de opinie van Margot Waddell

de opinie van

Margot Waddell

Margot Waddell is werkzaam als psychoanalyst en kinderpsychotherapeut bij de Tavistock Clinic in Londen, een toonaangevende Britse instelling op het gebied van geestelijke gezondheidszorg. Dit instituut richt zich onder andere op ondersteuning en behandeling van adolescenten en hun ouders. Daarnaast is de Clinic ook een opleidingsinstituut, waar het bijvoorbeeld mogelijk is om een opleiding tot counsellor te volgen. Margot Waddell is jarenlang verantwoordelijk geweest voor de driejarige mastersopleiding Emotional Factors in Learning and Teaching: Counselling Aspects in Education. Een mooie reden om naar London af te reizen voor een gesprek, om haar te bevragen over haar ideeën met betrekking tot ontwikkelingen op het terrein van counselling en de rol van de counsellor. 12 counseling_binnenwerk.indd 12

15-11-2010 13:48:19

COUNSELLING MAGAZINE NR 4 2010

CM

There is always a background to something that seems like new Siebelien Felix

Drijfveren Margot Waddell is intens nieuwsgierig naar ontwikkelingen in de levensloop van mensen en in het bijzonder hoe de gewone, normale, gezonde ontwikkeling plaatsvindt. “Er kan in een mensenleven heel veel misgaan, maar het fascinerende is dat we als mens een enorme veerkracht hebben, waardoor we toch meestal op onze pootjes terechtkomen.” De oorsprong voor deze fascinatie plaatst Waddell vroeg in haar leven. Al op zeer jonge leeftijd werd zij door haar moeder meegenomen naar instellingen waar geestelijk gehandicapte mensen verbleven, waar haar moeder vrijwilligerswerk deed. Hier ontwikkelde zij een nieuwsgierigheid naar de interne belevingswereld van mensen: “It was all in my blood.” Op latere leeftijd dreef die nieuwsgierigheid haar in eerste instantie in de richting van een studie Engelse letterkunde. Later ontdekte zij dat haar hart veel meer lag bij het werken als kindertherapeut. Schijnbaar toevallig is zij vervolgens bij de Tavistock Clinic terecht gekomen. Maar zoals Waddell zegt: “There is always a background to something that seems like new.” Deze uitspraak is wat haar betreft cruciaal voor counsellors om in hun achterhoofd te houden: “Als een cliënt bij jou komt met een vraag, zit er altijd meer achter dan je in eerste instantie vermoedt, en meestal is dat iets dat voortkomt uit een eerdere levensfase.”

Margot Waddell benadrukt dat het bij zo’n korte interventie van vier sessies belangrijk is reeds vanaf het begin stil te staan bij het feit dat de beschikbare tijd gelimiteerd is. “Het eind is als het ware al onderdeel van het begin. Het is voor mensen heel ingewikkeld met scheiding en eindigheid om te gaan. Door heel bewust bij het begin en het einde stil te staan, geef je cliënten de mogelijkheid een pas op de plaats te maken om zodoende echt iets af te ronden. Na afloop van de sessies zijn ze in staat om een nieuw begin te maken, omdat ze iets afsluiten en bewust een grens overgaan. Ook hiervoor geldt dat je inzicht moet hebben in levensfasen en overgangsfasen en moet begrijpen wat het betekent om bijvoorbeeld afscheid te nemen van je jeugd, of je werkbare leven.”

LEVENSLOOP PRAKTIJK

Visie op Counselling Margot Waddell omschrijft de aanpak van counselling die zij bij de Tavistock Clinic gebruiken als toegepaste psychoanalyse. Zij bedoelt daarmee dat er doorgaans geen diepgaande langdurige psychoanalytische behandelingen worden gedaan, maar dat er zeer praktisch wordt gewerkt. Complexe theoretische concepten worden als het ware vertaald en omgezet naar behandelingsmethoden die zeer efficiënt en effectief kunnen worden ingezet. Waddell geeft een voorbeeld van een consultatiedienst die de Tavistock Clinic aanbiedt aan jongeren tussen de 16 en 30 jaar oud die volledig vast-

gelopen zijn. Deze dienst bestaat uit niet meer dan vier sessies. “Ik zeg slechts vier sessies, maar het is gebaseerd op het feit dat de counsellors kunnen werken met overdracht en tegenoverdracht.” Margot Waddell stelt dat je als counsellor getraind moet zijn in het kunnen werken met de minder zichtbare processen die tussen de cliënt en de counsellor plaatsvinden. Als je hiertoe in staat bent kun je in ‘slechts’ vier sessies veel bereiken. “De interventies die je vervolgens geeft zijn ogenschijnlijk zeer simpel. Stel: je merkt dat de cliënt slechts in zwart-wit termen over zijn of haar ouders kan praten. Als counsellor zou je dan kunnen zeggen dat er een erg grote tegenstelling lijkt te zijn tussen de moeder die in zeer ideale termen wordt beschreven en die afschuwelijke vader. Om vervolgens de vraag te stellen of het verschil echt zo groot is en of hier eens over nagedacht kan worden. Als counsellor denk je aan Melanie Kleins begrippen paranoïde schizoïde en de depressieve positie. Maar die termen zul je natuurlijk nooit gebruiken tijdens de gesprekken met je cliënt. Wat via deze schijnbaar eenvoudige interventie naar buiten komt, is de vertering van een enorme hoeveelheid aan psychoanalytische kennis en ervaringen. Kennis hebben van levensfasen is een onderdeel van deze vertering. Om met Melanie Kleins begrippen te kunnen werken moet je een beeld hebben van hoe we ons in onze eerste levensjaren ontwikkelen.”

13 counseling_binnenwerk.indd 13

15-11-2010 13:48:20

CM


Delicaat proces Volgens Waddell is één van de belangrijkste taken van een counsellor de cliënt op een andere manier te laten denken. “Vaak gaan de gedachten van cliënten in kringetjes rond. De meest voorkomende feedback die we krijgen is: ‘Goh, zo heb ik er nooit naar gekeken.’ Counselling is ook een delicaat proces. Veel mensen denken dat counsellen gelijk staat aan het geven van advies, maar dat is het nu precies niet. Het gaat erom dat een cliënt in staat gesteld wordt zichzelf en anderen te begrijpen.” Vervolgens haalt Waddell Wilfred R. Bion aan, een psychoanalyticus die zich onder andere verdiept heeft in de vraag hoe we van onze ervaringen kunnen leren. Hij geeft aan dat er een groot verschil is tussen het leren over dingen en het leren van dingen. “Advies geven staat gelijk aan leren over. Een counsellor daarentegen probeert een cliënt te ondersteunen bij het leren van zijn eigen ervaringen. Counsellen betekent goed luisteren en het vellen van oordelen achterwege laten. Aan het eind van de eerder genoemde counsellingsessies voor jongeren, geven de cliënten vaak terug dat er niet eerder zo goed naar hen geluisterd is.”

Korte achtergrond Margot Waddell werkt vanuit de psychoanalytische of psychodynamische stroming. Veel van de grondleggers van de psychoanalyse en de psychodynamiek, waaronder Freud zelf, zijn voor de Nazi’s naar Engeland gevlucht. De Tavistock Clinic heeft deze denkers in Groot Brittannië een plaats gegeven. Tot deze stroming behoren naast Freud onder anderen: Carl Jung, W.R.D. Fairbairn, Melanie Klein, Wilfred R. Bion, Donald W. Winnicott, John Bowlby en Donald Meltzer. Zij en hun opvolgers hebben het analytische en psychodynamische gedachtegoed verder vormgegeven en ontwikkeld. Tot op de dag van vandaag wordt bij dit instituut verder gewerkt aan de ontwikkeling en toepassing van het psychodynamisch gedachtegoed in counselling. Een groot deel van de Britse counsellingopleidingen, waaronder die van de Tavistock Clinic, hebben hun wortels in deze stroming. Opleidingen Volgens Margot Waddell besteedt een goede counsellingopleiding ten minste aandacht aan Freud en zijn ideeën over de ontwikkeling van de levenscyclus, en aan Melanie Klein en haar begrippen splitsing, paranoïde schizoïde positie en depressieve positie. Counsellors moeten kennis hebben van het begrip ‘containment’ zoals Wilfred R. Bion dat formuleert, en het begrip ‘holding’ zoals geformuleerd door Winnicott. De meeste, zo niet alle counsellingopleidingen in Engeland besteden op enigerlei wijze aandacht aan deze concepten. Natuurlijk is er variatie, maar deze vier denkers behoren wel tot de kern. Counsellingopleidingen dienen erop gericht te zijn mensen een solide basis te geven in het psychoanalytische begrippenkader. Er wordt niet van de afgestudeerden verwacht dat zij zo expliciet met deze begrippen gaan werken als een analyticus doet, vandaar dat Margot Waddell het terrein van counselling ook omschrijft als toegepaste wetenschap. De rol van counsellors Counsellors kunnen in veel situaties een zeer belangrijke rol spelen en doen dit ook. In Groot Brittannië zijn counsellors werkzaam op scholen, gezondheidcentra, maar ook bij bedrijven waar werknemers bijvoorbeeld veel stress ervaren. Bij deze laatste ontwikkeling plaatst Margot Waddell overigens wel een kanttekening. “Zo kan het voorkomen dat via counselling een organisatieprobleem wordt afgewenteld op de werknemer, alsof de gevoelens van stress een persoonlijk probleem zijn, dat los staat van de context waarin de werknemer zich bevindt.” Ontwikkelingen in het veld Hoewel het belang van psychodynamisch werk aantoonbaar groot is, constateert Waddell dat er wel degelijk een aantal bedreigingen zijn.

counseling_binnenwerk.indd 14

15-11-2010 13:48:20


Het aantal aanmeldingen voor psychoanalytisch georiënteerde psychotherapieopleidingen loopt terug. Hetzelfde geldt voor het aantal aanmeldingen voor psychoanalytisch gerichte behandelingsmethoden. “Er is waarschijnlijk een aantal oorzaken voor deze dalingen. Een oorzaak heeft ongetwijfeld te maken met tijdsdruk. Iedereen werkt tegenwoordig enorm hard. En dat betekent dat mensen het gevoel hebben dat ze zich niet kunnen permitteren de tijd uit te trekken die nodig is om diepgaande veranderingen bij zichzelf teweeg te brengen. Een ander aspect is ongetwijfeld een financiële factor. Een langere behandeling is kostbaar. En dan is er de tijdsgeest die om een ander type behandeling vraagt. Als je een sociologisch onderzoek zou willen doen over hoe snel de samenleving aan het veranderen is, zou je de veranderende houding ten opzichte van langere behandelingsmethoden als een indicator kunnen nemen.” Trends in behandelvormen Net als in Nederland is er in Groot Brittannië een ontwikkeling gaande naar cognitieve, gedragsgerichte vormen van therapie. Dit komt voort uit de tendens dat men meetbare uitkomsten wil hebben. Margot Waddell betwijfelt of hetgeen gemeten wordt echt waarde heeft. “Aan het einde van een traject geven cliënten aan dat ze zich beter voelen. We weten echter niet hoe dat precies komt. En vaak komen ze na een jaar terug met dezelfde klachten. Voor de statistieken tellen ze dan echter als nieuwe cliënten. Dus het resultaat van cognitieve gedragstherapie lijkt uitstekend, maar of dat echt zo is betwijfel ik. Deze behandelvorm past echter wel bij de huidige verschuivingen in de cultuur en de maatschappij waar het veel meer om kortetermijnoplossingen draait. Hier gaat het overheidsgeld naartoe. Nog niet zolang geleden was er bijvoorbeeld een aankondiging dat de Britse overheid een groot bedrag zou uittrekken voor gespreksgerichte behandelingsmethoden. Jij en ik zouden misschien denken dat hiermee psychodynamische behandelingsmethoden worden bedoeld. Maar dat is niet het geval. Dit geld is bedoeld om cognitieve gedragstherapieën te introduceren in ziekenhuizen.”

fout doet.’ Vaak hoor je een week later dat hetgeen jij als counsellor gezegd hebt, bij de cliënt is blijven hangen en een grote impact blijkt te hebben.” Positionering Margot Waddell benadrukt ook een aantal keren dat counsellors geen enkele reden hebben zich minder te voelen dan psychoanalytici of psychotherapeuten. “Onze professie is extreem hiërarchisch en dan is er nog de pikorde tussen de verschillende opleidingen. Maar waar het echt om draait is de persoon die het werk doet. Het is een buitengewone vaardigheid iemand te kunnen begrijpen doordat je in staat bent te werken met overdracht en tegenoverdracht: doordat je begrijpt wat de persoon met jou doet en wat voor impact hij op jou heeft. Of zoals Bion het verwoordde: ‘Je ervaart dat je een rol krijgt toebedeeld in het toneelstuk van iemand anders.’ De cliënt probeert je als het ware te positioneren en wil je iemand anders laten zijn, dan je bent. In zo’n situatie is het belangrijk dat je als hulpverlener jezelf blijft en niet vanuit de opgelegde rol gaat reageren. Zowel counsellors als therapeuten kunnen hiertoe in staat zijn. Wat ik eigenlijk probeer te zeggen is, dat het heel belangrijk is dat counsellors zich niet als tweederangs burgers beschouwen omdat hun opleiding korter is geweest of omdat ze denken dat ze minder zijn omdat ze dit werk zijn gaan doen, bijvoorbeeld nadat de kinderen uit huis zijn gegaan. Je hoort nogal eens: ‘Ik ben maar een counsellor.’ Dat is hetzelfde als zeggen: ‘Ik ben maar een moeder.’ Terwijl er niets moeilijker is dan het moederschap.” Juiste persoon op het juiste moment “Er is een sterke neiging in onze beroepsgroep om te denken dat er altijd een cliënt beter af zou zijn als hij een echte therapeut zou bezoeken, of misschien nog beter: een echte analyticus. Dit zegt natuurlijk vaak veel over onszelf. Velen van ons hebben een persoon in ons hoofd, van wie we denken dat die veel beter is. Ik denk ook vaak: oh, als Hanna Segal deze persoon zou zien dan... Het is echter goed om ons te realiseren dat we om wat voor reden dan ook vaak de juiste persoon zijn, op het juiste moment. En wat die personen in ons hoofd betreft: dit geeft aan hoe belangrijk het is dat je als counsellor ook Bions adagium blijft toepassen: ‘to learn from experience.’ Een van de manieren om dat te doen is door zelf in therapie te gaan. Ik snap dan ook niet dat er counsellingopleidingen zijn, die cursisten niet op een of andere manier aansporen dit te doen.” It is never too late Het bloed kruipt waar het niet gaan kan. Tijdens het hele interview legt Margot Waddell moeiteloos verbanden tussen haar werk en de literatuur, “want het zijn niet alleen psychologen en filosofen die ons inzicht geven in wat er in mensen om gaat. Schrijvers doen dit ook.” In haar boek Inside Lives citeert zij de schrijfster George Eliot ‘It is never too late to become the person

LEVENSLOOP

Grote impact Ondanks deze ontwikkelingen is het belangrijk stil te staan bij het feit dat de meer ontwikkelingsgerichte en diepgaandere psychodynamische wijze van werken van onschatbare waarde is voor het ondersteunen van cliënten bij het begrijpen van de hedendaagse ontwikkelingen in een steeds complexere samenleving en zijn of haar rol daarin. Margot Waddell benadrukt tijdens het gesprek meerdere keren hoeveel er in een beperkt aantal counsellingsessies bereikt kan worden. “Het wordt vaak onderschat in welke mate mensen vastzitten en zichzelf steeds hetzelfde verhaal vertellen. ‘Oh ik ben zo onzeker en daarom...’ Een counsellor kan ondersteuning bieden bij het vinden van een andere formulering. ‘Misschien ben je niet zozeer onzeker als wel ben je erg bang dat je iets

CM


15-11-2010 13:48:20

CM


you might have been’: een boodschap om als counsellors in ons achterhoofd te houden.

Verder lezen UÊ Waddell, M. (2002). Inside Lives: Psychoanalysis and the Growth of the Personality (2nd ed.). London: Karnac Books. UÊ Waddell, M. (2005). Understanding 12-14 years olds. London: Jessica Kingsley. UÊ Davenhill, R. (Ed.)(2007). Looking into Later Life: A Psychoanalytic Approach to Depression Dementia in Old Age. London: Karnac Books.

UÊ

UÊ UÊ UÊ

Briggs, A. (Ed.)(2002). Surviving Space: Papers on Infant Observation. London: Karnac Books. Hinshelwood, R. Robinson, S. & Zarate, O. (2006). Introducing Melanie Klein. London: Icon Books. Likierman, M. (2002). Melanie Klein: Her work in context. London: Continuum. Winnicott, D.W. (1971). Playing and Reality. London: Routledge. Bion, W.R. (1961). Experiences in Groups: And Other Papers. London: Routledge. Mawson, C. (Ed.) (2010). Bion Today. London: Routledge.

LEVENSLOOP

Inside Lives In 1998 verscheen de eerste uitgave van Waddells boek Inside Lives: Psychoanalysis and the Growth of the Personality. Hierin beschrijft zij op beeldende wijze het complexe verhaal van de interne ontwikkeling van een mens vanaf de geboorte tot aan hoge ouderdom, de verschillende levensfasen en ten slotte hoe die fasen ons in het verdere leven blijven beïnvloeden. Margot Waddell geeft regelmatig lezingen en colleges en is redacteur van de Tavistock Clinic Series, een reeks uitgaven waarin theoretische en praktische onderwerpen op een zeer toegankelijke manier onder het voetlicht worden gebracht. In Counselling Magazine hebben wij ook een recensie opgenomen van het boek Inside Lives, dat bij veel Britse Counselling opleidingen onderdeel van het curriculum is. In de herziene tweede versie van haar boek heeft zij het hoofdstuk ‘The last years’ toegevoegd, omdat, zoals ze zelf schrijft: ‘This chapter brings things full circle.’ Voor Margot Waddell staat het buiten kijf dat je als counsellor kennis van levensfasen moet hebben, om je interventies goed te kunnen afstemmen op de behoeften van de cliënt.


15-11-2010 13:48:21

de opinie van Margot Waddell

Recommend Documents