De krullen van Amsterdam
De krullen van Amsterdam D. Cornelissen en zonen b.v. Zuideinde 427 1035 PG Amsterdam T 020 - 631 13 85 E
[email protected] W www.cornelissenamsterdam.nl
Een renovatieproject van D. Cornelissen & Zonen B.V.
Colofon Dit boekje is uitgegeven door: D. Cornelissen & Zonen B.V. in augustus 2008 Tekst: Jeroen Kleijne (loket 5) Foto’s urinoirs: Daan Cornelissen Foto’s werkzaamheden: Ingrid de Groot Vormgeving en druk: IMAGO printing B.V.
Inhoudsopgave
Inleiding
2
Urinoirs 1-27
3
Overzichtskaart
14 - 15
Urinoirs 28-39
16
De renovatie
23
Het bedrijf
28
De krullen van Amsterdam Eigenlijk vallen ze nauwelijks op in het straatbeeld van de Amsterdamse binnenstad: de donkergroene stalen krullen waar mannelijke voorbijgangers even terecht kunnen voor het ledigen van hoge nood. Toch horen deze urinoirs net zo goed bij de hoofdstad als de grachten, de Dam en de Westertoren. Als je ze een tijdje weghaalt, worden de krullen node gemist – zo bleek de afgelopen jaren tijdens de renovatie. De klus van het renoveren van de krullen van Amsterdam is in de periode 2006-2008 geklaard door D. Cornelissen & Zonen B.V. Dat het een bijzondere klus was, kunt u lezen in dit boekje. Achterin staat het verhaal van de renovatie, maar het boekje begint met foto’s van alle 35 urinoirs in de binnenstad. De bijschriften laten zien hoezeer de krullen verbonden zijn met al het moois dat Amsterdam te bieden heeft.
No.1 Oudezijds Achterburgwal t/o 78a Plassen voor je een hartje laat zetten
3 No. 2 Brouwersgracht tussen Keizersgracht en Herengracht Een kleine boodschap doen terwijl je kinderen een balletje trappen op de Herenmarkt
No. 3 Brouwersgracht hoek Willemsstraat Je blaas legen tegenover de zeventiende-eeuwse pakhuizen ‘Het groote groene hert’ en ‘Het kleine groen hert’
4 No. 5 Haarlemmerplein Piesen met zicht op de Haarlemmerpoort (1840)
No. 6 Kadijksplein Al urinerend uitkijken over de Scharrebiersluis
5 No. 7 Keizersgracht hoek Westermarkt Je zwager een hand geven aan de voet van die oude Wester
No. 8 Keizersgracht hoek Nieuwe Spiegelstraat Even lozen als je net een negentiende-eeuws dressoir hebt gekocht
6 No. 9 Keizersgracht hoek Utrechtsestraat Klateren in een decor van klokgevels
No. 10 Kleine Gartmanplantsoen hoek Lijnbaansgracht Ledigen van de hoge nood terwijl je wordt gadegeslagen door bronzen leguanen
7 No. 11 Lijnbaansgracht t/o hoek Korte Leidsedwarsstraat Uit je lul brullen na een bezoekje aan het Rijks
No. 12 Lijnbaansgracht hoek Lindengracht Wateren op een in 1857 gedempte gracht
8 No. 13 Marnixbad De kraan openzetten en daarna een frisse duik nemen
No. 14 Marnixstraat t/o Elandsgracht Even geen boom uitzoeken uit respect voor de sterke arm
9 No. 16 Prins Hendrikkade hoek Oosterdokskade Fluiten terwijl je rustig doorleest in je net geleende roman
No. 18 Oudezijds Achterburgwal t/o Barndesteeg Kijken of je nog een jongetje bent tegenover de beroemdste seksclub van de hoofdstad
10 No. 19 Oudekerksplein Noordoostzijde Een plaspauze houden aan de rand van de rosse buurt
No. 20 Oudekerksplein Zuidzijde Gods water over Gods akker laten stromen aan de voet van de Oude Kerk (gewijd in 1306), het oudste gebouw van Amsterdam
11 No. 21 Oudezijds Achterburgwal bij hotel The Grand De grote Piet uithangen na een volmaakte huwelijksnacht in de bruidssuite
No. 22 Plantage Kerklaan bij ingang Artis De geit verpinnen onder de sterren van het Planetarium
12 No. 23 Plantage Middenlaan hoek Plantage Muidergracht Een plasje plegen in de reuk van de nijlgau (een antilopensoort)
No. 24 Noordermarkt Sassen als je op maandagmorgen een koopje hebt gescoord
13 No. 25 Prinsengracht hoek Elandsgracht Even naar het vlees kijken onder het toeziend oog van Johnny Jordaan (1924-1989) en Tante Leen (1912-1992)
BICKERS-
WESTERDOK
GRACHT
PRINSEN- EILAN DSGRACHT
R AC
H T
KO
ST VE R LO R
EN -
GR AC HT
VA AR T
D SG
OR DEAART PV N VO HAVE NSCHEE BINNE
EIL AN
5
T CH
S-
LI JN BAA
G
T
PR IN SE NG RA CH T
2
GR A
CH T
KE
RE N
AC HT ER -
21 ZIJ
IJD S
KR
OU DE Z
OU D
E
SINGEL
CH T
H HT AC GR
ER SG R
EN G
R
AC
AL BU RG W
MS TE L
HT GRAC AC H
NHERE
T
IN N SE
REGU-
PR
9
G R AC
ERSKEIZ
HT
HT GRAC
CH
T
LIERS-
10 GR A
27
IEG EL
11
NA
HT
8
LIJ NB AA NS GR AC HT
O
KO PE RS -
L
BINNE SINGE L
SP
GEL GRA CHT
26
KE IZ
GRAC PRIN
HT
SEN-
GRACHT
LIJNBAANS
GRACHT
SIN L GE RA G
CH T
SINGELGRACHT
ACHT ERGR
ENBINN EL AMST
ACHT
BOERENWETERING
SIN
E IDS LE
ER
LO
AN EN -
A GR NS
37
T CH
SS
BU RG W
GR OE NB UR GW A
NIE RS
KIN RO
T
AA
CH
B LIJN
A GR B CO
RA EG
O M
ZW
STA CO
N N LE VA
JA
L AA AN PK NE
IDS LE
KL OV E
DA
CHT RA
GIN UL T BEOO SL
T CH RA SG ER RD EE SS PA
O
BO
DE OU
RAAM GRAC HT
GRIMBURGWAL
HT AC GR RS OIE LO
T
M
HO UT
-
KG DIJ DER
14
EC H
RG WA L
34
25
T
E R
DS
HERENGRACHT
KEIZERSGRACHT
GR
T
BU
BIL
D
R AA RV OO
IER
PRINSENGRACHT
R LAU
H AC
GEL
W AL
AL
OR BU RG
BU RG W
GE L
SIN
DE
39
1 18
VO
CHT
33
GR A
HT RAC
DE RS EKAD E
SIN GE L
ST VE
HUGO
OTG
BOOM S- SL OOT
T
19 20
38
KO
GRO
1 ALS
7
HT
RL OR
C GRA
WA
VA AR
GR AC HT
EM BLO
EN
LIE -
N T
O
LI JN BAA NS GR AC HT
HE
32
FR
LE
N-
ACHT SGR
36 VE
L
TIER LAN EGE
O PE N
31
IZE RS GR AC HT
24
13
RA CH
HA
AA TKAN MARK ELIJK OOST
12
WE T S GAOE-TER NG
GR A
UW ER
NS -
BR O
SIN GE L
OT SLO
K PRORT IN E SE N-
HT
3
GR AC
TEN
SIN GE L-
KAT
Centrum in Beeld Urinoirs Locatie urinoirs EN AV TH
III M LE
SIX HA
VE N
VO SC O R H MA UT L SL IG U E IS
W
IL
Locatie nog te plaatsen urinoirs
O TO OS EG TE A N RG
1 Oudezijds Achterburgwal t/o 78a 2 Brouwersgracht ts Keizers en Herengracht 3 Brouwersgracht hoek Willemsstraat 5 Haarlemmerplein 6 Kadijksplein kop Laagte Kadijk 7 Keizersgracht hoek Westermarkt 8 Keizersgracht hoek Nieuwe Spiegelstraat 9 Keizersgracht hoek Utrechtsestraat 10 Kleine Gartmanplantsoen hoek Lijnbaansgracht 11 Lijnbaansgracht t/o hoek Korte Leidsedwarsstraat 12 Lijnbaansgracht hoek Lindengracht 13 Marnixbad 14 Marnixstraat t/o Elandsgracht 16 Prins Hendrikkade hoek Oosterdokskade 18 Oudezijds Achterburgwal t/o Barndesteeg 19 Oudekerksplein Noordoostzijde 20 Oudekerksplein Zuidzijde 21 Oudezijds Voorburgwal thv hotel The Grand 22 Plantage Kerklaan ingang Artis 23 Plantage Middenlaan hoek Plantage Muidergracht 24 Noordermarkt 25 Prinsengracht hoek Elandsgracht 26 Prinsengracht hoek Leidsestraat 27 Reguliersgracht Amstelveld 28 Roetersstraat hoek Nieuwe Achtergracht 30 Weesperplein hoek Sarphatistraat 31 Singel hoek Brouwersgracht 32 Singel hoek Korsjespoortsteeg 33 Singel hoek Raadhuisstraat 34 Singel hoek Raamsteeg 35 Weesperstraat bij Nieuwe Keizersgracht 36 hoek Stationsplein brug 13 37 Singel hoek Koningsplein Heiligeweg 38 Singel hoek Torensteeg 39 Nieuwmarkt/Geldersekade
IJHAV EN
DOKSOOSTER G DOORGAN
DIJK SGRA
16
CHT
DIJ KS GR AC HT
SG
R AC
H
VA
D
T
DOK
-
BU
RG
W AL
6
NIE
UW EV
BU R
T CH RA RG GE UR
AA RT
O O ST EN
B EN UIL
T AR VA ER G UR NB TE
G ER V
IT W
T
PE N
A AR
NS HA SC
KA
RA
T
TT EN BU R G
E R -
AN
AR T
OOSTER-
EIL
O
N PO
AL
L ANAA
NA
RK MOTO
T A HE K N CH V A DS EN AN AV LL R H HO O RD V O OO N
EN G
RA
C
HT
W AL
H
ER
22
N
U IE
EN
TR
EP OT D
OK
NIEUWE VAART
E W
LOZINGSKANAAL
35
W NIEU
E
ERSKEIZ
GR A
CH T
PL
W NIEU
NG INSE E PR
KEND ONBE
W NIEU
AN TA G
T RACH
HTER E AC
28
GRA
CHT
E
MU ID ER GR AC HT
23 GE TA AN PL
GR ER UID M
HT AC
G SIN
LG E
C A R
T H
CHT EGRA G
R AC
H T
30
SIN
L GE
Printdatum: 26 mei 2008
No. 26 Prinsengracht hoek Leidsestraat Tegen je eigen straal aanleunen voor je moet voorkomen
16 No. 27 Reguliersgracht Amstelveld Een plas doen met uitzicht over het Amstelveld
No. 28 Roetersstraat hoek Nieuwe Achtergracht Piemelen als je net je scheikundebul hebt gehaald
17 No. 30 Weesperplein hoek Sarphatistraat Naar je eigen gezeik luisteren vlak voor het doek van Carré op gaat
No. 31 Singel hoek Brouwersgracht Je water aftappen voor je een harinkie gaat happen
18 No. 32 Singel hoek Korsjespoortsteeg De aardappels afgieten en ondertussen stiekem gluren naar de dames van lichte zeden
No. 33 Singel hoek Raadhuisstraat Kliederen om de hoek van het Paleis op de Dam
19 No. 34 Singel hoek Raamsteeg Pissen nadat je even flink hebt geshopt in de negen straatjes
No. 35 Weesperstraat bij Nieuwe Keizersgracht Waden bij de nieuwe dependance van de Hermitage
20 No. 36 Hoek Stationsplein bij brug 13 Pinkelen voor je met je geliefde de 9.26 neemt naar Paris Nord
No. 37 Singel hoek Koningsplein Heiligeweg Gutsen als je net een boeketje voor je jarige moeder hebt gehaald
21 No. 38 Singel hoek Torensteeg De leiding in handen nemen terwijl Multaltuli (1820-1887) je een strenge blik toewerpt
No. 39 Nieuwmarkt/Geldersekade Zeiken in de schaduw van De Waag
22
Ontbrekende nummers In de lijst van urinoirs in de binnenstad ontbreken vier nummers. Deze urinoirs zijn verwijderd in verband met de werkzaamheden aan de Noord-Zuidlijn. No. 4 stond op de De Ruyterkade naast de Tolhuispont. De locatie van no. 15 was Nieuwezijds Voorburgwal. No. 17 stond aan het Oosterdok naast het PTT kantoor en wordt mogelijk op een andere locatie neergezet. En no. 29 had een plek op de kop van het Rokin.
De renovatie
23
24
De renovatie Op de motor In 2003 vindt aannemer Daan Cornelissen in zijn mailbox een berichtje van de Stadsdeel Amsterdam Centrum. Of hij misschien geïnteresseerd is in een bijzondere klus: het renoveren van alle urinoirs van de Amsterdamse binnenstad? Cornelissen krabt even achter zijn oren, maar zijn nieuwsgierigheid is gewekt. In de maanden daarna maakt hij op de motor een rondtocht langs alle 35 urinoirs in het centrum van de hoofdstad, over grachten en wallen, van Artis tot het Marnixbad. Zijn overzicht van de onderhoudstoestand van de urinoirs laat aan duidelijkheid niets te wensen over. Scheve poten, gebroken tegels en aangetast staal: de meeste krullen en hun stenen fundaties zijn dringend aan renovatie toe.
Afdeling Waterbouw Het rapport van Cornelissen wordt overhandigd aan het Stadsdeel Amsterdam Centrum waar het na bestudering en gedegen voorbereiding wordt gegeven aan een opzichter van de afdeling Waterbouw. Hij realiseert zich dat het tijd is om actie te ondernemen. De opzichter neemt meteen contact op met Cornelissen en vraagt hem om een offerte uit te brengen voor renoveren van alle éénpersoonskrullen, dubbele krullen en de twee Van der Meijkrullen (met dak). Eind 2005 tekent D. Cornelissen & Zonen B.V. een contract met het Stadsdeel Amsterdam Centrum en gaat de aannemer aan de slag. Onder handen Vanaf februari 2006 nemen Daan Cornelissen en zijn medewerkers de krullen één voor één onder handen. Eerst vervoeren ze de urinoirs naar hun bedrijfsterrein aan het Zuideinde in Amsterdam-Noord, in de meeste gevallen met fundatie en al. Het staalwerk wordt daar volledig gezandstraald, zodat je precies kunt zien wat de conditie ervan is. Zo nodig herstelt de aannemer het staalwerk door er een nieuwe stuk in te lassen. Bij de verzinkerij krijgen alle krullen daarna een zinklaag. Tenslotte worden de urinoirs voorzien van een primerlaag en twee lagen verf.
25
26
Plasplaten Een apart verhaal is de renovatie van de natuurstenen plasplaten. Omdat de stenen behoorlijk zijn aangetast door jarenlang gebruik worden ze eerst gezandstraald, daarna gepolijst en vervolgens behandeld met een beschermende coating. Elke plasplaat krijgt uiteindelijk aan de binnenzijde een ingelast nummer ter identificatie. Fundaties Vóór het herplaatsen van de gerenoveerde urinoirs nemen de medewerkers van Cornelissen ook de stenen fundaties flink onder handen. Sommige op locatie, de meeste op het bedrijfsterrein. De fundaties worden allemaal gereinigd met een hogedrukspuit, inclusief de natuurstenen plasgoot. Beschadigde tegels worden gerepareerd of vervangen. Ook de plasgoot en de tegels krijgen een beschermende coating. Pas als de fundaties helemaal in orde zijn, vervoert de aannemer de urinoirs van de werkplaats naar de juiste locatie in de binnenstad. Ter plekke klinkt de aannemer alle krullen weer vast aan de fundaties en monteert hij de natuurstenen plasplaat. Laatste krul Soms heeft het herplaatsen van de urinoirs nogal wat voeten in de aarde. Op de Nieuwmarkt bijvoorbeeld. Het aanvragen van een bouwvergunning voor nummer 39 verloopt stroef, onder meer omdat omwonenden bezwaar aantekenen tegen het herplaatsen van het urinoir op de oude locatie. Daardoor duurt het uiteindelijk tot het voorjaar van 2008
voor voorbijgangers met hoge nood op de Nieuwmarkt weer gebruik kunnen maken van een urinoir. De laatste krul staat in de zomer van 2008 nog steeds op de werkplaats van Cornelissen. Pas als duidelijk wordt hoe de omgeving van het vernieuwde Marnixbad wordt ingericht, kan de chauffeur voor de laatste keer op pad met zijn vrachtwagen. Positieve reacties Toch kijkt Daan Cornelissen met genoegen terug op het renovatieproject. “Ik heb veel positieve reacties gekregen uit de omgeving van de verschillende urinoirs. Toen we op het Kleine Gartmanplantsoen de planning niet dreigden te halen, kreeg ik meteen telefoontjes van kroegbazen. Met al die horeca op het Leidsplein werd de krul node gemist. En bij het Centraal Station zijn het de taxichauffeurs die er veel gebruik van maken. Die urinoirs hebben dus echt een functie, ze worden vrijwel allemaal veelvuldig gebruikt. Bovendien zijn het gezichtsbepalende objecten voor de binnenstad.”
27
D. Cornelissen & Zonen B.V. 28
D. Cornelissen & Zonen B.V. is opgericht in 1921 door schipper Daan Cornelissen, grootvader van de huidige eigenaar. Hij vervoerde als kleine zelfstandige voornamelijk zand, grind en puin. De eerste jaren voer Cornelissen in opdracht van aannemingsbedrijven. Hij was onder meer betrokken bij de aanleg van de Afsluitdijk, waar de bouwers keileem en zand aanbrachten. Al gauw merkte Daan Cornelissen dat de handel in bouwgrondstoffen meer opbracht dan alleen het vervoer en langzaam legde hij zich daarop toe. Omdat bouwpuin een veelgevraagde grondstof was, begon hij met het zelf aannemen van sloopwerken. Nadat Cornelissen een woning aan de wal betrokken had, groeide zijn bedrijf gestaag en had hij uiteindelijk dertig mensen in dienst. Omdat de aannemer zijn vrachtwagens tijdens de Tweede Wereldoorlog voorzag van kolengasgeneratoren had hij geen last van de brandstofschaarste. In het laatste oorlogsjaar demonteerde Cornelissen de wagens en verborg hij deze, zodat hij na de bevrijding zijn bedrijf kon voortzetten. In de jaren vijftig kwamen zijn zoons voor hem werken en later namen zij het bedrijf over. Medio 1976 trad de huidige directeur Daan Cornelissen aan. Met zijn tien werknemers is hij vooral actief in de grond-, weg- en waterbouw en in de bouwsector. D. Cornelissen B.V. is gespecialiseerd in bestratingen, betonplaatverhardingen, grondverzet, waterbouwkundige werken, sloopwerken en natuurlijk krullen.
Colofon Dit boekje is uitgegeven door: D. Cornelissen & Zonen B.V. in augustus 2008 Tekst: Jeroen Kleijne (loket 5) Foto’s urinoirs: Daan Cornelissen Foto’s werkzaamheden: Ingrid de Groot Vormgeving en druk: IMAGO printing B.V.
De krullen van Amsterdam
De krullen van Amsterdam D. Cornelissen en zonen b.v. Zuideinde 427 1035 PG Amsterdam T 020 - 631 13 85 E
[email protected] W www.cornelissenamsterdam.nl
Een renovatieproject van D. Cornelissen & Zonen B.V.
