De invloedrijke
OR Onder redactie van Willem Allertz, Pieter Landwehr Johan en Rob Latten
Colofon
Redactie Tekstbijdragen Eindredactie Fotografie Ontwerp Drukwerk Bindwerk Uitgever ISBN/EAN NUR
Willem Allertz, Pieter Landwehr Johan en Rob Latten Heleen van der Maas, Patrick Vermeulen Hélène Chetouki Beeldkazerne ©2014 Marcel Köppen Eindeloos | Loes Schepens Oranje van Loon Callenbach boekbinders Performa Uitgeverij | Arne Westerhof 978-90-76834-78-8 807
© 2014 GITP Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt worden door middel van grafische of elektronische technieken of op welke andere wijze dan ook, zonder schriftelijke toestemming van de auteur en de uitgever. U kunt zich hiertoe richten tot GITP.
4
Voorwoord Nederland is uniek. Nergens ter wereld is medezeggenschap zo ingeburgerd als in ons kleine land. Sinds jaar en dag mogen medewerkers meepraten over besluitvorming in organisaties. De ondernemingsraad is hiervan het meest uitgewerkte model. GITP OR Consulting ondersteunt ondernemingsraden inspraak om te zetten in invloed. Niet vanuit een tegengesteld belang maar juist om de onderneming te versterken in al haar doelstellingen strategisch, financieel-economisch en sociaal. Het vergroten van invloed van ondernemingsraden, dat is waar onze adviseurs zich sinds 2004 mee bezighouden. Ter gelegenheid van het 10-jarig jubileum is voorliggend boek uitgegeven. Niet alleen om stil te staan bij deze mijlpaal, maar vooral om ondernemingsraden die voor belangrijke veranderingen staan, te ondersteunen. Daarom een mix tussen casuïstiek en methoden met een vleugje nostalgie en een blik op de ondernemingsraad van de toekomst. Echte klantcasussen staan centraal in het boek. Het liefst hadden we nog veel meer met de lezer gedeeld maar geheimhouding en vertrouwelijkheid is een groot goed in ons vak. Om die reden zijn enkele aansprekende casussen afgevallen. En het boek heeft ook slechts 128 pagina’s. Daarom hebben we gekozen voor een inkijk over de breedte van onze adviespraktijk. Voor
actuele ontwikkelingen verwijzen we graag naar Het Financieele Dagblad. Ervaring leert namelijk dat veel organisatieveranderingen die in deze krant worden beschreven door onze adviseurs al zijn opgepakt. Zonder klanten was dit boek niet tot stand gekomen. En niet alleen de klanten die hebben meegewerkt aan de totstandkoming van dit boek zijn we daarvoor dankbaar. De inspiratie en kennis die we de afgelopen jaren bij al onze klanten hebben opgedaan, gebruiken we om ook de komende tien jaar te werken aan de invloedrijke ondernemingsraad. Naast onze klanten zijn er natuurlijk ook andere mensen die wij speciaal willen bedanken. Onze tekstschrijver Heleen van der Maas, fotograaf Marcel Köppen en ontwerper Loes Schepens als ook al onze collega’s die hebben meegewerkt, verdienen een pluim. Speciale dank voor Arne Westerhof die ons heeft geholpen bij het maken van een leesbaar en prachtig boek. En last but not least Hélène Chetouki die enorm veel werk heeft verzet bij het realiseren van de deadlines. Veel leesplezier en succes bij het vergroten van invloed! Willem Allertz, Pieter Landwehr Johan en Rob Latten
5
Inhoud Proloog
Terugblik op tien jaar GITP OR Consulting
Case 1
BAM Wegen Noord
14
Case 2
Odfjell Terminals Rotterdam
24
Case 3
Philip Morris Holland
32
Case 4
Imtech Marine
40
Case 5
De Kempengemeenten
48
Case 6
Orbis Medisch en Zorgconcern
56
Case 7
Apollo Vredestein
64
Case 8
Bolletje
74
Case 9
Cofely Energy & Infra
82
Case 10
Antalis Nederland
90
Case 11
Thuiszorg Rotterdam
100
Case 12
BAM Civiel
108
Epiloog
De toekomst van de ondernemingsraad
116
Over de redactie
124
Over GITP
125
Literatuur
126
6
7
Proloog Terugblik op tien jaar GITP OR Consulting Organisaties zijn voortdurend in beweging. Ondanks dat organisatieveranderingen vaak met een soort angst tegemoet worden getreden, moet je je pas echt zorgen maken als de organisatie niet meer beweegt. Immers, dat leidt tot stilstand en de onvermijdelijke achteruitgang. GITP OR Consulting heeft de afgelopen tien jaar in ieder geval niet stilgezeten. Mede daardoor heeft de groep zich ontwikkeld tot wie zij nu is. Directeur Willem Allertz, vanaf het eerste moment betrokken bij de adviesgroep, brengt in deze proloog het ontstaan en de opbouw van het adviesteam in beeld.
7
→ Over het ontstaan en de opbouw van het adviesteam
1 januari 1989 kom ik in dienst bij GITP Opleidingen in Tilburg. Junior trainer met een jaarcontract. Met uitzicht op een vast contract, mits de verwachtingen worden waargemaakt natuurlijk. Spannend voor mij, maar ook voor GITP. In de eerste vergadering staat als agendapunt ‘nut en wenselijkheid junioren’. De gevestigde namen hebben ieder zo hun eigen inschattingen en de meningen zijn verdeeld. GITP Opleidingen richt zich in 1989 op training en scholing. Zowel voor managers als ondernemingsraden. “ Je begint als trainer voor ondernemingsraden”, geeft directeur van GITP Opleidingen Joop Pijfers aan. “Als je goed bent groei je door naar managementtrainer”. Enigszins timide knik ik ja, niet goed beseffend waar ik nu ja tegen gezegd heb. Kan me eigenlijk ook niks schelen. Ik heb een baan op zak en dat is best sexy eind jaren ’80, vers van de universiteit en groen achter de oren. Een jaar later is het vaste contract een feit.
Medezeggenschap als aparte businessunit De beginjaren zijn intensief en de tijd vliegt voorbij.1993 breekt aan. Een jaar dat in meerdere opzichten het begin blijkt te zijn van het tijdperk van grote veranderingen. Allereerst wordt GITP Opleidingen opgedeeld in twee nieuwe business units: GITP Management Opleidingen en GITP Medezeggenschap. Een uniek moment: we komen als Medezeggenschap op eigen benen
8
te staan en we krijgen een eigen winst- en verliesrekening. Peter Schulkes wordt de eerste manager. Aan hem de taak de jonge groep, een soort wild bunch, door de woelige baren naar de toekomst te leiden. In de jaren voorafgaand is een groep nieuwe collega’s aangenomen die affiniteit heeft met medezeggenschap en ondernemingsraden. We rekenen af met de idee-fixe dat managementtrainer het einddoel is en dat je eerst ordinair handwerk moet verrichten als trainer van onder_ nemingsraden. Jos Linnemann wordt de eerste senior medezeggenschapstrainer, Rienk Goodijk volgt kort daarop. Tot dan toe was het onmogelijk om senior trainer voor ondernemingsraden te worden binnen GITP. Eindelijk kiezen collega’s bewust voor medezeggenschap. Het is een belangrijke stap naar ons latere succes.
Op weg naar een professionele ondernemingsraad 1993 is ook een belangrijk jaar omdat Rienk Goodijk zijn boek ‘Op weg naar een professionele ondernemingsraad’ publiceert. Wie kent ze niet, de criteria van de inhoudelijk en vroegtijdig betrokken ondernemingsraad? Het boek veroorzaakt reuring in de wereld van de medezeggenschap. Concurrenten roeren zich. De ideologen vragen zich af of het allemaal wel zo verstandig en wenselijk is om als OR vroegtijdig en inhoudelijk betrokken te zijn. Mensen die het boek niet gelezen hebben, maar wel een sterke aandrang hebben om een
↓ mening te poneren, benadrukken dat professionele medezeggenschap niet de bedoeling kan zijn en vooral ook niet moet. Je doet het er bij op ideële gronden en het is geen baan op zich. Klopt! En laat Rienk dat nu ook net benadrukt hebben in zijn boek. Klanten (ondernemingsraden) vragen zich af of ze het kunnen en directeuren vragen zich af of ondernemingsraden op hun stoel gaan zitten. Door de discussies:weten we het: we zitten op de goede weg. Het concept van de professionele ondernemingsraad werkt als een bindmiddel binnen GITP Medezeggenschap. We worden een steeds hechter team dat, zoals gezegd, zelfstandig binnen GITP verder gaat. We hebben een duidelijk onderscheidende visie waarin oorspronkelijk alleen Rienk en uiteindelijk wij allemaal van Medezeggenschap in geloven.
Verbreding van de dienstverlening? 1993 is verder een belangrijk jaar omdat de eerste discussies ontstaan over de wenselijkheid om onze dienstverlening aan ondernemingsraden te verbreden. Interne discussies over kernactiviteiten zorgen ervoor dat we vooralsnog beleidsmatig niet kiezen voor het aanbieden van advieswerk. Maar er hangt wel verandering in de lucht. We kunnen intern van alles vinden en willen, uiteindelijk is het de klant en de markt die bepaalt wat relevant en belangrijk is. Gelukkig maar, denk ik als jong
mannetje in het medezeggenschapsteam, ervan dromend om ooit zelf adviseur te worden. Naast de bekende trainingen voor ondernemingsraden, deels gefinancierd door het GBIO, krijgt de markt behoefte aan bedrijfskundige en financiële ondersteuning. Een aantal collega’s is alleen te behouden voor de groep als er ruimte komt om op deze behoefte uit de markt in te mogen springen: naast trainen ook adviseren van ondernemingsraden. Joep Wijsbek bewijst in de loop van 1993 dat de markt voor advieswerk er is. Achteraf ligt hier een belangrijk kiem voor de latere oprichting van GITP OR Consulting in 2004.
Een eerste adviesteam Er ontstaat een kleine kerngroep binnen het medezeggenschapsteam die zonder formele structuur advieswerk gaat doen. Jippie, ik ga meedoen! Naast de trainer ontstaat zo de adviseur. Over de jaren heen in de periode 1994 – 2004 bestaat de kern uit enkele mensen. Losse interne samenwerkingsverbanden komen en gaan. Omzetgroei blijft uit. Slechts enkele professionals verdienen hun omzet met advieswerk. We krijgen er als groep nog onvoldoende grip op en we hebben te weinig smoel in dit marktsegment. We vinden nu echter wel als GITP Medezeggenschap dat het advieswerk in ons portfolio van strategisch belang is. En dat is pure winst.
9
“We moeten afrekenen met het beeld van de bijklussende trainer. We moeten zorgen dat de markt ons leert kennen als een adviesbureau. Met een bedrijfskundig en financieel profiel.”
→ Over het ontstaan en de opbouw van het adviesteam
↓ “Het concept van de professionele ondernemingsraad werkt als een bindmiddel, met dank aan Rienk Godijk.”
We schrijven 1995. De energiewereld in Nederland is op drift. Rienk, Joep en ik groeien als adviseurs voor de medezeggenschap. We professionaliseren in een korte tijd en specialiseren ons op complexe en grote veranderingsprocessen. We beseffen dat de energiewereld mooi is, maar dat daarbuiten een nog veel grotere wereld ligt. Toch blijft het vooralsnog bij het pionieren van enkelen.
heden gaat. Ook nu weer bepaalt de markt hoe het moet. Grote accounts zien er verscherpt op toe dat ze consultants contracteren. Dit proces zet versneld door, omdat ‘vreemd aanbod’ zich aandient. Adviesbureaus met roots in managementadvisering betreden de medezeggenschapsmarkt, gevolgd door accountants en advocatenkantoren.
Advieswerk professionaliseren
In de steigers
Fundamentele stappen moeten gezet worden om de situatie te keren. We moeten afrekenen met het beeld en het verschijnsel van de bijklussende trainer. We moeten zorgen dat de markt ons leert kennen als een adviesbureau. We moeten zorgen dat het bedrijfskundig en financieel profiel verder wordt uitgebouwd. En ten slotte moeten we door een lastig intern besluitvormingsproces heen. Ach, trainers en adviseurs zijn eigenzinnige mensen, en daar worden ze ook op geselecteerd.
Was 1993 een turning point, 2002 is dat ook. Peter Schulkes neemt afscheid en Bas Rietdijk treedt aan als zijn opvolger. Ik rond mijn proefschrift over de gevolgen van internationalisering voor de Nederlandse medezeggenschap af. Kunnen we dat niet gaan uitnutten in de markt?
De concurrentie begint advieswerk aan te bieden, maar dit is doorgaans op het niveau van trainers die ernaast adviseren. Professionals die alleen tijd hebben voor advieswerk bij de klant op maandag en dinsdag. De rest van de werkweek staat immers gereserveerd voor de, dan nog, klassieke driedaagse training. Trainen is wezenlijk anders dan adviseren. Handbal en voetbal doen het beide met een bal, maar het behoeft weinig betoog dat het toch om andere spelelementen, kennis en vaardig-
10
Voor mij is nu duidelijk geworden dat we op een andere manier het advieswerk moeten gaan uitbouwen. Het moet anders, minder organisch, niet meer vrijblijvend en meer gestructureerd. Achteraf is het bizar. We denken begin 2002 dat de naam van GITP ons zal hinderen, nee erger, zal beletten om advieswerk uit te bouwen. We zijn toch bekend van assessments en trainingen? 2002 is een belangrijk jaar omdat we nu serieus, soms zelfs rusteloos, op zoek gaan naar een structurele basis en context om het advieswerk uit te bouwen. Na veel interne discussies erkennen we dat het adviseursprofiel iets anders is dan het profiel van de trainer.
