De opkomst van lokale producten
Grondstoffen raken op, het voedsel op de wereld wordt schaars, en de vervuiling daarvan wordt doorberekend aan de consument. Na globalisering zien we steeds meer beweging naar lokalisering en regionalisering.
D
e consument wilt meer zekerheid en kwaliteit. Dit hopen ze te vinden in de lokale producten. Een bewuste consument kiest de laatste tijd vooral voor lokale voeding. Lokaal eten wordt daarom steeds meer geconsumeerd. De boer om de hoek waar het eten vandaan komt, ken je waarschijnlijk en daardoor stijgt het vertrouwen in de producten die hij levert. Uit onderzoek blijkt dat wanneer de Nederlandse consument moet kiezen tussen biologisch en lokaal, dat de voorkeur altijd gaat naar de lokale voeding. Het belangrijkste argument is dat consumenten het fijn vinden dat ze weten wie het voedsel heeft geteeld en geoogst. Zeker nu er steeds meer te doen is rondom de veiligheid van bepaalde producten uit bepaalde landen. Verder zijn er ook steeds meer positieve geluiden vanuit de telers zelf. Zij geven aan dat het ze erg motiverend. Zij geven aan extra hun best te doen om de vaste klanten tevreden te stellen. Dit maakt het allemaal veel persoonlijker voor zowel de consument als voor de boeren.
Wat van de boer om de hoek komt wordt ervaren als lekkerder en het is natuurlijk ook vaak verser. Naast de verschuiving bij de consumenten zie je ook dat op andere vlakken de trend doorzet. Zelfs de horeca heeft de lokale producten ontdekt en je kan geen kookboek meer openslaan of de recepten zijn op basis van lokale producten. Je ziet daarom ook steeds meer initiatieven waarbij vooral het bijeen laten komen van de consumenten en de boeren een belangrijk aspect wordt. Zo krijgen de consumenten de beste producten uit eigen land voor een betaalbare prijs, terwijl de inkomsten van de lokale boeren blijven stijgen. De verschuiving heeft positieve gevolgen voor het milieu maar ook voor het welzijn van de dieren. Wat heeft het voor zin om dieren eerst naar het buitenland te exporteren en vervolgens weer in kleine verpakte stukjes in onze Nederlandse supermarkten terug te laten keren? Dit geldt ook voor groente die uit het buitenland moet komen, terwijl ze ook gewoon in Nederland kunnen worden geteeld. Dit is niet alleen goed voor de lokale economie maar het scheelt ook brandstof en belasting op het milieu.
Nermin Hasanovic November 2011 • Opkomst van lokale producten
Zowel de supermarkt als de producenten spelen in op deze verandering. Het aantal erkende streekproducten is nog nooit zo hoog geweest en steeg met 50 procent de afgelopen vijf jaar. Ook Landwinkels schieten als paddestoelen uit de grond. Met stijgende omzet van 30 procent per jaar, sluiten veel boeren zich aan bij de zogeheten Slowfood-beweging. Dat is een reactie op de fastfood gekte van de afgelopen eeuw. Volgens Foodtrendwatcher Marjan Ippel is 2011 het jaar van punk in food. Food schuift steeds meer op richting ethiek. Volgens Ippel zijn de voorlopers van deze trend al een stap verder. Deze consumenten zoeken de rafelranden van de ethiek, net zoals in de jaren zeventig de punks dit deden met muziek. Voeding gaat terug naar de basis. Zelfs de jongeren laten de afhaalpizza en magnetron-maaltijd staan en gaan zelf de keuken in. Voedsel zal voor altijd veranderen en de consument is degene die dat bepaald en zijn voordeel er mee doet.
1
Ook op internet zie je steeds meer groene winkels, die alleen producten aanbieden uit de omgeving. Vers van het land en op bestelling thuis afgeleverd. Defocus ligt vooral op groene en smaakvolle producten, die met zorg zijn gezaaid en geteeld. De behoefte aan authenticiteit en “onthaasting” dat zich uit in lokalisering, is een logische reactie op de nadelen en negatieve kanten van de globalisering van de afgelopen eeuw. Door de globalisering zijn te veel producten die nu nog in de supermarkt liggen, van te ver gekomen. Vaak hebben veel producten de hele wereld afgereisd voordat ze in de supermarkt komen te liggen. Dit kost ongelofelijk veel energie! Dit is niet alleen slecht voor het milieu maar als je naar de situatie kijkt is het ook nergens voor nodig. Omdat we als Nederland steeds meer een onderdeel van een groter geheel gaan vormen, zie je ook dat mensen steeds meer waarde gaan hechten aan hun eigen omgeving en hun eigen streek. Zelfs de milieubeweging slaat samen met de lokale boeren de handen in een, om zowel de lokale producten te behouden als het milieu te beschermen. Zo kunnen ook de kleinschalige boeren op een natuurlijke manier hun producten blijven produceren en aan de consument brengen. Ook de overheid ziet dat er een verschuiving gaande is. Het Ministerie van Landbouw trekt miljarden uit voor kleinschalige initiatieven; Groene ondernemers die de consument in de omgeving voorzien van hun producten. De consumenten moeten in de toekomst steeds meer voor lokale producten kiezen. Het is vooral de bedoeling om eerst voor de lokale producten te kiezen en dan pas de producten uit het buitenland. Zo kunnen de consument en op een laag niveau hun bijdrage leveren als het gaat om energiebesparing. Een zeer positieve ontwikkeling die de consument de mogelijkheid geeft hun bijdrage te leveren zonder er zelf iets extra’s voor te hoeven doen. Naast smaak en versheid is energie besparing een van de belangrijkste argumenten om lokale producten te kopen. Want de olie op de wereld wordt schaars. De prijzen van diesel en benzine zijn nog nooit zo hoog geweest. En dit is vooral waar je door lokalisering grote voordelen kan behalen. In het verleden was export een van de belangrijkste inkomsten bronnen voor veel landen in Europa, ook voor Nederland. Op deze manier leggen diverse producten kilometers af voordat ze uiteindelijk op hun bestemming aankomen. We exporteren Nederlandse knoflook naar Duitsland terwijl we zelf knoflook uit China consumeren. Wanneer je objectief naar dit
2
scenario kijkt kom je al snel tot de conclusie dat we verkeerd bezig zijn. Uit diverse onderzoeken blijkt dat door de productie van voeding regionaal te houden er ruimt 65 procent bespaard kan worden op de kilometers die een product aflegt. Dit zou in principe moeten inhouden dat lokale producten ook goedkoper moeten zijn dan producten uit het buitenland. Dat consumenten steeds meer voor duurzaamheid kiezen is ook terug te zien in hun uitgaven. Er werd zelfs 30 procent meer uitgegeven aan duurzame levensmiddelen. Door de grootschalige productie van duurzame voedingsmiddelen neemt ook het prijsverschil tussen duurzaam en normaal voedsel af. Dit is natuurlijk allemaal goed nieuws, maar aan de andere kant heb je natuurlijk ook slecht nieuws. De boeren uit het buitenland kunnen hun producten nergens meer kwijt.
Nermin Hasanovic November 2011 • Opkomst van lokale producten
De lokale productie van producenten in Azië zal hierdoor een deuk oplopen. Echter zie je onder andere door de bevolkingsgroei en economische groei dat landen als India, China en Brazilië ook steeds meer voeding van de wereld naar zich toe trekken. De lokale productie van die landen zal ook steeds meer door de eigen bevolking worden geconsumeerd. Wat wij in Nederland eten is steeds meer afhankelijk van de verschillende seizoenen en het weer. Mede door het veranderende klimaat zie je dat consumenten het belangrijk vinden dat ze tot op zekere hoogte zekerheid willen hebben dat bepaalde producten in de winkels te verkrijgen zijn. En de consument heeft nou eenmaal meer vertrouwen in de boer om de hoek dan de boer helemaal in Brazilië.
Zoektocht naar authenticiteit? Authenticiteit is de belangrijkste trend van de komende jaren. Authenticiteit is daarom ook de belangrijkste marketingtrend van 2011. Volgens de respondenten die aan het onderzoek mee hebben gedaan heeft het authentiek zijn vooral te maken met back to basic en echt in dialoog met elkaar zijn. Het heeft vooral te maken met eerlijk en oprecht zijn naar de consument toe. Als gevolg van deze trend zie je dus het ontstaan van lokalisering van voeding. Authenticiteit dat is wat de consumenten willen, ook in wat ze consumeren. En deze authenticiteit vinden ze terug in de producten die verbouwd en geteeld zijn in hun eigen land, door eigen boeren om de hoek. Een zoektocht naar eerlijkheid en oprechtheid die voortkomt uit het vertrouwen wat ze hebben in hun eigen gemeenschap.
Transport en energie besparing is een belangrijk component van de bewustwording van de consument. Je ziet dit ook steeds vaker in de supermarkt. De sla in de schappen wordt niet alleen gerangschikt op basis van prijs, maar ook op basis van afkomst. De bewustwording van de afkomst van bepaalde producten is een eerste stap naar een bewuste consument die makkelijk een overwogen keus kan maken. Dit is niet alleen gebaseerd op de prijs maar ook op de invloed dat een bepaald product heeft op het milieu. Je ziet ook steeds meer initiatieven vanuit diverse industrieën die met diverse tools de consument willen helpen bij hun keuze van voeding. Een keus die niet alleen wordt bepaald door ego (gezondheid) maar ook een keus die ook eco (duurzaam) is. Positieve geluiden die de consument gerust stellen en ze de mogelijkheden geven om hun bijdrage te leveren op een manier die voor iedere consument haalbaar is. Niet alleen de consumenten zien de verschuiving, ook de bedrijven die direct invloed hebben om de productie en de verkoop van producten gaan zich steeds
Dit staat haaks op het huidige tijdsbeeld. Een tijd waarin we steeds meer verzuipen in de digitale wereld. Een wereld met erg veel onechtheid, onechte virtuele vrienden op Facebook en het delen van onechte informatie op Twitter omdat je toch iets moet ‘tweeten’. De zoektocht naar authenticiteit is al geruime tijd aan de gang. Vooral onder jongeren stijgt de vraag naar echtheid, oprechtheid en uniek zijn. Maar wat is authenticiteit dan? Hoe bepaal je of iemand authentiek is? Wat is een authentiek product? Authenticiteit is de belofte dat iets uniek is, tenminste, dat het zo wordt gezien. Naar mijn idee is authenticiteit een kwestie van perceptiemanagement, want voor wie geloofd dat iets echt is, is het dat ook. Als we op een willekeurig product uit het buitenland een sticker plakken met een foto van de boer om de hoek zullen de consumenten dit als authentiek zien terwijl dit slechts een illusie is. Kortom, authenticiteit is een placebo en zit tussen de oren. Het is dan ook misschien de tragiek van onze tijd, dat we omringd zijn door reproducties en illusies van authenticiteit. In 2012 zullen we het weten; kan authenticiteit authentiek blijven? Of wordt authenticiteit slechts een marketingtool, om mensen over te halen om b.v. lokale producten te kopen terwijl ze dit niet zijn? Marketing en authenticiteit gaan niet samen. Maar dat zal veel mensen er niet van weerhouden om het toch op een of het andere manier te gebruiken als marketing. Hoewel authenticiteit een sociologische ontwikkeling is en dus geen marketinggadget is van de aflopen jaar, kun je zonder twijfel vaststellen dat wanneer de tijd rijp is, dit te koop zal zijn. Het wordt daarom ook een zeer interessante discussie!
Nermin Hasanovic November 2011 • Opkomst van lokale producten
3
meer inzetten voor lokale producten. Deze bedrijven leggen vooral de focus op verantwoord ondernemen en op het behoud van eigen regio, door te kiezen voor lokale producten. De bedrijven beseffen steeds meer dat zij invloed hebben op zowel maatschappelijk vlak als op het gebied van het milieu en proberen via eigen initiatieven daar op een positieve manier aan bij te dragen. De kwaliteit van het eigen land wordt weer opnieuw ontdekt. Het herwaarderen van het eigen landschap is het gevolg van de lokalisering. Elke provincie van Nederland krijgt weer een eigen authentiek gevoel, met elke een eigen specialiteit. Dit trekt niet alleen de lokale bevolking aan, maar zelfs ook bevolking buiten de provincie. Het eigen land wordt weer authentiek! De eigen boeren en het platteland worden weer op een positieve manier ontdekt. Veel mensen zijn vergeten hoe uniek het Nederlandse landschap wel niet is. Door het kenmerkende polderland en de dieren die er op te vinden zijn, is het landschap niet alleen uniek maar heeft het ook een historische waarde. Echter zie je aan de andere kant dat dit soort historisch landschap ook terrein aan het verliezen is. Steeds meer kleine boeren verdwijnen. Vaak worden deze door de gemeente uitgekocht zodat het kan worden gebruikt om vol te bouwen met huizen en industrie. Je hoeft niet zelf ver te kijken om deze veranvan producten gaan zich steeds meer inzetten voor lokale producten. Deze bedrijven leggen vooral de focus op verantwoord ondernemen en op het behoud van eigen regio, door te kiezen voor lokale producten. De bedrijven beseffen steeds meer dat zij invloed hebben op zowel maatschappelijk vlak als op het gebied van het milieu en proberen via eigen initiatieven daar op een positieve manier aan bij te dragen. De kwaliteit van het eigen land wordt weer opnieuw ontdekt. Het herwaarderen van het eigen landschap is het gevolg van de lokalisering. Elke provincie van Nederland
krijgt weer een eigen authentiek gevoel, met elke een eigen specialiteit. Dit trekt niet alleen de lokale bevolking aan, maar zelfs ook bevolking buiten de provincie. Het eigen land wordt weer authentiek! De eigen boeren en het platteland worden weer op een positieve manier ontdekt. Veel mensen zijn vergeten hoe uniek het Nederlandse landschap wel niet is. Door het kenmerkende polderland en de dieren die er op te vinden zijn, is het landschap niet alleen uniek maar heeft het ook een historische waarde. Echter zie je aan de andere kant dat dit soort historisch landschap ook terrein aan het verliezen is. Steeds meer kleine boeren verdwijnen. Vaak worden deze door de gemeente uitgekocht zodat het kan worden gebruikt om vol te bouwen met huizen en industrie. Je hoeft niet zelf ver te kijken om deze verandering te kunnen zien. Zelf woon ik al 10 jaar in Teteringen, een klein dorpje naast Breda. De afgelopen 10 jaar is er veel veranderd. De oude, duidelijke scheiding tussen Breda en Teteringen vervaagd met de dag. Eerst was er het wel bekende landschap wat Teteringen van Breda scheidde. Nu zijn het de nieuwbouw huizen die de scheiding tussen de twee plaatsen steeds kleiner maakt. Lokalisering van voeding biedt de boeren in Nederland enorme kansen. Door de vraag naar lokale en gezonde producten kunnen ook de kleine boeren, die in het verleden niet konden concurreren met de prijzen van de supermarkt, blijven bestaan omdat ze een onderdeel worden van het geheel en zelf niet als concurrent hoeven te zien. Diverse supermarkten hebben verschillende telers die hun producten aan lokale supermarkten leveren.
4
Zo zijn er in korte tijd ruim 4000 producten die van de Nederlandse bodem zijn, die in samenwerking met de lokale boeren tot stand zijn gekomen. Met diverse reclame uitingen proberen alle supermarkten hun producten aan de consument te brengen. Echter is er nog vaak onduidelijk over de authenticiteit van het product. Een sticker van de supermarkt zelf die aangeeft dat een bepaald product authentiek is, is vaak niet te controleren. Op dit vlak is de laatste tijd ook veel veranderd. In de loop der tijd zijn er diverse instanties bij gekomen die bepaalde keurmerken uitgeven waaraan de consument kan zien of het product authentiek is. Of een product uit eigen land komt is natuurlijk een belangrijk aspect. Echter moet de kwaliteit en smaak ook in orde zijn wil je dat de consument kiest voor jouw product. Dierenwelzijn is daarnaast ook een erg belangrijke motivatie voor consumenten om een bepaald product te kopen. Dit komt vooral door het emotionele component die erbij komt kijken. Consumenten vinden het belangrijk om te weten dat dieren een goed leven hebben geleidt. Biologisch geteelde producten waarbij geen gif is gebruikt hebben de voorkeur in horecabedrijven. Bijna elk horecagelegenheid, die zich tot de betere keuken rekent, werkt vaak met meerdere lokale producten waarmee ze zich willen onderscheiden van de concurrentie. Ook worden oer-Hollandse producten weer in de ‘picture’ gezet. Deze worden opnieuw uit gevonden, zodat ze passen bij de nieuwe milieubewuste consument. Vooral producten met een duidelijke historische oorsprong hebben de voorkeur. De oubollige producten brengen de Nederlandse voedingshistorie terug naar de consument. De consumenten lopen warm voor deze vernieuwde nostalgie.
Nermin Hasanovic November 2011 • Opkomst van lokale producten
Dat de lokale producten in opkomst zijn houdt niet op bij voeding. Op andere gebieden zie je ook steeds meer producten uit eigen land. Producten zoals wol en hout winnen ook terrein op de Nederlandse markt. Je ziet bijvoorbeeld steeds meer hout in de Gamma liggen wat voorzien is van een keurmerk wat aangeeft dat het hout afkomstig is uit eigen land. Zo is de consument er zeker van dat het gekochte houdt niet illegaal is gekapt in bijvoorbeeld de Amazone. Dit is niet alleen beter voor het milieu maar ook bevorderlijk voor de lokale economie. De Nederlandse boer moet zich ontwikkelen met de veranderingen, zowel op economisch als op sociaal vlak. De Nederlandse boer zal zich de komende tijd vooral bezig moeten houden met het telen van streekproducten en het onderhouden en behouden van het karakteristieke landschap dat we in Nederland hebben. De boer staat er deze keer niet alleen voor; zowel de consument als de overheid zetten zich in om de Nederlandse boer te laten voortbestaan. De consument doet die vooral door te kiezen voor streekproducten. De overheid en de Europese Unie willen de komende tijd geld investeren in duurzame initiatieven die de lokale regio’s ondersteunt. Duurzame kwaliteitsproducten zijn de focus van het toekomstige landbouwbeleid. Hierdoor zijn de afgelopen jaren de lokale streekproducten doorgedrongen tot een grote afzet markt. In het begin waren het vooral speciaalzaken en de lokale markten die dergelijke producten aanboden, maar nu kan de massa ook eindelijk genieten van de kwaliteit van Nederlandse producten in de supermarkten. Een positieve ontwikkeling hierbij is dat ook steeds meer supermarkten hun eigen telers hebben en deze ook in diverse commerciële uitingen in het zonnetje zetten. Zo zie je in de C1000 vaak boven bepaalde groente de telers afgebeeld staan, op hun akker en hun met trots geteelde producten.
De toekomst van lokale producten? De boeren van Nederland kunnen met een gerust hart adem halen. Door de veranderende wereld krijgen zij hun oude rol weer terug, namelijk het voorzien in de voeding van de bewoners in de omgeving. Een rol die hun door de globalisering was afgenomen. Een boer kan weer trots zijn op zijn producten. Hij kan deze eindelijk met de massa delen en krijgt hiervoor de erkenning die hij verdient. Het milieu wordt ontzien, na jaren van verwaarlozing, worden eindelijk de puntjes op de i gezet. Het besef dat bepaalde energieën niet in overvloed aanwezig zijn en dat er vooral op het gebied van transport zoveel energie wordt verspild, zorgt er voor dat de lokale landbouw hun producten niet meer naar het buitenland hoeven te exporteren. Dit is niet alleen goed voor de lokale economie maar ook voor het Nederlandse landschap en het milieu.
De consument van morgen is bereid om goed geld te betalen voor producten uit eigen land. En je ziet ook dat de prijzen van de lokale producten aan het dalen zijn en dus betaalbaar worden voor een grotere massa consumenten. De prijs van het product wordt daarom ook minder belangrijk. Consumenten vinden het belangrijk dat de producten gezond en authentiek zijn. Dat ze met zorg zijn geteeld en dat de dieren een goed leven hebben geleidt. De producten moeten dus duurzamer, Ze stellen daarom duidelijk regels aan de diverser en ze moeten van dichtbij komen. Daarnaast zie je ook dat consumenten toeleveranciers van diverse ingrediënten als het steeds belangrijker vinden dat producten eerlijk zijn geproduceerd en ecolohet om duurzame landbouw gaat. gische verantwoord zijn. Een win - win situatie voor zowel de consument, de boer en het milieu. Een ontwikkeling die steeds meer consumenten op een positieve manier stimuleert en motiveert, wetende dat hun eetgewoonte bijdraagt aan een betere wereld. Naast de supermarkten zie je ook dat steeds meer producenten het belang van duurzaamheid inzien. Producenten zoals Unilever zetten zich steeds vaker in voor diverse duurzaamheid initiatieven.
Nermin Hasanovic November 2011 • Opkomst van lokale producten
5
