De historie van mejuffrouw Sara Burgerhart Personages Veel personen, allemaal best belangrijk, omdat het een briefroman is, waardoor iedereen vrij veel aan bod komt. Hoofdpersonen -‐ Sara (saartje) Burgerhart: Boek gaat over een stukje uit Sara’s leven. Zij is 18 jaar, wees, en woont bij haar tante Suzanna. Sara houdt van vrijheid en leuke dingen doen. Ze speelt piano en guitaar. Ze kan koppig zijn, maar is meestal wel redelijk. Sara is netjes naar de mensen om haar heen en gaat respectvol met iedereen om. -‐ Abraham Blankaart: Beste vriend van Sara’s overleden vader, Sara’s voogd. Hij heeft het beste met ‘zijn meisje’ voor en is gek op Sara en de jongeren om haar heen. Zit in Frankrijk voor zaken, maar houdt regelmatig contact met Sara. -‐ Mejuffrouw Maria Buigzaam, weduwe Spilgoed: Haar man is overleden en heeft haar achtergelaten met schulden. Om deze af te lossen neemt de vrouw ‘jonge dames’ in huis, die hier tegen een vergoeding mogen wonen. De weduwe is een lieve vrouw, die als een moeder is voor de meisjes. -‐ Anna (Naatje) Willis: Goede vriendin van Sara. Je zou haar kunnen zien als Sara’s geweten en gezonde verstand. Anna heeft het beste met haar vriendin voor en waarschuwt haar als ze dingen fout doet, of niet genoeg na heeft gedacht over bepaalde acties. Heeft een broer (die verliefd is op Sara): Willem, Sara ziet hem als een broer. -‐ Aletta (Letje) Brunier: Goede vriendin en kamergenoot van Sara, die vooral leuke dingen met haar doet. Heeft een broer (die verliefd is op Sara): Jacob(Cootje), Sara ziet hem als goede vriend). -‐ Hendrik Edeling: Vriend van Jacob, wordt ook verliefd op Sara. Betrouwbare, lieve en zorgzame jongen. Heeft een broer: Cornelis. Vader van Hendrik is het niet eens met een eventueel huwelijk, omdat Sara niet Luthers is. Andere personen -‐ Suzanna Hofland: strenggelovige tante van Sara, laat Sara in oude kleren rondlopen en steekt het geld voor Sara in eigen zak. -‐ Weduwe Willis: Moeder van Anna en Willem. Ze geeft veel om haar kinderen, maar ook om Sara. -‐ Cornelis Edeling: Beste vriend en broer van Hendrik. -‐ Jan Edeling: Vader van Hendrik en Cornelis, is Luthers en wil dat zijn zoons binnen de kerk trouwen. -‐ Charlotte (Lotje) Rien du Tout: woont ook bij de weduwe Spilgoed. -‐ Cornelia Hartog: Woont bij weduwe Spilgoed. Vrij mannelijk, geleerd en vindt Nederlandse gedichten vodden. -‐ Meneer R. die het slecht voor heeft met Sara en die haar ontvoert. -‐ Broeder Benjamin: gelovige vriend van Suzanna, is uit op haar geld. -‐ Brecht: Meid van Suzanna -‐ Pieternelletje Degelijk: kinderjuf van Sara
Samenvatting De historie van mejuffrouw Sara Burgerhart gaat over Sara burgerhart, vanaf het moment dat ze bij haar tante woont tot en met het moment dat alle jongvrouwen en -‐mannen gekoppeld zijn. De ouders van Sara zijn toen ze jong was overleden. Haar tante Suzanna Hofland en Abraham Blankaart worden haar voogden. • Sara komt te leven bij haar tante en haar dienstmeid Brecht. Sara wordt daar slecht behandeld; niet zoals ze volgens haar status en rijkdom zou moeten leven, en ontsnapt van dit leven door van Brecht haar drankzucht gebruik te maken. Dan ziet ze in dat haar broeder Benjamin en zuster Slimpslamp haar al die tijd bedrogen hadden. Ze ziet in dat ze Sara nooit zo had mogen behandelen. Sara en zij leggen het bij. • Sara kiest ervoor om te leven bij Maria Buigzaam, Weduwe Spilgoed. Ze ontwikkelen een hechte vriendschappelijke band. Er zijn nog twee jonge dames in huis: Aletta Brunier, Letje genoemd en Charlotte Rien du Tout, Lotje genoemd. Sara heeft het erg naar haar zin, ze koopt nieuwe fatsoenlijke kleren en raakt goed bevriend met Letje. • Sara schrijft natuurlijk veel aan haar voogd, Abraham Blankaart. Over de gebeurtenissen omtrent haar en hoe blij ze is om bij weduwe Spilgoed te wonen. Abraham steunt haar volledig totdat hij een anoniem briefje krijgt waarin staat dat Sara allemaal ondeugdelijke dingen doet. Abraham wordt kwaad en dit kwetst Sara zeer. Later excuseert hij zichzelf, het blijkt ongegrond te zijn. De brief, komen we op het eind achter, is geschreven door Cornelia Hartog, een van Sara’s huisgenoten die jaloers is dat Hendrik Edeling verliefd is op Sara. • Anna Willis, Sara’s beste vriendin, ook wel naatje genoemd schrijft dat ze een aanstaande dominee, de heer Smit, heeft ontmoet en in hem wel een huwelijkskandidaat ziet. Sara is blij voor haar. Later stuurt Anna Willis een brief vol kritiek naar Sara’s levensstijl vol vermaak, en dat is het moment dat Sara en Naatje ruzie krijgen. Uiteindelijk stuurt Naatje Sara weer een brief, en ze leggen het bij. Ze zien beiden in wat ze fout hebben gedaan. • De eerste huwelijkskandidaat is: Willem Willis, broer van Anna Willis. We lezen al snel in de reactie van Sara dat ze Willem Willis alleen als vriend ziet en zijn liefde niet rechtvaardig vindt. • De tweede die zijn liefde voor Sara verklaard is Cootje, zijn echte naam Jacob Brunier. Sara maakt duidelijk dat ze ofwel boos zou moeten worden vanwege zijn liefdesbrief ofwel hem er moet om uitlachen. Ze gebruikte hem immers alleen om naar vermaak te kunnen. • Als derde komt Hendrik Edeling in Sara’s leven. Hij is ook verliefd op haar, en vraagt aan Abraham Blankaart of hij serieuze plannen met Sara mag gaan maken. Dat mag hij, alleen de vader, Jan Edeling, is tegen omdat hij een ander geloof heeft. Hendrik verklaart Sara zijn liefde, maar de antwoordt met dat zij hem als een vriend ziet. Weduwe Spilgoed schrijft aan hem dat hij in de ogen van Sara een steeds betere echtgenoot begint te worden. Hendrik is vaak ziek van verliefdheid of zorgen. Hij vertrouwt Sara volledig. Ook al hij hoort wat er bij de heer R. is voorgevallen. Hij blijft haar adoreren en uiteindelijk bemint Sara hem ook, hij is de man die haar liefde waardig is. • Een andere man genaamd de heer R. krijgt ook Sara’s aandacht, een welgestelde man met veel macht. Hij bezorgt haar veel vermaak. We lezen in brieven die hij stuurt aan zijn vriend Jan G. dat hij kwade bedoelingen heeft met Sara. Sara valt in zijn val, maar weet te ontsnappen. Ze weet de anderen te overtuigen van haar onschuld.
Aan het eind doet Blankaart aan de weduwe Willis een huwelijksaanzoek, maar de wijst hem af. Blankaart heeft ook een vrouw voor Willem Willis gevonden, namelijk Letje. En hij zorgt er ook voor dat Cornelis Edeling met zijn Jaatje kan trouwen en Hendrik Edeling met Sara, hij overtuigd Jan Edeling ervan dat dat het beste is voor zijn zoons. Ook Naatje en dominee Smit zijn samen. De overige twintig brieven zijn uit deze versie weggelaten, het beschrijft de ‘iedereen leefde nog lang en gelukkig’. Auteurs – Betje Wolff en Aagje Deken Het is bekend dat Wolff en Deken qua persoonlijkheid totaal van elkaar verschilden. Dat maakte hun band echter niet minder hecht en ook hun blik op de wereld was desondanks hetzelfde: kritisch en zonodig sarcastisch. Ze hadden beiden een scherpe en trefzekere schrijfstijl waarmee het duo de burgerij van de 18e eeuw behandelde. Wolff groeide op in Vlissingen tot ze in 1755 een vaandrig, ofwel een officier van de Koninklijke Lucht-‐ of Landmacht, ontmoette. Met hem trouwen zat er niet in en zodoende trouwde ze kort daarna Adriaan Wolff, met wie ze jarenlang in de Beemster heeft gewoond. Op het moment dat hij in 1777 stierf bevond Wolff zich aan de grondslag van haar carrière. Ze was bekend, maar doordat ze iets tegen streng gelovigen had was ze niet bij iedereen geliefd. Aagje Deken groeide als wees op in Amsterdam, waarna ze als gezelschapsdame door het leven ging. Ondertussen begon ook zij te dichten en publiceren. In 1776 ontmoette het schrijversduo elkaar voor het eerst. Na de dood van haar man gaat Wolff in De Rijp samenwonen met Deken. Vanaf dat moment werkten ze dag in dag uit samen aan hun romans, maar hoe dat precies ging is onbekend. Hoe dan ook vulden ze elkaar perfect aan. In 1781 koopt Deken van een erfenis een huis in Beverwijk, waar de dames in het tuinhuisje werken aan hun boeken. Ze lieten lezers nadenken over actuele kwesties als opvoeding, vaderlandsliefde en religie als onderdeel van de verlichting. De historie van mejuffrouw Sara Burgerhart kwam uit in 1782 en is hun bekendste werk. In 1787 verlieten de twee het land omdat ze zich er niet meer thuis voelden. Ze verkochten al hun bezittingen en trokken naar Frankrijk waar ze een rustig bestaan leidden. Hoewel ze niet terug wilden werden ze daartoe gedwongen toen het geld op was en ze weer moesten gaan leven van een Nederlands pensioen. Hun comeback vond plaats in 1798 en de werken waren idealistischer dan ooit. Ze werkten aan een radicaal politiek tijdschrift, maar dat werd nooit gepubliceerd. Hun leven gaat kabbelend verder tot Wolff in 1804 overlijdt. Negen dagen later verschiedt ook Deken. Stroming 1782 (18e eeuw –verlichting) -‐ Verlichting: Tijd waarin men zelf de waarheid moest vinden met behulp van de ratio (de rede), tijd waarin een goede opvoeding en de positie van vrouwen in de maatschappij centraal stonden. Sara gaat op zoek naar de grenzen van bijvoorbeeld haar vrijheid in het doen van leuke dingen. Zo gaat ze met maar liefst vier mannen om en wordt ze bijna verkracht door een van hen, omdat ze naïef en onvoorzichtig is. Gelukkig wordt ze door de weduwe gecorrigeerd in haar gedrag en zo wordt ze steeds verstandiger. Het boek heeft een moraliserende boodschap en dat is kenmerkend voor de verlichting: aansporing tot goed gedrag, kritiek op avontuur en toejuichen van het huwelijk.
-‐ Eerste Nederlandse roman: Bulkboek: ‘Eerste Nederlandse roman waarin de daden van de personages verklaarbaar zijn uit hun karakter en waarin de personages meegevormd worden door de ontwikkelingen in het verhaal.’ Thema’s: opvoeding en positie van vrouwen in de maatschappij (verlichting). -‐ Briefroman: Het verhaal wordt verteld door brieven die alle personages naar elkaar schrijven. Genre is in Europa populair geworden door o.a. Engelse briefromans van Samuel Richardson van eerder uit de 18e eeuw. Richardson was de bedenker van het genre, om zo het verhaal te vertellen vanuit verschillende perspectieven. Secundaire werken Beknopt handboek geschiedenis Nederlandse letterkunde. In 1782 verscheen Feiths eerste romances; in datzelfde jaar verscheen ook Sara Burgerhart, tegelijkertijd twee heel verschillende leef-‐ en gevoelssferen. In Sara Burgerhart wordt de overdreven gevoeligheid niet als iets goeds bestempeld. Het is geschreven in een tijd waarin de romantiek doorbreekt, in de 18eeuwse verlichting: gevoelig maar niet overdreven sentimenteel. Betje En Aagje principieel strijders van het geëxagereerde sentimentalisme: omdat ze het zo goed kenden en omdat zij wisten welk een ontbindende kracht het kan zijn. Om hun levendige realisme, om hun vermogen het leven in haar totaliteit en relativiteit uit te beelden behoudt hun werk de betekenis van de tijd. Ze beelden een zedenspiegel uit van deugden en tekortkomingen. ‘Het zijn vooral de geest, het vernuft, het speelse, ironische element die het werk doen tintelen en flonkeren van een onbevangen levendigheid en losheid als in die tijd en eigenlijk bij de meeste schrijvers ook nog van de negentiende eeuw zeldzaam zijn.’ (zie ook http://www.dbnl.org/tekst/feit007juli01_01/feit007juli01_01_0003.php Rhijvis Feith)
Literatuurgeschiedenis.nl Deze tekst behandelt De Historie van Mejuffrouw Sara Burgerhart en geeft het historische belang van het boek aan, gepaard met de nodige achtergrondinformatie. Ik heb voor deze tekst gekozen omdat recensies onvindbaar bleken. Het genre briefroman was nieuw in die tijd en Wolff & Deken waren de eersten die dit in het Nederlands toepasten, nadat het door de Engelse Samuel Richardson was bedacht. Het was onderdeel van de verlichting en de jonge, ongetrouwde vrouw kreeg er aandacht door. Dat is ook de reden dat dit boek zo bekend is geworden. Wolff en Deken brachten niet alleen het genre maar de hele verlichting literair tot bloei. In de 18e eeuw draaiden alle romans om avonturen en anekdotes terwijl de briefroman gedachten, gevoelens en psychologie besprak. Wolff en Deken hanteren bovendien vierentwintig personages in honderdvijfenzeventig brieven; toen maar ook nu een uitzonderlijke prestatie. Bovendien werd het toentertijd zeer leesbaar gevonden. Vele auteurs werden door het werk geïnspireerd en schreven zodoende romans met vrouwen in de hoofdrol. Wolff en Deken hadden aangetoond dat de roman een perfect middel kon zijn om ideeën uit de verlichting omtrent liefde, opvoeding en verantwoordelijkheid uit te werken. Al met al wordt het 18e-‐eeuwse succesgenre beschouwd als belangrijk en serieus.
Ter Navolging door Kees ’t Hart In 2004 schreef Kees ’t Hart een boek dat gebaseerd is op De Historie van Mejuffrouw Sara Burgerhart. Hij noemde het Ter Navolging, naar de begraafplaats in Scheveningen waar Wolff en Deken begraven liggen. Dit boek is tevens een briefroman, maar betrekt hier ook e-‐mails en sms’jes bij. Dat maakt het weliswaar een moderner boek, maar volgens de Volkskrant maakt dat niet veel uit, zeker niet zodra blijkt dat de omvang van het boek vergelijkbaar is met dat van Wolff en Deken. Ook is hoofdpersoon Vincent Gorter als sociologisch onderzoeker aan de slag met een onderzoek naar Wolff en Deken dat zijn vader had gestart. We hebben dus duidelijk te maken met een reactie op het werk van Wolff en Deken dat niet alleen geïnspireerd is door Sara Burgerhart maar ook de twee schrijfsters opneemt in het moderne verhaal. Dat geeft aan in hoeverre het leeft en hoe belangrijk het boek is geweest in de historie van de literatuur. Als men ruim tweeëneenhalve eeuw later nog zo hevig refereert aan een boek, dan kan dit niet veel anders dan een goed boek betreffen.
