De kloof tussen alphacursus en kerk 2

Inhoudsopgave Inhoudsopgave ........................................................................................................................... 1 1.

Inleiding .............................................................................................................................. 3 1.1.

Pasbekeerde alphacursisten vinden moeilijk aansluiting bij de kerk........................... 3

1.1.1.

Het probleem......................................................................................................... 3

1.1.2.

Vooronderzoek...................................................................................................... 4

1.2.

Een probleem – of niet meer dan normaal? ................................................................. 4

1.3.

Het onderzoek .............................................................................................................. 5

1.3.1.

Vraagstelling van het onderzoek........................................................................... 6

1.3.2.

De inhoud van het onderzoek................................................................................ 6

1.3.3.

De doelgroep – Definities ..................................................................................... 7

1.4.

Werkwijze .................................................................................................................... 9

1.4.1. 2.

3.

Leeswijzer ........................................................................................................... 10

Bestaand onderzoek .......................................................................................................... 11 2.1.

Verboom – De Alpha-cursus onderzocht................................................................... 11

2.2.

Sengers – Aantrekkelijke kerk ................................................................................... 13

2.3.

Hunt – The Alpha Enterprise ..................................................................................... 15

2.4.

Conclusie.................................................................................................................... 17

De alphacursus .................................................................................................................. 18 3.1.

Oorsprong en groei..................................................................................................... 18

3.1.1.

De alphacursus in Groot-Brittannië .................................................................... 18

3.1.2.

De alphacursus in Nederland .............................................................................. 19

3.2.

De alphacursus inhoudelijk........................................................................................ 20

3.2.1.

Differentiatie ....................................................................................................... 20

3.2.2.

Het studiemateriaal ............................................................................................. 22

3.2.3.

Aansluiting tussen inhoud en kerk ...................................................................... 30

3.3.

De sfeer ...................................................................................................................... 30

3.3.1.

Alle mensen zijn welkom.................................................................................... 31

3.3.2.

Leren en lachen ................................................................................................... 31

3.3.3.

Pizza’s of patat .................................................................................................... 32

3.3.4.

Helpen van elkaar................................................................................................ 32

3.3.5.

Alle vragen mogen gesteld worden..................................................................... 32

3.3.6.

De sfeer in de kerk .............................................................................................. 32

De kloof tussen alphacursus en kerk

3.4.

Praktische problemen.......................................................................................... 34

3.4.2.

Een andere kerk................................................................................................... 36

4.1.

De opzet van de enquête ............................................................................................ 38

4.2.

De resultaten .............................................................................................................. 39

4.2.1.

De getallen .......................................................................................................... 39

4.2.2.

De gradatievragen ............................................................................................... 40

4.2.3.

De open vraag ..................................................................................................... 43 Relevantie............................................................................................................ 48

4.3.2.

Oorzaken van het probleem van aansluiting ....................................................... 51

4.3.3.

Verschillen tussen kerken ................................................................................... 52

4.3.4.

Andere verschillen .............................................................................................. 57

De buitenkerkelijke cursist................................................................................................ 62

8.

Het interview.............................................................................................................. 62

5.1.1.

Algemene indruk................................................................................................. 62

5.1.2.

De alphacursus over de kerk ............................................................................... 63

5.1.3.

De cursist en de kerk ........................................................................................... 63

5.1.4.

Het geloof van de alphacursist ............................................................................ 65

5.2.

7.

Beschouwing van de resultaten.................................................................................. 48

4.3.1.

5.1.

6.

Breed draagvlak – goede voorbereiding .................................................................... 37

De enquête onder cursusgevers......................................................................................... 38

4.3.

5.

Aansluiting in de praktijk........................................................................................... 34

3.4.1. 3.5. 4.

2

Beschouwing van de resultaten.................................................................................. 65

Conclusies en aanbevelingen ............................................................................................ 67 6.1.

Beantwoording van de onderzoeksvraag ................................................................... 67

6.2.

Aanbevelingen ........................................................................................................... 70

Literatuurlijst..................................................................................................................... 76 7.1.

Boeken ....................................................................................................................... 76

7.2.

Artikelen..................................................................................................................... 76

7.3.

Websites ..................................................................................................................... 78

Bijlagen ............................................................................................................................. 79 8.1.

Vragenlijst bij het interview....................................................................................... 79

8.2.

Nadere beschouwing van het onderzoek van Ad Verboom....................................... 80

8.3.

Alpha-enquete, artikel van Arnoud Drop................................................................... 82


1.

3

Inleiding

1.1. Pasbekeerde alphacursisten vinden moeilijk aansluiting bij de kerk 1.1.1. Het probleem De kerk in Nederland groeit al jaren niet meer1. Toch zijn buitenkerkelijken over het algemeen enthousiast over de alphacursus en verandert het hun zienswijze op het geloof en de kerk in hoge mate2. Gemeenten die de alphacursus geven verwelkomen meer nieuwe leden dan gemeenten waar de cursus niet wordt gegeven.3 Ook groeit het aantal in kerken dat een Alphacursus geeft elk jaar.4 Ook al zijn de meeste buitenkerkelijke deelnemers enthousiast over de cursus, dat betekent nog niet dat zij ook allemaal enthousiast zijn over de kerk, laat staan over lidmaatschap van de kerk.5 “De Alpha-cursus [...] heeft de culturele drempel eerder openbaar gemaakt dan weggenomen. ‘Ik heb heel wat mensen gesproken die de Alpha-cursus hebben gedaan, enthousiast zijn geraakt, maar daarna in een gat zijn gevallen en nu nergens meer komen’, zegt Ronald van der Molen. ‘Gemeenten starten klakkeloos dit soort cursussen, zonder zich klaar te maken voor de ontvangst van nieuwe mensen. Dat baart mij zorgen.”6

1

Bron: Centraal Bureau voor de Statistiek (www.cbs.nl)

2

De onderzoeksresultaten van Verboom, De alpha-cursus onderzocht pp.42-44 geven aan dat de

buitenkerkelijke alphacursist enthousiast is over de cursus. Maar liefst 83% van de ondervraagden geeft aan dat de Visie op het christelijk geloof is veranderd. 3

Sengers in Born, L., ‘Alpha en Willow niet per se wondermiddel’, Friesch dagblad, dinsdag 12 oktober 2004.

Opmerking: Van het aantal nieuwe leden waren in het onderzoek van Sengers alleen cijfers van GKN en RKK beschikbaar. 4

Sengers, Aantrekkelijke kerk p.79

5

Slechts 33% van de buitenkerkelijke cursisten staat positief tegenover eventueel lidmaatschap (Verboom, De

alpha-cursus onderzocht p.44) 6

Redactioneel artikel ‘Bij nul beginnen – Gemeentestichting dringt zich op als ideaal’, Nederlands Dagblad,

zaterdag 12-06-2004


4

Velen van ons die aan alphacursussen hebben meegewerkt, kennen het probleem: mensen die geraakt zijn door het evangelie, misschien zelfs het zondaarsgebed gebeden hebben, zelfs wedergeboren zijn – maar als het einde van de alphacursus is aangebroken, en ieder weer verder gaat met “de rest van zijn of haar leven”, blijkt dat de pasbekeerde geen aansluiting vindt bij de kerk. In het begin gaat de cursist nog wel eens mee naar een kerkdienst, maar op een gegeven moment komt de voormalige cursist niet of nauwelijks meer.

1.1.2. Vooronderzoek Er zijn geen harde cijfers bekend van het gemiddeld aantal bekeerlingen per cursus, en ook de kerkgroei ten gevolge van de alphacursus is nog nauwelijks onderzocht. Toch heb ik gemerkt dat velen die een alphacursus gaven of geven, het probleem herkenden. Of het nu gaat om een studentencursus gegeven door een studentenvereniging, of om een cursus gegeven door groep interkerkelijken, of om een cursus die gegeven wordt door een plaatselijke gemeente, het probleem lijkt breed bekend.

1.2. Een probleem – of niet meer dan normaal? Mag je eigenlijk wel van een probleem spreken? Of gaat het “gewoon” om de groep mensen die Jezus vergelijkt met het zaad dat op rotsachtige bodem valt, en waarvan Hij zegt: Het zaad dat op rotsachtige grond is gezaaid, dat zijn zij die het woord horen en het meteen met vreugde in zich opnemen. Het schiet echter geen wortel in hen, oppervlakkig als ze zijn. Worden ze vanwege het woord beproefd of vervolgd, dan houden ze geen ogenblik stand. 7 De cursisten zijn tijdens de cursus enthousiast, ze “nemen het woord met vreugde in zich op”. Echt verder komen ze echter niet – “het schiet geen wortel in hen”, als het wat moeilijker wordt, dan haken ze af, “wanneer ze worden beproefd, houden ze geen stand”. Ergens wringt deze vergelijking echter. Ten eerste is het nog maar de vraag of het woord geen wortel in hen schiet – wij weten immers maar weinig van het persoonlijk geloofsleven van hen die zich niet bij onze kerk aansluiten?

7

Matt. 13:20,21


5

Daarnaast is het ook maar de vraag of zij echt geen stand houden. Zijn zij werkelijk het geloof kwijt geraakt? Of zijn zij slechts uit ons zichtveld verdwenen? Ten derde gaat het in de gelijkenis om beproeving of vervolging. Welke beproeving of vervolging hebben de cursisten na de cursus moeten doorstaan? Is het dan werkelijk zo erg gesteld met onze kerkdiensten dat ze kunnen worden aangemerkt als beproeving? Misschien zijn de cursisten die zich niet aansluiten bij een kerk beter te vergelijken met de volgende groep waarover Jezus in deze gelijkenis spreekt: Het zaad dat tussen de distels is gezaaid, dat zijn zij die het woord horen, maar bij wie de zorg om het dagelijkse bestaan en de verleiding van de rijkdom het woord verstikken, zodat het zonder vrucht blijft.8 Toegegeven, de vergelijking lijkt in dit geval beter op te gaan. Toch moet ook nu weer worden opgemerkt dat we niet weten wat de redenen zijn van een cursist om zich uiteindelijk niet aan te sluiten bij een kerk. Kortom: zolang we niet weten waarom de cursist zich uiteindelijk niet bij een kerk aansluit, kunnen we hem of haar niet in één van de genoemde groepen plaatsen. En zelfs al gaat het om mensen die tot één van deze twee groepen behoren, betekent dat dan dat we dit gewoon als gegeven mogen aannemen, en er verder niets mee hoeven te doen? Zou het niet juist onze taak zijn om hen, die al zo ver zijn gekomen, net ook over die laatste streep te trekken?

1.3. Het onderzoek Omdat het mij belangrijk lijkt om te achterhalen waarom buitenkerkelijke cursisten afhaken wanneer het op lidmaatschap van een kerk aankomt, heb ik een onderzoek ingesteld naar deze cursisten. Mijn onderzoek bestaat uit twee delen. Ten eerste wil ik peilen in welke mate bovenstaand probleem wordt herkend door organisators van alphacursussen. Hiervoor gebruik ik een kwantitatief onderzoek middels een digitaal enquêteformulier. Dit enquêteformulier zal

8

Matt. 13:22


6

beschikbaar worden gesteld aan alle bij alpha-nederland bekende organisators van cursussen met een emailadres9. Ten tweede wil ik onderzoeken wat de buitenkerkelijke cursist zelf over bovenstaand probleem te zeggen heeft. Er is nog weinig bekend van de problematiek die we onderzoeken, daarom heb ik voor de methode van een kwalitatief onderzoek gekozen. Ik ga acht buitenkerkelijke alphacursisten interviewen. Het onderzoek is kwalitatief van aard, en heeft een explorerend en beschrijvend karakter.10

1.3.1. Vraagstelling van het onderzoek De vraag die centraal staat in dit onderzoek is: Welke redenen zijn er te vinden voor het feit dat sommige buitenkerkelijke alphacursisten moeilijk aansluiting vinden bij een kerk? Deelvragen bij deze vraagstelling zijn: -

Wat is de relevantie van deze onderzoeksvraag? o Is aansluiting bij een kerk wel een doel van de alphacursus? o Hoe breed wordt het probleem van moeilijke aansluiting bij cursusorganisators herkend? o Hoe groot is de groep buitenkerkelijken die deelneemt aan een alphacursus? o Welk deel van die groep vindt aansluiting bij een kerk?

-

Welk beeld geeft het door de alphacursus aangeboden studiemateriaal van lidmaatschap van de kerk?

-

Is het mogelijk dat bovengenoemd beeld het uitblijven van lidmaatschap beïnvloedt?

-

Wat dragen cursusorganisators aan als mogelijke oorzaken van moeilijke aansluiting?

-

Wordt het probleem bij bepaalde kerken als groter ervaren dan bij andere?

-

Zijn er andere redenen te bedenken voor het al dan niet vaker voorkomen van dit probleem bij cursussen onderling?

-

Welke redenen draagt de cursist zelf aan voor het uitblijven van lidmaatschap?

1.3.2. De inhoud van het onderzoek Om antwoord te krijgen op deze vragen heb ik het studiemateriaal van de alphacursus op dit onderwerp onderzocht. Om de relevantie en omvang van het probleem vast te stellen heb ik

9

89% van de bij alpha-nederland bekende organiserende instanties van alphacursussen beschikt over een

emailadres. 10

Baarda ea, Kwalitatief Onderzoek, pp.18,21,46


7

een enquête gehouden onder cursusorganisators. Daarnaast heb ik acht buitenkerkelijke cursisten geïnterviewd.

1.3.3. De doelgroep – Definities Iedere geïnterviewde cursist voldoet aan onderstaand profiel. Hij of zij11: -

was buitenkerkelijk voordat hij aan de alphacursus begon

-

heeft een alphacursus gevolgd

-

de gevolgde alphacursus dient in ieder geval een jaar geleden te zijn afgerond

Ik interview buitenkerkelijke cursisten, omdat ik met name geïnteresseerd ben in het effect dat de alphacursus op hen heeft gehad en dan vooral toegespitst op de vraag of en hoe zij aansluiting hebben gevonden bij een kerk. De gevolgde alphacursus dient minimaal een jaar geleden te zijn afgerond omdat de cursist dan een jaar de tijd heeft gekregen om op eigen gelegenheid aansluiting te zoeken. Jan Bakker, directeur van Alpha Nederland, zegt hierover: “[...] voordat iemand van de Alpha-cursus ‘gewoon’ lid van een gemeente geworden is, ben je een paar jaar verder.”12

Buitenkerkelijk Van Dale geeft als definitie van kerkelijk:

ker·ke·lijk (bn.) 1 de kerk betreffend => ecclesiastisch 2 (van personen) aangesloten bij een kerkgenootschap13 De tweede uitleg heeft betrekking op personen. Buitenkerkelijk kan dus worden gedefinieerd als buiten de groep van personen die zijn aangesloten bij een kerkgenootschap. Dat zou dus kunnen gelden voor iedereen die niet (meer) is aangesloten bij een kerkgenootschap. Het Centraal Bureau voor de Statistiek doet eens in de paar jaar onderzoek naar de kerkelijkheid in Nederland. Het CS definieert kerkelijkheid als volgt:

11

Voor het gemak van de lezer heb ik in de rest van de tekst elke keer dat ik “hij/zij” of “hem/haar” bedoel,

slechts “hij” of “hem” geschreven. 12

Jan Bakker in Hoorn, R.J. van den, ‘Tien jaar Alpha-cursus in Nederland – Tot onze stomme verbazing en

geweldige bemoediging’, Idea Bulletin, oktober 2006 13

Volgens het online woordenboek op www.vandale.nl


8

“Kerkelijkheid heeft betrekking op de vraag tot welke kerkelijke gezindte of levensbeschouwelijke groepering men zichzelf rekent.”14 Vervolgens verdeelt het CBS de kerkelijken in twee groepen: “De gegevens worden gesplitst in de groepering die zichzelf kerkelijk noemt en die daadwerkelijk naar de kerk gaat.”15 De groep die daadwerkelijk naar de kerk gaat noemt het CBS “kerks”. Voor die groep hanteert het bureau de volgende definitie: “Als kerks worden aangemerkt diegenen die eenmaal of vaker per maand naar de kerk gaan of een levensbeschouwelijke bijeenkomst bezoeken.”16 De definitie van het CBS voor kerksheid, hanteer ik voor kerkelijkheid in dit werk. Als kerkelijk beschouw ik in hen die zich rekenen tot een bepaalde kerkelijke groepering, en eenmaal of vaker per maand een bijeenkomst van die groepering bezoeken. Omgekeerd beschouw ik als buitenkerkelijk: Zij die zich niet rekenen tot een bepaalde kerkelijke groepering en zij die zich wel rekenen tot een bepaalde kerkelijke groepering, maar minder dan eenmaal per maand een bijeenkomst van die groepering bezoeken.17

Aansluiting bij een kerk Onder zich aansluiten bij een kerk versta ik het regelmatig bezoeken van bijeenkomsten van een kerk, en het ingeschreven staan als lid van diezelfde kerk, of – wanneer de kerk geen lidmaatschap kent – het opgenomen zijn in het adressenbestand van die kerk.

14

bron: website van het CBS: www.cbs.nl

15

idem

16

idem

17

Bewust includeer ik de groep die eenmaal per maand of vaker een kerkelijke bijeenkomst bezoeken, maar zich

niet rekenen tot een bepaalde kerkelijke groepering in de buitenkerkelijke groep: het kan in dit geval gaan om “culturele” kerkgangers, of om kerkgangers die meegaan met “kerksen”.


9

In deze definitie beschouw ik dus mensen die regelmatig verschillende kerken bezoeken niet als aangesloten bij een kerk. Ook mensen die regelmatig bijeenkomsten bezoeken van een plaatselijke kerk, maar die zich daar bewust niet als lid hebben ingeschreven, beschouw ik niet als aangesloten bij een kerk. Kort gezegd: aansluiting bij een kerk is de overgang van het buitenkerkelijk zijn naar het kerkelijk zijn. Voor kerkelijk hanteer ik de definitie zoals hierboven beschreven: Zij die zich rekenen tot een bepaalde kerkelijke groepering, en eenmaal of vaker per maand een bijeenkomst van die groepering bezoeken.

Kerk Met het woord kerk in bovenstaand profiel bedoel ik een als plaatselijke kerk bekend staande gemeenschap, of zoals het online Princeton woordenboek het omschrijft: the body of people who attend or belong to a particular local church.18 Huisgemeenten vallen binnen deze definitie, als zij alszodanig bekend staan: een groep christenen die wekelijks ’s avonds samenkomt is in deze definitie alleen kerk, als zij zichzelf als een kerkelijke gemeenschap (bijvoorbeeld een huisgemeente) naar binnen en naar buiten toe profileert. Een wekelijkse bijbelstudie of bidstond is in zichzelf volgens deze definitie geen kerk.

1.4. Werkwijze In het volgende hoofdstuk zal ik eerst een blik werpen op bestaand onderzoek naar de alphacursus: verschaft gedaan onderzoek bruikbare informatie voor de beantwoording van de eerder genoemde onderzoeksvragen? Vervolgens onderzoek ik de inhoud van de alphacursus zelf: wat leert de cursus de cursisten inhoudelijk over de kerk? Ik besteed aandacht aan het aangereikte studiemateriaal voor begeleiders en aan de opzet van de cursus. In het hoofdstuk daarna ga ik toetsen in hoeverre het probleem van aansluiting wordt herkend door organisators van alphacursussen, en wat de organisators als oorzaken van dit probleem benoemen. Daarna bespreek ik mijn bevindingen uit de interviews met de cursisten zelf: welke oorzaken dragen zij aan, wat is volgens hen het probleem.

18

http://wordnet.princeton.edu/


10

Tot slot zal ik proberen tot een conclusie te komen en enkele aanbevelingen doen.

1.4.1. Leeswijzer Samengevat kunt u in de hierop volgende hoofdstukken de bevindingen van mijn onderzoek verwachten, achtereenvolgens: -

Bestaand onderzoek naar de alphacursus (hoofdstuk 2)

-

Het studiemateriaal van de alphacursus over de kerk (hoofdstuk 3)

-

Bespreking van de enquête gehouden onder cursusorganisators (hoofdstuk 4)

-

Bevindingen uit de interviews met de cursisten (hoofdstuk 5)

-

Conclusies en aanbevelingen (hoofdstuk 6)


2.

11

Bestaand onderzoek

Wat vertelt bestaand onderzoek ons over onze vraagstelling? Is er onderzoek voorhanden over de effectiviteit van de alphacursus in Nederland? Met deze vragen in het achterhoofd heb ik enig literatuuronderzoek gedaan. Op dit vlak is er nog maar weinig onderzoek gedaan. De meest genoemde onderzoeken in Nederland zijn die van Verboom voor zijn boek De alpha-cursus onderzocht en die van Sengers voor zijn boek Aantrekkelijke kerk. Internationaal worden de onderzoeken van Stephen Hunt veel genoemd. De onderzoeken van deze drie onderzoekers zal ik in het licht van mijn onderzoeksvragen behandelen en beoordelen op hun bruikbaarheid voor het beantwoorden van de genoemde vragen.

2.1. Verboom – De Alpha-cursus onderzocht In De Alpha-cursus onderzocht bespreekt Prof. W. Verboom vijf verschillende cursussen, waaronder de Alpha-cursus. Wat dat betreft zet hij met de titel zijn lezers even op het verkeerde been. Het onderzoek van Verboom is volgens eigen zeggen een kwantitatief en explorerend onderzoek, en richt zich niet alleen op de Alphacursus, maar op vijf verschillende typen cursus, waaronder de alphacursus. Hij heeft 21 cursussen onderzocht, waaronder een aantal alphacursussen19. Hij specificeert niet hoeveel van de onderzochte cursussen een alphacursus is geweest, maar wanneer hij ook de andere cursussen goed tot hun recht heeft willen laten komen, zullen het er niet meer dan vijf zijn geweest. Daarnaast zijn de onderzochte cursussen allemaal in SoW verband gegeven. De resultaten van dit onderzoek kunnen wat dat betreft alleen als richtinggevend worden gezien, en zeker niet als maatgevend: de enkele alphacursussen die zijn onderzocht kunnen immers hun eigen specifieke kenmerken hebben, en kunnen niet als significante afspiegeling van de alphacursussen in Nederland gelden20. Interessant is echter wel, dat van de ondervraagde buitenkerkelijke deelnemers aan de door Verboom onderzochte alphacurssusen 83% aangeeft dat zijn of haar visie op het christelijke geloof als zodanig en de manier van geloven ten positieve is veranderd, en 75% geeft aan dat

19

Verboom, De alpha-cursus onderzocht p.38

20

Ook Sengers komt tot die conclusie in Aantrekkelijke kerk p.80, hoewel hij vervolgens wel enkele conclusies

op het onderzoek van Verboom baseert.


12

de relatie met God is veranderd. Vervolgens geeft 33% van aan positief te staan tegenover een “eventueel lidmaatschap van de kerk”, terwijl de rest afwachtend is, of niets heeft ingevuld.21 De onderzoeksgegevens geven geen opheldering op de vraag waarom het overgrote deel de cursisten veranderd is in hun visie en manier van geloven, maar niet positief staat tegenover een eventueel lidmaatschap van de kerk. Verboom heeft wel een vermoeden waar dit aan ligt: “Deze uitkomsten bevestigen het vermoeden dat veel mensen in onze tijd het geloof niet zonder meer verbinden met het kerkelijk betrokken zijn. Hierin zal meespelen dat de kerk voor oudere deelnemers vaak een negatief imago heeft en dat jongeren die individualistisch denken, niet zoveel behoefte hebben aan een binding aan het instituut kerk.”22 Waar Verboom bovenstaande gegevens vandaan haalt, is niet verder gespecificeerd. Daar tegenover staat dat 76% van de cursus deelneemt aan een vervolgcursus. 16% Neemt niet deel aan een vervolgcursus en 8% weet het nog niet.23 Dit is een interessant gegeven: het lijkt erop dat de meeste buitenkerkelijken nog niet toe zijn aan eventueel lidmaatschap, maar dat lijkt niet direkt met onbereidwilligheid tot toewijding te maken te hebben: zij willen zich immers wel toewijden aan het volgen van een vervolgcursus. Kennelijk spreekt deze vorm de buitenkerkelijke cursist meer aan dan het lidmaatschap van een kerk met alles dat daar bij hoort. Op de vraag waarom de cursist wel een vervolgcursus wil volgen, maar niet positief staat tegenover eventueel lidmaatschap, geeft het onderzoek van Verboom geen antwoord. Vervolgens is 30% van de deelnemers aan de vervolgcursus positief over eventueel lidmaatschap, 50% is afwachtend, 10% afwijzend en 10% heeft niets ingevuld.24 Op het eerste gezicht lijkt het volgen van de vervolgcursus weinig te veranderen in de visie op het lidmaatschap. Het kan echter zijn dat juist zij die niet positief staan tegenover lidmaatschap over het algemeen niet meedoen aan een vervolgcursus. In dat geval betekent de uitkomst na de vervolgcursus zelfs dat deelnemers aan een vervolgcursus hun visie op lidmaatschap tijdens de vervolgcursus naar beneden hebben bijgesteld. Uitsluitsel hierover is alleen te

21


22


23


24

idem


13

geven middels een vervolgonderzoek wegens het ontbreken van specifiekere gegevens in het onderzoek van Verboom en de lage significantie ervan. Cijfers van buitenkerkelijken die uiteindelijk lid zijn geworden, zijn niet bekend. De vraag of het feit dat iemand positief staat tegenover lidmaatschap van de kerk uiteindelijk resulteert in aansluiting bij de kerk, blijft onbeantwoord. Samenvattend kan over Verbooms’ onderzoek worden gezegd dat dit niet significant genoeg is om duidelijke conclusies te rekken over de alphacursus in het algemeen. Wel is interessant op te merken dat de buitenkerkelijken binnen dit onderzoek liever meedoen aan een vervolgcursus dan eventueel lidmaatschap van de kerk te overwegen.

2.2. Sengers – Aantrekkelijke kerk In Aantrekkelijke kerk – Nieuwe bewegingen in kerkelijk Nederland op de religieuze markt behandelt Erik Sengers vier marktgerichte bewegingen in kerkelijk Nederland, waaronder de alphacursus. Het onderzoeksmateriaal dat Sengers voor deze cursus gebruikt, komt voor een groot deel uit onderzoeken van anderen, zoals die van Verboom, Hunt en Van den Hazel.25 Daarnaast heeft hij zelf enig onderzoek gedaan naar het aantal cursussen gegeven per kerk per regio. Dit onderzoek richt zich echter alleen op de grote kerken en laat daarbij het grootste deel van de alphacursussen weg26. De resultaten van zijn onderzoek kunnen daarom niet veralgemeniseerd worden voor de alphacursus an sich, maar hoogstens voor de alphacursus, zoals die gegeven wordt in de grote kerken. Inhoudelijk gaat het onderzoek van Sengers niet direct op onze onderzoeksvragen in. Sengers richt zich meer op de bekendheid en verspreiding van de alphacursus en de organisatie ervan. In dat licht schrijft hij in zijn conclusie over de alphacursus: “Op het niveau van de methode kan geconcludeerd worden dat de missie helder is: het informeren over het christelijk geloof. [...] er [zijn aanwijzingen] dat de missie verder

25

Sengers, Aantrekkelijke kerk, pp 78-83. Het onderzoek van Van den Hazel behandel ik niet apart, omdat de

belangrijkste conclusies reeds door Sengers zijn overgenomen, en omdat dit onderzoek minder maatgevend is dan die van Verboom en Sengers. 26

Slechts 30% van de alphacursussen wordt gegeven door de grote kerken, de rest wordt gegeven door andere

kerken, zoals de kleine gereformeerde (20%) en evangelische (30%) kerkgenootschappen. Bron: website van alpha-nederland: www.alpha-cursus.nl


14

gaat dan dat – namelijk mensen in contact brengen met Jezus en zijn gemeente en de christelijke gemeente vernieuwen.”27 Een aantal pagina’s daarvoor merkt hij op: “actief lidmaatschap van de christelijke gemeenschap is het einddoel van de cursus”28. Dit gegeven is van groot belang voor de relevantie van mijn onderzoek. Als het einddoel van de cursus is dat de cursist een actief lid van de christelijke gemeenschap wordt, is de vraag naar de aansluiting tussen de cursus en de kerk, een vraag naar de doelgerichtheid van de cursus. Als de aansluiting met de christelijke gemeenschap moeilijk wordt gevonden, wordt dit doel slechts ten dele gehaald. Ook is deze zinsnede in de conclusie interessant: “de cursus [wordt] voornamelijk bezocht [...] door mensen die al een band hebben met kerk en geloof”.29 Als dit werkelijk zo zou zijn, dan maakt dat mijn onderzoek ineens minder relevant: hoe minder buitenkerkelijken de alphacursus bezoeken, hoe minder relevant de vraag naar aansluiting tussen die buitenkerkelijken en de kerk. Ik gebruik echter met opzet het woord als. Het enige door Sengers vermeldde onderzoeksmateriaal dat tot deze conclusie zou kunnen leiden is namelijk het onderzoek van Verboom30, waarvan hij zelf zegt dat dit onderzoek “niet erg representatief is”31. Ook ik denk – zoals hierboven beargumenteerd – dat het om niet representatieve gegevens gaat, en heb daarom zelf enkele vragen over dit punt in mijn onderzoek opgenomen. Daarnaast gaat het om gedateerd onderzoek (het onderzoek van Verboom is gedaan in 19992001). Recenter onderzoek geeft een heel ander beeld. Alpha Nederland heeft onderzoek gedaan onder 338 cursusgevers. Uit dit onderzoek blijkt dat een op de vijf cursisten niet “bekend is met het christelijk geloof”. Daarnaast is 30% niet kerkelijk meelevend terwijl de helft van de cursisten kerkelijk actief is. 32

27

Sengers, p.92

28

Sengers, p.80

29

Sengers, p.93

30

Ook vraag ik mij af wat een reële verwachting is over het aandeel buitenkerkelijken in alphacursussen. In

bijlage 8.2 licht ik aan de hand van onderzoeksmateriaal van Verboom toe wat een reële verwachting zou kunnen zijn. 31

Sengers, p.80

32

Marleen van der Hoeven in Trouw, 29-06-2007 en Bram Waagmeester, ‘De stille revolutie van de Alpha-

cursus’, CV/Koers, januari 2007. Zie ook het artikel van Arnoud Drop in de bijlage 8.3


15

Samenvattend kan worden gesteld dat het onderzoek van Sengers zich vooral op een ander vlak richt: dat van de organisatie van de alphacursus. Wel werpt het werk enig licht op de vraag naar relevantie: actief lidmaatschap is volgens Sengers één van de doelen van de cursus.

2.3. Hunt – The Alpha Enterprise Een van de meest toonaangevende auteurs over de alphacursus is Stephen Hunt. Hij doceert sociologie aan de University of West England. Hunt publiceerde al meerdere werken over de alphacursus. Zijn recentste werk is The Alpha Enterprise – Evangelism in a Post-Christian Era. Dit boek is een kritische sociologische beschouwing op de alphacursus. Het globale beeld waarin Hunt de alphacursus neerzet is dat van een evangelisch fenomeen, passend in deze cultuur. In zijn voorwoord zegt Martyn Percy het met deze woorden: “Its features chime almost too perfectly with post-modern culture: a stress on relationships; a definite nod to the therapeutic; dogma presented with a distinctly 'light' touch; a course to try, but not necessarily a long-term commitment. [...] Alpha is arguably the first example of 'mass branding' for Christianity”33 In The Alpha Enterprise geeft Hunt cijfers en andere uiteenlopende informatie over de alphacursus in Engeland, maar ook over de alphacursus wereldwijd. Het grootste deel van zijn onderzoeksresultaten is afkomstig uit een onderzoek van alphacursussen gehouden in 31 kerken in Engeland en Wales van uiteenlopende denominaties. De lijst met participerende kerken is verkregen door een aantal kerken naar willekeur te selecteren uit een editie van The Alpha News. Vervolgens heeft “natuurlijke selectie” plaatsgevonden op grond van het al dan niet mee kunnen of willen doen. Hoeveel kerken Hunts lijstje bevatte voor deze selectie wordt niet vermeld. Wel beargumenteert Hunt dat het gaat om een representatieve groep van kerken. Hunt enquêteerde niet alleen de cursusgevers, maar ook de cursisten. Van de 1500 vragenlijsten die hij onder hen uitdeelde, kreeg 837 ingevuld terug.34 Wat dat betreft gaat het in dit geval om een redelijk representatief onderzoek. Het werk van Hunt bevat enkele relevante thema’s voor mijn onderzoeksvraag (welke redenen zijn er te vinden voor het feit dat sommige buitenkerkelijke alphacursisten moeilijk aansluiting vinden bij een kerk?).

33

Martyn Percy in Hunt, The Alpha Enterprise, p.xiii

34

Hunt, The Alpha Enterprise, pp.91-93


16

Ten eerste zegt het onderzoek iets over de relevantie. Uit Hunts onderzoek blijkt dat slechts een klein deel van de cursisten daadwerkelijk door de alphacursus tot geloof komt (47 van de 837 ondervraagden). Hunt zegt er zelf over: “How has Alpha faired in terms of converts? I have argued throughout this volume that the evidence suggests Alpha appeals mostly to those within the church, revitalizing some churches, dividing others. I believe that very few converts are being made.”35 Het aantal buitenkerkelijken dat meedoet aan een cursus was ook vrij laag. Iets minder dan 60% kwam al in de kerk waar de cursus gehouden werd, en iets meer dan de helft van de respondenten gaf aan de cursus te doen om hun – al aanwezig – geloof te verdiepen. In een eerdere studie van Hunt in Berkshire komt aan het licht dat ook de bekendheid met de alphacursus veelal start met bekendheid met de kerk: op de vraag hoe de cursist bekend is geworden met de alphacursus antwoordt 69% met “mijn kerk”, 15% via vrienden en 13% via de media36. Dit impliceert dat een groot deel van de cursisten al een band met de kerk hadden, voordat zij deelnamen aan de cursus. Of deze band ook valt onder onze definitie van kerkelijk, is niet na te gaan. Dit zou enige implicaties kunnen hebben op de relevantie van de onderzoeksvragen, maar er moet wel bij worden gezegd dat het hier gaat om een onderzoek uitgevoerd in Groot-Brittannië, met een heel andere kerkgeschiedenis dan Nederland. Uit Verbooms onderzoek blijkt bijvoorbeeld dat bij zijn onderzochte cursussen 75% van de cursisten in contact met de alphacursus is gekomen via persoonlijk contact37. Dit percentage is een stuk hoger dan de 15% die in de studie over alphacursussen in Berkshire aangeeft via vrienden bij de alphacursus terecht te zijn gekomen, een observatie die Sengers ook doet.38 Samenvattend kan worden gesteld dat de studies van Hunt bruikbaar zijn voor de relevantievraag, zij het met de kanttekening dat rekening gehouden dient te worden met de culturele en sociologische verschillen tussen kerkelijken buitenkerkelijk Groot-Brittannië en Nederland. Op de onderzoeksvraag “welke redenen zijn er te vinden voor het feit dat sommige

35

Hunt, The Alpha Enterprise, p.251

36

Hunt, Anyone for Alpha?, p.68 in Sengers, Aantrekkelijke Kerk, p.83

37

Verboom, De Alpha-Cursus Onderzocht, p.42

38

Sengers, Aantrekkelijke kerk, p.83


17

buitenkerkelijke alphacursisten moeilijk aansluiting vinden bij een kerk?” – geeft het materiaal niet direct antwoord.

2.4. Conclusie Hoewel er al enig onderzoek is gedaan naar de alphacursus, is er nog maar weinig onderzoek gedaan dat helpt in het beantwoorden van de onderzoeksvragen. Het onderzoek dat is gedaan, richt zich vooral op de organisatie van de alphacursus, op het aantal cursussen, het aantal kerken dat een cursus geeft en het aantal cursisten. Onderzoek dat iets dieper gaat, komt met minder relevante resultaten omdat slechts één of enkele kerkelijke stromingen zijn onderzocht. Over de effectiviteit – het percentage dat tot geloof komt, of over de kerkgroei vanwege de alphacursus zijn alleen cijfers uit het buitenland bekend. De onderzoekers geven wel (ten dele) antwoord op de vraag naar relevantie: het actief lid worden van de christelijke gemeenschap wordt als één van de einddoelen genoemd. Daarnaast lijkt voorhanden zijnd onderzoeksmateriaal te wijzen op het bestaan van het probleem: enthousiaste buitenkerkelijke alphacursisten nemen liever deel aan een vervolgcursus dan dat zij lidmaatschap van de kerk overwegen. De significatie van deze gegevens is echter laag.


3.

18

De alphacursus

In dit hoofdstuk houd ik de alphacursus als methode tegen het licht van de onderzoeksvraag. Ik behandel eerst de oorsprong van de alphacursus – waar komt de cursus vandaan? Vervolgens behandel ik het aangeboden studiemateriaal – welk licht werpt het studiemateriaal op onze onderzoeksvraag? Aan de hand van veel gehoorde kritiek op de alphacursus zal ik mogelijke verschillen tussen de door de alphacursus gepresenteerde theologie en die van organiserende kerken behandelen. Het is niet mijn bedoeling de alphacursus van eigen commentaar te voorzien, ik gebruik slechts de bestaande discussie om eventuele verschillen bloot te leggen. Daarna behandel ik de opzet van de cursus – in welke vorm wordt de alphacursus aangeboden en welke implicaties heeft dit voor onze onderzoeksvraag?

3.1. Oorsprong en groei 3.1.1. De alphacursus in Groot-Brittannië De alphacursus is ontstaan in de Holy Trinity Brompton, een anglicaanse gemeente in Londen. De cursus werd al enkele jaren gegeven, toen Nicky Gumbel in 1990 aantrad als predikant in deze gemeente. Hij bracht wat wijzigingen aan in het cursusmateriaal en was medeverantwoordelijk voor de groei die de alphacursus vanaf dat jaar doorgemaakt heeft. De alphacursus in Groot-Brittannië (aantal kerken)39 1991

4

1992

5

1993

200

1994

740

1995

2.500

1996

5.000

1997

6.700

1998

10.500

39

Alpha: God Changing Lives, Holy Trinity, Brompton. Tabel overgenomen uit Hunt, The Alpha Enterprise,

p.11


19

Het lijkt erop dat 1998 het topjaar van de alphacursus is geweest in Groot-Brittannië, want in november 2001 meldt Alpha News dat 7.300 alphacursussen in Groot-Brittannië worden gegeven.40 Het kan echter ook zo zijn dat de groei gestaag heeft doorgezet, en dat 1998 een uitzonderlijk hoog aantal cursussen vertoont vanwege de landelijke actie in de media dat jaar.

3.1.2. De alphacursus in Nederland In 1994 is de alphacursus door ds. Goedhart uit Utrecht in Nederland geïntroduceerd.41 Daarna heeft de alphacursus in Nederland een gestage groei doorgemaakt. Onderstaande cijfers komen uit onderzoek van Sengers.

De alphacursus in Nederland (aantal cursussen)42 1995

2

1996

5

1997

18

1998

42

1999

74

2000

128

2001

164

2002

192

2003

207

Hierbij moet worden opgemerkt dat het hier gaat om cursussen gegeven in de volgende kerken: de Rooms Katholieke kerk, Samen op Weg verband, Nederlands Hervormde Kerk en de Gereformeerde Kerken in Nederland. Alle andere kerkelijke kleuren zijn weggelaten. Uit eigen onderzoek blijkt dat in 2007 ongeveer 30% van de kerken die een alphacursus gaven tot de groep kerken behoort die door Sengers zijn weergegeven. Daarnaast meldt Waagmeester dat het aantal evangelische gemeentes in de beginjaren het aantal reformatorische gemeentes

40

Hunt, The Alpha Enterprise, p.11

41

Verboom, De Alpha-cursus Onderzocht, p.25

42

Sengers, Aantrekkelijke kerk, p.154 NB. Ik heb de door Sengers geschatte waarden naar hele getallen

afgerond.


20

overtrof, en dat de cursus nu (begin 2007) vooral in reformatorische kring populair is.43 Eigen onderzoek bevestigt dit beeld.44 In 2005 stonden 728 cursussen bij Alpha Nederland geregistreerd. In 2006 waren dat er 694.45 In 2007 zijn er volgens de Alpha Nederland site 850 cursussen gegeven.46 Over het aantal cursussen dat voor 2005 door andere kerken is gegeven, zijn geen cijfers bekend.

3.2. De alphacursus inhoudelijk Wat leert de alphacursus? Kunnen de gebruikte theologische concepten iets ontsluieren over mogelijke aansluiting bij organiserende kerken? Waar komt het gedachtegoed vandaan? Hoe breed wordt dit in de organiserende kerken gedragen? Allemaal vragen die te maken hebben met de inhoud van de alphacursus in het licht van de onderzoeksvragen.

3.2.1. Differentiatie Naast de ‘standaard’ alphacursus zijn er cursussen speciaal toegespitst op bepaalde doelgroepen, zoals de Youth Alpha voor jongeren en Alpha in de gevangenis voor delinquenten. Deze doelgroep specifieke varianten hebben hun eigen materiaal dat door de Holy Trinity Brompton is samengesteld en wijken vooral af in stijl en voorbeelden, terwijl de opzet en besproken thema’s gelijk blijft. Daarnaast is er nog studiemateriaal ontwikkeld voor de Rooms-Katholieke Kerk: Alpha in Rooms-Katholieke context. In dit materiaal zijn enkele wijzigingen aangebracht om het beter te laten aansluiten bij het Algemeen directorium voor de catechese. “Ook wordt de eindverantwoordelijkheid van de pastoor of pastoraal werk(st)er meer benadrukt dan in de ‘standaard’ Alpha.47 Ondanks bovengenoemde verscheidenheid wordt er door de organisatie naar gestreefd het ‘Alpha-merk’ zo herkenbaar mogelijk te houden door standaardisering. Stephen Hunt plaatst de alphacursus in het tijdperk van “McDonaldisation”, een tendens waarin standaardisatie en

43

Waagmeester, ‘De stille revolutie van de Alpha-cursus’, CV/Koers, januari 2007

44

Ongeveer 30% van de cursussen wordt gegeven door evangelische gemeenten/baptisten/Leger des Heils, 5%

door de Rooms Katholieke kerk, en ongeveer 60% door de grote en kleine reformatorische kerken. Zie hiervoor hoofdstuk 4. 45

Kerkredactie, ‘Minder reguliere alphacursussen’, Reformatorisch Dagblad, 30-06-2007

46

www.alpha-cursus.nl/verslag_alphauitnodiging2007/statistiekLandelijk.asp, een pagina op de Alpha

Nederland site, speciaal bedoeld voor de verslaglegging van de landelijke Alpha actie in 2007 47

Sengers, Aantrekkelijke Kerk, p.78


21

marktmonopolie steeds belangrijker worden. Hij beschrijft eerst hoe deze tendens zichtbaar wordt in de organisatie, en komt daarna op de inhoud van de cursus: “There is far more to consider in Alpha’s McDonaldising tendency than its business enterprise however. The need to produce simple bit-size teaching has also added to this process. The significance of Alpha’s theology thus once more comes into clear relief: it is the same doctrines and dogma the world over”48 Kortom, hoewel er sprake is van enige vorm van differentiatie, wordt er naar gestreefd de alphacursus zoveel mogelijk te standaardiseren, zowel in vorm als inhoudelijk: een organiserende kerk mag de cursus een eigen ‘smaak’ geven, zolang de inhoud (theologie) maar ook de vorm, dezelfde blijft. Uit onderzoek van Elsbeth van den Hazel blijkt dat “vanuit veertig hervormd-gereformeerde en confessionele gemeenten[...] bijna de helft andere accenten legt dan die de cursus aangeeft”49, vooral met betrekking tot de onderwerpen over de Heilige Geest. Alpha Nederland benadrukt het belang van het gebruik van het door Alpha geleverde materiaal. Over het algemeen wordt het aangeboden materiaal vrij strikt gevolgd. Er is ruimte voor discussie, maar ook deze wordt in banen geleid door alpha medewerkers, die hiervoor De Alphacursus Handleiding volgen. Natuurlijk krijgt iedere cursus zijn eigen kleur door de persoonlijke inbreng van de cursusmedewerkers, maar ook die wordt zo veel mogelijk gestuurd door Alpha Nederland: er wordt nadrukkelijk aangeraden een of meer seminars bij te wonen, en enkele werken van Gumbel gelden als een must voor het geven van een alphacursus.50 In Alpha Nieuws, het blad dat Alpha Nederland drie keer per jaar uitgeeft voor teamleden en sympathisanten van de alphacursus, wordt een opsomming van de belangrijkste kenmerken van een alphacursus gegeven. Daarin komt duidelijk naar voren dat het materiaal van Alpha Nederland dient te worden gebruikt, en dat hier vrijwel niet van afgeweken mag worden om van een alphacursus te kunnen spreken.

48

Hunt, ‘The Alpha Course and its Critics’ PentecoStudies, vol.4 (2005), p.8

49

Heer, J.M.D. de, ‘De enige maatstaf voor een cursus – Alpha-materiaal oogst enthousiasme en roept

fundamentele kritiek op‘, Reformatorisch Dagblad, donderdag 23-08-2001 50

Bron: www.alpha-cursus.nl, met name de commentaren op materiaal in de webshop.


22

“De achterliggende gedachte is dat de cursussen zoveel mogelijk op elkaar lijken, zodat iemand in Stadskanaal de cursus aan kan bevelen aan een vriend(in) die in Eindhoven woont, zonder dat de cursus noemenswaardig anders is.”51 Het is op zijn minst opmerkelijk te noemen dat kerken van een verschillende signatuur, met elk zijn eigen traditie en dogma’s, deze cursus zo omarmen. Toegegeven, dit komt deels door de inzet van Alpha om de cursus zo toegankelijk mogelijk te maken voor verschillende kerken. Toch blijft de vraag bestaan in hoeverre de theologie van de organiserende kerk aansluit bij die van de alphacursus. In de volgende paragraaf gaan we dieper op de inhoud en mogelijke verschillen met theologie en traditie van organiserende kerken in.

3.2.2. Het studiemateriaal Het gebruikte studiemateriaal is afkomstig van de Holy Trinity Brompton, en is voor een groot deel geschreven en verzameld door Nicky Gumbel. Het studiemateriaal is in de loop der jaren aangepast naar aanleiding van enquêtes gehouden onder cursisten en door de opmerkingen van deelnemende kerken toe te passen.52 Het materiaal wordt opgedeeld in vijftien thema’s. Deze thema’s worden een voor een per avond behandeld. De drie thema’s over de Heilige Geest vinden in een weekend plaats. De volgorde en benaming van de thema’s is in de loop der jaren enigszins veranderd, om zo goed mogelijk aan te sluiten bij de cursist. 1. Christelijk geloof: saai, onwaar en achterhaald? Introductie van de cursus. Pakkende, weinig bekende historische feiten over het geloof en de relevantie ervan voor deze tijd worden gebruikt om de interesse van de gasten te wekken. 2. Wie is Jezus? Historisch bewijs voor het bestaan van Jezus, wat de bijbel zegt over Jezus en wat Hij over zichzelf zegt. 3. Waarom is Jezus gestorven aan het kruis? Een redelijk conventionele evangelische uitleg van redding en verzoening. 4. Hoe kan ik zeker zijn van mijn geloof? Over geloof, de relevantie van de Bijbel, het ervaren van de Heilige Geest en geestelijke vernieuwing.

51

Bakker, J. ‘Was dat wel een Alpha-cursus? – De kenmerken’, Alpha Nieuws, nummer 33 (2007) p.2

52

Hunt, ‘The Alpha Course and Its Critics’, PentecoStudies vol. 4, 2005, p.5


23

5. De bijbel lezen: waarom en hoe? Bijbellezen wordt in verband gebracht met een christelijke levensstijl en gebed. Daarnaast wordt iets gezegd over de boeken die de bijbel vormen. 6. Bidden: waarom en hoe? Er wordt uitgelegd hoe je kunt bidden, er wordt iets gezegd over de kracht van gebed en over de vraag waarom een gebed soms niet wordt verhoord. 7. Hoe leidt God ons? Over de relatie van de gelovige met God en wat Hij verwacht van de gelovige. Dit onderwerp is ook een voorbereiding op de drie hierop volgende thema’s over de Heilige Geest. 8. Wie is de Heilige Geest? Uitleg over de plaats van de Heilige Geest in de drie-eenheid. 9. Wat doet de Heilige Geest? Aan de hand van de geestesgaven wordt het karakter en de functie van de Heilige Geest uitgelegd. 10. Hoe kan ik vervuld worden met de Heilige Geest? Uitwerking van de werking van de Heilige Geest, en uitingen hiervan, zoals spreken in tongen. 11. Hoe maak ik het beste van mijn leven?53 Over het christelijke leven en spirituele groei. 12. Hoe kan ik me verdedigen tegen het kwaad?54 Over demonie en demonische bindingen en hoe wij door geestelijke oorlogsvoering de plannen van Satan kunnen weerstaan. 13. Waarom en hoe zou ik het anderen vertellen?55 De redenen van evangelisatie en waarom wij daaraan deel zouden moeten nemen worden uiteengezet. 14. Geneest God vandaag de dag nog? Genezing wordt als een geestesgave van deze tijd neergezet. 15. Hoe zit dat met de kerk? Over de kerkgeschiedenis en verschillende tradities56 Bovenstaande lijst wordt in de alphacursus gepresenteerd als de kern van het christelijke geloof. De vraag die je hierbij kan stellen, is of dit ook geldt voor alle organiserende kerken: komt het theologische plaatje dat de alphacursus uiteenzet overeen met dat wat er in de kerk geleerd wordt? En als dit zo is, komt de aandacht die de alphacursus aan elk onderwerp besteedt overeen met het belang dat de organiserende kerk aan elk onderwerp hecht? 53

Voorheen: “Wat doe ik met de rest van mijn leven?”

54

Voorheen: “Hoe kan ik het kwade weerstaan?”

55

Voorheen: “Waarom en hoe moeten we het anderen vertellen?”

56

Gumbel, Een kwestie van leven, pp.11-262 en Hunt, ‘The Alpha Course and Its Critics’ PentecoStudies, vol.4,

2005, pp.6,7. De huidige volgorde en exacte benaming van de thema’s in overeenstemming met de site van Alpha Nederland: www.alpha-cursus.nl/welkom/watisalpha/index.asp


24

Wanneer er duidelijke verschillen bestaan, sluit de cursus minder goed aan bij de organiserende kerk. Hierdoor kan een kloof ontstaan in de gemeente tussen hen die de cursus gevolgd hebben of geven en hen die dit (nog) niet hebben gedaan. Het verschil tussen de inhoud van de cursus enerzijds en de traditie en theologie van kerken wordt pijnlijk duidelijk uit de discussie die hierover af en toe in volle hevigheid losbarst op internetforums en in christelijke bladen. Door de argumenten van de tegenstanders van de alphacursus te bekijken, kunnen we misschien meer leren over mogelijke hiaten in de aansluiting van de inhoud van de cursus met het gedachtegoed van de kerk. Hunt deelt de tegenstanders van de alphacursus in twee groepen op. Aan de ene kant zijn er de liberalen of vrijzinnigen, die de cursus te orthodox of fundamentalistisch vinden. Aan de andere kant zijn er de orthodoxen, die de cursus te liberaal en te charismatisch vinden. Beide groepen vinden de cursus te eenzijdig57. Ook in Nederland is deze kritiek waar te nemen. In een artikel in het Nederlands Dagblad van zaterdag 23 februari 2002 deelt Aad Kamsteeg de bezwaren van de orthodoxen in vier categorieën in. Zelf heb ik naar aanleiding van enkele artikelen58 hier nog een vijfde categorie aan toegevoegd. 1. Er is te weinig nadruk op de heiligheid van God en zijn toorn over de zonde. 2. De cursus is te charismatisch. 3. De cursus te oecumenisch. 4. Het belang van een bijbelgetrouwe kerk is onderbelicht.59 5. De cursus legt te veel nadruk op de menselijke kant van bekering. In de hierop volgende paragrafen behandelen we punt voor punt bovenstaande bezwaren inhoudelijk.

Heiligheid en zonde Veel gehoord is het argument dat de alphacursus te gemakkelijk met het onderwerp zonde omgaat. In de discussie die hierover gaande is in bijvoorbeeld het Nederlands Dagblad, komt 57

Hunt, S., ‘The Alpha Course and Its Critics’, PentecoStudies, vol. 4 (2005), p.1

58

oa: Hunt, S., ‘The Alpha Course and Its Critics’, PentecoStudies, vol. 4 (2005), p.8 en Hand, C. ‘De Alpha-

cursus en het Woord van God’, Frisse Wateren, een vertaling en bewerking van een artikel met oorspronkelijke titel: “Falling short? The Alpha course examined”, deel 6: Het ontbrekende hart van Alpha. Bron: www.frissewateren.nl 59

Kamsteeg, A. ‘Alpha sluit geen compromissen’, Nederlands Dagblad, zaterdag 23-02-2002


25

meermaals naar voren dat tegenstanders de alphacursus te veel een evangelie ‘vanuit de mens’ verkondigt. Er is veel nadruk op de liefdevolle kant van Gods karakter, en er wordt te weinig aandacht gegeven aan Gods toorn en de zondigheid van de mens. In een van de artikelen rond dit onderwerp schrijft een tegenstander van de alphacursus hierover: “De enge poort wordt in de Alpha-cursus wijder gemaakt en de smalle weg breder. Daardoor kan zelfs een kameel door het oog van de naald! Dit is heel ernstig.”60 Toch besteed de alphacursus wel degelijk aandacht aan de zonde en Gods heiligheid. De cursist wordt verteld dat hij/zij zondaar is, dat er een straf volgt op zonde en dat Jezus plaatsvervangend voor ons is gekruisigd in het derde thema (Waarom is Jezus gestorven aan het kruis?). Daarnaast worden op deze cursusavond teksten aangehaald als: “Het loon van de zonde is de dood” (Romeinen 6:23) en uit Jesaja 59:1-2: “Zie de hand des Heren is niet te kort om te verlossen, en zijn oor niet te onmachtig om te horen; maar uw ongerechtigheden zijn het, die scheiding maken tussen u en uw God, en uw zonden doen zijn aangezicht voor u verborgen zijn, zodat Hij niet hoort”61 Nicky Gumbel antwoordt in een interview op de vraag “Is de woede van God over de zonde in Alpha voldoende aanwezig?” het volgende: “In het brede kader van de cursus wel degelijk. In hoofdstuk 3 wordt gesteld dat wij op een dag allemaal Gods oordeel over ons leven zullen ondergaan. Maar inderdaad, we gebruiken vaak andere terminologie. We zoeken naar begrippen die buiten de kerk beter begrepen worden”62 Hoewel over dit onderwerp veel wordt geschreven, komt dit naar mijn idee niet voort uit de inhoud van de alphacursus, maar veel meer uit de gekozen terminologie en de open sfeer waarin de cursus wordt gegeven. In paragraaf 3.3 ga ik hier dieper op in.

60

Postma, A., ingezonden stuk onder de titel ‘Alpha-cursus’, Nederlands Dagblad, maandag 19-01-2004

61

Gumbel, N., Een kwestie van leven, p.49

62

Gumbel in een interview met A. Kamsteeg, ‘Alpha sluit geen compromissen’, Nederlands Dagblad, zaterdag

23-02-2002


26

Het charismatische karakter van de cursus De alphacursus besteedt relatief veel aandacht aan de Heilige Geest en de charismata. Hunt zegt hierover: “The distinct dogma characterised by speaking in tongues, prophecy, healing, and baptism in the Spirit, are charismatic hallmarks which are stamped all over the ‘basics’ of the Christianity embraced by the Alpha programme. There is also the spiritual warfare and demonic aspect”63 Er is een duidelijke tweedeling waar te nemen tussen hen die positief staan tegenover de charismatische beweging en de tegenstanders ervan. Een tegenstander omschreef het zo: “We hebben niet te maken met iets ‘momenteels’, alleen misschien in Nederland, nu ook (dan toch) de kleine gereformeerde oecumene zich geconfronteerd ziet met het charismatische. Voornamelijk via de Alpha-cursus, die ik beschouw als een soort paard van Troje voor de charismatische beweging de kerken in.”64

Genezing In de alphacursus komt impliciet naar voren dat zij kiest voor de theologische visie dat ‘genezing voor vandaag is’. Deze lering staat haaks op de dispensationalistische doctrines van conservatief evangelischen en is ook moeilijk verenigbaar met de leer van behoudend gereformeerden.

Geestelijke oorlogsvoering De macht van het kwaad wordt besproken in de avond met het thema: Hoe kan ik mij verdedigen tegen het kwaad. Hunt zegt hierover: “Alpha’s teaching here is quite dogmatic. Evil is personified. No other possible interpretation is advanced. Hence, evil is synonymous with Satanic activity rather than

63

Hunt, S. ‘The Alpha Course and its Critics’, PentecoStudies, vol. 4 (2005), p.9

64

Riemer, G. ‘Charismatisch denken ontspoort altijd’, Nederlands Dagblad, zaterdag 22-11-2003


27

being a mere metaphor or any other interpretation. […] the notion of spiritual war features strongly in the programme.”65

Heilige Geest In het alphacursus weekend worden drie thema’s (8,9 en 10) rond de Heilige Geest behandeld. De eerste twee thema’s zullen niet al te veel problemen geven voor conservatieven en liberalen. Het derde onderwerp kan wat dat betreft voor iets meer problemen zorgen. Bij de behandeling van het thema ‘Hoe kan ik vervuld worden met de Heilige Geest?’ klinkt duidelijk de charismatische leer en praxis door. Ook de uitleg van ‘ministry’ – bidden in de kracht van Heilige Geest, zoals uitgelegd in de handleiding voor teamleiders van de alphacursus, komt overeen met de charismatische praxis.

Kerk en Charismatische beweging Bovenstaande thema’s vormen een soort theologische bottleneck van de cursus. Waar de overige thema’s behoorlijk breed worden gedragen, versmallen de thema’s rond de Heilige Geest het draagvlak bij de kerken aanzienlijk. Ook hier geldt dat het van groot belang is dat een plaatselijke gemeente die de alphacursus organiseert, over de vraag nadenkt of de door de alphacursus gekozen theologische uitleg valt te verenigen met de eigen theologie. Dit verschilt per gemeente. Uit discussies rond dit thema in het Nederlands Dagblad en het Reformatorisch Dagblad blijkt dat ook onder de kleine gereformeerde kerken meningen hierover verdeeld zijn. Uit onderzoek is gebleken dat er behoefte is aan een bezinning op het werk van de Heilige Geest onder orthodox-gereformeerden.66

Oecumene Zowel vanuit de conservatief protestantse en evangelische hoek, als uit rooms-katholieke hoek wordt de alphacursus bekritiseerd vanwege de brede toepassing. Vaak gaat het in deze discussie minder om de inhoud van de cursus, maar meer over het feit dat de cursus zowel in rooms-katholieke-, als in gereformeerde- of evangelische gemeenten wordt omarmd. Tekenend hiervoor is onderstaand citaat:

65

Hunt, S. ‘The Alpha Course and its Critics’, PentecoStudies, vol. 4 (2005), p.10

66

Jan Bakker in Wiskerke, R. ‘Alpha-bureau volgt kritiek op de cursus’, Nederlands Dagblad, vrijdag 30-11-

2001


28

“Het geeft schijnbaar niemand te denken dat katholieken er even enthousiast over zijn als gereformeerden en evangelischen”67 Om deze kritiek weg te nemen is het van belang dat de alphacursus breed wordt gedragen door de organiserende gemeente. Nicky Gumbel antwoordt op de vraag hoe de alphacursus omgaat met de rooms-katholieke leer over de goede werken, de mis en de paus: “Men is vrij om na afloop van de cursus toe te voegen wat men wil. De baptisten zullen dat doen ten aanzien van de doop, pinkstergemeenten met betrekking tot tongentaal.”68

De bijbelgetrouwe kerk Ook zijn er tegenstanders die vinden dat de alphacursus de cursist te weinig oproept om zich aan te sluiten bij een kerk, of in ieder geval bij een ‘bijbelgetrouwe’ kerk. Het lijkt wel of het er “niet zoveel toe doet bij welke kerk je hoort”69. De alphacursus roept de cursist vooral impliciet op om zich aan te sluiten bij een kerk tijdens de avond met het thema ‘Hoe zit dat met de kerk?’. Tijdens deze avond wordt vooral veel nadruk gelegd op de eenheid van de kerk, en op het feit dat je bij de kerk (Gods huisgezin) hoort vanaf het moment van de bekering. Ook wordt de (tot geloof gekomen) cursist opgeroepen zich aan te sluiten bij een gemeenschap: “We zijn geroepen tot gemeenschap met elkaar. Dat is geen optie, geen extra keuzemogelijkheid.”70 Omdat de cursus wordt gegeven op basis van vrijblijvendheid, is te verwachten dat dit appèl enigszins vrijblijvend over zal komen. Dat is een bewuste keuze.

67

Ingezonden stuk van A. Postma onder de titel ‘Alpha-cursus’, Nederlands Dagblad, maandag 19-01-2004

68

Riemer, G. ‘Charismatisch denken ontspoort altijd’, Nederlands Dagblad, zaterdag 22-11-2003

69

Kamsteeg, A., ‘Alpha sluit geen compromissen’, Nederlands Dagblad, zaterdag 23-02-2002

70

Gumbel, N., Een kwestie van leven, p.236


29

“Wij schrijven niemand voor wat er na de cursus moet gebeuren. Wij volstaan met het aanmoedigen van mensen om de Alpha-cursus te volgen. De kerk die daaraan gehoor geeft, is vervolgens verantwoordelijk voor wat er verder gebeurt.”71 Dit impliceert dat een organiserende gemeente nadenkt over de vraag hoe zij met deze verantwoordelijkheid omgaat; hoe zij die aansluiting tot stand denkt te brengen.

De menselijke kant van bekering Volgens sommige critici legt de alphacursus te veel nadruk op de menselijke kant van bekering. Zij vinden het feit dat God mensen tot zich roept, onderbelicht. Daarnaast wordt gezegd dat de alphacursus de bekering wel heel maakbaar benadert. Dit uit zich vooral in het feit dat de alphacursus er vanaf week vier al vanuit zou gaan dat de buitenkerkelijke al bekeerd zou zijn. “Na week drie wordt de benadering er één van: “Nu zijn we allemaal christen”. Van nu af worden voornamelijk die problemen besproken waar christenen mee te maken krijgen. [...]We hoeven alleen maar te kijken naar de titel van deze vierde les: “Hoe kan ik zeker zijn van mijn geloof” om te beseffen dat de mensen het risico lopen ernstig misleid te worden. Door het zondaarsgebed” te bidden aan het einde van week drie, wordt er verondersteld dat we nu een of ander “geloof” hebben aangenomen waar voor we de zekerheid nodig hebben die les vier aanbiedt. Maar er is niets in week vier dat toetst of de cursist waarachtig berouw en zaligmakend geloof ervaren heeft. Er is niets wat nagaat of er werkelijk besef was van de noodzaak van goddelijke genade of het begrip dat Christus en Hij alleen kan redden. De raadgevingen in les vier kunnen uiterst nuttig zijn voor nieuwe gelovigen, maar zijn zonder meer misleidend als de mensen nog onbekeerd zijn.”72 Het kan dan zijn dat de alphacursus een bepaalde kant van de medaille belicht, maar het ligt niet in de bedoeling van Alpha om een zo gedetailleerd mogelijke dogmatiek over het

71

Gumbel in een interview met A. Kamsteeg, ‘Alpha sluit geen compromissen’, Nederlands Dagblad, zaterdag

23-02-2002 72

Hand, C., ‘Falling short? The Alpha course examined’, Frisse Wateren. Vertaling door Frisse Wateren. Bron:

www.frissewateren.nl


30

evangelie neer te leggen, het gaan om beginselen van het geloof, en deze worden open gecommuniceerd. Daarbij wordt geen onderscheid gemaakt tussen informatie die wel – en informatie die niet geschikt zou zijn voor ongelovigen.

3.2.3. Aansluiting tussen inhoud en kerk Concluderend kan worden gesteld dat vooral de verkondigde visie op de Heilige Geest en de charismata af kan wijken met de visie van de organiserende kerk hierop. Het is van groot belang dat een kerk die de alphacursus geeft, zich bewust is van mogelijke kritiek vanuit de eigen gemeente. Daarom verdient het de voorkeur dat de cursus alleen dan gegeven wordt, indien het draagvlak binnen de gemeente groot is. Dit is overigens iets waarvan Jan Bakker, coördinator Alpha-cursus Nederland ook het belang onderstreept. “Vooral dat brede draagvlak is belangrijk. Als een aantal gemeenteleden in korte tijd verandert door bijzondere ervaringen, kan dat irritatie opwekken bij gemeenteleden die daar niet bij betrokken zijn. [...] Daarom is het goed als in gemeenten veel leden bij het Alpha-werk worden betrokken.”73

3.3. De sfeer Naast de inhoud van het studiemateriaal is de sfeer van de cursus zeer belangrijk. Niet voor niets vindt de cursus bij voorkeur in huiselijke sfeer plaats en wordt er samen gegeten. Veel van de gedachten die de organisatie heeft over de sfeer tijdens de alphacursus, is af te lezen uit de verklaring die Nicky Gumbel geeft van de betekenis van het woord Alpha. De Nederlandse handleiding geeft de volgende vertaling: Alle mensen zijn welkom Leren en lachen Pizza’s of patat Helpen van elkaar Alle vragen mogen gesteld worden74

73

Jan Bakker in een artikel van Miriam de Rooij, ‘Tien jaar Alpha-cursus in Nederland’, Opbouw, 12-05-2006

74

De Alpha cursus Handleiding, p.12


31

In de volgende paragrafen behandel ik bovenstaande thema’s. Vervolgens maak ik een vertaalslag naar de kerk en stel de vraag in hoeverre de geschetste sfeer is terug te vinden in de kerk, en welke eventuele implicaties dit kan hebben voor de aansluiting tussen cursus en kerk.

3.3.1. Alle mensen zijn welkom “Iedereen die meer wil weten over het christelijke geloof wordt uitgenodigd voor deze cursus van tien avonden en een weekend, die vooral bedoeld is voor mensen die niet geloven en niet naar de kerk gaan”75 Hiermee wordt duidelijk dat de alphacursus zijn best doet om laagdrempelig te zijn. Alles rond de cursus is ingericht rond die gedachte. De gebruikte taal, de gekozen accommodatie, de indeling van de avonden, het samen eten, de open houding naar anders denkenden, alles is zo ingericht dat buitenstaanders zich welkom voelen. Inhoudelijk gaat de cursus wel in op bepaalde ethische vraagstukken, en geeft in dit licht informatie over wat als ‘christelijke levenswandel’ wordt beschouwd. Toch kan het voorkomen, dat mensen in een bepaalde situatie tot geloof komen. Zij voelden zich welkom bij de alphacursus, maar kunnen geconfronteerd worden met het feit dat er iets in hun voorkomen of handelen is, dat in de gemeente niet als ‘christelijk’ bestempeld wordt. Denk hierbij bijvoorbeeld aan homoseksualiteit, samenwonen, de manier waarop iemand zich kleedt.

3.3.2. Leren en lachen “De cursus bestaat uit vijftien inleidingen, waarna elke avond in kleine groepjes wordt doorgepraat. Naast een heldere inhoud, wordt er veel aandacht besteed aan een goede, open en ook gezellige, feestelijke sfeer.”76 De gezellige sfeer wordt mede door de maaltijden en de gelegenheid om elkaar op die momenten beter te leren kennen, gestimuleerd. Daarnaast speelt het weekend een belangrijke rol in het creëren van een persoonlijke band en een gezellige sfeer.

75


76

Idem


32

3.3.3. Pizza’s of patat “de Alpha-avonden beginnen met een (eenvoudige) gezamenlijke maaltijd. Samen eten biedt een goede gelegenheid om elkaar te leren kennen en vriendschappen te sluiten.”77 Samen eten schept een band. Vaak hoor je van cursisten achteraf dat ze het bijzonder vonden dat er steeds voor hen gekookt werd. Om persoonlijke gesprekken tijdens de maaltijd te stimuleren, geldt de regel dat het ‘taboe’ is om tijdens de maaltijden over God en het geloof te spreken.

3.3.4. Helpen van elkaar “In de kleine groepen wordt iedereen aangemoedigd om mee te praten. Zo wordt het mogelijk om elkaar te helpen en stimuleren in het zoeken naar antwoorden op de grote vragen van het leven.”78 Dit punt onderstreept nogmaals het belang dat de alphacursus aan laagdrempeligheid toekent. Ook klinkt hierin het belang van het groepsproces, het ‘samen ontdekken’, door.

3.3.5. Alle vragen mogen gesteld worden “Geen enkele vraag is te simpel of te kritisch. Iedereen krijgt de ruimte om de vragen te stellen, waar hij/zij mee rondloopt.”79 In de cursus is de mening van een leek belangrijk: vaak worden gespreksgroepen geleid door leken, en alle vragen mogen worden gesteld. Dit schept een beeld van priesterschap van alle gelovigen, ‘we doen het samen’.

3.3.6. De sfeer in de kerk We hebben gezien hoeveel belang de alphacursus hecht aan sfeer. Het valt dan ook te verwachten, dat buitenkerkelijken die de cursus gevolgd hebben, verwachten dezelfde sfeer in de kerk te zullen terugvinden. In de praktijk is dat echter niet altijd zo, constateert Paas in het Reformatorisch Dagblad. 77


78

Idem

79

Idem


33

“De gemeenschap die mensen in missionaire kringen vaak ervaren, ervaren ze daarna veelal echter minder. [...] En in de erediensten soms helemaal niet. Dat leidt ertoe dat ze in een gat vallen”80 Het belang van het ‘samen doen, samen ontdekken’ wordt in de cursus dusdanig onderstreept, dat een alphacursist de verwachting zou kunnen krijgen, dat ook in alle overige activiteiten dit belang geldt. Ook de open sfeer op de cursus werkt de verwachting in de hand, dat het voor iedere gelovige de normaalste zaak van de wereld is dat ‘alle vragen kunnen worden gesteld’. Het is de vraag in hoeverre dit beeld in de overige kerkelijke activiteiten is terug te zien. Het kan zijn, dat waar de alphacursus flexibel blijkt te zijn, andere activiteiten als star worden ervaren. Het kan zijn dat waar de alphacursus het belang van eigen inzet, van ‘priesterschap van alle gelovigen’ onderstreept, bij andere activiteiten vooral de inzet van een persoon of een bepaalde groep van belang is. Het kan zijn, dat waar de alphacursus belang hecht aan de mening van iedereen, er tijdens andere activiteiten vooral ruimte is voor de mening van een persoon. Het kan zijn, dat waar bij de alphacursus iedereen welkom was, er bij andere activiteiten een bepaalde exclusiviteit geldt. Het is van belang als organiserende kerk over deze mogelijke verschillen na te denken. Zijn ze er? Zo ja, moet er dan iets in de gemeente veranderen om de verschillen weg te nemen? Of is er een manier om cursisten voor te bereiden op die verschillen? Is het mogelijk een activiteit te organiseren die wel dezelfde sfeer ademt als de alphacursus? Hoe welkom zijn buitenstaanders in onze gemeente? In de praktijk komt het voor dat een gemeente op basis van bovenstaande vragen tot de conclusie kan komen dat de kerkdiensten moeten worden aangepast, of dat er een nieuwe activiteit moet komen, die beter aansluit bij de sfeer van de alphacursus. Zo werd er in de hervormde gemeente St.Janskerk te Gouda besloten de kerkdiensten aan te passen in vorm en inhoud:

80

Heer, A. De, ‘Hier had mijn buurman bij moeten zijn – Nieuwe studie dr. S. Paas beoogt theologische

bezinning op praktijk van het evenagelisatiewerk’, Reformatorisch Dagblad, vrijdag 03-10-2003


34

“Kerkdiensten zouden [...] ‘melk- en brooddiensten’ moeten zijn. Dat wil zeggen: we moeten er naar streven om in één en dezelfde dienst zowel zoekers als ‘oudgedienden’ van geestelijk voedsel te voorzien”81 Ook besloot men in deze kerk dat als tussenstap tussen het volgen van een alphacursus en lidmaatschap een extra samenkomst nodig was, met elementen van zowel een kring als een kerkdienst. Deze samenkomsten noemt de kerk ‘Alpha-Meetings’.82 Dit is overigens niet de enige kerk die op dit vlak veranderingen heeft doorgevoerd. Inmiddels zijn er meer en meer kerken die extra samenkomsten organiseren en hun erediensten in vorm en inhoud hebben aangepast om zo meer aan te sluiten bij buitenkerkelijken.

3.4. Aansluiting in de praktijk Op het moment dat een cursist aangeeft wel eens een kijkje te willen nemen in de kerk, kunnen zich naast aansluitingsproblemen ook andere praktische problemen opdienen. Ook kan het zo zijn, dat de cursist zich meer aangetrokken voelt tot een gemeente van andere signatuur. Hieronder bespreken wij beide punten.

3.4.1. Praktische problemen Naast mogelijke aansluitingsproblemen in theologie en sfeer, kunnen in de praktijk hele praktische problemen rond het aansluiten worden geconstateerd. Het hierboven geciteerde artikel van Bas van der Graaf bevat hierover bruikbaar materiaal. Hij schrijft: “Enerzijds mochten we constateren, dat de tijd weer rijp is voor toetreding, maar anderzijds stuitten we ook op allerlei hobbels en obstakels. Duidelijk is in elk geval, dat de ontwikkeling van een toetrederstraject ons voor allerlei praktisch-theologische vragen stelt[...] Dat we veel creativiteit nodig hebben om in de context van de eigen gemeente werkelijk tegemoet te komen aan wat toetreders nodig hebben, is wel duidelijk.”83

81

Graaf, B. van der, ‘Kerktoetreding in de praktijk – enkele praktische overwegingen bij een hoopgevende

ontwikkeling’, Soteria, 01-07-2006 82

Idem

83

Idem


35

Doop en belijdenis In sommige gemeenten is het bijvoorbeeld gewoonte om de belijdenis of doop op een bepaald moment in het kerkelijk jaar uit te voeren. Vaak is het gebruikelijk dat voorafgaand aan de doop of belijdenis een soort cursus/catechisatie wordt gevolgd. Hoe ga je als gemeente dan om met zij die pas tot geloof zijn gekomen tijdens de alphacursus, terwijl de voorbereidende doop- of belijdeniscursus al halverwege is? Het komt voor, dat iemand die pas tot geloof is gekomen, graag zo snel mogelijk gedoopt wil worden en/of zijn/haar geloof wil belijden.

Avondmaal Ook rond het Avondmaal kunnen vragen ontstaan. Zo kan het gebeuren dat iemand die nog niet gedoopt is en/of geen belijdenis heeft gedaan, tot de conclusie komt dat hij/zij graag ‘mee wil doen’. Van der Graaf schetst de volgende voorbeelden: “[De] cursiste had gehoord dat er Avondmaal gevierd zou worden en ze voelde in haar hart een sterk verlangen om mee te doen. Op de vraag [van haar mentor] of ze dan wel wist hoe dat er aan toe ging en wat de betekenis was van de verschillende elementen antwoordde ze: ja, want ik heb de film ‘The Passion of the Christ’ gezien! Een andere vrouw zat naast haar begeleidster in de kerk toen het Avondmaal gevierd werd. De preek was kort en heel nodigend, het lied na de preek was gevat in de taal van haar hart. Ze stootte haar buurvrouw aan en zei: ‘Ik ga ook naar die tafel.’”84 Het is echter in veel gemeenten niet gebruikelijk om deel te nemen aan het avond maal voordat men is gedoopt en/of belijdenis heeft gedaan. Andere gemeenten stellen lidmaatschap als voorwaarde voor deelname aan het avondmaal. Het is van cruciaal belang voor het aansluitingstraject van de cursist, dat de gemeente fijngevoelig en creatief met dit soort situaties omgaat.

84

Graaf, B. van der, ‘Kerktoetreding in de praktijk – enkele praktische overwegingen bij een hoopgevende

ontwikkeling’, Soteria, 01-07-2006


36

3.4.2. Een andere kerk Een vrouw die bij mijn kerk de cursus volgde zei tijdens de avond met het thema ‘Hoe zit dat met de kerk?’: “Ik ben het eigenlijk met alles van de cursus eens, maar waarom zou ik me bij jullie kerk moeten aansluiten? Er zijn zo veel kerken, hoe weet ik welke de juiste is?”85 Deze opmerking legt pijnlijk de verdeeldheid van de kerk bloot. Er kan geantwoord worden met de opmerking dat het goed is dat er zo’n verscheidenheid is aan kerken, omdat mensen ook verschillend zijn. Maar verschillende kerken zijn er niet gekomen vanuit de eenheidsgedachte: “we willen de hele bevolking bereiken, laten we ons opdelen in doelgroepgerichte kerken, zo bereiken we samen een grotere groep mensen!”. Niet uit eenheid, maar door verdeeldheid zijn er verschillende kerken ontstaan. En het is nu juist de verdeeldheid van de kerk die sommige cursisten als argument tegen de kerk zien. Het is daarom van belang de eenheid door de gebrokenheid heen te kunnen zien: ook al zijn we het niet in alles met elkaar eens, veel kerken van allerlei signatuur zijn het wel eens over de kernzaken van het geloof, zoals die in de alphacursus worden gepresenteerd. Eenheid uit zich ook in de manier waarop wij omgaan met de zoektocht van de buitenkerkelijke naar een geschikte kerk. Het kan voorkomen dat een cursist die de alphacursus bij de ene kerk heeft gevolgd, zich meer aangetrokken voelt tot een andere kerk, bijvoorbeeld vanwege de sfeer86. Het kan echter ook voorkomen, dat de cursist aangeeft zich niet aangetrokken te voelen tot de kerk die de cursus organiseert, maar verder geen idee heeft bij welke kerk dat anders zou kunnen zijn. Dit is het moment waarop de organiserende gemeente, en met name de teamleden van de alphacursus, voor de keuze komt te staan hoe om te gaan met cursisten die zich niet aangetrokken voelen tot de eigen kerk. Diverse houdingen zijn mogelijk. Zo zullen bepaalde gemeenten de nadruk leggen op het belang om naar de eigen kerk te gaan, en wanneer de cursist komt tot een andere keuze, wordt deze daarin losgelaten. Er zijn echter ook kerken, die het vooral van belang vinden dat de cursist een plek vindt waar hij of zij zich thuis voelt, of dit nu in de eigen gemeente is of niet. Zo kan de situatie ontstaan dat een teamlid samen met een of meerdere cursisten de diensten bezoekt van verschillende gemeenten in de regio.

85

Een buitenkerkelijke cursiste in een cursus waar ik zelf als teamlid deelnam.

86

In de volgende hoofdstukken ga ik dieper in op redenen waarom een cursist zich tot een andere kerk

aangetrokken kan voelen.


37

Deze laatste oplossing verdient naar mijn mening de voorkeur. Het is van groot belang dat teamleden zich bewust zijn van het feit dat de kerk niet bij de eigen kerkmuren ophoudt. Daarnaast raak je de misschien pas tot (vernieuwd) geloof gekomene snel uit het oog wanneer niet samen naar een oplossing wordt gezocht, en is de kans niet gering dat de cursist uiteindelijk geen ‘geschikte’ gemeente vindt. Waarschijnlijk is de organiserende gemeente beter op de hoogte van de verschillende kerkelijke kleuren die er in de regio zijn, en kan deze de zoekende cursist goed helpen in de zoektocht. Ik ken zelfs een situatie waarin deze aanpak heeft geleid tot een sterkere band tussen het teamlid en de cursist, en mede door deze versterkte band heeft de cursist zich uiteindelijk toch bij de kerk van het teamlid aangesloten.

3.5. Breed draagvlak – goede voorbereiding Tussen de alphacursus en de kerk zijn vaak verschillen waar te nemen in theologie en sfeer. Ook kunnen er praktische obstakels worden waargenomen in het traject dat een cursist aflegt tussen alphacursus en kerklidmaatschap. Het is van groot belang dat een gemeente die de alphacursus organiseert over deze verschillen en obstakels nadenkt. “Door vragen over de integratie van nieuwkomers te laten liggen, kan een gemeente het effect van de cursus in de weg staan”87 Vervolgens is van belang dat de gemeente duidelijk communiceert naar haar leden hoe zij met mogelijke verschillen en obstakels omgaat. Niet alle problemen hebben een pasklaar antwoord, soms gaat het om het veranderen van de sfeer of een denkwijze die moet worden overgebracht op de gemeenteleden. Hoe breder de gemeente bij dit proces betrokken wordt, hoe groter de kans dat er verandering in houding en sfeer mogelijk is. Er is dus een goede voorbereiding nodig wanneer een kerk wil dat de alphacursus aansluit. Binnen die voorbereiding is het van belang een breed draagvlak bij de leden te creëren.

87

Jan Bakker in redactioneel artikel ‘Alphacursus zet schijnwerper op de drempels in de kerk’, Nederlands

Dagblad, 29-11-2005


4.

38

De enquête onder cursusgevers

In dit hoofdstuk behandel ik de enquête gehouden onder cursusorganisatoren, in het hoofdstuk daarna behandel ik de antwoorden van de geïnterviewde cursisten. Om meer zicht te krijgen op de vraag of cursusgevers onderschrijven dat buitenkerkelijke cursisten moeilijk aansluiting vinden bij de kerk, heb ik een enquête opgesteld voor cursusgevers. Centrale vraag hierbij was: “hoe breed wordt het probleem van slechte aansluiting tussen cursus en kerk herkend?” en direct daarop volgend: “wat geven cursusleiders als mogelijke oorzaken aan?”. Daarnaast heb ik in deze enquête vragen opgenomen die meer inzicht verschaffen over het aantal buitenkerkelijken per cursus, en in hoeverre deze buitenkerkelijken aansluiting hebben gevonden bij de kerk, zoals waargenomen door de cursusleiders. Dit is ook direct de beperking van deze enquête: het geeft slechts een beeld van de werkelijkheid, gezien door de ogen van de cursusleiders.

4.1. De opzet van de enquête Op de site van Alpha Nederland88 staan alle bij hun bekende kerken89 die de cursus organiseren vermeld. Dit waren er in augustus 945. 729 – dat is 77% – van deze kerken had een correct emailadres opgegeven90. Deze kerken ontvingen in de maand september een email met de vraag of zij mee wilden doen aan de enquête en een link naar de online enquête91. Op deze mail heeft 42% van de kerken gereageerd. Dit resulteerde uiteindelijk in 274 ingevulde enquêtes92.

88

www.alpha-cursusl.nl

89

En andere groepen die alphacursussen organiseren.

90

98 kerken hadden een ongeldig of niet bestaand emailadres opgegeven, de rest stond zonder emailadres

vermeld. 91

De online enquête is te bekijken op http://enquete.hisselection.nl/?id=enquete.

92

Daarnaast gaven 27 van de respondenten aan (nog) niet recentelijk een alphacursus gegeven te hebben. 5

respondenten gaven aan dat er geen buitenkerkelijke deelnemers bij hun cursus aanwezig waren en dat zij het daarom weinig zinvol vonden om de enquête in te vullen.


39

4.2. De resultaten 4.2.1. De getallen Hieronder volgen de resultaten van de enquête. Bij de beoordeling van de resultaten viel op dat er op bepaalde punten behoorlijke verschillen waren op te merken tussen bepaalde doelgroepen. Eerst volgt de uitslag van de enquête, daarna zal ik de cijfers toelichten en wanneer nodig, dieper op verschillen tussen bepaalde doelgroepen binnen de enquête ingaan.

Algemeen Gemiddeld aantal cursisten

12,5

Buitenkerkelijken per cursus Cursussen met buitenkerkelijken

37% 93

92%

De buitenkerkelijke cursist Over de buitenkerkelijke cursisten die deelnamen in de meest recente cursus zijn twee vragen gesteld. De buitenkerkelijke cursist Is enthousiast over de cursus

93%

Had een bekeringservaring tijdens de cursus

40%

Daarnaast zijn er twee vragen gesteld over de betrokkenheid van buitenkerkelijke cursisten bij de kerk. Deze vraag gaat over alle in het verleden gegeven alphacursussen. Er zijn buitenkerkelijke cursisten Er zijn geen actieve buitenkerkelijken

18%

Die deelnemen aan een kerkelijke activiteit

27%

Die zich hebben aangesloten en deelnemen aan een activiteit

55%

93

Hierbij is ook rekening gehouden met de vijf cursussen die niet mee hebben gedaan aan het onderzoek, maar

wel aangaven dat er geen buitenkerkelijken mee hadden gedaan.


40

4.2.2. De gradatievragen Tien van de vragen uit de enquête waren situatieschetsen, waarop de respondent kon reageren door aan te geven of dit bijna nooit, niet vaak, soms, vaak of bijna altijd het geval was. De uitkomsten van deze vragen geven vooral weer hoe teamleden denken over een aantal zaken met betrekking op de cursisten, dit kan natuurlijk afwijken van de werkelijkheid. Eerst presenteer ik de cumulatieven per antwoord middels grafieken. Daarna zal ik de gradaties vertalen naar scores. De waarde in de grafiek geeft aan hoe vaak het antwoord voorkomt.


41


42

Gemiddelden Om de gemiddelden van deze vragen leesbaar te houden, heb ik deze gradaties vertaald naar scores van 0, 25, 50, 75 en 100. Hierdoor ontstaat een gemiddelde schaal van 0 tot 100, waar bij 0 aangeeft dat een situatie bijna nooit voorkomt en 100 aangeeft dat iets bijna altijd voorkomt. Respondenten die de vraag niet van toepassing vonden, zijn buiten beschouwing gelaten. Buitenkerkelijke cursisten

Kerkelijke cursisten

Haken na de cursus af

45

21

Zijn enthousiast over de cursus

84

90

55

58

na enige tijd af

33

21

Worden lid van onze kerk

45

50

Zij die een bekeringsmoment hebben meegemaakt tijdens de cursus, sluiten zich aan bij onze kerk Zij die een bekeringsmoment hebben meegemaakt tijdens de cursus, haken

Verwachting en herkenning Naast bovenstaande vragen waren er twee vragen waarop de cursusleiders met ‘ja’ of ‘nee’ konden antwoorden. Hieronder de volgen de resultaten per vraag uitgedrukt in het percentage respondenten dat ‘ja’ antwoordde op de vraag. Heeft u de indruk dat veel buitenkerkelijken die bij u de alpha-cursus hebben gevolgd, zich uiteindelijk zullen aansluiten bij uw kerk?

42%

Onderzoek van Verboom en Sengers wijst uit dat de meeste buitenkerkelijke deelnemers enthousiast zijn over de cursus. Toch overweegt slechts een minderheid zich aan te sluiten bij een kerk. Herkent u bovenstaande constatering?

73%


43

4.2.3. De open vraag Na de vraag of de constatering van Verboom en Sengers werd herkend, konden de respondenten aangeven of zij enig idee hadden waar de oorzaak van dit probleem zou kunnen liggen. In totaal hebben 212 respondenten de open vraag beantwoord. Om meer inzicht te krijgen in de antwoorden gegeven op die open vraag, heb ik de antwoorden gegroepeerd op veel voorkomende termen. Globaal zijn de gegeven oorzaken te groeperen in drie groepen: 1. Het ligt aan de kerk 2. Het ligt aan de cursist 3. Het is geen probleem: kerkgroei is geen doel van de cursus Daarbij moet worden opgemerkt dat soms meerdere oorzaken per antwoord zijn gegeven. In onderstaande tabel zijn de reacties van de respondenten gegroepeerd weergegeven. Oorzaken moeilijke aansluiting kerk cursist geen doel van de cursus

162 (76%) 77 (36%) 18 (8%)

Wanneer wij bovenstaande resultaten nader specificeren door inzichtelijk te maken welke respondenten meerdere oorzaken aangaven, komen we tot onderstaande figuur.94

94

In geen van de antwoorden worden alle drie de oorzaken samen genoemd.


44

Vaak werd er meer in detail geantwoord. Hieronder gaan we dieper op de gegeven antwoorden in.

De oorzaak wordt bij de kerk gezocht De antwoorden waarin naar voren kwam dat de oorzaak bij de kerk gezocht moest worden, gaven vaak ook specifiekere details over waar de oorzaak precies gezocht moet worden. Onderstaande oorzaken werden genoemd. Oorzaak wordt gezocht bij de kerk

162

Nazorg

48

Kerkelijke structuur

42

Kerkdienst

39

Sfeer

38

Sociale aansluiting

33

Belevingswereld

24

Manier van geloven

17

Naar binnen gericht

13

Te groot

12

Draagvlak

8

Verschillende kerken

7

Nazorg Binnen deze groep vallen alle antwoorden die het ontbreken of slecht functioneren van een georganiseerd vervolg op de alphacursus als oorzaak noemen. Hierbij wordt genoemd dat alphacursisten makkelijker meedoen met een vervolgcursus of een bijbelkring dan dat zij meegaan naar een kerkdienst, omdat de setting lijkt op die van de alphacursus.

Kerkelijke structuur Onder kerkelijke structuur vallen alle antwoorden die een oorzaak noemen die heeft te maken met de organisatie van de kerk. In de antwoorden wordt bijvoorbeeld gezegd dat men niets heeft met het instituut of de kerkorde, of dat de traditie en gewoontes niet aansluiten. Ook wordt er genoemd dat men zich ineens moet gaan houden aan allerlei regeltjes.


45

Kerkdienst Veel wordt ook de kerkdienst genoemd als oorzaak van slechte aansluiting. Het ligt volgens de respondenten dan vooral aan de (verouderde) liturgie, de taal en inhoud van de preek en het feit dat er geen interactie mogelijk is.

Sfeer Een goede sfeer wordt als belangrijke voorwaarde voor aansluiting genoemd. In de antwoorden kwam naar voren dat de sfeer in de kerk soms als benauwend of onpersoonlijk wordt ervaren. Ook wordt veel genoemd dat de sfeer in de alphacursus niet wordt teruggevonden in de kerk. De sfeer in de alphacursus wordt dan omschreven als gastvrij, warm, echt, open, intiem, prettig, gezellig, veilig. Er is een thuisgevoel en ruimte voor eigen invulling, je kunt er jezelf zijn. Dit alles wordt niet of in ieder geval in mindere mate in de kerk ervaren.

Sociale aansluiting Ook sociale aansluiting wordt als belangrijk ervaren. De cursisten moeten vriendschappen opbouwen, mensen moeten naar hen omzien, open staan voor nieuwelingen en contact met hen maken. Deze aansluiting wordt onvoldoende gevonden in de kerk.

Belevingswereld In de antwoorden onder deze groep komt naar voren dat de kerk niet of onvoldoende aansluit op de belevingswereld van de cursist en als saai wordt ervaren.

Manier van geloven In deze antwoorden kwam naar voren dat de manier van geloven in de kerk als anders wordt ervaren dan de manier van geloven van cursisten. Hierbij vallen termen als: ‘Ministry’, bekeringservaring, gevoelsgeloof, enthousiast zijn voor Jezus, gericht op Heilige Geest en levende relatie. Al deze termen hebben wel betrekking op de cursus, maar worden minder in de kerk herkend.

Naar binnen gericht Ook het feit dat de kerk naar binnen gericht zou zijn wordt door sommigen als remmend voor de aansluiting gezien. De kerk wordt dan ervaren als een gesloten groep die meer met zichzelf bezig is dan met anderen.


46

Te groot Ook de grootte van de kerk werd soms als een drempel ervaren, vooral in tegenstelling tot de kleinschaligheid van de cursus. Waar in de cursus iedereen gekend werd, kan in een grotere kerk de gedachte bestaan dat men ‘opgaat in de massa’.

Draagvlak Het draagvlak voor de cursus in de kerk werd soms als te weinig ervaren. Cursusleiders zouden de cursus meer gedragen willen weten door heel de gemeente, als onderdeel van gemeentebeleid en niet, zoals door sommigen wordt ervaren, door slechts een minderheid van de gemeente, ergens in de onbekendheid.

Verschillende kerken Sommige cursusleiders zeggen dat hun cursisten zich niet bij een kerk wilden aansluiten omdat zij moeilijk konden of wilden kiezen bij welke kerk. Het grote aanbod aan kerken nodigt uit om uitgebreid te gaan shoppen, waardoor men uiteindelijk niet meer weet wat men wil en afhaakt. Ook zijn er cursleiders die aangeven dat men zich niet aansluit vanwege de verdeeldheid van de kerk.

De oorzaak wordt bij de cursist gezocht De antwoorden die aangaven dat de oorzaak voor slechte aansluiting tussen cursus en kerk bij de cursist gezocht moest worden, kunnen worden onderverdeeld in zes groepen: Oorzaak wordt gezocht bij cursist

77

Tijdsdenken / commitment

32

Meer tijd nodig

21

Leefsituatie

15

Negatief kerkbeeld

15

Andere kerk

12

Eng

9

Tijdsdenken / commitment Het blijkt dat bijna de helft (42%) van hen die de cursist (mede)verantwoordelijk stellen voor de aansluiting, vinden dat het ligt aan de instelling van de cursist. De cursist wil zich niet toewijden aan de kerk, omdat er dan allerlei dingen worden verwacht, omdat dit ineens niet meer vrijblijvend is. Vaak wordt die vrijblijvendheid gezien als het tijdsdenken.


47

Meer tijd nodig Een deel van de cursusleiders weet, denkt of hoopt dat de cursisten meer tijd nodig hebben om zich aan te sluiten. Soms omdat de cursist de inhoud van de cursus nog moet laten ‘bezinken’, soms omdat er slechts ‘gezaaid’ is, en wij niet kunnen weten wat de ‘oogst’ zal brengen. ‘Tot geloof komen is een proces dat jaren duurt.’

Leefsituatie Ook de leefsituatie waarin de cursist zich bevindt wordt als reden genoemd. Het gaat dan vaak om de invulling van de zondag of de gezinssituatie die genoemd wordt als belemmerend.

Negatief kerkbeeld Volgens sommige cursusleiders weerhoudt een negatief kerkbeeld sommigen van aansluiting. Soms vanwege eigen verleden met de kerk, soms vanwege misstanden in de kerk van eeuwen geleden.

Andere kerk Soms raken cursisten uit zicht omdat zij verhuizen of al in een andere woonplaats wonen. Het wordt als natuurlijker ervaren wanneer zij zich bij een kerk in hun eigen woonplaats aansluiten. Ook komt het voor dat cursisten terug gaan naar de kerk waar zij vroeger kwamen.

Eng In sommige antwoorden kwam naar voren dat de kerk soms als wordt eng, bedreigend wordt ervaren.

Geen doel van de cursus In 18 van de antwoorden werd de oorzaak van slechte aansluiting tussen cursus en kerk gezocht achter het feit dat dit geen doel van de cursus zou zijn. De cursus verkondigt niet de kerk, maar het geloof. Kerkgroei op zich is geen doel van de cursus. Geen van de 18 cursusleiders liet in hun antwoord blijken dat zij dit als negatief ervaren, sterker nog, de meeste cursusleiders ervaren het feit dat ‘Jezus wordt verkondigd, en niet de kerk’, als normatief. In veel van de antwoorden werd de kerk verweten te veel te denken in een ‘hokjes’, of te veel te denken in kerkgroei, in plaats van ‘koninkrijksgroei’.


48

4.3. Beschouwing van de resultaten Aan de hand van de in paragraaf 1.3.1 opgestelde vraagstelling beschouw ik bovenstaande enquêteresultaten.

4.3.1. Relevantie

Het doel van de cursus Wat betreft de relevantie van het onderzoek levert de enquête interessante gegevens op. Ten eerste blijkt dat een klein deel van de cursusleiders (8%) aansluiting bij een kerk niet als doel van de alphacursus ziet, en daar ook geen probleem mee heeft. Hoewel dit als relevantie verlagend kan worden gezien, denk ik dat dit feit eerder als relevatie verhogend kan worden gezien, omdat uit veel van deze antwoorden ook blijkt dat er een kloof tussen alphacursus en kerk wordt ervaren: de kerk is met kerkgroei bezig, de alphacursus met koninkrijkgroei. In een van de antwoorden werd ook aangegeven dat voor de cursisten de alphacursus meer als wordt ervaren dan een kerkdienst, en dat dit ook geldt voor teamleiders. Daarnaast blijkt uit de mate waarin het probleem van aansluiting wordt herkend en de genoemde oorzaken dat andere cursusleiders aansluiting wel als (een) doel van de cursus zien.

Buitenkerkelijke cursisten Eerder heb ik aangegeven dat wanneer zou blijken dat de alphacursus vooral aan kerkelijken wordt gegeven, dit de relevantie van mijn onderzoek zou verlagen. Uit de antwoorden blijkt dat 37% van de cursus volgens onze definitie95 als buitenkerkelijk kan worden beschouwd. Dit is meer dan de 30% genoemd in het onderzoek van Verboom, gehouden in de jaren 1999-200196. Uit dit onderzoek haalt Sengers ook zijn informatie ofver. buitenkerkelijken die de alphacursus volgen.97 Alpha Nederland meldt dat 49% van de cursisten niet ‘meelevend christen’ is. De verschillen kunnen deels worden verklaard door het (mogelijke) verschil in definitie. Alpha Nederland heeft het niet over buitenkerkelijken, maar geeft een onderverdeling in randkerkelijken en personen die onbekend zijn met het christelijk geloof. Verboom vermeldt niet welke definitie hij voor buitenkerkelijk heeft gehanteerd.

95

Zie hiervoor paragraaf 1.3.3

96

Verboom, p.17

97

Sengers, p.81


49

Een naar mijn idee belangrijker oorzaak van het verschil ligt waarschijnlijk in het feit dat het in alle gevallen gaat om een andere doelgroep. In mijn onderzoek heb ik getracht de doelgroep zo breed mogelijk te houden. In het onderzoek van Alpha Nederland zijn alleen cursussen die meededen aan de landelijke Alpha Uitnodiging98 onderzocht. Het kan zijn dat er meer buitenkerkelijken aan de cursussen meededen door de uitnodiging, of dat de organiserende kerken meer missionair gericht zijn dan de kerken die niet meededen aan de uitnodiging. Ook Verbooms’ onderzoek heeft een andere doelgroep, zoals hiervoor al is vermeld.99 Wat dat betreft is het interessant om naar het verschil tussen de kerken onderling te kijken.

*100 Direct valt op dat de 32% buitenkerkelijken per cursus behoorlijk overeenkomt met de door Verboom gevonden 30% in de Samen op Weg gemeentes. Het hoogste percentage buitenkerkelijken is 45% en werd gevonden in de groep OVG (overig), die bestaat uit het Leger des Heils, studenten verenigingen, Youth for Christ en andere groeperingen. Hieruit blijkt dat parakerkelijke organisaties de buitenkerkelijke over

98

De Alpha Uitnodiging is een landelijke actie die door Alpha Nederland is geïnitieerd om de alphacursus meer

bekendheid te geven. Organiserende gemeentes konden zelf beslissen of zij al of niet aan deze actie wilden deelnemen. 99

Zie paragraaf 2.1

100

Binnen deze groep vallen alle kerken die aangaven te behoren tot de PKN, de NHK en de GKN.


50

het algemeen beter bereiken dan de kerken.101 Na deze groep is bij de Evangelische Gemeenten het percentage buitenkerkelijken het hoogst met iets minder dan 45%. Baptisten Gemeentes hebben met net iets minder dan 29% de minste buitenkerkelijken per cursus. Hoewel er dus grote verscheidenheid is per cursus, kan worden gesteld dat een behoorlijk deel van de cursisten buitenkerkelijk is. Slechts 8%102 van de gegeven cursussen werd gegeven zonder buitenkerkelijke deelnemers. Wat dat betreft is de vraag naar aansluiting van deze cursisten bij de kerk relevant te noemen.

Herkenning van het probleem Er zijn dus buitenkerkelijke cursisten. Dan blijft de vraag nog bestaan welk deel van deze cursisten de weg naar de kerk vindt. De cursusleiders geven aan dat 93% van de buitenkerkelijken enthousiast is over de cursus. Het lijkt erop dat de cijfers wat dat betreft positiever oordelen dan de ervaring van de cursusleiders: de vergelijkbare gradatievraag (buitenkerkelijke cursisten zijn enthousiast over de cursus) vertoont een score van 84. Daarnaast heeft 40% van de buitenkerkelijken volgens de cursusleiders een bekeringservaring tijdens de cursus. Ook zijn in de meeste gemeentes die een alphacursus organiseren buitenkerkelijken uit de cursus doorgestroomd naar andere activiteiten in die gemeentes. Meer dan de helft van de gemeentes kent alphacursisten die zijn doorgestroomd vanuit de alphacursus. Wat dat betreft lijkt het erop dat de weg naar de kerk in een groot deel van de gevallen wel degelijk wordt gevonden na de alphacursus. Toch blijft de vraag hoe het komt dat 92% van de gemeentes een cursus geeft waaraan buitenkerkelijken meedoen, en slechts 55% van de kerken ook daadwerkelijk buitenkerkelijken kent die zich bij hun kerk hebben aangesloten. Het kan natuurlijk zijn dat dit te maken heeft met het feit dat het proces van aansluiting soms enkele jaren zou kunnen duren. Daarmee in lijn geeft 73% van de cursusleiders aan dat ze herkennen dat slechts een minderheid van de buitenkerkelijken zich aansluit bij de kerk. Bij cursussen met meer buitenkerkelijken ligt dit percentage overigens hoger103. Vervolgens blijkt uit de antwoorden 101

Hierbij moet worden opgemerkt, dat het Leger des Heils(LdH) – dat wel een kerk is – het hoogste scoorde

met 48% buitenkerkelijken. Het resultaat van de groep OVG zonder het LdH komt uit op 43%, wat lager is dan de Evangelische Gemeentes en de Nederlands Gereformeerde Kerken. 102

Hierbij zijn ook de vijf cursussen opgeteld die niet mee hebben gedaan aan het onderzoek, maar wel

aangaven dat er geen buitenkerkelijken mee hadden gedaan. 103

In paragraaf 4.3.4 komen we hier meer uitgebreid op terug.


51

op de vraag naar de oorzaak van dit probleem dat er wel degelijk een kloof wordt ervaren tussen de cursus en de kerk. Dus hoewel cijfers aangeven dat een behoorlijk deel van de kerken cursisten kent die zich hebben aangesloten bij hun kerk, of in ieder geval kerkelijk actief worden, is er volgens de meerderheid van de cursusorganisators een probleem. Dit probleem wordt niet alleen herkend in kerken waar zich (nog) geen buitenkerkelijken vanuit de alphacursus hebben aangesloten, maar ook door een meerderheid104 van de kerken waar dat al wel is gebeurd.

4.3.2. Oorzaken van het probleem van aansluiting Aan de oorzaken die de cursusleiders geven voor het probleem van aansluiting valt op dat een groot deel van hen (76%) de oorzaak bij de kerk legt. De vijf meest genoemde oorzaken zijn oorzaken die met de kerk te maken hebben. Veel van de cursusleiders vinden dat de kerk betere nazorg zou moeten bieden, dat de kerkdienst meer moet aansluiten in vorm en inhoud bij de belevingswereld van de buitenkerkelijke, dat kerkelijken meer sociaal bewogen zouden moeten zijn, dat de sfeer meer open en warm zou moeten zijn of dat er meer draagvlak voor de cursus zou moeten zijn. Daarnaast geeft een deel aan dat de kerkelijke structuur en traditie niet meer van deze tijd zijn. Een aantal geeft zelfs aan dat de manier van geloven anders is dan bij de cursus. Kennelijk geldt dit alles niet alleen voor de cursisten, want een van de respondenten schrijft: “Zelfs teamleden zeggen: voor mij is de kerk/gemeente hier in de Alphagroep!”. Hoewel het hier om de uitlating van een enkele respondent gaat, kan ik mij niet onttrekken aan de indruk dat deze gevoelens breder leven, aangezien de respondenten die de oorzaak bij de kerk leggen over het algemeen zeer positief zijn over de alphacursus en in veel mindere mate over de kerk. Het lijkt erop dat de kloof tussen kerk en cursus zich niet alleen beperkt tot de cursisten, maar ook persoonlijk wordt ervaren door de cursusleiders. Misschien heeft Van Heusden gelijk, als hij zegt dat de tijd van ‘institutioneel denken’ voorbij is. Hij voegt hieraan toe: “[...] het lid zijn van een instituut speelt geen enkele rol van betekenis meer. Dat hoor ik vaak bij jongeren. Men denkt tegenwoordig veel meer in ad-hocsamenwerking bij projecten, zoals bij de alphacursus, en niet in kerkstructuren.”105

104

In paragraaf 4.3.4 gaan we hier dieper op in.

105

Arnold van Heusden, directeur van de Evangelische Alliantie in Waagmeester, B. ‘De stille revolutie van de

Alpha-cursus – 20.000 deelnemers verwacht in 2007’, CV/Koers januari 2007


52

Ook bij de cursist wordt een deel van de oorzaak gezocht, zij het in mindere mate. Wat dat betreft is het interessant te zien dat van alle respondenten die de oorzaak bij de cursist leggen, het grootste deel de oorzaak daarnaast ook bij de kerk of de cursus leggen106. Vooral het feit dat men zich niet wil binden, wordt hier als reden genoemd. Daarnaast spelen de leefsituatie en het kerkbeeld een rol. Terecht wordt ook gemeld dat het proces van aansluiting vaak meer tijd kost, en dat het mogelijk is dat de cursist zich uiteindelijk bij een andere kerk aansluit. Daarnaast wordt volgens enkele cursusleiders de kerk als ‘eng’ ervaren. Tenslotte is er nog de groep die meldt dat zij aansluiting bij de kerk niet als doel van de cursus zien. In veel van de antwoorden klinkt door: de alphacursus brengt mensen in contact met Jezus, niet met de kerk. Ook uit deze zin blijkt een zekere vervreemding met de kerk: de kerk is immers het lichaam van Christus? Wat bedoeld wordt, is dat de kerk veel breder is dan de eigen gemeente. Dat gelovig zijn niet direct betekent dat je ergens lid hoeft te zijn. Het is de vraag hoe deze opinie in de traditie en theologie van de eigen kerk past. Andere respondenten die aansluiting niet als doel zien melden dat zij het belangrijk vinden dat de alphacursus een vrijblijvende kennismaking met het geloof is en die vrijblijvendheid betekent dat mensen kunnen kiezen. Sommigen kiezen om verder te geloven, anderen kiezen om verder te gaan met hun eigen leven. Deze vrijblijvendheid moet volgens hen blijven. Hoewel ik denk dat vrijblijvendheid een van de sterke kanten van de alphacursus is, denk ik ook dat cursusleiders zich achter die vrijblijvendheid kunnen verschuilen, om zo niet te hoeven kijken naar de kloof die er eventueel tussen de cursus en de kerk bestaat. Ook al haken mensen die enthousiast waren over de cursus na de cursus af vanwege het vrijblijvende karakter van de cursus, dan is het nog een belangrijke vraag waarom deze mensen die vrijheid nemen: beschouwden ze de inhoud van de cursus als ‘goed om kennis van te nemen, maar niet voor mij’, of zijn er andere factoren die hierbij een rol spelen.

4.3.3. Verschillen tussen kerken Een andere onderzoeksvraag was of het probleem van moeilijke aansluiting bij bepaalde kerken als groter wordt ervaren dan bij andere. In paragraaf 4.3.1 zagen we al dat de gemiddelde samenstelling per cursus wat betreft kerkelijkheid verschilt per kerkelijke kleur. Ook op andere vragen vertonen de verschillende groepen verschil in resultaat.

106

35 van de respondenten legt de oorzaak bij kerk en cursist, 7 bij de cursus en de cursist en 35 alleen bij de

cursist.


53

De indruk die de alphacursus achterlaat Als we kijken naar de indruk die de alphacursus op buitenkerkelijken achterlaat, dan valt op dat alphacursussen die in Evangelische Gemeentes worden gehouden het best door de buitenkerkelijken wordt ontvangen (99% is enthousiast). Ook het aantal buitenkerkelijken met een bekeringservaring is in deze gemeenten het hoogst: 52%. Misschien heeft dit te maken met het feit dat in deze kring gemakkelijk(er) over onderwerpen als bekering wordt gesproken. Daarnaast past het charismatische karakter107 van de cursus waarschijnlijk ook goed bij deze gemeentes.

Het enthousiasme onder buitenkerkelijken is het laagst bij de Baptisten Gemeentes met 74%. Dat is overigens ook de groep waar procentueel de minste buitenkerkelijken aan de cursus meedoen. Ook op bekeringservaringen ‘scoren’ de Baptisten Gemeentes met 30% laag, maar hoger dan de PKN en de GKV, met 29% respectievelijk 28%. Waarschijnlijk heeft dit te maken met het feit dat in deze kring weer wat minder snel in deze terminologie wordt gedacht en gesproken.

Buitenkerkelijke integratie Ook in de buitenkerkelijke integratie zijn verschillen te zien. Hier springt direct de Rooms Katholieke Kerk in het oog: alle Rooms Katholieke parochies die meededen aan het

107

Vooral de onderwerpen rond de Heilige Geest en geestesgaven, daarnaast ook wat betreft bepaalde

terminologie, zoals in besproken in paragraaf 3.2.


54

onderzoek hebben in hun parochie buitenkerkelijke cursisten die zich hebben aangesloten bij de kerk en deelnemen aan activiteiten van de kerk. De PKN-, de NGK- en de Baptisten gemeentes volgen: 14% van deze gemeentes kent geen actieve buitenkerkelijken die via de alphacursus zijn doorgestroomd. Lidmaatschap komt na de Rooms Katholieke kerk het meest voor bij de Baptisten, vlak daarop gevolgd door Evangelische gemeentes. Dit is overigens opmerkelijk, omdat het percentage buitenkerkelijken per cursus het laagst is bij de baptisten. Bij de interkerkelijke groepen komt het het vaakst voor dat de eigen kerk geen actieve buitenkerkelijken heeft. Dit kan te maken hebben met het feit dat de buitenkerkelijken ook makkelijker naar andere kerken dan de eigen zullen worden doorverwezen.

Daarna vindt de minste doorstroom vanuit de cursussen plaats in de Christelijk Gereformeerde Kerken: 25% van de deelnemende kerken kent geen buitenkerkelijken die na een alphacursus actief zijn geworden in de eigen kerk, 33% kent die wel en bij 42% van de deelnemende kerken is er ook sprake van buitenkerkelijke alphacursisten die zich hebben aangesloten bij de kerk. Het lijkt erop dat de drempel voor aansluiting het laagst is bij de Rooms Katholieke kerk. Dit kan misschien worden verklaard door het feit dat er veel katholieken zijn die volgens onze


55

definitie kunnen worden aangemerkt als buitenkerkelijk108 en met het feit dat protestantse groeperingen vaak een hogere drempel opwerpen voor lidmaatschap (belijdenis, doop, intredingcursus). Van de protestantse kerken vindt aansluiting het meest plaats bij de Baptisten en Evangelische Gemeentes. Bij de PKN en de kleine gereformeerde kerken gebeurt dat een stuk minder. Toch zijn er ook bij de meeste van die kerken buitenkerkelijken die deelnemen aan kerkelijke activiteiten.

Verwachting en herkenning Wanneer we de verwachtingen over aansluiting vergelijken met de mate waarin het probleem van aansluiting wordt herkend, blijkt dat de cursussen gegeven door de Rooms Katholieke Kerk, precies het omgekeerde beeld geven van de overige groepen. Hier verwacht 83% van de respondenten dat de buitenkerkelijke cursist zich uiteindelijk bij hun kerk zal aansluiten, terwijl het probleem van aansluiting slechts door 17% wordt herkend.

Bij de Christelijk Gereformeerden is de verwachting dat de cursist zich aan zal sluiten bij de eigen kerk het laagst (17%). Een interessante vraag is, of dit lage verwachtingspatroon wordt gevoed door de realiteit dat er zich in het verleden weinig alphacursisten bij de kerk hebben aangesloten – of dat de lage verwachtingen het aantal buitenkerkelijken dat zich uiteindelijk aansluit beïnvloedt.

108

Het verschil tussen kerkelijkheid en kerksheid volgens de definities van het CBS is bij de RK kerk het

grootst. Bron: www.cbs.nl.


56

De herkenning van het probleem is het grootst bij de Nederlands Gereformeerden. Dit is interessant, als we bedenken dat 86% van die kerken buitenkerkelijke cursisten kennen die actief zijn in de kerk.

Verschil in oorzaak Ook in de open vraag zijn er verschillen zichtbaar per kerkelijke kleur. Bij de Rooms Katholieke kerk wordt de kerk het minst genoemd als mogelijke oorzaak van slechte aansluiting. Hierbij moet worden opgemerkt dat de door deze kerk gegeven antwoorden onderling weinig overeenkomsten vertoonden.

Bij de protestantse kerken valt op dat de Christelijk Gereformeerden het vaakst aangeven dat aansluiting bij de kerk geen doel van de cursus is. Deze kerk is overigens de enige waarbij deze oorzaak even vaak wordt genoemd als oorzaken die met de cursist te maken hebben. Als we meer inhoudelijk kijken naar de meest genoemde oorzaken voor moeilijke aansluiting tussen buitenkerkelijke cursist en kerk, dan ontstaat onderstaand beeld. Meest genoemde oorzaken per kerk109 PKN

kerkdienst (14%)

kerkelijke structuur (13%)

GKV


sociale aansluiting (13%)

NGK

nazorg (14%)

kerkdienst (11%)

109

sfeer (11%)

Er zijn alleen oorzaken opgenomen die duidelijk vaker zijn genoemd dan andere. De RK is niet opgenomen,

omdat er geen oorzaak is aangetroffen die meer dan een keer voorkwam.


57

CGK

sfeer (21%)

nazorg (16%)

EG

nazorg (16%)

tijdsdenken/commitment (11%)

BG

kerkdienst (25%)

INT

nazorg (15%)


OVG

Belevingswereld (24%)

kerkdienst (10%)

sfeer (10%)

Hierbij moet ik aantekenen dat vooral de kleine verschillen weinig significant te noemen zijn; in mijn beschouwing van de resultaten zal ik mij daarom beperken tot het doen van uitspraken over situaties waarin een bepaald antwoord significant vaker voorkwam bij een specifieke kerkelijke groepering. Het duidelijkste is dit te zien bij de overige groeperingen: cursusleiders zien hier in bijna een kwart van de gevallen dat de belevingswereld van de kerk niet aansluit bij die van de buitenkerkelijke cursist, terwijl deze oorzaak bij de andere groeperingen maar in 4% van de gevallen wordt genoemd.

4.3.4.

Andere verschillen

Naast verschillen tussen kerken onderling, zijn er ook verschillen op andere kenmerken waar te nemen tussen de cursussen onderling. Zo is er verschil te zien tussen cursussen waar het percentage buitenkerkelijken hoger is en cursussen waar dat percentage lager is. Daarnaast is er verschil te zien tussen kerken waar zich al buitenkerkelijken bij hebben aangesloten en kerken waar dat niet het geval is. Ook zijn er op provinciaal niveau verschillen te herkennen. Verschil treedt met name op in de verwachting dat een buitenkerkelijke zich zal aansluiten bij de kerk en in de herkenning van het probleem.


58

Verschillen op percentage buitenkerkelijken

Globaal kan worden gesteld dat er een lichte correlatie bestaat tussen het percentage buitenkerkelijken per cursus en de verwachting tot aansluiten: hoe groter het percentage buitenkerkelijke cursisten, hoe hoger de verwachting dat de buitenkerkelijke cursisten zich uiteindelijk aansluit bij de kerk. Anders gezegd: het lijkt erop dat cursusleiders van cursussen met meer buitenkerkelijken, eerder verwachten dat de buitenkerkelijken zich uiteindelijk bij hun kerk zullen aansluiten. Iets duidelijker is de correlatie tussen het percentage buitenkerkelijken en de herkenning van het probleem: hoe hoger het percentage buitenkerkelijken per cursus, hoe meer het probleem van aansluiting wordt herkend. Anders gezegd: het lijkt erop dat hoe meer de cursusleider in contact komt met buitenkerkelijke cursisten, hoe groter de kans dat hij herkent dat buitenkerkelijken over het algemeen enthousiast zijn over de cursus, maar niet over lidmaatschap van de kerk.

Verschillen op basis van aanwezige buitenkerkelijken in de kerk Er zijn ook duidelijke verschillen te zien tussen cursussen georganiseerd door kerken waar buitenkerkelijke alphacursisten zich bij hebben aangesloten en cursussen waar dat niet het geval is. Over het algemeen kan worden gezegd dat kerken waar buitenkerkelijken deelnemen aan activiteiten van die kerk, in hun cursussen gemiddeld ook een hoger percentage buitenkerkelijken zien verschijnen. Dit kan te maken hebben met het feit dat


59

buitenkerkelijken hun buitenkerkelijke vrienden en familie aanraden een alphacursus te volgen. Daarnaast is er natuurlijk het logische argument dat hoe meer buitenkerkelijken de cursus volgen, hoe groter de kans wordt dat er zich uiteindelijk een bij de kerk zal aansluiten.

Daarnaast blijkt dat bij kerken waar buitenkerkelijken actief zijn of zich hebben aangesloten, er een hoger percentage is van buitenkerkelijken is die enthousiast zijn over de cursus. Bij de percentages buitenkerkelijken met een bekeringservaring is het verschil nog groter: 21% van de buitenkerkelijken heeft een bekeringservaring tijdens de cursus wanneer die wordt georganiseerd door een kerk waar geen buitenkerkelijken actief zijn. Bij cursussen die worden georganiseerd door een kerk waar buitenkerkelijke cursisten zich hebben aangesloten, is dit 45%. Dat is meer dan twee keer zo hoog! Bij kerken waar buitenkerkelijken deelnemen aan activiteiten van de kerk maar zich niet hebben aangesloten heeft 31% van de buitenkerkelijke cursisten een bekeringservaring.


60

Als we dan naar de verwachting van de cursusleiders kijken, dan blijkt dat slechts 15% van de cursusleiders bij kerken zonder buitenkerkelijke doorstroom verwacht dat veel buitenkerkelijken zich uiteindelijk bij hun kerk zullen aansluiten. Dit percentage staat in schril contrast met de 82% van de buitenkerkelijken die enthousiast is over de cursus. Kennelijk verwachten de cursusleiders dat dit enthousiasme over de cursus uiteindelijk niet resulteert in aansluiting. Het is de vraag of deze verwachting alleen wordt gevoed door de realiteit dat zich nog geen buitenkerkelijken hebben aangesloten, of dat deze lage verwachting ook invloed uitoefent op de aansluiting bij de kerk. Bij kerken waar zich al eerder buitenkerkelijke cursisten hebben aangesloten, is de verwachting dat veel van de buitenkerkelijke cursisten dat ook nu uiteindelijk zullen doen, met 57% veel hoger. Ook hier kan de vraag worden gesteld of de verwachting invloed uitoefent op de aansluiting. Interessant is ook het verschil dat is waar te nemen in de herkenning van het probleem dat slechts een minderheid van de cursisten zich aansluit bij de kerk. De herkenning van dit probleem is het hoogst bij kerken waar buitenkerkelijken wel deelnemen aan activiteiten, maar zich niet hebben aangesloten: 89% herkent het probleem. Bij kerken waar zich buitenkerkelijke cursisten bij hebben aangesloten, is de herkenning het laagst. Toch herkent ook hier 65% van de cursusleiders het probleem. Kennelijk vindt er wel doorstroom plaats, maar gaat dat vaak om een minderheid van de buitenkerkelijken.


61

Verschillen per provincie Per provincie zijn er ook verschillen waar te nemen in verwachting en herkenning, zoals zichtbaar wordt in onderstaande grafiek.

Over het algemeen kan worden gesteld dat in provincies waar minder verwacht wordt dat de buitenkerkelijke zich aansluit, het probleem beter wordt herkend. Zeeland spant wat dat betreft de kroon: slechts 13% van de cursusleiders verwacht dat buitenkerkelijke cursisten zich uiteindelijk zullen aansluiten bij de kerk en 88% van de cursusleiders herkent het feit dat men enthousiast is over de cursus maar minder over lidmaatschap van de kerk. Opvallende waarden zijn in deze die van Drenthe en Limburg: In Drenthe is de verwachting laag, terwijl het probleem in minder dan de helft van de gevallen wordt herkend. In Limburg is precies het omgekeerde het geval: meer dan de helft van de cursusleiders verwacht dat buitenkerkelijke cursisten zich zullen aansluiten, terwijl ook het percentage cursusleiders dat het probleem herkent hoog is.


5.

62

De buitenkerkelijke cursist

Naast de enquête onder cursusleiders heb ik een aselecte groep van acht cursisten geïnterviewd, die buitenkerkelijk waren toen zij aan de cursus begonnen. Zes van hen zijn nog steeds buitenkerkelijk. Vijf van de voormalig cursisten neemt niet (meer) deel aan activiteiten die worden georganiseerd door dezelfde organisatie als waar zij de alphacursus hebben gevolgd. De cursisten komen uit zes verschillende alphacursussen, georganiseerd in vier verschillende verbanden: een cursus gegeven door een Evangelische Gemeente in Utrecht, een cursus gegeven door een PKN gemeente in Gouda, een interkerkelijke cursus ondersteund door verschillende PKN gemeentes in gemeente De Bilt, een studentenvereniging in Utrecht en een studentenkerk in Utrecht. De groep bestaat uit drie vrouwen en vijf mannen, geselecteerd uit eigen netwerk en door telefonisch contact met andere cursusleiders. Ten tijde van het interview was het gemiddeld drie jaar en negen maanden geleden dat de cursus is gevolgd.

5.1. Het interview Alle acht cursisten heb ik dezelfde vragen gesteld110. Ik heb eventueel doorgevraagd wanneer een vraag niet werd begrepen. Om zo min mogelijk bevooroordeelde antwoorden te krijgen, heb ik pas na afloop van het interview een toelichting gegeven op mijn onderzoek. De vragen heb ik ingedeeld in vier categorieën: de alphacursus, de visie van de cursist op de kerk, het geloof van de cursist en de huidige situatie. Om de interviews te verwerken heb ik gekozen om vooral te letten op de overeenkomsten tussen de verschillende verhalen. Hieronder zal ik de bevindingen uit de interviews per categorie behandelen. Daarna zal ik de bevindingen beschouwen.

5.1.1. Algemene indruk Alle acht cursisten waren zeer te spreken over de inhoud en vorm van de alphacursus. De inleidingen werden interessant gevonden en de mogelijkheid om vragen te stellen in kleine groepjes werd gewaardeerd. Ook over de sfeer was men zeer tevreden, in dit verband werd de maaltijd vooraf veelvuldig genoemd. Er werden maar weinig negatieve punten over de cursus genoemd, en de negatieve punten die genoemd zijn, waren vooral cursusspecifiek of persoonsgebonden111.

110

Zie hiervoor bijlage 8.1


63

5.1.2. De alphacursus over de kerk “Wat er over de kerk geleerd is? Niet zo veel. Meer over het geloof en over Jezus.” Over het algemeen kon men zich moeilijk herinneren wat er over de kerk is gezegd. Hetgeen men zich wel kon herinneren had vooral te maken met het feit dat geleerd is dat de kerk niet een gebouw is, of een kerk van een bepaald stempel, maar dat de kerk daar is, waar christenen samenkomen, dus ook op de alphacursus. Dit werd door sommigen als zeer vernieuwend ervaren. Over lidmaatschap is tijdens de alphacursus volgens de cursisten niets of weinig gezegd. De cursus heeft de visie van de cursisten op de kerk wel veranderd: had de kerk voorheen vooral een stoffig, saai, cultureel karakter, nu wordt de kerk veel meer met geloven geïdentificeerd. Een van de cursisten gaf aan dat tijdens de cursus gezegd is dat het “de bedoeling is, dat daar waar je tot geloof komt, hoor je ook te blijven”. Dit werd door de betreffende cursist als benauwend ervaren. In de overige zeven gevallen werd gezegd dat wel iets is gezegd over het belang van samen geloven, maar dat men niet perse ergens lid van hoeft te zijn om te kunnen geloven.

5.1.3. De cursist en de kerk Bij de vragen over de kerk kwam duidelijk naar voren dat men de term ‘kerk’ als verwarrend ervaart. In zes van de acht interviews werden verhelderingvragen gesteld als: “Welke kerk bedoel je?”, “De kerk als organisatie of de mensen?”. Ook kwam in de interviews naar voren dat de kerk voor hen vooral betekent samen geloven, dat God erbij is, waar je ook samenkomt. Als het op de organisatie van de kerk aankomt, zijn de meeste cursisten zeer pragmatisch: je gaat naar de kerk waar je je thuis voelt, die in de eigen woonplaats is, waar een goede preek is, waar het gezellig is na de dienst. Het maakt niet zo veel uit welke naam die heeft. Ook komt in de interviews naar voren dat men de verdeeldheid van de kerk nogal verwarrend vind. Daarnaast geven enkelen aan dat men zich niet zo goed kan verplaatsen in bepaalde traditionele vormen. Je gaat niet op zondag naar de kerk omdat dat zo hoort, maar omdat je gevoed wilt worden, omdat je iets wil oppikken van de dienst, omdat het samen gezellig is en er gelegenheid is om na te praten. Overigens worden de meeste kerken

111

Zo meldden twee vrouwen dat ze de avond over genezing ‘wat extreem’ vonden, misten twee mannen het

onderwerp evolutie en schepping en vond een van de cursisten het jammer dat de videobanden van Nicky Gumbel soms wat lang duurden.


64

beoordeeld op de zondagsdienst: dit is de activiteit die het eerst door de buitenkerkelijke wordt bezocht en waarop hij zijn oordeel over die kerk veelal baseert.

Aansluiting bij een kerk Een van die cursisten heeft zich direct na de cursus aangesloten bij de kerk waar de alphacursus gegeven is. De overige zeven cursisten hebben zich niet direct bij een kerk aangesloten na de cursus. De redenen hiervoor zijn divers. Een van de cursisten geeft aan dat hij zich wel bij een kerk wil aansluiten, maar dat hij dan nog niet weet bij welke, vanwege de verscheidenheid aan kerken. Een andere cursist geeft aan dat ze nadat ze verhuisde, in haar nieuwe woonplaats een aantal kerken bezocht heeft, en dat ze nu wat vaker bij een bepaalde kerk komt, waar ze zich waarschijnlijk bij aan zal sluiten. Een cursist geeft aan dat hij niet naar een kerk gaat, omdat hij de zondag met zijn vrouw besteed, en dat hij niet wil dat ze uit elkaar groeien vanwege het feit dat hij naar de kerk zou gaan. Wel geeft de cursist aan meer te willen doen met het geloof. Overigens heeft deze cursist na zelf de cursus te hebben gevolgd ook een keer als teamlid meegedraaid. Weer een andere cursist heeft samen met een aantal vrienden een ‘mannengroep’ waarmee ze regelmatig samenkomen om voor elkaar te bidden, te aanbidden, over God te spreken maar ook om samen praktische dingen te doen, zoals hun hulp aanbieden bij vrijwilligerswerk. Daarnaast gaat hij af en toe naar een kerk op zondag. Twee cursisten waren actief betrokken bij een christelijke studentenvereniging en de vraag naar een kerk begon pas belangrijk(er) te worden aan het einde van hun studie. Zij hebben na wat rondkijken een kerk gevonden waar ze zich thuis voelen. Zij hebben zich nog niet aangesloten. Tenslotte is er een cursist die na een zoektocht langs enkele kerken in de kerk terecht is gekomen waar zijn vrouw vroeger kwam, en zich daar inmiddels heeft aangesloten. Al met al hebben twee cursisten zich al aangesloten bij een kerk, zijn drie dat op korte termijn van plan, is er een cursist die een vriendenkring als zijn ‘kerk’ ervaart en zijn er twee die wel verder met hun geloof willen, maar nog niet weten hoe en waar. De cursist die zich direct na de cursus heeft aangesloten bij de organiserende kerk heeft de overgang tussen cursus en kerk als vloeiend ervaren. Het ging in dit geval om een kleine evangelische gemeente, waar dezelfde sfeer en een groot aantal van de contacten uit de alphacursus aanwezig waren. De andere zeven cursisten ervaren de overgang tussen cursus en kerk als minder logisch en soepel ervaren. Dit blijkt in hun geval ook uit de praktijk: een van hen heeft zich pas na enkele jaren aangesloten bij een (andere) kerk, drie zijn dit op korte termijn van plan, twee twijfelen nog en een heeft een alternatief voor de kerk gevonden.


65

5.1.4. Het geloof van de alphacursist Het interview bevatte ook enkele vragen over het geloof van de cursist. Bij zeven van de cursisten kwam duidelijk naar voren dat het geloof vooral om Jezus Christus draait. Voor de andere cursist heeft geloven veel meer te maken met wat je doet: een goed mens zijn. Bij de persoonlijke uiting van het geloof speelt in zeven van de acht gevallen gebed een grote rol. Bidden wordt over het algemeen als een krachtig instrument gezien: “Eigenlijk kan ik zeggen dat alles wat ik gevraagd heb is gebeurd”. Daarnaast wordt het geloof ook praktisch geuit: hoe men omgaat met situaties op het werk, met anderen, met het leven. Samen geloven wordt als belangrijk ervaren, en over het algemeen wordt de kleine groep als de ideale manier van samen geloven ervaren. Gezelligheid, samen praten over het geloof en samen bidden worden hierbij genoemd. “Eigenlijk een beetje zoals de alphacursus”.

5.2. Beschouwing van de resultaten De gesprekken met de buitenkerkelijke alphacursisten heb ik als bijzonder prettig ervaren. Het viel me op, dat ook zij die ‘uit het zicht’ waren geraakt, nog steeds actief bezig zijn met het geloof. De een wat actiever dan de ander, maar het houdt bij iedereen de gemoederen bezig. Ook hebben alle cursisten uit eigen initiatief actie ondernomen vanwege hun geloof. De een door zelf mee te helpen met het organiseren van een cursus, anderen door actief mee te doen in een christelijke studentenvereniging. Weer anderen door op zoek te gaan naar een kerk waar men zich thuis voelt. Tenslotte is er iemand die samen met anderen, waaronder overigens meerdere buitenkerkelijke cursisten, een vriendengroep heeft opgericht die elkaar aanspoort in het geloof. Al met al kan worden gezegd dat de acht geïnterviewde cursisten alle acht zeer toegewijd zijn, en dat in hun geval het niet aan vrijblijvendheid heeft gelegen dat zij zich niet hebben aangesloten bij een kerk. Dat zij zich niet (direct) aansloten, had meer te maken met praktische overwegingen zoals de woonplaats, aansprekelijke kerkdiensten, de indeling van de zondag of het uiten van het geloof op een andere plek (studentenvereniging of vriendenkring). In hun zoektocht was een ding duidelijk: de kerk moet nut hebben, en niet in alle gevallen wordt dit zo ervaren. Hieruit spreekt een gemak waarmee alle kerken op een hoop worden gegooid. Het feit dat er meerdere kerken zijn wordt over het algemeen niet als vervelend gezien, soms wel als verwarrend: welke kerk moet ik nu hebben? Veelal wordt verschil gezien in de vorm van kerken; de inhoud van het geloof, christen zijn, staat daar los van.


66

De buitenkerkelijke cursist blijkt meer te geloven in een vloeibare kerk: de kerk krijgt vorm daar waar je bent, en die vorm is niet afhankelijk van het instituut waar je bij hoort of van wat de kerk voorschrijft, maar van praktische redenen zoals woonplaats, gezelligheid, nut. Als de ene kerk een leuke activiteit heeft, wordt die gevolgd. Als er vervolgens een andere kerk een andere leuke activiteit heeft, vindt men het geen probleem om ook aan die activiteit mee te doen. De reden waarom men zich uiteindelijk wel aansluit bij een bepaalde groep, heeft vooral met sociale aspecten te maken: gezelligheid, kunnen praten over het geloof, familie en vrienden spelen hierbij een grote rol.


6.

67

Conclusies en aanbevelingen

In dit hoofdstuk evalueer ik de gevonden antwoorden op de onderzoeksvraag en deelvragen. Daarnaast zal ik enkele aanbevelingen doen voor kerken die een alphacursus organiseren, of van plan zijn dat in de toekomst te gaan doen.

6.1. Beantwoording van de onderzoeksvraag De onderzoeksvraag die ik in paragraaf 1.3.1 heb geïntroduceerd, luidt: welke redenen zijn er te vinden voor het feit dat sommige buitenkerkelijke alphacursisten moeilijk aansluiting vinden bij een kerk? In de voorgaande hoofdstukken is veel informatie genoemd waarmee deze vraag kan worden beantwoord. Ik zal de onderzoeksvraag beantwoorden door eerst de genoemde deelvragen beantwoorden.

6.1.1. Relevantie Ten eerste behandel ik de vragen die met relevantie te maken hebben.

Doel van de cursus Ik vroeg mij af of aansluiting bij de kerk wel een doel is van de alphacursus. Uit onderzoek van Sengers en Hunt blijkt dat actief lidmaatschap als een van de doelen van de cursus kan worden gezien. Hoewel uit de enquête blijkt dat enkele cursusleiders vinden dat aansluiting niet het doel van de cursus is, lijkt het erop dat de meeste overige cursusleiders dit wel als doel zien.

Herkenning Ik vroeg me ook af hoe breed het probleem van moeilijke aansluiting bij cursusorganisators wordt herkend. Uit de enquête onder cursusleiders blijkt dat 73% van de respondenten het probleem herkent. Ook uit de antwoorden op de open vraag blijkt deze herkenning. Overigens bevestigen ook zeven van de acht geïnterviewde buitenkerkelijke cursisten het beeld dat de aansluiting tussen cursus en kerk als moeizaam of onlogisch wordt ervaren.

Buitenkerkelijke deelname aan de cursus Ook vroeg ik me af hoe groot de groep buitenkerkelijken is die deelneemt aan een alphacursus. Sengers concludeert in zijn onderzoek dat er slechts weinig buitenkerkelijken


68

meedoen aan de alphacursus. Deze conclusie staaft hij op weinig significant onderzoek van Verboom, waaruit blijkt dat de door hem onderzochte cursussen voor 30% door buitenkerkelijken werd bezocht. Uit onze enquête blijkt dat 37% van de cursisten uit buitenkerkelijken bestaat. Dit percentage verschilt per kerk.

Aansluiting Ik vroeg mij af welk deel van de buitenkerkelijken aansluiting vindt bij de kerk. In mijn onderzoek heb ik geen direct antwoord op deze vraag gevonden. Wel blijkt dat er buitenkerkelijke cursisten zijn die aansluiting bij de kerk vinden, en dat 42% van de cursusleiders verwacht dat veel van de buitenkerkelijken die de cursus volgden uiteindelijk aansluiting vinden bij hun kerk. Uit de interviews met de buitenkerkelijke cursisten blijkt dat de meeste van hen op zoek gaan naar een kerk.

6.1.2. Studiemateriaal Het studiemateriaal dat voor de alphacursus wordt gebruikt laat lidmaatschap van de kerk in het midden. Het spoort de gelovige wel aan om een gemeenschap te zoeken waar men samen kan geloven, maar het algemene beeld van de kerk en lidmaatschap dat de cursus geeft is er veel meer een van een vloeibare kerk, een kerk waar je lid van bent vanaf het moment dat je begint te geloven en die daar is waar de gelovigen zijn, dan het beeld van een instituut waar je je bij kunt inschrijven als lid. Dit kan het gevolg hebben dat lidmaatschap van een kerk niet hoog op het prioriteitenlijstje van de buitenkerkelijke cursist komt te staan. In de interviews met buitenkerkelijke cursisten bleek dit ook: de cursist kijkt eerst bij een aantal kerken in de buurt rond, en kiest dan de kerk die het meest aansluit bij de eigen belevingswereld, of zoekt een andere plek waar het geloof wordt gedeeld. Daarnaast kan het zijn dat de theologische visie van het studiemateriaal niet overeenkomt met de theologische visie van de organiserende kerk. Vooral het charismatische karakter van de cursus vormt hierbij een bottleneck. Dit kan tot gevolg hebben dat de cursist met een andere praxis van geloven heeft kennisgemaakt op de cursus dan hij later in de kerk tegenkomt. Dit kan aansluiting in de weg staan, zoals ook ervaren wordt door een aantal cursusleiders.


69

6.1.3. Oorzaken moeilijke aansluiting volgens cursusleiders De mogelijke oorzaken van moeilijke aansluiting die cursusorganisators aandragen, hebben vaak te maken met de kerk. De oorzaken die het meest worden genoemd zijn: geen of slechte nazorg, de kerkelijke structuur, de kerkdienst, de sfeer in de kerk, er is te weinig sociale aansluiting, de cursist wil zich niet binden, de kerk sluit niet aan bij de belevingswereld van de cursist, cursisten hebben meer tijd nodig en de manier van geloven is anders. Uit de antwoorden blijkt dat de cursusleiders niet tevreden zijn over de mate waarin de kerk openstaat voor buitenkerkelijken. Daarnaast lijkt het erop dat de kloof tussen de kerk en de cursus niet alleen wordt ervaren door de cursisten, maar ook door de cursusleiders.

6.1.4. Verschillen tussen kerken Het blijkt dat het probleem bij sommige kerken beter wordt herkend dan bij andere. Met name in de kleine gereformeerde kerken en de PKN is de herkenning het grootst. Bij de Rooms Katholieke kerk wordt het probleem nauwelijks herkend. Misschien heeft dit te maken met het feit dat vele volgens onze definitie buitenkerkelijken nog wel lid zijn van de katholieke kerk en de afwezigheid van de drempel die protestantse kerken veelal opwerpen voor lidmaatschap. Bij de protestantse kerken wordt het probleem het minst herkend bij de Baptisten en de Evangelische Gemeentes. Overigens zijn de kerken waar het probleem minder vaak wordt herkend ook vaak de kerken die voor een groot deel buitenkerkelijke cursisten kennen die zich bij hen hebben aangesloten.

6.1.5. Andere verschillen Ik vroeg mij ook af of er andere redenen te bedenken zijn voor het al dan niet vaker voorkomen van dit probleem bij cursussen onderling. Het blijkt dat hoe hoger het percentage buitenkerkelijken dat aan de cursus deelneemt, hoe groter de kans dat het probleem wordt herkend. Daarnaast is de herkenning het grootst bij kerken die buitenkerkelijken kennen die deelnemen aan activiteiten van de kerk, maar zich niet hebben aangesloten. De herkenning is een stuk lager bij kerken waarbij zich buitenkerkelijken hebben aangesloten.

6.1.6. De cursist Uit de gesprekken met de cursist zelf blijkt dat de aansluiting wel degelijk wordt gezocht, maar vaak niet op de conventionele manier wordt gevonden. Het argument tijd speelt een grote rol: veel van de cursisten hebben pas na een zoektocht van meer dan een jaar aansluiting gevonden bij een kerk. Anderen hebben geen aansluiting gevonden bij een conventionele kerk


70

omdat de kerk al voldoende wordt beleefd in andere kring, of omdat sociale omstandigheden hen belemmert om op zondag naar een kerk te gaan. Het nut blijkt een belangrijke maatstaf te zijn waaraan kerkelijke activiteiten worden gemeten. Daarnaast spelen sociale aspecten als vrienden, familie, sfeer en het kunnen praten over geloven een grote rol.

6.2. Aanbevelingen Er zijn dus veel redenen gevonden voor het feit dat een buitenkerkelijke alphacursus moeilijk aansluiting vindt bij de kerk. De kloof tussen kerk en cursus wordt wel degelijk ervaren, en niet alleen door cursisten, maar ook door cursusleiders. Met de gevonden redenen kunnen tot enkele aanbevelingen komen voor kerken die de cursus organiseren of dat in de toekomst willen doen. Daarnaast kom ik met enkele aanbevelingen voor vervolgonderzoek, omdat eigen onderzoek vanwege het explorerend karakter nog niet volledig genoeg is om tot een gedegen eindconclusie te komen over de vraag welke oorzaken het zwaarst wegen en omdat er nog veel andere vragen openstaan over de aansluiting tussen de kerk en buitenkerkelijke cursist. Eerst volgen nu mijn aanbevelingen voor organiserende kerken, daarna volgen mijn aanbevelingen voor vervolgonderzoek.

6.2.1. Aanbevelingen voor kerken Uit het onderzoeksmateriaal komt veel bruikbare informatie naar boven voor kerken die een alphacursus organiseren of dat willen gaan doen.

Het doel en de verwachtingen van de alphacursus Ten eerste moet een organiserende kerk zich buigen over de vraag: met welk doel willen wij een alphacursus organiseren? Om dit doel helder te krijgen is het van belang de verwachtingen over de alphacursus uit te spreken. Welk resultaat wordt er verwacht? Wordt de cursus vooral gegeven om eigen leden meer te betrekken bij de kerk, of omdat men de buitenkerkelijken uit de wijk wil bereiken. Ziet men de alphacursus als een middel tot ledenwerving, of als een informatief programma over het geloof voor geïnteresseerden. Wanneer een kerk aan de cursus begint met een helder doel voor ogen, dan moet dit doel ook bekend worden gemaakt bij de leden, om zo verkeerde verwachtingen en onduidelijkheid te voorkomen en het draagvlak onder de leden te vergroten. Daarnaast impliceert het stellen van een doel ook een bepaalde verantwoordelijkheid van de kerk: vaak kan het doel niet alleen


71

worden bereikt door alleen het organiseren van de cursus. Als een kerk bijvoorbeeld de alphacursus wil gaan organiseren om meer mensen bekend te maken met het christelijk geloof, dan dient een kerk zich ook te realiseren dat het proces niet stopt bij “het bekend zijn met het christelijk geloof”. Wat de alphacursus betreft, begint het proces hier pas, en is een organiserende kerk verantwoordelijk voor het proces dat hierop volgt.112

Kerk en cursus gespiegeld Het verdient aanbeveling dat organiserende kerken de inhoud van de alphacursus diepgaand bestuderen en eventueel gevonden verschillen met de eigen traditie en theologie intern bespreekbaar maken. Indien de verschillen overbrugbaar zijn, lijkt het verstandig om deze bespreekbaar te maken met diegenen die de cursus geven. Hierbij geldt dat de open sfeer waarin zo’n gesprek moet plaatsvinden erg belangrijk is. Zo wordt voorkomen dat er twee groepen in een kerk kunnen ontstaan: de voorstanders en de tegenstanders van de cursus. Ook de sfeer die de cursus ademt, dient te worden gespiegeld met de eigen kerk. Is de sfeer waaraan de cursus zo’n belang hecht, ook aanwezig in onze gemeente? Zo niet, waarom niet, en willen we de sfeer in eigen kerk wel veranderen? Zo ja, hoe kunnen we dat doen en in welke activiteiten kunnen we die vorm geven? En zo nee, is het dan wel verstandig om vanuit onze kerk een alphacursus te organiseren?

Vervolgtraject Daarnaast dient een organiserende kerk goed te hebben nagedacht over de vraag wat er gebeurt als iemand door de cursus tot geloof komt. Wat gebeurt er met zo iemand? Wordt er verwacht dat een buitenkerkelijke ‘gewoon’ gaat meedraaien in het kerkelijk leven zoals alle andere gelovigen dat doen, dan is de kans groot dat deze verwachting op een teleurstelling uitmondt. Omdat veel buitenkerkelijke cursisten enthousiast zijn over de setting van de cursus, blijkt de drempel voor een vervolgcursus laag. Over zo’n vervolgcursus dient een kerk bij voorkeur al goed te hebben nagedacht voor men aan de alphacursus begint. De kans is anders groot dat zo’n vervolg er niet komt omdat er onvoldoende mankracht is, of onvoldoende tijd om een dergelijke cursus te ontwikkelen. Daarnaast is het van belang dat teamleden zich realiseren dat de alphacursus voor hen vaak niet ophoudt bij de avonden zelf, maar dat er door de cursus een sociale band zal ontstaan met buitenkerkelijken, en dat het tijd

112

Gumbel in een interview in Kamsteeg, A. ‘Alpha sluit geen compromissen’, Nederlands Dagblad, zaterdag

23-02-2002


72

kost deze banden aan te halen om zo de sociale aansluiting van de buitenkerkelijke bij de kerk te vergemakkelijken. Dit kan een bepaalde vorm van zelfopoffering betekenen, bijvoorbeeld door ervoor te kiezen op de zondag nu eens niet die vrienden uit te nodigen waar men altijd al koffie mee drinkt, maar nu eens die minder bekende buitenkerkelijke na de dienst uit te nodigen, om zo samen te kunnen bespreken welke indrukken er zijn achtergebleven. Daarnaast lijkt het me goed om als teamlid te blijven bidden voor hen die een alphacursus hebben gevolgd. Wanneer het teamlid over een adreslijst van de cursisten beschikt, kunnen uit het oog geraakte (enthousiaste) cursisten na een jaar weer eens worden gebeld of gemaild, om te vragen hoe het met ze gaat. Het is natuurlijk niet de bedoeling om de cursisten continu ‘lastig te vallen’ met allerlei vragen, maar uit eigen ervaring weet ik dat de meeste cursisten het zeer op prijs stellen wanneer ze na lange tijd weer eens iets horen van iemand bij wie ze de cursus gevolgd hebben. Dit is niet alleen goed voor het contact met de cursist, maar ook voor het teamlid: nu weet het teamlid zelf hoe het er met de cursist voorstaat. Door deze informatie met andere teamleden te bespreken krijgt een team ook meer duidelijkheid wat er met de cursisten na de cursus gebeurt.

Breed draagvlak Ook is het van belang dat een organiserende kerk een zo breed mogelijk draagvlak voor de cursus creëert. Dit houdt niet op bij praktische betrokkenheid zoals een poster ophangen of een maaltijd koken. Het is van belang dat de alphacursus leeft bij de gemeenteleden, dat de gemeenteleden meeleven met wat er op de cursus gebeurt. Dit draagvlak kan worden gecreëerd door duidelijk het doel te communiceren dat de gemeente voor ogen heeft met het organiseren van de cursus, en door de alphacursus in gebed te brengen tijdens de bidstonden en de zondagsdienst. Daarnaast door de gemeenteleden op te roepen om hun familie en vrienden mee te nemen naar de cursus. Wanneer de cursus van start gaat, kan hieraan in de zondagsdienst speciale aandacht worden geschonken door het team naar voren te vragen om voor hen te bidden en hen te zegenen. Tijdens de cursus kan ervoor worden gekozen af en toe een tijdstip in de dienst vrij te maken om een teamlid iets te laten vertellen over de ervaringen. Door de gemeente zo breed mogelijk te betrekken wordt voorkomen dat de alphacursus ‘ergens in een achterkamertje van de kerk plaatsvindt’ en is de kans kleiner dat er een tweedeling in de gemeente ontstaat tussen de ‘enthousiastelingen’ voor de cursus en hen die het allemaal niet zo hebben meegemaakt.


73

Aanpassingen in bestaande structuur Wanneer de alphacursus wordt georganiseerd, zal het vroeg of laat gebeuren dat een buitenkerkelijke eens een kijkje gaat nemen in de kerk. Het kan zijn, dat de kerkdienst zo ver van de belevingswereld van de buitenkerkelijke cursist en van de inhoud van de cursus staat, dat dit eerste bezoekje direct het laatste bezoekje zal betekenen, omdat eerder door de cursus weggenomen vooroordelen toch weer worden bevestigd vanwege elementen in de liturgie of onbegrijpelijke inhoud. Wanneer een kerk wil dat een buitenkerkelijke cursist aansluiting vindt bij de overige kerkelijke activiteiten, dan dient de kerk zich te realiseren dat dit kan betekenen dat bepaalde elementen drastisch dienen te worden gewijzigd. Het blijkt vaak onvoldoende om een leuke extra activiteit te organiseren: de kerkdienst blijft het visitekaartje van de kerk. Wanneer in de dienst in een taal wordt gesproken en liederen worden gezongen die de buitenkerkelijke niet begrijpt, wanneer de preek niet aansluit op de eigen belevingswereld, dan is de kans groot dat de buitenkerkelijke een kerk opzoekt waar de kerkdienst hem meer aanspreekt. En wanneer de kerk zijn best doet zich enigszins aan te passen aan de buitenkerkelijke en enige moeite toont om deze zich thuis te laten voelen, dan kan het maar zo gebeuren dat een buitenkerkelijke zich echt gaat thuis voelen. Op zo’n moment kunnen de gekste dingen gebeuren. In een gesprek met Jan Bakker vertelde hij mij van een situatie waarin een cursist op iemand in de kerk afstapte met de vraag of zij voor haar mocht bidden. De aangesprokene verwachtte dat de cursist haar thuis in haar gebeden wilde meenemen en antwoordde natuurlijk dat zij dat goed vond. Tot haar verbazing begon de cursist echter spontaan voor haar te bidden, midden in de kerk, waar zoiets helemaal niet gebruikelijk was. Ook kunnen situaties ontstaan zoals geschetst in paragraaf 3.4.1, waar een ongedoopte cursist die geen belijdenis heeft gedaan aan de teamleidster die naast haar zit meedeelt dat ze ook mee gaat doen aan het avondmaal. Verandering in de liturgie houdt dus niet alleen in dat de vorm van de dienst in een nieuw jasje wordt gestoken, maar ook een openheid voor het onverwachte en vervolgens een creativiteit in de omgang met deze nieuw ontstane situaties.

Vragen over koninkrijk en lidmaatschap Daarnaast verdient het aanbeveling dat een organiserende kerk zich buigt over de vraag welke plaats het eigen instituut inneemt in Gods Koninkrijk. Het denken dat de alphacursus ademt over de kerk is namelijk niet zozeer een kerk als instituut, maar een kerk als beweging. De


74

kerk is daar waar de gelovigen zijn. Het ademt de sfeer van een vloeibare kerk in plaats van een vaste kerk, een kerk die overal is en niet is gebonden aan lidmaatschap of een ledenlijst, een kerk waar je deel van bent op het moment dat je gaat geloven. Het is van groot belang dat de organiserende kerk zich in deze manier van denken verdiept, te meer omdat uit de antwoorden van de teamleiders in mijn onderzoek blijkt dat ook zij op deze manier denken over het geloof: het is belangrijker dat iemand tot geloof komt dan dat iemand lid wordt van de kerk. Vragen die hierbij aan de orde kunnen komen, zijn bijvoorbeeld: Wat is dan eigenlijk de kerk? Wat houdt lidmaatschap eigenlijk in? Waarom zou iemand lid moeten worden? Wat heeft de visie dat de kerk daar is waar gelovigen zijn voor impact op bepaalde sacramenten? Moeten hierover afspraken gemaakt worden?

Innovatie Het lijkt erop dat het denken in termen van vloeibaar kerk-zijn tot conflicten leidt met bestaande structuren. De kerk is door de eeuwen heen veranderd. Hoewel het evangelie nooit is veranderd, is de vorm waarin de kerk zich presenteert continu onderhevig aan verandering. Wat dat betreft vind ik het opvallend, dat de kerk vaak argwanend staat tegenover vernieuwende activiteiten. Vaak hebben grote vernieuwingen binnen de kerk onbedoeld geleid tot kerkscheuringen, omdat een deel van de kerk niet mee kon of wilde veranderen. Naar mijn idee verdient het aanbeveling dat de kerk ruimte biedt voor innovatie, ruimte voor verandering van binnen, zodat de vorm zo kan wijzigen, dat zij meer aansluit bij de belevingswereld van de buitenkerkelijken van nu, terwijl scheuringen worden voorkomen.

6.2.2.

Aanbevelingen voor vervolgonderzoek

In dit onderzoek heb ik getracht antwoord te krijgen op de vraag welke redenen er te vinden zijn voor het feit dat buitenkerkelijke alphacursisten moeilijk aansluiting vinden bij de kerk. Ik heb veel redenen kunnen vinden, maar daarmee is het onderzoek naar de alphacursus en met name naar de aansluiting tussen buitenkerkelijke cursist en kerk nog niet af. Veel vragen blijven nog on- of onvoldoende beantwoord. Wat is bijvoorbeeld het effect van vervolgcursussen? Welk deel van de buitenkerkelijke cursisten vindt uiteindelijk aansluiting? Spelen demografische aspecten een rol bij aansluiting? Hoe groot is de groep buitenkerkelijke cursisten die de aansluiting niet kan vinden en wat gebeurt er met hen? Het zijn allemaal vragen die ik helaas niet in dit onderzoek kon verwerken, maar waarvan de relevantie wel duidelijk is gemaakt door mijn onderzoek.


75

Het verdient dan ook aanbeveling dat dit onderzoek niet op zichzelf blijft staan, maar dat er vervolg onderzoek komt, het liefst in de vorm van een onderzoek onder buitenkerkelijke cursisten. Dit onderzoek is niet alleen voor de organiserende kerken relevant, maar kan ook nuttige informatie verschaffen voor de verbetering van het door Alpha geboden cursusmateriaal. Want uiteindelijk kunnen we het beste samen gehoor geven aan het zendingsbevel dat Jezus zijn volgelingen meegeeft: “Mij is alle macht gegeven in de hemel en op de aarde. Ga dus op weg en maak alle volken tot mijn leerlingen, door hen te dopen in de naam van de Vader en de Zoon en de heilige Geest, en hun te leren dat ze zich moeten houden aan alles wat ik jullie opgedragen heb. En houd dit voor ogen: ik ben met jullie, alle dagen, tot aan de voltooiing van deze wereld.”113

113

Matt. 28:18b-20, NBV


7.

76

Literatuurlijst

7.1. Boeken Baarda, D.B., Goede, M.P. de, Methoden en Technieken. Praktische handleiding voor het opzetten en uitvoeren van onderzoek (Houten: Educatieve Partners Nederland bv., tweede, herziene druk 1999) 304pp. Baarda, D.B., Goede, M.P. de, Teunissen, J., Kwalitatief onderzoek. Praktische handleiding voor het opzetten en uitvoeren van kwalitatief onderzoek (Houten: Educatieve Partners Nederland bv., 1995) 255pp. Gumbel, N. Een kwestie van leven (Hoornaar: Gideon, 1999) 283pp. Hunt, S., The Alpha Enterprise – Evangelism in a Post-Christian Era (Hampshire, England: Ashgate Publishing Limited, 2004) 270pp. Sengers, E., Aantrekkelijke kerk. Nieuwe bewegingen in kerkelijk Nederland op de religieuze markt (Delft: Eburon, 2006) XIII + 167pp. Verboom, W., De Alpha-cursus onderzocht. Een onderzoek naar hedendaagse missionaire catechese (Zoetermeer: Boekencentrum, 2002) 201pp.

7.2. Artikelen Bakker, J. ‘Was dat wel een Alpha-cursus? – De kenmerken’, Alpha Nieuws, nummer 33 (2007), 8pp. Born, L., ‘Alpha en Willow niet per se wondermiddel’, Friesch Dagblad, dinsdag 12 oktober 2004 Graaf, B. van der, ‘Kerktoetreding in de praktijk – enkele praktische overwegingen bij een hoopgevende ontwikkeling’, Soteria, 01-07-2006 Hand, C. ‘De Alpha-cursus en het Woord van God’, Frisse Wateren, een vertaling en bewerking van een artikel met oorspronkelijke titel: “Falling short? The Alpha course examined”, deel 6: Het ontbrekende hart van Alpha. Bron: www.frissewateren.nl


77

Heer, A. De, ‘Hier had mijn buurman bij moeten zijn – Nieuwe studie dr. S. Paas beoogt theologische bezinning op praktijk van het evenagelisatiewerk’, Reformatorisch Dagblad, vrijdag 03-10-2003 Heer, J.M.D. de, ‘De enige maatstaf voor een cursus – Alpha-materiaal oogst enthousiasme en roept fundamentele kritiek op‘, Reformatorisch Dagblad, donderdag 23-08-2001 Hoeven, M. Van der, geciteerd in redactioneel artikel ‘Onderzoek naar Alphacursus: hij is toch succesvol’, Trouw 29-06-2007 Hoorn, R.J. van den, ‘Tien jaar Alpha-cursus in Nederland – Tot onze stomme verbazing en geweldige bemoediging’, Idea Bulletin, oktober 2006 Hunt, S., ‘The Alpha Course and Its Critics: An Overview of the Debates’, PentecoStudies vol. 4, 2005, 22pp. Kamsteeg, A. ‘Alpha sluit geen compromissen’, Nederlands Dagblad, zaterdag 23-02-2002 Kerkredactie, ‘Minder reguliere alphacursussen’, Reformatorisch Dagblad, 30-06-2007 Postma, A., ingezonden stuk onder de titel ‘Alpha-cursus’, Nederlands Dagblad, maandag 1901-2004 Redactioneel artikel ‘Alphacursus zet schijnwerper op de drempels in de kerk’, Nederlands Dagblad, 29-11-2005 Redactioneel artikel ‘Bij nul beginnen – Gemeentestichting dringt zich op als ideaal’, Nederlands Dagblad, zaterdag 12-06-2004 Riemer, G., ‘Charismatisch denken ontspoort altijd’, Nederlands Dagblad, zaterdag 22-112003 Rooij, M. de, ‘Tien jaar Alpha-cursus in Nederland’, Opbouw, 12-05-2006 Waagmeester, B. ‘De stille revolutie van de Alpha-cursus – 20.000 deelnemers verwacht in 2007’, CV/Koers januari 2007 Wiskerke, R. ‘Alpha-bureau volgt kritiek op de cursus’, Nederlands Dagblad, vrijdag 30-112001


7.3. Websites wordnet.princeton.edu – web-woordenboek van Princeton University www.alpha-cursus.nl – website van Alpha Nederland www.cbs.nl – website van het Centraal Bureau voor de Statistiek www.frissewateren.nl – Een christelijke opinie website onder eindredactie van Rijk Mol www.vandale.nl – web-woordenboek van Van Dale

alphacursus handleiding, werkboek

78


8.

Bijlagen

8.1. Vragenlijst bij het interview 1. De alphacursus a. Algemene indruk van de alpha cursus i. Wat werd als positief ervaren ii. Wat werd als negatief ervaren b. Wat is er over de kerk geleerd i. Over de kerk algemeen ii. Over lid worden iii. Over commitment (wat wordt er van een gelovige gevraagd) iv. Heeft de cursus de visie van de cursist op de kerk veranderd? 2. Visie van de cursist op de kerk (als gemeenschap en als organisatie) a. Welke aspecten worden als positief ervaren b. Welke aspecten worden als negatief ervaren c. Wat is de ideale kerk? 3. Het geloof van de alphacursist a. Wat is geloven b. Wie is Jezus c. Hoe wordt geloof geuit d. Wat is het belang van samen geloven e. Wat is de ideale vorm voor samen geloven 4. Huidige situatie a. De alphacursus was voorbij. Wat gebeurde er daarna? (doorvragen op kerkgang en overige kerkelijke/christelijke activiteiten) b. Ga je naar een kerk? Hoe vaak? Waarom (niet)? c. Ben je lid geworden van een kerk? Waarom (niet)? d. Is dat dezelfde kerk als van de alphacursus? Waarom (niet)? e. Hoe heb je de aansluiting tussen kerk en alphacursus ervaren?

79


80

8.2. Nadere beschouwing van het onderzoek van Ad Verboom Van de buitenkerkelijke deelnemers aan de onderzochte alphacursussen geeft 50% aan in het verleden kerkelijk betrokken te zijn geweest. Dat betekent dus dat de door Verboom geïnterviewde buitenkerkelijke cursisten zijn in te delen in twee groepen van gelijke grootte: voormalig kerkverlaters en voor het eerst geïnteresseerden114. Helaas geeft Verboom geen inzicht in het verschil in mening over lidmaatschap tussen deze twee groepen. Verboom geeft in zijn algemene bevindingen van de enquête aan, dat hem opvalt dat “het aantal deelnemers dat geen enkele binding met de kerk of het christelijk geloof heeft gehad, niet groot is”.115 Tot deze conclusie komt hij voornamelijk door ook naar het percentage gedoopte buitenkerkelijken te kijken: voor de alphacursussen die hij onderzocht is dit 75%. Als we in ogenschouw nemen dat de gemiddelde leeftijd van de in 1999-2001 geënquêteerde buitenkerkelijke alphacursist 32 is, dan zal de doop van de gedoopten gemiddeld rond 1978 hebben plaatsgevonden116. Volgens cijfers van de CBS rekende in 1977 26% van de bevolking zich niet tot een kerkelijke gezindte of levensbeschouwelijke groepering. In 2000 was dat 40%.117 Dat is een toename van 35%. Als we aannemen dat het overgrote deel van hen die in 1978 aangaven zich tot een bepaalde kerkelijke gezindte of groepering rekende hun kinderen liet dopen, dan zou in 2000 ongeveer 35% van alle buitenkerkelijken in de leeftijd van 32 jaar als kind gedoopt zijn. Als we daarbij rekening houden met het feit dat alphacursisten over het algemeen via persoonlijk contact bij de cursus terecht komen118, dan is het niet verwonderlijk dat het percentage van gedoopte buitenkerkelijken in de onderzochte alphacursussen een stuk hoger ligt. Wat dat betreft heeft Verboom misschien verkeerde verwachtingen.

114

Hoewel het onderzoek van Verboom ook weergeeft dat 75% van de buitenkerkelijke cursisten als kind is

gedoopt, zijn deze niet alle kerkelijk actief geweest. Waarschijnlijk is een deel van de als kind gedoopten vroeger met de ouders mee geweest naar de kerk, en heeft de kerk vaarwel gezegd bij het uit huis gaan, of hebben de ouders op enig tijdstip na de doop de kerk niet of nauwelijks meer bezocht. 115

Verboom, p.62

116

Een andere aanname die we hier doen, is dat de ontkerkelijking een lineair proces is, en dat er een

gelijkmatige spreiding van leeftijd is, om de berekening te vereenvoudigen. 117

Bron: CBS, via CBS Statline, http://statline.cbs.nl/

118

Verboom, p.42: 75% van de cursisten geeft aan via persoonlijk contact deel te nemen, 25% heeft “een

berichtje gelezen”.


81

Figuur 1: Kerkelijkheid119 in Nederland in 1977 en 2000

119

Kerkelijkheid zoals door het CBS gedefinieerd: zij die zich rekenen tot een bepaalde kerkelijke gezindte of

groepering. Anders dan onze definitie: zij die zich rekenen tot een bepaalde kerkelijke gezindte of groepering en minimaal 1 maal per maand een bijeenkomst van die groepering bijwonen.


82

8.3. Alpha-enquete, artikel van Arnoud Drop120 Alpha-enquête Door Arnoud Drop In april hebben we al onze Alpha-teams (850) benaderd om mee te doen aan een enquête over hun Alpha-cursus. Daar willen we u de resultaten niet van onthouden. Centraal hierin stonden de onderwerpen: ‘Uw Cursus’, ‘Teamtraining en gebed’, ‘Verder na Alpha’, ‘Ondersteuning’ en ‘Algemeen’. 338 teamleiders hebben de enquête ingevuld en dat levert een interessant overzicht op van de verschillen en overeenkomsten tussen de diverse Alpha-cursussen in het land. Het biedt u de mogelijkheid om te vergelijken en ons de mogelijkheid om nog beter zicht te krijgen op gebieden waar we de lokale Alphacursussen in kunnen ondersteunen. In dit artikel lichten we er graag wat onderwerpen uit.

Uw Cursus Zoals gezegd, 338 teamleiders hebben de enquête volledig ingevuld en samen hebben zij in de laatst gegeven cursus ±4490 deelnemers op de cursus gehad. Het gemiddeld aantal deelnemers per cursus is ruim 13 personen. Om verschillende redenen zijn niet alle deelnemers in staat om de cursus af te ronden. Toch blijkt uit de Alpha-enquête dat meer dan 90% van de deelnemers de cursus volledig doorloopt. Uit de verdeling van de deelnemers (zie hieronder) blijkt dat persoonlijke relaties binnen de Alpha-cursus zeer belangrijk worden gevonden. De ervaring leert dat mensen eerder naar de cursus komen wanneer ze worden meegenomen door bekenden.

120

Artikel is mij beschikbaar gesteld door Alpha Nederland


83

Verdeling van de deelnemers Onbekend met het Christelijk geloof 19%

Meelevend Christen 51%

Niet kerkelijk actief 30%

Uit de bovenstaande figuur blijkt dat de verdeling bijna 50/50 is. De deelnemers die voor aanvang van de Alpha-cursus totaal onbekend waren met het christelijk geloof (19%) en de deelnemers die worden beschouwd als niet of niet meer kerkelijk actief (30%) worden bijna 1 op 1 meegenomen naar de cursus door meelevende christenen. Hieruit blijkt nogmaals hoe belangrijk een persoonlijke uitnodiging is om mensen bekend te maken met het evangelie van Jezus Christus via de Alpha-cursus.

Werkboekjes Niet alle teams verstrekken Alpha-werkboekjes aan de deelnemers, maar het overgrote merendeel wel.

Krijgt iedere deelnemer het Alpha-cursus werkboekje uitgereikt? Nee 8%

Ja 92%

Voor deelnemers is het Alpha-werkboekje een ideale hand-out om de inleidingen goed te kunnen volgen en hier aantekeningen bij te maken. Door de cursusleiders kan het als ‘geraamte’ gebruikt worden voor de structuur van de inleiding. Tevens laten Alpha-teams


84

door het uitreiken van de Alpha-werkboekjes aan deelnemers zien dat de cursus deel uitmaakt van een groter geheel, een grotere organisatie. Mensen kunnen hun vrienden aan de andere kant van Nederland of elders in de wereld attenderen op eenzelfde cursus. Derhalve willen we cursussen die het werkboekje niet gebruiken absoluut aanraden deze (weer) te gaan gebruiken en er hun voordeel mee te doen.

Regionale samenwerking Voor de landelijke Alpha-uitnodiging 2007 is samenwerking in stad en regio van groot belang. Daarom hebben we in deze enquête gekeken hoe de samenwerking in en rond de Alpha-teams wordt ervaren. De afgelopen jaren is Alpha-cursus Nederland bezig geweest de samenwerking binnen de regio te stimuleren door regionale conferenties en bemoedigingsavonden te organiseren. Dankbaar zien wij dat Alpha-cursussen elkaar steeds meer gaan vinden en samenwerking hoger op de agenda plaatsen.

Aantal cursussen

Samenwerking met andere Alpha-cursussen in de regio 100 80 60 40 20 0

78 45

49

43

Gezamenlijke uitnodigingsfolder

Gezamenlijk gebed

Gezamenlijk trainen

Gezamenlijk promoten

Soort samenwerking

De trend die is ingezet moet nog wel worden doorgezet binnen alle regio’s. Uit de enquête blijkt bijvoorbeeld dat 49 cursussen gezamenlijk bidden. Dit betekent dat van de cursussen die de enquête hebben ingevuld 289 teams (nog) niet samen bidden voor de regio. Buiten de bovengenoemde categorieën geven 146 cursussen aan dat zij op andere manieren samenwerking ontplooien. Dit zijn zeer positieve ontwikkelingen waar wij dankbaar kennis van nemen.


85

Duidelijk zal zijn dat samenwerking een belangrijk speerpunt is op de agenda van Alphacursus Nederland. We hopen en bidden dat Alpha-cursussen met verschillende achtergronden in één regio elkaar steeds meer in liefde mogen vinden.

Gebed Hoe wordt uw Alpha-cursus omringd door gebed? Een van de vragen die beantwoord is in de enquête. Enkele uitkomsten: 86% van de teams geeft aan dat er individueel door teamleden wordt gebeden voor de deelnemers van de cursus. 47% van de teams houdt een (eenmalige) bidstond voorafgaand aan een nieuwe Alpha-cursus en 77% van de teams houdt een gezamenlijke bidstond met de teamleden aan het begin van iedere Alpha-avond. 61% van de cursussen geeft aan dat er tijdens de cursus door betrokkenen wordt gebeden (in een andere ruimte) en tot slot geeft 52% aan dat er tijdens de kerkdienst/ samenkomst regelmatig voor de lopende Alpha-cursussen wordt gebeden. Het mag duidelijk zijn dat gebed van groot belang is voor het Alpha-werk. Op iedere conferentie, instructiedag of bemoedigingsavond dragen we uit dat we al onze hulp verwachten van de Heer en al het werk dat wij verrichten bij Hem neerleggen in gebed, vragend en smekend om Zijn zegen.

Training Om een goede Alpha-cursus neer te zetten is training (naast gebed) van groot belang. Een Alpha-cursus geef je niet zo maar even. Het is een concept waar een visie achter zit. Het is ontzettend belangrijk om die visie op te pikken en van daaruit de Alpha-cursus te geven. Tijdens trainingen horen we van teamleden die aangeven al jarenlang pastoraat te verlenen, al diverse trainingen op gespreksvaardigheidstechniek te hebben gevolgd en iedere maand wel ergens een praatje te verzorgen. We vinden dat geweldig. En toch zijn we er van overtuigd dat het ook voor die mensen belangrijk is om onze trainingsdagen te bezoeken om te ontdekken waarom we op Alpha de dingen juist zo doen. Het leiden van een kleine groep op de Alpha-cursus is compleet iets anders dan het leiden van een gesprekskring van de kerk. Hetzelfde geldt voor het houden van een inleiding, het bidden en het verlenen van pastorale zorg. Van de 1948 teamleden die bij de onderzochte cursussen horen, heeft slechts 26% een Alphaconferentie bezocht en 41% een Alpha-instructiedag. Op deze dagen geven we de visie door en willen we teams trainen in onder meer: publiciteit, verder na Alpha, ministry en praktische


86

organisatie. Op 16 september en op 9 en 16 december zijn er weer Alpha-instructiedagen waar we u graag verwelkomen! Het Alpha-concept kent naast de 10 Alpha-avonden voor het team nog drie extra bijeenkomsten: de Alpha-teamtrainingen. In de Alpha-handleiding en het boekje ‘Vertel het anderen’ staan deze trainingen volledig uitgewerkt zodat de teams zelf aan de slag kunnen. Desgewenst kunnen ook Alpha-coördinatoren (adressen zie website) hierin een rol spelen. Teamtraining 1 over ‘de kleine groepen’ wordt door 46% van de teams met elkaar doorgenomen. Teamtraining 2 over ‘pastoraat’ wordt door 38% van de teams besproken Teamtraining 3 als voorbereiding voor het Alpha-weekend over ‘ministry’ passeert bij 37% van de teams de revue. Het is van essentieel belang dat het hele team wordt getraind, zowel leiders, helpers als de ‘’praktische ploeg’’. Ook voor hen die al eerder Alpha-cursussen hebben geleid is dit waardevol, om hun geheugen op te frissen, om aan nieuwe medewerkers hun kennis en ervaring over te dragen, voor de onderlinge ontmoeting en opnieuw te leren in afhankelijkheid en verwachting van God aan het werk te gaan. We zullen ons de komende jaren dan ook extra inzetten om meer teams te trainen. Voor meer informatie en praktische actiepunten omtrent (team)training verwijzen we u graag door naar de trainingshandleiding die in juni verschijnt met het oog op de Alpha-uitnodiging.

Ondersteuning Het draagvlak voor de Alpha-cursus, steun van de kerk en voorgangers en de gastvrijheid werden nogal verschillend beoordeeld:


87

Het draagvlak van kerk/gemeenteleden 113

120 100

88

87

80 60 40

35 12

20 0 Onvoldoende

Matig

Voldoende

Goed

Uitstekend

De steun van de kerk/gemeenteleiding 93

100

94

75

80 60 40

41

33

20 0 Onvoldoende

Matig

Voldoende

Goed

Uitstekend

De steun van uw voorganger/pastor 140 120 100 80 60 40 20 0

121 82 64 28

Onvoldoende

41

Matig

Voldoende

Goed

Uitstekend


88

De gastvrijheid voor deelnemers die 140 120 100 80 60 40 20 0

zich bij de kerk willen aansluiten 116 77

85 36

22

Onvoldoende

Matig

Voldoende

Goed

Uitstekend

De cijfers spreken voor zich. Wat denkt u? Hoe scoort uw kerk op deze vier onderwerpen?

Woord van dank Graag bedanken we Cor van der Linden van Intersys die de technische realisatie van de enquête gratis voor zijn rekening heeft genomen. Tevens bedanken we iedereen die de enquête heeft ingevuld waardoor we een overzichtelijk beeld hebben van de Alpha-cursussen in het land. In de aanloop naar januari 2007 is het goed om deze resultaten te analyseren en er direct actiepunten aan te verbinden. Uw cursus, samenwerking, training, gebed en de ondersteuning zijn allemaal speerpunten van Alpha-cursus Nederland. Wij zien door het houden van deze enquête waar onze actie- en verbeterpunten liggen en zullen u in de aanloop naar de landelijke uitnodiging proberen zo goed mogelijk van dienst te zijn.


89

1. Bestaand onderzoek a. Terechter vraag stellen welk % komt tot (actief) geloof, vergelijken met CBS b. Hunt, Sengers en verboom stellen weinig buitenkerkelijken (relev.) 2. @ Inhoudelijk a. Bottleneck inhoud: charismatische karakter b. Sfeer kan afwijken c. Aansluiting in de praktijk kan allerlei praktische problemen opleveren 3. Enquête a. Doel cursus: koninkrijkgroei vs kerkgroei (relev.) b. Probleem wordt breed herkend c. Oorzaak meestal bij kerk gelegd 4. Interview a. Makkelijk shoppen, zeer pragmatisch b. Vloeibare kerk, lidmaatschap vrijblijvend-c. Positief beeld over toekomst, commitment Aanbev: -

Eigen theologie spiegelen aan die van de alphacursus

-

Breed draagvlak in gemeente creëren.

-

Nadenken over verantwoordelijkheid wat er na de alphacursus gebeurt

-

Nazorg

-

Activiteit die sfeer van alphacursus ademt (openheid, samen, gezelligheid, etc)

-

Creatief, oplossend denken bij aansluiting in de praktijk – zelfde open sfeer

-

Wat is de plaats van het instituut kerk in het koninkrijksdenken

-

Breder onderzoek onder buitenkerkelijke cursisten (ook afvallers!)

Nog te verwerken: -

hunt invoegen bij menselijke kant van bekering. Blz.30 (3.2.2)

-

globale berekening hoeveel bk cursisten per cursus. Blz.60

-

citaten, boeken

De kloof tussen alphacursus en kerk 2

Recommend Documents