Schiermonnikoog 1 ( 1,8% )
Ameland 2 ( 0,8% ) Eemsmond 46 ( 3,1% ) Terschelling 8 ( 2,8% ) Dongeradeel 63 ( 2,9% )
4
Menaldumadeel 26 ( 2,0% )
Harlingen 41 ( 2,9% )
Tynaarlo 52 ( 1,8% )
Boarnsterhim 50 ( 3,2% )
73 ( 3,3% )
Wymbritseradiel 23 ( 1,5% )
Vlagtwedde 34 ( 2,6% )
7
Anna Paulowna 37 ( 2,9% )
Weststellingwerf 62 ( 3,0% )
Lemsterland 29 ( 2,6% )
Wieringermeer 32 ( 3,2% )
Westerveld 33 ( 2,3% )
Wervershoof 27 ( 3,1% )
Stede Broec 77 ( 4,1% )
276 ( 4,9% )
Staphorst 34 ( 1,9% ) Zwartewaterland 68 ( 3,0% )
18
Purmerend Edam-Volendam 70 ( 3,2% ) 259 ( 4,0% )
De Ronde Venen 82 ( 2,7% )
Muiden 16 ( 3,2% ) Weesp 68 ( 5,8% )
Woerden 111 ( 2,7% )
202 ( 3,6% )
Soest 130 ( 3,6% )
Montfoort 25 ( 2,0% )
Nieuwegein IJsselstein 187 ( 4,2% ) 100 ( 3,4% )
Houten 121 ( 2,7% )
Culemborg 86 ( 3,5% )
Zederik 28 ( 2,2% )
Liesveld 25 ( 2,6% )
Leerdam 60 ( 3,4% )
30 Giessenlanden 28 ( 2,2% )
15
Tiel
Woudrichem 35 ( 2,8% )
Maasdriel 73 ( 3,7% )
Oosterhout 182 ( 4,1% )
Heusden 105 ( 2,6% )
Waalwijk 144 ( 3,9% )
Dongen 73 ( 3,4% )
's-Hertogenbosch
432 ( 4,3% )
Tilburg
Boxtel 89 ( 3,5% )
758 ( 5,3% )
35
Oisterwijk 134 ( 5,5% )
Hilvarenbeek 31 ( 2,2% )
Mook en Middelaar 12 ( 1,7% )
Gennep 30 ( 2,2% )
Mill en Sint Hubert 21 ( 2,1% )
Veghel 105 ( 3,2% )
Son en Breugel 38 ( 2,9% )
Bergen 30 ( 2,6% )
Nieuwe voortijdig schoolverlaters MBO-rapportage Convenantjaar 2008-2009 Voorlopige cijfers
Gemert-Bakel 75 ( 2,9% )
Laarbeek 42 ( 2,2% )
Venray 92 ( 2,4% )
585 ( 4,3% )
Baarle-Nassau 14 ( 3,3% ) Veldhoven 123 ( 3,5% ) Eersel 40 ( 2,3% )
37 Waalre 42 ( 2,9% )
Deurne 72 ( 2,4% )
Geldrop-Mierlo 95 ( 3,2% )
Horst aan de Maas 71 ( 1,9% )
Asten 46 ( 3,1% ) Heeze-Leende 26 ( 2,0% )
Venlo
Someren 36 ( 2,0% )
Valkenswaard 80 ( 3,3% ) Bergeijk 39 ( 2,5% )
Aalten 61 ( 2,6% )
Boxmeer 52 ( 1,9% )
Eindhoven
Bladel 41 ( 2,4% )
Oude IJsselstreek 106 ( 3,1% )
Sint Anthonis 12 ( 1,0% )
Boekel 23 ( 2,5% )
Nuenen, Gerwen en Nederwetten 43 ( 2,1% ) Helmond 290 ( 4,4% )
Oirschot 37 ( 2,2% )
Reusel-De Mierden 30 ( 2,6% )
Winterswijk 71 ( 2,9% )
Sint-Oedenrode 47 ( 3,0% )
Best 47 ( 1,9% )
Goirle 63 ( 3,5% )
Millingen aan de Rijn 19 ( 3,7% )
Uden 135 ( 4,0% )
Schijndel 60 ( 3,1% )
Montferland 92 ( 3,1% )
Cuijk 50 ( 2,5% )
Landerd 28 ( 2,1% )
Oost Gelre 89 ( 3,2% )
177 ( 3,9% )
Groesbeek 39 ( 2,4% )
Heumen 35 ( 2,3% )
Bernheze 82 ( 3,1% )
Haaren 29 ( 2,2% )
Ubbergen 24 ( 3,4% )
Nijmegen
Grave 35 ( 3,2% )
36
Sint-Michielsgestel Vught 57 ( 2,3% ) 55 ( 2,5% )
Loon op Zand 68 ( 3,4% )
Gilze en Rijen 66 ( 3,1% )
Alphen-Chaam 15 ( 1,8% )
Beuningen 71 ( 2,9% )
462 ( 4,7% )
464 ( 4,1% )
Doetinchem
Zevenaar 92 ( 3,6% )
Rijnwaarden 22 ( 2,5% )
Lingewaard 87 ( 2,3% )
Oss 250 ( 4,0% )
Maasdonk 16 ( 1,4% )
13
Doesburg 40 ( 4,1% )
Duiven 65 ( 2,6% )
14
Overbetuwe 113 ( 2,9% )
West Maas en Waal 43 ( 2,7% )
Aalburg 33 ( 2,7% )
Geertruidenberg 59 ( 3,7% )
Westervoort 62 ( 3,8% )
Druten 47 ( 3,0% )
Lith 21 ( 3,2% )
Enschede
Berkelland 103 ( 2,7% )
Renkum 84 ( 3,5% )
Wageningen 75 ( 3,5% )
Wijchen 111 ( 3,2% ) Zaltbommel 74 ( 3,1% )
Losser 40 ( 2,1% )
Bronckhorst 73 ( 2,2% )
Rheden 125 ( 3,8% )
Rozendaal 4 ( 3,4% ) Arnhem 481 ( 4,8% )
Neder-Betuwe 53 ( 2,3% )
130 ( 3,7% )
STC
Oldenzaal 69 ( 2,6% )
Ede 336 ( 3,5% )
Renswoude 10 ( 2,3% )
Rhenen 53 ( 3,6% )
Borne 38 ( 2,0% )
Haaksbergen 33 ( 1,6% )
Veenendaal 197 ( 3,6% )
Neerijnen 30 ( 3,1% )
Lochem 68 ( 2,6% )
Brummen 75 ( 4,2% )
16
Scherpenzeel 30 ( 3,5% )
Buren 78 ( 3,6% )
Geldermalsen 53 ( 2,2% )
Lingewaal 27 ( 2,8% )
Gorinchem inxveld-Giessendam 112 ( 4,3% ) 60 ( 3,6% )
Werkendam 79 ( 3,4% )
Woudenberg 19 ( 1,8% )
12
Hengelo 177 ( 2,8% )
Zutphen 139 ( 3,8% )
Leusden 67 ( 2,6% )
Wijk bij Duurstede 66 ( 3,0% )
Vianen 60 ( 3,7% )
Schoonhoven 35 ( 3,4% )
401 ( 3,6% )
Almelo 207 ( 3,6% )
Hof van Twente 55 ( 1,9% )
474 ( 3,8% )
Barneveld 199 ( 3,7% )
Utrechtse Heuvelrug 126 ( 3,2% )
Bunnik 30 ( 2,4% )
Deventer 311 ( 4,2% )
Voorst 54 ( 2,5% )
Apeldoorn
Amersfoort
Zeist 173 ( 4,0% )
Utrecht
11
Rijssen-Holten 59 ( 1,6% )
05EA
Dinkelland 41 ( 1,6% )
Wierden 53 ( 2,4% )
Epe 84 ( 3,1% )
79 ( 3,0% )
Ermelo 81 ( 3,5% )
Nijkerk 99 ( 3,0% )
Baarn 56 ( 3,2% )
De Bilt 112 ( 3,2% )
807 ( 5,1% )
Nunspeet
Putten 82 ( 3,7% )
Hilversum
Maarssen 114 ( 3,4% )
Lopik 31 ( 2,3% )
and
Huizen 148 ( 4,0% ) Blaricum Bussum 23 ( 3,2% ) 65 ( 2,8% ) Laren 44 ( 5,4% ) Eemnes Bunschoten 26 ( 3,3% ) 75 ( 4,1% )
Wijdemeren 51 ( 2,8% )
19
17
Naarden 33 ( 2,4% )
20
Loenen 22 ( 3,5% )
Breukelen 29 ( 2,5% )
Harderwijk 105 ( 2,9% )
Hellendoorn 61 ( 2,0% )
Raalte 82 ( 2,3% )
Olst-Wijhe 25 ( 1,6% )
Zeewolde 64 ( 2,9% )
p
)
Heerde 44 ( 2,9% )
Almere 832 ( 4,7% )
Amstelveen 143 ( 2,9% ) Ouder-Amstel 29 ( 3,1% ) Abcoude 12 ( 1,6% )
Oudewater 24 ( 2,7% )
Twenterand 66 ( 2,3% )
Tubbergen 24 ( 1,1% )
Elburg 66 ( 3,3% )
2.232 ( 5,1% )
)
Hattem 21 ( 2,0% )
Oldebroek 61 ( 2,8% )
rnwoude
Amsterdam
Ommen 44 ( 2,8% )
Dalfsen 54 ( 2,1% )
Zwolle
313 ( 3,5% )
Dronten 138 ( 3,7% )
310 ( 5,3% )
Diemen 79 ( 4,3% )
Hardenberg 98 ( 1,7% )
10
Kampen 104 ( 2,3% )
Zeevang 18 ( 3,2% )
Lelystad
en %)
De Wolden 35 ( 1,7% )
Urk 97 ( 4,1% )
Landsmeer Waterland Oostzaan 28 ( 3,3% ) 51 ( 3,5% ) 27 ( 3,5% )
oorn ,9% )
131 ( 3,0% )
Meppel 86 ( 3,4% )
Schermer 17 ( 3,4% ) Beemster 21 ( 2,9% )
279 ( 3,2% )
Hoogeveen
Noordoostpolder 136 ( 3,1% )
Drechterland 61 ( 3,6% )
Hoorn
Koggenland 44 ( 2,2% )
Enkhuizen 60 ( 4,1% )
Emmen
Coevorden 79 ( 2,8% )
Steenwijkerland 92 ( 2,5% ) Andijk 22 ( 4,2% )
Opmeer 46 ( 4,3% ) Medemblik 92 ( 4,1% )
d %)
8
9
Niedorp 28 ( 2,6% )
Wormerland 41 ( 3,0% )
Borger-Odoorn 54 ( 2,4% )
Midden-Drenthe 62 ( 2,1% )
23
22
Stadskanaal 92 ( 3,5% )
Heerenveen 120 ( 3,3% )
Skarsterlan 51 ( 2,0% )
Wieringen 28 ( 4,2% )
ft-De Rijp ( 2,1% )
Aa en Hunze 39 ( 1,8% )
Assen
174 ( 3,1% )
Ooststellingwerf 65 ( 2,9% )
Gaasterlan-Sleat 23 ( 2,4% )
Pekela 44 ( 4,1% )
Opsterland 68 ( 2,5% )
6
Nijefurd 16 ( 1,7% )
Bellingwedde 17 ( 2,4% )
Veendam
Noordenveld 49 ( 1,9% )
92 ( 3,3% )
5
1
Smallingerland
Sneek
Heerhugowaard 220 ( 5,4% )
Oldambt 102 ( 3,4% )
Haren Menterwolde 32 ( 1,9% ) Hoogezand-Sappemeer 29 ( 2,7% ) 94 ( 3,5% )
Marum 15 ( 1,5% )
Bolsward 27 ( 3,4% )
spel %)
3
414 ( 4,2% )
Leek 37 ( 2,1% )
205 ( 4,3% )
agen ,7% )
71 ( 3,1% )
Slochteren 28 ( 2,1% )
313 ( 4,5% )
Littenseradiel 14 ( 1,3% )
er
Delfzijl
Ten Boer 22 ( 3,1% )
Groningen
Grootegast 24 ( 2,0% )
Achtkarspelen 67 ( 2,9% )
Tytsjerksteradiel 64 ( 2,4% )
Leeuwarden
Appingedam 35 ( 3,8% ) Bedum 12 ( 1,2% )
Zuidhorn 26 ( 1,4% )
Wunseradiel 30 ( 2,7% )
exel 2,9% )
k
Kollumerland en Nieuwkruisland 39 ( 3,3% )
Dantumadiel 54 ( 2,9% )
Leeuwarderadeel 21 ( 1,9% )
Franekeradeel 67 ( 3,8% )
Loppersum 21 ( 2,1% )
Winsum 23 ( 1,7% )
Ferwerderadiel 24 ( 3,2% )
het Bildt 31 ( 3,3% ) Vlieland 0 ( 0,0% )
2
De Marne 25 ( 2,9% )
279 ( 3,6% ) Peel en Maas 82 ( 2,1% ) Nederweert 28 ( 2,0% )
Cranendonck 43 ( 3,0% )
38 Leudal 152 ( 4,9% )
Weert 101 ( 2,8% )
Beesel 21 ( 1,9% )
Roermond 142 ( 3,5% ) Maasgouw 48 ( 2,9% )
Roerdalen 35 ( 2,2% )
Echt-Susteren 82 ( 4,0% )
Sittard-Geleen 303 ( 4,4% ) Stein 53 ( 3,2% )
Schinnen 27 ( 2,5% ) Beek 39 ( 2,9% )
Meerssen 38 ( 2,6% )
Nuth 42 ( 3,6% )
Onderbanken 20 ( 3,1% ) Brunssum 88 ( 4,1% )
Heerlen
Landgraaf 101 ( 3,5% )
w w w. a a n v a l o p s c h o o l u i t v a l . n l 287 ( 4,6% )
Valkenburg aan de Geul 33 ( 2,8% )
Maastricht 390 ( 5,7% )
Margraten 30 ( 2,5% )
Eijsden 30 ( 3,1% )
Kerkrade 141 ( 4,7% )
Voerendaal 18 ( 1,8% )
39
Simpelveld 17 ( 2,0% )
Gulpen-Wittem 33 ( 2,8% )
Vaals 18 ( 3,4% )
MBO-rapportage 2008-2009 – voorlopige cijfers 05EA | STC 2
05EA – STC Toelichting In onderstaande tabellen staat de uitsplitsing van de vsv-cijfers voor het STC. Het aantal nieuwe voortijdig schoolverlaters in dit overzicht is bepaald door een vergelijking te maken tussen twee peilmomenten. Van de deelnemers die op 1 oktober aan het begin van het jaar op het STC stonden ingeschreven, is nagegaan welke leerlingen een jaar later (op 1/10) het bekostigd onderwijs hebben verlaten zonder een startkwalificatie (tenminste havo- of mbo2 diploma). Deze leerlingen staan op dat moment dus ook niet op een andere mboinstelling ingeschreven en hebben ook geen (bekostigde) inschrijving in vo, vavo, hbo of wo. De startkwalificatie kan behaald zijn in het betreffende schooljaar of eerder. Deelnemers die in het buitenland wonen of in de loop van het schooljaar emigreren, zijn niet opgenomen in de vsv-berekening. Ten slotte is de landelijke correctie voor onvolledige examenregistratie en doorstroom naar voortgezet speciaal onderwijs in deze tabellen niet meegenomen. Een beperking bij het bepalen van het aantal nieuwe vsv-ers is dat er geen gegevens bekend zijn over het particuliere onderwijs. Leerlingen zonder startkwalificatie die in deze vorm van onderwijs verder gaan, worden in de overzichten noodgedwongen tot de voortijdig schoolverlaters gerekend. Voor deze notitie is gebruikt gemaakt van de volgende bronnen van de IB-groep: ■■ 1 cijfer MBO 2009, ■■ 1 cijfer VO 2009, ■■ 1 cijfer HO 2009, ■■ ERR 1999-2008, Dit zijn de voorlopige gegevens.
MBO-rapportage 2008-2009 – voorlopige cijfers 05EA | STC 3
14,0%
12,0%
10,0%
8,0% STC landelijk 6,0%
4,0%
2,0%
0,0% 2005/2006
2006/2007
2007/2008
2008/2009
Figuur 1. Ontwikkeling vsv-% STC en landelijk
Tabel 1. vsv op het STC, naar leerweg en niveau 2005/2006
Bol
Bbl
2008/2009
Landelijk
deelnemer
nieuwe vsv-ers
vsv%
deelnemer
nieuwe vsv-ers
vsv%
Vsv%
1. assistentenniveau
24
6
25,0%
31
3
9,7%
33,8%
2. basisberoepsopleiding
213
38
17,8%
227
28
12,3%
13,9%
3. vakopleiding
195
21
10,8%
150
7
4,7%
6,7%
4. middenkader/specialist
1206
55
4,6%
1683
61
3,6%
5,1%
1. assistentenniveau
22
8
36,4%
44
13
29,5%
41,1%
2. basisberoepsopleiding
752
166
22,1%
727
124
17,1%
17,3%
3. vakopleiding
206
25
12,1%
249
9
3,6%
5,8%
4. middenkader/specialist
4
0
0,0%
2
0
0,0%
6,5%
Tabel 2. vsv op het STC, naar sector 2005/2006
2008/2009
Landelijk
deelnemer
nieuwe vsv-ers
vsv%
deelnemer
nieuwe vsv-ers
vsv%
Vsv%
2622
319
12,2%
3103
245
7,9%
10,2%
0
0
0,0%
10
0
0,0%
14,9%
economie Techniek zorg en welzijn landbouw combinatie
MBO-rapportage 2008-2009 – voorlopige cijfers 05EA | STC 4
Tabel 3. vsv op het STC, naar geslacht en etnische herkomst 2005/2006
Man
Vrouw
2008/2009
Landelijk
deelnemer
nieuwe vsv-ers
vsv%
deelnemer
nieuwe vsv-ers
Vsv%
Vsv%
autochtoon
2156
244
11,3%
2475
169
6,8%
8,9%
Suriname
41
9
22,0%
43
10
23,3%
15,6%
Aruba/Ned. Antillen
26
4
15,4%
53
6
11,3%
18,0%
Turkije
23
5
21,7%
70
12
17,1%
13,9%
Marokko
29
10
34,5%
47
9
19,1%
18,0%
Overig niet-westers allochtoon
63
16
25,4%
81
9
11,1%
13,6%
westers alloch
140
16
11,4%
129
10
7,8%
12,5%
Onbekend
0
0
0,0%
2
1
50,0%
44,1%
Autochtoon
121
14
11,6%
166
13
7,8%
7,2%
Suriname
5
0
0,0%
6
2
33,3%
11,0%
Aruba/Ned. Antillen
2
0
0,0%
2
1
50,0%
12,1%
Turkije
1
0
0,0%
6
0
0,0%
7,9%
Marokko
1
0
0,0%
4
0
0,0%
8,4%
Overig niet-westers allochtoon
4
0
0,0%
6
0
0,0%
9,6%
westers alloch
10
1
10,0%
23
3
13,0%
9,8%
onbekend
Tabel 4. Vsv op het STC, naar leeftijd aan het eind van het schooljaar 2005/2006
2008/2009
Landelijk
deelnemer
nieuwe vsv-ers
vsv%
deelnemer
nieuwe vsv-ers
Vsv%
Vsv%
16
10
1
10,0%
21
2
9,5%
7,9%
17
402
25
6,2%
497
27
5,4%
4,6%
18
695
89
12,8%
833
86
10,3%
11,3%
19
642
89
13,9%
707
61
8,6%
9,6%
20
431
46
10,7%
558
30
5,4%
8,6%
21
273
34
12,5%
324
20
6,2%
9,0%
22
169
35
20,7%
173
19
11,0%
10,1%
15
MBO-rapportage 2008-2009 – voorlopige cijfers 05EA | STC 5
Tabel 5. Vsv op het STC, naar ISCED-code1 van de opleiding 2005/2006
2008/2009
Landelijk
deelnemer
vsv-ers
vsv%
deelnemer
vsv-ers
vsv%
Vsv%
Persoonlijke dienstverlening, vervoer en veiligheid
2102
292
13,9%
2461
221
9,0%
11,2%
Techniek, industrie en bouw
519
26
5,0%
652
24
3,7%
9,3%
Algemeen Gezondheidszorg en welzijn Handel, administratie en juridische ondersteuning ICT Landbouw en dieren Onderwijs
Vormgeving en audiovisuele productie
1
De ISCED-indeling is een europese indeling van opleidingen die door het CBS is toegepast op het MBO.
MBO-rapportage 2008-2009 – voorlopige cijfers 05EA | STC 6
Tabel 6. VSV op het STC, opleidingen met het grootste aantal nieuwe vsv-ers in 2008/2009 2005/2006 NIV 1
2
3
4
2008/2009
Landelijk
OPLEIDING
Dlnmrs
VSV-ers
Vsv%
Dlnmrs
VSV-ers
Vsv%
Vsv%
10681
Assistent Operationeel Medewerker Transport en Logistiek
42
10
23,8%
61
14
23,0%
27,4%
10692
Assistent Operationeel Medewerker op- en overslag
4
4
100,0%
4
2
50,0%
50,0%
93730
Assistent logistiek medew.
0
0
0,0%
10
0
0,0%
40,0%
93070
Medewerker havenoperaties (Medewerker havenoperaties)
0
0
0,0%
250
47
18,8%
18,4%
10678
Chauffeur Goederenvervoer
344
117
34,0%
269
38
14,1%
24,1%
93060
Medewerker havenlogistiek (Medewerker havenlogistiek)
0
0
0,0%
116
28
24,1%
24,1%
10687
Technisch Administratief Medewerker
150
23
15,3%
79
13
16,5%
16,5%
10652
Matroos
92
12
13,0%
76
8
10,5%
10,0%
90255
Logistiek medew. (Logistiek medew. VTL)
0
0
0,0%
44
7
15,9%
14,7%
10648
Schipper/Machinist Beperkt Werkgebied
34
7
20,6%
38
3
7,9%
8,3%
10679
Warehouse Medewerker
29
8
27,6%
3
3
100,0%
9,0%
10736
Medewerker Algemene Operationele Techniek
69
5
7,2%
59
3
5,1%
6,5%
10643
Stuurman/Werktuigkundige Zeevisvaart SW6
24
5
20,8%
19
2
10,5%
17,1%
10651
Stuurman/Schipper
122
21
17,2%
134
4
3,0%
2,8%
10663
Planner Wegtransport
9
1
11,1%
12
3
25,0%
9,1%
90202
Logistiek groepsleider (Logistiek groepsleider VTL)
0
0
0,0%
16
3
18,8%
8,1%
10645
Stuurman/Werktuigkundige Zeevisvaart SW5
44
3
6,8%
59
2
3,4%
4,8%
10644
Stuurman/Werktuigkundige Kleine Schepen (Zeevaart)
59
12
20,3%
17
1
5,9%
7,4%
10666
Warehouse Voorman
3
1
33,3%
11
1
9,1%
3,8%
91900
Schipper binnenvaart
0
0
0,0%
31
1
3,2%
10,3%
93030
Bootman (Bootman)
0
0
0,0%
56
1
1,8%
1,8%
10650
Kapitein
92
6
6,5%
11
0
0,0%
0,0%
10686
Assistent-Expediteur
20
2
10,0%
14
0
0,0%
0,0%
10735
Middenkaderfunctionaris Algemene Operationele Techniek
337
14
4,2%
451
16
3,5%
3,3%
93040
Manager havenlogistiek (Manager havenlogistiek)
0
0
0,0%
366
14
3,8%
3,9%
91930
Koopvaardij officier alle schepen
0
0
0,0%
210
8
3,8%
5,9%
10656
Manager Opslag en Vervoer
200
10
5,0%
211
7
3,3%
3,7%
93080
Scheeps- en jachtbouwkundige (Scheeps- en jachtbouwkundige)
0
0
0,0%
105
5
4,8%
4,8%
10642
Maritiem Officier (Zeevaart)
261
13
5,0%
78
3
3,8%
4,5%
90213
Logistiek supervisor (Logistiek supervisor VTL)
0
0
0,0%
39
3
7,7%
6,5%
93110
Kapitein binnenvaart (Kapitein binnenvaart)
0
0
0,0%
71
3
4,2%
4,1%
93102
Maritiem waterbouwer (Stuurman waterbouw)
0
0
0,0%
32
2
6,3%
6,3%
10638
Scheepsbouwkundige (Scheepsbouw)
50
3
6,0%
12
0
0,0%
0,0%
Deze brochure is een uitgave van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Productie: Projectdirectie Voortijdig Schoolverlaten www.aanvalopschooluitval.nl Ontwerp: Balyon, www.balyon.com Bron: DUO, www.ocwduo.nl Uitgave: maart 2010 Aan de inhoud van deze uitgave kunnen geen rechten worden ontleend.
