus) ! Toch had men geleerd niet direct al te snel enthousiast te worden: denk aan de misplaatste euforie na onderzoek van de beruchte Marsmeteoriet (zie eerder in dit artikel). Belangrijk zijn bevestigingen èn het uitsluiten van vulkanische oorsprong. Nu, vanaf de aarde (m.b.v. telescopen) is door twee onafhankelijke instituten al eerder methaan aangetoond en tot nu toe is er nog geen spoor van levend vulkanisme gevonden, maar men blijft -voorlopig- nog zeer gereserveerd. We blijven U echter op de hoogte houden ! BEMANDE RUIMTEVAART (I) Nu Andre Kuipers in april dit jaar als tweede Nederlander ruim een week in de ruimte heeft vertoefd, kunnen we in dit VESTA nummer er niet omheen daar enige aandacht aan te besteden. Bijna 20 jaar geleden (in '85) was Wubbo Ockels, die ook VESTA nog bezocht heeft (!) de eerste Nederlandse ruimtevaarder. Eerst nog even een (zeer summier) overzicht van bemande ruimtevaart. (In VESTA nr 74 meer bijzonderheden): 1961 De Rus Youri Gagarin is de eerste mens in de ruimte. 1962 John Glenn is de 1e Amerikaanse astronaut. 1963 De Russin Valentina Terechkowa is de eerste vrouw in de ruimte. 1965 De Rus Alexeï Leonov is de eerste ruimtewandelaar. 1968 Drie Amerikanen cirkelen 10 maal rond de Maan. 1969 De Amerikaan Neil Armstrong zet als 1e mens voet op de Maan. Ruimtestations 1973 Het Amerikaanse ruimtestation Skylab stort in 1979 na 5 jaar leegstand, neer. 1986 Het Russische ruimtestation MIR was wel een succes. Diverse Russen hebben hierin vele maanden verkeerd. Voor vervoer naar zo'n ruimtestation en terug zijn z.g. Spaceshuttles (ruimteveren) nodig. Dramatisch waren mislukkingen met dodelijke afloop (Challenger in '86 en de Columbia in 2003) . Wat het Amerikaanse ruimtestation betreft: Skylab was mislukt en het ambitieuze project Freedom kwam zelfs niet van de grond ! Nee, dan waren Russen met hun oerdegelijke Sojoes raketten (al bijna 2000 geslaagde lanceringen !) en ruimtestation MIR (na 15 jaar in 2001 tot groot Russisch verdriet in zee gedumpt) succesrijker ! Na de 'val' van de Sovjet Unie kwam er echter samenwerking tussen de beide grootmachten Rusland en Amerika , zeker op het gebied van bemande rui mtevaart in de vorm van het ISS (Intern. Space Station): Rusland met zijn know how., Amerika met zijn poen. Maar nu .. André Kuipers ! Als 2e Nederlandse astronaut - wat je bent na één volledige omwenteling rond aarde in gewichtloze toestand - en als de 432 ste(!) ruimtereiziger, vertrok André 19 april voor een 11daagse ruimtereis vanaf Baikonoer in een Sojoezcapsule waarin ook de Rus èn commandant Padalka en de Amerikaan Fincke richting ISS (International Space Station). Deze twee gaan de 2 koppige bemanning Foale en Kaleri vervangen om een half jaar in het ISS te verblijven. André keert, na een 9 daags verblijf weer terug.
Kosten voor dit 11 daags tripje: 12,5 miljoen euro. NB: een ruimtetoerist die voor 'zijn lol' meegaat moet dit ook betalen. Deze financiële injecties zijn een tegemoetkoming in het krappe Russisch budget van 320 miljoen Euro. De NASA krijgt 40 miljard ! Na een bijna 20 jarige (!) voorbereiding -waarvan anderhalf jaar in 'Sterrenstadje' bij Moskouvertrok André een week voor de start naar de lanceerbasis waar zich dan een ijzeren ritueel voltrok: Een bezoek aan de kapper, verplicht kijken naar de film 'Witte zon', handtekening op deur hotelkamer, een wodkatoast onder de roep 'pojecahli' (zoiets als Hoppakee), en tot slot een stop met verplicht urineren tegen een busband zoals ook Gagarin deed. Als boorwerktuigkundige moest André voor een vlekkeloze koppeling van de Sojoes aan het ISS zorgen en tijdens zijn verblijf de invloed van kosmische straling en gewichtloosheid op groeiprocessen bestuderen. Sinds de ramp met de (Amerikaanse) Challenger zijn de Sojoez-capsules de enige verbinding met het ISS waarvan de uitbreiding nu geheel stilligt en de bemanning vnl onderhoud pleegt. Meer over bemande ruimtevaart het volgende VESTA nummer. De Venusovergang op 8 juni 2004 Dat Venus precies voor de zon langs trekt is een (zeer) bijzonder verschijnsel. Dit komt omdat de vlakken waarin Aarde en Venus om de zon draaien een (geringe) hoek met elkaar maken. De laatste Venusovergang was in 1882 (!) dus geen enkel levend wezen heeft dit fenomeen eerder meegemaakt. Vond de laatste totale zonsverduistering (11 augustus 1999) voor de meesten achter de wolken plaats (ik reisde vergeefs naar Franrijk), deze overgang was voor ons Nederlanders uniek gunstig, niet alleen vanwege de tijdsduur (van 7.19h tot 13.23h, gunstiger kon al bijna niet), maar ook vanwege het feit dat de zon de gehele tijd scheen ! Bij de vijf vorige overgangen (1639,1761,1769,1784 en 1882) werd getracht de AE (Astronomische Eenheid = afstand aarde-zon) steeds nauwkeuriger te bepalen door vanuit verschillende plaatsen op aarde de momenten van begin en eind van de bedekking (heel) nauwkeurig vast te stellen. Nu, dat hoefde ditmaal niet: de (gemiddelde) afstand is inmiddels tot op 1 m nauwkeurig vastgesteld: 149.597.870,691 km ! Heeft U dit keer (voor wat voor reden dan ook) de overgang gemist: in 2012 is er (al weer) een herkansing, maar (voor Nederland) is de overgang dan echter gedeeltelijk ‘s-nachts. In het volgend VESTA nummer treft U aan: De laatste resultaten van het Mars huidige onderzoek. De levenskansen op Mars in het z.g. Noachicum (de eerste 500 miljoen jaar van Mars), omstandigheden waren toen redelijk gunstig. Plannen voor de toekomst, vooral ook betreffende de bemande ruimtevaart. Onderzoek naar buitenaards leven in het algemeen. Heiloo juni 2004 Jaap Kuyt Literatuurbronnen: Diverse artikelen in de NRC van o.m. George Beekman, Dik van Delft e.a. Diverse berichten uit het informatieblad. Diverse artikelen uit Natuur (Wetenschap) en Techniek - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -- - - -
Bijlage I Overzicht van de (meeste) Ruimtevluchten naar Mars. Naam Land Datum Datum passage ruimteschip lancering of aankomst I Fly-By’s: Mars I USSR 01/11/62 19/06/63 Mariner 3 USA 05/11/64 Zond II USSR 30/11/64 onbekend Mariner 4 USA 28/11/64 14/07/65 Mariner 6 USA 25/02/69 31/07/69 Mariner 7 USA 23/03/69 05/08/69 Mariner 8 USA 08/05/71 II Mars kunstmanen: Mars II USSR 19/05/71 27/11/71 Mars III USSR 28/05/71 Kosmos-419 USSR Mei 1971
02/12/71
Opmerkingen Radiocontact 2/3/63 verbr. Lancering mislukt Contact verloren Fly-by 21 foto's 261 kg Fly-by 74 foto's 384 kg Fly-by 126 foto's 384 kg Lancering mislukt Baan om Mars 4650 kg Zachte landing van capsule ? 4650 Kg In dampkring verbrand met Franse Stereo aan boord. Eerste Marskunstmaan 1031 Kg
Mariner 9 USA 30/05/71 13/11/71 III Landingen op Mars: Hierbij zijn meerdere perioden van activiteit te onderscheiden: A. Het Viking-project 1975 -1980 Viking 1 USA 20/08/75 19/06/76 Baan om Mars, Orbiter+lande r 20/07/76 landing Viking 2 USA 09/09/75 07/08/76 Baan om Mars, Orbiter+lander 03/09/76 landing ? ? USSR 1988 2 mislukte pogingen Phobos-1 USSR 07/07/88 landing op Marsmaan Phobos Phobos-2 USSR 12/07/88 idem
[± '90 ? USA 8 pogingen, 2 mislukt, USSR 17, 13 totaal mislukt !] [ ? 31 gelanceerde Marsmissies, 8 volledig geslaagd, NB v/d Russen geen enkele] B. Missies vanaf 1992: Mars Observer USA 16/9/92 In ‘93 spoorloos verdwenen Mars Global USA 7/11/96 11/9/97 In elliptische baan Surveyor USA 15/01/99 In cirkelbaan (Werkt nog steeds!) Mars 96 USSR 16/11/96 Na 1 dag neergestort Marth USA 4/12/96 4/7/97 zachte landing + rover Pathfinder USA Minirobotwagen Sojouner a/b Nozomi Japan 03/07/'98 baan om Mars in 2003 niet gelukt Climat orbiter USA 11/12/'89 mislukt Mars Polar Lander USA 03/01/99 mislukt Planet B Japan 04/07/99 mislukt Mars Odyssey USA 17/04/01 24/10/01 In baan om Mars (Werkt nog steeds !) C: Missies vanaf 2003: Spirit USA 10/06/03 04/01/04 Werkt Opportunity USA 07/07/03 25/01/04 Werkt Mars Express ESA 02/06/03 Werkt + a/b lander 'Beagle-2' 25/12/03 mislukt NB Er zijn ook Marswaarnemingen m.b.v. Hubble en vanaf aarde m.b.v. telescopen gedaan. (Zie bv artikel 'Methaan op Mars !)
Bijlage II Enkele mijlpalen in de geschiedenis van de ruimte vaart. Datum Naam Land aankomst bijzonderheden lancering 4-10-57 Spoetnik USSR 1e kunstmaan 12-1957 Vanguard TV3 USA 1e poging lancering Am.raket mislukte jammerlijk 1958 Vanguard-1 USA 1e kunstmaan VS 1958 Explorer-1 USA ontdekt van Allengordels 12-58 Score USA 1e communicatie satatelliet 02-01-59 Loena-1 USSR 1e raket richting Maan 09- 1959 Loena-2 USSR 1e aanraking met maan. Loena-2 slaat er op te pletter 1-04-60 Tiros-1 USA 1e weersateliet 12-8-60 Echo-1 USA 1e communicatiesateliet 08-60 Spoetnik-5 USSR 1e levend wezen (hondje Laila in de ruimte en veilig terug 01-60 USSR 1e raket richting Venus 12-4-61 USSR 1e mens(Gagarin) de ruimte in. 1962 USA 1e Amerikaan (Glenn) i/d ruimte 30-4-62 X-15 USA lancering 1e raket vanuit straalbommenwerper op 77 km 27-8-62 Mariner-2 USA 1e raket richting Mars 1-11-62 Mars 1 USSR 1e raket richting Mars USSR 1963 USA Mercury, Gemini en Apollo pr. 1964 Europa Oprichting Intelsat, ESA (uit ESRO en ELDO) en ESTEC (Testcentrum Noordwijk) 5-11-64 Mariner-3 USA 1e vaartuig naar Mars. lancering mislukt Voor verdere vluchten zie overzicht Marsmissies. 3-1965 Sojoez-4 USSR 1e ruimtewandeling 1966 Loena-10 USSR 1e zachte landing op de maan. 20-7-69 Apollo-11 USA 1e mens op de maan (Armstrong) 24-4-70 Lange Mars China 1e lancering Chninese satelliet 4-1971 Saljoet-1 USSR 1e Russisch ruimtelab. 1973 Skylab USA 1e Amerikaans ruimtelab. Beschadiging bij lancering. Na 5 jaar leegstand, neergestort. Venus voor de zon langs 8 juni 2004 10h MEZT. Opname Sidney Strangmann.
