De keizersnede - Engels The Caesarean section This brochure contains information about the usual procedure
involved in a Caesarean section. The medical term for a Caesarean is sectio caesarea. There are several reasons for performing a
Caesarean. This brochure provides information on what you can probably expect.
Wat is een keizersnede?
What is a Caesarean section?
Een keizersnede is een operatie waarbij het kind via de buikwand ter
A Caesarean section is an operation to allow the baby to be born
wereld komt. De operatie duurt ongeveer 45 minuten, soms langer,
through the abdominal wall. The operation takes about 45 minutes,
soms korter. De baby wordt meestal binnen een kwartier na het begin
sometimes more, sometimes less. In most cases, the baby is born
van de operatie geboren. Daarna maakt de gynaecoloog de baar
within 15 minutes of the start of the operation. The gynaecologist then
moeder en de verschillende lagen van de buikwand met hechtingen
closes the uterus and the various layers of the abdominal wall with
dicht.
stitches.
Reden voor een keizersnede
Reasons for a Caesarean
De gynaecoloog adviseert een keizersnede alleen als een bevalling
The gynaecologist will only recommend a Caesarean if delivery
via de vagina (schede) niet mogelijk is of te grote risico’s met zich
through the vagina is either impossible or involves too many risks for
meebrengt voor u, uw kind of voor u beiden. Omdat bij een keizers
you, your baby, or for you both. Since a Caesarean may involve com
nede complicaties kunnen optreden, wordt de operatie alleen uitge
plications, the operation is only performed if there is a good reason for
voerd als er een goede reden voor is.
it.
Een geplande keizersnede
A planned Caesarean
Soms is al vóór de zwangerschap duidelijk dat te zijner tijd een keizer
It may already become clear before pregnancy that in due course
snede noodzakelijk zal zijn (bijvoorbeeld als de vrouw een operatie
a Caesarean will be necessary (e.g. if the woman has had surgery
gehad heeft in verband met een ernstige verzakking). In andere
for a severe prolapse). Alternatively, it may become apparent during
gevallen blijkt tijdens de zwangerschap dat een keizersnede nodig is,
pregnancy that a Caesarean is required, for example if the placenta
bijvoorbeeld als de placenta (moederkoek) voor de baarmoedermond
is in front of the cervix, if a fibroid prevents engagement of the baby’s
ligt, als een vleesboom de indaling van het kind verhindert, of als er
head, or in case of complications, such as a failing placenta. In all of
complicaties zijn zoals een placenta die onvoldoende functioneert. In
these cases, the procedure is called a planned or primary Caesarean
deze gevallen spreekt men van een geplande of primaire keizersnede.
section.
1
Een keizersnede tijdens de bevalling
A Caesarean section during labour
Vaak wordt pas tijdens de bevalling duidelijk dat een keizersnede
In many cases, it only becomes clear during labour that a Caesar
nodig is. Dit noemt men een secundaire keizersnede. De meest voor
ean is necessary. This is called a secondary Caesarean. The most
komende redenen daarvoor zijn het niet vorderen van de bevalling en/
common reasons are that labour is not progressing and/or the baby’s
of dreigend zuurstofgebrek van het kind. Het is mogelijk dat de beval
health is threatened due to a lack of oxygen. It is possible that labour
ling niet opschiet tijdens de ontsluiting of de uitdrijving. Als de ontsluit
is not progressing during dilation or expulsion. Insufficient dilation
ing onvoldoende vordert, neemt het aantal centimeters ontsluiting niet
progress means that the number of centimetres of dilation is not
(voldoende) toe. Bij onvoldoende vordering van de uitdrijving is er te
increasing enough. Insufficient expulsion progress means that the
weinig indaling van het hoofdje of de billen in het bekken. De ver
engagement of the baby’s head or buttocks into the pelvis is inad
loskundige of arts kan denken aan dreigend zuurstofgebrek wanneer
equate. The midwife or doctor may suspect a risk of a lack of oxygen if
de harttonenregistratie op een cardiotocogram (CTG) langdurig of
the recorded fetal heart tones on a cardiotocograph (CTG) are deviat
ernstig afwijkt. Soms wordt een beetje bloed van de hoofdhuid van
ing significantly or for a prolonged period of time. A small amount of
het kind afgenomen (microbloedonderzoek) om te bepalen of het kind
blood may be taken from the baby’s scalp (micro blood test) to assess
voldoende zuurstof krijgt.
whether the baby is receiving enough oxygen.
2
3
Voorbereiding op een keizersnede
Preparing for a Caesarean
Zoals bij elke operatie vindt bij een geplande keizersnede vooraf
As with any operation, a planned Caesarean is preceded by an
onderzoek plaats naar uw gezondheidstoestand. Dit noemt men
examination of your health. This is called the preoperative screening.
de preoperatieve screening. Hierbij worden vragen gesteld over uw
It involves questions about your health and in most cases a physical
gezondheid en vaak wordt een lichamelijk onderzoek gedaan, zoals
examination, such as listening to the heart and lungs. Furthermore,
het luisteren naar hart en longen. Verder wordt er bloedonderzoek uit
blood tests will be performed and the anaesthetist will discuss the
gevoerd en bespreekt de anesthesist met u de keuze tussen een alge
choice between general anaesthesia and an epidural with you. Several
hele anesthesie (narcose) en een ruggenprik. U komt enkele dagen
days to a few weeks before the planned Caesarean, you will come
tot weken vóór de geplande keizersnede op de polikliniek Obstetrie
to see the nurse at the Obstetric Outpatient Clinic. She will conduct
bij de verpleegkundige. Zij zal een opnamegesprek met u voeren en
an admission interview with you and inform you about the procedure
u informeren over de gang van zaken rondom de keizersnede. U kunt
involved in the Caesarean. You will be able to view a photo book about
dan een fotoboek over de keizersnede inzien en krijgt ook informatie
Caesarean sections and receive information about the preparations for
over de voorbereidingen (ontharen en laxeren) op de operatie.
the operation (hair removal and emptying the bowels).
De avond vóór de keizersnede moet u zichzelf thuis een klysma toe dienen en ontharen volgens de instructies die u op de polikliniek hebt
On the evening before the Caesarean you must give yourself an
ontvangen.
enema and remove pubic hair according to the instructions you received at the outpatient clinic.
Op de operatiedag wordt u ongeveer drie uur vóór het geplande tijdstip van de keizersnede op de verpleegafdeling opgenomen. De verpleeg
On the day of surgery you will be admitted to the nursing ward
kundige van de afdeling zal informeren of de gegevens van het
approximately three hours before the planned time of the Caesarean.
opnamegesprek nog kloppen en geeft u aanvullende informatie over
The ward nurse will verify whether the admission interview data is
de gang van zaken. Ook wordt er een registratie van de harttonen van
still correct and give you additional information about the procedure.
de baby gemaakt (CTG).
In addition, a recording of the baby’s fetal heart tones will be made (CTG).
4
5
Op de dag van de operatie moet u nuchter zijn, dat wil zeggen dat u
On the day of the operation you must fast, which means that you are
vanaf 0.00 uur niets meer mag eten en drinken, en tot twee uur vóór
not allowed to eat or drink anything from midnight onwards, and that
de operatie alleen nog heldere dranken mag nemen. Als de keizer
up to two hours before the operation you may only have clear drinks. If
snede in de middag staat gepland, mag u ‘s ochtends nog een bes
the Caesarean is planned in the afternoon, you are allowed to have a
chuit en een kop thee. Bij een geplande keizersnede krijgt u ongeveer
piece of rusk and a cup of tea in the morning. Approximately 2.5 hours
2,5 uur van te voren een fantomaltoplossing die u in een half uur tijd
before the planned Caesarean you will be given a Fantomalt (malto
moet opdrinken.
dextrin) drink that you must drink within thirty minutes.
Ongeveer twee uur vóór de keizersnede krijgt u een operatiehemd aan en wordt een blaaskatheter aangebracht om de blaas tijdens
Approximately two hours before the Caesarean, you will be asked
de operatie en erna leeg te houden. Ook krijgt u een infuus met
to put on a surgical gown, and a catheter will be inserted into your
extra vocht. Tijdens het inbrengen van het infuus wordt bloed afge
bladder to keep the bladder empty during and after the operation. You
nomen. Kort voor de operatie wordt u naar de operatieafdeling (de
will also be given an infusion with extra fluid. During insertion of the
holding) gebracht. U mag dan geen make-up, sieraden, piercings of
infusion needle, blood will be collected. Shortly before the operation
haarspelden dragen; eventuele contactlenzen of kunstgebit moet u
you will be taken to the surgical ward (the holding area). You are not
uitdoen. In de holding mag uw partner bij u blijven totdat de verdere
allowed to wear make-up, jewellery, piercings or hairpins. Contact
voorbereidingen starten. Een verpleegkundige zal uw partner op de
lenses or dentures should also be removed. Your partner may stay
operatieafdeling verder begeleiden. Ook overlegt zij met het operatie
with you in the holding area until further preparations begin. A nurse
kamerpersoneel wie er foto’s gaat maken van de geboorte van uw
will provide further support to your partner in the surgical ward. She
kind.
will also discuss with the operating theatre staff who will take pictures of your baby’s birth.
Bij een keizersnede die plaatsvindt tijdens de bevalling, gebeuren deze voorbereidingen vaak in een sneller tempo.
If a Caesarean is taking place during labour, these preparations are often made at a faster pace.
6
7
Soort verdoving
Types of anaesthesia
Bij een keizersnede zijn twee soorten verdovingen mogelijk: narcose
There are two possible types of anaesthesia for a Caesarean: general
en een ruggenprik. Welke van de twee methoden geadviseerd wordt,
anaesthesia or an epidural anaesthetic (or epidural). Which of these
is onder andere afhankelijk van de reden voor de keizersnede, en de
two methods is recommended, depends among other things on the
mate van spoed. Mocht u zelf een uitgesproken voorkeur hebben, dan
reason for the Caesarean and the level of urgency. If you have a dis
kunt u dit laten weten.
tinct preference, you can express your wish.
Narcose
General anaesthesia
Bij narcose slaapt u tijdens de keizersnede. De narcose wordt zo
With general anaesthesia you are asleep during the Caesarean. The
gegeven dat het kind zo weinig mogelijk medicijnen zoals inslaap
general anaesthetic is given in such a way that the baby receives
middelen en pijnstillers via de placenta krijgt. De medicijnen voor de
as little medication (such as hypnotic agents and painkillers) via the
narcose worden via een infuus ingespoten. Van tevoren krijgt u wat
placenta as possible. The medicines for the general anaesthesia are
zuurstof via een kapje voor of slangetje in uw neus. Terwijl u slaapt
injected via an infusion. You will be given some oxygen through a
krijgt u een buisje in uw luchtpijp voor de beademing. U voelt geen pijn
mask or a tube in your nose beforehand. While you are asleep, a tube
en wordt wakker als de operatie klaar is en de baby en de placenta
will be inserted into your windpipe to help your breathing. You will feel
geboren zijn.
no pain and you will wake up when the operation is finished and the baby and the placenta have been delivered.
Een ruggenprik Bij een ruggenprik spuit de anesthesist verdovende vloeistof tussen de
An epidural
ruggenwervels. Meestal wordt de huid eerst plaatselijk verdoofd. Vaak
With an epidural, the anaesthetist injects an anaesthetic solution
voelt u dan de ruggenprik zelf nauwelijks meer. Al snel worden uw
between the vertebrae. Usually a local anaesthetic is first applied to
onderlichaam en benen gevoelloos. Soms bent u kortdurend wat mis
the skin. Often you will then hardly feel the epidural injection anymore.
selijk als gevolg van een bloeddrukdaling. Bij een ruggenprik maakt u
Soon your lower torso and legs will become numb. You may briefly feel
de geboorte van uw kind bewust mee, en al tijdens de operatie kunt u
some nausea as a result of a lowering of the blood pressure. With an
uw kind zien, horen en aanraken. U hebt tijdens de operatie geen pijn;
epidural you will remain conscious during your baby’s birth, and during
wel voelt u soms dat er getrokken wordt of op de buik geduwd. Een
the operation you will already be able to see, hear and touch your
enkele keer reikt de verdoving iets hoger dan alleen uw onderlichaam.
baby. You will feel no pain during the operation, but you may experi
Het lijkt dan of ademhalen moeilijk gaat. Dit is vervelend, maar het kan
ence pulling or pushing on the stomach by the gynaecologist. Occa
geen kwaad.
sionally the anaesthesia extends a little higher than your lower torso. It may then seem as if breathing is more difficult. This is unpleasant but
8
9
harmless.
De operatie zelf
The operation
Bijna altijd maakt de gynaecoloog een ‘bikinisnede’, dat wil zeggen
The gynaecologist will nearly always make a ‘bikini cut’, which is a
een horizontale (dwarse) snede van ongeveer 15 cm vlak boven het
horizontal (cross) cut of approximately 15 cm just above the pubic
schaambeen, ongeveer op de haargrens. Bij uitzondering wordt soms
bone, around the hairline level. In exceptional cases, a cut is made
een snede van de navel naar beneden gemaakt. Na de snede in de
from the navel downwards. After the incision in the skin, the fat under
huid worden het vet onder de huid en een laag verstevigend bindweef
the skin and a layer of supportive connective tissue above the abdomi
sel boven de buikspieren doorgesneden. De lange buikspieren die
nal muscles are cut. The rectus abdominal muscles, that run from the
van de ribbenboog naar beneden lopen, worden opzijgeschoven, en
rib cage downwards, are pushed aside, after which the gynaecologist
vervolgens opent de gynaecoloog de buikholte. De blaas, die voor een
opens the abdominal cavity. The bladder, which lies partly across the
deel over de baarmoeder heen ligt, wordt losgemaakt van de baar
uterus, is dislodged from the uterus and pushed down. After that, the
moeder en naar beneden geschoven. Daarna haalt de gynaecoloog
gynaecologist usually takes out the baby via a cut across the uterus.
meestal via een dwarse snede in de baarmoeder uw kind naar buiten.
This quite often involves pushing on your stomach.
Nogal eens drukt men daarbij op uw buik.
Once your child is born, the umbilical cord is cut. Since everything
Als uw kind geboren is, wordt de navelstreng doorgeknipt. Omdat
needs to remain sterile, the father is not allowed do this (as he would
alles steriel moet blijven, mag de vader dit niet zelf doen, zoals bij
in a ‘normal’ delivery). After cutting the umbilical cord, you will usually
een ‘normale’ bevalling. Na het doorknippen van de navelstreng krijgt
receive an antibiotic through the drip, as well as medication to make
u via het infuus doorgaans een antibioticum en een medicijn om de
the uterus contract. Once the placenta is born, the gynaecologist
baarmoeder te laten samentrekken. Als de placenta geboren is, hecht
sutures the uterus and the various layers of the abdominal wall.
de gynaecoloog de baarmoeder en de verschillende lagen van de buikwand.
10
11
Wie mag er aanwezig zijn?
Who may be present?
In principe kan uw partner bij de keizersnede aanwezig zijn. Het is
In principle your partner may be present at the Caesarean section. As
de gewoonte dat hij pas binnenkomt als alle voorbereidingen voor
a rule, he will not come in until all preparations for the procedure have
de operatie zijn getroffen en de operatie begint. Als u onder narcose
been made and the operation starts. If you receive general anaesthe
gaat, zal uw partner moeten wachten in de ruimte waar uw kind wordt
sia, your partner will have to wait in the area where your child will be
opgevangen door de kinderarts. U kunt van tevoren vragen of het is
cared for by the paediatrician. You can ask beforehand if it is permitted
toegestaan foto’s te maken.
to take photos.
Het kind na de geboorte
The child after the birth
Uw kind wordt opgevangen door een verpleegkundige en in een ruimte
Your child will be cared for by a nurse and checked by a paediatrician
naast de operatiekamer nagekeken door een kinderarts. Wanneer de
in a room next to the operating theatre. If the baby is in good condi
baby in een goede conditie verkeert, kunt u hem of haar nog enkele
tion, you can keep him or her with you in the operating theatre for a
minuten bij u hebben op de operatiekamer. Vervolgens wordt uw kind
few more minutes. Your child is then placed in an incubator and taken
in een couveuse naar de verpleegafdeling gebracht waar u zelf bent
to the nursing ward you have been admitted to, and will be cared for
opgenomen, en wordt daar verzorgd. Uw partner is bij die verzorging
there. Your partner will be present during this care.
aanwezig.
If there is any kind of problem with your child, the paediatrician may
Als er problemen met uw kind zijn van welke aard dan ook, kan de
decide before or after the birth to admit your child to the paediatric
kinderarts voor of na de geboorte besluiten om uw kind op de kinder
ward. Your partner can usually come along to this ward. Once you
afdeling op te nemen. Meestal kan uw partner dan ook mee naar die
have returned to the nursing ward, we will try to take you (in your bed)
afdeling. Als u weer terug bent op de verpleegafdeling, zal geprobeerd
to your baby as soon as possible.
worden u ook zo snel mogelijk met bed en al bij uw kind te brengen. If your baby is healthy, it will not be dressed but wrapped in a warm Als uw baby gezond is, wordt deze niet aangekleed maar gewikkeld in
cloth. As soon as you are in the recovery room, your partner and
een warme doek. Zodra u op de uitslaapkamer ligt, mogen uw partner
your baby can come to see you. You can then have your naked baby
en baby naar u toe. Het is dan mogelijk dat u de baby bloot op uw
on your bare chest. The baby will be covered well to prevent him or
blote borst krijgt. De baby zal dan goed toegedekt worden om afkoe
her from cooling off. If you intend to breastfeed, the baby will also be
ling te voorkomen. Wanneer u borstvoeding wilt gaan geven, zal de
latched onto the breast. The nurse who was present during the Cae
baby ook aan de borst worden gelegd. De verpleegkundige die bij de
sarean section will assist you in this.
keizersnede aanwezig was, zal u hierbij helpen.
12
13
Na de keizersnede
After the Caesarean section
Na een keizersnede worden de baarmoederstand, de bloeddruk, de
After a Caesarean, the position of the uterus, blood pressure, pulse
polsslag, het bloedverlies en de hoeveelheid urine regelmatig gecon
rate, blood loss and the amount of urine is regularly checked. You will
troleerd. Via het infuus krijgt u vocht toegediend.
be given fluid through the drip.
Bij een ruggenprik hebt u de eerste uren na de operatie nog geen
If you have had an epidural, you will not be able to control your legs
controle over uw benen. Geleidelijk krijgt u het gevoel en de kracht in
for the first few hours after the operation. The sensation and strength
uw benen terug. De blaaskatheter die de urine afvoert, geeft soms het
in your legs will gradually return. The bladder catheter that is draining
gevoel dat u continu moet plassen. Meestal verwijdert de verpleegkun
the urine may sometimes give you the feeling that you have to urinate
dige de katheter de dag na de operatie. Een enkele keer wordt tijdens
all the time. The nurse usually removes the catheter one day after the
de operatie een wonddrain aangebracht. Dit is een slangetje waardoor
operation. Sometimes a wound drain is placed during the operation.
overtollig bloed kan weglopen. Eén of enkele dagen na de operatie
This is a tube for draining excess blood. The drain is removed one or a
wordt de drain weggehaald. Om trombose (bloedstolsels in de bloed
few days after the operation. To prevent thrombosis (blood clots in the
baan) te voorkomen krijgt u een- of tweemaal per dag een injectie
bloodstream), you will receive an injection below the skin of your upper
onder de huid van uw bovenbeen met een bloedverdunnend middel
leg containing an anticoagulant (fraxiparine) once or twice a day. The
(fraxiparine). De dag na de operatie wordt bloed afgenomen om na te
day after the operation, blood will be collected to check whether you
gaan of u bloedarmoede hebt. Zo nodig bespreekt de arts met u een
have anaemia. If necessary, the doctor will talk to you about a blood
bloedtransfusie of het gebruik van ijzertabletten nadat u weer ontlast
transfusion or the use of iron pills after you have had bowel move
ing hebt gehad.
ments again.
De eerste dagen bent u vaak nog slap en wat duizelig bij het opstaan;
The first few days you are likely to feel faint and dizzy when standing
dat wordt daarna geleidelijk minder. Na één of twee dagen beginnen
up; this will gradually become less. After one or two days you will have
de darmen weer te werken. De buik is dan vaak nog opgezet en u
bowel movements again. Your stomach is often still inflated and you
kunt pijnlijke krampen hebben. Na de operatie begint u, afhankelijk
may have painful cramps. After the operation, and depending on any
van eventuele misselijkheid en het op gang komen van de darmen,
nausea and the onset of bowel movement, you will slowly start drink
voorzichtig met drinken en eten.
ing and eating.
14
15
Uitbreidingsschema voeding:
Dietary expansion schedule:
• Dag 0 (dag van de operatie): vloeibaar/licht verteerbaar (boterham)
• Day 0 (day of the operation): liquid/easily digestible food
• Dag 1: algemeen dieet en beschuit met muisjes.
(sandwich) • Day 1: general diet and beschuit met muisjes (rusk with aniseed
Kort na de keizersnede hebt u pijn aan de wond en soms pijnlijke
comfits).
naweeën. Hiervoor krijgt u pijnstillers. Wanneer u ondanks de pijnstill ers veel pijn hebt, geeft u dit dan aan bij de verpleegkundige. Er zijn
Shortly after the Caesarean section, the wound will hurt and you may
voldoende middelen om de pijn te bestrijden, dus veel pijn hebben
have painful afterpains. You will be given painkillers for this. If you are
is niet nodig! De buikwand is vaak pijnlijk, niet alleen ter hoogte van
still in a lot of pain despite the painkillers, please tell the nurse. There
het litteken maar ook hoger, tot aan de navel. Dit komt doordat onder
is sufficient pain relief medication available, so it is not necessary to
de huid de snede in de buikwand verticaal loopt, van de navel tot het
be in a lot of pain! The abdominal wall is often painful, not only around
schaambeen.
the scar but also higher up, up to the navel. This is because the cut in
Bij het hechten van de huid wordt materiaal gebruikt dat uit zichzelf
the abdominal wall under the skin runs vertically from the navel to the
oplost en niet hoeft te worden verwijderd. Als andere hechtingen of
pubic bone.
nietjes zijn gebruikt, dan verwijdert men die meestal na ongeveer een
The skin is sutured with material that dissolves by itself and does not
week. Op de wond zit een pleister die er op de tweede dag wordt afge
need to be removed. If other stitches or staples have been used, these
haald. U mag geleidelijk aan gaan bewegen en lopen. Op de tweede
will generally be removed after about a week. There is a sticky plaster
dag mag u douchen mits u daarvoor fit genoeg bent.
on the wound, which will be removed on the second day. You may gradually start moving and walking again. On the second day you may
Borstvoeding
take a shower, provided you are fit enough.
Na een keizersnede kunt u gewoon borstvoeding geven, tenzij dit
Breastfeeding
ongewenst is omdat u bepaalde medicijnen gebruikt die schadelijk zijn voor de baby. Het maakt niet uit of de keizersnede gepland was
After a Caesarean you can breastfeed as you would normally do,
of niet, en of u algehele verdoving of een ruggenprik hebt gekregen.
unless this is undesirable because you are taking certain medication
Wel speelt de conditie van uw kind een rol. Als uw kind op de kinder
that is harmful for the baby. It doesn’t matter whether the Caesarean
afdeling ligt, kunt u afkolven.
was planned or not, or whether you were given general anaesthesia or an epidural. What does matter, however, is the condition of your child. If your child is in the paediatric ward, you can express milk.
16
17
Gaat alles goed met uw baby, dan kunt u bij een ruggenprik gebruik
If everything is going well with your baby, you can use the first sucking
maken van de eerste zuigreflex vlak na de geboorte.
reflex immediately after birth if you had an epidural.
Ook na narcose kunt u, als u zelf weer bijgekomen bent, over het
If you had general anaesthesia, you can also generally start breast
algemeen snel beginnen met uw kind de borst te geven. Zo komt de
feeding your baby soon after you have come round. This helps to get
melkaanmaak vlot op gang en kan het kind profiteren van de eerste
the milk production going and enables the child to benefit from the first
voeding, het colostrum.
feed, the colostrum.
De eerste dag is liggend voeden vaak het plezierigst. Een houding
On the first day, it is often most agreeable to breastfeed lying down.
op uw zij met een kussen onder uw hoofd, een kussen achter uw rug
The most comfortable position is usually on your side with a pillow
en een kussen onder uw bovenbeen is meestal het gemakkelijkst. De
under your head, a pillow behind your back and a pillow under your
verpleegkundige helpt u hierbij.
thigh. The nurse will help you with this.
U zult merken dat het de eerste dagen voor u en uw kind wat moeite
You will notice that in the first few days you and your child may have
kost om de borstvoeding goed te laten verlopen. Rust is hierbij heel
some difficulties in achieving a smooth breastfeeding process. Rest
belangrijk. Vraagt u de verpleegkundige naar het informatieboekje
is very important in this regard. Ask the nurse about the information
over borstvoeding.
booklet about breastfeeding.
Weer naar huis
Returning home
Als alles goed gaat, gaat u op de derde tot vijfde dag na de keizer
If all goes well, you will return home on the third to fifth day after the
snede weer naar huis. De snelheid van uw herstel en de gezondheid
Caesarean. This of course depends on the speed of your recovery and
van uw kind spelen hierbij natuurlijk een rol.
the health of your baby.
Het ontslag uit het ziekenhuis vindt in principe vóór de middag plaats.
The discharge from hospital in principle takes place in the morning.
U kunt het kraamcentrum inlichten over het tijdstip dat u thuiskomt; er
You can inform the maternity centre of the time you are arriving home,
kan voor die middag dan nog een kraamverzorgende worden ingezet.
so that a maternity assistant can be sent to you that same afternoon.
Afhankelijk van het verloop van zwangerschap en bevalling zal de
Depending on the course of the pregnancy and the delivery, the
controle na zes weken door de verloskundige dan wel de gynaecoloog
midwife or the gynaecologist will perform a check after six weeks. You
worden verricht. U kunt zelf ook aangeven bij wie u op controle wilt.
can also indicate by whom you want to be checked.
18
19
Thuis
At home
Thuis zult u geleidelijk verder moeten herstellen. De tijd die nodig
At home you will gradually continue recovery. The time required for
is voor het herstel, is na een keizersnede vaak langer dan na een
recovery is often longer after a Caesarean section than after a normal
normale bevalling. U bent niet alleen (opnieuw) moeder, maar daar
delivery. Not only have you become a mother (again), you are also
naast ook genezende van een operatie.
recovering from an operation.
Een veel gehoorde klacht na een keizersnede is moeheid. U kunt daar
A frequently heard complaint after a Caesarean is fatigue. It is best
het beste aan toegeven: probeer zo veel mogelijk rust te nemen. Aan
to give in to it: try to rest as much as possible. In addition, accept the
vaard ook hulp die familie en kennissen u aanbieden.
help offered to you by family and friends.
Soms vergoedt de verzekering na ontslag uit het ziekenhuis aan
Some health insurance policies cover supplementary maternity care
vullende kraamzorg. Een kraamverzorgende kan ook vragen beant
after discharge from the hospital. A maternity nurse can also answer
woorden, huishoudelijke taken overnemen en uw partner onder
your questions, take over household chores and support your partner.
steunen. In sommige situaties kan het nodig zijn om gezinshulp in te
In some situations the assistance of a home help may be necessary.
schakelen. The more help you get when you return home, the easier the transition Naarmate u meer hulp hebt als u thuiskomt, is de overgang gemakkel
will be and the sooner you will get used to your new life circumstances.
ijker en went u sneller aan uw nieuwe levenssituatie. Kraamzorg en
You can apply for maternity care and home help via your home care
gezinshulp kunt u aanvragen bij uw thuiszorgorganisatie. De huisarts,
organisation. The GP, the midwife, the hospital or the social worker
de verloskundige, het ziekenhuis of de maatschappelijk werker zijn
can sometimes help you with this.
hierbij soms behulpzaam. After the first few weeks, you will notice that you can slowly expand Na de eerste weken merkt u dat u geleidelijk weer meer kunt doen.
your activities. You are allowed to go up and down stairs, so there
U mag traplopen, dus er hoeft geen bed in de woonkamer te staan.
is no need to have a bed in the living room. Arranging flowers and
Bloemen verzorgen en koffie/thee zetten kan geen kwaad zolang u
making coffee/tea is fine, but try to avoid doing too many activities in a
maar voorkómt dat u teveel achter elkaar doet. U kunt bijvoorbeeld
row. For example, you can also do things sitting down.
ook dingen zittend doen.
20
21
Zwaar tillen (niet meer dan 5 kilo) wordt de eerste zes weken nog
You are advised against carrying heavy objects (over 5 kilos) for the
ontraden. Als u tilt, buig dan goed door de knieën en houd datgene
first six weeks. When picking something up, make sure you bend
wat u tilt dichtbij uw lichaam. Zorg dat u op een goede hoogte werkt
your knees properly and keep the object close to your body. Work at
(bad en commode). Gaandeweg kunt u uw activiteiten uitbreiden (licht
the appropriate height level (work top, dresser). Little by little you can
huishoudelijk werk, kleinere boodschappen). Een luchtje scheppen is
expand your activities (light household chores, small errands). It is fine
prima, maar ga in het begin niet alleen en niet te ver. Het is namelijk
to go out for some fresh air, but in the beginning you should not go
vermoeiender dan u denkt, want u moet uw conditie immers weer
alone and not go too far, as it is more tiring than you may think. After
opbouwen.
all, you have to get back in shape again.
Al snel na de operatie kunt u onder de douche. We raden een bad
Soon after the operation you may take a shower. However, we advise
af zolang er nog bloederige afscheiding is (gemiddeld twee tot vier
against taking a bath as long as you have bloody discharge (on
weken). Mocht er nog wat vocht of een beetje bloed uit de wond naar
average two to four weeks). Should some fluid or blood still come from
buiten komen, dan kunt u de wond met de douche schoonspoelen,
the wound, you can rinse the wound with the shower, dry it carefully
voorzichtig drogen, en een droog gaas eroverheen doen om uw
and cover it with a dry gauze dressing in order to protect your clothing.
kleding te beschermen. Hoesten, persen (ontlasting) en lachen kunnen
Coughing, straining (bowel motion) and laughing may still be painful,
nog wel pijnlijk zijn, maar de wond is sterk genoeg om daartegen te
but the wound is strong enough to stand it. The best way to support
kunnen. U kunt uw wond dan het beste ondersteunen door uw platte
your wound in these cases is by gently pressing it with your flat hand
hand of een handdoek zachtjes ertegenaan te drukken.
or a towel.
Aan de zijkant van het litteken hebt u de eerste tijd soms een trekkend
On the side of the scar, the internal stitches may initially cause a
gevoel van inwendige hechtingen. Dit kan geen kwaad.
stretchy feeling. This is harmless.
Met buikspieroefeningen kunt u zes weken na de operatie weer begin
Six weeks after the operation, you can start with stomach muscle exer
nen. De verschillende lagen van de buikwand zijn dan goed genezen.
cises again. The various layers of the abdominal wall will have healed
Oefeningen die u zou kunnen doen om uw buik- en bekkenbodem
properly by then. Exercises for strengthening your stomach and pelvic
spieren te versterken, kunt u vinden in de brochure ‘Bevallen in het
floor muscles are included in the brochure ‘Giving birth in the hospital’
ziekenhuis’, onder het kopje ‘Gezond bewegen na de bevalling’.
under the heading ‘Healthy postnatal exercise’.
22
23
Na een ruggenprik mag u in principe direct weer autorijden. Het is
In principle, you are allowed to drive a car immediately after an
echter aan te bevelen om dit niet te snel na de bevalling te doen,
epidural. However, we recommend that you do not do this too soon
omdat uw reactie- en concentratievermogen verminderd zijn. Na
after delivery as your ability to concentrate and react is reduced. After
algehele verdoving (narcose) kunt u de eerste drie weken nog wel
general anaesthesia, you may experience dizziness during the first
eens duizelig zijn, dus daarom is autorijden af te raden. Ook bij fietsen
three weeks, and driving a car is therefore not recommended. Even
kunnen evenwichtsstoornissen optreden, vooral bij het omkijken.
when cycling you may experience disturbances of equilibrium, espe cially when looking over your shoulder.
Het gebruik van voorbehoedsmiddelen (anticonceptie) is niet anders dan na een normale bevalling. Vraag zo nodig de verloskundige, huis
The use of contraceptives (birth control) is the same as after a normal
arts of gynaecoloog om advies. Wacht in ieder geval met gemeensc
delivery. If required, ask the midwife, GP or gynaecologist for advice.
hap tot de bloederige afscheiding voorbij is. Voor veel vrouwen duurt
You should in any event refrain from intercourse until the bloody
het langere tijd voordat zij weer zin hebben in seksueel contact.
discharge has stopped. For many women, it takes a considerable time before they are interested in sexual contact again.
Omdat bij een bikinisnede zenuwen in de buikhuid zijn doorgesneden, houdt u vrij lange tijd een doof gevoel rond het litteken. Boven dit
Since a bikini cut involves cutting through the nerves in the abdominal
gebied met een doof gevoel is er dikwijls halverwege de navel
skin, you will have a numb feeling around the scar for quite a long
een gebied dat juist extra gevoelig is. Vaak is pas na zes tot twaalf
time. By contrast, there is an area above this numb area, halfway
maanden het gevoel in de buikwand weer normaal. Om het wond
between the scar and the navel, that is often extra sensitive. The
gebied zo soepel mogelijk te laten blijven na de ingreep kunt u de
sensation in the abdominal wall often only returns to normal after six to
wond licht masseren door met de vingertoppen kleine ronddraaiende
twelve months. In order to keep the wound area as supple as possible
bewegingen te maken langs en op de wond. U verbetert hiermee de
after the operation, you can gently massage the wound by making
doorbloeding waardoor verkleven met de huid en het onderliggende
small circular movements next to and on the wound with your finger
vetweefsel kan worden voorkomen.
tips. This stimulates the blood circulation and helps prevent adhesion to the skin and the underlying fat tissue.
24
25
Complications
Complicaties Elke operatie brengt risico’s met zich mee, ook een keizersnede.
As with any operation, a Caesarean section involves risks. Fortunately,
Ernstige complicaties zijn gelukkig zeldzaam, zeker als u gezond bent.
serious complications are rare, especially if you are healthy. The most
Wij noemen hieronder de meest voorkomende complicaties.
common complications are listed below.
Bloedarmoede
Anaemia
Bij elke keizersnede is er bloedverlies. Bij ruim bloedverlies ontstaat
Each Caesarean section is accompanied by blood loss. A consider
er bloedarmoede. Niet zelden is na afloop een bloedtransfusie of het
able loss of blood will cause anaemia. It is not uncommon for a blood
gebruik van ijzertabletten noodzakelijk. Bij een voorliggende moeder
transfusion or iron pills to be required afterwards. If there is an anterior
koek is de kans op fors bloedverlies en een bloedtransfusie groot.
placenta, the risk of considerable blood loss and a blood transfusion is high.
Blaasontsteking Een enkele keer komt na een keizersnede een blaasontsteking voor. Zo nodig krijgt u een antibioticum.
Bladder infection Sometimes a bladder infection occurs after a Caesarean section. If necessary, you will be given antibiotics.
Nabloeding in de buik Een nabloeding is een zeldzame complicatie van een keizersnede. Bij
Secondary bleeding in the stomach
een ernstige hoge bloeddruk waarbij het bloed minder goed stolt, komt
Secondary bleeding is a rare complication of a Caesarean section. In
een nabloeding vaker voor. Een enkele keer is een tweede operatie
the case of very high blood pressure where the blood does not clot
noodzakelijk.
sufficiently, secondary bleeding is more common. Occasionally, a second operation is required.
Bloeduitstorting in de wond
Bruising in the wound
Een onderhuidse bloeduitstorting in de wond ontstaat doordat een bloedvaatje in het vet onder de huid blijft nabloeden. De kans hierop
Subcutaneous bruising in the wound may occur because a vein in the
is groter als de bloedstolling bij een keizersnede afwijkend is, bijvoor
fat under the skin continues to bleed. This is more likely to occur if
beeld bij weinig bloedplaatjes als gevolg van een ernstig verhoogde
coagulation following a Caesarean section is abnormal, for example if
bloeddruk.
there are few platelets as a result of severely elevated blood pressure.
26
27
Infectie
Infection
Een infectie van de wond komt een enkele keer voor. De kans hierop
Infection of the wound occurs occasionally. The risk of infection is
is wat groter bij een keizersnede na een langdurige bevalling. Om
somewhat higher if the Caesarean is performed after prolonged
een infectie te voorkomen, krijgt u vaak tijdens de operatie een anti
labour. To avoid infection, you will often be given antibiotics during the
bioticum toegediend.
operation.
Trombose
Thrombosis
Bij elke operatie en na elke bevalling is er een verhoogd risico op een
There is an increased risk of thrombosis (blood clots in the blood
trombose (bloedstolsels in de bloedbaan). Om dit te voorkomen krijgt
stream) during every operation and after every childbirth. To prevent
u bloedverdunnende middelen zolang u nog niet zo veel uit bed bent.
this, you will be given anticoagulants during the period where you are in bed most of the time.
Een beschadiging van de blaas Een beschadiging van de blaas is een zeldzame complicatie. De kans
Damage to the bladder
hierop is wat groter als u al verschillende malen een keizersnede hebt
Damage to the bladder is a rare complication. This is slightly more
ondergaan. Er kunnen dan verklevingen rond de blaas zijn.
likely to happen if you have already had several Caesarean sections,
Het is goed mogelijk een blaasbeschadiging te hechten. Wel hebt u
since this may have caused adhesions around the bladder.
vaak langer een katheter nodig.
Bladder damage can be repaired effectively with stitches. However, you often need a catheter for a longer period of time.
Darmen die niet goed op gang komen (ileus) Na een keizersnede moeten de darmen weer op gang komen. In zeld
Intestinal obstruction (ileus)
zame gevallen gebeurt dit niet of te traag. Er verzamelt zich dan vocht
After a Caesarean, bowel activity has to be regained. In rare cases
in maag en darmen, wat leidt tot misselijkheid en braken. Een maag
this either does not happen, or happens too slowly. As a result, fluid
sonde kan dan nodig zijn om dit vocht af te voeren. Pas daarna komen
accumulates in the stomach and the bowels, which leads to nausea
de darmen op gang. Deze complicaties komen gelukkig weinig voor.
and vomiting. A gastric tube may then be necessary to drain the fluid. Only then will the bowels become active. Fortunately, these complica tions are uncommon.
28
29
Bij een volgende bevalling weer een keizersnede?
Another Caesarean at the next pregnancy?
Mocht u snel opnieuw zwanger willen worden, dan is daar geen
If you would like to become pregnant again soon, there is no objection
bezwaar tegen, tenzij de gynaecoloog u adviseert er nog mee te
to this unless the gynaecologist advises you to wait a while. Whether
wachten. Of bij een volgende bevalling weer een keizersnede nodig is,
a Caesarean is again required at the next delivery depends on the
hangt van de reden van deze keizersnede af. Bespreek daarom bij de
reason for this Caesarean. You should therefore discuss during the
controle hoe groot de kans is dat u een volgende keer een ‘normale’
check-up how high your chances are of having a “normal” delivery next
bevalling tegemoet kunt zien. Vaak is bij een volgend kind geen keizer
time. Often a Caesarean is not needed for your next child, but you will
snede nodig. Wel krijgt u dan altijd een medische indicatie om in het
always have a medical indication for giving birth in the hospital due to
ziekenhuis te bevallen vanwege het litteken in de baarmoeder.
the scar in the uterus.
Emotionele aspecten rondom een keizersnede
Emotional aspects surrounding a Caesarean section
De beleving van een keizersnede wisselt sterk. Sommige vrouwen
How a Caesarean section is experienced varies widely. Some women
hebben er emotionele problemen mee. Ze zijn teleurgesteld dat de
experience emotional problems. They are disappointed that the
bevalling niet langs de normale weg kon plaatsvinden en hebben
delivery cannot take place via the normal route and feel as if a normal
het gevoel dat een normale bevalling van hen is ‘afgenomen’. Soms
delivery has been “taken away” from them. Sometimes they feel they
vinden ze dat ze gefaald hebben.
have failed.
Bij een narcose maken vrouwen de geboorte van hun kind niet bewust
With general anaesthesia, women are not consciously experiencing
mee, waardoor ze soms moeite hebben om aan hun kind te wennen.
their child’s birth, which sometimes makes it difficult for them to get
Spelen dergelijke gevoelens bij u, praat erover met uw partner,
used to their child. If you are experiencing such feelings, talk about
vrienden en familieleden. Bespreek tijdens de controle uw emoties en
them with your partner, friends and relatives. Discuss your emotions
vragen, zoals waarom de keizersnede nodig was. Dit kan u ook helpen
and questions, such as why the Caesarean was necessary, during the
bij het verwerken van emoties. Schrijf uw vragen van tevoren op zodat
check-up. This may also help you to cope with these emotions. Write
u niets vergeet.
your questions down beforehand so that you do not forget anything.
30
31
Ook na langere tijd of voorafgaand aan een volgende zwangersc
Even after a long period of time, or prior to a subsequent pregnancy,
hap kunt u met de gynaecoloog, de verloskundige of de huisarts nog
you can discuss the entire procedure with the gynaecologist, the
eens de hele gang van zaken bespreken als u daar behoefte aan
midwife or the GP if you want to. It may be a relief to exchange experi
hebt. Soms is het een opluchting om ervaringen uit te wisselen met
ences with people in similar situations. You can get in touch with them
‘lotgenoten’, die u kunt benaderen via de Vereniging Keizersnede-
through the Vereniging Keizersnede-Ouders (Caesarean Parents
Ouders.
Association).
Het omgekeerde is overigens ook mogelijk: als een keizersnede
The reverse situation is also possible though: if a Caesarean was
gedaan werd nadat u lange tijd zeer pijnlijke weeën hebt gehad,
performed after you had very painful contractions for a long time, the
betekent de operatie vaak juist een opluchting.
operation is often a relief.
Voor de vader is een keizersnede soms ook moeilijk te verwerken.
The father may also have difficulties coping with a Caesarean section.
Hij ziet u negen maanden met de baby rondlopen en dan moet u
He sees you walking around with the baby for nine months and on
(na eventuele weeën) ook nog een operatie ondergaan om het kind
top of that you then even have to undergo surgery (sometimes after
geboren te laten worden. Soms voelt een partner zich nutteloos omdat
contractions) to allow the child to be born. A partner may feel useless
hij het gevoel heeft nauwelijks iets voor u te hebben kunnen doen.
because he feels he could do hardly anything for you. He may also
Ook kan hij bang zijn geweest dat er iets mis zou gaan. Als dergelijke
have been afraid of something going wrong. If such feelings are expe
gevoelens spelen, probeer ze dan met elkaar te bespreken.
rienced, try to discuss them with each other.
Tot besluit
In conclusion
De tekst in deze brochure is een aanvulling op het gesprek met de
The text in this brochure is a supplement to the conversation with the
gynaecoloog. Hebt u na het lezen ervan nog vragen of wilt u meer
gynaecologist. If, after reading this brochure, you still have questions
informatie, dan zal de gynaecoloog u tijdens het spreekuur graag te
or would like to have more information, the gynaecologist will be happy
woord staan. Het kan handig zijn uw vragen van tevoren op papier te
to speak to you during surgery hours. It may be a good idea to write
zetten.
your questions down beforehand.
Ook kunt u zich wenden tot de Vereniging Keizersnede-Ouders (VKO).
You can also contact the Vereniging Keizersnede-Ouders (VKO).
Daarnaast bestaat de mogelijkheid om de website van de Nederlandse
In addition, you can visit the website of the Nederlandse Vereniging
Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie raadplegen.
voor Obstetrie en Gynaecologie (Dutch Society for Obstetrics and Gynaecology).
32
33
Isala klinieken
Isala klinieken
Locatie Sophia
Sophia site
Polikliniek Gynaecologie/Verloskunde
Gynaecology/Obstetric Outpatient Clinic
Dokter van Heesweg 2
Dokter van Heesweg 2
Postbus 10400
PO Box 10400
8000 GK Zwolle
8000 GK Zwolle
t (038) 424 56 04
t (038) 424 56 04
www.isala.nl
www.isala.nl
Vereniging Keizersnede-Ouders (VKO)
Vereniging Keizersnede-Ouders (VKO)
Postbus 233
PO Box 233
2170 AE Sassenheim
2170 AE Sassenheim
t (076) 503 71 17 of t (0252) 230 722
t (076) 503 71 17 or (0252) 230 722
bereikbaar van maandag t/m vrijdag van 10.00 - 21.00 uur
contactable from Monday to Friday from 10 am to 9 pm
Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie (NVOG)
Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie (NVOG)
www.nvog.nl, rubriek ‘voorlichting’
www.nvog.nl, section Patiëntenvoorlichting (patient information)
34
35
Responsibility for the text
Het copyright van en verantwoordelijkheid voor deze brochure
The copyright and responsibility for the content of this brochure remain
berusten bij de Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynae
with the Dutch Society for Obstetrics and Gynaecology (NVOG) in
cologie (NVOG) in Utrecht. De tekst is aangepast door de vakgroep
Utrecht. The text has been amended by the Department of Gynaecol
Gynaecologie/Verloskunde in samenwerking met de stafdienst
ogy/Obstetrics in conjunction with members of staff from the Group
Concerncommunicatie van de Isala klinieken.
Communication Department of the Isala klinieken.
36
37
5699 / 1009
Verantwoording tekst
www.isala.nl
