De Pest aan Pesticiden Alternatieven voor bestrijdingsmiddelen
Streven naar een duurzaam milieubeleid in Leopoldsburg
Voorwoord Op de gemeenteraad van mei heeft de gemeenteraad de samenwerkings-overeenkomst met het Vlaams gewest goedgekeurd. De rode draad in deze overeenkomst is “duurzaamheid”. In dit kader vinden wij het belangrijk dat de burger goed geïnformeerd en ondersteund wordt. Zeker als het gaat over milieu. Ieder van ons kan zijn of haar steentje bijdragen aan een duurzaam beleid door gezond te tuinieren en het gebruik van kunstmest en chemische bestrijdingsmiddelen tot een minimum te beperken. Om u daarbij te helpen maakte een werkgroep van de gemeentelijke milieuadviesraad deze handige brochure. Waarvoor mijn oprechte dank! Een goed en duurzaam beleid begint bij uzelf en ik hoop dat u deze nuttige tips in de praktijk zult omzetten met de gewenste resultaten. Veel plezier en succes ermee. Marc Reynders Schepen van leefmilieu.
2
Inleiding We kennen ze allemaal wel: die vervelende kruipdieren en onkruidplanten. Net als je je gazon tot een frisgeschoren biljarttafel hebt omgevormd, komt een mol hem veranderen in een heus maanlandschap. En net als je op een rustige zomeravond van je fris colaatje zit te genieten, komen zwermen muggen en wespen je het leven zuur maken. Mollen, wespen, muggen, onkruid, en al dat ander gespuis: we verklaren er met zijn allen graag de oorlog aan. Al te vaak maken we daarbij gebruik van chemische middelen. Denk maar eens aan de liters onkruidbestrijder die we jaarlijks vlijtig door de lucht sproeien of aan de spuitbussen waarmee we die vervelende insecten naar hogere sferen helpen. We staan er echter niet bij stil dat we al die chemische troep vroeg of laat (letterlijk) zelf terug op ons brood krijgen. Om nog maar te zwijgen over de schade die deze middeltjes aan het milieu berokkenen. En dan zeggen dat er genoeg - minstens even doeltreffende - middeltjes uit grootmoeders tijd zijn die die brouwsels kunnen vervangen. Net over die middeltjes gaat het in dit boekje. Het wil namelijk een aantal alternatieven aanbieden om je op een meer milieuvriendelijke manier van je ongewenste planten en dieren te verlossen. Naast een korte omschrijving van de verschillende soorten ‘biociden’ en de belangrijkste effecten die deze middelen op het milieu hebben, vind je in dit boekje dan ook enkele methodes om de meeste ‘ongewenste gasten’ vriendelijk de deur te wijzen. En voor diegene die dan toch zweert bij spuitbussen en sproeimiddelen, geven we enkele tips die het gebruik ervan veiliger en milieuvriendelijker maken.
Wat zijn biociden? ‘Bestrijdingsmiddelen’ of ‘biociden’ zijn verzamelnamen voor natuurlijke of synthetische (door mensen samengestelde) stoffen die de mens doelbewust gebruikt voor de bestrijding van bepaalde dieren of planten. Er bestaan heel wat verschillende bestrijdingsmiddelen, met evenveel exotische benamingen: insecticiden worden gebruikt om insecten te bestrijden, herbiciden doen onkruiden het loodje leggen, fungiciden worden ingezet tegen schimmels, acariciden bestrijden mijten, nematociden doen aaltjes naar de eeuwige jachtvelden verhuizen, mollusciciden doden slakken en rodenticiden worden gebruikt tegen knaagdieren. Elk jaar worden duizenden kilo’s van deze stoffen in en om het huis gebruikt.
Biociden en het milieu Uiteraard worden biociden ingezet om schadelijke of niet gewenste planten en dieren te bestrijden. Bij een fikse spuitbeurt komen echter ook een groot deel van het gebruikte product in de lucht terecht en dringt een deel ervan in de bodem. De stap van de bodem naar het grondwater (dat belangrijk is voor onze grondwatervoorziening) is dan vlug gemaakt. Via regenwater spoelt trouwens ook een groot deel van de biociden naar grachten en beken. Biociden komen dan ook overal voor in het milieu: in de bodem, in de lucht en in het water.
3
Het spreekt voor zich dat planten en dieren (ja, ook de mens) in contact komen met de stoffen die we lustig in het rond strooien en sproeien. Zo toonde onderzoek aan dat de gemiddelde Belg resten van niet minder dan 34 verschillende pesticiden op zijn of haar bord geserveerd krijgt, wat onder andere tot een afname van de vruchtbaarheid kan leiden. Daarnaast kunnen deze producten ook gevolgen hebben voor andere planten en dieren dan deze waarvoor ze bedoeld zijn. Zo worden nuttige dieren samen met de door de mens geviseerde soorten vergiftigd. Denk maar aan vogels of bepaalde insecten die normaal de schadelijke organismen mee bestrijden. Contact met bestrijdingsmiddelen kan rechtstreeks met de stof zelf gebeuren maar ook met producten die vrijkomen nadat het middel door de natuur afgebroken werd. Het feit dat een biocide niet meer in de oorspronkelijke vorm in het milieu voorkomt, wil dus zeker niet zeggen dat er geen schadelijke stoffen meer aanwezig zijn. Soms is het zelfs mogelijk dat verschillende producten elkaar versterken (synergie). Dan zijn de effecten van de afzonderlijke stoffen kleiner dan deze van het mengsel. In de wereld van de biociden kan 1 plus 1 soms wel degelijk 3 zijn. Daarbij komt nog dat veel bestrijdingsmiddelen zich in planten en dieren opstapelen en zich uiteindelijke bij de mens concentreren (bioaccumulatie). Wanneer deze besmette planten of dieren als voedsel dienen voor andere dieren worden de effecten van biociden nog groter (biomagnificatie). Het moet duidelijk zijn dat het gebruik van biociden méér gevolgen heeft dan het afsterven van ‘schadelijke’ planten en dieren alleen.
4
Tips om het gebruik van pesticiden te verminderen Insecten Vogels kunnen een flinke hulp zijn voor het vangen van insecten. Bijvoorbeeld : koolmeesjes hebben alleen al een 10.000 insecten nodig om één nest jongen groot te brengen.Als een tuin wordt ingericht met streekeigen struiken en bomen zal dit deze vogels aantrekken.
Vliegen De meesten onder ons kunnen het zoemend geluid van deze insecten niet uitstaan. Om dit in huis te vermijden kan een simpel vliegenraam al wonderen doen. Anderzijds is het de kunst om de voedingsbodems van deze vliegen zoveel mogelijk te vermijden door o.a. het glas voor de glascontainer uit te spoelen, suikerrijke producten niet buiten op te slaan en het afval in het compostvat te mengen met droog materiaal ( bijv.: gehakseld hout ). Indien u een composthoop plant in de tuin plaats deze dan ver genoeg van de woning. Voor sommige planten zijn vliegen (ook sommige andere insecten) een beetje allergisch. Enkele voorbeelden hiervan zijn: notenboom, vlierstruik , afrikaantjes en citroenmelisse. St-Janskruid daarentegen trekt vliegen aan. De reuk van Laurierolie houdt vliegen op afstand
Muggen Voor muggen zijn dezelfde planten als bij hun broeders de vliegen een afschrikking. Muggenlarven ontwikkelen zich in stilstaand water. Probeer dan ook zulks in de omgeving van de woning te verhinderen en anders giet je op dit stilstaand water vloeibare paraffine ( 1 liter voor 40 m² wateroppervlakte) .Deze paraffine zal dan ook gelijktijdig de vissen doen sterven door zuurstofgebrek, dus let op!!!! Muggen houden niet van tocht. Dus als je bij een muggenplaag wil verluchten gooi dan al de ramen maar open maar vergeet niet het licht uit te doen.
5
Mieren Deze naarstige werkers zijn van één de grootste opruimers in de natuur. Dus indien niet echt noodzakelijk gelieve hen in leven te laten. Mieren zijn niet weg te houden van zoetigheden. Dus sluit de dozen e.d. waarin deze bewaard worden goed af. Mieren worden afgeschrikt door volgende planten: afrikaantjes, goudsbloem, wormkruid, absinth en tomaten. Ook knoflook, koffie, peper, houtzaagsel en waspoeder op het mierenpad zorgen voor een vroegtijdige verhuis van het mierennest. Eén van de meest drastische middelen is het overgieten met kokend water ( en dit enkele malen herhalen ) van hete mierennest. Het mengen van gist met siroop zorgt bij inname bij de mier voor een kleine interne explosie en opgelost is het probleem !
Wespen Juist zoals bij vliegen en muggen is het de kunst om de voedingsbodem en lokmiddelen zoveel mogelijk te vermijden. Hou dus vuilzakken goed gesloten en spoel het glas uit voor het naar de glascontainer te brengen. Een wesp kan er niet tegen als een mens vliegende bewegingen begint te maken. Dus zeker niet slaan. Als u dan toch prijs hebt, zo vlug mogelijk de angel verwijderen en indien u geen overmatige allergische reactie vertoont, is een behandeling met koude straffe koffie of azijn een mogelijkheid om de zwelling te beperken. Een wespennest kan gemeld worden bij de brandweer welke hem dan zal komen vernietigen. Indien u ze niet kunt situeren is een wespenval met een gerecycleerd frisdrank flesje een mogelijk alternatief om de wespen te vangen. Gelieve deze niet te kort bij b.v. een terras te plaatsen omdat ze ook de wespen zullen aanlokken.
Bladluizen Planten die een minimale stikstof-bemesting krijgen zijn minder gevoelig voor bladluizen. De natuurlijke vijanden van de bladluizen worden aangetrokken door hun lijkgeur. Door gewoon op de plant op enkele plaatsen de bladluizen plat te duwen zult u larven van lieveheersbeestjes zien tevoorschijn komen. Smullen maar !!! In fruitbomen kunt u een bloempot gebruiken welke omgekeerd in de boom gehangen wordt gevuld met een prop hooi of stro. Deze prop dient als nest voor oorwormen die dan ‘s nachts de bladluizen gaan vangen. Absinth, peterselie, kervel en goudsbloem trekken staande vliegen aan, waarvan de larven zich hoofdzakelijk met bladluizen voeden.
6
Er bestaan ook ecologisch verantwoorde bestrijdingsmiddelen : • een aftreksel van brandnetels dat 1 tot 2 weken getrokken heeft en waaraan een eetlepel groene zeep is toegevoegd;. • een zeep-spiritus mengsel: 1 l water, 1 koffielepel groene zeep + 1 lepel spiritus; • ook een herhaalde behandeling met aftreksels van ajuinschillen, aardappelschillen of rabarber kan effectief zijn; • kalkhoudend wier, houtassen en rotssteenpoeder op de aangetaste planten strooien, kan ook een oplossing geven. Bladluizen houden niet van volgende planten: boerenwormkruid, hysop en saliekruid. In de moestuin kan men dille en bonenkruid tussen de bonen zaaien en sla tussen de kervel planten.. Indien men een aangetaste plant (meestal kamerplant ) in de wind en in de regen plaatst, verdwijnen de bladluizen ook voor een tijdje. Minder schadelijk voor het milieu maar meer voor uw eigen gezondheid is het behandelen met tabaksrook.
Emelten De beste oplossingen zijn te vinden in de natuur. Dit geldt ook in dit geval. Mollen zijn verzot op emelten maar hun architectuur wordt minder gewaardeerd. Een ander preventieve mogelijkheid is het planten van afrikaantjes, goudsbloem of papaver. Bij een hevige aantasting van uw gazon kunt u het volgende eens proberen. Maak uw gazon overnat bij warm weer en leg er een zwarte plastiek over. De emelten zullen zich naar boven bewegen en indien u beschikt over enkele gerecycleerde regionale milieuzorgkippen kunt u zich de moeite getroosten om ze met de hand te vangen.
Fruitmot Deze kan eind juni gevangen worden met vangbanden van jutte of golfkarton op 30 cm hoogte. Ze verschuilen zich eronder en maken een witte coccon welke dan gemakkelijk kan vernietigd worden.
Houtworm Door preventief droog en liefst duurzaam hout ( geen spint ) gebruikt, geeft men houtworm geen kans. Verven of vernissen zijn de beste preventieve behandelingen (carbolineum bevat poly-aromatische koolwaterstoffen en is daardoor kankerverwekkend).
7
Indien er zich dan toch een aantasting voordoet kan volgend mengsel wonderen doen: 4 delen was, 10 delen terpentijnolie en 4 delen cayennepeper. Dit mengsel wordt met een injectienaald in de gaatjes ingebracht en de gaatjes worden nadien afgesloten met een harde boenwas. Bij kleine voorwerpen kan men de houtwormen verbranden of bevriezen. Na 24 h op –12 °C of een half uur op 55°C ( langzaam opwarmen anders barsten ) worden alle houtwormen gedood.
Kakkerlakken Een regelmatige poetsbeurt en het vermijden van rondslingerende etensresten zullen de ovelast van kakkerlakken tot een minimum beperken. Indien kakkerlakken in uw huis voorkomen, waarschuwt u best de hele buurt zodat iedereen gelijktijdig maatregelen neemt. Een mengsel van gom en borax ( bij de apotheker te verkrijgen )bezorgt alleseter kakkerlak een deftige buikpijn. En van een grote schoonmaak met stoom houdt ie al evenmin. De kakkerlakkenval (een emmer water waarvan de bovenkant bereikbaar is via een loopplankje met middenin een schoteltje met voedsel) bezorgt de kakkerlak een verdrinkingsdood.
Motten Door regelmatig de kleding te dragen en de kasten te reinigen geeft u de meeste motten geen kans. In september komen de eitjes van de mot uit . Bij problemen met motten zorgt u best in deze periode voor een grondige reiniging van kleding en kasten. Motten houden niet van de geur van bedrukt krantenpapier, tabak, rozemarijn, lavendel of cederhout.
Slakken Slakken houden van een vochtig biotoop. Probeer dit te voorkomen. Slakken houden niet van bepaalde planten zoals: hysop, salie, mosterd, peterselie, aardappelen, tijm en salie. Hiemee kunt u rekening houden bij de opbouw van uw moestuin. Kalk, houtzaagsel, assen, dennennaalden en gehakseld hout zullen het slijmspoor van de slak doen opdrogen en zo hun bewegingszone beperken. Een andere manier om ze de toegang tot uw moestuin te ontzeggen is het plaatsen van een slakkenomheining met richels ( in tuincentra te verkrijgen ). 8
Er zijn verschillende manieren om de slakken te vernietigen. Een simpele manier is gewoon een triplex-plaat in de tuin te leggen en iedere morgen de slakken te verzamelen en aan de kippen te voederen. Een ander alternatief is zout strooien zodat de slakken uitdrogen. De bierval spreekt misschien het meest tot de verbeelding: een gelijk in de grond ingegraven potje voor de helft gevuld met zoet bier. Verdrinken in bier is wat sommigen omschrijven als een mooie dood. Een ander dodelijk verhaal is het strooien van zemelen. Deze worden door de slakken opgenomen waarna ze opzwellen en sterven.
Spint en thrips Spint wordt veroorzaakt door kleine spinnetjes die met het blote oog niet waarneembaar zijn. Thripsen zijn kleine, langwerpige, zwart-wit gestreepte diertjes die de bladcellen aanvreten. Hierdoor krijgen de bladeren aan de bovenzijde een zilverachtige glans. Beiden vindt men meestal onder kamer– of serreomstandigheden. Temperatuur en vochtigheid spelen een grote rol. Een beperking van de nachttemperatuur tot 12°C werkt preventief. Een regelmatige spoelbeurt in de douche met water afgewisseld met een zeep-spiritus mengsel kan de schade beperken. Roofmijten zijn ook vrij efficiënt tegen spint. Bij ui en prei kan men de schade door thripsen beperken door er klaver onder te zaaien.
Zilvervisjes, pissebedden, oorwormen en duizendpoten Deze diertjes hebben van moeder natuur geen oogverblindende schoonheid meegekregen maar schadelijk zijn ze allerminst. De omgeving waarin ze vertoeven is meestal donker, vochtig en bevat wat afval. Haal deze omgevingsfactoren weg en ze zullen verdwijnen. Een eenvoudige manier om ze te verwijderen is de verdwijntruc met de vochtige dweil. Duizendpoten en oorwormen kruipen hier graag onder en kunnen samen opgenomen worden waarna u ze buiten kunt afschudden. Een andere manier is een halve uitgeholde aardappel omgekeerd in de ruimte leggen. Pissebedden en zilvervisjes kruipen hier graag onder en kunnen samen met de aardappel verwijderd worden.
Prei- en wortelmade Indien u met een vliegennet kunt verhinderen dat de vliegjes hun eieren op de planten kunnen leggen, loopt u ook geen risico op een aantasting. Ook prei regelmatig beregenen of begieten zodat het hart niet uitdroogt, verhindert een aantasting. Bij wortelen is het interessant om in korte lijnen te zaaien zodat u deze in één maal kunt oogsten. Bij de opdeling van de moestuin houd men er best rekening mee dat wortelen best gezaaid worden tussen prei ui of sjalot. Bij een mogelijke aantasting is het aangewezen om de prei te begieten met een zeepoplossing. Een ander alternatief is een brandnetelaftreksel: 1 bussel op 30 l water en dit 7 dagen laten trekken. Dit met behulp van een jutten zak afgieten en verdunnen in verhouding 1 liter op 3 liter en zo op de planten gieten.
9
Koolmade Ook hier is het aangewezen om de planten te beschermen met een net. Een andere mogelijkheid is een stuk roofing of biplex direct rond de stam te leggen bij planten. Ook gazonmaaisel rond de plant heeft hetzelfde effect. Ook is het best te wachten met uitplanten tot de kastanjebomen zijn uitgebloeid. Dan is de vlucht van de eerste generatie koolvliegen al voorbij. Bij aantasting is het brandnetelaftreksel (zie prei– en wortelmade) ook effectief.
10
Knaag- en andere dieren Buiten insecten kunnen ook bepaalde dieren u problemen bezorgen. Enkele voorbeelden :
Muizen en ratten Buiten het plaatsen van diverse soorten en uitvoeringen van vallen is er nog een alternatief namelijk volgend mengsel: 3 delen meel, 1 deel kalk en 1 deel suiker. Dit mengsel is noodlottig voor de muizen. Het gebruik van andere gifsoorten kan nefast zijn voor honden en katten die deze muizen dan als gemakkelijke prooi beschouwen. Het is vooral de kunst deze dieren niet te lokken door geen pluimveevoeder, broodafval of graan te stockeren.
Mollen Deze tunnelbouwer veroorzaakt vooral problemen als ie de bovengrond opzoekt en zijn minder esthetische bouwwerken kwijt wil. Onder de grond is hij een bondgenoot in het vernietigen van schadelijke bodeminsecten. Buiten de gebruikelijke klemmen zijn er een aantal manieren om hem weg te jagen. Mollekruid planten is een manier om hem af te schrikken. Ook de geur van menselijke ochtend-urine is voor de mol niet te harden. Ultrasoon geluid en het geluid van de wind die door een plastieken fles speelt (in de pijp te plaatsen) doen de mol verhuizen.
Woelratten Deze blijven dichter bij de oppervlakte en kunnen er daardoor er niet goed tegen als iemand regelmatig op een in de grond geslagen ijzeren staaf tikt. Ook ultrasoon geluid en klemmen kunnen hier een oplossing bieden.
Katten Katten ( en meestal die van de buren ) kunnen ook voor schade zorgen in uw tuin. Afhankelijk van de relatie met uw buurman of -vrouw kunt u tussen volgende oplossingen kiezen : • peper strooien op hun looppad • koffiedik heeft voor katten een afschrikkingseffect. • doornige struiken planten. • saté-stokjes plaatsen op strategische plaatsen. Het is wel belangrijk dat u deze dieren niet onbewust, door het laten rondslingeren van afval, voedert
11
Onkruiden Algen en mos De groene aanslag op tegels wordt veroorzaakt door algen. Bij behandeling door pesticiden worden ook ander organismen in de bodem vernietigd. Het milieuvriendelijkste alternatief is schuren met bezem en zand of met het afkooksel van gekookte aardappelen. Mos groeit op plaatsen waar andere planten het laten afweten: op plaatsen met weinig licht en veel vocht. Door de oorzaak weg te nemen is het grootste deel van het probleem opgelost. In gazon kan men het mos wegnemen door in het voorjaar te verticuteren en lichtjes te bekalken. Indien nodig kan men de gazon behandelen met ijzersulfaat. Hierbij opletten dat uw voetafdrukken niet achterblijven op tegels en arduin.
Pemen Dit is één van de strafste onkruiden dat zich voortplant via ondergrondse uitlopers. Het heeft echter één gebrek, het houdt er niet van om regelmatig geschud te worden en in losse grond te moeten leven. Dit is ook één van de redenen waarom er nogal eens aardappelen op door pemen aangetast percelen worden geplant. Slechts één advies: schaf u een goede riek aan.
Brandnetels Deze verspreiden zich ongeveer op dezelfde manier als de pemen. Doch brandnetels komen vooral voor op stikstof-rijke gronden. De beste bestrijdingsmanier is handmatig uittrekken in combinatie met uitrieken. U hoeft hiervoor geen handschoenen aan want blijkbaar is het netelen reuma voorkomend. Ook kunt u van de nood een deugd maken door de uitgetrokken netels te gebruiken in een aftreksel om insecten te bestrijden (zie hoger).
Distels Door distels te maaien bij zwoel onweerachtig weer is het mogelijk de overige plantendelen te laten verrotten door het water dat in de openstaande stengels komt staan. Distels (indien niet beschermd) in ieder geval maaien of uitrieken voor zaadvorming.
12
Algemeen Op vele plaatsen is het aangewezen om het gebruik van worteldoek te overwegen in plantsoenen of onder kiezelstroken. Ook gehakseld hout, agressieve bodembedekkers en resten van cacaobonen kunnen de onkruiddruk tot een minimum beperken. Maar vooral moeten wij ons gaan afvragen wat er schort aan ons ideaalbeeld. Wat is er het mooist: een bloemenweide of een” gladgeschoren pelouse” ???????
13
Aandachtspunten bij het gebruik van bestrijdingsmiddelen •
• •
• •
•
• • • • • • • • • • • •
•
Lees vóór de aankoop van een product goed de aanwijzingen op de verpakking. Wees ervan overtuigd dat het middel geschikt is voor de bedoelde toepassing. Lees ook gronding de eventuele bijsluiter vóór u met een product gaat werken; Gebruik nooit een middel uit een verpakking zonder etiket. Maak ook nooit zelf een bestrijdingsmiddel met behulp van restjes. Bescherm huid en ogen tegen het middel. Draag altijd handschoenen, masker en een beschermbril tijdens het klaarmaken van het middel, tijdens het spuiten ervan en tijdens het schoonmaken van de sproeier. Maak nooit meer middel klaar dan strikt noodzakelijk is. U kunt beter een keer bijmaken dan dat u na gebruik het teveel moet weggooien. Gebruik een degelijke sproeier die voor het werk bedoeld is. Een giftige spuitoplossing klaarmaken in een kamerplantenspuit is gevaarlijk. De doppen zijn niet geschikt want ze geven te vaak lekkage en een te grove of te fijne druppel.; Doe de vloeistof of het poeder voorzichtig in het hiervoor bestemde reservoir, zonder hierbij te knoeien. Voeg de benodigde hoeveelheid water langzaam toe (een te harde waterstraal veroorzaakt vaak veel schuim). Rook, eet en drink niet tijdens het klaarmaken en toepassen van bestrijdingsmiddelen. Bestrijdingsmiddelen met een doodshoofdvignet mogen niet door particulieren of op publiek toegangkelijke plaatsen worden gebruikt. Spuit liefst ’s avonds of ‘s morgens bij windstil weer en bij geen te zwoele temperaturen. Dan is er een grotere opname van het product door de longblaasjes. Voorkom dat het middel op gewassen terechtkomt die niet bespoten hoeven te worden, dek ze eventueel tijdelijk af; Gebruik een goede sproeier die niet lekt. Loop nooit door pas bespoten gewassen. Houdt ook uw kinderen en huisdieren uit de buurt. Spuit nooit in sloten, open water en hemelwaterafvoer. Maak uw sproeier hier ook nooit in schoon. Bewaar geen restanten buiten de originele verpakking. Berg de bestrijdingsmiddelen droog en koel, maar wel vorstvrij op. Zet ze achter slot en grendel, ver buiten het bereik van kinderen en niet in de buurt van levensmiddelen. Volg de voorgeschreven concentratie. Overdrijf zeker niet ! Dit kan in sommige gevallen zelfs een verminderde werking tot gevolg hebben. Niet spuiten op planten in bloei. Denk aan de bijen. Heb aandacht voor de sapstroom. Bij onkruid zoals bramen (dorens), netels en distels is er in het voorjaar een opwaartse sapstroom en in het najaar een neerwaartse. Als u de wortelstokken e.d. mee wil vernietigen hebt u een veel beter resultaat in het najaar. Ter informatie: ANTI-GIFCENTRUM tel: 070/245245
14
Nawoord Deze uitgave is het werk van de werkgroep Biociden, Mina-raad Leopoldsburg met assistentie van Canary Pete. Waarvoor oprechte dank! Ik hoop dat velen onder u inspiratie hebben opgedaan om bepaalde problemen eens op een andere, ecologisch verantwoorde manier aan te pakken. Wij beseffen echter ook heel goed dat deze uitgave niet volledig is en dat er wellicht nog andere, misschien zelfs nog betere oplossingen bestaan. Vermits het de bedoeling is deze uitgave om de 2 jaar te herhalen doen wij hierbij een oproep naar u allen. Indien u betere of andere oplossingen kent gelieve deze te laten weten via de milieudienst (Mevr. Wouters Catherine, 011/ 34 19 41). Milieu is niet iets dat voorbehouden is aan een kleine groep mensen doch iets waar we allemaal samen moeten aan werken, voor ons welzijn en voor het welzijn van onze kinderen!
Beliën Peter Voorzitter milieuraad
De mina-raad Leopoldsburg is niet verantwoordelijk voor gebeurlijke ongevallen.
15
16
