de hoogtepunten van 2008

jaarverslag 2009

de hoogtepunten van 2008

SUBSTANTIËLE STEUN VAN DE VLAAMSE OVERHEID

De Vlaamse overheid investeert 38,9 miljoen euro in het excellentieprogramma van VIB.

DE KENNISWERKERS VAN VIB

De onderzoeksgemeenschap van VIB is in 2008 uitgegroeid tot 1100 wetenschappers.

VIB-WETENSCHAP BIJ DE WERELDTOP

VIB-onderzoekers publiceren 86 doorbraken in toptijdschriften.

VIBES IN BIOSCIENCES 2008

Het eerste internationale VIB-PhD-symposium, georganiseerd door en voor PhD-studenten, trekt 300 PhD-studenten in de levenswetenschappen uit heel Europa.

VIB-ONDERZOEK VINDT WEG NAAR TOEPASSINGEN

Zeven kandidaatgeneesmiddelen uit VIB-onderzoek zijn op weg naar de patiënt.

VIB-ONDERZOEK GEBLOKKEERD ONDERWEG NAAR TOEPASSINGEN

Federale ministers verbieden VIB’s veldproef met genetisch gewijzigde populieren. De Raad van State schorst dit verbod.

VIB-START-UPS GROEIEN VERDER DOOR IN 2008

Ondanks het moeilijke financiële klimaat steeg het aantal plaatsen voor hooggekwalificeerde werknemers in VIB-start-ups met meer dan 10% tot 430. DAG VAN DE BIOTECHNOLOGIE

3000 Vlamingen ontdekken de toepassingen van biotechnologie op een opendeurdag en beleggerscongres.

Inhoudstafel

De algemene directie aan het woord

02

Grenzen verleggen

De voorzitter van de raad van bestuur aan het woord

03

Blijven groeien in barre tijden: een nieuwe uitdaging

Vlaams onderzoek verlegt grenzen

04

Onderzoeksverhalen Gezondheid

08

Fundamenteel én translationeel… van labtafel tot ziekbed

Planten

14

Een groene bron van duurzaamheid

Servicefaciliteiten

16

Technologieplatformen ten dienste van de onderzoeksgemeenschap

Technologietransfer

18

In het belang van de maatschappij

Communicatie

22

Informatie en communicatie op maat

Personeel

26

VIB: een wereld van diversiteit

Financieel overzicht

28

Goed bestuur

37

Organisatie

40

De algemene directie aan het woord

Grenzen verleggen

© www.bartvanleuven.com

VIB is uitgegroeid tot een Europees excellentiecentrum met wereldambitie. Dankzij jarenlange investering in een programma gericht op kwaliteit en continue verbetering, zijn we vandaag in staat om met een kritische massa van 1.100 wetenschappers onze missie te vervullen: de grenzen van onze kennis fundamenteel te verleggen en deze kennis te vertalen in economische en maatschappelijke meerwaarde. Dit mag ondermeer blijken uit het palmares van wetenschappelijke publicaties in 2008 in top- en supertoptijdschriften. Het werk dat hier in onze Vlaamse labo’s gebeurt, heeft impact op de wereld van de levenswetenschappen. Om dit bereikte niveau te kunnen aanhouden, timmeren we elke dag aan de weg. We stellen ons werk, onze benaderingen, onze technologieën voortdurend in vraag en trachten de omgeving te creëren waarin grenzen verlegd kunnen worden. Dit houdt ondermeer in: het stopzetten van minder succesvolle onderzoekslijnen, het investeren in nieuwe projecten, nieuwe technologieën, nieuwe groepen. Hieraan wordt hard gewerkt. Alle lopende programma’s worden halverwege de termijn beoordeeld door internationale wetenschappelijke adviesraden die de huidige projecten en toekomstplannen kritisch bekijken en met onze wetenschappers in constructieve, stimulerende discussie treden. In 2008 werden 3 nieuwe onderzoeksgroepen gelanceerd; in 2009 worden er nog eens 7 tot 10 nieuwe groepen opgestart. Kandidaat groepsleiders worden internationaal geselecteerd, waarbij rigoureus de kaart excellentie wordt getrokken. Onder de kandidaatgroepsleiders zitten zowel Vlamingen (reverse brain drain) als niet-Vlamingen (brain gain) die prestigieuze instellingen zoals Harvard, Dana Farber, Birckbeck College verlaten om hun team in VIB op te bouwen. In deze barre economische tijden is deze investering in de toekomst des te belangrijker. Aan ons de uitdaging om dit talent te omringen met een omgeving waarin ze kunnen excelleren. Daarom werken we aan programma’s van kennisen technologie-uitwisseling en -diffusie, evenals een programma van vroege bevoorrechte toegang tot disruptieve technologieën.

02

VIB jaarverslag 2009 // WOORD VOORAF

VIB maakt er een erezaak van om deze grensverleggende kennis om te zetten tot toepassingen die de consument en de patiënt kunnen bereiken, het zogenaamde translationeel onderzoek. Zo zijn er vandaag zeven innovatieve kandidaatgeneesmiddelen die hun oorsprong vinden in VIBonderzoek en die geëvalueerd worden in klinische studies. Mits gunstig resultaat zijn deze kandidaatgeneesmiddelen op weg naar patiënten met kanker, hart- en bloedvatziekten, neurodegeneratieve aandoeningen, reuma, darmontsteking en infectieziekten. In het translationele onderzoek van planten was 2008 een moeilijk jaar voor VIB. De geplande veldproef met transgene populieren werd ongegrond geblokkeerd door de federale overheid. Een grote ontgoocheling voor onze wetenschappers. Na een volgehouden strijd en de positieve uitspraak van de Raad van State is de federale overheid begin 2009 op haar beslissing teruggekomen. De populieren kunnen nu dus toch in Vlaanderen geplant worden. We zullen in 2009 hard blijven werken om de missie van VIB te realiseren. We zetten onze hersenen en handen ten volle in om de middelen die we van de Vlaamse belastingsbetaler ontvangen met meerwaarde aan Vlaanderen en de wereld terug te geven.

Jo Bury & Rudy Dekeyser Algemene directie VIB

De voorzitter van de raad van bestuur aan het woord

Blijven groeien in barre tijden: een nieuwe uitdaging

Gelukkig mogen we stellen dat de VIB-startups kranig stand houden. De solide basis die in de prenatale fase werd gelegd binnen de VIB-structuur zal hier allicht niet vreemd aan zijn. Toch moeten we waakzaam blijven. De grondvesten mogen dan wel stevig zijn, ze zijn niet onverwoestbaar. Biotechnologiebedrijven zijn door hun kapitaalsintensieve activiteiten en de lange termijnen tussen ontdekking en finaal product, sterk afhankelijk van de beschikbaarheid van externe financiering. Dit maakt hen meer dan wie ook gevoelig voor een financiële crisis. Het is daarom noodzakelijk dat creatieve beleidsplannen worden bedacht, ook ter ondersteuning van de biotechsector. Steun aan deze industrie kan niet alleen vele banen, maar ook – en zelfs nog veel meer – levens redden. Een mogelijke piste is ervoor te zorgen dat jonge, groeiende biotechbedrijven de schaarse financiële middelen volop kunnen inzetten voor hun echte doelstellingen, zoals de ontwikkeling van nieuwe geneesmiddelen en veredelde gewassen, in plaats van ze te moeten aanwenden om gebouwen op te trekken of overbodige juridsche veldslagen te leveren. Daarom is investeren in infrastructuur ten behoeve van de biotechsector minstens even belangrijk als investeren in bruggen en wegen. In tijden van kredietschaarste en risicoaversie zou het interessant kunnen zijn om investeringen in gebouwen en apparatuur ten behoeve van toekomstgerichte technologiebedrijven te bevorderen via fiscale stimuli. Geïnteresseerde investeerders vinden is geen evidentie. Zo was er voor de bouw van de nieuwe bio-accelerator, een nieuw laboratoriumcomplex gefinancierd met privékapitaal, een niet aflatende inspanning van VIB nodig om een consortium van stakeholders tijdig bij elkaar te krijgen. De extra ruimte van 12 000 m2 die zo gecreëerd wordt, is absoluut noodzakelijk gezien de werkgelegenheid op de Gentse biotechcampus in 2008 met 15% steeg, ondanks deze moeilijke tijden. Van de ruimte is trouwens al meer dan de helft gereserveerd voor één enkel bedrijf, dat momenteel nog

© www.bartvanleuven.com

Nog geen 10 jaar na de ‘technologie-bubble’ slaat de financiële crisis opnieuw ongenadig hard toe. Begin 2009 hebben 125 van de 370 Amerikaanse beursgenoteerde bedrijven voor nog minder dan zes maanden cash. De meeste risicokapitaalverschaffers geven niet thuis; de publieke markten liggen aan flarden. Verwacht wordt dat heel wat Amerikaanse bedrijven deze tsunami niet zullen overleven.

in de VIB-bio-incubator gehuisvest is. Dankzij de efficiënte bijdrage van de stad Gent zijn de nodige vergunningen snel in orde gekomen en kan de eerste steen officieel in maart 2009 gelegd worden. De bio-accelerator zal VIB toelaten om de nodige ruimte te creëren voor nieuwe starters in de bestaande bio-incubator. VIB heeft in 2008 ook belangrijke grondvesten gelegd om de resultaten van fundamenteel onderzoek te vertalen naar producten. Zo steunde VIB het FlandersBio-initiatief om een centrum voor translationele geneeskunde op te zetten om de kloof tussen laboratorium en patiënt te overbruggen. Ook in de ontwikkeling van transgene gewassen werd een mijlpaal geslagen. Na een onverdroten inzet voor de juiste zaak gaf de bevoegde federale overheid begin 2009 uiteindelijk toch een toelating voor een veldproef met transgene populieren. Deze was in 2008 op onredelijke gronden verboden, ondanks het positief advies van de Bioveiligheidsraad. Na heel wat overleg, een succesvolle beroepsprocedure bij de Raad van State, en vooral dankzij de volgehouden steun van de Vlaamse regering, VIB’s voogdijminister Patricia Ceysens in het bijzonder, is VIB er uiteindelijk in geslaagd het GMOmoratorium, sinds 2002 de facto van kracht, te doorbreken. Dit jaar gaan de transgene VIB-bomen het veld in. Een translationele stap in de goede richting.

Hugo Van Heuverswyn Voorzitter raad van bestuur

03

Vlaams onderzoek verlegt grenzen VIB is een excellentiecentrum dat baanbrekend onderzoek verricht in de levenswetenschappen. VIB-wetenschappers ontrafelen de moleculaire mechanismen achter de werking van het menselijke lichaam, planten en micro-organismen. Hieruit put VIB vernieuwende basiskennis over de normale en abnormale of pathologische levensprocessen. VIB kent een uniek concept waarin een hechte samenwerking met de vier Vlaamse universiteiten van Gent, Leuven, Antwerpen en Brussel centraal staat. Samen met deze universiteiten stelt VIB 1100 wetenschappers te werk in 65 onderzoeksgroepen. Deze laboratoria zijn geselecteerd op hun uitstekende performantie. Ze zijn gevestigd op de campus van de partneruniversiteiten en zijn gestructureerd in acht departementen. De krachtenbundeling in één instituut levert een onmiddellijke meerwaarde op voor alle betrokkenen.

VIB wil hoogstaand biomoleculair onderzoek verrichten om levensprocessen en –systemen te doorgronden. VIB wil deze kennis vertalen in economische groei en wetenschappelijke vooruitgang ten dienste van de maatschappij. VIB streeft naar excellentie in wetenschap, technologietransfer en publiekscommunicatie. VIB heeft de ambitie en de toewijding om een leidend onderzoeksinstituut in de levenswetenschappen van wereldformaat te zijn.

Een autonoom en transparant instituut

VIB is een autonome instelling. Het instituut bepaalt zelf zijn koers. Als vereniging zonder winstoogmerk (vzw) staat het onder leiding van een algemene vergadering en een raad van bestuur, respectievelijk samengesteld uit 35 en 13 leden. De raad van bestuur neemt beslissingen over het beheer en de strategie van het instituut en vertegenwoordigt de instelling in en buiten rechte. De raad van bestuur wordt voorgezeten door Hugo Van Heuverswyn (AIP) met Marc Vervenne (K.U.Leuven) als ondervoorzitter. De algemene directie wordt waargenomen door Jo Bury en Rudy Dekeyser. Zij verzekeren de dagelijkse leiding van het instituut. Ze worden daarin bijgestaan door Rik Audenaert, financieel directeur, en Marijke Lein, personeelsdirecteur. Samen met de departementsdirecteuren vormen zij het directiecomité. De departementsdirecteuren staan aan het hoofd van de VIBonderzoeksdepartementen en garanderen de wetenschappelijke leiding van hun departement en hun instituut.

04

VIB jaarverslag 2009 // INLEIDING

2008 is een topjaar

We kunnen het met gepaste fierheid zeggen: VIB is in Europa uitgegroeid tot een toonaangevend kenniscentrum in de levenswetenschappen. Deze positie is ondenkbaar zonder de omvangrijke, structurele en jaarlijkse basisfinanciering van de Vlaamse overheid. In 2008 investeerde ze M 38,9 in het excellentiebeleid van VIB. Tegenover de investering van de Vlaamse overheid staat een precieze verwachting inzake wetenschappelijke productiviteit, maar ook qua industriële en maatschappelijke pay-off. VIB financiert met deze dotatie ongeveer 40% van het onderzoek van zijn onderzoeksgroepen. De overige 60% van het onderzoek wordt gefinancieerd uit competitieve bronnen van kredietverlenende instellingen, universiteiten en industrie. Samen met de continue vernieuwing en integratie van het instituut wordt een wetenschappelijk stimulerende omgeving gecreëerd die als voedingsbodem fungeert voor hoogkwalitatief onderzoek. In 2008 scheerde het onderzoek van VIB hoge toppen en werden meerdere wetenschappelijke en technologische doorbraken gerealiseerd. In totaal publiceerde VIB 430 publicaties in internationale vaktijdschriften waarvan 86 in toptijdschriften, een tot nogtoe ongeziene verwezenlijking in VIB’s geschiedenis. Naast het publiceren van resultaten, staat VIB ook in voor de creatie van een unieke omgeving waarin jonge mensen kunnen worden opgeleid tot enthousiaste en competitief getrainde wetenschappers. In 2008 behaalden 57

Raad van bestuur: (van links naar rechts): Rudy Dekeyser, Jo Bury, André Roef, Ann De Clercq, Mark Waer, Luc Moens, Dirk Van Dyck, Hugo Van Heuverswyn, Bart De Moor, Staf Van Reet, Gerard Van Acker, Koen De Bock, Danielle Raspoet, Gino Baron, Joël Vandekerckhove (woordvoerder wetenschappelijke directie) Afwezig: Paul Van Cauwenberge, Marc Vervenne en Gil Beyen

wetenschappers de graad van doctor in de wetenschappen. Een aantal onder hen startte reeds met postdoctoraal onderzoek binnen een van de Vlaamse biotechbedrijven, anderen bleven binnen een Vlaamse academische omgeving of zetten de stap naar internationale onderzoeksinstellingen. IF > 10

90 80

VIB als hart van een netwerk waarin de uitwisseling van kennis ten dienste staat van groei

Biotechnologisch onderzoek gaat verder dan de (virtuele) muren van VIB. Onze vorsers werken nauw samen met Vlaamse en buitenlandse wetenschappers, en dat in een competitieve, internationale omgeving. Zo bouwde het instituut een netwerk van contacten uit, dat verder reikt dan het louter academische.

70

VIB weet rond zich een brede kring van mensen en organisaties te scharen, elk met een verschillende toegevoegde waarde voor de biotechsector: vertegenwoordigers van de biotechindustrie, onderwijsinstellingen, Vlaamse en buitenlandse investeerders van durfkapitaal, octrooigemachtigden, specialisten op het gebied van de biotechregelgeving, enz.

60 50 40 30 20 10 0 96

97

98

99

00

01

02

03

04

05

86, een record aantal publicaties in toptijdschriften

06

07

08

Samen met FlandersBio organiseerde VIB in 2008 voor de vierde keer met succes het Vlaamse partneringgebeuren Knowledge for Growth. Academische en industriële actoren uit Vlaanderen wisselen er actief kennis en expertise uit.

05

Pijlers van institutionele integratie

1. Science Clubs

Science Clubs zijn interdepartementele gemeenschappen van VIB-wetenschappers die onderzoek verrichten rond een gemeenschappelijk thema. Science Clubs stimuleren de uitwisseling van wetenschappelijke kennis en nieuwe technologieën binnen VIB. Ze bevorderen de vorming van thematische netwerken tussen VIB-wetenschappers, los van departementele structuren. Er bestaan Science Clubs voor de centrale VIB-onderzoeksthema’s, zoals kanker, neurowetenschappen, genetica, ... In 2008 werden 7 Science Clubs georganiseerd. De formule is een duidelijk succes, wat ondermeer blijkt uit de eerste publicaties van resultaten op basis van interdepartementele samenwerking ontstaan in de Science Clubs. Naast interne VIB-collaboraties werden ook samenwerkingsverbanden met toplabs van internationale gastsprekers op poten gezet. Ook die zullen ongetwijfeld tot nieuwe publicaties leiden.

gemeenschap kreeg immers talloze kansen om gedachten uit te wisselen en om elkaar beter te leren kennen. Een belangrijke sessie was de vooruitblik naar de mogelijke volgende stap in de loopbaan van wetenschappers: wat na het doctoraat? Het Organiserend Comité geeft met een goed gevoel de fakkel door aan de volgende lichting Ph.D.-studenten voor de tweede editie. 3. Technology Watch Team

In 2008 richtte VIB een ‘Technology Watch Team’ op. Het team identificeert ‘disruptieve technologieën’ die voor VIB-wetenschappers van belang zijn, en faciliteert de vroege, bevoorrechte toegang van VIB-wetenschappers tot deze technologieën. Het team ontwikkelde in 2008 een radar op disruptieve technologiën, die via het VIB-intranet toegankelijk is voor alle VIB-wetenschappers. Het legde ook verscheidene contacten met technologiebedrijven om hun technologie beschikbaar te stellen binnen VIB. In 2009 worden de eerste resultaten van deze inspanning verwacht.

2. VIBes in Biosciences 2008

Op 18 en 19 september organiseerde een enthousiast groepje VIB-PhD-studenten het eerste Internationale PhD-studenten Symposium: ‘VIBes in Biosciences 2008’. Het trok ongeveer 300 PhD-studenten van Vlaamse en Europese universiteiten en onderzoeksinstituten. De tweedaagse van lezingen door internationale topwetenschappers werd gesponsord door Gimv. Na een maandenlange voorbereiding slaagde het Organiserend Comité erin een zowat perfect evenement in elkaar te steken. 13 sprekers gaven een inspirerende voordracht over uiteenlopende onderwerpen waaronder nieuwe technologieën, nieuwe medicijnen, carrièremogelijkheden en de werking van het brein. De interactieve debatten tussen sprekers en studenten werden gesmaakt. Jorge Cham maakte zijn naam als komisch PhD-striptekenaar meer dan waar.

Science Club

Brain gain in plaats van brain drain Het symposium, georganiseerd door en bedoeld voor PhD-studenten, creëerde een unieke sfeer. De VIB-PhD1. VIB’s projectmatig onderzoeksprogramma ronde II: ‘the winners are...’

Begin 2008 werd internationaal de vijfjaarlijkse oproep geadverteerd om jonge beloftevolle wetenschappers de kans te bieden in VIB een nieuwe, autonome onderzoeksgroep op te starten. Er werden 77 aanvragen ingediend door kandidaten van 21 verschillende landen.

VIBes in Biosciences

06

VIB jaarverslag 2009 // INLEIDING

De kandidaten werden aan een uitgebreide internationale peer review onderworpen, met aandacht voor zowel de excellentie van de kandidaat als het venieuwend karakter van het onderzoeksvoorstel. De 10 best gerangschikte kandidaten werden in juli 2008 naar Vlaanderen uitgenodigd voor een wetenschappelijke discussie met VIB-onderzoekers en interviews met geselecteerde reviewpannels. Dit vormde de basis voor de selectie van 4 topkandidaten. Bij het

verschijnen van dit jaarverslag zijn 3 van deze 4 kandidaten reeds volop bij VIB aan de slag. Ze bouwen nu hun team uit voor het verrichten van baanbrekend onderzoek in VIB. De volgende vier wetenschappers werden geselecteerd: •� Han Remaut, Belg, postdoc Birkbeck College London, UK � Januari 2009: Han integreert zijn ‘Laboratorium Structurele � & Moleculaire Microbiologie’ in het VIB-departement � Moleculaire en Cellulaire Interacties, Vrije Universiteit � Brussel. •� Kevin Verstrepen, Belg, fellow FAS Center for Systems � Biology, Harvard, Boston, US � Januari 2009: Kevin start zijn ‘Laboratorium � Systeembiologie’ als onafhankelijke VIB-groep in � de Bio-Incubator Leuven, K.U.Leuven. •� Adrian Liston, Australiër, Senior fellow, University of � Washington, Seattle, US � Februari 2009: Adrian start het ‘Laboratorium Autoimmune � � Genetica’ op als onafhankelijke VIB-groep binnen � K.U.Leuven, campus Gasthuisberg. •� Anna Sablina, Russische, instructor DFCI, Harvard, Boston, US � Juni 2009: Anna integreert haar ‘Laboratorium Proteïne � Fosfatases in Kanker’ in het VIB-departement Moleculaire � en Ontwikkelings-biologie, K.U.Leuven.

2. Nieuwe groepsleiders:

Tevens werden in 2008 in het departementele VIB-onderzoeksprogramma groepen opgestart: •� Diether Lambrechts, Belg, PhD (K.U.Leuven), postdoc � Welcome Trust Research Centre, Oxford, UK � Begin 2008 startte hij een eigen onderzoeksgroep op � in het VIB Vesalius Onderzoekscentrum, K.U.Leuven. � Via hogedoorvoerscreening wil hij (neurologische) � ziektegerelateerde genen identificeren en hun werking � achterhalen in modelsystemen (muis, zebravis, kikker). •� Claudia Bagni, Italiaanse, PhD (Universiteit van Rome, � Italië), opeenvolgende postodocs aan CNRS (Frankrijk), � Harvard Universiteit (US) en EMBL (Duitsland), en � ‘associate professor’ aan de Universiteit in Rome, nu � groepsleider in het VIB-Departement Ontwikkelings� en Moleculaire Genetica, K.U.Leuven � Claudia’s werk is gericht op de moleculaire en cellulaire � mechanismen van de plasticiteit van synapsen van � zenuwcellen en het verband met het Fragiele-X-syndroom, � een genetische neurologische aandoening. •� Jan Cools, Belg, PhD (K.U.Leuven), postdoc Harvard � Medical School, Boston (US) � In zijn onderzoek naar de moleculaire oorzaken van � leukemie combineert Jan genetische screens van � patiëntenstalen met functionele studies in in � leukemiemodelsystemen. De opstart van deze groep � werd gelauwerd met een zeer competitieve Europese � ERC-financiering.

07

onderzoek

VIB-onderzoekers staan aan de frontlijn van het biomedische onderzoek. Ze spitsen zich toe op het moleculaire en cellulaire functioneren van ons lichaam en speuren naar de oorzaken van ziekte. Hun kennis en inzicht vergroten, is een belangrijke doelstelling, maar daar blijft het niet bij. Ze willen die kennis ook zo snel mogelijk vertalen naar de klinische praktijk. In 2008 werden 7 kandidaatgeneesmiddelen die hun oorsprong vonden in VIB-onderzoek, getest op mensen; een zeer belangrijke stap richting patiënten. Biomedisch onderzoek bij VIB strekt zich dan ook uit van labtafel tot ziekbed, ‘from bench to bedside’.

Een genoom is slechts het begin. VIB-onderzoekers zetten een grote stap naar de volgende mijlpaal: het interactoom van twee modelorganismen

In de jaren 80 was de groep van Walter Fiers erin geslaagd het eerste genoom af te lezen, dat van een mini-virus van een paar duizend nucleotiden. Ze hadden hier 13 jaar aan gewerkt, een thesis per nucleotide zeg maar. Onderhand is het genoom van een mens – miljarden letters – ontcijferen, geen uitzonderlijke prestatie meer. Maar een genoom levert slechts een stuklijst op, een lijst van de losse onderdelen waaruit een levend wezen opgebouwd is. Het zegt niets over hoe die eiwitten in elkaar passen en wat ze met elkaar doen. De volgende logische stap in het begrijpen van een levend wezen is een “interactoom”, een lijst van welke eiwitten met elkaar interageren. Een internationale ploeg van tien verschillende labs, onder wie de groep van Jan Tavernier (VIB-departement Medisch Proteïne Onderzoek, UGent), publiceerde in Science een lijst van 1809 interacties in gist (Sacharomyces cerevisiae), waarvan zo’n 1500 tot dan onbekend waren. Dat komt neer op ongeveer twintig procent van alle binaire interacties in gist. Ze ontwikkelden daarbij een manier van werken die hoge doorvoersnelheid combineerde met data van hoge kwaliteit. Ze toonden aan dat de onderhand klassieke ‘two-hybrid’ analysetechniek (Y2H) en de ‘tandem affinity purification’ met massaspectrometrie (AP/MS) elk hun eigen toepassingsgebied hebben. Dat verklaart waarom die nogal eens andere resultaten opleveren. Y2H datasets bevatten vooral directe interacties, terwijl AP/MS ook indirecte interacties bevatten tussen eiwitten die samen in een complex zitten. AP/MS helpt om de interacties op te delen in groepen die biologisch samenhangen. Y2H vindt vooral sleutelverbindingen tussen de aparte complexen en reactieketens in een cel. De vorsers gingen ook aan de slag met het interactoom van een ander klassiek modelorganisme, het wormpje Caenorhabditis elegans – of juister, met de 800 eiwitten

08

VIB jaarverslag 2009 // GEZONDHEID

Gezondheid Fundamenteel én translationeel… van labtafel tot ziekbed

die betrokken zijn bij de eerste twee celdelingen uit het leven van dat wormpje. Ze publiceerden de resultaten in Cell. Ze keken deze keer niet enkel welke eiwitten met elkaar interageerden, maar ook welke domeinen binnen die eiwitten. Eiwitten zijn lange kettingen die zijn opgevouwen tot ingewikkelde klompen, waarin verschillende apart gevouwen ‘domeinen’ terug te vinden zijn. Hun aanpak leverde alvast nieuwe inzichten op over het centrosoom, een onderdeel van de cel dat tussenkomt in de celdeling. In de wetenschap levert elk antwoord nieuwe vragen op. De volgende uitdaging wordt om de verzameling onderlinge interacties van eiwitten op te splitsen naar de plaats in de cel waar ze gebeuren, en naar het tijdstip waarop ze gebeuren.

Antwerpse VIB-onderzoekers vinden een potentiele behandeling voor patienten waarin epilepsie gezamenlijk voorkomt met oncontroleerbare bewegingen

Aandoeningen van het centrale zenuwstelsel gaan vaak gepaard met aanvalsgewijze symptomen, zoals epilepsie, migraine en aanvallen van oncontroleerbare bewegingen ten gevolge van inspanning of vermoeidheid (PED, paroxysmal exertion dyskinesia). PED is een zeldzame aandoening waarover weinig gekend is. Peter De Jonghe en zijn groep van het VIB-departement Moleculaire Genetica, Universiteit Antwerpen, bestudeerden een grote familie met een zeldzame combinatie van epilepsie en PED in een vijftal generaties.

Yu H et al., Science, 322 (5898): 104-10, 2008 Boxem M et al., Cell, 134(3): 534-45, 2008

Het feit dat beide aandoeningen meerdere generaties samen voorkomen, suggereert dat de combinatie niet toevallig is, maar een erfelijke basis heeft. Ook in drie andere families zagen de onderzoekers een gelijkaardig ziektepatroon. Onderzoek in deze families leverde voor het eerst belangrijke inzichten op in PED en epilepsie. De vorsers vonden bij alle patiënten een fout in het gen dat codeert voor het eiwit GLUT1. Dit transporteert suikermoleculen van het bloed naar de hersenen. Bepaalde afwijkingen in GLUT1 leiden tot het zeldzame GLUT1deficiëntiesyndroom met een heel ander ziektebeeld dan dat van de onderzochte families. De bestudeerde patiënten vertoonden een verlaagd glucosegehalte in hun cerebrospinaal vocht (de vloeistof rond de hersenen en het ruggenmerg). Hersenscans toonden aan dat, zowel bij PEDals bij epilepsie-aanvallen, glucose niet normaal verwerkt werd. Glucose is de belangrijkste energiebron voor de werking van onze hersenen. Een verlaagd glucosegehalte in de hersenen, kan leiden tot acute energiecrisissen, vooral bij inspanningen.

Het interactoom van C. elegans

De vaststelling van dit defect in het glucosetransport ter hoogte van de bloed-hersenbarrière kan belangrijke gevolgen hebben voor de behandeling. Bij het GLUT1 deficiëntiesyndroom zet men immers een ketogeen dieet in,

09

onderzoek

een speciaal dieet met veel vetten en weinig suikers. De vetmoleculen worden in de lever omgezet tot ketonen, die tot in de hersenen getransporteerd worden en daar als alternatieve energiebron functioneren. Bij drie patiënten werd dit met succes toegepast. Ondanks de beperkte testgroep tonen de initiële resultaten dat dit dieet een belangrijke doorbraak vormt in de behandeling van deze patiënten. Suls A et al., Brain, 131 (7): 1831-1844, 2008

VIB-onderzoekers uit verschillende departementen slaan de handen in elkaar en leggen de rol van malt1 in auto-immuunziektes bloot

Ontstekingen zijn een deel van onze normale beschermingsreacties tegen infecties. Ze zorgen voor het verwijderen van ziekteverwekkers uit ons lichaam. Deze afweerreactie is zeer precies en is pas mogelijk na een hele cascade van signalen. Soms loopt er echter iets fout in deze keten van reacties waardoor het ontstekingsproces uit de hand loopt of er zelfs ongewenst afweerreacties worden opgewekt tegen lichaamseigen stoffen. Dit kan leiden tot auto-immuunziektes zoals reuma, de ziekte van Crohn, psoriasis, multiple sclerose, en in sommige gevallen tot kanker. Het op hol geslagen immuunsysteem intomen is de voor de hand liggende behandeling van dit soort ziektes. De grote uitdaging hierbij is dit zo te doen dat het immuunsysteem zijn beschermende rol blijft behouden. En hiervoor is een grondige kennis van het hele proces onontbeerlijk.

Van het eiwit MALT1 is al lang geweten dat het een belangrijke rol speelt in de initiatie van ontstekingsreacties. Daarom sloegen VIB-onderzoekers uit de groepen van Rudi Beyaert (VIB-departement Moleculair Biomedisch Onderzoek, UGent) en Peter Marynen (VIB-departement Ontwikkelingsen Moleculaire Genetica, K.U.Leuven) de handen in elkaar om de specifieke rol van MALT1 te ontrafelen. Ze ontdekten dat MALT1 het eiwit A20 in stukken knipt; twee vliegen in één klap. Ze tonen immers als eersten aan dat MALT1 een protease is (een eiwit dat andere eiwitten verknipt) en dat het A20 is dat geknipt wordt. In normale omstandigheden remt A20 ontstekingsreacties. Door A20 te verknippen werkt MALT1 deze inhibitie tegen en geeft zo vrije doorgang aan de ontsteking. Beide eiwitten spelen dan ook een zeer belangrijke rol in de fijnregeling van de hevigheid van ontstekingsreacties. Dit onderzoek biedt perspectieven voor de ontwikkeling van nieuwe geneesmiddelen die MALT1 tegenwerken en zo de normale ‘rem’ op het ontstekingsproces herstellen. Op die manier hoopt men een alternatief te kunnen bieden voor behandelingen die het immuunsysteem ondermijnen. Daarnaast hopen de onderzoekers deze kennis in te kunnen zetten tegen de typische afweerreacties bij orgaantransplantaties of bij de behandeling van kanker die veroorzaakt wordt door genetische defecten in MALT1, zoals het MALT-lymfoom. Coornaert et al., Nat Immunology, 9(3):263-71, 2008

Voedsel kan een cel op dezelfde manier beinvloeden als hormonen, deze vinding kan zijn nut bewijzen in de bestrijding van stofwisselingsziektes

Alles wat leeft, is opgebouwd uit cellen. Cellen communiceren met elkaar en de buitenwereld dankzij receptoreiwitten aan hun buitenkant. Je vindt ze op huidcellen (onder andere pijn- en drukreceptoren), maar ook op de cellen van andere weefsels en organen. De receptoren vangen signalen op van buiten door te binden met specifieke stoffen, zoals hormonen. Ze geven het signaal door naar binnen, waar het allerlei reacties kan uitlokken. Lichaamsvreemde stoffen, zoals medicijnen, kunnen door binding met een receptor bepaalde effecten veroorzaken in een cel. Men vermoedde al langer dat cellen op een gelijkaardige manier de aanwezigheid van voedsel traceren. Maar hoe, bleef de vraag. Cellen beschikken over een heel areaal aan eiwitten, elk met hun specifieke functie. Naast receptoren, hebben ze ook transporteiwitten, die voedsel naar binnen in de cel transporteren. Sommige eiwitten combineren meerdere functies, bijvoorbeeld transceptoren: ze nemen tegelijk voedsel waar en transporteren het verder.

Activatie van een T-cel, een belangrijke stap in de menselijke afweer

10

VIB jaarverslag 2009 // GEZONDHEID

Johan Thevelein en zijn medewerkers van het VIBdepartement Moleculaire Microbiologie, K.U.Leuven, legden

in de zogenaamde synaps - waardoor signalen tussen verschillende hersencellen worden doorgegeven. Voor een goede hersenactiviteit moeten er ter hoogte van de synaps de juiste eiwitten in de juiste concentraties aanwezig zijn. Het was al langer bekend dat de hersencellen in staat zijn om eiwitten te produceren, meteen op de plaats waar ze ingezet worden. Maar hoe de fijne regulatie van dit proces werkt, moet nog onderzocht worden.

Groenfluorescerende Gap1-eiwitten op het plasmamembraan

Claudia Bagni (VIB-departement Ontwikkelings- en Moleculaire Genetica, K.U.Leuven) bestudeert al jaren het eiwit FMRP. Afwezigheid van FMRP leidt tot het fragiele-X-syndroom, waaraan een duizendtal Belgen lijden. Bij deze specifieke vorm van verstandelijke handicap worden de synapsen niet goed gevormd. Het hoeft dan ook niet te verbazen dat FMRP een belangrijke rol speelt bij de ontwikkeling en het functioneren van de hersenen. Eerder hadden onderzoekers al aangetoond dat FMRP de eiwitproductie zou onderdrukken, maar hoe bleef een raadsel.

van gistcellen

voor het eerst de werking van een dergelijke transceptor, Gap1, bloot. Ze deden dit in gistcellen (Saccharomyces cerevisiae). Gistcellen lijken verrassend goed op mensencellen, en vaak blijkt dat gisteiwitten gelijkaardige varianten hebben in mensencellen. De Leuvense VIB-vorsers toonden aan dat Gap1 in staat is aminozuren te transporteren naar binnen in de cel en tegelijk de cel het signaal te geven dat er eten is. Gap1 geeft dit signaal net zo door als andere receptoren signalen van hormonen doorgeven. De transceptor gebruikt daarenboven dezelfde plaats om het voedsel te herkennen als om het voor transport vast te grijpen. Deze nieuwe kennis kan belangrijk zijn voor de ontwikkeling van geneesmiddelen voor bijvoorbeeld stofwisselingsziektes. Ongeveer de helft van onze geneesmiddelen werkt immers in op receptoren. Als deze nieuw gevonden transceptoren ook bij mensen voorkomen, komt er een onverwachte nieuwe groep van veelbelovende kandidaatdoelwitten voor geneesmiddelen ter beschikking.

Bagni en haar collega’s toonden aan dat FMRP hiervoor niet kan zonder een ander eiwit: CYFIP1. Ze ontdekten al eerder dat minder FMRP in de hersenen de productie verhoogt van een aantal neuronale eiwitten. Ze ontrafelden nu ook het mechanisme hierachter, waarbij complexen met FMRP en CYFIP1 ter hoogte van de synapsen een sleutelrol spelen. Samen onderdrukken FMRP en CYFIP1 de lokale productie van een aantal eiwitten. Bij het doorgeven van signalen tussen hersencellen wordt CYFIP1 losgelaten uit het complex, waardoor FMRP zijn onderdrukkende werking niet meer kan uitoefenen. Dit is het startschot voor de productie van eiwitten die onder controle van FMRP staan. Een gewijzigde concentratie aan FMRP veroorzaakt een verstoring in deze strikte regulatie van eiwitproductie. En dit geeft op zijn beurt aanleiding tot aandoeningen zoals het fragiele-X-syndroom of autisme. Van CYFIP1 heeft men onlangs namelijk aangetoond dat het een rol speelt bij autisme. Napoli I et al, Cell 134(6), 1042-54, 2008

Van Zeebroeck et al., Nature chemical biology, 2009 Jan;5(1):45-52. Epub 2008

VIB-wetenschappers leggen het regulerende mechanisme achter signaaloverdracht in de hersenen bloot en zorgen zo voor een beter inzicht in hoe wij zaken aanleren en onthouden

Onze ‘grijze massa’ heeft lang niet al zijn geheimen prijsgegeven. Zo begrijpen we nog niet volledig hoe we in staat zijn zaken aan te leren en te onthouden. Dat dendrieten en axonen - de uitlopers van hersencellen – een cruciale rol spelen, is wel bekend. Zij maken immers contact met elkaar –

De hersenen van een alzheimerpatiënt

11

onderzoek

Ken uw vijand: nieuwe stap in de strijd tegen de immuunonderdrukkende activiteiten van tumorcellen

Iedere dag schakelt ons immuunsysteem wel ergens in ons lichaam een paar cellen met kankerambities uit. Groeiende kankers gebruiken dan ook een brede waaier van manieren om het immuunsysteem te onderdrukken of eraan te ontsnappen. Bijvoorbeeld door het bijsturen van de myelopoiese, zeg maar het ontstaan van witte bloedcelen in het beenmerg. In dit proces stimuleert de tumor het ontstaan van cellen met immuunonderdrukkende eigenschappen, die bekend staan als MDSC’s, myeloid-derived suppressor cells. Dit werd zowel bij proefdieren als bij patiënten aangetoond. Die immuunonderdrukkende cellen bestaan in allerlei varianten, waarvan de eigenschappen meestal niet erg goed bekend zijn. Een beter begrip van die cellen zou het heel wat eenvoudiger maken om strategieën te bedenken om de immuunonderdrukkende acties van tumors gericht te bestrijden. De groep van Patrick De Baetselier van het VIB-departement Moleculaire en Cellulaire Interacties, Vrije Universiteit Brussel, slaagde erin om twee dergelijke subgroepen te identificeren. Ze verschilden duidelijk in vorm, functie en actiemechanisme. De ene hadden de morfologie en oppervlaktemerkers van monocyten, de andere die van onrijpe neutrofielen (twee bekende types van witte bloedlichaampjes uit ons immuunsysteem). De eerste hadden macrofaagmerkers op hun buitenkant, de andere neutrofielmerkers. De vorsers konden de beide subgroepen aantonen in twee verschillende muizenmodellen, allebei met T-cel lymfekankers. De beide subgroepen onderdrukten de antigeenspecifieke reacties van killer-T-cellen, en hielpen zo om de tumor tegen aanvallen te beschermen. Maar ze deden dat wel allebei op een andere manier. Ze gebruikten andere

Myeloide witte bloedcellen

12

VIB jaarverslag 2009 // GEZONDHEID

signaalkettingen en andere effectormoleculen die voor de eigenlijke onderdrukking moesten zorgen. Nu we de beide subgroepen kennen en herkennen, kunnen we gericht gaan zoeken naar manieren om ze uit te schakelen, en zo de tumor een stuk van zijn verdediging te ontnemen. Movahedi K et al, Blood, 111(8): 4233-44, 2008

Belangrijke medische doorbraak voor orgaantransplantaties en hart-en vaatziekten: leuvense VIB-wetenschappers overwinnen zuurstoftekort

Zuurstof is levensnoodzakelijk. Mens en dier gebruiken zuurstof om vetten en suikers om te zetten in energie. Die energie houdt alle levensprocessen aan de gang en zorgt dat de lichaamstemperatuur behouden blijft. Bepaalde aandoeningen gaan echter gepaard met een lokaal zuurstoftekort waardoor het omliggende weefsel afsterft. VIB-wetenschappers zijn er echter in geslaagd om in muizen te verhinderen dat spierweefsel met een ernstig zuurstoftekort afsterft. De spieren blijken zich ‘aan te passen’ aan het zuurstoftekort. Peter Carmeliet en zijn collega’s van het VIB Vesalius Onderzoekscentrum, K.U.Leuven, onderzochten de rol van zuurstofmeter PHD1 in muizen die PHD1 niet kunnen aanmaken. Bij deze ‘knock-out’ muizen bleek het afsluiten van een slagader – waardoor de zuurstoftoevoer naar de spier werd geblokkeerd – niet te leiden tot het afsterven van het omliggende spierweefsel. Dit was een zeer verrassend resultaat aangezien de spier te weinig zuurstof had om normaal te overleven. In de muizen zonder zuurstofmeter, bleek het weefsel zich ‘aan te passen’ door een metabole omschakeling waarbij de spier minder zuurstof verbruikt om te blijven functioneren, wat tijdens periodes van extreem zuurstoftekort leidt tot minder vorming van toxische zuurstofdeeltjes en dus ook minder schade. Uiteindelijk zorgden deze veranderingen ervoor dat de spier perfect gezond bleef in deze normaal levensbedreigende omstandigheden. De onderzoekers toonden verder ook aan dat zelfs een kortstondige behandeling van gezonde muizen met een ‘PHD1-blokker’ de spieren kon beschermen tegen zuurstofnood. Voor de medische wereld betekent deze vinding een belangrijke stap voorwaarts. Mogelijks kan de schade na opstopping van een bloedvat door een thrombose of na een hartaanval – waarbij de hartspier zuurstoftekort ondervindt – voorkomen worden door PHD1-blokkers. Dit leidt wellicht tot nieuwe behandelingswijzen voor beroertes (herseninfarct) en chirurgen kunnen hierdoor ook langer de zuurstoftoevoer naar organen afklemmen tijdens tal van operaties.

insulineproducerende zenuwcellen vertoont opmerkelijke gelijkenissen met de activiteit van het menselijke homologe eiwit Pax6. Dit humane eiwit oefent zijn rol uit in insulineproducerende pancreascellen. Deze studie suggereert dat de moleculaire en genetische controle over de ontwikkeling en de functionaliteit van insulineproducerende cellen goed bewaard is gebleven gedurende de evolutie. Clements J et al., Proc Natl Acad Sci U S A. 105(42):16183-8, 2008

Spiervezels van het hart

Het ontbreken van PHD1 verklaart waarschijnlijk ook de mysterieuze aanpassingen van winterslapers. Deze resultaten zijn dan weer belangrijk voor de bewaring van organen voor transplantaties. Deze weefsels hebben vaak te kampen met langdurig zuurstoftekort waardoor ze niet langer geschikt zijn voor transplantatie. Mochten de organen in een ‘winterslaap’ worden gehouden, worden er misschien meer levens gered... Aragonés et al., Nat Genet., 40(2):170-80, 2008

Drosophila Pax6 homoloog eyeless kaapt hoofdrol weg in insulineproducerende zenuwcellen

De groei, de energiehuishouding en de levensduur van fruitvliegen worden mee gecontroleerd door de insulinesignaaltransductieweg, een functie die in het hele dierenrijk goed bewaard is gebleven. De belangrijkste mediatoren hiervan bij fruitvliegen zijn de Dilps, Drosophila insuline like peptides. Deze peptiden worden aangemaakt in de insulineproducerende cellen (IPC’s), clusters van zenuwcellen in de hersenen van de fruitvliegen. Hoe deze IPC’s aangestuurd worden, was totnogtoe onduidelijk.

Groenfluorescerende dilip-neuronen bij de fruitvlieg

Patrick Callaerts en zijn team van het VIB Laboratorium Ontwikkelingsgenetica, K.U.Leuven, konden nu het belang van de transcriptiefactor Eyeless hierin aantonen. Hij speelt een heel belangrijke rol in het differentiatieproces en is onontbeerlijk voor het goed functioneren van de IPC’s. Als Eyeless niet tot expressie komt, geeft dit kleinere vliegjes en een verhoging van de suikerniveaus in de hemolymfe, het ‘bloed’ van de vliegjes. De vorsers toonden aan dat dit het gevolg was enerzijds van defecten in de neuronale morfologie van de IPCs en anderzijds van expressieverlies van dilp5, een insuline-achtig peptide van Drosophila. De onderzoekers toonden verder aan dat de Eyeless als transcriptiefactor rechtstreeks de expressie van het eiwit dilp5 regelt in de IPC’s. De rol van Eyeless in

13

onderzoek

Hoe zou het leven op aarde zijn zonder planten? Helemaal anders natuurlijk. Planten zorgen voor zuurstof en zijn een primaire bron van voedsel voor alles wat leeft, kruipt, zwemt, loopt of vliegt op deze aardbol. Daarom kan je de waarde van planten moeilijk overschatten… Dat beseffen ook de VIB-wetenschappers die van moleculair en cellulair onderzoek naar planten hun primaire onderzoeksdoel hebben gemaakt. Met succes, want ze behoren tot de wereldtop ter zake! Hun onderzoek krijgt binnen de wetenschappelijke wereld én daarbuiten dan ook steeds meer aandacht.

Door 2 genen uit te schakelen, maken VIBwetenschappers van een kruidachtige plant een boom; ze werpen zo een nieuw licht op de evolutie van planten

Eénjarige gewassen groeien, bloeien en sterven in één jaar. Meerjarige planten overwinteren en groeien het volgende jaar door. Een heel ander gedrag, en uitzicht, dat door slechts 2 genen bepaald blijkt. Eénjarige planten groeien na kieming snel door en vormen vlug bloemen en zaden. Zo vermijden ze energieverspilling bij de vorming van blijvende structuren. Meerjarige planten hebben meer geëvolueerde strategieën om slechte omgevingscondities te overleven. Ze vormen overwinterende knoppen, bollen of knollen. Deze structuren bevatten groepen met nog niet-gespecialiseerde cellen, die later kunnen omgezet worden tot nieuwe organen zoals stengels en bladeren.

14

VIB jaarverslag 2009 // PLANTEN

Eénjarige planten registreren het lengen van de dagen in de lente en sturen een signaal vanuit de bladeren naar de groeitoppen om bloei-inductiegenen aan te schakelen. Ze consumeren bij het vormen van bloemen hun nietgespecialiseerde cellen volledig op. Voor hen betekent de intrede van de bloei dan ook hun einde. Tom Beeckman en zijn medewerkers van het VIB-departement Planten Systeembiologie, UGent, schakelden 2 bloeiinductiegenen uit in zandraket (Arabidopsis thaliana), een typische éénjarige plant. De vorsers stelden vast dat de gewijzigde planten geen bloei meer konden induceren, maar wel vegetatief verdergroeiden. Ze gebruikten hun voorraad aan ongespecialiseerde cellen niet op. Net zoals bij echte meerjarige planten vertonen ze secundaire groei met houtvorming waardoor struikachtige Arabidopsisplanten ontstaan. Wetenschappers zijn al lang in de ban van hoe kruidachtige planten in de loop van de geschiedenis naar houtachtigen geëvolueerd zijn. Dit VIB-onderzoek toont duidelijk aan dat hier in principe slechts 2 genen voor nodig zijn. Vermoedelijk is dit ook zo gebeurd in de evolutie van planten. Melzer S et al., Nature Genetics, 40(12), 1489-92, 2008 Nature (research highlights) 456, 284 doi:10.1038/456284a

Mechanisme voor ‘onder en boven’ in planten blootgelegd; daardoor weet een plant in welke richting hij zijn wortels en bladeren moet laten groeien

Het is al lang bekend dat het hormoon auxine in een plant van boven naar beneden wordt doorgegeven, en dat de plaatselijke concentratie van auxine van belang is voor de groeirichting van stengels, de groei van wortels, het al of niet uitlopen van zijscheuten en nog een reeks andere processen. Duizenden onderzoekers proberen te begrijpen hoe auxine zijn verschillende rollen vervult. In veel gevallen is de verdeling van auxine in de plant van belang, en dus het transport van cel naar cel. Aan de onderkant van plantencellen zitten eiwitten op

Planten Een groene bron van duurzaamheid

de celmembraan, de zogenaamde PIN-eiwitten, die auxine helpen om door te stromen naar de cel eronder. Maar niemand begreep goed hoe de PIN-eiwitten enkel onderaan een cel terecht kwamen. Een internationale groep wetenschappers uit vijf landen legde, onder leiding van Jir˘í Friml van het VIB-departement Planten Systeembiologie, UGent, een ongewoon mechanisme bloot. PIN-eiwitten worden in de cel gemaakt, naar overal op de celmembraan getransporteerd, maar vervolgens gevangen in een instulping van de celmembraan, in een proces dat bekend staat als endocytose. De instulping sluit zich tot een blaasje, dat zich afsnoert en terug de cel ingaat. De PIN-eiwitten worden zo gerecycleerd en vervolgens naar de onderkant van de cel gebracht, waar ze weer in de celmembraan ingebouwd worden. Het is niet helemaal duidelijk waarom plantencellen zo’n, op het eerste gezicht omslachtig, mechanisme gebruiken. Waarschijnlijk kunnen ze op die manier snel reageren als ze bijvoorbeeld de richting van de zwaartekracht voelen veranderen en de cel een nieuwe ‘onderkant’ krijgt. De onderzoekers koppelden het PIN-eiwit aan een fluorescerend eiwit. Vervolgens maakten ze cellen waarin het mechanisme van de endocytose op twee verschillende manieren verstoord was. De PIN-eiwitten waren overal op de celmembraan zichtbaar. Toen de onderzoekers van losse cellen overstapten op complete plantembryo’s, zagen ze dat die zich misvormd ontwikkelden, omdat de verdeling van auxine over het embryo niet langer klopte. Bij verdere uitgroei ontstonden immers wortels waar het eerste blaadje van de plant had moeten zitten. Dhonukshe P et al., Nature, 456(7224), 962-6, 2008 Friml J et al., Nature, 453(7193), 298-9, 2008

Ontstaan van zijwortels blootgelegd; mogelijke basis voor nieuwe ecologische landbouwtoepassingen

Een goed gecoördineerde vorming van zijwortels is primordiaal voor een plant. Maar hoe bepaalt een plant

wanneer en waar een zijwortel gevormd moet worden? Binnenin de wortel van volwassen planten zitten stamcellen, waarvan enkele aanleiding geven tot de vorming van een zijwortel. Deze ‘wortelstichter’-cellen ondergaan een asymmetrische deling. In tegenstelling tot gewone celdelingen levert een asymmetrische celdeling twee verschillende cellen op: een stamcel die identiek is aan de oorspronkelijke cel, en een cel die klaargemaakt is om zich te specialiseren tot – in dit geval – een zijwortelcel. De groep van Tom Beeckman van het VIB-departement Planten Systeembiologie, UGent, onderzocht hoe zandraket (Arabidopsis thaliana) bepaalt welke cellen aanleiding geven tot zijwortels. Hiervoor gebruikten ze een unieke technologie die op verschillende momenten synchroon zijwortels kan laten ontstaan. Door de actieve genen in de wortelstichtercellen te vergelijken met genen in een gewone celdeling, identificeerden de vorsers een specifieke set genen die asymmetrische celdelingen controleert en zo het signaal kan geven voor de vorming van zijwortels. De vorsers ontdekten dat een van deze genen, ACR4, een sleutelrol speelt bij het ontstaan van zijwortels. Gezien ACR4 een receptorfunctie heeft, reageert het waarschijnlijk op signalen uit de omgeving om al dan niet het startschot tot zijwortelvorming te geven. De VIB-wetenschappers ontrafelden een zeer fundamenteel mechanisme, ook voor plantenkwekers. Planten met een uitgebreid wortelstelsel kunnen ingezet worden tegen bodemerosie. Zijwortelvorming afremmen, kan interessant zijn bij knolgewassen, zoals aardappelen of suikerbieten, die dan al hun energie kunnen investeren in de productie van voedingsstoffen. Dit soort asymmetrische celdeling is ook van belang bij mens en dier, denk maar aan de ontwikkeling van kankers. Dit vormt zeker een belangrijk toekomstig studie-object. De Smet I et al., Science 322, 594-597, 2008 Cell (Leading Edge) 135, November 14, 579, 2008

15

onderzoek

VIB-wetenschappers zetten zich in om de biologische processen in gezonde en zieke organismen te ontrafelen; zeg maar een moleculaire ontleding van mensen, planten en micro-organismen. Om zulke complexe biologische systemen te kunnen doorgronden, zijn dure, gesofisticeerde technologieën vereist. VIB biedt deze aan via zijn institutionele servicefaciliteiten, en dit zowel aan de eigen onderzoekers als aan andere Vlaamse wetenschappers.

manier bestudeerd. Voor genoomanalyses, meer specifiek het in kaart brengen van exacte DNA-sequenties, kan de hele Vlaamse onderzoeksgemeenschap een beroep doen op de dienstverlening van VIB’s Genetic Service Facility (GSF). De MicroArray Facility (MAF) voert transcriptoomanalyses uit. VIB-onderzoekers kunnen daarenboven samenwerken met het Proteomics Expertise Center (PEC) om via de COFRADICspitstechnologie het pakket aan eiwitten (proteoom) dat op een bepaald moment in een cel of orgaan tot expressie komt, in kaart te brengen.

Verder graven in de wetenschappelijke gegevens

VIB-onderzoekers kunnen ook gebruik maken van additionele institutionele technologieplatformen.

Drie dimensies: genoom, transcriptoom en proteoom

In de cellen van mensen, dieren en planten heerst er een continue drukte, in gezonde organismen is dit zeer goed georchestreerd. Op het juiste moment worden de juiste spelers aangezet om in actie te komen. Hoe dit allemaal in zijn werk gaat, kunnen wetenschappers enkel achterhalen als ze de moleculaire reacties in organismen op verschillende niveaus bestuderen. Het genoom is het geheel van genen van een organisme en bevat de volledige erfelijke informatie van dit organisme. Afhankelijk van haar rol (spiercel, bloedcel, levercel,...), selecteert een cel dat deel van de erfelijke informatie dat ze nodig heeft om goed te functioneren. Ze maakt deze selectie door een ‘RNA-kopie’ van de genen in kwestie te maken, het geheel van deze RNA-kopies noemen we het transcriptoom van een cel. Uiteindelijk zet de cel elk van deze RNA-kopies om in eiwitten, de werkpaarden van de cel. Het geheel van de eiwitten in een cel, is het proteoom. Genoom, transcriptoom en proteoom zijn belangrijke studieobjecten van biotechnologen en worden elk op een specifieke

16

VIB jaarverslag 2009 // SERVICEFACILITEITEN

De Protein Service Facility (PSF) heeft een hele batterij van expressievectoren en bijhorende gastheren ter beschikking. Deze worden ingezet om, vertrekkend van DNA-sequenties die wetenschappers aanleveren, recombinante eiwitten aan te maken voor functioneel onderzoek. Voor bepaalde toepassingen kan het interessant zijn om, via de Nanobody Service Facility (NSF), nanobodies te maken die specifiek gericht zijn tegen een bepaald eiwit. Nanobodies zijn afgeleid van antilichamen van lama-achtigen en zijn veel kleiner dan conventionele antilichamen, stabieler, beter oplosbaar, gemakkelijker te modificeren en eenvoudiger te produceren. Door hun beperkte afmetingen kunnen nanobodies ingezet worden voor het opsporen van eiwitten waarvoor de (grotere) conventionele antilichamen niet ingezet kunnen worden. Het identificeren van kleine organische moleculen die specifiek binden met een bepaald eiwit, is een andere cruciale schakel in translationeel onderzoek. VIB’s Compound Screening Facility (CSF) maakt dit mogelijk voor VIBonderzoekers. Deze faciliteit beschikt over de apparatuur en expertise om verschillende collecties, goed voor in totaal

Servicefaciliteiten Technologieplatformen ten dienste van de onderzoeksgemeenschap

42 000 moleculen, te screenen in celvrije systemen, in plantencellen, zoogdiercellen en gisten. Cruciaal is dat elke gegenereerde dataset correct geanalyseerd en geïnterpreteerd wordt. De BioInformatics Training and Service facility (BITS) biedt de VIB-wetenschappers hiervoor een data mining service aan. Daarnaast besteed BITS ook uitvoerig aandacht aan de opleiding van VIB-onderzoekers in diverse bioinformaticapaketten (o.a. IPA, Genevestigator, GeneMaths).

een Thermo-LTQ-Orbitrap-massaspectrometer toegevoegd om exclusief COFRADIC-experimenten uit te voeren in het kader van VIB-samenwerkingsprojecten. Hierdoor kan de jaarlijkse capaciteit van dergelijke experimenten toenemen tot 20 runs. PSF: Protein Service Facility

www.vib.be/PSF

In 2008 voerde PSF in totaal 32 projecten uit voor eiwitproductie en –opzuivering voor 16 VIB-onderzoeksgroepen uit alle VIB-departementen en 3 lokale biofarmaceutische bedrijven. NSF: Nanobody Service facility

Resultaten van VIB’s institutionele technologieplatformen in 2008

www.vib.be/NSF

In 2008 produceerde NSF 117 nanobodies tegen 10 antigenen. Daarenboven werden enkele recombinante anti-glutathione-Stransferase(GST)-Nanobodies gemaakt voor brede toepassing. CSF: Compound Screening Facility

GSF: Genetic Service Facility

www.vib.be/GSF

In 2008 voerde GSF voor VIB-onderzoekers ongeveer 63 000 sequentiereacties uit via de klassieke Sangersequeneringsmethode. Ook werden in het VIB-Departement Moleculaire Genetica, Universiteit Antwerpen, de eerste runs uitgevoerd met de nieuw geïnstalleerde 454 GS-FLXtechnologie (Roche Diagnostics). Deze zogenaamde ‘nextgeneration’ sequeneringstechniek maakt het mogelijk om via pyrosequencing DNA-codes minstens 100 maal sneller in kaart te brengen. MAF: MicroArray Facility

www.vib.be/MAF

MAF runde in 2008 ruim 1150 genexpressiemicroarrays. MAF startte daarenboven met een specifieke bioinformaticaservice om onderzoekers te assisteren bij de complexe data-analyse van deze arrays. Eind 2008 installeerde MAF het eerste Nanostring nCounter®- analysesysteem in Europa. Daardoor is MAF in staat om snel de expressie van honderden genen in een groot aantal stalen op een zeer gevoelige en kwantitatieve manier te bepalen. PEC: Proteomics Expertise Center

www.vib.be/PEC

In 2008 voerde PEC, conform de vastgelegde afspraken, 4 COFRADIC-analyses uit in collaboratieve projecten met VIBonderzoeksgroepen. Eind 2008 werd aan het PEC-machinepark

www.vib.be/CSF

In 2008 startte CSF 8 projecten. CSF stond hierbij in voor de ontwikkeling van robuuste assays voor screeningdoeleinden en voor de screenings zelf. Er werden waardevolle ‘hit’componenten geïdentificeerd. Deze ‘hits’ worden gebruikt als conditionele tools om biologische processen te beïnvloeden. Ze kunnen fungeren als startpunt voor ‘hit’-to-‘lead’optimalizatiestudies in de ontwikkeling van medicijnen of agrochemicaliën. BITS: BioInformatics Training and Service facility

www.vib.be/BITS

In 2008 voerde BITS data-analyses uit voor diverse VIBonderzoeksgroepen en haalde een recordopkomst van 227 deelnemers voor de diverse trainingsprogramma’s. BITS sloot ook een vruchtbare samenwerking met het EBI in Hinxton, UK. Dit resulteerde in een driedaagse bioinformaticatraining rond het Ensemble-platform. Deze training bracht 80 VIBwetenschappers in contact met verschillende aspecten van de bioinformatica en leerde hen hoe ze deze kunnen integreren in hun onderzoek. Eind 2008 werden de servicefaciliteiten van VIB onderworpen aan een audit door externe experts. Op basis van hun adviezen zullen de diensten van de faciliteiten verder versterkt worden.

17

De uitvindingen van VIB-onderzoekers kunnen op langere termijn de basis vormen voor nieuwe maatschappelijke en industriële toepassingen, zoals diagnostica, geneesmiddelen en verbeterde gewassen. VIB zal, als onderzoeksinstelling, deze producten niet zelf commercialiseren. Om de behaalde resultaten toch tot bij de patiënt en consument te brengen, sluit VIB overeenkomsten af met bedrijven die de uitvindingen verder willen ontwikkelen en commercialiseren.

Technologietransfer vormt de schakel tussen het academisch onderzoek en de bedrijfswereld. Het proces volgt in grote lijnen de volgende drie stappen: 1. � het opsporen van uitvindingen die wetenschappelijke � doorbraken zijn en de basis kunnen vormen van nieuwe � industriële toepassingen; 2. �het bekomen van eigendomsrechten op deze uitvindingen, � onder meer door octrooiaanvragen in te dienen; 3. �het omzetten van de uitvindingen naar marktrijpe � producten door overeenkomsten af te sluiten met � � bestaande bedrijven, of door start-ups op te richten. De kennis en de expertise van onze onderzoekers, en in het bijzonder hun uitvindingen, vormen de grondstof voor de technologietransferactiviteiten. Uitvindingen kunnen variëren van een nieuwe medische toepassing met een welbepaald eiwit, over een methode om de groei van gewassen te bevorderen, tot een technologie om eiwitprofielen van gezonde en zieke weefsels te vergelijken. In 2008 genereerden de VIB-wetenschappers 60 uitvindingen. Dit brengt het totaal aantal gerapporteerde uitvindingen sinds de start van VIB op 583. Ongeveer 50% van deze uitvindingen wordt beschermd via een octrooiaanvraag.

VIB’s octrooiportfolio wordt matuur

In 2008 werden 19 prioriteitsaanvragen ingediend. De octrooiportfolio bestond eind 2008 uit 162 actieve octrooifamilies. Ongeveer 73% van de octrooiaanvragen bevindt zich in de nationale fase, bijna 15% in de PCT-fase en ongeveer 12% in het prioriteitsjaar. Het aantal verleende octrooien is in 2008 gestegen van 116 naar 140. Ze behoren tot 58 octrooifamilies. VIB verstrekte licenties aan bedrijven voor 67% van de octrooiaanvragen in de nationale fase, voor 28% van de aanvragen in de PCT-fase en voor 27% van de aanvragen in het prioriteitsjaar. In totaal zijn op 49% van de octrooifamilies één of meerdere licenties verstrekt.

18

VIB jaarverslag 2009 // TECHNOLOGIETRANSFER

Technologietransfer In het belang van de maatschappij

Niet alleen het aantal overeenkomsten met bedrijven, maar ook de inkomsten van de gezamenlijke technologietransferactiviteiten bereiken een jaarrecord in 2008

de totale investeringen op 346,5 miljoen euro. Dit betekent dat voor elke euro die de Vlaamse overheid via de dotatie in VIB heeft geïnvesteerd, er bijna 1 euro door private investeerders werd geïnvesteerd in een VIB-start-up. Van de 346,5 miljoen euro werd 196,5 miljoen euro geïnvesteerd door internationaal gereputeerde durfkapitaalbedrijven en banken zoals GIMV (BE), Abingworth (UK), Alta Partners (US), Atlas (UK), Gilde (NL), Life Sciences Partners (NL), Aescap (NL), Sofinnova (FR), Ventech (FR), KBC (BE), ING (BE), Capricorn (BE), Burrill (US), SRone (US) en Polytecnos (DE). De helft van het geïnvesteerde durfkapitaal is van buitenlandse origine, meteen een illustratie van het feit dat VIB-start-ups er in slagen buitenlandse investeerders naar Vlaanderen te halen.

In 2008 sloot VIB 75 O&O- en licentieovereenkomsten af met bedrijven. Dit is op jaarbasis het hoogste aantal sinds de start van VIB en brengt het totaal aantal overeenkomsten op 484. De helft van deze overeenkomsten werd afgesloten met in Vlaanderen gevestigde bedrijven, een kwart met Europese en een kwart met Amerikaanse bedrijven. De partners van VIB variëren van (bio)farma- tot agrobiotech-bedrijven, van KMO tot multinational. Via de technologietransferactiviteiten werden in 2008 meer dan 15 miljoen euro inkomsten vastgelegd. Ook dit is het beste resultaat sinds de start van VIB.

Ondanks een moeilijk economisch klimaat groeien VIB-start-ups verder door in 2008

Een belangrijk objectief van technologietransfer binnen VIB is nieuwe jobs creëren. In 2008 steeg het aantal plaatsen voor hooggekwalificeerde werknemers in VIB-start-ups met meer dan 10% tot 430.

450

430 390

400

Een van de doelstellingen van VIB is nieuwe biotechbedrijven oprichten. VIB bouwt in nauw overleg met de onderzoekers aan technologieplatformen die de basis kunnen vormen voor een nieuw bedrijf. Na een conceptfase stelt VIB een ondernemingsplan op. Daarna begint de zoektocht naar ervaren managers om het bedrijf te leiden, en naar binnenof buitenlandse investeerders die in de start-up willen investeren. De portfolio van VIB-start-ups bestaat uit Devgen, CropDesign, Ablynx, Pronota, Actogenix en Solucel. In 2008 heeft VIB in samenwerking met een paar ervaren biotech-ondernemers BioLign nv opgestart. Dit bedrijf bestudeert de mogelijkheid om een solide platform in het domein van de bio-energie op te zetten. In geval van succes zal BioLign op zoek gaan naar kapitaalkrachtige investeerders. Ondanks het moeilijke financiële klimaat haalden de VIB startups in 2008 toch 11,5 miljoen euro vers kapitaal op. Dit brengt

350 294

300 250

231 207

200

175

193

155

150

120

100

80

50

33 10

0 97

98

99

00

01

02

03

04

05

06

07

08

VIB-start-ups stellen elk jaar meer mensen te werk

19

Translationeel onderzoek

Een belangrijke component in de missie van VIB is de vertaling van onderzoeksresultaten in producten voor patiënt en consument. Dit proces wordt tegenwoordig dikwijls omschreven als translationeel onderzoek. Op weg naar de patiënt

Zeker de ontwikkeling van nieuwe geneesmiddelen is een werk van lange adem. Voor het op de markt komt, moet elk kandidaatgeneesmiddel immers grondig geëvalueerd worden. Als laatste stadium moet het getest worden op mensen en dit gebeurt in drie fases. In een fase I-studie wordt de veiligheid geanalyseerd bij een klein aantal vrijwilligers. Indien alles veilig blijkt, wordt in een fase II-studie bij een kleine groep patiënten getest of het kandidaatgeneesmiddel effectief werkt, bijvoorbeeld of de tumor verdwijnt bij behandeling. Bij een positief resultaat start men een fase III-studie waarbij in een grote groep patiënten de veiligheid en de efficiëntie van het geneesmiddel wordt onderzocht. Enkel wanneer deze resultaten positief zijn, laten de bevoegde instanties een geneesmiddel toe op de markt. De kostprijs van deze klinische ontwikkeling van een nieuw geneesmiddel bedraagt gemiddeld 800 miljoen euro en duurt 6-12 jaar. Gezien VIB dergelijke investering niet kan dragen, zoeken we bedrijfspartners die onze resultaten in een vroeg stadium overnemen en er klinische studies mee uitvoeren. Deze partners kunnen bestaande bedrijven zijn of nieuwe start-ups.

In 2008 zijn zeven innovatieve kandidaatgeneesmiddelen die hun oorsprong vinden in VIB-onderzoek, geëvalueerd in klinische studies. Ze bieden hoop op nieuwe therapeutica voor ziektes zoals kanker, reuma, infectieziekten, hart-en bloedvatziektes. Actogenix, één van de VIB-start-ups, startte in 2008 een fase II-studie met zijn ‘lead product’ AG011 in patiënten met ulceratieve colitis (een ernstige, chronische darmontsteking). AG011 is een bijzonder innovatief product waarbij melkzuurbacteriën gebruikt worden als levende leveranciers van geneesmiddelen. AG011 werd vroeger al succesvol getest in een fase I-studie met patiënten die lijden aan de ziekte van Crohn. Ablynx, eveneens een VIB start-up, rapporteerde in 2008 positieve resultaten in een fase Ib-studie met zijn antistollingsgeneesmiddel ALX-0081. Dit product is een ’firstin-class’ therapeutisch Nanobody® gericht tegen de von Willebrand Factor, een eiwit dat betrokken is in een vroege fase van het stollingsproces in bloed. ALX-0081 moet de kans op thrombosevorming verminderen in patiënten met een accuut coronair syndroom, de belangrijkste doodsoorzaak onder de hart- en bloedvatziektes. In een samenwerking met Thrombogenics toonden VIBwetenschappers in diermodellen aan dat een antilichaam gericht tegen de placentale groeifactor (PlGF) de groei kan inhiberen van meer dan tien types tumoren. Thrombogenics nam een licentie op de relevante VIB-octrooien en rapporteerde in 2008 dat het antilichaam, TB-403 genoemd, veilig scoorde in een fase I-studie. Deze resultaten overtuigden de farmareus Roche om een strategische alliantie af te sluiten met Thrombogenics en zijn partner BioInvent. Dit partnership verhoogt de kans dat talrijke kankerpatiënten op middellange termijn zullen worden behandeld met dit innovatieve medicijn. Bovendien betaalde Roche aan Thrombogenics en BioInvent een ‘upfront’ betaling van 50 miljoen euro. Beide bedrijven kunnen, naast royalties op de verkoop, nog tot 450 miljoen euro aan mijlpaalbetalingen ontvangen in geval van succesvolle ontwikkeling van het product. VIB ontving een aanbetaling van 4,5 miljoen euro van de ‘upfront’ betaling. Deze middelen worden grotendeels geïnvesteerd in verder onderzoek. In België alleen al doodt de griep elk jaar tussen de 1500 tot 4500 mensen. Doordat het griepvirus jaarlijks verandert, moet telkens een nieuw vaccin worden ontwikkeld om ons te beschermen tegen een infectie. VIB-wetenschappers hebben de basis gelegd voor een nieuw type vaccin dat universele bescherming biedt tegen een erg grote variëteit aan griepvirussen. VIB startte een samenwerking met Acambis. Dit Brits-Amerikaanse vaccinbedrijf toonde in een fase I-studie met 79 vrijwilligers aan dat het ‘VIB-vaccin’ veilig is. VIB focust zich niet alleen op de grote ziektes, maar heeft ook aandacht voor minder frequent voorkomende aandoeningen zoals bijvoorbeeld amyotrofe laterale sclerose

20

VIB jaarverslag 2009 // TECHNOLOGIETRANSFER

of ALS. Deze momenteel ongeneeslijke ziekte verwierf ‘bekendheid’ omdat ze beroemdheden treft zoals Stephen Hawking, Mao Tse Tung en Christopher Reeves. VIB-onderzoekers toonden in diermodellen aan dat de vasculaire endotheliale groeifactor (VEGF) een milderend effect heeft op het verloop van de ziekte. Eind 2008 startte het Zweeds biotechbedrijf Neuronova een klinische fase I-test op ALS-patiënten. De resultaten worden verwacht in 2009.

VIB was tevens een van de katalysatoren voor de opstart van de bouw van een bio-accelerator op het Technologiepark van de UGent. Het wordt een gebouw van 12 000 m2 dat ter beschikking gesteld wordt aan grotere, doorgroeiende biotechnologiebedrijven. De investeerders en drijvende krachten achter het project zijn DG Infra+, Foremost Immo en BSI.

De groene pijplijn

Net zoals bij nieuwe geneesmiddelen moeten ook nieuwe gewassen vele jaren getest worden in veldproeven voor ze op de markt komen. In samenwerking met bedrijven zoals Bayer en CropDesign (BASF) worden momenteel nieuwe gewassen getest met een verbeterde opbrengst en een verhoogde stressresistentie.

Maquette Bio-Accellerator

Veldproef CropDesign

Van bio-incubatoren naar bio-acceleratoren

In een samenwerking tussen de K.U.Leuven, AVEVE en VIB werd in 2007 een bio-incubator van circa 4000 m2 voltooid op de Arenbergcampus in Leuven. Sinds eind 2008 zijn alle eenheden volzet door onder meer: Remynd, Thrombogenics, OncoMethylome Sciences, Fugeia, Formac en Regenesys. Op het Technologiepark van de UGent stelt VIB 8000 m2 bio-incubatorruimte ter beschikking van O&O-intensieve biotechbedrijven. Voor het tweede opeenvolgende jaar waren de 24 eenheden ingenomen door 7 residenten: Ablynx, Actogenix, Algonomics, Biomaric, BIP, Pronota en Yakult. In december 2008 werkten er in de Leuvense en Gentse bio-incubatoren samen meer dan 350 biotechnologen.

21

Zonder dat we er ons van bewust zijn, maken we dagelijks gebruik van biotechnologische toepassingen. Verduidelijking van het onderzoek en al zijn toepassingen is dan ook heel belangrijk. Wat voor wetenschappers vanzelfsprekend lijkt, is voor leken nieuw, onbekend, en daardoor soms ook onbemind. Daarom wil VIB bruggen slaan tussen wetenschapper en leek, in een verduidelijkend en leesbare taal.

bekend gemaakt. In overleg met de PR-afdelingen van de verschillende universiteiten stuurde VIB in 2008 38 persberichten uit. Publicaties in kranten en tijdschriften, en interviews op radio en televisie, informeren meer dan één miljoen Vlamingen regelmatig over VIB-onderzoek. Via het e-mailadres [email protected] kan men vragen stellen over een nieuwsitem over VIB-onderzoek. Elke vraag krijgt een gepersonaliseerd antwoord. Zo wordt een genuanceerder beeld geschetst van de betekenis of het belang van het VIB-onderzoek.

VIB brengt biotechnologie op allerlei manieren onder de aandacht VIB ontwikkelt en verspreidt een breed en wetenschappelijk onderbouwd gamma aan educatief materiaal over biowetenschappen. De communicatiemiddelen focussen op verschillende doelgroepen zoals politici, pers, leerkrachten, jongeren en de gewone burger. Via websites, boeken, brochures, schoolprojecten, lesmateriaal, lezingen, tentoonstellingen en beurzen informeert VIB de Vlaamse bevolking. Een volledig overzicht is te vinden op www.vib.be/info. Zo bereikte VIB bijna 160 000 mensen in 2008.

VIB als vraagbaak voor de gemeenschap en informatiebron in de media

Via website, brief of telefoon kun je bij VIB steeds terecht met specifieke vragen over biotechnologie. VIB verwerkt tientallen aanvragen per maand. De brochures, boeken, lezingen of lesmateriaal geven vaak al de meeste antwoorden. Maar voor de meer specifieke vragen voorziet VIB graag een persoonlijk antwoord. De media bieden een belangrijk forum voor VIB. Het VIBonderzoek wordt nationaal en internationaal via persberichten

22

VIB jaarverslag 2009 // COMMUNICATIE

Dag van de Biotechnologie: buitengewoon alledaags

Samen met GIMV en Biotechfonds Vlaanderen organiseerde VIB de ‘Dag van de Biotechnologie’ op het Technologiepark in Zwijnaarde. Het was een unieke combinatie van een opendeurdag van Vlaamse biotechbedrijven met een beleggerscongres over beursgenoteerde Vlaamse biotechbedrijven. Het beleggerscongres werd samen met VFB, de Vlaamse Federatie van Beleggingsclubs en Beleggers, georganiseerd. Minister Ceysens opende de dag met een belangrijke boodschap: ‘De ontwikkelingen in de Vlaamse biotechsector zijn er een mooi voorbeeld van dat als Onderzoek, Ontwikkeling en Ondernemen, hand in hand gaan, dit tot succesverhalen kan leiden.’ En van deze succesverhalen waren zo’n 3000 bezoekers getuige op deze dag. Heden en toekomst werden toegelicht door industriële en academische biotechspelers. Jong en oud liepen op een zonovergoten Technologiepark om biotechverhalen te ontdekken. Ieder met zijn specifieke reden: studiekeuze, zoektocht naar een job, interesse in biotechbeleggingen, of een pure interesse in wetenschappen en hun toepassingen. Ook de allerjongsten konden in het

Communicatie Informatie en communicatie op maat

kinderlab proeven hoe het voelt om een echte wetenschapper te zijn. Deze opendeurdag heeft voor velen biotechnologie een stuk concreter gemaakt en duidelijk gemaakt hoe ‘buitengewoon alledaags’ het is.

‘Biotechnologie en planten’. Ze zetten het belang van fundamenteel onderzoek extra in de verf met verwijzingen naar realisaties van VIB-onderzoekers. Beelden vertellen meer dan woorden, daarom ontwikkelde VIB een 3D-animatie over VIB’s plantenonderzoek. Het belang ervan voor ons klimaat, voor een ‘gezonde’ planeet en voor de ont-wikkeling van een duurzame economie wordt hierin benadrukt. Fundamenteel onderzoek is noodzakelijk voor nieuwe geneesmiddelen. Het congres Heart for the Future zet dit in de verf

Minister Ceysens opent de Dag van de Biotechnologie

Ter gelegenheid van het afscheid van Désiré Collen organiseerde VIB samen met de K.U.Leuven Heart for the Future. Naast toekomstgerichte uiteenzettingen van vijf wereldautoriteiten, kwam tijdens dit congres de ontstaansgeschiedenis van de bloedklonteroplosser tPA aan bod, in een soort kettinglezing door 11 sprekers. t-PA lost bloedklonters op en kan daarom ingezet worden in de strijd tegen hartinfarcten en beroerten. Collen werd wereldberoemd met tPA, en redde er vele duizenden levens mee.

VIB vertaalt de nieuwe evoluties in twee herwerkte brochures en in een 3D-animatie

Om bij te blijven met de actuele stand van zaken, herschreef VIB de brochures ‘Biotechnologie: gezondheid’ en

2 herwerkte brochures

Een hulde aan Désiré Collen

23

VIB in dialoog met een breed publiek

DiNA on the road: het verhaal van een genetisch gewijzigde kip

Samen met Pandemonia (Nederland) en dialog<>gentechnik (Oostenrijk) werkte VIB een biotechspecial uit. ‘DiNa on the road’ is een unieke combinatie van straattheater en doeactiviteiten. Het straattheater vertelt het verhaal van DiNA, een genetisch gewijzigde kip die geneesmiddelen aanmaakt in haar eieren. Deze laagdrempelige inleiding moest mensen verleiden om zelf aan de slag te gaan met biotech. Naast voorstellingen in Nederland en Oostenrijk, werd ‘DiNA on the road’ opgesteld tijdens de Jaarbeurs Accenta in de Expo in Gent. Bijna 1500 mensen volgden het toneel en een 1000-tal stak de handen uit de mouwen om zelf een experiment uit te voeren.

voor meer dan 1900 leerlingen uit meer dan 100 scholen, aan de slag in een van de 62 deelnemende labo’s. De leerlingen verwerkten hun ervaringen en indrukken in een eindwerk waardoor ze automatisch deelnamen aan de wedstrijd. De interactieve nederlandstalige website (www.scientistsatwork.be) staat centraal in de hele voorbereiding en naverwerking van de labodag. Tijdens de slothappening in de prestigieuze Aula van de UGent werden uit 10 laureaten de drie winnaars gekozen door een professionele jury. [email protected]

In 2008 startte het Science Learning Centre North East in Durham (Verenigd Koninkrijk) met een eigen versie van dit VIB-schoolproject. Op basis van informatie tijdens een werkbezoek in Gent, lanceerden ze een Britse scientists@work, initieel met 6 verschillende projecten.

Een kip met ‘gouden’ eieren

VIB viert wetenschap

Tijdens het ‘Wetenschapsfeest’ in de Nekkerhallen in Mechelen snoven zo’n 20 000 bezoekers de wetenschap op door te doen, te zoeken en te lezen. Op de VIB-stand werd er geëxperimenteerd; kinderen (en volwassenen) maten hun bloeddruk en bekeken gist-, ui- en bloedcellen onder de microscoop. VIB-wetenschappers ontvingen klassen in hun labo’s tijdens de bijbehorende ‘Wetenschapsweek’ en lieten hen wetenschapper voor een dag zijn. VIB stapt mee in een virtuele ‘jongens en wetenschap’

Samen met 13 andere wetenschappelijke instellingen en universiteiten lanceerde VIB de interactieve vraagbaak Ikhebeenvraag.be: een website waar een breed publiek terecht kan met vragen over wetenschap. Jong en oud krijgen rechtstreeks van de wetenschappers een antwoord.

Winnende klas

science4kids

De interesse in wetenschappen wortelt in vele gevallen heel vroeg. VIB heeft daarom science4kids voor de leerlingen van het 5de en 6de leerjaar basisonderwijs. 15 klassen uit de Gentse regio spendeerden een halve dag in het VIB-LAB. Een klas uit de Sint-Elooischool in Merelbeke stelde hun project ‘bloed’ voor tijdens de slothappening van scientists@work, tussen de collega’s van het secundair onderwijs. Voor 2008-2009 schreven zich 13 klassen in.

VIB werkt actief aan de groei van de Vlaamse kennismaatschappij

[email protected]

scientists@work is uitgegroeid tot een begrip onder de schoolprojecten in Vlaanderen. Het brengt jongeren in biotechlabo’s van Vlaamse universiteiten, hogescholen en bedrijven. In 2007-2008 gingen er zo’n 160 teams, goed

24

VIB jaarverslag 2009 // COMMUNICATIE

Jonge wetenschappers in actie

VIB toont jongeren de relevantie van biotechonderzoek en maakt ze warm om verder te studeren in de levenswetenschappen

‘Word wetenschapper’, de brochure die 17 – 18-jarigen warm wil maken voor een wetenschappelijke opleiding, kon in 2008 op veel belangstelling rekenen. De brochure belicht de studierichtingen in de biotechnologie, laat wetenschappers getuigen over hun werk, en geeft aan in welke professionele loopbaan een biotechnoloog terecht kan komen.

zowel met de pers als met de burgers via een speciaal daartoe bestemd dossier op de website (www.vib.be/populier).

Samen met Johnson&Johnson en Living Tomorrow lanceerde VIB Medical®evolution, een interactieve tour rond de geneeskunde van morgen in ‘het Huis van de Toekomst’ in Vilvoorde. Het toont de bezoekers hoe men voortdurend zoekt naar steeds betere oplossingen om onze levenskwaliteit te verbeteren. In 2008 kregen bijna 1500 leerlingen een rondleiding.

VIB in de strijd voor een genuanceerde omgang met biotech

‘Dossier populier’; of hoe een aanvraag voor een veldproef met genetisch gewijzigde populieren het debat over biobrandstoffen en genetisch gewijzigde gewassen kan stimuleren

Met de ontwikkeling van de eerste genetisch gewijzigde plant in Gent, staat België aan de bakermat van biotechgewassen. Na 2003 werd hier echter geen enkele veldproef meer uitgevoerd. 5 jaar later diende VIB als eerste organisatie opnieuw een veldproefaanvraag in. En dit voor populieren met een gewijzigde houtsamenstelling die hen beter geschikt maakt voor de duurzame productie van bio-ethanol. De federale overheid weigerde om een vergunning te geven, ondanks het gunstige oordeel van de Bioveiligheidsraad dat de proef veilig en verantwoord was en een positief advies van de Vlaamse minister voor Leefmilieu. Er was volgens VIB dan ook geen enkele reden om de aanvraag af te wijzen. Patricia Ceysens, VIB’s voogdijminister, volgde VIB hier volledig in. VIB staat voor een verantwoorde ontwikkeling van de biotechnologie in Vlaanderen en hecht daarom sterk aan de ontwikkeling van een wettelijk kader dat transparant en rechtszeker is, gebaseerd is op wetenschappelijk correcte informatie en dat op een correcte manier wordt toegepast. Wie een aanvraag doet voor een vergunning, en daarbij aan alle voorwaarden voldoet, moet zeker zijn dat die vergunning binnen een redelijke termijn ook wordt verleend. VIB voelt zich daarom verplicht om alles te doen wat in zijn macht ligt om die weigering om te zetten in een rechtsgeldige toelating. Zo heeft VIB het dossier aanhangig gemaakt bij de Raad van State (met als uitspraak een schorsingarrest dat VIB over de hele lijn gelijk gaf) en diende VIB een vergunningaanvraag in Nederland in om de veldproef in 2009 alsnog van start te kunnen laten gaan. VIB communiceert zeer actief over de veldproefaanvraag,

Studienamiddag ‘groene biotechnologie in Vlaanderen’

Als rechtstreeks gevolg van de politieke aandacht voor de veldproefaanvraag, organiseerde VIB samen met IST (Instituut Samenleving & Technologie, voorheen VIWTA) een studienamiddag ‘Groene biotechnologie in Vlaanderen’ in het Vlaams parlement. Die trok een 80-tal belangstellenden, onder wie fractiemedewerkers en Vlaamse politici. Er lijkt een verschuiving plaats te vinden van principiële tegenstand tegen GGO’s naar een meer open discussie over de manier waarop GGO’s worden toegepast. Coëxistentie

De Vlaamse regering heeft in 2008 een ontwerpdecreet gefinaliseerd dat regelt hoe men bij de teelt van genetisch gewijzigde gewassen kan voorkomen dat er vermenging optreedt met naburige conventionele en biologische teelten. Dit decreet regelt ook de aansprakelijkheden in het geval van economische schade als gevolg van dergelijke vermenging. VIB volgde dit dossier van nabij op en gaf herhaaldelijk advies bij de wording van het ontwerpdecreet. Wetgeving ‘menselijk lichaamsmateriaal’

België hinkte achterop met de implementatie van een EUrichtlijn inzake afname en gebruik van menselijke cellen en weefsels voor toepassing op de mens. In 2008 is het gelukt om een wet hieromtrent af te werken. De wet heeft het echter over alle ‘lichaamsmateriaal’, en regelt niet alleen het gebruik voor toepassing op de mens, maar ook voor wetenschappelijk onderzoek. VIB was heel actief in de politieke besluitvorming, zowel in de Senaat als in de Kamer. Heel belangrijk is dat er werd vastgelegd dat, mits toestemming van de donor, wetenschappers lichaamsmateriaal mogen gebruiken voor een breed spectrum van onderzoeksdoeleinden. Dit betekent dat onderzoekers niet telkens een aanvullende toestemming van de donor nodig hebben.

25

VIB heeft als wetenschappelijke onderzoeksinstelling een zeer diverse populatie medewerkers. De departementen, geleid door een departementsdirecteur, bieden posities als groepsleider, postdoctoraal wetenschapper, Ph.D-student, laboratoriumtechnoloog, bio-informaticus, dieren- en plantenverzorger, administratief en logistiek medewerker. Ook op VIB-hoofdkantoor lopen de functies erg uiteen. Ze situeren zich op vlak van technologietransfer, wetenschapscommunicatie, financiën, regelgeving, personeels- en wetenschapsbeleid. Allen hebben hetzelfde doel: het onderzoek en de activiteiten ondersteunen.

VIB groeit gestadig, eind december 2008 werkten er 1151 mensen in de VIB-departementen en –onderzoeksgroepen; een groei van 4.5% ten opzichte van 2007. Tijdens de voorbije 4 jaar groeide het personeelsbestand met 16% aan (zie figuur 1). Dit is opmerkelijk in het licht van een gemiddelde rotatie van om en bij de 17% op jaarbasis. Deze meer dan gewone rotatie bij VIB komt onder meer door een natuurlijk verloop van Ph.D-studenten. Na het behalen van hun doctoraat verlaten ze VIB meestal om in andere, veelal buitenlandse oorden, hun wetenschappelijke loopbaan verder uit te bouwen. Er gaat ook een grote aantrekkingskracht uit van de ons omringende en sterk evoluerende biotechindustrie. Door de joint-venture met de 4 universiteiten vormt VIB op organisationeel vlak een buitenbeentje. Zo is er de hybride betaalstructuur van de 1151 medewerkers. Ongeveer 45% wordt betaald via de VIB-betaalrol, 55% staat op de universitaire betaalrol of geniet een persoonsgebonden beurs bij een regionale, nationale of internationale beursverlenende instelling.

aantal medewerkers

1400 1200

1060

1000 800

622

717

759

784

1997

1998

877

907

925

845

852

1999

2000

2001

2002

2003

1117

1124

1154

2006

2007

2008

991

600 400 200 0 1995

1996

Figuur 1.: evolutie personeelsbestand 1995-2008

26

VIB jaarverslag 2009 // PERSONEEL

2004

2005

Personeel VIB: een wereld van diversiteit

Het personeelsbestand bestaat uit meerdere functionele domeinen: leidinggevend wetenschappelijk personeel, wetenschappelijk personeel, technisch personeel en ondersteundend personeel. De laatstgenoemde categorie bestaat uit administratief en logistiek personeel. De verdeling over deze categoriën zag er eind 2008 uit als volgt: � � � � � �

Groepsleiders: 75 - 6.5% Postdoctorale wetenschappers: 260 - 22,5% Ph.D-studenten: 376 - 33% Technisch ondersteunend: 323 - 28% Adm./logistiek onderst.: 71 - 6% Hoofdkantoor: 47 - 4%

6%

4%

6,5% 22,5%

28%

minder in vergelijking met de andere categorieën, maar door de recente recrutering van een aantal nieuwe groepsleiders die in de loop van 2009 zullen starten, verwachten we ook hier een stijging.

Man/vrouw balans

VIB is een onderzoeksinstelling met een hoge vrouwelijke aanwezigheid; over alle functiegroepen heen bedraagt het aantal vrouwen 55% tegenover 45% mannen. Het overwicht van de vrouwen is het treffendst bij de laboratoriumtechnologen, nl. 70%. Uitgebreide mogelijkheid tot deeltijdse arbeid en een flexibele invulling van de arbeidstijd zal daar niet vreemd aan zijn. Bij de postdoctorale wetenschappers en de Ph.D studenten overtreft het aantal vrouwen lichtjes dat van de mannen. Bij de groepsleiders is dit echter niet zo. Ook VIB ontsnapt niet aan de problematiek van het glazen plafond: amper 17% van de leidinggevende wetenschappelijke functies wordt door vrouwen ingevuld. Inspanningen worden gedaan om vrouwelijke groepsleiders naar VIB aan te trekken.

33%

Internationalisatie

Heel typerend voor VIB is de sterke internationalisatiegraad van het wetenschappelijk personeel. Eind 2008 waren 48% van de postdoctorale onderzoekers en 30% van de Ph.Dstudenten van buitenlandse origine. Enkele jaren geleden bedroeg hun aandeel amper enkele procenten. Het aandeel buitenlandse groepsleiders evolueerde de voorbije jaren

27

Financieel overzicht Resultatenrekening 2008 ('000 Euro) �

I. Bedrijfsopbrengsten� -� Omzet uit contractonderzoek � -� Wijziging in bestellingen in uitvoering -� Subsidie-inkomsten � -� Andere bedrijfsopbrengsten�

�

II. Bedrijfskosten� -� Inkoop van grond-en hulpstoffen� -� Diverse diensten en goederen� -� Bezoldigingen, sociale lasten en pensioenen� -� Afschrijvingen en waardeverminderingen� -� Andere bedrijfskosten� � � � III. Bedrijfswinst/verlies� IV. Financiële opbrengsten� -� Opbrengsten uit vlottende activa� -� Andere financiële opbrengsten� V. Financiële kosten� -� Kosten van schulden� -� Andere financiële kosten� VI. Winst/verlies uit de gewone bedrijfsuitoefening� VII. Uitzonderlijke opbrengsten� VIII. Uitzonderlijke kosten� IX. Winst/verlies van het boekjaar�

28

VIB jaarverslag 2009 // FINANCIEEL OVERZICHT

2008�

2007�

2006

61.628� 20.660� -330� 40.622� 676�

52.945� 11.240� 723� 40.712� 270�

47.333 8.805 1.650 36.436 442

56.918� 6.086� 15.828� 29.584� 4.357� 1.063� � 4.710�

50.047� 6.095� 12.605� 27.363� 3.575� 409�

46.652 5.598 13.063 24.504 3.060 427

2.898�

681

1.481� 1.409� 72�

748� 714� 34�

1.197 1.169 28

667� 576� 91�

785� 651� 134�

476 427 49

5.524�

2.861�

1.402

240�

2.067�

11.313

1�

108�

1.965

5.763�

4.820�

10.750

Balans op 31.12.08 na resultaatverwerking ('000 Euro)�

31.12.'08�

31.12.'07�

31.12.'06�

Vaste activa� II. Immateriële vaste activa� III. Materiële vaste activa� -� Terreinen en gebouwen� -� Installaties, machines en uitrusting� -� Meubilair en rollend materieel � -� Activa in aanbouw en vooruitbetalingen� IV. Financiële vaste activa � -� Verbonden ondernemingen� -� Ondernemingen waarmee een deelnemingsverhouding bestaat� -� Andere financiële activa�

36.420� 745� 28.821� 18.630� 9.652� 469� 70� 6.854� 1.500� 4.098� 1.256�

32.901� 669� 25.681� 18.765� 6.485� 431� 0� 6.551� 1.500� 3.795� 1.256�

31.519 458 25.001 19.297 5.329 375 0 6.060 1.500 3.695 865

Vlottende activa� VI. Voorraden en bestellingen in uitvoering� - � Bestellingen in uitvoering� VII. Vorderingen op ten hoogste 1 jaar� -� Handelsvorderingen� -� Overige vorderingen� VIII. Geldbeleggingen� -� Overige beleggingen� IX. Liquide middelen� X. Overlopende rekeningen�

90.573�

77.007�

69.435

4.543� 9.873� 3.279� 6.594� 68.380� 68.380� 547� 7.230�

4.874� 9.389� 3.459� 5.930� 56.802� 56.802� 136� 5.806�

4.150 9.827 3.028 6.799 50.623 50.623 319 4.516

126.993�

109.908�

100.954

Eigen vermogen� IV. Bestemde fondsen� VI. Kapitaalsubsidies�

63.913� 43.977� 19.936�

54.778� 38.214� 16.564�

48.951 33.394 15.557

Schulden� VIII. Schulden op meer dan 1 jaar� -� Kredietinstellingen� -� Overige schulden� IX. Schulden op ten hoogste 1 jaar� -� Schulden op meer dan 1 jaar die binnen het jaar vervallen� -� Handelsschulden - Leveranciers� -� Schulden met betrekking tot belastingen, bezoldigingen en sociale lasten � • Belastingen� � • Bezoldigingen en sociale lasten� -� Ontvangen vooruitbetalingen op contractonderzoek� -� Overige schulden� X. Overlopende rekeningen�

63.080� 10.495� 9.078� 1.417� 28.505� 442� 5.306�

55.130� 10.926� 9.519� 1.407� 21.937� 424� 3.058�

52.003 10.988 9.943 1.045 23.404 406 5.354

915� 4.569� 14.213� 3.060� 24.080�

832� 4.141� 11.289� 2.193� 22.267�

930 2.768 10.478 3.468 17.611

126.993�

109.908�

100.954

a c t i v a

Totaal der activa�

p a s s i v a

Totaal der passiva�

29

Toelichting bij de jaarrekening

Wijziging boekingsprincipes en waarderingsregels. Er werden geen nieuwe waarderingsregels in voege gesteld in de loop van het boekjaar 2008.

Resultatenrekening 2008

•� � •� � � � � •� � � �

K 2.690 aan andere subsidies, meer bepaald internationale subsidies en prijzen; K 3.872 ingevolge vrijstelling van werkgeversbijdragen voor sociale zekerheid m.b.t. het boekjaar 2008 in toepassing van de Wet van 29 april 1996 inzake vrijstelling van sociale zekerheidsbijdragen voor extra tewerkgesteld onderzoekspersoneel; K 1.425 ten gevolge van de gedeeltelijke doorstorting in 2008 van bedrijfsvoorheffing voor onderzoekers, in toepassing van het KB van 4 mei 2004 en de programmawet van 24 december 2002.

BEDRIJFSOPBRENGSTEN De bedrijfsopbrengsten voor 2008 beliepen in totaal K 61.628 ten opzichte van K 52.945 in 2007 (+16%). De subsidie-inkomsten bleven nagenoeg gelijk. De omzet uit contractonderzoek daarentegen steeg sterk met 84%. Omzet In 2008 werd een omzet uit contractonderzoek gerealiseerd van K 20.660 (+84%). De bestellingen in uitvoering bedroegen K -330. Omzet en bestellingen in uitvoering uit onderzoeksovereenkomsten met industriële partners beliepen K 13.072 (+130% ten opzichte van 2007). Deze sterke stijging kan verklaard worden enerzijds door aanzienlijke hogere royalty inkomsten en anderzijds door een toename van het aantal afgesloten contracten. Onderzoeksovereenkomsten met de Europese Commissie waren in 2008 goed voor een omzet van K 5.541 (+14% ten opzichte van 2007). De uitbating van de bio-incubator resulteerde in 2008 in een omzet van K 1.717 (+22% ten opzichte van 2007). De totale omzet (inclusief bestellingen in uitvoering) komt hiermee 70% hoger uit dan tijdens het voorgaande boekjaar. Subsidie-inkomsten In de resultatenrekening werden er voor 2008 netto K 40.622 aan subsidie-inkomsten geboekt. Deze subsidies bestaan uit de bruto-ontvangen bedragen van de verschillende subsidiërende instellingen, gecorrigeerd voor transfers van subsidie-inkomsten naar de balans, meer bepaald transfers naar: • � de post kapitaalsubsidies voor investeringen � gefinancierd met deze middelen en; • � de post overlopende rekeningen waarbij nog niet � bestede inkomsten worden overgedragen naar het � volgende werkingsjaar. De bruto subsidie-inkomsten bedroegen K 46.949 bestaande uit: • � de basistoelage van de Vlaamse overheid voor 2008 ten � belope van K 38.962;

30

VIB jaarverslag 2009 // FINANCIEEL OVERZICHT

De brutosubsidie-inkomsten die voortvloeien uit de basistoelage van de Vlaamse overheid, stegen met 2%. Deze stijging komt overeen met de indexstijging gehanteerd door de Vlaamse overheid voor de opmaak van haar begroting. De inkomsten uit internationale subsidies en prijzen daalden met 8%. De inkomsten uit federale ondersteuningsmaatregelen (RSZ en bedrijfsvoorheffing) stegen met 9%. Deze stijging ligt in lijn met de verhoogde loonkost. Conform de waarderingsregels worden de bruto-subsidies vervolgens aangepast voor transfers naar: • � de post ‘kapitaalsubsidies’ voor een bedrag van � K 3.372. De investeringen in 2008, gefinancierd met � subsidie-inkomsten, waren gevoelig hoger dan � de afschrijvingen op kapitaalsubsidies met betrekking � tot eerder verworven activa (zie ook verder); • � de ‘overlopende rekeningen van het passief’, � inzonderheid de overlopende rekeningen met betrekking � tot subsidies. Deze post nam toe met K 2.955 (zie ook � verdere toelichting hieromtrent bij de bespreking van � de balansposten). Andere bedrijfsopbrengsten De andere bedrijfsopbrengsten bedroegen K 676 (+150%). Deze opbrengsten hebben in hoofdzaak betrekking op kosten doorgerekend aan derde partijen.

BEDRIJFSKOSTEN De bedrijfskosten beliepen in totaal K 56.918 ten opzichte van K 50.047 in het voorgaande boekjaar. Dit vertegenwoordigt een stijging met 14% of K 6.871 ten opzichte van het voorgaande boekjaar. Diverse diensten en goederen De diverse diensten en goederen bedroegen in 2008 K 15.828 wat een verhoging betekent van 25% ten opzichte

van 2007. Deze stijging betreft voornamelijk kosten gemaakt met betrekking tot de hoge royalty inkomsten die ontvangen werden. Conform de regels vastgelegd door de raad van bestuur komt een gedeelte van de gerealiseerde opbrengst ten goede aan de uitvinders en de betrokken partneruniversiteiten. Personeelskosten De personeelskosten bedroegen in totaal K 29.584 en komen daarmee 8% hoger uit dan in 2007. Dit is toe te schrijven aan enerzijds een gestegen loonkost omwille van indexering en baremieke aanpassingen en anderzijds een stijging van het aantal voltijds equivalente medewerkers in dienst (464 voltijds equivalente medewerkers in 2008 ten opzichte van 447 in 2007, +4%). In totaal werd er K 21.002 uitgekeerd aan bezoldigingen en rechtstreekse sociale voordelen, K 6.373 aan patronale bijdragen voor sociale verzekeringen, K 1.069 aan patronale premies voor bovenwettelijke verzekeringen en ten slotte K 1.139 aan andere personeelskosten.

UITZONDERLIJKE KOSTEN EN OPBRENGSTEN De uitzonderlijke opbrengsten beliepen K 240 in 2008. Deze inkomsten resulteren uit: • � Een bijkomende betaling uit de verkoop van de � participatie in Cropdesign NV aan BASF ten belope van � K 220, zijnde 1/3 van het initieel ingehouden bedrag. � De verwachting is dat eenzelfde bedrag in 2009 alsnog � zal betaald worden indien er zich geen verdere � verrassingen meer voordoen bij de afwikkeling van � het overnamedossier. • � De verkoop van vaste activa met een opbrengst ten � belope van K 20. De gerealiseerde uitzonderlijke opbrengsten liggen aanzienlijk lager dan vorig jaar (-K 1.827 of -88%). De verklaring voor deze daling is het doorgaans éénmalige karakter van deze opbrengsten. Zo werden in 2007 uitzonderlijke opbrengsten gerealiseerd uit de verkoop van de VIB participatie in Devgen (zie jaarverslag 2007).

Andere bedrijfskosten De andere bedrijfskosten bedroegen in 2008 K 1.063. Zij hebben voornamelijk betrekking op: • � kosten doorgerekend aan derden, voor een bedrag � van K 127; • � diverse belastingen, voor een bedrag van K 936.

De uitzonderlijke kosten beliepen in 2008 K 1 (-K 107 t.o.v. 2007).

FINANCIËLE KOSTEN EN OPBRENGSTEN

ACTIVA

De financiële opbrengsten beliepen K 1.481 (+87% t.o.v. 2007) bestaande uit ontvangen interesten voor een bedrag van K 1.409 en K 72 positieve wisselresultaten. De renteinkomsten liggen aanzienlijk hoger in vergelijking met het voorgaande boekjaar. De oorzaak hiervan ligt in de hogere rente en de gestegen geldbeleggingen ten opzichte van 2007.

Balans 2008

Rubriek (in K)

Balans per 31-12-07

Immateriële vaste activa

669

Terreinen en gebouwen

18.765

Installaties, machines en uitrusting

Meubilair en rollend materieel

Vaste activa in aanbouw

6.485

431

0

Totaal materieel vaste activa

25.681

Toevoegingen en transfers

277

981

6.003

146

70

7.200

Afschrijvingen

-201

-1.116

-2.836

-108

0

-4.060

Balans per 31-12-08

745

18.630

9.652

469

70

28.821

De financiële kosten beliepen K 667 (-15% t.o.v. 2007). De rentelasten belopen K 576 en hebben betrekking op: •� � � � •� � � •� � � � •� �

de lening aangegaan ter financiering van het VIBaandeel in het onderzoeksgebouw op het Technologiepark Ardoyen te Gent voor een bedrag van K 300 (-K 13 t.o.v. 2007); de lening aangegaan ter financiering van de bioincubatorinfrastructuur in Gent voor een bedrag van K 114 (-K 4); de rentecomponent in de erfpachtovereenkomst met de UGent voor het kavel waarop de bio-incubatoren werden opgetrokken voor een bedrag van K 67 (-K 131). Andere kosten verbonden aan schulden ten belope van K 95 (+K 74).

Het saldo bestaat ten slotte uit bankkosten ten belope van K 38 (-K 21 t.o.v. 2007) en negatieve wisselresultaten ten belope van K 53 (-K 24 t.o.v. 2007).

Immateriële vaste activa De aankopen van immateriële vaste activa beliepen in totaal K 277. Dit betreft investeringen in software voor zowel administratieve als laboratorium-toepassingen. Materiële vaste activa De investeringen in materiële vaste activa beliepen in totaal K 7.200 bestaande uit: • � K 981 aan “terreinen en gebouwen”, in hoofdzaak � de uitbreiding van het hoofdkantoor in Gent; • � K 6.003 aan “installaties, machines en uitrusting”, � voornamelijk investeringen in uitrustingsgoederen � bestemd voor het strategisch basisonderzoek; • � K 146 aan “meubilair en rollend materieel’; • � K 70 aan vaste activa in aanbouw De afschrijvingen op materiële vaste activa beliepen in totaal

31

K 4.060 en werden geboekt conform de waarderingsregels ter zake. De nettoboekwaarde van de materiële vaste activa op jaareinde beliep K 28.821. De sterke aangroei van het materieel vast aktief ten belope van K 3.140 (+12% t.o.v. 2007) kan verklaard worden door de uitbreiding van de onderzoeksactiviteiten, die mogelijk werd gemaakt door de – sinds 2007 – gestegen basisdotatie van de Vlaamse Overheid. Financiële vaste activa De boekwaarde van de financiële vaste activa beliep per einde 2008 K 6.854 en is gestegen met K 303. De mutatie van de verschillende posten van het financieel vast actief wordt hier besproken: • � De post “Deelnemingen in verbonden ondernemingen” � blijft ongewijzigd. VIB houdt een belang aan van 60% � in “Bio-incubator Leuven NV”. • � De post “Ondernemingen waarmee een deelnemings� verhouding bestaat“ stijgt met K 303 als gevolg van � de bijkomende participatie die VIB genomen heeft in � het kapitaal van het spin-off bedrijf Actogenix. Daarnaast � participeerde VIB in het kapitaal van het in 2008 � opgestarte Biolign. Biolign onderzoekt de mogelijkheid � om een solide platform in het domein van de bio� energie op te zetten.

Overzicht participaties op 31.12.08 �

% in het kapitaal �

Bio-incubator Leuven NV � Solucel Oy� Biolign � Pronota NV � Actogenix NV � Algonomics NV � Ablynx NV � Totaal �

60,0% 50,0% 49,8% 21,4% 10,0% 6,8% 3,8%

Boekwaarde (K)

� � � � � � � �

1.500 150 53 2.288 1.607 142 1.084 6.824

De participaties hebben een boekwaarde van K 6.824. Het saldo op de financiële vaste activa, ten belope van K 30 wordt vertegenwoordigd door borgtochten betaald in contanten. Voorraden en bestellingen in uitvoering Conform de waarderingsregels terzake werden projecten in uitvoering voor industriële partners geboekt via de rekening “bestellingen in uitvoering” en dit zolang de projecten niet definief zijn opgeleverd. Per einde 2008 beliep het bedrag aan projecten in uitvoering – op basis van de gemaakte kosten – in totaal K 4.543 tov K 4.874 per einde 2007. Handelsvorderingen en Overige vorderingen op ten hoogste 1 jaar De handelsvorderingen per einde boekjaar bedroegen K 3.279 en liggen daarmee 5% of K 180 lager dan per einde 2007.

32

VIB jaarverslag 2009 // FINANCIEEL OVERZICHT

De overige vorderingen beliepen op het einde van het boekjaar K 6.594 en zijn gestegen met K 664 of 11%. De overige vorderingen bestaan uit: •� te ontvangen subsidies voor een bedrag van K 3.649 � (K 3.151 per einde 2007) o.a. het saldo op de � basistoelage 2008 van de Vlaamse overheid voor 2008; • � een voordelig saldo ten opzichte van de BTW� administratie voor een bedrag van K 872 met � betrekking tot de gewone activiteiten; • � een vooruitbetaling voor de groepsverzekering ten � bedrage van K 268; • � een vordering op de RSZ, in het kader van de Wet van � 29 april 1996 ter bevordering van het wetenschappelijk � onderzoek, ten belope van K 1.781 met betrekking tot � het derde en vierde kwartaal van 2008; •� andere diverse vorderingen voor een bedrag van K 24. Geldbeleggingen In 2008 werd de houding ten aanzien van geldbeleggingen bestendigd. Een gedeelte van de middelen die slechts beschikbaar dienen te zijn op middellange termijn (ten belope van K 25.279) bleven op langere termijn belegd in producten met een defensieve beleggingsstrategie en kapitaalsbescherming. De overige beschikbare fondsen ten bedrage van K 43.101 werden belegd in intrestdragende producten. Overlopende rekeningen van het actief Aan actiefzijde beliepen de overlopende rekeningen in totaal K 7.230. Het betreft hier verkregen opbrengsten met betrekking tot contractonderzoek in opdracht van de Europese Commissie ten belope van K 6.821. Het saldo vertegenwoordigt over te dragen kosten van allerlei aard.

PASSIVA Bestemde fondsen en kapitaalsubsidies Het eigen vermogen is na toewijzing van het saldo van het boekjaar aangegroeid tot K 63.913. Het bestaat enerzijds uit ‘bestemde fondsen’ ten belope van K 43.977, zijnde het saldo uit de uitbating tot op heden en anderzijds uit ‘kapitaalsubsidies’ ten belope van K 19.936. De ‘bestemde fondsen’ zijn met K 5.763 aangegroeid in 2008. Deze toename vertegenwoordigt het integrale, batige saldo voor het boekjaar. De raad van bestuur heeft beslist dit batige saldo toe te voegen aan het VIB-technologiefonds. Aldus wordt er de facto een bestemming gegeven aan het batig saldo van het boekjaar 2008. Het batige saldo 2008 werd als volgt gerealiseerd (zie resultatenrekening). • � Het operationeel resultaat is K 4.710. In concreto � werden operationele verliezen, resulterend uit een � geplande aanwending van reserves voor verschillende � budgetposten (waaronder in hoofdzaak de kernfaciliteiten), � meer dan volledig geneutraliseerd door nieuwe inkomsten � voor 2008, o.m. op basis van de recuperatie van � bedrijfsvoorheffing voor onderzoekers en de recuperatie

� van RSZ voor bijkomend tewerkgesteld � onderzoekspersoneel. • � Het financieel resultaat bedraagt K 814 en kan � verklaard worden door gestegen intrestopbrengsten. • � Het uitzonderlijke resultaat vertoont een batig saldo van � K 239. Het betreft hier voornamelijk de meerwaardes � gerealiseerd op de verkoop van de participatie in een � eerder opgericht spin-off bedrijf. De post “kapitaalsubsidies” is met K 3.372 (20%) aangegroeid en beloopt per einde 2008 K 19.936. Deze aangroei kan verklaard worden door de gestegen investeringen die gefinancierd worden met subsidies, hoofdzakelijk via de toelage van de Vlaamse overheid. Deze investeringen overstegen dus de afschrijvingen op de bestaande activa, die eerder werden gefinancierd met subsidies. Schulden op meer dan één jaar Per einde 2007 had VIB een langetermijnlening (originele looptijd 20 jaar) openstaan voor een bedrag van K 6.604 voor de financiering van haar aandeel in het FSVMonderzoeksgebouw op de campus Ardoyen in Gent. In 2008 werd een bedrag van K 318 overgeboekt naar schulden die binnen het jaar vervallen. Aldus beloopt het saldo op deze langetermijnlening onder de post schulden op meer dan 1 jaar per einde 2008 K 6.286. Deze lening wordt integraal gewaarborgd door de Vlaamse Gemeenschap. Daarnaast loopt er sinds 2006 een krediet op lange termijn (19 jaar) voor de financiering van de bio-incubator II en dit voor een totaal openstaand bedrag van K 2.916 per einde 2007. Hiervan werd per einde 2008 een bedrag van K 124 overgeboekt naar schulden die binnen het jaar vervallen. Netto staat er aldus een bijkomende langetermijnschuld op de balans ten belope van K 2.792 per einde 2008. In totaal belopen de schulden aan kredietinstellingen op meer dan 1 jaar per einde 2008 nog K 9.078. De overige schulden op meer dan 1 jaar, ten belope van K 1.417 bestaan uit de geactualiseerde waarde van de toekomstige verschuldigde erfpacht-vergoedingen (canon) die VIB verschuldigd is aan de UGent in het kader van erfpachtovereenkomst tussen VIB en de UGent voor de kavel waarop de VIB-bio-incubatoren zijn opgetrokken. Schulden op ten hoogste één jaar De schulden op meer dan één jaar die binnen het jaar vervallen belopen K 442 die integraal betrekking hebben op de twee hierboven vermelde leningen. De belastingsschulden ten belope van K 915 betreffen enerzijds niet-vervallen belastingsschulden voor een bedrag van K 817 en geraamde belastingen voor een bedrag van K 98.

vergoedingen, ten belope van K 1.203, aan andere onderzoeksinstellingen, in het kader van EC-projecten waar VIB optreedt als project-coördinator en verantwoordelijk is voor het beheer van de middelen van deze projecten. De andere overige schulden, ten belope van K 1.857 hebben in hoofdzaak betrekking op vergoedingen die VIB verschuldigd is aan de uitvinders en de respectieve universiteiten in het kader van de bestemming van de inkomsten die voortvloeiden uit de realisatie van participaties in VIB start-ups en uit octrooi-inkomsten. Overlopende rekeningen van het passief Via de overlopende rekeningen van het passief worden de tijdsverschillen tussen de inkomsten, op basis van de waarderingsregels omtrent inkomstenerkenning, en de bestedingen van deze middelen geneutraliseerd, dit echter binnen de grenzen van de afgesloten overeenkomsten. De post overlopende rekeningen van het passief ten belope van K 24.080 (+8% t.o.v. het saldo op het einde van het vorig boekjaar), kan als volgt worden opgesplitst: • � K 3.655 (+40%) voor de verbintenissen die VIB � aanging in het kader projectmatig onderzoeksprogramma � � – voornamelijk voor het derde projectmatig programma � dat eind 2008 operationeel werd; • � K 10.397 (+17%) voor onder meer de realisatie van � techtransferprojecten, het “zaaifonds”, potentiële claims � en andere acties die voorzien werden in het strategisch � plan voor techtransfer; • � K 299 (-1%) voor maatschappelijke opdrachten; • � K 9.175 (-8%) voor departementaal strategisch � basisonderzoek voor het afwerken van lopende � projecten, gefinancierd via de basistoelage, en voor � het afwerken van onderzoeksopdrachten voor derden. • � K 429 gefactureerde inkomsten voor projecten die pas � een aanvang nemen in 2009; •� K 125 toe te rekenen kosten, zijnde interesten � betaalbaar op de leningen die werden afgesloten ter � financiering van het FSVM-onderzoeksgebouw en � de uitbreiding van de bio-incubator in Gent.

Andere inlichtingen

Na het afsluiten van het boekjaar 2008 hebben er zich tot op heden geen gebeurtenissen voorgedaan die een belangrijke invloed hebben op de jaarrekening van dit boekjaar. Er doen zich verder geen omstandigheden voor die momenteel de ontwikkeling van de vereniging aanzienlijk kunnen beïnvloeden.

De schulden met betrekking tot bezoldigingen en sociale lasten, ten belope van K 4.569 ressorteren onder “andere schulden met betrekking tot bezoldigingen en sociale lasten”.

Voor een uitvoerige toelichting omtrent de onderzoeksactiviteiten van VIB wordt verwezen naar de website van VIB “www.vib.be”, waarin de onderzoeksactiviteiten en resultaten, behaald in het jaar 2008, uitvoerig worden toegelicht.

De overige schulden op ten hoogste 1 jaar beliepen K 3.060. Zij vertegenwoordigen onder meer nog verschuldigde

VIB heeft BDO aangesteld als commissaris. VIB heeft geen beroep gedaan op BDO voor andere diensten.

33

Verslag van de commissaris

Op voorgaande pagina’s werd de samenvattende balans en resultatenrekening van de jaarrekening van VIB vzw opgenomen. De volledige jaarrekening is beschikbaar op de zetel van de vereniging. Hierna volgt het verslag van de commissaris over de jaarrekening over het boekjaar afgesloten per 31 december 2008.

Overeenkomstig voornoemde controlenormen hebben wij rekening gehouden met de administratieve en boekhoudkundige organisatie van de vereniging, alsook met haar procedures van interne controle. Wij hebben van de verantwoordelijken en van het bestuursorgaan van de vereniging de voor onze controles vereiste ophelderingen en inlichtingen verkregen. Wij hebben op basis van steekproeven de verantwoording onderzocht van de bedragen opgenomen in de jaarrekening. Wij hebben de gegrondheid van de waarderingsregels, de redelijkheid van de betekenisvolle boekhoudkundige ramingen gemaakt door de vereniging, alsook de voorstelling van de jaarrekening als geheel beoordeeld. Wij zijn van mening dat deze werkzaamheden een redelijke basis vormen voor het uitbrengen van ons oordeel. Naar ons oordeel geeft de jaarrekening afgesloten op 31 december 2008 een getrouw beeld van het vermogen, de financiële toestand en de resultaten van de vereniging, in overeenstemming met het in België van toepassing zijnde boekhoudkundig referentiestelsel.

Overeenkomstig de wettelijke en statutaire bepalingen, brengen wij u verslag uit in het kader van het mandaat van commissaris. Dit verslag omvat ons oordeel over het getrouw beeld van de jaarrekening evenals de vereiste bijkomende vermeldingen en inlichtingen. Verklaring over de jaarrekening zonder voorbehoud Wij hebben de controle uitgevoerd van de jaarrekening over het boekjaar afgesloten op 31 december 2008, opgesteld op basis van het in België van toepassing zijnde boekhoudkundig referentiestelsel, met een balanstotaal van 126.993.424,50 EUR en waarvan de resultatenrekening afsluit met een winst van het boekjaar van 5.763.303,87 EUR. Het opstellen van de jaarrekening valt onder de verantwoordelijkheid van het bestuursorgaan. Deze verantwoordelijkheid omvat onder meer: het opzetten, implementeren en in stand houden van een interne controle met betrekking tot het opstellen en de getrouwe weergave van de jaarrekening die geen afwijkingen van materieel belang, als gevolg van fraude of van het maken van fouten, bevat; het kiezen en toepassen van geschikte waarderingsregels en het maken van boekhoudkundige ramingen die onder de gegeven omstandigheden redelijk zijn. Het is onze verantwoordelijkheid een oordeel over deze jaarrekening tot uitdrukking te brengen op basis van onze controle. Wij hebben onze controle uitgevoerd overeenkomstig de wettelijke bepalingen en volgens de in België geldende controlenormen, zoals uitgevaardigd door het Instituut van de Bedrijfsrevisoren. Deze controlenormen vereisen dat onze controle zo wordt georganiseerd en uitgevoerd dat een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat de jaarrekening geen afwijkingen van materieel belang, als gevolg van fraude of van het maken van fouten, bevat.

34

VIB jaarverslag 2009 // FINANCIEEL OVERZICHT

Bijkomende vermeldingen en inlichtingen Het naleven door de vereniging van de Wet betreffende de verenigingen zonder winstoogmerk, de internationale verenigingen zonder winstoogmerk en de stichtingen, alsmede van de statuten, vallen onder de verantwoordelijkheid van het bestuursorgaan. Het is onze verantwoordelijkheid om in ons verslag de volgende bijkomende vermeldingen en inlichtingen op te nemen die niet van aard zijn om de draagwijdte van onze verklaring over de jaarrekening te wijzigen: • � De controle van het jaarverslag wordt uitdrukkelijk � uitgesloten uit de wettelijke opdracht van de � commissaris in verenigingen en stichtingen. Derhalve � kunnen wij ons niet uitspreken over het door � het bestuursorgaan voorgelegde jaarverslag. • � Onverminderd formele aspecten van ondergeschikt � belang, werd de boekhouding gevoerd overeenkomstig � de in België van toepassing zijnde wettelijke en � bestuursrechtelijke voorschriften. • � Voor het overige dienen wij u geen verrichtingen � of beslissingen mede te delen die in overtreding met � de statuten of de Wet betreffende de verenigingen � zonder winstoogmerk, de internationale verenigingen � zonder winstoogmerk en de stichtingen zijn gedaan of � genomen.

26 maart 2009 BDO Atrio Bedrijfsrevisoren Burg. Ven. CVBA Commissaris Vertegenwoordigd door Veerle Catry

De beheersrekeningen 2008

DIRECTE FINANCIERING VLAAMSE OVERHEID 2008 De beheersovereenkomst tussen de Vlaamse overheid en VIB voorziet in een brutotoelage voor 2008 van K 38.962 (+2% t.o.v. 2007). De uitgaven 2008, exclusief vastleggingen, bedroegen K 35.941 (+6% t.o.v. 2007).

SITUERING In de beheersrekeningen (zie onderstaande tabel) worden de inkomsten en de uitgaven analytisch weergegeven op basis van de verschillende inkomstenstromen. Het resultaat van de beheersrekeningen is in overeenstemming met het resultaat zoals weergegeven in de jaarrekening. Voor het opmaken van de beheersrekeningen worden echter andere principes gevolgd dan voor de opmaak van de jaarrekening. Verschillen situeren zich o.a. op het vlak van inkomstenerkenning, het in rekening brengen van investeringskosten in plaats van afschrijvingen en het in rekening brengen van vastleggingen voor budgetten die gealloceerd zijn maar nog niet zijn uitgegeven. In de beheersrekeningen wordt onderscheid gemaakt tussen vier financieringsstromen, meer bepaald (i) de basistoelage die VIB als directe financiering van de Vlaamse overheid ontvangt in het kader van de beheersovereenkomst, (ii) de externe middelen die VIB verwerft op competitieve basis door mededinging in internationale onderzoeksprogramma’s en inkomsten uit industriële samenwerkingsovereenkomsten, (iii) de middelen die geput worden uit de reserves van de vereniging, en (iv) de inkomsten met een financieel of een uitzonderlijk karakter.

De nettomutatie van de vastleggingen beliep K 3.020 (toevoeging). Voor het strategisch basisonderzoek werd er K 501 toegevoegd aan de vastgelegde middelen van de basistoelage van de Vlaamse overheid. Voor de techtransfer activiteiten werd een bedrag van K 1.475 geboekt voor toekomstige initiatieven zoals ondermeer de financiering van techtransfer projecten. Een bedrag van K 1.047 werd toegevoegd aan de overlopende rekeningen voor de financiering van het projectmatig onderzoek. Voor de communicatieopdracht werd K 3 onttrokken aan de overlopende rekeningen. Deze inkomstenstroom sluit dan ook af met een nulsaldo.

EXTERNE MIDDELEN In 2008 verwierf VIB K 21.882 externe middelen (+24% t.o.v. 2007). Hiervan werd K 17.255 gerealiseerd uit contractonderzoek met de industrie, de Europese Commissie en met andere internationale actoren binnen het onderzoekslandschap. Het ter beschikking stellen van

Beheersrekeningen 2008 (K)

Directe financiering Vlaamse overheid

Externe middelen

Financiering met reserves

Andere inkomsten en uitgaven

Totaal werkjaar

2008

2007

2008

2007

2008

2007

2008

2007

2008

2007

Omzet Subsidies Financiële Uitzonderlijke

0 38.962 0 0

0 38.198 0 0

18.972 2.690 0 220

12.604 2.916 0 2.061

0 0 0 0

0 0 0 0

0 5.297 1.481 0

0 4.874 749 0

18.972 46.949 1.481 220

12.604 45.988 748 2.061

TOTAAL INKOMSTEN

38.962

38.198

21.882

17.581

0

0

6.778

5.623

67.622

61.402

2008

2007

2008

2007

2008

2007

2008

2007

2008

2007

19.871 9.850 5.814 407 0 0 3.020

18.213 11.833 3.362 421 0 0 4.369

8.211 10.783 260 412 0 0 -1.422

7.660 7.170 115 407 0 108 542

1.222 1.881 612 119 0 0 0

1.127 212 216 56 0 0 0

593 0 0 0 226 0 0

626 0 0 0 145 0 0

29.897 22.514 6.686 938 226 0 1.598

27.626 19.215 3.693 884 145 108 4.911

38.962

38.198

18.244

16.002

3.834

1.611

819

771

61.859

56.582

0

0

3.638

1.579

-3.834

-1.611

5.959

4.852

5.763

4.820

INKOMSTEN

UITGAVEN Personeel Werking Investeringen Afschrijvingen Financiële Uitzonderlijke Vastleggingen TOTAAL UITGAVEN SALDO

35

de VIB-bio-incubator aan startende biotechbedrijven resulteerde in een omzet van K 1.717 in 2008. De totale omzet van het instituut bedraagt aldus K 18.972 en is gestegen met K 6.368 of 51%. Daarnaast werden er voor K 2.690 aan andere subsidieinkomsten gerealiseerd via diverse nationale en internationale subsidiërende instellingen en bedrijven. Dit vertegenwoordigt een daling ten belope van K 226 ten opzichte van het vorig boekjaar (-8%). Een bedrag van K 220 werd als uitzonderlijke inkomst opgenomen. Dit betreft een bijkomende betaling uit de verkoop van de participatie in Cropdesign aan BASF ten belope van K 220, zijnde 1/3 van het initieel ingehouden bedrag – de verwachting is dat eenzelfde bedrag in 2009 alsnog zal betaald worden indien er zich geen verrassingen voordoen bij de afwikkeling van het overnamedossier. De uitgaven, exclusief vastleggingen, beliepen in totaal K 19.667 t.o.v. K 15.460 in het voorgaande jaar (+27%). Vastleggingen ten bedrage van K 1.422 werden aangewend voor nog lopende projecten. Bovendien werd er K 3.638 in resultaat genomen van afgesloten projecten gedurende dit boekjaar. Financiering met reserves In 2008 werd K 3.834 aangewend uit het Technologiefonds. • � K 2.366 voor institutionele incorporatie van � geavanceerde technologieën en het ondersteunen van � andere institutionele initiatieven zoals het internationaal � Phd-programma. • � K 1.069 in het kader van de verderzetting van het � projectmatig onderzoek. • � K 149 in verband met de uitbreiding van de � raamovereenkomsten (enerzijds een vast bedrag per � persoon per jaar en anderzijds een jaarlijks bedrag voor � het ter beschikking stellen van de nodige ruimte voor � onze Micro Array Facility). • � K 250 naar aanleiding van de samenwerkingsovereen-� � komst met Janssen Pharmaceutica (COSAT project).

ANDERE INKOMSTEN EN UITGAVEN Operationeel De operationele inkomsten beliepen K 5.297 en bestaan uit: • � een bedrag van K 3.872 ingevolge vrijstelling van � werkgeversbijdragen voor sociale zekerheid m.b.t. het � boekjaar 2008 (in toepassing van de Wet van 29 april � 1996 inzake vrijstelling van sociale zekerheidsbijdragen � voor extra tewerkgesteld onderzoekspersoneel). � Aan kostenzijde staat hier een bedrag van K 593 � tegenover, zijnde de stucturele lastenverlaging die terug � gaat naar de RSZ omwille van het feit dat de beide � maatregelen niet cumuleerbaar zijn. Het netto effect � van deze maatregel is aldus K 3.279; • � een bedrag van K 1.425 in toepassing van het KB � van 4 mei 2004 houdende de erkenning van

36

VIB jaarverslag 2009 // FINANCIEEL OVERZICHT

� � � � � �

de wetenschappelijke instellingen bedoeld in artikel 385 van de programmawet van 24 december 2002, waarbij deze instellingen kunnen genieten van een lastenverlaging door het niet doorstorten van de helft van de bedrijfsvoorheffing verschuldigd op de lonen van de door hen tewerkgestelde onderzoekers.

Financieel De financiële inkomsten beliepen in totaal K 1.481. De financiële lasten beliepen in totaal K 226. Het financieel saldo, dat hier uitsluitend betrekking heeft op niet aan de verschillende operationele begrotingsposten toegewezen financiële kosten en opbrengsten, bedroeg aldus K 1.255. Uitzonderlijk Er zijn voor 2008 geen andere uitzonderlijke inkomsten of uitgaven.

UITBATINGSSALDO Het batig saldo voor het jaar 2008 voor alle financieringsstromen samen beliep K 5.763.

Goed bestuur

De algemene vergadering heeft het ‘good governance’ charter, opgesteld door de raad van bestuur, op haar vergadering van 16 april 2008 goedgekeurd. Sindsdien is de tekst van het charter integraal openbaar gemaakt op de VIB-website (www.vib.be) en is het charter in voege. VIB zal zijn ‘good governance’-principes regelmatig verder ontwikkelen en aanpassen, teneinde tegemoet te komen aan de lokale en internationale ontwikkelingen terzake en te voldoen aan de noden van stakeholders van de vzw VIB.

Samenstelling raad van bestuur

De vzw wordt bestuurd door een Raad van Bestuur met 13 leden, waarvan de samenstelling statutair bepaald is als volgt: 6 vertegenwoordigers van de Vlaamse universiteiten, 4 vertegenwoordigers van de industrie en 3 vertegenwoordigers van de Vlaamse overheid. De samenstelling van de raad van bestuur wordt gegeven in tabel 1. De vergaderingen van de raad van bestuur worden bijgewoond door een vertegenwoordiger van de wetenschappelijke directie van de VIB-onderzoeksdepartementen. Désiré Collen (K.U.Leuven) was vertegenwoordiger tot 15 september 2008, en werd nadien opgevolgd door Joël Vandekerckhove (UGent). Voorzitter en ondervoorzitter raad van bestuur In september 2007 werd onder de leden van de raad van bestuur een voorzitter en ondervoorzitter gekozen voor een periode van 3 jaar, de statutaire bepalingen en het huishoudelijk reglement terzake inachtgenomen. Als voorzitter werd Hugo Van Heuverswyn, gedelegeerd bestuurder van AIP, verkozen. Als ondervoorzitter werd Marc Vervenne, rector van de K.U.Leuven, verkozen.

Tabel 1: Samenstelling Raad van Bestuur VIB 2008

Vlaamse universiteiten �

Functie �

Organisatie �

Mandaat tot

Paul Van Cauwenberge � Luc Moens � Marc Vervenne � Mark Waer � Dirk Van Dyck � Gino Baron �

Rector � Vice-rector � Rector � Vice-rector � Vice-rector onderzoek � Professor �

UGent � UGent � K.U.Leuven � K.U.Leuven � Universiteit Antwerpen � Vrije Universiteit Brussel �

05/07/11 05/07/10 05/07/09 05/07/11 05/07/10 05/07/10

Vlaamse industrie �

Functie �

Organisatie �

Mandaat tot

Hugo Van Heuverswyn � Staf Van Reet � Ann De Clercq � André Roef �

Gedelegeerd bestuurder � Voorzitter � CEO � Gedelegeerd bestuurder �

AIP � Movetis � De Clercq, Brants & Partners� Bayer BioScience �

05/07/10 05/07/10 05/07/10 05/07/11

Vlaamse overheid �

Functie �

Organisatie �

Mandaat tot

Gerard Van Acker � Danielle Raspoet � Bart De Moor �

Bestuurder � Secretaris � Professor �

Vennootschappen � VRWB � K.U.Leuven �

05/07/10 05/07/10 05/07/10

37

Vergaderingen raad van bestuur 2008 In de loop van 2008 werden 6 vergaderingen georganiseerd, meer bepaald op 14 februari, 3 april, 26 juni, 1 september, 18 september en 18 december.

Tabel 2: Aanwezigheid op raadsvergaderingen 2008 BESTUURDER

Van Heuverswyn (VZ)

In deze bijeenkomsten werd aandacht besteed aan volgende thema’s:

Van Reet

Vervenne (OVZ) Moens Van Cauwenberge Waer Van Dyck Baron Van Acker Raspoet

2. strategisch beleid •� interdisciplinair onderzoeksprogramma neuro-electronica •� projectmatig onderzoeksprogramma II: oproep, � evaluatie en selectie van kandidaten •� auditprocedures en criteria •� strategisch plan voor 2009-2013 •� organisatiestructuur van VIB en personeelsbeleid •� opvolging van Désiré Collen •� carrièrematrix voor leidinggevend personeel 3. tech transferbeleid •� valorisatie van de onderzoekersresultaten •� strategische investering in techtransferprojecten en � start-ups •� bioincubatoren 4. communicatie en maatschappelijk programma •� selectie en aanstelling van een communicatiemanager •� VIB-communicatieprogramma •� biotechnologieregelgeving, milieu- en preventiebeleid •� VIB-veldproef met transgene populieren 5. financieel en statutair beleid •� selectie en aanstelling van een CFO •� wijziging van de statuten •� wijziging van het volmachtenbesluit •� financiële rapportering en audit •� lentebegroting voor 2009 en gedetailleerde begroting � voor 2008 en 2009 •� boekhoudregels en kostprijsberekening voor � contractonderzoek 2009 •� aanstelling van een commissaris-revisor •� selectie van een nieuw ERP-pakket 6. good governance •� finalisatie en goedkeuring ‘good governance’-charter •� opstellen van het ‘good governance’-jaarverslag •� benoeming van ‘good governance’-comités •� inwerking stelling van het auditcomité De gemiddelde aanwezigheidsgraad was 79%. Telkens waren 8 tot 12 van de 13 raadsleden aanwezig. De afwezigen werden doorgaans bij volmacht vertegenwoordigd (zie tabel 2).

38

VIB jaarverslag 2009 // GOED BESTUUR

APR

JUN

X X

X X X X V X V X X X X X

X X X X V X X V X V X V V

De Clercq Roef

1. excellentiebeleid •� stimuleringsbeleid voor excellentie •� monitoring van performantie •� VIB-technologiefonds •� VIB-kern- en servicefaciliteiten •� aanstelling van departementale wetenschappelijke � adviesraden

FEB

De Moor

X V X X V X X X X X

1 SEPT 18 SEPT DEC TOTAAL

X X X X V X X X X X X X X

X X X X V X X X X X X X

X = aanwezig �

VZ = voorzitter

V = vertegenwoordigd �

OVZ = ondervoorzitter

X X X X V X V X X X X X X

6 6 5 6 0 6 3 4 6 5 6 5 4

De bestuurders ontvingen in 2008 voor het eerst een vergoeding voor hun werkzaamheden, in lijn met het ‘good governance’-charter. De bestuurders, respectievelijk voorzitter, ontvangen per zitting een vergoeding van  500, respectievelijk  750. De vergoedingen worden enkel uitbetaald indien de bestuurder aanwezig is op de zitting van de raad of op de comités van de raad van bestuur. In 2008 werd in totaal een bedrag van K 44,0 uitbetaald. Comités in de raad van bestuur Het ‘good governance’-charter werd in 2008 afgewerkt door een ad-hoccomité ‘Good Governance’, samengesteld uit Gerard Van Acker, Bart De Moor en Ann De Clercq. De resultaten van deze werkzaamheden waren het goedkeuren van het ‘good governance’-charter door de raad van bestuur en de algemene vergadering van VIB. In 2008 trad het auditcomité in werking. Het auditcomité is als volgt samengesteld: Gerard Van Acker (voorzitter), Dirk Van Dyck en André Roef (leden). Tevens werden de CFO, Rik Audenaert, en de regeringscommissaris, Koen De Bock, evenals de commissaris-revisor, Veerle Catry van BDO, op de vergadering van het auditcomité uitgenodigd. Belangrijkste punt in 2008 was het opstellen van een actieplan voor het auditcomité. Tevens werd een benoemings- en remuneratiecomité opgericht, samengesteld uit Hugo Van Heuverswyn (voorzitter), Bart De Moor, Gerard Van Acker en Luc Moens (leden). Dit comité vervangt het vroegere ad-hoc remuneratiecomité. Naargelang de noodwendigheden werden binnen de raad op regelmatige basis ad-hoccomités samengesteld. In de loop van 2008 werden comités opgericht inzake de kapitaalverhogingen bij bestaande start-ups (ActoGeniX) en

het opstarten van nieuwe bedrijven (BioLign). De samenstelling van deze ad-hoccomités was gebaseerd op de expertises van de verschillende leden. Waar mogelijk werd daarbij één lid aangesteld uit elk van de 3 categorieën waaruit de raad van bestuur is samengesteld, met name een vertegenwoordiger van de Vlaamse universiteiten, een vertegenwoordiger van de Vlaamse industrie en een vertegenwoordiger van de Vlaamse overheid. Deze comités werden waar nodig aangevuld met 1 tot 2 leden van het uitvoerend management.

inclusief sociale lasten van de werkgever, bijdrage voor (boven)-wettelijke verzekeringen en andere voordelen. Het variabel deel van dit loon bedroeg K 504,9, met inbegrip van een aandelenoptieplan voor de algemene directie.

In 2008 zetelden volgende bestuurders in 1 of meerdere van de ad-hoccomites: Hugo Van Heuverswyn, Staf Van Reet, Dirk Van Dyck, Gerard Van Acker, Luc Moens, André Roef en Gino Baron, uit het uitvoerend management aangevuld met Jo Bury, managing director en/of Rudy Dekeyser, managing director. Uitvoerend management Het uitvoerend management van VIB bestond in 2008 uit de volgende leden: •� Jo Bury, managing director VIB en voorzitter � directiecomité •� Rudy Dekeyser, managing director VIB •� Rik Audenaert, financieel directeur VIB •� Marijke Lein, personeelsdirecteur VIB •� Pieter Van Dooren, communicatiemanager VIB •� René Custers, regulatory en communicatiemanager •� Désiré Collen, departmentsdirecteur Departement � Transgene Technologie en Gentherapie, K.U.Leuven en � woordvoerder wetenschappelijke directie VIB (tot � 30.06.08) •� Peter Carmeliet, departmentsdirecteur Vesalius Research � Centre (vanaf 01.07.08) •� Frans Van Roy, departmentsdirecteur Departement voor � Moleculair Biomedisch Onderzoek, UGent •� Dirk Inzé, departmentsdirecteur Departement Planten � Systeembiologie, UGent •� Bart De Strooper, departementsdirecteur Departement � Moleculaire en Ontwikkelingsgenetica, K.U.Leuven •� Lode Wyns, departmentsdirecteur Departement � Moleculaire en Cellulaire Interacties, Vrije Universiteit � Brussel •� Christine Van Broeckhoven, departmentsdirecteur � Departement Moleculaire Genetica, Universiteit � Antwerpen •� Joël Vandekerckhove, departmentsdirecteur Departement � Medisch Proteïne Onderzoek, UGent, en (vanaf 01.09.08) � tevens woordvoerder wetenschappelijke directie VIB •� Johan Thevelein, departmentsdirecteur Departement � Moleculaire Microbiologie, K.U.Leuven Het uitvoerend management, actief op VIB-hoofdkantoor staat volledig op de VIB-betaalrol. De andere leden staan deels op de VIB-betaalrol en deels op de betaalrol van de betrokken partneruniversiteit. In 2008 werd door VIB aan het uitvoerend management een totale remuneratie uitbetaald van K 1767,3. Dit bedrag is

39

Organisatie Raad van bestuur� Hugo Van Heuverswyn � Marc Vervenne �

� voorzitter� ondervoorzitter�

Paul Van Cauwenberge � Luc Moens � Mark Waer � Dirk Van Dyck � Gino Baron � Staf Van Reet � André Roef � Ann De Clercq � Gerard Van Acker � Bart De Moor � Danielle Raspoet �

bestuurder� bestuurder � bestuurder� bestuurder� bestuurder � bestuurder� bestuurder� bestuurder � bestuurder� bestuurder� bestuurder�

Gil Beyen � Koen De Bock �

regeringscommissaris regeringscommissaris

Directiecomité Jo Bury � Rudy Dekeyser � Frans Van Roy � Dirk Inzé� Désiré Collen � Peter Carmeliet � Bart De Strooper � Lode Wyns � Christine Van Broeckhoven Joël Vandekerckhove � Johan Thevelein � Wim Goemaere � Rik Audenaert � Marijke Lein �

�

Mandaat tot�

� 05/07/10 � 05/07/09 � 05/07/11 05/07/10 � 05/07/11 � 05/07/10 � 05/07/10 � 05/07/10 � 05/07/11 � 05/07/10 � 05/07/10 � 05/07/10 � 05/07/10 �

managing director managing director directeur VIB-Departement Moleculair Biomedisch Onderzoek, UGent directeur VIB-Departement Planten Systeembiologie, UGent directeur VIB-Departement Transgene Technologie en Gentherapie, K.U.Leuven (tot 30/06/08) directeur VIB Vesalius Onderzoekscentrum, K.U.Leuven (vanaf 01/07/08) directeur VIB-Departement Ontwikkelings- en Moleculaire Genetica, K.U.Leuven directeur VIB-Departement Moleculaire en Cellulaire Interacties, Vrije Universiteit Brussel � directeur VIB-Departement Moleculaire Genetica, Universiteit Antwerpen directeur VIB-Departement Medisch Proteïne Onderzoek, UGent directeur VIB-Departement Moleculaire Microbiologie, K.U.Leuven financieel directeur (tot 31/03/08) financieel directeur (vanaf 01/05/08) personeelsdirecteur

Institutionele adviesraad Fotis C. Kafatos � Børge Diderichsen � Daniel Louvard � Erin O'Shea � � Leena Peltonen � Luis Serrano � Detlef Weigel �

Imperial College, Londen, Verenigd Koninkrijk Novo Nordisk, Bagsvaerd, Denemarken Institut Curie, Parijs, Frankrijk FAS center for systems biology, Howard Hughes Medical Institute, Boston, Massachusetts, Verenigde Staten van Amerika The Wellcome Trust Sanger Institute, Hinxton, Cambridge, Verenigd Koninkrijk CRG Centre de Regulacio Genomica, Barcelona, Spanje Max Planck Institute for Developmental Biology, Tübingen, Duitsland

Groepsleidercomité Geert Berx � Gerrit Beemster � Christophe Ampe � Jean-Christophe Marine � Mieke Dewerchin � Patrick Van Dijck � Patrik Verstreken � Jan Steyaert � Vincent Timmerman � Mark Veugelers �

VIB-Departement Moleculair Biomedisch Onderzoek, UGent VIB-Departement Planten Systeembiologie, UGent VIB-Departement Medisch Proteïne Onderzoek, UGent VIB-Laboratorium Moleculaire Kankerbiologie, UGent VIB Vesalius Onderzoekscentrum, K.U.Leuven VIB-Departement Moleculaire Microbiologie, K.U.Leuven VIB-Departement Ontwikkelings- en Moleculaire Genetica, K.U.Leuven VIB-Departement Moleculaire en Cellulaire Interacties, Vrije Universiteit Brussel VIB-Departement Moleculaire Genetica, Universiteit Antwerpen integration manager VIB

40

VIB jaarverslag 2009 // ORGANISATIE

VIB-locaties Gent

Antwerpen

Leuven

VIB-Hoofdkantoor Rijvisschestraat 120, 9052 GENT

VIB-dept. Moleculaire Genetica, Universiteit Antwerpen Gebouw V Universiteitsplein 1, 2610 ANTWERPEN

VIB Vesalius Onderzoekscentrum, K.U.Leuven Campus Gasthuisberg, O&N I, Herestraat 49 box 912, 3000 LEUVEN

VIB-GSF: Genetic Service Facility, Universiteit Antwerpen Gebouw V Universiteitsplein 1, 2610 ANTWERPEN

VIB-dept. Ontwikkelingsen Moleculaire Genetica, K.U.Leuven Campus Gasthuisberg, O&N I, Herestraat 49 box 602, 3000 LEUVEN

VIB-dept. Moleculair Biomedisch Onderzoek, UGent UGent-VIB-Onderzoeksgebouw FSVM Technologiepark 927, 9052 GENT VIB-dept. Planten Systeembiologie, UGent UGent-VIB-Onderzoeksgebouw FSVM Technologiepark 927, 9052 GENT VIB-PEC: Proteomics Expertise Centrum, UGent Albert Baertsoenkaai 3, 9000 GENT VIB-laboratorium voor Moleculaire Kankerbiologie, UGent UGent-VIB-Onderzoeksgebouw FSVM Technologiepark 927, 9052 GENT VIB-BITS: BioInformatics Training and Service facility UGent-VIB-Onderzoeksgebouw FSVM Technologiepark 927, 9052 GENT VIB-CSF: Compound Screening Facility, UGent UGent-VIB-Onderzoeksgebouw FSVM Technologiepark 927, 9052 GENT

VIB-dept. Moleculaire Microbiologie, K.U.Leuven Kasteelpark Arenberg 31 box 2438, 3001 LEUVEN-HEVERLEE

Brussel VIB-dept. Moleculaire en Cellulaire Interacties, Vrije Universiteit Brussel Gebouw E Pleinlaan 2, 1050 BRUSSEL VIB-Switch Laboratorium, Vrije Universiteit Brussel Gebouw E Pleinlaan 2, 1050 BRUSSEL

VIB-laboratorium Ontwikkelingsgenetica, K.U.Leuven Campus Gasthuisberg, O&N I, Herestraat 49 box 602, 3000 LEUVEN VIB-MAF: MicroArray Facility Campus Gasthuisberg, O&N I, Herestraat 49 box 816, 3000 LEUVEN

VIB-NSF: Nanobody Service Facility, Vrije Universiteit Brussel Gebouw E Pleinlaan 2, 1050 BRUSSEL

VIB-PSF: Protein Service Facility, UGent UGent-VIB-Onderzoeksgebouw FSVM Technologiepark 927, 9052 GENT VIB-dept. Medisch Proteïne Onderzoek, UGent Albert Baertsoenkaai 3, 9000 GENT VIB-bio-incubator Technologiepark 4, 9052 GENT

Antwerpen

Gent

www.vib.be

Leuven

STEFANO RUSSO DESIGN - GEDRUKT IN BELGIË

Brussel

VIB is een non-profit onderzoeksinstituut in de levenswetenschappen. Zo’n 1100 wetenschappers verrichten basisonderzoek naar de moleculaire mechanismen die instaan voor de werking van het menselijk lichaam, planten en micro-organismen. Door een hecht partnerschap met vier Vlaamse universiteiten – UGent, K.U.Leuven, Universiteit Antwerpen en Vrije Universiteit Brussel – en een stevig investeringsprogramma bundelt VIB de krachten van 65 onderzoeksgroepen in één instituut. Hun onderzoek heeft tot doel de grenzen van onze kennis fundamenteel te verleggen. Met zijn technologie transfer activiteiten beoogt VIB de omzetting van onderzoeksresultaten in producten ten dienste van de consument en de patiënt. VIB ontwikkelt en verspreidt een breed gamma aan wetenschappelijk onderbouwde informatie over alle aspecten van de biotechnologie.

VIB Rijvisschestraat 120 9052 GENT BELGIUM Tel. +32 9 244 66 11 Fax +32 9 244 66 10 E-mail: [email protected] www.vib.be