Faculteit Rechtsgeleerdheid Academiejaar 2014-2015
De hervorming van het prudentieel toezicht op verzekeringsondernemingen na de financiële crisis (Solva II)
Masterproef van de opleiding ‘Master in de Rechten’
Ingediend door Bavo Gantois (studentennummer: 01010770)
Promotor: Prof. Dr. Kristiaan Bernauw Commissaris: Prof. Dr. Jean Rogge
Faculteit Rechtsgeleerdheid Academiejaar 2014-2015
De hervorming van het prudentieel toezicht op verzekeringsondernemingen na de financiële crisis (Solva II)
Masterproef van de opleiding ‘Master in de Rechten’
Ingediend door Bavo Gantois (studentennummer: 01010770)
Promotor: Prof. Dr. Kristiaan Bernauw Commissaris: Prof. Dr. Jean Rogge
VOORWOORD Het schrijven van een masterproef is een belangrijk onderdeel van de persoonlijke ontwikkeling van elke student. Het vervaardigen ervan is een proces dat langzaam tot stand komt en vereist heel wat arbeid en doorzettingsvermogen. De grootste uitdaging voor mij was om het geheel aan verzamelde informatie op een heldere manier aan de lezer weer te geven. In deze eindverhandeling wordt de hervorming van het prudentieel toezicht op verzekeringsondernemingen door de Solvabiliteit II-richtlijn onder de loep genomen. Ik heb bewust voor een onderwerp gekozen dat een aantal vakgebieden omvat die niet, of althans niet uitgebreid, worden behandeld in de rechtenopleiding. Zodoende heb ik getracht onbekende gebieden te verkennen en mijn kennis optimaal te verruimen. Nu het schrijfproces volledig is afgerond, besef ik ten volle dat ik een ambitieus onderwerp heb gekozen. Het volgen van de grondige studie verzekeringen, dat gedoceerd wordt door de promotor van deze masterproef, prof. dr. K. BERNAUW, heeft mijn interesse voor het verzekeringswezen in een aanzienlijke mate versterkt. Daarenboven heeft hij mij bij het schrijven van deze eindverhandeling goed geholpen en daarom wil ik hem graag danken voor zijn kritische opmerkingen, raadgevingen en nuttige toelichtingen.
5
6
INHOUDSOPGAVE Titel 1: Prudentieel toezicht. ........................................................................................................... 17 Definiëring en situering ......................................................................................... 18 Algemeen .............................................................................................................. 18 De verzekeringssector ........................................................................................... 19 Sociale en economische rol van verzekeringen ...................................... 19 De verzekeringstechniek ......................................................................... 21 § 1. Het spreidingsprincipe.............................................................................................. 21 § 2. Omgekeerde productiecyclus ................................................................................... 21 De bancaire sector ................................................................................................ 23 Liquiditeitsrisico ...................................................................................... 23 Systeemrisico........................................................................................... 24 De Bazelnormen ...................................................................................... 25 § 1. Vormelijke gelijkenissen ........................................................................................... 25 § 2. Inhoudelijke verschillen ............................................................................................ 25 Toezichthoudende entiteiten ................................................................................ 26 Belgische Toezichthouders.................................................................................... 26 Eengemaakt toezicht ............................................................................... 26 Twin Peaks ............................................................................................... 26 Europese toezichthouders .................................................................................... 28 Europees Systeem van Financieel Toezicht (ESFT) .................................. 29 § 1. Macroprudentieel Toezicht ...................................................................................... 29 § 2. Microprudentieel Toezicht ....................................................................................... 29 EAVB (EIOPA) ........................................................................................... 31 § 1. Situering.................................................................................................................... 31 § 2. Bevoegdheden .......................................................................................................... 31 § 3. Organisatie ............................................................................................................... 33 a.
raad van toezichthouders.................................................................................... 33
b.
raad van bestuur ................................................................................................. 33
c.
voorzitter ............................................................................................................. 33
d.
uitvoerend directeur ........................................................................................... 34
e.
bezwaarcommissie .............................................................................................. 34
f.
gemengd comité.................................................................................................. 34
7
g.
college van toezichthouders ............................................................................... 34
h.
stakeholdergroep ................................................................................................ 35
Titel 2: De Europese interne markt. ................................................................................................ 37 Verschillende verzekeringsculturen ...................................................................... 38 Alpijns model......................................................................................................... 38 Angelsaksisch model ............................................................................................. 38 Europees model .................................................................................................... 39 Doelstellingen ........................................................................................................ 40 Vrijheid van dienstverlening ................................................................................. 41 Vrijheid van vestiging ............................................................................................ 42 Drie generaties richtlijnen ..................................................................................... 43 Eerste generatie richtlijnen................................................................................... 43 Vergunning .............................................................................................. 43 Vrijheid van vestiging .............................................................................. 44 Host country control ............................................................................... 44 Solvabiliteitsnormen ............................................................................... 44 Tweede generatie richtlijnen ................................................................................ 45 Vrijheid van dienstverlening.................................................................... 45 Schadeverzekeringen .............................................................................. 46 Levensverzekeringen ............................................................................... 47 Derde generatie richtlijnen ................................................................................... 48 Enige vergunning ..................................................................................... 48 Home country control ............................................................................. 49 Afschaffing controle a priori.................................................................... 50 Solvabiliteitsnormen ............................................................................... 51 Solvency I ............................................................................................................... 52 Situering ................................................................................................................ 52 Belgische controlereglementering ........................................................................ 53 Eigen vermogen....................................................................................... 53 § 1. Solvabiliteitsmarge ................................................................................................... 53 § 2. Garantiefonds ........................................................................................................... 54 Technische voorzieningen ....................................................................... 55 Dekkingswaarden .................................................................................... 55 Knelpunten Solvency I ........................................................................................... 56
8
Aandacht voor risico’s ............................................................................. 56 Kwalitatieve aspecten ............................................................................. 57 Minimumharmonisering ......................................................................... 57 Groepstoezicht ........................................................................................ 58 Titel 3: Solvency II............................................................................................................................ 59 Situering................................................................................................................. 60 Doelstellingen ....................................................................................................... 60 Directe doelstellingen ............................................................................. 60 § 1. Beschermen verzekeringnemers en begunstigden .................................................. 60 § 2. Stabiliteit financieel systeem.................................................................................... 60 Indirecte doelstellingen........................................................................... 61 § 1. Verenigen van verzekeringsrichtlijnen ..................................................................... 61 § 2. Eengemaakte Europese verzekeringsmarkt ............................................................. 62 a.
maximale harmonisatie ....................................................................................... 62
b.
toezichtsconvergentie ......................................................................................... 62
c.
bevorderen concurrentie .................................................................................... 63
§ 3. Verhogen risicogevoeligheid .................................................................................... 63 Totstandkoming .................................................................................................... 64 Historiek .................................................................................................. 64 Kwantitatieve impactstudies ................................................................... 65 Inwerkingtreding ..................................................................................... 66 Omnibus II-richtlijn .................................................................................. 67 Lamfalussy ............................................................................................................. 68 Oorsprong................................................................................................ 68 Vier niveaus ............................................................................................. 69 § 1. Eerste niveau ............................................................................................................ 69 § 2. Tweede niveau ......................................................................................................... 69 a.
nadere invulling door de Commissie ................................................................... 69
b.
nadere invulling door EIOPA ............................................................................... 69
§ 3. Derde niveau ............................................................................................................ 70 § 4. Vierde niveau............................................................................................................ 70 Toepassingsgebied ................................................................................................ 71 Principe.................................................................................................... 71 Uitsluiting zeer kleine verzekeraars ........................................................ 71
9
Drie pijlers.............................................................................................................. 73 Pilaar I: Kwantitatieve verplichtingen ................................................................... 73 Waardering activa en passiva.................................................................. 73 Technische reserves ................................................................................ 73 Eigen vermogen....................................................................................... 75 § 1. Bestanddelen ............................................................................................................ 75 § 2. Indeling in tiers ......................................................................................................... 75 Kapitaalvereisten ..................................................................................... 76 § 1. Solvency Capital Requirement.................................................................................. 76 a.
definiëring ........................................................................................................... 76
b.
modulaire aanpak................................................................................................ 77
c.
gestandaardiseerd model.................................................................................... 78
d.
interne modellen ................................................................................................. 79
e.
risicolimiteringstechnieken ................................................................................. 80
f.
onderschrijding.................................................................................................... 80
§ 2. Minimum Capital Requirement ................................................................................ 81 Beleggingen ............................................................................................. 82 § 1. beleggingsvrijheid..................................................................................................... 82 § 2. prudent person-beginsel .......................................................................................... 83 Pilaar II: Kwalitatieve vereisten en toezicht .......................................................... 84 Governancevereisten .............................................................................. 84 § 1. Doelstelling ............................................................................................................... 84 § 2. Schriftelijke beleidslijnen.......................................................................................... 84 § 3. Sleutelfuncties .......................................................................................................... 85 a.
risicobeheerfunctie ............................................................................................. 86
b.
interne controle................................................................................................... 86
c.
interne audit ........................................................................................................ 86
d.
actuariële functie ................................................................................................ 87
§ 4. ORSA ......................................................................................................................... 88 a.
definiëring ........................................................................................................... 88
b.
methode .............................................................................................................. 89
c.
ORSA-rapport ...................................................................................................... 89 Geharmoniseerd verzekeringstoezicht ................................................... 90
§ 1. Toezichtsconvergentie.............................................................................................. 90
10
§ 2. Reikwijdte van het toezicht ...................................................................................... 90 § 3. Algemene toezichtsvoorschriften ............................................................................ 91 a.
prospectief en risicogebaseerd ........................................................................... 91
b.
proportionaliteitsbeginsel ................................................................................... 91
c.
transparantie en verantwoording ....................................................................... 91
§ 4. Toezichtsproces ........................................................................................................ 92 a.
beoordeling ......................................................................................................... 92
b.
kapitaalopslag...................................................................................................... 93 Pilaar III: Rapporteringsvereisten.......................................................................... 94 Toelichting ............................................................................................... 94 Openbaarmaking van informatie ............................................................ 94 Toezichtsrapportage ............................................................................... 96 Groepstoezicht en groepsondersteuning .............................................................. 97 Groepstoezicht ...................................................................................................... 97 Principe.................................................................................................... 97 Groepstoezichthouder ............................................................................ 98 College van toezichthouders ................................................................... 99 Groepsondersteuning ........................................................................................... 99 Principe.................................................................................................... 99 Onenigheid ............................................................................................ 100 Kritische evaluatie ............................................................................................... 101 Kostprijs............................................................................................................... 101 Principle based approach .................................................................................... 102 Kleine en gespecialiseerde verzekeraars ............................................................ 103 Onderschrijvingsbeleid........................................................................................ 105 Interne modellen................................................................................................. 105 Productaanbod.................................................................................................... 106 Risicolimiteringstechnieken ................................................................................ 107 Investeringsstrategie ........................................................................................... 107
Titel 4: Algemeen besluit............................................................................................................... 109
11
12
LIJST VAN AFKORTINGEN AMCR: Absolute Minimum Capital Requirement. CBF: Commissie voor Bank- en Financiewezen. CBFA: Commissie voor Bank-, Financiën en Assurantiewezen. CEA: European Insurance and Reinsurance Federation / Comité Européen des Assurances / Europees Comité voor het Verzekeringswezen. CEBS / CEBT: Committee of European Banking Supervisors / Comité van Europese Bankentoezichthouders. CEIOPS / CETVB: Committee of European Insurance and Occupational Pensions Supervisors / Comité van Europese Toezichthouders op Verzekeringen en Bedrijfspensioenen. CESR / CEER: Committee of European Securities Regulators / Comité van Europese Effectenregelgevers. CDV: Controledienst voor de Verzekeringen. EBA: European Banking Authority / Europese Bankenautoriteit. ESRB / ECSR: European Systemic Risk Board / Europees Comité voor Systeemrisico’s. EER: Europese Economische Ruimte. EFSF / EFST: European System of Financial Supervision / Europees Systeem voor Financieel Toezicht. ESMA / EAEM: European Securities and Markets Authority / Europese Autoriteit voor Effecten en Markten. EIOPA / EAVB: European Insurance and Occupational Pensions Authority / Europese Autoriteit voor Verzekeringen en Bedrijfspensioenen. ESA / ETA: European Supervisory Authority / Europese Toezichthoudende Autoriteit. FSMA: Financial Services and Markets Authority / Autorité des services et marchés financiers / Autoriteit voor Financiële Diensten en Markten. IFRS: International Financial Reporting Standards. IMF: Internationaal Monetair Fonds. ITS: Implementing Technical Standards.
13
MCR: Minimum Capital Requirement. LTGA: Long-Term Guarantees Assessment. ORSA: Own Risk and Solvency Assessment. RTS: Regulatory Technical Standards. RSR: Regulatory Supervisory Report. SCR: Solvency Capital Requirement. SFCR: Solvency and Financial Conditions Report. SRP: Supervisory Review Process. VaR: Value at Risk. VWEU: Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie. QIS: Quantitative Impact Study. QRT: Quantitative Reporting Template.
14
INLEIDING 1. Heel wat inkt is reeds gevloeid over de moeilijkheden die de bancaire sector doorheen de financiële crisis en haar nasleep te verwerken kreeg. Een stuk minder belicht, maar desalniettemin van aanzienlijk belang, is het vraagstuk omtrent de soliditeit van de verzekeringssector. Ook in deze tak van de economie kunnen de gevolgen van een inadequaat toezicht desastreus zijn. Daarom beoogt de Europese wetgever thans door middel van de Solvabiliteit II-richtlijn (‘Solvency II’) het toezichtskader voor de verzekeringsondernemingen te verbeteren en moderniseren opdat het voldoende aangepast zou zijn aan de noodwendigheden van de huidige financiële markten. 2. Gezien het proces van vernieuwing van de toezichtsregels reeds geruime tijd alvorens het uitbreken van de financiële crisis was aangevat, zou het evenwel incorrect zijn te stellen dat deze hervorming ontstaan is naar aanleiding ervan. 1 Desalniettemin is het wel zo dat de gebreken van het gedateerde solvabiliteitsraamwerk door de recente ontwikkelingen sterk duidelijk werden, wat voor een momentum heeft gezorgd om een aantal verregaande hervormingen door te voeren en extra aandacht te spenderen aan financiële stabiliteit. 3. Wat de tekortkomingen van de huidige solvabiliteitsvereisten betreft, is het zo dat onder de Solvabiliteit I-richtlijnen enkel de risico’s van het passief in acht worden genomen en men geen rekening houdt met wat er zich op de actiefzijde van de balans afspeelt. Het is voornamelijk dit tekort dat tijdens de financiële crisis scherp zichtbaar werd, gezien verzekeringsondernemingen ten gevolge van dalende aandelenkoersen met vrij grote verliezen in hun beleggingsportefeuilles geconfronteerd werden. 4. Het is uiteraard niet correct om de solvabiliteitsmarge van een onderneming als enige criterium te hanteren ter beoordeling van de financiële gezondheid ervan. Een tweede pijnpunt van Solvency I is dan ook een gebrek aan aandacht voor kwalitatieve aspecten zoals een goed doordacht risicobeleid en deugdelijk bestuur. Het nieuwe regime voorziet tevens op dit vlak ingrijpende wijzigingen waardoor een aantal niet-financiële aspecten zoals de inrichtingseisen, het behoorlijk bestuur en toezicht in acht worden genomen. 2
1
M.J.-H. SMITH, “Solvency II: The Ambitious Modernization of the Prudential Regulation of Insurers and Reinsurers across the European Union”, Conn. Ins. L.J. 2010, (357) 394. 2 K. VAN HULLE, “Solvency II: het einde van het begin” in J. ROGGE (ed.), Solvency II en IFRS. Een nieuwe solvabiliteitsregeling voor de verzekeringssector, Mechelen, Kluwer, 2009, (31) 33.
15
5. De hervorming van het prudentieel toezicht op verzekeringsondernemingen wordt, gelet op bovenstaande gebreken, door nagenoeg alle academici en actoren in de sector als essentieel geacht voor het waarborgen van een veilige en solide verzekeringssector in de toekomst. Toch rijzen heel wat vragen in welke mate de tekorten voldoende en al dan niet op correcte wijze zijn opgevangen. Daarenboven is de graad van regulering in de financiële sector steeds een controversiële vraag waarover de unanimiteit minder vanzelfsprekend is. 6. Deze masterproef betreft, gelet op de inwerkingtreding van het nieuwe Solvabiliteit IIraamwerk op 1 januari 2016, toch een uiterst actueel onderwerp waarvan de belangrijkheid en de schaal ons de recentste jaren allen duidelijk is geworden. Bovendien is de verzekeringssector een erg belangrijk onderdeel van onze economie. In België alleen al stelt ze ruim opgevat ongeveer 46.600 mensen tewerk 3, is ze jaarlijks goed voor 28 miljard euro aan premie-inkomsten 4 en investeringsportfolio’s ter waarde van 267 miljard euro. 5 7. Ook op internationaal vlak valt de impact van deze hervorming nauwelijks te overschatten. De Europese verzekeringssector omvat immers de grootste eengemaakte verzekeringsmarkt ter wereld, goed voor ongeveer 35 % van alle verzekeringspremies die wereldwijd worden betaald. 6 Gezien de Europese Unie een voorloper is in deze materie, kan men met deze hervorming uiteraard een significante weerslag op heel wat andere juridische stelsels verwachten. 8. In deze masterproef wordt een overzicht gegeven van de lange aanloop naar het nieuwe regelgevend kader en de inhoud ervan. Het werkstuk is opgebouwd op die wijze zodat eerst wat achtergrondinformatie wordt gegeven, gevolgd door een theoretische beschrijving van de hervorming, om dan af te sluiten met een kritische analyse waarbij mogelijke tekortkomingen naar voor worden geschoven. Dankzij deze structuur wordt de lezer doorheen de masterproef geleidelijk aan vertrouwd met de details van het regelgevend kader, wat de begrijpbaarheid ten goede komt. Gelet op het internationaal karakter van de regelgeving zal frequent verwezen worden naar de Engelstalige terminologie.
3
ASSURALIA, Werkgelegenheid in het verzekeringswezen in 2013, Brussel, 2013, www.assuralia.be/fileadmin/content/documents/sociale%20zaken%20%28niet%20CAO%29/tewerkstelling/NL_tewerkstelling_2013.pdf, 3. 4 INSURANCE EUROPE, European Insurance in Figures, Brussel, 2014, www.insuranceeurope.eu/uploads/Modules/Publications/statisticsno50europeaninsuranceinfigures.pdf, 43. 5 INSURANCE EUROPE, European Insurance in Figures, Brussel, 2014, www.insuranceeurope.eu/uploads/Modules/Publications/statisticsno50europeaninsuranceinfigures.pdf, 58. 6 INSURANCE EUROPE, European Insurance in Figures, Brussel, 2014, www.insuranceeurope.eu/uploads/Modules/Publications/statisticsno50europeaninsuranceinfigures.pdf, 13.
16
TITEL 1. PRUDENTIEEL TOEZICHT
17
Definiëring en situering ALGEMEEN 9. Prudentieel toezicht strekt ertoe na te gaan of financiële ondernemingen in staat zijn hun verbintenissen na te komen en is zodoende gericht op het waarborgen van een passende inrichting en soliditeit. De controle op voorschriften inzake organisatie, solvabiliteit, rendabiliteit en liquiditeit horen bijgevolg thuis onder deze noemer. Daar waar microprudentieel toezicht gericht is op de individuele instellingen, focust het macroprudentieel toezicht zich op de stabiliteit van het financieel stelsel in zijn geheel. 7 Het doel van een solvabiliteitsregime zoals dat van Solvency II is het waarborgen van de financiële soliditeit van bepaalde entiteiten, zodat zij in staat zijn om economische en financiële calamiteiten te overbruggen. 8 10. In de verzekeringssector weerspiegelt het begrip solvabiliteit in feite de financiële capaciteit van verzekeraars om aan hun toekomstige verplichtingen over een bepaalde periode te voldoen. Hierbij kan men naast de algemene stabiliteit van het economisch stelsel ook het belang van de wederpartijen onderscheiden. Zo verwacht de consument-verzekeringnemer dat hij effectief zal kunnen rekenen op een uitkering van de verzekeringsonderneming, indien het risico waartegen hij verzekerd is zich voordoet. 9 11. Met prudentiële regels beoogt men de kans op faillissementen te verminderen en de impact op de markt ervan te minimaliseren. Het betreft aldus regelgeving die wordt uitgevaardigd ter preventie van financiële moeilijkheden die de levensvatbaarheid van een financiële onderneming in gevaar zouden kunnen brengen. 10 Het toezicht moet hierbij verzekeren dat deze regels op een adequate wijze worden geïmplementeerd, teneinde de stabiliteit en aldus het vertrouwen in het financieel systeem te garanderen en daarenboven voldoende bescherming te bieden aan consumenten. 11
7
M. PIETERS, “De nieuwe toezichtsarchitectuur voor de Belgische financiële sector: invoering van het ‘Twin Peaks'-model”, Bank Fin. 2011, afl. 5, (291) 296. 8 R. DOFF, "A critical analysis of the Solvency II proposals", GPRIIP 2008, (193) 193. 9 E.J. VAUGHAN en T. VAUGHAN, Fundamentals of Risk and Insurance, John Wiley & Sons Inc., 2007, 106. 10 M. FLAMÉE en P. SCHUERMANS, “Europese controle: wondermiddel voor het oplossen van toezichtconflicten in de verzekering? Een blik achter de schermen”, T.Verz. 2006, (78) 78. 11 DE LAROSIÈRE GROEP, Report of the High Level Group on Financial Supervision in the EU, Brussel, 2009, http://ec.europa.eu/finance/general-policy/docs/de_larosiere_report_en.pdf, 38.
18
12. Prudentiële regels dient men te onderscheiden van gedragsregels. Deze hebben betrekking op hoe partijen op de financiële markten zich horen te gedragen, ten opzichte van hun (potentiële) klanten en elkaar. 12 Zij beogen de eerlijke, rechtvaardige en professionele behandeling van beleggers, cliënten en andere belanghebbende partijen. Gedragstoezicht streeft ernaar deze personen te beschermen, door toe te zien op vereisten inzake hun zorgvuldige behandeling en de integriteit en deskundigheid van de financiële onderneming. 13
DE VERZEKERINGSSECTOR Sociale en economische rol van verzekeringen 13. De mens kan in zijn gezondheid, welzijn of vermogen getroffen worden door tal van gebeurtenissen. Vaak gaat het om onvermijdbare en onvoorzienbare ontwikkelingen waarbij de onzekerheid dus een grote rol speelt. In vele gevallen zal men deze risico’s willen opvangen door middel van verzekeringen die hiertegen een bepaalde bescherming bieden. 14 Het is omwille van deze enorm belangrijke sociale en economische rol die verzekeringen in de maatschappij vervullen, dat vergaande regulering en overheidstoezicht in de verzekeringssector algemeen wordt aanvaard. Het is dan ook cruciaal dat verzekeraars ten aanzien van hun verzekeringnemers, verzekerden en begunstigden te allen tijde aan hun verplichtingen kunnen voldoen. Zij moeten bijgevolg in staat zijn om economische laagconjunctuur en ongunstige evoluties in de financiële markten op te vangen. 15 14. De voornaamste taak van verzekeraars betreft in beginsel de herstelfunctie, namelijk het vergoeden van de geleden schade die voortvloeit uit de verwezenlijking van risico’s. 16 Een risico is het best te omschrijven als een onzekere en mogelijke gebeurtenis waarvan de verwezenlijking buiten de wil van de verzekerde, verzekeringnemer of begunstigde valt. 17 In principe hebben verzekeringen ook een preventieve werking, doordat verzekeraars aan de verzekerden heel wat verplichtingen opleggen met betrekking tot schadevoorkoming. 18
12
C.A. HAZEU, “De crisis, de bank en de wet”, TvOF 2011, (138) 143. M. PIETERS, “De nieuwe toezichtsarchitectuur voor de Belgische financiële sector: invoering van het ‘Twin Peaks'-model”, Bank Fin. 2011, afl. 5, (291) 296. 14 M. FONTAINE, Verzekeringsrecht, in het Nederlands vertaald door K. BERNAUW, Brussel, Larcier, 2011, 37. 15 M. FONTAINE, Verzekeringsrecht, in het Nederlands vertaald door K. BERNAUW, Brussel, Larcier, 2011, 40; L. SCHUERMANS, Grondslagen van het Belgisch verzekeringsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2008, 69. 16 L. SCHUERMANS, Grondslagen van het Belgisch verzekeringsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2008, 39. 17 L. SCHUERMANS, Grondslagen van het Belgisch verzekeringsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2008, 20. 18 M. FONTAINE, Verzekeringsrecht, in het Nederlands vertaald door K. BERNAUW, Brussel, Larcier, 2011, 38. 13
19
15. Daarnaast speelt het verzekeringswezen een belangrijke rol in het stimuleren van investeringen. Gezien men tegen bepaalde risico’s een verzekering kan afsluiten, neemt dit een zekere terughoudendheid weg. De verzekeringsmaatschappijen dragen op die manier ook bij aan de technische vooruitgang, gezien talrijke gewaagde bezigheden zonder de steun van verzekeringen nooit ondernomen zouden zijn. 19 16. Ook het sparen kan gestimuleerd worden door middel van een verzekering waarbij een verzekeraar zich ertoe verbindt in de toekomst een bepaald bedrag uit te betalen. Het gaat in het bijzonder over de levensverzekering, waarbij premies worden betaald door de verzekeringnemer, vervolgens door de verzekeraar worden opgespaard, en dan later terug uitbetaald worden aan de begunstigde. Bij dit type van verzekering is enkel het ogenblik waarop deze vergoeding verschuldigd is nog een onzekere factor. 20 17. Verzekeringen kunnen ook dienst doen tot het waarborgen van bepaalde verrichtingen. Zo bijvoorbeeld de terugbetaling van een hypothecaire lening die gekoppeld wordt aan een schuldsaldoverzekering of een verzekering tot wedersamenstelling van het kapitaal. 21 18. Een laatste belangrijk facet van verzekeringen heeft betrekking tot de wezenlijk financiële aspecten waarbij verzekeringsondernemingen de rol spelen van institutionele belegger. Deze instellingen beschikken immers over heel wat kapitaal dat ze op verscheidene manieren kunnen beleggen. Het is dan ook zo dat verzekeraars niet enkel bescherming bieden tegen eventuele toekomstige gebeurtenissen, maar tevens heel wat gelden richting de kapitaalmarkten sturen. 22 De verzekeringsinstellingen die deze belangrijke sommen onder de vorm van premies afnemen, dienen dit kapitaal uiteraard met een zeer grote voorzichtigheid te beheren, vermits het zal dienen voor de uitbetaling van de vergoedingen en de kapitalen. 23
19
M. FONTAINE, Verzekeringsrecht, in het Nederlands vertaald door K. BERNAUW, Brussel, Larcier, 2011, 38. 20 M. FONTAINE, Verzekeringsrecht, in het Nederlands vertaald door K. BERNAUW, Brussel, Larcier, 2011, 38. 21 M. FONTAINE, Verzekeringsrecht, in het Nederlands vertaald door K. BERNAUW, Brussel, Larcier, 2011, 39. 22 L. SCHUERMANS, Grondslagen van het Belgisch verzekeringsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2008, 69. 23 M. FONTAINE, Verzekeringsrecht, in het Nederlands vertaald door K. BERNAUW, Brussel, Larcier, 2011, 39.
20
De verzekeringstechniek § 1. Het spreidingsprincipe 19. Klassiek wordt een verzekering gedefinieerd als “de compensatie van de gevolgen van het lot op het individueel vermogen door een mutualisatie van de risico’s conform de wetten van de statistiek”. Er dient evenwel te worden opgemerkt dat in deze definitie het begrip mutualisatie een louter technische connotatie heeft, en de solidariteitsgedachte hierbij niet aan bod komt. Het houdt in dat verschillende personen die blootgesteld worden aan eenzelfde risico zich samen gaan verenigen. Indien het risico zich vervolgens bij één van de verenigde personen voordoet, dan wordt de last die dit met zich meebrengt verdeeld over alle deelnemers. 24 Vanuit een economisch standpunt neemt een verzekeringsinstelling dus risico’s die bij een bepaald individu liggen, en legt ze bij de gehele groep (‘risk pooling’). De verzekeraar, die de grote groep vertegenwoordigt, verzamelt premies en beschikt zo over een kapitaal waaruit men een vergoeding kan uitkeren indien een individu van de groep wordt getroffen door het verzekerde voorval. 25 § 2. Omgekeerde productiecyclus 20. In tegenstelling tot andere handelsondernemingen, die eerst kosten maken alvorens ze inkomsten kunnen generen, wordt de verzekeringssector op vrijwel unieke wijze gekenmerkt door een omgekeerde productiecyclus. 26 Eerst ontvangt de verzekeraar premies, waarbij de daar tegenoverstaande dienst, namelijk het overgaan tot uitkering indien de verzekerde gebeurtenis zich heeft voorgedaan, pas in de toekomst zal worden verstrekt. 27 21. Belangrijk is dat verzekeraars deze premies niet louter verzamelen, maar ze ook beleggen. Deze investeringen zorgen dan voor een tweede vorm van inkomsten. Terwijl de premies die de verzekeringsinstellingen ontvangen een vrij stabiele opbrengst genereren, is het zo dat bij de investeringsopbrengsten die voortvloeien uit de beleggingsportefeuille een sterkere variatie mogelijk is naargelang de performantie van de financiële markten. 28
24
M. FONTAINE, Verzekeringsrecht, in het Nederlands vertaald door K. BERNAUW, Brussel, Larcier, 2011, 33; L. SCHUERMANS, Grondslagen van het Belgisch verzekeringsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2008, 13. 25 INSURANCE EUROPE, Why insurers differ from banks, Brussel, 2014, www.insuranceeurope.eu/uploads/Modules/Publications/why_insurers_differ_from_banks.pdf, 10. 26 H. COUSY, “De grote oriëntaties van het verzekeringsrecht” in J. ROGGE, Liber Amicorum René Van Gompel, Brussel, Story-Scientia, 1998, (127) 151. 27 L. SCHUERMANS, Grondslagen van het Belgisch verzekeringsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2008, 110. 28 F. FABOZZI, F. JONES, en F. MODIGLIANI, Foundation of financial markets and institutions, Prentice Hall, 2009, 96.
21
22. De inverse productiecyclus die eigen is aan het verzekeringswezen creëert een zekere vorm van informatie-asymmetrie, doordat de verzekeraar op moment van afsluiten van het verzekeringscontract niet weet of er al dan niet een vergoeding uitgekeerd zal moeten worden. Het is vooral de onzekerheid die met deze uitgestelde verzekeringsverbintenissen gepaard gaat, die een verzekeringsonderneming fragiel maakt. 29 23. Om aan deze onzekere verplichtingen tegemoet te komen, dienen verzekeringsinstellingen technische reserves aan te leggen. Deze provisies geven een overzicht van de verzekeringsverbintenissen die lopende of nog niet vereffend zijn en moeten het de verzekeringsonderneming mogelijk maken de verplichtingen na te komen die zij in de verzekeringscontracten is aangegaan. 30 Het is volgens de leer van de statistiek en de wet van de grote getallen dan ook zo dat men bij een groot aantal waarnemingen de totale schadelast van alle individuele risico’s samen ongeveer zal kunnen voorspellen. 31
29 A. GAEREMYNCK, “Een evaluatie van het K.B. van 17/11/1994 op de jaarrekening van verzekeringsondernemingen”, T.Acc. 1995, (18) 18; A. SWARUP, “A well intentioned folly: the macroeconomic implications of Solvency II”, Economic Affairs 2012, (17) 18. 30 M. FONTAINE, Verzekeringsrecht, in het Nederlands vertaald door K. BERNAUW, Brussel, Larcier, 2011, 35; L. SCHUERMANS, Grondslagen van het Belgisch verzekeringsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2008, 111. 31 INSURANCE EUROPE, Why insurers differ from banks, Brussel, 2014, www.insuranceeurope.eu/uploads/Modules/Publications/why_insurers_differ_from_banks.pdf, 9; L. SCHUERMANS, Grondslagen van het Belgisch verzekeringsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2008, 23.
22
DE BANCAIRE SECTOR Liquiditeitsrisico 24. De fragiliteit van banken vloeit voor een groot stuk voort uit hun transformatiefunctie, i.e. het omzetten van deposito’s in kredieten. Banken verstrekken kredieten op lange termijn, maar beschikken zelf over deposito’s die in principe kortlopende vorderingen zijn. Deze discrepantie in looptijd tussen activa en passiva (‘maturity mismatch’) zorgt ervoor dat banken erg afhankelijk zijn van hun kredietverstrekkers en behelst in wezen een liquiditeitsrisico. 32 25. Wanneer de depositohouders het vertrouwen in de bank verliezen, is het doorgaans hun natuurlijke reactie om samen feitelijk naar de bank te lopen en hun deposito’s weg te halen, teneinde een eventuele latere juridische samenloop te vermijden. In de banksector is dan ook een sterke nood aan prudentiële regulering wegens de fragiliteit van individuele banken voor bank runs. 33 26. Wegens de inherent verschillende aard van het businessmodel zijn verzekeringsondernemingen niet onderworpen aan een groot liquiditeitsrisico. 34 Verzekeringnemers kunnen doorgaans niet te allen tijde hun verzekeringspolis opzeggen, en indien ze dit wel doen, volgt een pecuniaire sanctie. 35 Bovendien is er ook geen groot verschil in looptijd tussen de activa en passiva van de verzekeraars, terwijl dit bij banken wel het geval is. 36
32
INSURANCE EUROPE, Why insurers differ from banks, Brussel, 2014, www.insuranceeurope.eu/uploads/Modules/Publications/why_insurers_differ_from_banks.pdf, 20. 33 M. DEWATRIPONT, J. ROCHET en J. TIROLE, Balancing the banks: global lessons from the financial crisis, Princeton, Princeton University Press, 2010, 4. 34 INSURANCE EUROPE, Why insurers differ from banks, Brussel, 2014, www.insuranceeurope.eu/uploads/Modules/Publications/why_insurers_differ_from_banks.pdf, 53. 35 B. DE SMET, “Why insurers differ from banks”, Rev.banc.fin. 2010, afl. 6, (315) 315. 36 B. DE SMET, “Why insurers differ from banks”, Rev.banc.fin. 2010, afl. 6, (315) 316.
23
Systeemrisico 27. Terwijl in een sector van niet-financiële ondernemingen de concurrenten doorgaans wel varen bij het faillissement van de ander, is dit geenszins het geval bij banken. Zij zijn sterk met elkaar verbonden en dit brengt een systeemrisico met zich mee. 37 Het risico op onderlinge besmetting en het in gang zetten van een domino-effect is hierdoor bij banken een stuk groter dan bij verzekeraars. 38 28. Zoals hierboven reeds werd aangegeven, is het niet zo dat prudentiële regulering enkel het systeemrisico viseert. Ook kleinere banken, die in feite geen wezenlijk systeemrisico met zich meebrengen, zullen toch onderworpen zijn aan het prudentieel overheidstoezicht. De reden hiervoor zit dan vooral in het feit dat de schuldeisers van deze entiteiten doorgaans te klein zijn en over onvoldoende expertise beschikken om zelf op voldoende wijze te monitoren. Het is ook om deze reden dat heel wat andere financiële entiteiten dan banken, zoals verzekeringsondernemingen en pensioenfondsen, die heel wat kleine schuldeisers hebben, geviseerd worden door het prudentieel toezicht. 39
37
M. DEWATRIPONT, J. ROCHET en J. TIROLE, Balancing the banks: global lessons from the financial crisis, Princeton, Princeton University Press, 2010, 4; B. DE SMET, “Why insurers differ from banks”, Rev.banc.fin. 2010, afl. 6, (315) 316. 38 INSURANCE EUROPE, Why insurers differ from banks, Brussel, 2014, www.insuranceeurope.eu/uploads/Modules/Publications/why_insurers_differ_from_banks.pdf, 34. 39 M. DEWATRIPONT, J. ROCHET en J. TIROLE, Balancing the banks: global lessons from the financial crisis, Princeton, Princeton University Press, 2010, 5.
24
De Bazelnormen § 1. Vormelijke gelijkenissen 29. Net zoals de Bazelnormen en de Richtlijn Kapitaaleisen Banken 40 is het nieuwe prudentieel regime voor verzekeringsondernemingen van Solvency II gesteund op drie pijlers, waarbij de eerste pijler de kwantitatieve eisen bevat, de tweede pijler de kwalitatieve en de derde pijler de openbaarmakingsvereisten. 41 Het betreft dan ook een doelstelling van de wetgever om een sterke convergentie te bereiken tussen het prudentieel regime dat van toepassing is op de bancaire sector en dat van verzekeringsondernemingen, teneinde het toezicht op financiële conglomeraten te vereenvoudigen en reguleringsarbitrage te vermijden. 42 § 2. Inhoudelijke verschillen 30. Er dient evenwel te worden opgemerkt dat, hoewel de twee normgehelen op het eerste zicht vormelijk erg gelijklopend zijn, de specifieke inhoud van de drie pijlers in grote mate verschilt vanwege de andere aard van de sector. 43 In het bankwezen wordt vooral belang gehecht aan systeemrisico’s, waardoor de klemtoon van de prudentiële regels eerder ligt bij de stabiliteit van het financiële systeem in zijn geheel. Solvency II schenkt daarentegen heel wat meer aandacht aan het beschermen van de individuele verzekeringnemer tegen het faillissement van zijn verzekeraar. 44 31. Omdat de twee normgehelen inhoudelijk sterk van elkaar uiteenlopen, dient men mogelijke implicaties van de Bazelnormen voor Solvency II steeds met een korrel zout te nemen. De Bazelnormen houden slechts rekening met een aantal risico’s, terwijl Solvency II een holistische benadering hanteert die alle risico’s in rekening neemt. 45 Solvency II wordt door velen dan ook aanzien als een complexer en meer genuanceerd systeem van toezicht. 46 40 Richtlijn 2006/48/EG van het Europees Parlement en de Raad van 14 juni 2006 betreffende de toegang tot en de uitoefening van de werkzaamheden van kredietinstellingen (herschikking), Pb.L. 30 juni 2006, afl. 177, 1-200. 41 N. GATZERT en H. WESKER, “A comparative assessment of Basel II/III and Solvency II”, GPRIIP 2012, (539) 567. 42 SEC 2007/870 Begeleidend document bij het voorstel voor een richtlijn van het Europees Parlement en de Raad betreffende de toegang tot en uitoefening van het verzekerings- en het herverzekeringsbedrijf, 16. 43 K. VAN HULLE, “Invloed van de financiële crisis op de nieuwe solvabiliteitsregeling van de (her)verzekeringsondernemingen”, C. VAN SCHOUBROECK, W. DEVROE, K. GEENS, J. STUYCK (eds.) in Over Grenzen: Liber amicorum Herman Cousy, Antwerpen, Intersentia, 2011, (911) 922. 44 N. GATZERT en H. WESKER, “A comparative assessment of Basel II/III and Solvency II”, GPRIIP 2012, (539) 541. 45 N. GATZERT en H. WESKER, “A comparative assessment of Basel II/III and Solvency II”, GPRIIP 2012, (539) 567. 46 M.J.-H. SMITH, “Solvency II: The Ambitious Modernization of the Prudential Regulation of Insurers and Reinsurers across the European Union”, Conn. Ins. L.J. 2010, (357) 389.
25
Toezichthoudende entiteiten BELGISCHE TOEZICHTHOUDERS Eengemaakt toezicht 32. Oorspronkelijk was de Controledienst der Verzekeringen (CDV) de verantwoordelijke instantie voor het prudentieel toezicht op verzekeringsondernemingen in België. Deze instelling werd met ingang van 1 januari 2004 evenwel geïntegreerd in de Commissie voor Bank- en Financiewezen (CBF). 47 Het eengemaakt toezichtsorgaan werd zo omgedoopt tot de Commissie voor Bank-, Financiën en Assurantiewezen (CBFA) en verkreeg de toezichtsbevoegdheid over de gehele financiële sector, inclusief de verzekeringsondernemingen. 48
Twin Peaks 33. Na het uitbreken van de kredietcrisis werd de toezichtsarchitectuur wederom aan fundamentele wijzigingen onderworpen. Sinds 1 april 2011 wordt het toezicht op de Belgische financiële sector niet langer uitgeoefend door een geïntegreerde toezichthouder, maar volgens een bipolair model. 49 De grondslag hiervan ligt besloten in de wet van 2 juli 2010, de zogenaamde Twin Peaks-wet. 50 De eigenlijke vormgeving kwam tot stand met de uitvaardiging van het koninklijk besluit van 31 maart 2011, het Twin Peaks-besluit. 51 34. Waar vroeger de CFBA op het vlak van toezicht over alle bevoegdheden beschikte, worden de taken nu verdeeld tussen de Autoriteit van Financiële Diensten (FSMA) en de Nationale Bank van België (NBB). 52 De bevoegdheidsverdeling wordt gekarakteriseerd door een scheiding tussen enerzijds het toezicht op de werking van de financiële markten en het naleven van gedragsregels en anderzijds deze op de prudentiële voorschriften. 53 47 L. SCHUERMANS, Grondslagen van het Belgisch verzekeringsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2008, 95; K. VEEKMANS, “Bank-, beurs- en verzekeringswezen: vrijmaking van de interne markt en supervisie in Europa en de Verenigde Staten”, Jura Falc. 2004-2005, (145) 160. 48 M. TISON, “Naar een geïntegreerde toezichthouder op de financiële sector: de CBFA”, BFR 2003, (247) 247. 49 M. PIETERS, “De nieuwe toezichtsarchitectuur voor de Belgische financiële sector: invoering van het ‘Twin Peaks'-model”, Bank Fin. 2011, afl. 5, (291) 291. 50 Wet van 2 juli 2010 tot wijziging van de wet van 2 augustus 2002 betreffende het toezicht op de financiële sector en de financiële diensten en van de wet van 22 februari 1998 tot vaststelling van het organiek statuut van de Nationale Bank van België, en houdende diverse bepalingen, BS 28 september 2010, 59140. 51 K.B. van 3 maart 2011 betreffende de evolutie van de toezichtsarchitectuur voor de financiële sector, BS 9 maart 2011, 15623. 52 NATIONALE BANK VAN BELGIË, Jaarverslag 2011: Financiële stabiliteit en prudentieel toezicht, Brussel, 2011, www.nbb.be/doc/ts/publications/nbbreport/2011/nl/t1/verslag2011_tiii.pdf, 48. 53 M. PIETERS, “De nieuwe toezichtsarchitectuur voor de Belgische financiële sector: invoering van het ‘Twin Peaks'-model”, Bank Fin. 2011, afl. 5, (291) 296.
26
35. De NBB is in dit model verantwoordelijk voor het prudentieel toezicht, zowel wat betreft de stabiliteit van het systeem als de supervisie op de individuele actoren. 54 Het begrip ‘prudentieel toezicht’ wordt door de wetgever als zodanig echter niet omschreven. Wel verduidelijkt het verslag aan de Koning bij het Twin Peaks-besluit dat prudentiële regels “specifiek gericht zijn op het waarborgen van de soliditeit van de financiële instellingen door vereisten op te leggen op het vlak onder meer van de solvabiliteit, de liquiditeit en de rendabiliteit van deze instellingen”. 55 36. De Twin Peaks-hervorming heeft ertoe geleid dat de rol van de Autoriteit van Financiële Diensten (FSMA) 56, dat ontstaan is uit de vroegere CBFA, de bevoegdheid heeft verkregen wat betreft het beschermen van de financiële consument. Zij waakt over de naleving van de voor deze entiteiten geldende gedragsregels. Dit is het zogenaamde gedragstoezicht. 57 37. De nieuwe Twin Peaks-toezichtsarchitectuur vergt, met het oog op de coördinatie van de uitoefening van hun toezichtstaken, uiteraard heel wat interactie en overleg tussen de NBB en de FSMA. De financiële wetgeving die aangepast werd door het Twin Peaks-besluit bevat dan ook een aantal bepalingen die de coördinatie regelen van het toezicht dat door deze twee instanties wordt uitgeoefend. 58
54
R. STEENNOT, “De bescherming van de consument door de Autoriteit voor Financiële Diensten en Markten en het vrijwillig moratorium op de commercialisering van bijzonder ingewikkelde gestructureerde producten” in C.-A. VAN OLDENEEL (ed.), Hervorming van het toezicht op de financiële sector (Twin Peaks), Mechelen, Kluwer, 2011, (115) 117. 55 Verslag aan de Koning bij K.B. 3 maart 2011 betreffende de evolutie van de toezichtsarchitectuur voor de financiële sector, BS 9 maart 2011, (15623) 15626. 56 Autorité des services et marchés financiers, Financial Services and Markets Authority. 57 R. STEENNOT, “De bescherming van de consument door de Autoriteit voor Financiële Diensten en Markten en het vrijwillig moratorium op de commercialisering van bijzonder ingewikkelde gestructureerde producten” in C.-A. VAN OLDENEEL (ed.), Hervorming van het toezicht op de financiële sector (Twin Peaks), Mechelen, Kluwer, 2011, (115) 117. 58 NATIONALE BANK VAN BELGIË, Jaarverslag 2013, Brussel, 2013, www.nbb.be/doc/ts/Publications/NBBreport/2013/NL/T1/verslag2013_volledig.pdf, 241.
27
EUROPESE TOEZICHTHOUDERS 38. De financiële crisis die in 2007 uitbrak, heeft een aantal ernstige tekortkomingen op het gebied van samenwerking, coördinatie en vertrouwen tussen de nationale toezichthouders van de lidstaten van de Europese Unie aan het licht gebracht. Het spreekt uiteraard voor zich dat men hieruit belangrijke lessen heeft getrokken en de toezichtsarchitectuur dus ook op dit niveau grondig werd gewijzigd. Als gevolg van deze tekorten is de behoefte ontstaan om naar een meer geïntegreerd prudentieel toezicht te evolueren. Zo wil men rekening houden met de toenemende integratie van de financiële markten en een meer uniforme toepassing van de prudentiële regelgeving binnen de Europese Unie mogelijk maken. 59 39. Deze institutionele hervorming werd voorbereid door een high-level groep onder voorzitterschap van voormalig IMF-directeur de Larosière. Op 25 februari 2009 publiceerde de ‘de Larosière Groep’ haar eindrapport. 60 De twee belangrijkste aanbevelingen van het rapport betreffen het inrichten van een Europees toezichtsysteem voor microprudentieel toezicht en de oprichting van een macroprudentiële toezichthouder, die tot kerntaak heeft om eventuele kwetsbaarheden in de financiële markt tijdig te signaleren. 61 40. Het vernieuwd toezichtsmodel voor de financiële sector dat op 1 januari 2011 in werking is getreden omvat de oprichting van een Europees Systeem voor Financieel Toezicht, waarvan de architectuur steunt op twee duidelijk onderscheiden pijlers. 62 Enerzijds is er een microprudentieel luik, dat zich richt tot het beperken van risico’s van de individuele instellingen. Anderzijds is er een macroprudentiële pijler, waar men eerder stelselbrede risico’s en de opbouw van macro-economische onevenwichtigheden tracht te beperken. 63 Teneinde een interactie tussen het macro- en microprudentiële niveau tot stand te brengen, wordt voorzien in een nauwe samenwerking tussen de verschillende instanties. 64
59
Overweging 1 EBA/EIOPA/ESMA-Verordening; NATIONALE BANK VAN BELGIË, Jaarverslag 2011: Financiële stabiliteit en prudentieel toezicht, Brussel, 2011, www.nbb.be/doc/ts/publications/nbbreport/2011/nl/t1/verslag2011_tiii.pdf, 45. 60 DE LAROSIÈRE GROEP, Report of the High Level Group on Financial Supervision in the EU, Brussel, 2009, http://ec.europa.eu/finance/general-policy/docs/de_larosiere_report_en.pdf. 61 J.C. VAN HAERSOLTE en H. VAN MEERTEN, “Zelfrijzend Europees bakmeel: de voorstellen voor een nieuw toezicht op de financiële sector”, NtEr 2010, afl. 2, (33) 33. 62 J.A. BIKKER, J. BRINKHOFF en A.A.T. WESSELING, “De nieuwe Europese financiële toezichthouders”, O&F 2011, afl. 4, (31) 31; M. PIETERS, “De nieuwe toezichtsarchitectuur voor de Belgische financiële sector: invoering van het ‘Twin Peaks'-model”, Bank Fin. 2011, afl. 5, (291) 294. 63 J.A. BIKKER, J. BRINKHOFF en A.A.T. WESSELING, “De nieuwe Europese financiële toezichthouders”, O&F 2011, afl. 4, (31) 35. 64 P. SCHUERMANS, “Solvency II en IFRS-normen - rol van CEIOPS” in J. ROGGE (ed.), Solvency II en IFRS. Een nieuwe solvabiliteitsregeling voor de verzekeringssector, Mechelen, Kluwer, 2009, (51) 56.
28
Europees Systeem van Financieel Toezicht (ESFT) 65 § 1. Macroprudentieel Toezicht 41. Wat de eerste pijler van de nieuwe toezichtsarchitectuur betreft, wordt een Europees Comité voor Systeemrisico’s (ECSR) 66 opgericht, dat instaat voor het opsporen van risico’s die een algemene dreiging voor de financiële sector en de economieën van de landen van de Europese Unie vormen. 67 Deze instelling is verantwoordelijk voor de macroprudentiële analyse van het financieel systeem, met als doel het voorkomen of tijdig mitigeren van systeemrisico’s die de stabiliteit ervan bedreigen. 68 Het ECSR waarschuwt in het kader hiervan voor mogelijke systeemrisico’s en, indien nodig, richt ze aanbevelingen aan de toezichthoudende autoriteiten op nationaal dan wel Europees niveau. 69 § 2. Microprudentieel Toezicht 42. De tweede pijler van het Europees toezicht wordt gevormd door een netwerk betreffende de samenwerking tussen de nationale toezichthouders en drie autoriteiten op Europees niveau. Zij hebben als oogmerk de soliditeit van de individuele financiële instellingen veilig te stellen en zo de consumenten van financiële diensten te beschermen. 70 43. De hervorming is veeleer gericht op een model van samenwerking en coördinatie dan een opeenhoping van de toezichtsbevoegdheden. 71 Het microprudentieel toezicht op verzekeringsondernemingen blijft nog steeds de hoofdverantwoordelijkheid van de verscheidene nationale toezichthouders. Had men dit overgeheveld naar het Europees niveau, dan zou de redding van een verzekeringsgroep gefinancierd moeten worden met Europese middelen. Een dergelijke hervorming zou hoogstwaarschijnlijk een verdragswijziging vereisen. 72
65
European System of Financial Supervision (ESFS). European Systemic Risk Board (ESRB). 67 J.-M. BINON, “La réforme européenne du controle prudentiel de l’assurance après la crise financière de 2008-2009: à défi global, réponse globale?” in C.-A.VAN OLDENEEL (ed.), Hervorming van het toezicht op de financiële sector (Twin Peaks), Mechelen, Kluwer, 2011, (83) 114. 68 J.A. BIKKER, J. BRINKHOFF en A.A.T. WESSELING, “De nieuwe Europese financiële toezichthouders”, O&F 2011, afl. 4, (31) 35. 69 DE LAROSIÈRE GROEP, Report of the High Level Group on Financial Supervision in the EU, Brussel, 2009, http://ec.europa.eu/finance/general-policy/docs/de_larosiere_report_en.pdf, 46. 70 A. OTTOW, “Het Europese toezicht op de financiële markten”, Regelmaat 2011, afl. 4, (202) 206. 71 J.-M. BINON, “La réforme européenne du controle prudentiel de l’assurance après la crise financière de 2008-2009: à défi global, réponse globale?” in C.-A.VAN OLDENEEL (ed.), Hervorming van het toezicht op de financiële sector (Twin Peaks), Mechelen, Kluwer, 2011, (83) 114. 72 K. VAN HULLE, “Invloed van de financiële crisis op de nieuwe solvabiliteitsregeling van de (her)verzekeringsondernemingen”, C. VAN SCHOUBROECK, W. DEVROE, K. GEENS, J. STUYCK (eds.) in Over Grenzen: Liber amicorum Herman Cousy, Antwerpen, Intersentia, 2011, (911) 918. 66
29
44. Hoewel de nationale toezichthouders ook na deze hervorming primair verantwoordelijk blijven voor het toezicht op de verzekeringsondernemingen, heeft zich een belangrijke verschuiving van enkele toezichtstaken naar het Europese niveau voorgedaan. Deze tendens van centralisering kan op termijn vergaande consequenties hebben voor de nationale toezichthouders. 73 Gezien de alsmaar verdere internationalisering van de financiële markten, lijkt het erop dat zij in de toekomst steeds meer bevoegdheden zullen moeten afstaan. 74 45. Met de hervorming op het Europees niveau werden de voormalige comités CEBS 75, CEIOPS 76 en CESR 77 in 2011 vervangen door EBA 78, EIOPA 79 en ESMA 80. Deze drie Europese Toezichthoudende Autoriteiten (ETA’s) 81 beschikken over een eigen rechtspersoonlijkheid en heel wat meer taken en bevoegdheden dan hun voorgangers. 82 Terwijl de comités een louter coördinerende rol vervulden, wordt aan de nieuwe autoriteiten ook een effectieve beslissingsmacht toegekend. Hoewel ze bezwaarlijk als volwaardige Europese toezichthouders kunnen worden beschouwd, beschikken deze nieuwe sectorale autoriteiten toch over een pak meer zeggingskracht dan hun voorgangers. 83 46. De structuur en de verordeningen die elk van deze autoriteiten in het leven roept, zijn nagenoeg identiek. Deze verbondenheid onderstreept het integrale karakter van het nieuwe Europees Stelsel van Financieel Toezicht. De ETA’s worden belast met het stimuleren van de samenwerking tussen de verschillende toezichthouders, het creëren van een gezamenlijke Europese toezichtcultuur en het toezien op een consistente toepassing van EU-wetgeving. Ze spelen bovendien een belangrijke rol inzake het harmoniseren en verbeteren van het Europees toezicht op de financiële instellingen en markten. 84
73
A. OTTOW, “Het Europese toezicht op de financiële markten”, Regelmaat 2011, afl. 4, (202) 202. J.A. BIKKER, J. BRINKHOFF en A.A.T. WESSELING, “De nieuwe Europese financiële toezichthouders”, O&F 2011, afl. 4, (31) 46; A. OTTOW, “Het Europese toezicht op de financiële markten”, Regelmaat 2011, afl. 4, (202) 211. 75 Committee of European Banking Supervisors. 76 Committee of European Insurance and Occupational Pensions Supervisors. 77 Committee of European Securities Regulators. 78 European Banking Authority. 79 European Insurance and Occupational Pensions Authority. 80 European Securities and Markets Authority. 81 European Supervisory Authorities (ESA). 82 Art. 5 EBA/EIOPA/ESMA-Verordening. 83 Overweging 9 EBA/EIOPA/ESMA-Verordening. 84 Overweging 10, 39 en art. 29 EBA/EIOPA/ESMA-Verordening. 74
30
EAVB (EIOPA) § 1. Situering 47. Voorafgaand aan de institutionele hervorming was het Comité van Europese toezichthouders op Verzekeringen en Bedrijfspensioenen (CETVB) 85 belast met de taak om tot een meer gemeenschappelijk toezicht op verzekeringen te komen. Deze instantie had geen regelgevende macht en liet de bevoegdheden van de nationale toezichthouders onverlet. 48. Op 1 januari 2011 werd CEIOPS omgevormd tot de Europese Autoriteit voor Verzekeringen en Bedrijfspensioenen (EAVB), beter gekend als EIOPA. 86 Deze nieuwe autoriteit beschikt over rechtspersoonlijkheid en is bijgevolg in staat om zelf beslissingen te nemen. 87 49. De EAVB gaat binnen het systeem van ESFT de interactie aan met het ECSR en de twee andere ETA’s, teneinde de samenwerking tussen de toezichthouders in grensoverschrijdende situaties te verbeteren en zo een gemeenschappelijke toezichtscultuur te realiseren. 88 De bevoegdheden van deze instantie worden geregeld in Verordening 1094/2010 van 24 november 2010, oftewel de EIOPA-Verordening. 89 § 2. Bevoegdheden 50. De verantwoordelijkheden van EIOPA betreffen het ondersteunen van de stabiliteit van het financieel systeem, de transparantie van de markten en financiële producten evenals het beschermen van de polishouders en de begunstigden van pensioenplannen. 90 In dit kader is EIOPA belast met het opvolgen en identificeren van trends, potentiële risico’s en kwetsbaarheden op het microprudentiële niveau over de grenzen heen. 91
85
Beter gekend als Committee of European Insurance and Occupational Pensions Supervisors (CEIOPS). European Insurance and Occupational Pension Authority (EIOPA). 87 Art. 5 EIOPA-Verordening. 88 Art. 29 EIOPA-Verordening; J.-M. BINON, “La réforme européenne du controle prudentiel de l’assurance après la crise financière de 2008-2009: à défi global, réponse globale?” in C.-A.VAN OLDENEEL (ed.), Hervorming van het toezicht op de financiële sector (Twin Peaks), Mechelen, Kluwer, 2011, (83) 113. 89 Verordening (EU) nr. 1094/2010 van het Europees Parlement en de Raad van 24 november 2010 tot oprichting van een Europese toezichthoudende autoriteit (Europese Autoriteit voor verzekeringen en bedrijfspensioenen), tot wijziging van besluit nr. 716/2009/EG en tot intrekking van besluit 2009/79/EG van de Commissie, Pb.L. 15 december 2010, afl. 331, 48-83. 90 Overweging 10 en art. 1, 6. EIOPA-Verordening. 91 C. BOURGEOIS, “De internationale financiële organisaties: mondialisering van de markt en verdieping van de controle”, Bank Fin. 2014, afl. 6, (477) 496. 86
31
51. Om deze taken te vervullen heeft EIOPA een aantal belangrijke bevoegdheden verkregen. Zo beschikt ze over de bevoegdheid om bindende technische standaarden op te stellen. 92 Dit behelzen belangrijke invullingen van principes die geformuleerd zijn in hogere Europese regelgeving, zoals bijvoorbeeld de Solvabiliteit II-richtlijn. Deze regels zijn steeds van technische aard en houden geen strategische beslissingen of beleidskeuzes in. 93 Ze worden bekrachtigd door de Europese Commissie en zijn direct van toepassing zonder enige omzetting in nationale wetgeving. 94 52. Daarnaast mag EIOPA aanwijzingen geven aan nationale toezichthouders, indien zij de Europese toezichtregels niet correct toepassen. In bepaalde gevallen heeft EIOPA zelfs de bevoegdheid om een direct bindend besluit te nemen ten aanzien van een financiële instelling. 95 EIOPA draagt tevens bij tot een beter toezicht op grensoverschrijdende financiële groepen. In dit verband zal zij deelnemen aan de zogenaamde colleges van toezichthouders die instaan voor het toezicht op crossborder financiële groepen. 96 Een andere belangrijke taak bestaat erin te bemiddelen bij geschillen tussen de nationale toezichthouders. 97 53. Met het oog op het invoeren van consistente en efficiënte toezichtspraktijken binnen het ESFT en het verzekeren van een uniforme toepassing van het Unierecht, kan EIOPA bovendien richtsnoeren en aanbevelingen richten aan de bevoegde autoriteiten of financiële instellingen. 98 Deze zijn in principe juridisch niet bindend, maar de nationale toezichthouders of instellingen worden geacht ze toe te passen, dan wel uitleg te verstrekken over afwijkingen (‘comply or explain’). 99 Vermits de regels van Solvency II in alle lidstaten dezelfde zijn, zal het voor een toezichthouder evenwel moeilijk zijn om een valabele reden te vinden om een door EIOPA uitgevaardigde richtsnoer niet toe te passen. 100
92
Art. 10-15 EIOPA-Verordening. Art. 10, 1. tweede lid en art. 15, 1. eerste lid EIOPA-Verordening. 94 Art. 10, 4. en art. 15, 4. EIOPA-Verordening; J.A. BIKKER, J. BRINKHOFF en A.A.T. WESSELING, “De nieuwe Europese financiële toezichthouders”, O&F 2011, afl. 4, (31) 40. 95 Art. 17 en art. 18 EIOPA-Verordening; J.A. BIKKER, J. BRINKHOFF en A.A.T. WESSELING, “De nieuwe Europese financiële toezichthouders”, O&F 2011, afl. 4, (31) 40. 96 Art. 21 EIOPA-Verordening. 97 Art. 19 EIOPA-Verordening. 98 Art. 16, 1. EIOPA-Verordening. 99 Art. 16, 3. EIOPA-Verordening; J.A. BIKKER, J. BRINKHOFF en A.A.T. WESSELING, “De nieuwe Europese financiële toezichthouders”, O&F 2011, afl. 4, (31) 41. 100 K. VAN HULLE, “Invloed van de financiële crisis op de nieuwe solvabiliteitsregeling van de (her)verzekeringsondernemingen”, C. VAN SCHOUBROECK, W. DEVROE, K. GEENS, J. STUYCK (eds.) in Over Grenzen: Liber amicorum Herman Cousy, Antwerpen, Intersentia, 2011, (911) 921. 93
32
§ 3. Organisatie a. raad van toezichthouders 54. Het belangrijkste besluitvormende orgaan van EIOPA is de raad van toezichthouders (‘board of supervisors’). Deze raad bestaat uit een voorzitter, de hoofden van de nationale toezichthouders, een vertegenwoordiger van de Commissie, een vertegenwoordiger van het ECSR en een vertegenwoordiger van de twee andere Europese Toezichthoudende Autoriteiten. 101 55. De raad van toezichthouders stuurt de werkzaamheden van de autoriteit aan en is belast met het nemen van besluiten en het verstrekken van adviezen. 102 Ook kan de raad van toezichthouders voor bepaalde aan hen toegekende taken interne comités of panels oprichten en voorzien in de delegatie van bepaalde welomschreven taken en besluiten aan interne comités of panels, aan de raad van bestuur of aan de voorzitter. 103 b. raad van bestuur 56. Daarnaast zorgt een raad van bestuur (‘management board’), samengesteld uit de voorzitter en een beperkt aantal leden van de raad van toezichthouders, voor de ondersteuning van de werking van de autoriteit. 104 Ze ziet erop toe dat EIOPA haar opdracht vervult en de haar opgedragen werkzaamheden verricht overeenkomstig de in de verordening vastgelegde voorwaarden. 105 c. voorzitter 57. De vertegenwoordiging van EIOPA is in handen van een voorzitter (‘chairperson’), die als voltijdse, onafhankelijke deskundige de werkzaamheden van de raad van toezichthouders voorbereidt en deze voorzit. Dit evenwel zonder over stemrecht te beschikken. 106 De voorzitter wordt benoemd door de raad van toezichthouders. Zijn of haar voordracht dient echter wel eerst te worden goedgekeurd door het Europees Parlement. 107
101 Art. 40, 1. EIOPA-Verordening; M. TISON en E. VANDENDRIESSCHE, “Kroniek financieel recht (1 september 2007 - 1 oktober 2011)”, TRV 2011, (603) 607. 102 Art. 43 EIOPA-Verordening. 103 Art. 41 EIOPA-Verordening. 104 Art. 45 EIOPA-Verordening. 105 Art. 47 EIOPA-Verordening. 106 Art. 48, 1. EIOPA-Verordening; M. TISON en E. VANDENDRIESSCHE, “Kroniek financieel recht (1 september 2007 - 1 oktober 2011)”, TRV 2011, (603) 608. 107 Art. 48, 2. EIOPA-Verordening.
33
d. uitvoerend directeur 58. EIOPA wordt geleid door een uitvoerend directeur (‘executive director’), die een voltijdse, onafhankelijke deskundige is. 108 Hij is verantwoordelijk voor het beheer van de autoriteit en bereidt de werkzaamheden van de raad van bestuur voor. 109 e. bezwaarcommissie 59. De bezwaarcommissie (‘board of appeal’) is een gemeenschappelijk orgaan van de drie ETA’s en bestaat uit zes leden en zes vervangers die dienen te beschikken over voldoende relevante kennis en beroepservaring. 110 Wanneer een financiële instelling of nationale toezichthouder het niet eens is met een besluit van EIOPA, kan zij naar deze commissie stappen. 111 Een beroep tegen een beslissing van deze instantie kan worden ingesteld bij het Hof van Justitie van de Europese Unie. 112 f. gemengd comité 60. Tevens is er een gemengd comité (‘joint committee’), waarbinnen de Europese Toezichthoudende Autoriteiten nauw samenwerken ter bevordering van de consistentie tussen de verschillende financiële sectoren. Dit comité houdt zich bezig met sectoroverschrijdende aangelegenheden en zorgt zo voor de intersectorale samenhang. 113 g. college van toezichthouders 61. Tot slot werkt EIOPA samen met en ondersteunt zij de colleges van toezichthouders (‘college of supervisors’), wat zorgt voor een consistentere toepassing van het Europees recht en een harmonisatie van de nationale toezichtspraktijken. Een college van toezichthouders wordt opgericht door de toezichthoudende autoriteiten die belast zijn met het toezicht op grensoverschrijdende groepen, om zo de samenwerking tussen deze toezichthouders te bevorderen. 114
108
Art. 51 EIOPA-Verordening. Art. 53 EIOPA-Verordening. 110 Art. 58 EIOPA-Verordening. 111 Art. 60 EIOPA-Verordening. 112 Art. 61 EIOPA-Verordening. 113 Art. 54 EIOPA-Verordening; J.A. BIKKER, J. BRINKHOFF en A.A.T. WESSELING, “De nieuwe Europese financiële toezichthouders”, O&F 2011, afl. 4, (31) 40. 114 Art. 21 EIOPA-Verordening. 109
34
h. stakeholdergroep 62. Ter bevordering van het overleg met stakeholders op gebieden die relevant zijn voor de taken van EIOPA, wordt een stakeholdergroep (‘stakeholder group’) opgericht van wie regelmatig advies wordt ingewonnen. 115 Onder de term ‘stakeholders’ wordt verstaan de betrokken marktdeelnemers, consumenten, academici… 116 63. De raad van toezichthouders belegt minstens twee keer per jaar een vergadering samen met de stakeholdergroep. 117 Om redenen van efficiëntie richt EIOPA, in tegenstelling tot de andere ETA’s, twee stakeholdergroepen op, namelijk een stakeholdergroep verzekeringen en herverzekeringen en een stakeholdergroep bedrijfspensioenen. 118
115
Art. 37, 1. EIOPA-Verordening. Art. 37, 2. EIOPA-Verordening. 117 Art. 40, 2. EIOPA-Verordening. 118 J.C. VAN HAERSOLTE, “The proof of the pudding…: het nieuwe EU-toezichtstelsel voor de financiële sector”, NtEr 2011, (179) 185. 116
35
36
TITEL 2. DE EUROPESE INTERNE MARKT
37
Verschillende verzekeringsculturen ALPIJNS MODEL 64. Alvorens de totstandkoming van de Europese interne verzekeringsmarkt middels de uitvaardiging van drie generaties aan coördinatierichtlijnen, bestonden er in Europa grosso modo twee verzekeringsculturen. 65. In nagenoeg het gehele Europese vasteland prevaleerde de Alpijnse of continentale verzekeringstraditie waar, ook bij de commerciële private verzekering, wordt uitgegaan van een vergaande solidariteit tussen de verzekerden. 119 66. In dit systeem streeft men ernaar iedereen een verzekeringsdekking te bezorgen en wordt tarifering slechts in geringe mate gedifferentieerd tussen verzekerden. 120 De overheid houdt bovendien sterk toezicht middels een materiële controle a priori op de voorwaarden en de tarieven. 121 De markt is weinig concurrentieel en algemeen wordt er in deze traditie dan ook van uitgegaan dat het faillissement van een private verzekeraar niet mogelijk is. 122
ANGELSAKSISCH MODEL 67. In het Verenigd Koninkrijk en Nederland, domineerde de maritieme of Angelsaksische verzekeringscultuur. 123 Verzekeringen worden in deze traditie aanzien als diensten, gekocht op een sterk concurrentiële markt aan een onderhandelde prijs, waarbij het premieniveau dus het gevolg is van ‘bargaining’. 124
119
H. COUSY, “Recente ontwikkelingen in het verzekeringsrecht” in Recht in Beweging. Verslag van de 15e VRG-alumnidag, Antwerpen, Maklu, 2008, (549) 551. 120 H. COUSY, “The European internal Insurance market anno 2003” in D. HEREMANS, S. PROOST, J. STUYCK en E. TERRYN (eds.), Current developments in European Integration, Leuven, Universitaire Pers Leuven, 2004, (91) 91. 121 H. COUSY, “De grote oriëntaties van het verzekeringsrecht” in J. ROGGE (ed.), Liber Amicorum René Van Gompel, Brussel, Story-Scientia, 1998, (127) 133; A. OTTOW, “An internal insurance market before the end of the century?”, C.M.L.Rev 1992, (511) 512. 122 H. COUSY, “The European internal Insurance market anno 2003” in D. HEREMANS, S. PROOST, J. STUYCK en E. TERRYN (eds.), Current developments in European Integration, Leuven, Universitaire Pers Leuven, 2004, (91) 92. 123 Het begrip ‘maritiem’ verwijst niet naar de zeeverzekering maar naar de landen waar deze verzekeringscultuur heerste, met name het Verenigd Koninkrijk en Nederland. 124 H. COUSY, “Recente ontwikkelingen in het verzekeringsrecht” in Recht in Beweging. Verslag van de 15e VRG-alumnidag, Antwerpen, Maklu, 2008, (549) 551.
38
68. In deze verzekeringscultuur ligt de nadruk niet zozeer op herverdeling en solidariteit, maar eerder het zo correct mogelijk appreciëren van de risicokansen. Een louter financiële, prudentiële controle wordt geacht te volstaan en van materiële controle a priori is nagenoeg geen sprake. De markt is erg competitief omwille van de scherpe prijszetting en korte duur van de contracten. Het faillissement van een verzekeraar wordt in principe aanzien als een zuivering van de markt. 125
EUROPEES MODEL 69. Bij de uitwerking van het juridisch kader voor een geïntegreerde Europese verzekeringsmarkt, werd uitgegaan van de basisidee dat concurrentie voor de consument het meest optimaal werkt. Voornamelijk de derde generatie van verzekeringsrichtlijnen wordt gekenmerkt door ingevingen van concurrentie, liberalisering en deregulering. 70. De Europese instanties lieten zich dus inspireren door een verzekeringsmodel dat heel wat dichter aanleunt bij de maritieme, dan de Alpijnse verzekeringscultuur. 126 Het is enigszins opmerkelijk dat men de maritieme weg is ingeslagen, gezien deze oorspronkelijk slechts werd aangehangen in een minderheid van de Europese lidstaten. 127
125 H. COUSY, “Toegang tot autoverzekering in een competitieve omgeving” in E. BREWAEYS (ed.), Verzekeringenrecht, Antwerpen, Maklu, 1998, (83) 87. 126 H. COUSY, “Recente ontwikkelingen in het verzekeringsrecht” in Recht in Beweging. Verslag van de 15e VRG-alumnidag, Antwerpen, Maklu, 2008, (549) 552. 127 H. COUSY, “De grote oriëntaties van het verzekeringsrecht” in J. ROGGE (ed.), Liber Amicorum René Van Gompel, Brussel, Story-Scientia, 1998, (127) 132; H. COUSY, “The European internal Insurance market anno 2003” in D. HEREMANS, S. PROOST, J. STUYCK en E. TERRYN (eds.), Current developments in European Integration, Leuven, Universitaire Pers Leuven, 2004, (91) 92.
39
Doelstellingen 71. De staten die op 25 mei 1957 het Verdrag van Rome 128 ondertekenden, hebben zich ertoe verbonden om binnen Europa een gemeenschappelijke markt te creëren die een vrij verkeer van personen, goederen, diensten en kapitaal mogelijk moet maken. 129 Daarenboven werd een algemeen non-discriminatiebeginsel ingevoerd dat een verbod op discriminatie op grond van nationaliteit verbiedt. 130 72. In een “Mededeling van de Commissie over het Witboek betreffende de Interne Markt” van 1985, werd het concept ‘interne markt’ geïntroduceerd. 131 Hierin wordt aangegeven wat er voor de voltooiing van de gemeenschappelijke markt moest gebeuren. Dit werd vervolgens bevestigd door de Europese Akte die in februari 1986 werd ondertekend. Hierin worden streefdata vastgesteld met het oogmerk de verwezenlijking van de eenheidsmarkt te bespoedigen. Het ambitieus programma werd uiteindelijk gerealiseerd tegen de voorziene vervaldag van het einde van het jaar 1992. 132 73. In de huidige tendensen van globalisering en Europeanisering is de verzekeringsmarkt zeker niet achterwege gebleven. Ook in deze sector streeft men een eengemaakte markt na, waarbij een geharmoniseerde handel in verzekeringsproducten wordt beoogd. 133 Met deze interne verzekeringsmarkt tracht men internationaal opereren eenvoudiger te maken voor zowel de consumenten als de verzekeringsondernemingen. 134 Tegelijkertijd wil men ook voorzien in een adequate bescherming voor de verzekeringnemers en begunstigden. 135
128
Verdrag van Rome tot oprichting van de Europese Economische Gemeenschap van 25 maart 1957, Pb.C. 24 december 2002, afl. 325, 33-184 (geconsolideerde versie van het Verdrag tot oprichting van de Europese Economische Gemeenschap). 129 J.L. BELLANDO, H. BOUCHAERT en A.-D. SCHOR, L’assurance dans le marché unique, Parijs, La Documentation française, 1994, 125. 130 H. CLAASSENS en H. COUSY, “Het juridisch kader van de interne verzekeringsmarkt: overzicht en stand van zaken”, T.B.H. 1989, (907) 908. 131 J. WOUTERS, “Legal aspects of the internal market for financial services. Freedom of establishment, freedom to provide services and aspects of conlict of laws concerning Financial services” in D. HEREMANS, S. PROOST, J. STUYCK en E. TERRYN (eds.), Current developments in European Integration, Leuven, Universitaire Pers Leuven, 2004, (15) 24. 132 M. FONTAINE, Verzekeringsrecht, in het Nederlands vertaald door K. BERNAUW, Brussel, Larcier, 2011, 4. 133 K. VEEKMANS, “Bank-, beurs- en verzekeringswezen: vrijmaking van de interne markt en supervisie in Europa en de Verenigde Staten”, Jura Falc. 2004-2005, (145) 145. 134 B. DUBUISSON, “Le consommateur européen face au marché unique de l’assurance: mythes et réalités”, T.Verz. 1992, (401) 403. 135 SEC 2007/870 Begeleidend document bij het voorstel voor een richtlijn van het Europees Parlement en de Raad betreffende de toegang tot en uitoefening van het verzekerings- en het herverzekeringsbedrijf, 9.
40
VRIJHEID VAN DIENSTVERLENING 74. Het begrip ‘dienst’ wordt omschreven in artikel 57 VWEU. 136 Overeenkomstig deze bepaling betreft het een dienstverrichting die gewoonlijk tegen betaling gebeurt en waarbij het gaat om een werkzaamheid van industriële of commerciële aard of van een ambacht of vrij beroep voor zover de bepalingen omtrent het vrij verkeer van goederen, personen of kapitaal niet op deze dienstverrichtingen van toepassing zijn. Gelet op deze omschrijving valt het uitoefenen van een verzekeringsactiviteit zonder enige twijfel hieronder. 75. De vrijheid van dienstverlening ligt vervat in artikel 56 VWEU. Het houdt in dat het aanbieden en uitoefenen van diensten ten aanzien van een onderdaan van een andere lidstaat moet kunnen plaatsvinden onder dezelfde voorwaarden als degene die worden aangewend voor het aanbieden en uitoefenen van diensten ten aanzien van een onderdaan van de eigen lidstaat en dit zonder de vereiste dat men gevestigd moet zijn in de lidstaat waar men de diensten aanbiedt. 137 76. De vrijheid van dienstverlening komt dus neer op de mogelijkheid voor ondernemingen om vanuit hun hoofdzetel in hun lidstaat van oorsprong producten en diensten in andere lidstaten aan te bieden en te verkopen zonder daarbij in de lidstaten van bestemming aan bijkomende hinderpalen of beperkingen onderworpen te worden. 138 77. Toegepast op de verzekeringssector dient volgens dit principe een verzekeraar die gevestigd is in een Europese lidstaat over de mogelijkheid te beschikken om zijn diensten in een andere lidstaat uit te oefenen, zonder er over een vestiging te beschikken. Concreet gesteld kan een Europese verzekeringsonderneming dan een risico in een andere lidstaat dekken, zonder er een vestiging te hebben. 139 Daarenboven moet dit kunnen onder dezelfde voorwaarden die opgelegd worden aan nationale verzekeringsondernemingen. 140
136
Geconsolideerde versie van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie, Pb.C. 26 oktober 2012, afl. 326, 47-390. 137 H. CLAASSENS en H. COUSY, “Het algemeen kader van de richtlijnen van de derde generatie” in X., Het Europa van de verzekeringen: de richtlijnen van de derde generatie, Antwerpen, Maklu, 1992, (35) 36. 138 H. COUSY, “De Europese interne verzekeringsmarkt: Realiteit, fictie of symbool?”, Inaugurele rede, Centrum voor Postdoctoraal onderwijs, Publicaties van de faculteit der rechtsgeleerdheid, K.U. Nijmegen, nr. 12, 1997, 6. 139 H. COUSY, “Le marché intérieur de l’assurance en Europe. Aspects structurels et juridiques”, RDAI 1994, (297) 297. 140 B. DUBUISSON, “Le consommateur européen face au marché unique de l’assurance: mythes et réalités”, T.Verz. 1992, (401) 406.
41
VRIJHEID VAN VESTIGING 78. De vrijheid van vestiging wordt gewaarborgd door artikel 49 VWEU en houdt in dat een persoon of onderneming zich vrij in een andere lidstaat van de Europese Unie moet kunnen vestigen onder voorwaarden die niet verschillen van degene die opgelegd worden aan personen of ondernemingen van het ontvangstland zelf. 141 79. De vrijheid van vestiging betekent binnen de verzekeringssector dat het voor een verzekeringsonderneming uit een bepaalde lidstaat mogelijk moet zijn om zich in een andere lidstaat van de EU duurzaam te vestigen, en dit op een wijze waarbij de voorwaarden die dit land van ontvangst stelt niet verschillen van de voorwaarden die gesteld worden ten aanzien van de nationale verzekeringsondernemingen. 142 80. Onder vestiging in een andere lidstaat wordt enerzijds verstaan een hoofdvestiging waarbij het activiteitencentrum naar een andere lidstaat wordt overgeplaatst of er wordt opgericht en anderzijds een secundaire vestiging wat de oprichting van een agentschap, filiaal of bijkantoor kan inhouden. 143
141 H. CLAASSENS en H. COUSY, “Het juridisch kader van de interne verzekeringsmarkt: overzicht en stand van zaken”, T.B.H. 1989, (907) 909; R. VAN GOMPEL, “Considérations générales sur le contrôle des entreprises d’assurances dans le cadre de l’évolution de la réglementation européenne”, T.Verz. 1994, (326) 327. 142 J. STEENLANT en H. VANHEES, “Vrije vestiging en dienstverlening in de verzekeringssector - de arresten van 28 januari en 4 december 1986 van het Hof van Justitie”, RW 1987-1988, (105) 105. 143 J. STEENLANT en H. VANHEES, “Vrije vestiging en dienstverlening in de verzekeringssector - de arresten van 28 januari en 4 december 1986 van het Hof van Justitie”, RW 1987-1988, (105) 105.
42
Drie generaties richtlijnen 81. Het vrijmaken van de Europese interne verzekeringsmarkt vond plaats in drie generaties van richtlijnen. Zij hebben als hoofddoel het wegwerken van de obstakels met betrekking tot grensoverschrijdende handelingen en worden traditioneel steeds onderverdeeld in de activiteiten ‘niet-leven’ (schadeverzekeringen) en ‘leven’ (levensverzekeringen). 144
EERSTE GENERATIE RICHTLIJNEN 82. Deze generatie bestaat voor wat betreft de activiteit ‘niet-leven’ uit de Eerste Richtlijn Schadeverzekeringen 145 en Richtlijn 73/240.146 Voor de activiteit ‘leven’ is er de Eerste Richtlijn Levensverzekeringen. 147
Vergunning 83. In de eerste generatie van richtlijnen wordt bepaald dat elke lidstaat de toegang tot het verzekeringsbedrijf afhankelijk dient te stellen van het verkrijgen van een vergunning, waarbij voldaan moet worden aan een aantal juridische en financiële voorwaarden. Dit betekent niet alleen dat een verzekeringsonderneming die op het grondgebied van een lidstaat wordt opgericht een vergunning moet aanvragen, maar ook dat de verzekeringsonderneming die een bijkantoor of een agentschap wil openen in een andere lidstaat dan degene waar haar hoofdvestiging zich bevindt, in het bezit moet zijn van een vergunning. 148 84. Er wordt bepaald dat de vergunning enkel kan en mag geweigerd worden indien niet voldaan is aan de voorgeschreven prudentiële voorwaarden. Het verlenen van een dergelijke vergunning mag dus niet afhankelijk gesteld worden van de economische behoeften van de nationale markt. 149 144 Deze drie generaties aan coördinatierichtlijnen dateren voor de activiteit ‘niet-leven’ respectievelijk uit 1973, 1988 en 1992, voor de activiteit ‘leven’ uit 1979, 1990 en 1992. 145 Richtlijn 73/239 van de Raad van 24 juli 1973 tot coördinatie van de wettelijke en bestuursrechtelijke bepalingen betreffende de toegang tot en de uitoefening van de directe verzekeringen met uitzondering van de levensverzekeringsbranche en de uitoefening daarvan, Pb.L. 16 augustus 1973, afl. 228, 3-19. 146 Richtlijn 73/240 van de Raad van 24 juli 1973 houdende de opheffing van de beperkingen op het recht van vestiging op het gebied van het directe verzekeringsbedrijf met uitzondering van de levensverzekeringsbranche, Pb.L. 16 augustus 1973, afl. 228, 20-22. 147 Richtlijn 79/267 van de Raad van 5 maart 1979 tot coördinatie van de wettelijke en bestuursrechtelijke bepalingen betreffende de toegang tot het directe levensverzekeringsbedrijf, en de uitoefening daarvan, Pb.L. 13 maart 1979, afl. 63, 1-18. 148 J. STEENLANT en H. VANHEES, “Vrije vestiging en dienstverlening in de verzekeringssector - de arresten van 28 januari en 4 december 1986 van het Hof van Justitie”, RW 1987-1988, (105) 107. 149 J. MARETTE, “Contrôle de l’assurance et Marché Unique” in X., Het Europa van de verzekeringen: de richtlijnen van de derde generatie, Antwerpen, Maklu, 1992, (85) 86.
43
Vrijheid van vestiging 85. Het principe van vrijheid van vestiging werd in de verzekeringssector door middel van de eerste generatie richtlijnen tot stand gebracht. Zij verleent verzekeringsondernemingen in de Europese Unie het recht om zich te vestigen in eender welke lidstaat, waarbij deze verzekeringsinstellingen de vormen en voorwaarden van de lidstaat van ontvangst dienen te respecteren. Hierbij mag evenwel geen sprake zijn van een verschil in behandeling ten aanzien van de vreemde verzekeringsondernemingen tegenover de vormen en voorwaarden die opgelegd worden aan de eigen verzekeringsondernemingen. 150
Host country control 86. Onder de eerste generatie richtlijnen wordt het toezicht in beginsel nog steeds uitgeoefend door de lidstaat waar de diensten worden verleend. Verzekeraars waren aldus ondergeschikt aan het ‘host/risk country control’-principe, waarbij de autoriteiten van het land waar het risico zich voordoet, of waar de verzekeringsdienst wordt verleend, de controle over de verzekeringsonderneming uitvoert.
Solvabiliteitsnormen 87. Deze generatie richtlijnen voorziet in een minimumharmonisatie van bepaalde solvabiliteitsvereisten. Zo verplicht zij verzekeringsondernemingen tot het vormen van een solvabiliteitsmarge en een minimumgarantiefonds waarvan de berekeningswijze en de constitutieve elementen voor alle lidstaten identiek zijn. 151 Deze regels spelen een belangrijke rol bij het beschermen van verzekeringnemers in de interne markt, aangezien verzekeringsondernemingen verplicht worden om te voldoen aan adequate kapitaalvereisten. 152 88. Wat betreft de regels die betrekking hebben op de berekening van de technische reserves en de bepaling van de bijhorende dekkingswaarden moesten verzekeraars evenwel nog een beroep doen op de nationale wetgevingen van de lidstaten. Men ging hier dus slechts ten dele over tot het harmoniseren van de prudentiële regelgeving. 153
150 B. DUBUISSON, “Le consommateur européen face au marché unique de l’assurance: mythes et réalités”, T.Verz. 1992, (401) 405. 151 B. DUBUISSON, “Le consommateur européen face au marché unique de l’assurance: mythes et réalités”, T.Verz. 1992, (401) 405. 152 J. MARETTE, “Contrôle de l’assurance et Marché Unique” in X., Het Europa van de verzekeringen: de richtlijnen van de derde generatie, Antwerpen, Maklu, 1992, (85) 87. 153 B. DUBUISSON, “Le consommateur européen face au marché unique de l’assurance: mythes et réalités”, T.Verz. 1992, (401) 405.
44
TWEEDE GENERATIE RICHTLIJNEN 89. De eerste generatie van richtlijnen kon niet onmiddellijk een einde maken aan de versnipperde nationale verzekeringsmarkten. Het voordeel voor de consument dat zou bestaan uit een groter aanbod aan verzekeringsproducten werd bijgevolg niet ten volle gerealiseerd. Daarom ging men al snel over tot het uitvaardigen van een volgende generatie van coördinatierichtlijnen. 154 90. Deze generatie vindt haar oorsprong in de Europese Akte van 17 februari 1986, die de kalender vastlegde om de eenheidsmarkt zo snel mogelijk te realiseren. Ze bestaat voor wat betreft de activiteit ‘niet-leven’ uit de Tweede Richtlijn Schadeverzekeringen 155 en voor de activiteit ‘leven’ uit de Tweede Richtlijn Levensverzekeringen. 156 Deze tweede generatie had tot doel de vrijmaking van de Europese verzekeringsmarkt verder uit te bouwen, maar ook hier kwam men niet tot een volledige harmonisatie van de nationale regelgevingen. 157
Vrijheid van dienstverlening 91. De tweede generatie richtlijnen omvat de vrijheid van dienstverlening voor de schadeen levensverzekeringen. De Europese wetgever beoogt hierbij dat verzekeraars hun diensten in het buitenland kunnen aanbieden, zonder hiervoor een vestiging te moeten openen. 158 92. Het belangrijkste kenmerk van deze generatie vormt het feit dat de maatregelen geenszins eenvormig zijn voor alle verzekeringnemers, doch hebben geleid tot een vrije dienstverlening ‘met twee snelheden’. Men garandeert de vrijheid van dienstverlening met het oog op de bescherming die geboden moet worden aan de consument, afhankelijk van de aard van het te dekken risico of de kwalificatie van de verzekeringsnemer. 159
154 B. DUBUISSON, “Le consommateur européen face au marché unique de l’assurance: mythes et réalités”, T.Verz. 1992, (401) 405. 155 Richtlijn 88/357 van de Raad van 22 juni 1988 tot coördinatie van de wettelijke en bestuursrechtelijke bepalingen betreffende het directe verzekeringsbedrijf, met uitzondering van de levensverzekeringsbranche, tot vaststelling van bepalingen ter bevordering van de daadwerkelijke uitoefening van het vrij verrichten van diensten en houdende wijziging van Richtlijn 73/239/EEG, Pb.L. 4 juni 1988, afl. 172, 1-14. 156 Richtlijn 90/619 van de Raad van 8 november 1990 tot coördinatie van de wettelijke en bestuursrechtelijke bepalingen betreffende het directe levensverzekeringsbedrijf, tot vaststelling van de bepalingen ter bevordering van de daadwerkelijke uitoefening van het vrij verrichten van diensten en houdende wijziging van Richtlijn 79/267/EEG, Pb.L. 29 november 1990, afl. 330, 50-61. 157 B. DUBUISSON, “Le consommateur européen face au marché unique de l’assurance: mythes et réalités”, T.Verz. 1992, (401) 407. 158 H. CLAASSENS en H. COUSY, “Het juridisch kader van de interne verzekeringsmarkt: overzicht en stand van zaken”, T.B.H. 1989, (907) 911. 159 B. DUBUISSON, “Le consommateur européen face au marché unique de l’assurance: mythes et réalités”, T.Verz. 1992, (401) 407.
45
Schadeverzekeringen 93. De Tweede Richtlijn Schadeverzekeringen voorziet in een onderscheid tussen de grote risico’s en de massarisico’s. 160 Dit onderscheid is hoofdzakelijk gebaseerd op de gedachte dat bepaalde verzekeringnemers wegens hun hoedanigheid of grootte of wegens de aard van het te verzekeren risico geen bijzondere bescherming nodig hebben in de lidstaat waar het risico gelegen is. 161 94. De richtlijn stelt dat voor de grote risico’s 162 het principe van home country control geldt, wat inhoudt dat op deze risico’s de nationale controlereglementering van de lidstaat waar de verzekeringsonderneming gevestigd is van toepassing is en dat het toezicht gebeurt door de overheid van dat land. 163 95. De verzekeringnemers van massarisico’s genieten daarentegen een hogere graad van bescherming. Deze verzekeringsactiviteiten zijn onderworpen aan de nationale controlereglementering en het toezicht door de overheid van de lidstaat waar het risico zich situeert, waardoor het principe van risk/host country control speelt. 164 96. Concluderend kan gesteld worden dat de Tweede Richtlijn Schadeverzekeringen niet baanbrekend was op het vlak van vrije dienstverlening, aangezien ze enkel voor de grote risico’s een vrijmaking doorvoerde door middel van het principe van home country control. De dekking van massarisico’s blijft in deze generatie daarentegen onderhevig gesteld aan de voorwaarde van het beginsel van host country control. 165
160
H. CLAASSENS en H. COUSY, “Het juridisch kader van de interne verzekeringsmarkt: overzicht en stand van zaken”, T.B.H. 1989, (907) 925; B. DUBUISSON, “Le consommateur européen face au marché unique de l’assurance: mythes et réalités”, T.Verz. 1992, (401) 408. 161 H. CLAASSENS en H. COUSY, “Het juridisch kader van de interne verzekeringsmarkt: overzicht en stand van zaken”, T.B.H. 1989, (907) 922. 162 Art. 5, 13 en 14 Tweede Richtlijn Schadeverzekeringen. 163 B. DUBUISSON, “Le consommateur européen face au marché unique de l’assurance: mythes et réalités”, T.Verz. 1992, (401) 408. 164 B. DUBUISSON, “Le consommateur européen face au marché unique de l’assurance: mythes et réalités”, T.Verz. 1992, (401) 408. 165 H. CLAASSENS en H. COUSY, “Het algemeen kader van de richtlijnen van de derde generatie” in X., Het Europa van de verzekeringen: de richtlijnen van de derde generatie, Antwerpen, Maklu, 1992, (35) 37.
46
Levensverzekeringen 97. De Tweede Richtlijn Levensverzekeringen maakt, in tegenstelling tot bij de schadeverzekeringen, geen onderscheid tussen grote risico’s en massarisico’s. Men maakt hier wel een opdeling tussen de verzekeringscontracten naargelang het initiatief uitgaat van de verzekeringnemer zelf (‘passieve dienstverlening’), dan wel op initiatief van de verzekeraar wordt afgesloten (‘actieve dienstverlening’). 166 98. Dit onderscheid is gebaseerd op de overweging dat de verzekeringnemer die ingaat op een aanbod dat door een buitenlandse verzekeraar wordt geformuleerd, waarbij de onderneming actief op zoek gaat naar consumenten, een verdergaande bescherming behoeft dan een verzekeringnemer die zelf het initiatief neemt tot het sluiten van een overeenkomst. 167 99. De polissen tot stand gekomen door passieve dienstverlening worden beschermd door het principe van home country control. De actieve polissen worden daarentegen een grotere bescherming geboden door middel van het beginsel van risk/host country control, dus met toezicht van de lidstaat op wiens grondgebied zij zaken doen. 168
166
A. OTTOW, “An internal insurance market before the end of the century?”, C.M.L.Rev 1992, (511) 522. H. CLAASSENS en H. COUSY, “Het juridisch kader van de interne verzekeringsmarkt: overzicht en stand van zaken”, T.B.H. 1989, (907) 930; L. SCHUERMANS, Grondslagen van het Belgisch verzekeringsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2008, 73. 168 H. CLAASSENS en H. COUSY, “Het algemeen kader van de richtlijnen van de derde generatie” in X., Het Europa van de verzekeringen: de richtlijnen van de derde generatie, Antwerpen, Maklu, 1992, (35) 46; L. SCHUERMANS, Grondslagen van het Belgisch verzekeringsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2008, 73. 167
47
DERDE GENERATIE RICHTLIJNEN 100. De derde generatie bestaat voor wat betreft de activiteit ‘niet-leven’ uit de Derde Richtlijn Schadeverzekeringen. 169 Voor de activiteit ‘leven’ is er de Derde Richtlijn Levensverzekeringen. 170 Deze coördinatierichtlijnen gaan over tot een verdere liberalisering van de interne verzekeringsmarkt. De richtlijnen voeren een stelsel in gebaseerd op de principes van de enige vergunning, het algemeen stelsel van home country control en de afschaffing van de controle a priori. 171
Enige vergunning 101. Het principe van de enige vergunning (‘single license’) betreft een vergunning die, door de lidstaat waar de hoofdzetel van de verzekeringsmaatschappij gevestigd is, wordt uitgegeven wanneer zij aan bepaalde voorwaarden voldoet, en die door alle lidstaten van de Europese Unie wordt erkend. 172 102. Deze vergunning geeft de onderneming de toestemming tot het verrichten van activiteiten zowel in de lidstaat van de hoofdzetel, als in de lidstaten waar de onderneming actief is door vrije dienstverlening, als in de lidstaten waar de onderneming bijkantoren, filialen of dochtervennootschappen bezit. Wanneer een verzekeraar een nieuwe markt binnen de Europese Unie wenst te betreden, heeft zij behalve deze vergunning, geen andere toelating van een lidstaat meer nodig. 173
169
Richtlijn 92/49 van de Raad van 18 juni 1992 tot coördinatie van de wettelijke en bestuursrechtelijke bepalingen betreffende het directe verzekeringsbedrijf, met uitzondering van de levensverzekeringsbranche, en houdende wijziging van de Richtlijnen 73/239/EEG, Pb.L. 11 augustus 1992, afl. 228, 1-23. 170 Richtlijn 92/96 van de Raad van 10 november 1992 tot coördinatie van de wettelijke en bestuursrechtelijke bepalingen betreffende het directe levensverzekeringsbedrijf en tot wijziging van de Richtlijnen 79/267/EEG en 90/619/EEG, Pb.L. 9 december 1992, afl. 360, 1-27. 171 L. SCHUERMANS, Grondslagen van het Belgisch verzekeringsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2008, 73. 172 K. VEEKMANS, “Bank-, beurs- en verzekeringswezen: vrijmaking van de interne markt en supervisie in Europa en de Verenigde Staten”, Jura Falc. 2004-2005, (145) 146. 173 H. CLAASSENS en H. COUSY, “Het algemeen kader van de richtlijnen van de derde generatie” in X., Het Europa van de verzekeringen: de richtlijnen van de derde generatie, Antwerpen, Maklu, 1992, (35) 57.
48
Home country control 103. Een volgende kernpunt in de derde generatie richtlijnen betreft het principe van home country control, waaronder wordt verstaan dat de prudentiële controle enkel wordt gehandhaafd door de lidstaat waar de hoofdzetel van de verzekeringsonderneming is gevestigd. Dit beginsel strekt er dus toe het toezicht op de verzekeraars die grensoverschrijdende activiteiten ontwikkelen, uitsluitend toe te vertrouwen aan het recht en de autoriteiten van het thuisland van de verzekeraar. 174 Het risk/host country control-principe, waarbij het toezicht wordt gehandhaafd door de overheid van de lidstaat waar het risico zich voordoet, wordt in deze generatie coördinatierichtlijnen aldus volledig afgeschaft en het principe van home country control veralgemeend. 175 104. Een verzekeringsonderneming kan dus op basis van de vergunning die hij in de lidstaat van de hoofdzetel heeft verkregen in een andere lidstaat diensten aanbieden, en dit ook onder controle en volgens de regelgeving van de toezichthoudende overheid van de lidstaat die de vergunning verleende. 176 105. Ten aanzien van de consument-verzekeringnemer betekent de realisatie van de principes van enige vergunning en home country control dat hij op zoek kan gaan naar de dekking die het best bij zijn behoeften aansluit, waarbij hij alle verzekeringsondernemingen binnen het Europese grondgebied kan aanspreken, wetende dat de verzekeringsonderneming die zijn risico zal dekken onderhevig is aan de regelgeving en het toezicht van de lidstaat waar zij haar hoofdzetel heeft. 177
174
H. COUSY, “De grote oriëntaties van het verzekeringsrecht” in J. ROGGE (ed.), Liber Amicorum René Van Gompel, Brussel, Story-Scientia, 1998, (127) 133. 175 H. CLAASSENS en H. COUSY, “Het algemeen kader van de richtlijnen van de derde generatie” in X., Het Europa van de verzekeringen: de richtlijnen van de derde generatie, Antwerpen, Maklu, 1992, (35) 57. 176 J. MARETTE, “Contrôle de l’assurance et Marché Unique” in X., Het Europa van de verzekeringen: de richtlijnen van de derde generatie, Antwerpen, Maklu, 1992, (85) 91. 177 R. VAN GOMPEL, “Considérations générales sur le contrôle des entreprises d’assurances dans le cadre de l’évolution de la réglementation européenne”, T.Verz. 1994, (326) 328.
49
Afschaffing controle a priori 106. Het principe van ‘controle a priori’ houdt in dat elke nieuwe verzekeringsactiviteit voorafgaandelijk goedkeuring moet verkrijgen van de toezichthoudende overheid. In dit systeem geldt het beginsel dat alles verboden is, tenzij het voorafgaandelijk is aangevraagd en expliciet werd toegelaten. Deze aanpak wordt niet compatibel geacht met de interne markt, gezien het toezichthoudende overheden toelaat om de toegang tot verzekeringsproducten die reeds in andere lidstaten gehanteerd worden toe te staan of te weigeren. 178 107. Hetzelfde geldt voor de tariefvoorwaarden. Volgens het principe van home country control is de toezichthouder van de lidstaat waar de hoofdzetel van de verzekeringsonderneming zich bevindt, de enige instelling die de financiële situatie ervan mag beoordelen. Het is dan ook enkel deze instantie die een onderzoek mag voeren naar het gehanteerde beleid inzake de tarieven en de eventuele mogelijkheid dat de solvabiliteit in gevaar gebracht zou worden door dit beleid. 179 108. De derde generatie gaat over tot deregulering door deze controle a priori te verbieden. 180 Hierdoor is enkel nog een ‘controle a posteriori’ toegelaten. Dit werkt volgens het omgekeerde principe en stelt dat alles toegelaten is, tenzij het expliciet verboden wordt. 181
178 J. MARETTE, “Contrôle de l’assurance et Marché Unique” in X., Het Europa van de verzekeringen: de richtlijnen van de derde generatie, Antwerpen, Maklu, 1992, (85) 93. 179 J. MARETTE, “Contrôle de l’assurance et Marché Unique” in X., Het Europa van de verzekeringen: de richtlijnen van de derde generatie, Antwerpen, Maklu, 1992, (85) 93. 180 R. VAN GOMPEL, “Considérations générales sur le contrôle des entreprises d’assurances dans le cadre de l’évolution de la réglementation européenne”, T.Verz. 1994, (326) 328. 181 B. DUBUISSON, “Le consommateur européen face au marché unique de l’assurance: mythes et réalités”, T.Verz. 1992, (401) 415.
50
Solvabiliteitsnormen 109. Aan de basis van de enige vergunning en het systeem van home country control ligt het vertrouwen van de verschillende toezichthouders in elkaars prudentiële controle. Een zekere harmonisatie van de regelgeving aangaande het toezicht op de financiële soliditeit van de verzekeringsmaatschappijen is hierbij onontbeerlijk. 182 De door deze generatie doorgevoerde harmonisatie van de solvabiliteitsnormen was nodig om een wederzijdse erkenning van de door de lidstaten gehanteerde controlemechanismen tot stand te brengen en aldus het principe van de enige vergunning volledige werking te laten krijgen. 183 110. In deze generatie coördinatierichtlijnen is er voor het eerst sprake van een effectieve, vergaande harmonisatie van de prudentiële regels die essentieel zijn voor het beschermen van de consument-verzekeringnemer. 184 Men ging nu ook over tot een harmonisering wat betreft een aantal aspecten van de technische provisies en de bijhorende dekkingswaarden. 185 Met betrekking tot de harmonisatie van deze essentiële prudentiële regels beperkte de Europese wetgever zich evenwel tot een minimumharmonisatie om zo ook de meer behoudsgezinde lidstaten mee te krijgen in het integratieproces. 186
182
J.L. BELLANDO, H. BOUCHAERT en A.-D. SCHOR, L’assurance dans le marché unique, Parijs, La Documentation française, 1994, 133; M. FLAMÉE en P. SCHUERMANS, “Europese controle: wondermiddel voor het oplossen van toezichtconflicten in de verzekering? Een blik achter de schermen”, T.Verz. 2006, (78) 81. 183 L. SCHUERMANS, Grondslagen van het Belgisch verzekeringsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2008, 74 184 L. SCHUERMANS, Grondslagen van het Belgisch verzekeringsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2008, 73. 185 H. COUSY, “The European internal Insurance market anno 2003” in D. HEREMANS, S. PROOST, J. STUYCK en E. TERRYN (eds.), Current developments in European Integration, Leuven, Universitaire Pers Leuven, 2004, (91) 100. 186 K. VEEKMANS, “Bank-, beurs- en verzekeringswezen: vrijmaking van de interne markt en supervisie in Europa en de Verenigde Staten”, Jura Falc. 2004-2005, (145) 147.
51
Solvency I SITUERING 112. Zoals voorgeschreven in de derde generatie richtlijnen, bracht de Europese Commissie in 1997 een verslag uit aan het Comité voor Verzekeringswezen (CEA). 187 Hierin wordt gesteld dat de solvabiliteitsvereisten reeds dateren van de jaren 70 en bijgevolg aan een modernisering toe zijn. 188 113. Daaropvolgend publiceerde de Europese Commissie in 2000, na een onderzoek in samenwerking met CEA en de verzekeringssector, een voorstel voor twee richtlijnen die het Solvabiliteit I-pakket introduceren. 189 Op 14 februari 2002 keurde de Europese Raad deze twee voorstellen goed. Daarna werden beide richtlijnen voor zowel levensverzekerings- 190 als schadeverzekeringsondernemingen 191 op 5 maart 2002 ondertekend door het Europees Parlement en de Raad. Ze werden vervolgens omgezet in het nationaal recht van de lidstaten en moesten worden toegepast voor de boekjaren vanaf 1 januari 2004. 192 114. Er dient te worden opgemerkt dat ‘Solvency I’ eigenlijk niet echt een alom gekende benaming is. Het betreft een eerder beperkte correctie die in 2002 werd aangebracht aan het stelsel van de verschillende interne marktrichtlijnen. Deze aanpassing heeft in feite geen wezenlijke vernieuwingen teweeggebracht. Men ging slechts over tot een verhoging van de reeds bestaande kapitaalvereisten en daarmee bleef de aanpassing beperkt tot een springplank naar verdere discussies aangaande Solvency II, dat in een veel ingrijpendere hervorming voorziet. 193 187
Comité Européen des Assurances, sinds 2012 Insurance Europe. COM/1997/398 def. Verslag aan het Comité voor het verzekeringswezen betreffende de noodzaak van verdere harmonisatie van de solvabiliteitsmarge. 189 ‘Leven’: COM/2000/617 def. Voorstel voor een richtlijn van het Europees Parlement en de Raad tot wijziging van Richtlijn 79/267/EEG van de Raad op het gebied van de solvabiliteitsmargevereisten voor levensverzekeringsondernemingen. ‘Niet-leven’: COM/2000/634 def. Voorstel voor een richtlijn van het Europees Parlement en de Raad tot wijziging van Richtlijn 73/239/EEG van de Raad op het gebied van de solvabiliteitsmargevereisten voor schadeverzekeringsondernemingen. 190 Richtlijn 2002/12 van het Europees Parlement en de Raad van 5 maart 2002 tot wijziging van Richtlijn 79/267/EEG van de Raad op het gebied van de solvabiliteitsmargevereisten voor levensverzekeringsondernemingen, Pb.L. 20 maart 2002, afl. 77, 11-16. 191 Richtlijn 2002/13 van het Europees Parlement en de Raad van 5 maart 2002 tot wijziging van Richtlijn 73/239 van de Raad op het gebied van de solvabiliteitsmargevereisten voor schadeverzekeringsondernemingen, Pb.L. 20 maart 2002, afl. 77, 17-22. 192 K.B. van 26 mei 2004 tot wijziging op het vlak van solvabiliteitsvereisten van de wet van 9 juli 1975 betreffende de controle der verzekeringsondernemingen, BS 28 mei 2004, 41850. 193 J. GAL en D. SEHRBROCK, “Taking Stock of the Solvency II Reform Project: Towards a New European Insurance Supervisory Framework”, E.P.L. 2013, (295) 297. 188
52
BELGISCHE CONTROLEREGLEMENTERING 115. De verschillende solvabiliteitsvereisten waaraan Belgische verzekeringsondernemingen dienen te voldoen, liggen besloten in de Controlewet van 9 juli 1975194 en het Controlereglement van 22 februari 1991. 195 De diverse aspecten die in deze regelgeving worden behandeld, staan hoofdzakelijk in voor een stabiele solvabiliteit van de verzekeraar, zodat de consument-verzekeringnemer een constante en gezonde verzekeringsonderneming gegarandeerd kan worden. 196
Eigen vermogen § 1. Solvabiliteitsmarge 116. De Europese wetgever tracht de consument-verzekeringnemer te beschermen door aan de verzekeringsondernemingen een bepaalde solvabiliteitsmarge op te leggen. 197 Deze solvabiliteitsmarge wordt omschreven als “het vrije vermogen van de verzekeringsonderneming, met uitzondering van de immateriële vaste activa, dat niet is voorbehouden voor de dekking van voorzienbare verplichtingen”. 198 De elementen waaruit deze solvabiliteitsmarge is samengesteld worden opgesomd in de Controlewet. 199 De wijze van becijfering en het niveau dat ze dient te bereiken wordt door het Controlereglement vastgelegd. Het betreft een berekening in functie van het jaarlijks bedrag van de premies en de gemiddelde schadelast (‘volume based’). 200 117. Omwille van de reeds eerder aangehaalde inverse productiecyclus en de daaruit voorvloeiende informatie-asymmetrie is het voor een verzekeringsonderneming vaak niet mogelijk om met precisie te bepalen wat haar toekomstige verplichtingen zullen zijn. De solvabiliteitsmarge vormt in feite een surplus op de technische reserves en fungeert zo als een buffer, waarbij méér wordt voorzien dan wat noodzakelijk zou zijn voor een verzekeraar om zijn verplichtingen ten aanzien van de verzekeringnemers na te komen. 201
194
Wet van 9 juli 1975 betreffende de controle op verzekeringsondernemingen, BS 29 juli 1975, 9267. K.B. van 22 februari 1991 houdende het algemeen reglement betreffende de controle op de verzekeringsondernemingen, BS 11 april 1991, 7483. 196 K. HINTJENS, “De algemene controle op het verzekeringswezen” in X., Kluwer’s Verzekeringshandboek, Mechelen, Kluwer, 2009, losbl. I.2.4-30. 197 Art. 15 § 1 Controlewet. 198 Art. 15 § 2 Controlewet. 199 Art. 15 bis Controlewet. 200 Art. 18 Controlereglement. 201 A.P.W DUICKERSLOOT, Europese integratie, verzekeringsbedrijf en systemen van overheidstoezicht, Amsterdam, Amsterdam, Universiteit van Amsterdam, 1995, 22. 195
53
118. De essentiële gedachte van deze solvabiliteitsmarge bestaat erin dat verzekeraars gedurende hun bedrijfsuitoefening dienen te beschikken over een vrij vermogen van een bepaalde omvang, dat hen in staat stelt het hoofd te bieden aan de wisselvalligheden van het bedrijf en de sector. 202 Ze creëert een ruimte waarbinnen een verzekeringsonderneming eventuele financiële moeilijkheden kan opvangen. 203 Deze solvabiliteitsmarge wordt samengesteld in functie van het algemeen volume aan onderschreven zaken van de verzekeraar en moet de evolutie van deze verbintenissen volgen. 204 § 2. Garantiefonds 119. De Controlewet verplicht de verzekeringsonderneming het bewijs te leveren dat zij beschikt over een minimumwaarborgfonds ter nakoming van haar verbintenissen. 205 Zoals de benaming doet vermoeden betreft dit een onmisbaar bedrag dat de financiële gezondheid van de onderneming vertegenwoordigt. 206 Het wordt gedefinieerd als zijnde één derde van de solvabiliteitsmarge. 207 Het waarborgfonds vormt dus een deel van de solvabiliteitsmarge, en is geen bijkomende waarborg die samengesteld moet worden. 208 120. Het garantiefonds dient steeds een minimumomvang te hebben. Men spreekt daarom van het minimumgarantiefonds. 209 Gezien de absolute minima ondanks de inflatie sinds de jaren ’70 niet meer gewijzigd waren, voorziet Solvency I in een verhoging van de minima van het waarborgfonds tot twee en drie miljoen euro, afhankelijk van de takken waarin de verzekeringsonderneming actief is. 210 Er wordt eveneens bepaald dat deze ondergrenzen gekoppeld zullen worden aan het Europese indexcijfer van de consumptieprijzen. 211
202 A.P.W DUICKERSLOOT, Europese integratie, verzekeringsbedrijf en systemen van overheidstoezicht, Amsterdam, Amsterdam, Universiteit van Amsterdam, 1995, 83. 203 SEC 2007/870 Begeleidend document bij het voorstel voor een richtlijn van het Europees Parlement en de Raad betreffende de toegang tot en uitoefening van het verzekerings- en het herverzekeringsbedrijf, 66. 204 M. FONTAINE, Verzekeringsrecht, in het Nederlands vertaald door K. BERNAUW, Brussel, Larcier, 2011, 56; K. HINTJENS, “De algemene controle op het verzekeringswezen” in X., Kluwer’s Verzekeringshandboek, Mechelen, Kluwer, 2009, losbl. I.2.4-30. 205 Art. 5, 6° Controlewet. 206 K. HINTJENS, “De algemene controle op het verzekeringswezen” in X., Kluwer’s Verzekeringshandboek, Mechelen, Kluwer, 2009, losbl. I.2.4-33. 207 Art. 15 ter Controlewet. 208 K. HINTJENS, “De algemene controle op het verzekeringswezen” in X., Kluwer’s Verzekeringshandboek, Mechelen, Kluwer, 2009, losbl. I.2.4-33. 209 L. SCHUERMANS, Grondslagen van het Belgisch verzekeringsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2008, 110. 210 Art. 19 § 1 Controlereglement. 211 Art. 19 § 3 Controlereglement.
54
Technische voorzieningen 121. Om aan diverse eventualiteiten het hoofd te bieden, bouwen ondernemingen reserves op die samengesteld zijn uit niet-uitgekeerde winsten. Buiten deze klassieke vennootschappelijke reserves zijn er in de verzekeringssector ook nog de technische reserves die de omvang van de uitgestelde verzekeringsverbintenissen reflecteren. Deze moeten worden aangelegd teneinde aan deze uitgestelde verplichtingen te kunnen voldoen. 212 122. De verzekeraars moeten dus onder de benaming ‘technische provisies’ de verplichtingen die op hen rusten, berekenen en boeken voor de uitvoering van de door hen gesloten verzekeringscontracten. De door de verzekeringsondernemingen aan te leggen technische voorzieningen worden in twee grote categorieën opgedeeld. Enerzijds worden reserves aangelegd voor lopende risico’s en anderzijds voor de nog te regelen schadegevallen. 213
Dekkingswaarden 123. De technische provisies bevinden zich op de passiefzijde van de balans van de verzekeringsonderneming. Hiertegenover staan de activa die deze technische voorzieningen dekken. Deze kunnen worden aanzien als een volgende niveau van solvabiliteitsvereisten. 214 De verbintenissen van een verzekeringsonderneming moeten te allen tijde gedekt zijn door activa die de verzekeringsonderneming in volle eigendom toebehoren en in het bijzonder toegewezen zijn als waarborg van haar verplichtingen. Deze activa worden ‘dekkingswaarden’ genoemd. 215 124. Het Controlereglement bepaalt hierbij de aard en beleggingscategorieën van deze dekkingswaarden en stelt dat bepaalde verhoudingen moeten nageleefd worden. 216 Het Controlereglement specificeert daarenboven dat de dekkingswaarden rekening moeten houden met de aard van de door de verzekeringsinstelling verrichte activiteiten teneinde de veiligheid, het rendement en de liquiditeit van de beleggingen van de onderneming te waarborgen. 217
212 Art. 16 § 1 Controlewet; L. SCHUERMANS, Grondslagen van het Belgisch verzekeringsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2008, 110. 213 Art. 11 Controlereglement. 214 K. HINTJENS, “De algemene controle op het verzekeringswezen” in X., Kluwer’s Verzekeringshandboek, Mechelen, Kluwer, 2009, losbl. I.2.4-37. 215 Art. 16 § 2 Controlewet; L. SCHUERMANS, Grondslagen van het Belgisch verzekeringsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2008, 113. 216 Art. 10 § 3 en 4 Controlereglement. 217 Art. 10 § 2 Controlereglement.
55
KNELPUNTEN SOLVENCY I 125. Reeds bij de totstandkoming van de Solvabiliteit I-richtlijnen was er sprake van een opvolger. Men wist op dat moment al dat de hervorming van het prudentieel kader dat toen werd voorzien niet zou volstaan. De Commissie was ervan overtuigd dat door onder meer de introductie van de euro, vrijmaking van de markt, toenemende concurrentie en kleinere beleggingsopbrengsten, verzekeraars over minder vrij kapitaal zouden beschikken. Daarenboven was de Commissie de mening toegedaan dat ter beoordeling van de financiële positie van een verzekeringsonderneming de solvabiliteitsmarge op zich geen perfecte parameter is, maar dat er ook moet worden gekeken naar een aantal andere financiële aspecten en zelfs bepaalde niet-financiële parameters. 218
Aandacht voor risico’s 126. Een eerste belangrijke beweegreden voor de hervorming van het prudentieel toezicht is het feit dat het Solvabiliteit I-regime onvoldoende rekening houdt met de werkelijk door de verzekeraars aangegane risico’s. Er wordt gebruik gemaakt van een vrij eenvoudig model om kapitaalvereisten te berekenen. Dit gebeurt in functie van het verzekeringsrisico, dat zich op de passiefzijde afspeelt. 219 De solvabiliteit van de verzekeringsondernemingen wordt gemeten op basis van het volume aan onderschreven zaken, zonder enige rekening te houden met de daadwerkelijk aangegane risico’s. 220 127. Solvency I houdt dus geen rekening met marktrisico’s, kredietrisico’s, operationele risico’s, die men op de actiefzijde van de balans kan terugvinden. Dit heeft onder meer de negatieve uitwerking dat bepaalde verzekeringsondernemingen die grote risico’s aangaan, met zeer weinig kapitaal te werk kunnen gaan, terwijl anderen met weinig risico’s net heel veel kapitaal moeten aanhouden. Dit leidt vaak tot het pervers effect waarbij een goed risicobeleid niet beloond wordt met lagere kapitaaleisen. Als gevolg hiervan hebben verzekeraars weinig incentive om een sterke focus te leggen op risicomanagement. 221 218
COM/2000/634 def. Toelichting bij het voorstel voor een Richtlijn van het Europees Parlement en de Raad tot wijzigingen van Richtlijn 73/239 van de Raad op het gebied van de solvabiliteitsmargevereisten voor schadeverzekeringsondernemingen. 219 SEC 2007/870 Begeleidend document bij het voorstel voor een richtlijn van het Europees Parlement en de Raad betreffende de toegang tot en uitoefening van het verzekerings- en het herverzekeringsbedrijf, 10; T. VANDENABEELE, “Solvency II in a nutshell”, Bank Fin. 2014, (347) 348. 220 P. BECUE, Handboek kredietverzekering, Antwerpen, Intersentia, 2008, 546. 221 K. VAN HULLE, “Solvency II: een nieuwe solvabiliteitsregeling voor de verzekeringssector”, INSTITUUT FINANCIEEL RECHT (ed.), in Van Alle Markten: Liber Amicorum Eddy Wymeersch, Antwerpen, Intersentia, 2008, (1027) 1028; D. VAN WELIE, “Solvency II - de derde impactstudie en geleerde lessen van voorgaande studies”, De Actuaris 2007, maart 2007, (11) 11.
56
128. Verzekeringsondernemingen werden tijdens de financiële crisis, ten gevolge van de dalende aandelenkoersen, geconfronteerd met erg omvangrijke verliezen in hun beleggingsportefeuilles. Gezien deze investeringen zich op de actiefzijde van de balans bevinden, betekent dit dat er bij de bepaling van de solvabiliteit van de verzekeringsonderneming geen rekening mee werd gehouden. 222
Kwalitatieve aspecten 129. In de Solvabiliteit I-richtlijnen wordt relatief veel aandacht besteed aan kwantitatieve aspecten, maar wordt er weinig tot geen rekening gehouden met kwalitatieve elementen zoals onder meer het governancesysteem van de verzekeringsonderneming. 223 Dit is een zeer zwaar tekort, gelet op het feit dat uit onderzoek is gebleken dat falingen van verzekeringsondernemingen doorgaans eerder te wijten zijn aan foute risicobeslissingen en een gebrek aan deugdelijk bestuur, dan alleen maar een ontoereikendheid van kapitaal. 224
Minimumharmonisering 130. Het is zo dat de gebreken van Solvency I zich doorheen de tijd steeds meer lieten opmerken en daardoor binnenin de Europese Unie vaak werden weggewerkt op het niveau van de lidstaten. Dit was mogelijk gezien de verzekeringsrichtlijnen een minimumharmonisatie inhouden. 225 Deze nationale verscheidenheid doet een flink stuk van de voordelen die harmonisatie nastreeft teniet, zeker voor de verzekeringsondernemingen met grensoverschrijdende activiteiten. 226 Gezien dit de concurrentie tussen lidstaten belemmert, is deze vorm van regulatoire desintegratie voor de beleidsmakers een belangrijke trigger geweest om tot een eengemaakte Solvency II-richtlijn te komen. 227
222
K. VAN HULLE, “Solvency II: het einde van het begin” in J. ROGGE (ed.), Solvency II en IFRS. Een nieuwe solvabiliteitsregeling voor de verzekeringssector, Mechelen, Kluwer, 2009, (31) 33. 223 K. VAN HULLE, “Solvency II: een nieuwe solvabiliteitsregeling voor de verzekeringssector”, INSTITUUT FINANCIEEL RECHT (ed.), in Van Alle Markten: Liber Amicorum Eddy Wymeersch, Antwerpen, Intersentia, 2008, (1027) 1028. 224 CONFERENTIE VAN EUROPESE NATIONALE VERZEKERINGSTOEZICHTHOUDERS, Prudential Supervision of Insurance Undertakings, 2002, http://ec.europa.eu/internal_market/insurance/docs/solvency/impactassess/annex-c02_en.pdf, (‘het Sharma-rapport’); R. DOFF, "A critical analysis of the Solvency II proposals", GPRIIP 2008, (193) 198. 225 SEC 2007/870 Begeleidend document bij het voorstel voor een richtlijn van het Europees Parlement en de Raad betreffende de toegang tot en uitoefening van het verzekerings- en het herverzekeringsbedrijf, 11. 226 K. VAN HULLE, “Solvency II: een nieuwe solvabiliteitsregeling voor de verzekeringssector”, INSTITUUT FINANCIEEL RECHT (ed.), in Van Alle Markten: Liber Amicorum Eddy Wymeersch, Antwerpen, Intersentia, 2008, (1027) 1028. 227 T. VANDENABEELE, “Solvency II in a nutshell”, Bank Fin. 2014, (347) 348.
57
Groepstoezicht 131. Het huidig groepstoezicht is gebaseerd op de Richtlijn Verzekeringsgroepen, die een aanvullend toezicht organiseert op verzekeringsondernemingen die deel uitmaken van een groep. 228 In dit systeem is er in elke jurisdictie een nationale supervisie over de verzekeraars met daarnaast een aanvullend toezicht over de groepen (‘solo-plus supervision’). Er is in deze regeling dus geen autonoom toezicht op de verzekeringsgroepen. Bijgevolg heeft de huidige solvabiliteitsregeling geen oog voor de economische realiteit van verzekeringsgroepen, waardoor wordt voorbijgegaan aan het feit dat het risicobeheer vaak niet op individueel, maar op groepsniveau gestalte krijgt. 229 132. De structuur van ondernemingsgroepen is doorheen de jaren erg gewijzigd, waardoor de huidige vereisten niet meer efficiënt zijn. Nu is het zo dat verzekeringsondernemingen met grensoverschrijdende activiteiten in ieder land met nationale toezichthouders te maken krijgen, die allen verschillende regels hanteren. De kloof tussen de wijze waarop groepen worden beheerd en de wijze waarop toezicht op groepen wordt uitgeoefend, leidt niet alleen tot hogere kosten voor verzekeringsgroepen, maar doet ook het gevaar toenemen dat essentiële groepsbrede risico's over het hoofd worden gezien. 230
228 Richtlijn 98/78/EG van het Europees Parlement en de Raad van 27 oktober 1998 betreffende het aanvullend toezicht op verzekeringsondernemingen in een verzekeringsgroep, Pb.L. 5 december 1998, afl. 330, 112. 229 J. GAL en D. SEHRBROCK, “Taking Stock of the Solvency II Reform Project: Towards a New European Insurance Supervisory Framework”, E.P.L. 2013, (295) 313. 230 SEC 2007/870 Begeleidend document bij het voorstel voor een richtlijn van het Europees Parlement en de Raad betreffende de toegang tot en uitoefening van het verzekerings- en het herverzekeringsbedrijf, 13.
58
TITEL 3. SOLVENCY II
59
Situering DOELSTELLINGEN Directe doelstellingen § 1. Beschermen verzekeringnemers en begunstigden 133. Met het Solvabiliteit II-regime wil men de knelpunten van het huidige stelsel verhelpen, teneinde de verscheidene maatschappelijke en economische functies van verzekeringen te allen tijde te kunnen waarborgen. De kaderrichtlijn van Solvency II omschrijft de centrale doelstelling van het toezicht dan ook als het voorzien in een adequate bescherming van de verzekeringnemers en de begunstigden. 231 § 2. Stabiliteit financieel systeem 134. Onverminderd deze centrale doelstelling schrijft de kaderrichtlijn, ten gevolge van de financiële crisis, een tweede belangrijke doelstelling voor. Het houdt in dat de lidstaten ervoor moeten zorgen dat de toezichthoudende autoriteiten bij het uitoefenen van hun taken het mogelijke effect van hun beslissingen op de Europese financiële systemen in overweging nemen. Met ‘financiële systemen’ bedoelt men alle financiële actoren, markten, producten en marktinfrastructuren. De wetgever heeft de toezichthouders dus opgegeven ook rekening te houden met andere sectoren en het gehele financieel systeem. 232 135. Tevens wordt bepaald dat de toezichthoudende autoriteiten bij uitzonderlijke bewegingen op de financiële markten rekening moeten houden met de mogelijke procyclische effecten van hun optreden. 233
231
Art. 27 Solvency II. Art. 28, eerste lid Solvency II; M. WANDT en D. SEHRBROCK, “Legal aspects of the Solvency II Framework Directive”, C. VAN SCHOUBROECK, W. DEVROE, K. GEENS, J. STUYCK (eds.) in Over Grenzen: Liber amicorum Herman Cousy, Antwerpen, Intersentia, 2011, (923) 925. 233 Art. 28, tweede lid Solvency II; K. VAN HULLE, “Invloed van de financiële crisis op de nieuwe solvabiliteitsregeling van de (her)verzekeringsondernemingen”, C. VAN SCHOUBROECK, W. DEVROE, K. GEENS, J. STUYCK (eds.) in Over Grenzen: Liber amicorum Herman Cousy, Antwerpen, Intersentia, 2011, (911) 915. 232
60
136. Volgens overweging 16 van de kaderrichtlijn is het belangrijk om deze tweede doelstelling na te streven, maar mag ze geenszins een afbreuk doen aan het voornaamste doel betreffende het beschermen van de verzekeringnemers en de begunstigden. Het is evenwel onduidelijk in hoeverre dit geïnterpreteerd dient te worden. In de Engelse tekst maakt men gebruik van de termen “should not undermine the main objective”, waaruit men zou kunnen afleiden dat de andere doelen mogen worden nagestreefd, zolang een minimum aan bescherming is voorzien. De Duitse versie daarentegen spreekt van “beeinträchtigen” wat erop doet lijken dat elke aantasting van het primaire doel verboden is. 234 137. In considerans 16 van de kaderrichtlijn beschrijft men ‘eerlijke en stabiele markten’ als een volgende doelstelling. Men kan zich evenwel afvragen of dit eigenlijk wel kan worden opgevat als een wezenlijk objectief van Solvency II. Gezien artikel 28 van de kaderrichtlijn hier niets over zegt, zou men daaraan kunnen twijfelen. Het is immers zo dat een overweging in principe op zich geen bindende kracht heeft, maar louter strekt ter interpretatie en verduidelijking van de regelgeving. 235
Indirecte doelstellingen § 1. Verenigen van verzekeringsrichtlijnen 138. De kaderrichtlijn (‘framework directive’) van Solvabiliteit II zorgt voor een regelgevende ‘clean sweep’ door het integreren van veertien verzekeringsgerelateerde richtlijnen in één enkele richtlijn die zowel leven als niet-leven, herverzekeringen en verzekeringsgroepen omvat. 236 Dit elimineert heel wat complexiteit van de wetgeving en strookt volledig met de tendens in het Europees recht waarbij wordt gestreefd naar vereenvoudiging en betere regelgeving. 237
234
M. WANDT en D. SEHRBROCK, “Legal aspects of the Solvency II Framework Directive”, C. VAN SCHOUBROECK, W. DEVROE, K. GEENS, J. STUYCK (eds.) in Over Grenzen: Liber amicorum Herman Cousy, Antwerpen, Intersentia, 2011, (923) 925. 235 M. WANDT en D. SEHRBROCK, “Legal aspects of the Solvency II Framework Directive”, C. VAN SCHOUBROECK, W. DEVROE, K. GEENS, J. STUYCK (eds.) in Over Grenzen: Liber amicorum Herman Cousy, Antwerpen, Intersentia, 2011, (923) 926. 236 Overweging 1 Solvency II; M. WANDT en D. SEHRBROCK, “Legal aspects of the Solvency II Framework Directive”, C. VAN SCHOUBROECK, W. DEVROE, K. GEENS, J. STUYCK (eds.) in Over Grenzen: Liber amicorum Herman Cousy, Antwerpen, Intersentia, 2011, (923) 927. 237 SEC 2007/870 Begeleidend document bij het voorstel voor een richtlijn van het Europees Parlement en de Raad betreffende de toegang tot en uitoefening van het verzekerings- en het herverzekeringsbedrijf, 15; M.J.-H. SMITH, “Solvency II: The Ambitious Modernization of the Prudential Regulation of Insurers and Reinsurers across the European Union”, Conn. Ins. L.J. 2010, (357) 361.
61
139. De vereniging van verzekeringsrichtlijnen wordt bewerkstelligd door de techniek betreffende het omwerken van wetgevende teksten (‘recasting technique’). In deze methodiek worden de bestaande verzekeringsrichtlijnen tegelijkertijd gewijzigd en gecodificeerd in een geconsolideerde tekst die alle voorgaande wijzigingen incorporeert. 238 § 2. Eengemaakte Europese verzekeringsmarkt a. maximale harmonisatie 140. In overweging 75 van de kaderrichtlijn wordt gesteld dat men de toezichtsregelgeving maximaal wenst te harmoniseren. Zo is het de lidstaten verboden om af te wijken van de kaderrichtlijn, zelfs al zou de afwijkende nationale bepaling de verzekeringnemer nog meer bescherming bieden dan in de richtlijn is voorzien (‘goldplating’). Men beoogt hiermee voor alle polishouders eenzelfde beschermingsniveau tot stand te brengen waarbij de juridische status, de omvang of de vestigingsplaats van de verzekeringsinstelling er niet toe doen. 239 b. toezichtsconvergentie 141. Naast een eenmaking op wetgevend vlak, streeft men er volgens considerans 40 en artikel 71 van de kaderrichtlijn ook een eenvormige toepassing door de nationale toezichthoudende autoriteiten van na. 240 Hierbij speelt EIOPA uiteraard een prominente rol door er op toe te zien dat de toezichthoudende regelgeving eenvormig wordt toegepast en het periodiek publiceren van verslagen met betrekking tot de vooruitgang en obstakels hieromtrent. 241 De financiële crisis heeft aangetoond dat het van een enorm groot belang is dat de Europese toezichthoudersstructuur naar behoren functioneert en dat deze doelstelling geenszins mag worden onderschat. 242 Het traditioneel onderscheid tussen de twee verzekeringstradities, zoals hierboven geschetst, wordt vaak als een barrière gezien om het verzekeringstoezicht in de EU volledig te harmoniseren. 243
238
J. GAL en D. SEHRBROCK, “Taking Stock of the Solvency II Reform Project: Towards a New European Insurance Supervisory Framework”, E.P.L. 2013, (295) 300. 239 M. WANDT en D. SEHRBROCK, “Legal aspects of the Solvency II Framework Directive”, C. VAN SCHOUBROECK, W. DEVROE, K. GEENS, J. STUYCK (eds.) in Over Grenzen: Liber amicorum Herman Cousy, Antwerpen, Intersentia, 2011, (923) 929. 240 Overweging 40 en art. 71 Solvency II. 241 Art. 29 en 81 EIOPA-Verordening. 242 SEC 2007/870 Begeleidend document bij het voorstel voor een richtlijn van het Europees Parlement en de Raad betreffende de toegang tot en uitoefening van het verzekerings- en het herverzekeringsbedrijf, 16; K. VAN HULLE, “Invloed van de financiële crisis op de nieuwe solvabiliteitsregeling van de (her)verzekeringsondernemingen”, C. VAN SCHOUBROECK, W. DEVROE, K. GEENS, J. STUYCK (eds.) in Over Grenzen: Liber amicorum Herman Cousy, Antwerpen, Intersentia, 2011, (911) 918. 243 H. COUSY, “An outsider’s view on Solvency II”, REDC 2010, (109) 110.
62
c. bevorderen concurrentie 142. Met het Solvabiliteit II-regime tracht men een verdere integratie van de Europese interne verzekeringsmarkt te verwezenlijken, waarbij verzekeringnemers toegang hebben tot een zo breed mogelijk gamma aan verzekeringsproducten. 244 Uiteraard vloeit hier een versterking van de concurrentie in de Europese verzekeringssector uit voort. 245 De Europese eengemaakte controletechnieken die gestoeld zijn op een geharmoniseerde regelgeving zullen niet enkel het toezicht vergemakkelijken, maar eveneens de concurrentie tussen de verzekeringsondernemingen vergroten. 246 Deze verhoogde concurrentiestrijd zou uiteindelijk tot een daling van de prijs voor de meeste verzekeringsproducten moeten leiden. 247 § 3. Verhogen risicogevoeligheid 143. Terwijl Solvency I op retroperspectieve wijze enkel naar de verzekeringstechnische risico’s kijkt, vertrekt men onder de nieuwe richtlijn van een holistische benadering, waarbij voor het bepalen van de solvabiliteitsvereisten rekening wordt gehouden met de gehele balans (‘total balance sheet approach’). 248 Men gaat zich dus niet enkel toespitsen op de aangegane verzekeringsrisico’s, maar men zal ook de zaken die zich afspelen op de actiefzijde van de balans in de beoordeling betrekken. Met deze geïntegreerde risicobenadering beoogt men alle risico’s waarmee verzekeringsondernemingen geconfronteerd worden, in rekening te brengen en hen zo aan te sporen om deze risico’s naar behoren te meten en beheren. 249 Dit zou moeten leiden tot een efficiëntere allocatie van kapitaal in de verzekeringssector.250
244
Overweging 2 Solvency II. Overweging 77 en 79 Solvency II. 246 K. EHRLICH, Positions of European insurers on Solvency II, 2011, www.munichre.com/site/corporate/get/documents_E-2117330557/mr/assetpool.shared/Documents/5_Touch/_Publications/30207052_en.pdf, 3. 247 M. FLAMÉE en P. SCHUERMANS, “Europese controle: wondermiddel voor het oplossen van toezichtconflicten in de verzekering? Een blik achter de schermen”, T.Verz. 2006, (78) 83. 248 R. VAN GOMPEL, “Introduction” in J. ROGGE (ed.), Solvency II en IFRS. Een nieuwe solvabiliteitsregeling voor de verzekeringssector, Mechelen, Kluwer, 2009, (13) 18. 249 H. COUSY, “An outsider’s view on Solvency II”, REDC 2010, (109) 110. 250 Overweging 14 Solvency II; P. BECUE, Handboek kredietverzekering, Antwerpen, Intersentia, 2008, 548. 245
63
TOTSTANDKOMING Historiek 144. Het Solvency II-project wordt gekenmerkt door een zeer langzame totstandkoming. Reeds in 1997 publiceerde de Conferentie van Europese nationale verzekeringstoezichthouders het rapport ‘Solvency of insurance undertakings’ (‘het Müller-rapport’), dat een analyse inhoudt van de solvabiliteitsvoorwaarden in de Europese verzekeringssector. 251 Vervolgens werden verschillende werkgroepen opgericht met oog op het voorbereiden van de algemene principes die uiteindelijk aan de grondslag van Solvency II zouden liggen. 252 145. In 2003 publiceerde de Commissie een eerste raamwerk waarin de grondbeginselen voor Solvency II worden uiteengezet. 253 Dit heeft als basis gediend voor de zogenaamde ‘Calls for Advice’ waarin aan de toezichthouders werd gevraagd om advies te verstrekken met betrekking tot een reeks vragen aangaande het nieuwe solvabiliteitsraamwerk. 254 146. Pas een heel eind later, op 10 juli 2007, publiceerde de Commissie uiteindelijk haar voorstel om het prudentieel toezicht op de verzekeringsondernemingen te hervormen. 255 Op 26 februari 2008 volgde een tweede ontwerp dat het eerste voorstel wijzigde. 256 Vervolgens keurde het Europees Parlement op 22 april 2009 het voorstel van de Commissie goed. Nadat de tekst van de kaderrichtlijn volledig afgewerkt en vertaald was, bekrachtigde de Raad de definitieve tekst op 10 november 2009. De publicatie in het Publicatieblad van de Europese Unie van de richtlijn volgde op 17 december 2009. 257
251
CONFERENTIE VAN EUROPESE NATIONALE VERZEKERINGSTOEZICHTHOUDERS, Solvency of Insurance Undertakings, 1997, https://eiopa.europa.eu/CEIOPS-Archive/Documents/Reports/report_dt_9704.pdf. 252 P. SCHUERMANS, “Solvency II en IFRS-normen - rol van CEIOPS” in J. ROGGE (ed.), Solvency II en IFRS. Een nieuwe solvabiliteitsregeling voor de verzekeringssector, Mechelen, Kluwer, 2009, (51) 57. 253 EUROPESE COMMISSIE, Solvency II - Reflections on the general outline of a framework directive and mandates for further technical work, Brussel, 2003, http://ec.europa.eu/internal_market/insurance/docs/markt2539-03/markt-2539-03_en.pdf. 254 K. VAN HULLE, “Solvency II: een nieuwe solvabiliteitsregeling voor de verzekeringssector”, INSTITUUT FINANCIEEL RECHT (ed.), in Van Alle Markten: Liber Amicorum Eddy Wymeersch, Antwerpen, Intersentia, 2008, (1027) 1032. 255 COM/2007/361 def. Voorstel voor een Richtlijn van het Europees Parlement en de Raad betreffende de toegang tot en uitoefening van het verzekerings- en herverzekeringsbedrijf. 256 COM/2008/119 def. Gewijzigd voorstel voor een richtlijn van het Europees Parlement en de Raad betreffende levensverzekering betreffende de toegang tot en uitoefening van het verzekerings- en het herverzekeringsbedrijf. 257 Richtlijn 2009/138 van het Europees Parlement en de Raad van 25 november 2009 betreffende de toegang tot en de uitoefening van het verzekerings- en herverzekeringsbedrijf, Pb.L. 17 december 2009, afl. 335, 1-55.
64
Kwantitatieve impactstudies 147. Gedurende het ontwikkelproces van Solvabiliteit II voerde CEIOPS in opdracht van de Commissie verschillende kwantitatieve impactstudies (‘Quantitative Impact Studies QIS’) naar de mogelijke effecten van de solvabiliteitsregeling. Deze studies hadden vooral tot doel de kwantitatieve impact en toepasbaarheid van de vereisten op de verzekeraars te testen, door na te gaan hoe deze eisen zouden doorwegen op hun financiële positie. 258 Voor de deelnemende verzekeringsinstellingen waren de studies zowel bedoeld als een leermoment als een inspraakmoment. Hierbij kregen verzekeringsondernemingen dan ook de kans om uitvoerig hun bezorgdheden over bepaalde aspecten van de hervorming te uiten. 259 148. Het feit dat belanghebbenden en betrokken partijen bij de totstandkoming van Solvabiliteit II uitvoerig werden geconsulteerd, biedt het voordeel van een kwalitatief erg sterke regulering en zorgt uiteindelijk voor een betere toepassing van de wetgeving. 260 149. Toch dient men tegenover deze nauwe betrokkenheid van de sector ook kritisch te staan. Een dergelijke samenwerking zou kunnen leiden tot ‘regulatory capture’. Dit fenomeen kan men kortweg omschrijven als “the capture of regulators by the regulated”. Het komt erop neer dat de regulerende instanties geleidelijk aan worden overvleugeld door de sector die ze trachten te reguleren. Men dient erover te waken dat de regelgeving zo veel mogelijk het algemeen belang tracht te beschermen en niet louter het resultaat is van een proces waarbij bepaalde belangengroepen enkel hun eigen belangen promoten. 261
258
D. VAN WELIE, “Solvency II - de derde impactstudie en geleerde lessen van voorgaande studies”, De Actuaris 2007, maart 2007, (11) 11. 259 D. VAN WELIE, “Solvency II - de derde impactstudie en geleerde lessen van voorgaande studies”, De Actuaris 2007, maart 2007, (11) 14. 260 K. VAN HULLE, “Solvency II: een nieuwe solvabiliteitsregeling voor de verzekeringssector”, INSTITUUT FINANCIEEL RECHT (ed.), in Van Alle Markten: Liber Amicorum Eddy Wymeersch, Antwerpen, Intersentia, 2008, (1027) 1032; H. COUSY, “An outsider’s view on Solvency II”, REDC 2010, (109) 116. 261 L. LOWET, “De financiële crisis en de verzekeringssector: Tout va bien madame la marquise?”, Bank Fin. 2009, (162) 163.
65
Inwerkingtreding 150. Aanvankelijk was de inwerkingtreding van het Solvabiliteit II-kader reeds voorzien op 1 november 2012. Ondertussen is deze datum reeds tweemaal uitgesteld 262, waardoor de uiteindelijke datum van inwerkingtreding is opgeschoven naar 1 januari 2016. 263 151. Nadelig aan het veelvuldig uitstellen is dat het zorgt voor heel wat extra kosten.264 Bovendien heeft het een negatief effect op het imago van de regelgeving, wat het vertrouwen erin niet ten goede komt. Vanuit die optiek zou kunnen worden gesteld dat men beter wat langer had gewacht met het bekendmaken van een datum van inwerkingtreding. 152. Daar tegenover staat wel dat het herhaaldelijk uitstel meer tijd aan de sector heeft gegeven om zich aan te passen aan de nieuwe verplichtingen. Dit is voor de verzekeringsmaatschappijen van groot belang, gezien de implementatie op vlak van informatica en het aanpassen van bedrijfsprocessen zeer grote inspanningen vraagt. 265
262
Richtlijn 2012/23/EU van het Europees Parlement en de Raad van 12 september 2012 tot wijziging van Richtlijn 2009/138/EG (Solvabiliteit II) wat de datum van omzetting, de datum van toepassing en de datum van intrekking van bepaalde richtlijnen betreft (Quick Fix I), Pb.L. 14 september 2012, afl. 249, 268-269; Richtlijn 2013/58/EU van het Europees Parlement en de Raad van 11 december 2013 tot wijziging van Richtlijn 2009/138/EG (Solvabiliteit II) wat betreft de datum van omzetting en de datum van toepassing daarvan en de datum van intrekking van bepaalde richtlijnen (Quick Fix II), Pb.L. 18 december 2013, afl. 341, 1-3. 263 Art. 311 Solvency II. 264 DELOITTE, Solvency II Survey 2012: where are insurers heading?, 2012, www.deloitte.com/multifiledownload?solutionName=deloitte.com&fileIds=06e07faac3b97310VgnVCM3000001c56f00aSTFL, 12. 265 R. JANSSEN, “Basel II: lessons for insurers”, Rev.banc.fin. 2004, afl. 7, (417) 422.
66
Omnibus II-richtlijn 153. Met deze richtlijn wordt beoogd om de basiswetgeving van Solvency II aan te passen aan het Verdrag van Lissabon en de rol van EIOPA in de nieuwe toezichtsarchitectuur. 266 Daarenboven wordt de kaderrichtlijn op een aantal belangrijke gebieden verfijnd ingevolge de financiële crisis en de daaruit ontstane nieuwe ontwikkelingen en inzichten. Ook voorziet men in een aantal overgangsbepalingen, waarmee men de overstap naar het nieuwe regime door middel van een gefaseerde overgang vlot wil laten verlopen. 267 154. Een zeer belangrijk element van de Omnibus II-richtlijn betreft de maatregelen inzake langetermijnverbintenissen (‘long term guarantees’). Het is gebleken dat de door Solvabiliteit II vooropgestelde waardering tegen marktprijzen een erg grote volatiliteit in de waardering van het eigen vermogen met zich mee brengt, die niet strookt met de middellange of lange termijn horizon van bepaalde verplichtingen van de verzekeringsondernemingen. Hierdoor zouden een aantal verzekeringsproducten, vooral wat betreft de activiteit ‘leven’, aan een zeer hoge kapitaaleis moeten voldoen. 155. De Omnibus II-richtlijn voorziet in een tegemoetkoming om dit ongewenst effect te verhelpen. Men zorgt ervoor dat deze kunstmatige volatiliteit (‘artificial volatility’) wordt afgevlakt, zodat verzekeraars een langdurige dekking tegen een betaalbare prijs kunnen blijven aanbieden. 268 Om tot een goede oplossing te komen heeft men omtrent deze problematiek een uitvoerig onderzoek gevoerd. 269 Hierbij werden een aantal alternatieve methodes bestudeerd om deze buitensporige volatiliteit van het eigen vermogen te reduceren. 270
266
Richtlijn 2014/51/EU van het Europees Parlement en de Raad van 16 april 2014 tot wijziging van de Richtlijnen 2003/71/EG en 2009/138/EG, alsmede de Verordeningen (EG) nr. 1060/2009, (EU) nr. 1094/2010 en (EU) nr. 1095/2010 wat de bevoegdheden van de Europese toezichthoudende autoriteit (Europese Autoriteit voor verzekeringen en bedrijfspensioenen) en de Europese toezichthoudende autoriteit (Europese Autoriteit voor effecten en markten) betreft, Pb.L. 22 mei 2014, afl. 153, 1-61. 267 NATIONALE BANK VAN BELGIË, Jaarverslag 2011: Financiële stabiliteit en prudentieel toezicht, Brussel, 2011, www.nbb.be/doc/ts/publications/nbbreport/2011/nl/t1/verslag2011_tiii.pdf, 59. 268 NATIONALE BANK VAN BELGIË, Jaarverslag 2014, Brussel, 2014, www.nbb.be/doc/ts/Publications/NBBreport/2014/NL/T1/verslag2014_volledig.pdf, 236. 269 Long-Term Guarantees Assessment (LTGA). 270 NATIONALE BANK VAN BELGIË, Jaarverslag 2013, Brussel, 2013, www.nbb.be/doc/ts/Publications/NBBreport/2013/NL/T1/verslag2013_volledig.pdf, 261.
67
LAMFALUSSY Oorsprong 157. Dit omvat een procedé dat in de Europese Unie een frequente toepassing kent wat regulering in de financiële sector betreft en is vernoemd naar baron Alexandre Lamfalussy. Hij was de voorzitter van het Comité van Wijzen (‘Committee of Wise Men’) dat in opdracht van de Raad Ecofin 271 het bestaande toezichts- en regelgevingskader in de financiële sector moest evalueren. Dit Comité kwam tot het besluit dat er in deze sector nood was aan een versnelling en vereenvoudiging van de bestaande wetgevingsprocessen. 272 158. Het uitgewerkte hervormingsplan leidde uiteindelijk tot de Lamfalussy-procedure. Deze wetgevende techniek heeft tot doel een efficiënt mechanisme op te zetten dat enerzijds de convergentie van de toezichtscontrole in de Europese financiële sector op gang moest brengen, en anderzijds ervoor zorgt dat de wetgeving op het gebied van financiële diensten kan inspelen op de ontwikkelingen die zich op de markten voordoen. 273 159. De Solvabiliteit II-richtlijn is de eerste regelgeving in de verzekeringssector die volgens de Lamfalussy-benadering tot stand is gekomen. Ze werd ook hier gekozen omdat ze ervoor zorgt dat men de technische regels snel kan aanpassen aan de wijzigende omstandigheden en omdat ze gekenschetst wordt door een nauwe samenwerking met de stakeholders, ondernemingen in de sector, consumenten en diverse belangengroepen. Kenmerkend aan deze aanpak is ook de regulering in verschillende lagen. Indien men alles in één richtlijn zou stoppen, dan zou dit de innovatiekracht van de regelgeving fnuiken. 274
271
De Raad Ecofin is de raadsformatie Economische en Financiële Zaken bestaande uit de ministers en staatssecretarissen van Economische en Financiële aangelegenheden van de nationale lidstaten van de EU. 272 COMMITTEE OF WISE MEN, Initial report of the Committee of Wise Men on the Regulation of the European Securities Markets, Brussel, 2000, http://ec.europa.eu/finance/securities/docs/lamfalussy/wisemen/initial-report-wise-men_en.pdf. 273 J. GAL en D. SEHRBROCK “Taking Stock of the Solvency II Reform Project: Towards a New European Insurance Supervisory Framework”, E.P.L. 2013, (295) 295. 274 K. VAN HULLE, “Solvency II: een nieuwe solvabiliteitsregeling voor de verzekeringssector”, INSTITUUT FINANCIEEL RECHT (ed.), in Van Alle Markten: Liber Amicorum Eddy Wymeersch, Antwerpen, Intersentia, 2008, (1027) 1030.
68
Vier niveaus 160. De Lamfalussy-indeling komt erop neer dat de wetgeving vier niveaus omvat, waarvan enkel de eerste twee juridisch bindende normen bevatten. § 1. Eerste niveau 161. Het eerste niveau van het Solvency II-regime betreft de basiswetgeving die werd goedgekeurd door de Raad en het Europees Parlement, op voorstel van de Commissie. Het omvat de kaderrichtlijn waarin enkel de kernbeginselen (‘framework principles’) en de uitvoeringsbevoegdheden worden vastgelegd. Ook de Omnibus II-richtlijn die de kaderrichtlijn op een aantal belangrijke vlakken heeft gewijzigd, maakt deel uit van dit niveau. 275 § 2. Tweede niveau a. nadere invulling door de Commissie 162. De bepalingen van de kaderrichtlijn worden verder uitgewerkt in de bindende uitvoeringsmaatregelen die het tweede niveau vormen. Zij worden uitgevaardigd door de Commissie op basis van een uitdrukkelijk mandaat in de basiswetgeving en zijn gedetailleerder en technischer van aard. 276 Het omvangrijkste stuk van dit niveau betreft de gedelegeerde verordening (‘delegated act’) die op 17 januari 2015 werd gepubliceerd in het publicatieblad van de Europese Unie, hierna de Uitvoeringsverordening. 277 b. nadere invulling door EIOPA 163. De kaderrichtlijn geeft aan op welke gebieden EIOPA bevoegd is om ze nader in te vullen door middel van technische reguleringsnormen (‘Regulatory Technical Standards – RTS’) en technische uitvoeringsnormen (‘Implementing Technical Standards – ITS’).278 Deze normen worden bekrachtigd door de Europese Commissie en zijn direct van toepassing zonder enige omzetting in de nationale wetgeving. 279 275
P. SCHUERMANS, “Solvency II en IFRS-normen - rol van CEIOPS” in J. ROGGE (ed.), Solvency II en IFRS. Een nieuwe solvabiliteitsregeling voor de verzekeringssector, Mechelen, Kluwer, 2009, (51) 53. 276 K. VAN HULLE, “Solvency II: een nieuwe solvabiliteitsregeling voor de verzekeringssector”, INSTITUUT FINANCIEEL RECHT (ed.), in Van Alle Markten: Liber Amicorum Eddy Wymeersch, Antwerpen, Intersentia, 2008, (1027) 1031. 277 Gedelegeerde Verordening (EU) 2015/35 van de Commissie van 10 oktober 2014 tot aanvulling van Richtlijn 2009/138/EG van het Europees Parlement en de Raad betreffende de toegang tot en uitoefening van het verzekerings- en het herverzekeringsbedrijf, Pb.L. 17 januari 2015, afl. 12, 1-797. 278 Art. 10-15 EIOPA-Verordening; NATIONALE BANK VAN BELGIË, Jaarverslag 2014, Brussel, 2014, www.nbb.be/doc/ts/Publications/NBBreport/2014/NL/T1/verslag2014_volledig.pdf, 239. 279 Art. 10, 4. en art. 15, 4. EIOPA-Verordening.
69
164. Deze regels zijn steeds van technische aard en houden geen strategische beslissingen of beleidskeuzen in. 280 Ze hebben tot doel de regelgeving verder te ontwikkelen, te specificeren, op niet-essentiële onderdelen aan te vullen en meer uniformiteit te brengen in de toepassing ervan. 281 Deze technische standaarden bevinden zich eigenlijk tussen het tweede en derde niveau. Ze horen in principe niet thuis in niveau 2 want ze zijn uitgevaardigd door EIOPA, maar ze bevinden zich ook niet op niveau 3, want ze zijn wel juridisch bindend. 282 § 3. Derde niveau 165. Dit niveau omvat richtsnoeren uitgewerkt door EIOPA ter bevordering van convergentie in de toepassing van de regels en het toezicht (‘regulatory and supervisory convergence’). 283 Deze niet-bindende toepassingsvoorschriften zijn over het algemeen gericht tot de toezichthouders, maar kunnen zich ook direct tot verzekeraars richten. 284 Vanuit een pragmatisch perspectief is dit niveau belangrijk teneinde een eenvormige toepassing van de geharmoniseerde regelgeving te bekomen. Deze regels zijn juridisch niet bindend, maar men hanteert een principe van ‘comply or explain’. Het komt erop neer dat de nationale toezichthouders de toepassingsvoorschriften moeten naleven, dan wel uitleg verstrekken aan EIOPA betreffende de niet-naleving. 285 § 4. Vierde niveau 166. Op het vierde niveau vindt men het controlebeleid terug dat de Commissie in samenwerking met EIOPA, de lidstaten en de private sector uitoefent wat betreft de behoorlijke toepassing van de wetgeving door de lidstaten (‘enforcement mechanism’). In het geval van niet-naleving door de lidstaten, is de Commissie bevoegd om op te treden. 286 280
Art. 10, 1. tweede lid en art. 15, 1. eerste lid EIOPA-Verordening. B. SCHEP, D. POS en J. SCHOUTEN, Solvency II: heeft u het overzicht nog?, De Brauw, Blackstone, Westbroek, 2015, http://www.debrauw.com/wp-content/uploads/NEWS%20-%20NEWSLETTERS/Insurance/Solvency_II_Heeft_u_het_overzicht_nog_v2.pdf, 4. 282 T. VANDENABEELE, “Solvency II in a nutshell”, Bank Fin. 2014, (347) 350. 283 Art. 16, 1. EIOPA-Verordening; P. SCHUERMANS, “Solvency II en IFRS-normen - rol van CEIOPS” in J. ROGGE (ed.), Solvency II en IFRS. Een nieuwe solvabiliteitsregeling voor de verzekeringssector, Mechelen, Kluwer, 2009, (51) 53. 284 , B. SCHEP, D. POS en J. SCHOUTEN, Solvency II: heeft u het overzicht nog?, De Brauw, Blackstone, Westbroek, 2015, http://www.debrauw.com/wp-content/uploads/NEWS%20-%20NEWSLETTERS/Insurance/Solvency_II_Heeft_u_het_overzicht_nog_v2.pdf, 5. 285 Art. 16, 1. EIOPA-Verordening; K. VAN HULLE, “Solvency II: een nieuwe solvabiliteitsregeling voor de verzekeringssector”, INSTITUUT FINANCIEEL RECHT (ed.), in Van Alle Markten: Liber Amicorum Eddy Wymeersch, Antwerpen, Intersentia, 2008, (1027) 1031. 286 T. VANDENABEELE, “Solvency II in a nutshell”, Bank Fin. 2014, (347) 351; M. WANDT en D. SEHRBROCK, “Legal aspects of the Solvency II Framework Directive”, C. VAN SCHOUBROECK, W. DEVROE, K. GEENS, J. STUYCK (eds.) in Over Grenzen: Liber amicorum Herman Cousy, Antwerpen, Intersentia, 2011, (923) 930. 281
70
TOEPASSINGSGEBIED Principe 167. De Solvabiliteit II-richtlijn is in beginsel van toepassing op de directe schade- en levensverzekeringsondernemingen, inclusief de herverzekeringsondernemingen en de captives 287, die op het grondgebied van de Europese Economische Ruimte zijn gevestigd of zich daar wensen te vestigen, met een bruto premie-inkomen van meer dan 5 miljoen euro per jaar. 288 Niet enkel Europese verzekeraars, maar tevens in de EER gevestigde onderdelen van niet-EER ondernemingen vallen onder het regime. 289
Uitsluiting zeer kleine verzekeraars 168. De kaderrichtlijn laat zeer kleine verzekeraars, die op datum van inwerkingtreding van het regime aan bepaalde voorwaarden voldoen, buiten het toepassingsgebied vallen (‘non-directive insurers’). 290 De voornaamste condities om niet aan de Solvabiliteit II-regeling onderworpen te zijn, betreffen jaarlijks minder dan 5 miljoen euro aan premies te ontvangen en beschikken over een totaal aan technische reserves dat niet meer dan 25 miljoen euro bedraagt. 291 169. Wat de verzekeraars betreft die op moment van inwerkingtreding niet onderworpen zijn aan het regime, is vereist dat ten minste één van deze drempels gedurende drie opeenvolgende jaren wordt overschreden opdat ze toch onder de regelgeving zouden vallen. 292 170. Voor nieuwe verzekeringsondernemingen die pas na de inwerkingtreding een vergunning aanvragen, zal Solvency II enkel van toepassing zijn indien wordt verwacht dat de drempels in de komende vijf jaar zullen worden overschreden. 293
287
Overweging 10 Solvency II. Art. 2 Solvency II. 289 Art. 14 Solvency II. 290 L. LOWET, “De Minimis Non Curat Praetor: How the Solvency II Directive Exempts the Very Small Insurers”, Bank Fin. 2010, (294) 294. 291 Overweging 5-6 en art. 4, 1. Solvency II. 292 Art. 4, 2. Solvency II; L. LOWET, “De Minimis Non Curat Praetor: How the Solvency II Directive Exempts the Very Small Insurers”, Bank Fin. 2010, (294) 295. 293 Art. 4, 3. Solvency II. 288
71
171. De kaderrichtlijn voorziet ook in een exitregeling. Indien gedurende drie opeenvolgende jaren aan de hierboven vermelde voorwaarden betreffende de uitsluiting is voldaan, en daarenboven is voorzien dat deze drempels de komende vijf jaren niet overschreden zullen worden, dan zal men niet langer onder het toepassingsgebied van de richtlijn vallen. Er wordt dus in totaal rekening gehouden met een periode van acht jaar. 294 172. Belangrijk te vermelden is dat een verzekeraar die wil genieten van het systeem van enige vergunning steeds onder de regeling zal vallen, ongeacht of er al dan niet voldaan is aan de voorwaarden. Verzekeringsondernemingen die actief zijn via vrijheid van vestiging of dienstverlening 295 kunnen zich dus niet beroepen op de minimis-regeling. De toepassing van Solvabiliteit II is dus een voorwaarde om een beroep te kunnen doen op het Europees paspoort. 296 173. In het geval dat de kaderrichtlijn niet van toepassing is op een bepaalde verzekeraar, staat het de lidstaten vrij om te kiezen aan welk regime men dan wel onderworpen zal zijn.297 De verzekeringsondernemingen die niet binnen het toepassingsgebied van Solvency II vallen, kunnen daarenboven steeds zelf kiezen om er toch onder te vallen (‘opt-in’). 298
294
Art. 4, 4. eerste lid Solvency II. Art. 145-149 Solvency II. 296 Art. 4, 4. tweede lid Solvency II. 297 Overweging 6 Solvency II; L. LOWET, “De Minimis Non Curat Praetor: How the Solvency II Directive Exempts the Very Small Insurers”, Bank Fin. 2010, (294) 295. 298 Art. 4, 5. Solvency II. 295
72
Drie pijlers PILAAR I: KWANTITATIEVE VERPLICHTINGEN 174. In de eerste pijler van Solvency II worden de financiële middelen gedefinieerd die een verzekeringsmaatschappij dient aan te houden om als ‘solvabel’ beschouwd te kunnen worden. De uitdaging van deze kwantitatieve vereisten bestaat erin een evenwicht te vinden tussen enerzijds het opleggen van verplichtingen tot het aanhouden van voldoende kapitaal, teneinde de belangen van de verzekeringsnemers-consumenten te beschermen, en anderzijds de financieringsinspanningen voor de verzekeringsinstellingen. De eerste pijler van het regime kan men onderverdelen in een vijftal punten die hieronder worden toegelicht. 299
Waardering activa en passiva 175. De activa en passiva dienen te worden gewaardeerd conform de definitie van reële waarde (‘fair value’) zoals dit wordt voorgeschreven door de IFRS-regels. 300 Het komt neer op een waardering tegen het bedrag waarvoor ze kunnen worden verhandeld tussen goed geïnformeerde, tot een transactie bereid zijnde partijen die van elkaar onafhankelijk zijn.301 De waardering aan marktwaarde (‘market consistent valuation’) van zowel het actief als het passief zorgt voor een consistente weergave van alle balansposten, waardoor de solvabiliteit van de verzekeringsonderneming op een overzichtelijke wijze wordt weergegeven. 302
Technische reserves 176. Het berekenen van de technische voorzieningen is steeds een vrij complexe aangelegenheid. Het Solvabiliteit II-regime schept enige helderheid door het voorzien in een harmonisatie. 303 Deze provisies worden in beginsel eveneens gewaardeerd tegen marktwaarde, wat het voordeel van consistentie biedt met de andere balansposten. 304
299
K. VAN HULLE, “Solvency II: een nieuwe solvabiliteitsregeling voor de verzekeringssector”, INSTITUUT FINANCIEEL RECHT (ed.), in Van Alle Markten: Liber Amicorum Eddy Wymeersch, Antwerpen, Intersentia, 2008, (1027) 1034. 300 International Financial Reporting Standards. 301 Art. 75 Solvency II. 302 Overweging 45-46 Solvency II; K. VAN HULLE, “Solvency II: een nieuwe solvabiliteitsregeling voor de verzekeringssector”, INSTITUUT FINANCIEEL RECHT (ed.), in Van Alle Markten: Liber Amicorum Eddy Wymeersch, Antwerpen, Intersentia, 2008, (1027) 1034. 303 Overweging 53 Solvency II. 304 Overweging 54 en art. 76, 2. Solvency II; M.J.-H. SMITH, “Solvency II: The Ambitious Modernization of the Prudential Regulation of Insurers and Reinsurers across the European Union”, Conn. Ins. L.J. 2010, (357) 366.
73
177. De waarde van de technische voorzieningen moet dus in principe overeenstemmen met het bedrag dat een verzekeringsonderneming zou moeten betalen indien zij haar contractuele rechten en verplichtingen met onmiddellijke ingang aan een andere onderneming zou overdragen. 305 Het is evenwel zo dat het bij de technische reserves niet altijd mogelijk is om een marktwaardering te hanteren, omdat hiervoor vaak geen echte markt bestaat. 306 178. Enerzijds heeft men verplichtingen waarvoor een markt bestaat of vergelijkbare instrumenten te vinden zijn en waarvoor het bepalen van de reële waarde dus geen probleem vormt. Anderzijds zijn er verplichtingen waarvoor geen markt is of waarvoor geen vergelijkbare instrumenten te vinden zijn, waardoor de waardering op een marktconsistente wijze niet eenvoudig is. 307 Bijgevolg hanteert men een waarde die er zo dicht mogelijk bij aanleunt door middel van de beste schatting (‘best estimate’) en een risicomarge (‘risk margin’). 308 Solvency II geeft de wijze weer waarop deze technische voorzieningen berekend moeten worden en bepaalt dat dit, logischerwijze, steeds op een prudente, betrouwbare en objectieve wijze dient te gebeuren. 309 179. De verzekeringsonderneming dient steeds, op verzoek van de nationale toezichthoudende overheid, aan te tonen dat de samenstelling van de technische voorzieningen toereikend is en dat de berekening gebeurt aan de hand van relevante methoden en adequate onderliggende gegevens. 310 Indien zou blijken dat de technische voorzieningen niet voldoende toereikend zijn, dan kan de toezichthoudende autoriteit de verzekeraar ertoe verplichten de provisies te verhogen. 311
305
Overweging 55 Solvency II. K. VAN HULLE, “Solvency II: een nieuwe solvabiliteitsregeling voor de verzekeringssector”, INSTITUUT FINANCIEEL RECHT (ed.), in Van Alle Markten: Liber Amicorum Eddy Wymeersch, Antwerpen, Intersentia, 2008, (1027) 1035. 307 Art. 77, 4. Solvency II; B. SCHEP, D. POS en J. SCHOUTEN, Solvency II: heeft u het overzicht nog?, De Brauw, Blackstone, Westbroek, 2015, http://www.debrauw.com/wp-content/uploads/NEWS%20%20NEWSLETTERS/Insurance/Solvency_II_Heeft_u_het_overzicht_nog_v2.pdf, 7. 308 Art. 77 Solvency II; K. VAN HULLE, “Solvency II: een nieuwe solvabiliteitsregeling voor de verzekeringssector”, INSTITUUT FINANCIEEL RECHT (ed.), in Van Alle Markten: Liber Amicorum Eddy Wymeersch, Antwerpen, Intersentia, 2008, (1027) 1035. 309 Art. 76, 4. Solvency II. 310 Art. 84 Solvency II. 311 Art. 85 Solvency II. 306
74
Eigen vermogen § 1. Bestanddelen 180. Het eigen vermogen van verzekeraars bestaat uit twee delen, namelijk het kernvermogen (‘basic own funds’) en het aanvullend vermogen (‘ancillary own funds’). 312 Daarbij bestaat het kernvermogen uit het positieve verschil tussen de activa ten opzichte van de verplichtingen van de verzekeringsonderneming en uit de achtergestelde verplichtingen. 313 Het aanvullend vermogen wordt gevormd door bestanddelen die niet tot het kernvermogen behoren en die opgevraagd kunnen worden om bepaalde verliezen te compenseren. 314 § 2. Indeling in tiers 181. Net zoals bij banken is het zo dat het eigen vermogen wordt opgedeeld op basis van voorgeschreven kwaliteitscriteria. Hierbij worden de activa gesorteerd in drie verschillende niveaus of ‘tiers’ op afnemende soliditeit (‘loss-absorbency’). Hoe zwaarder de set voorwaarden waaraan het vermogensbestanddeel voldoet, des te hoger de tier waarin dit bestanddeel terechtkomt. 315 182. De indeling in tiers is afhankelijk naargelang het kernvermogen, dan wel aanvullende vermogensbestanddelen betreft en de mate waarin voldaan is aan bepaalde kenmerken.316 De classificatie in verschillende niveaus is relevant voor de kapitaalvereisten, gezien hierbij voldaan moet worden aan bepaalde restricties. Solvency II verbindt namelijk kwantitatieve grenzen aan de hoeveelheid vermogen van elke tier dat gebruikt mag worden ter dekking van de kapitaaleisen. 317
312
Art. 87 Solvency II. Art. 88 Solvency II. 314 Art. 89 Solvency II. 315 Overweging 47 en art. 93 Solvency II. 316 Art. 93-97 Solvency II. 317 Art. 98 Solvency II en art. 82 Uitvoeringsverordening. 313
75
Kapitaalvereisten 183. De Solvabiliteit II-richtlijn voert twee kapitaalvereisten in (‘two-tier approach’), waarmee men beoogt accuraat en tijdig de nodige maatregelen te kunnen treffen in het geval dit noodzakelijk zou zijn. De harmonisatie hiervan zorgt ervoor dat aan alle verzekeringnemers-consumenten eenzelfde beschermingsniveau gegarandeerd kan worden. 318 Gezien doorheen de gehele Solvency II-wetgeving rekening dient te worden gehouden met een proportionaliteitsbeginsel, is het logisch dat kleinere verzekeringsondernemingen ook lagere kapitaalvereisten zullen worden opgelegd en eenvoudigere berekeningen moeten doen. 319 § 1. Solvency Capital Requirement a. definiëring 184. Verzekeringsondernemingen dienen over voldoende in aanmerking komend eigen vermogen te beschikken ter dekking van de solvabiliteitskapitaalvereiste (‘Solvency Capital Requirement - SCR’). De SCR komt overeen met het maximale verlies (‘Value at Risk VaR’) van het vermogen, met een betrouwbaarheidsgraad (‘confidence level’) van 99,5 % over een periode van 1 jaar. 320 Deze buffer komt erop neer dat een verzekeringsonderneming het economisch kapitaal moet aanhouden om een waarschijnlijkheidsgraad te bereiken van 99,5 % dat ze in de komende 12 maanden aan haar verplichtingen zal kunnen voldoen. Met andere woorden moet de SCR garanderen dat de kans op het faillissement van de verzekeraar beperkt is tot 1 op 200. 321 185. Er is geenzins een absolute zekerheid dat de verzekeraar niet failliet zal gaan. Het invoeren van een betrouwbaarheidsgraad van 100 % zou dan ook uitlopen in een blokkering van een zodanig onredelijke hoeveelheid kapitaal, dat dit onvermijdelijk zou resulteren in een substantiële verhoging van de verzekeringspremies. Daarenboven zou dit de internationale competitiviteit van de Europese verzekeraars niet ten goede komen. 322
318
Overweging 60 Solvency II. M.-L. DREYFUSS en P. HENNION, “Kleine en middelgrote verzekeraars: het proportionaliteitsbeginsel zit wel degelijk stevig verankerd in de filosofie van de Solvency II-richtlijn”, Verz.W. 2012, december 2012, (27) 28. 320 I. RAMBOER, “Gevolgen voor gespecialiseerde verzekeraars”, Verz.W. 2012, mei 2012, (6) 6. 321 Overweging 64 en art. 101, 3. Solvency II; K. VAN HULLE, “Solvency II: een nieuwe solvabiliteitsregeling voor de verzekeringssector” INSTITUUT FINANCIEEL RECHT (ed.), in Van Alle Markten: Liber Amicorum Eddy Wymeersch, Antwerpen, Intersentia, 2008, (1027) 1035. 322 K. VAN HULLE, “Solvency II: een nieuwe solvabiliteitsregeling voor de verzekeringssector”, INSTITUUT FINANCIEEL RECHT (ed.), in Van Alle Markten: Liber Amicorum Eddy Wymeersch, Antwerpen, Intersentia, 2008, (1027) 1036. 319
76
b. modulaire aanpak 186. De solvabiliteitskapitaalvereiste bestaat uit een aantal afzonderlijke risicomodules (‘modular approach’). 323 Binnen deze modules worden de risico’s nog verder onderverdeeld in verscheidene deelmodules. In een eerste fase berekent men het resultaat van elke deelmodule afzonderlijk, waarna het resultaat hiervan op het niveau van de module wordt gebracht om zo uiteindelijk tot de SCR te komen (‘bottom-up approach’). 324 Hierbij worden ook een aantal correctiefactoren toegepast om rekening te houden met de diversificatievoordelen tussen de verschillende soorten risico’s. 325 187. Bij de bepaling van dit solvabiliteitskapitaal wordt niet enkel rekening gehouden met het verzekeringstechnisch risico, maar met alle kwantificeerbare risico’s en verliezen die zich kunnen voordoen (‘risk based’). 326 188. Gezien het marktrisico in aanmerking wordt genomen, zal het dus ook vereist zijn dat verzekeraars kapitaalbuffers aanhouden ter bescherming tegen verliezen gerelateerd aan investeringen. 327 Om overmatige procyclische effecten te beperken en te voorkomen dat verzekeringsondernemingen door tijdelijke ongunstige bewegingen op de financiële markten ongepast gedwongen worden om extra kapitaal bijeen te brengen of hun beleggingen te verkopen, bevat de submodule aandelenrisico van de standaardformule een symmetrisch aanpassingsmechanisme voor schommelende aandelenkoersen (‘equity dampener’)..328 Hierdoor wordt vermeden dat de marktconsistente waardering van aandelen zou leiden tot een al te grote volatiliteit van de kapitaalvereisten. 329
323 De submodules betreffen het schadeverzekeringstechnisch risico, levensverzekeringstechnisch risico, ziektekostenverzekeringstechnisch risico, marktrisico en tegenpartijrisico. De uitgangspunten voor de berekening van de solvabiliteitskapitaalvereiste kan men terugvinden in art. 100-127 Solvency II en art. 83 et seq. Uitvoeringsverordening. 324 Overweging 65 Solvency II. 325 L. LOWET, “De financiële crisis en de verzekeringssector: Tout va bien madame la marquise?”, Bank Fin. 2009, (162) 168. 326 Art. 101, 4. Solvency II; K. VAN HULLE, “Solvency II: een nieuwe solvabiliteitsregeling voor de verzekeringssector”, INSTITUUT FINANCIEEL RECHT (ed.), in Van Alle Markten: Liber Amicorum Eddy Wymeersch, Antwerpen, Intersentia, 2008, (1027) 1035. 327 M.J.-H. SMITH, “Solvency II: The Ambitious Modernization of the Prudential Regulation of Insurers and Reinsurers across the European Union”, Conn. Ins. L.J. 2010, (357) 369. 328 Overweging 61 en art. 106 Solvency II. 329 K. VAN HULLE, “Invloed van de financiële crisis op de nieuwe solvabiliteitsregeling van de (her)verzekeringsondernemingen”, C. VAN SCHOUBROECK, W. DEVROE, K. GEENS, J. STUYCK (eds.) in Over Grenzen: Liber amicorum Herman Cousy, Antwerpen, Intersentia, 2011, (911) 915.
77
c. gestandaardiseerd model 189. De berekening van het solvabiliteitskapitaal gebeurt door middel van een partieel, dan wel volledig intern model dat door de verzekeringsonderneming zelf wordt opgesteld oftewel door een standaardmodel (‘standardised approach’). 330 190. Het standaardmodel ter berekening van de SCR is gebaseerd op gestandaardiseerde risico’s zoals voorzien door de wetgever. 331 Hierbij wordt een standaardformule aangewend op basis van de kwantificeerbare risico’s van gemiddelde verzekeringsondernemingen. (‘one-size-fits-all’). 332 Deze wordt toegepast op alle verzekeraars die geen interne modellen hanteren en is vooral bedoeld voor kleine en middelgrote verzekeringsondernemingen die zich de kost van het ontwikkelen van een eigen model niet kunnen veroorloven. 333 191. Het standaardmodel behelst een formule die de kapitaalvereisten van elke risicocategorie combineert in een algemene kapitaaleis. Deze methode is eenvoudig, goedkoop en gestandaardiseerd, wat mogelijk maakt dat verzekeraars die hiervan gebruik maken zich kunnen vergelijken met andere ondernemingen. Het model is echter niet aangepast aan het specifiek risicoprofiel van de verzekeringsonderneming en dus minder nauwkeurig dan een intern model. 334 Omwille van deze kenmerken wordt de standaardbenadering eerder geadviseerd aan kleine verzekeraars, terwijl voor grote verzekeringsmaatschappijen doorgaans het gebruik van een intern model wordt aangeraden. 335
330
Overweging 65, 68 en art. 100, tweede lid Solvency II; J. GAL en D. SEHRBROCK, “Taking Stock of the Solvency II Reform Project: Towards a New European Insurance Supervisory Framework”, E.P.L. 2013, (295) 304. 331 Art. 103 Solvency II. 332 T. VANDENABEELE, “Solvency II in a nutshell”, Bank Fin. 2014, (347) 348. 333 K. BARREZEELE, “Solvency II goedgekeurd. Nu nog de uitvoeringsmaatregelen”, Verz.W. 2009, afl. 17, (19) 21. 334 P. WINDELS, “An introduction to the Solvency II standard formula”, Rev.Banc.Fin. 2014, afl. 5, (361) 361. 335 J. GAL en D. SEHRBROCK, “Taking Stock of the Solvency II Reform Project: Towards a New European Insurance Supervisory Framework”, E.P.L. 2013, (295) 305.
78
d. interne modellen 192. Verzekeringsondernemingen mogen de solvabiliteitskapitaalvereiste ook berekenen met behulp van een geheel of gedeeltelijk intern model dat vooraf is goedgekeurd door de bevoegde toezichthouder. 336 De toezichthoudende autoriteiten nemen hierover binnen de zes maanden na ontvangst van de volledige aanvraag een beslissing, waarbij een afwijzing van het model met redenen moet worden omkleed. 337 193. Verzekeringsinstellingen dienen steeds aan te tonen dat het intern model effectief een belangrijke rol speelt bij hun besluitvormingsprocedures, in het bijzonder op vlak van risk management. 338 Dergelijke gebruikstest (‘use test’) heeft als uitgangspunt dat men moet bewijzen dat het intern model effectief wordt aangewend in de loop van de normale bedrijfsuitoefening. Het idee hierachter is dat als de verzekeringsonderneming zelf niet op het intern model vertrouwt, de toezichthouder dit ook niet hoeft te doen. 339 194. Een intern model biedt het voordeel dat men een meer aangepast zicht krijgt op de entiteit (‘tailor made’). Het gebruik ervan wordt gestimuleerd, gezien dit het voordeel biedt dat de specifieke risico’s van de eigen portefeuille in aanmerking worden genomen, wat tot een lagere solvabiliteitsvereiste kan leiden. Daartegenover staat dat het van zowel de instelling als de toezichthouder een zeer arbeidsintensieve en tijdrovende inspanning vergt. 340 195. Verzekeringsondernemingen die voor het berekenen van de solvabiliteitskapitaalvereiste een beroep doen op een intern model, kunnen niet zomaar terug overstappen naar een becijfering op grond van de standaardformule. Overeenkomstig de kaderrichtlijn dienen zij hiervoor over een goede reden te beschikken en bovendien moeten de bevoegde toezichthoudende autoriteiten ermee akkoord gaan. 341
336
Overweging 68 en art. 112, 1. Solvency II. Art. 112, 4. Solvency II. 338 P. CADONI en P. SHARMA, “Why do supervisors want the use test and how to measure it?”, Bank Fin. 2008, afl. 8, (454) 457. 339 P. CADONI en P. SHARMA, “Why do supervisors want the use test and how to measure it?”, Bank Fin. 2008, afl. 8, (454) 455. 340 J. GAL en D. SEHRBROCK, “Taking Stock of the Solvency II Reform Project: Towards a New European Insurance Supervisory Framework”, E.P.L. 2013, (295) 306; M.J.-H. SMITH, “Solvency II: The Ambitious Modernization of the Prudential Regulation of Insurers and Reinsurers across the European Union”, Conn. Ins. L.J. 2010, (357) 369; K. VAN HULLE, “Solvency II: het einde van het begin” in J. ROGGE (ed.), Solvency II en IFRS. Een nieuwe solvabiliteitsregeling voor de verzekeringssector, Mechelen, Kluwer, 2009, (31) 35. 341 Art. 117 Solvency II. 337
79
e. risicolimiteringstechnieken 196. In tegenstelling tot Solvency I, zal nu ook rekening gehouden worden met risicodiversificatie en elementen die het risico kunnen doen reduceren (‘risk mitigation’). 342 De Solvabiliteit II-richtlijn omschrijft risicolimiteringstechnieken als “alle technieken waarmee verzekeringsondernemingen hun risico’s deels of in hun geheel kunnen overdragen naar een andere partij”. 343 Een gebruik van technieken zoals herverzekering en effectisering (‘securitisation’), kan bijgevolg leiden tot een lagere kapitaalvereiste. 344 Dit is een belangrijk gegeven teneinde omvangrijke risico’s, zoals bijvoorbeeld natuurrampen, op een betaalbare wijze te kunnen dekken en verder te verspreiden over een groter aantal partijen. 345 f. onderschrijding 197. Een onderschrijding van de solvabiliteitskapitaalvereiste is niet meteen alarmerend, aangezien ze slechts beschouwd dient te worden als een ‘soft floor’. Het is eerder bedoeld als een hoeveelheid kapitaal waarnaar een entiteit onder normale operationele omstandigheden moet streven. Men beoogt met deze kapitaalvereiste vooral een accurate en tijdige inmenging van de toezichthouder. 346 198. Verzekeringsinstellingen berekenen de solvabiliteitskapitaalvereiste minstens eenmaal per jaar en melden de uitkomst van deze becijfering aan de toezichthoudende autoriteiten. 347 Indien de SCR wordt onderschreden, kunnen de toezichthouders in het kader van het controleproces (‘Supervisory Review Process – SRP’) maatregelen opleggen. 348 Naarmate de inbreuk op de solvabiliteitsvereisten ernstiger en langduriger is, zal het ingrijpen van de toezichthouder steviger zijn (‘supervisory ladder’). 349
342
P. BECUE, Handboek kredietverzekering, Antwerpen, Intersentia, 2008, 552. Art. 13, 36. Solvency II. 344 Overweging 64 en art. 101, 5. Solvency II; SEC 2007/870 Begeleidend document bij het voorstel voor een richtlijn van het Europees Parlement en de Raad betreffende de toegang tot en uitoefening van het verzekerings- en het herverzekeringsbedrijf, 42. 345 K. VAN HULLE, “Solvency II: een nieuwe solvabiliteitsregeling voor de verzekeringssector”, INSTITUUT FINANCIEEL RECHT (ed.), in Van Alle Markten: Liber Amicorum Eddy Wymeersch, Antwerpen, Intersentia, 2008, (1027) 1036. 346 Overweging 60 Solvency II; J. GAL en D. SEHRBROCK, “Taking Stock of the Solvency II Reform Project: Towards a New European Insurance Supervisory Framework”, E.P.L. 2013, (295) 303. 347 Overweging 63 en art. 102, 1. eerste lid Solvency II. 348 K. VAN HULLE, “Solvency II: een nieuwe solvabiliteitsregeling voor de verzekeringssector”, INSTITUUT FINANCIEEL RECHT (ed.), in Van Alle Markten: Liber Amicorum Eddy Wymeersch, Antwerpen, Intersentia, 2008, (1027) 1036. 349 A.J.A.D. VAN DEN HURK, “Solvency II, enkele aspecten van het nieuwe toezichtsregime voor verzekeraars”, Bb 2010, afl. 23, (171) 173. 343
80
199. Wanneer de verzekeraar zich bewust is van het feit dat hij niet meer over voldoende kapitaal beschikt, is hij verplicht de toezichthouder hiervan onmiddellijk in te lichten. 350 De verzekeraar wordt dus zelf verantwoordelijk gehouden voor het informeren van de toezichthouder en is desgevallend verplicht om binnen de twee maanden een realistisch herstelplan voor te stellen. 351 De betrokken verzekeringsonderneming zal dan de nodige maatregelen moeten treffen om binnen de zes maanden het eigen vermogen ter dekking van de SCR weer op peil te brengen of het risicoprofiel zodanig te verlagen. 352 § 2. Minimum Capital Requirement 200. Verzekeringsinstellingen dienen in aanmerking komend vermogen aan te houden ter dekking van de minimumkapitaalvereiste (‘Minimum Capital Requirement - MCR’). 353 Dit vertegenwoordigt een kapitaalniveau waaronder men blootgesteld is aan een onaanvaardbaar laag niveau van kapitaal. In het geval dat het vermogen onder het peil van het minimumkapitaal daalt, wordt er geacht een reëel gevaar te ontstaan voor de belangen van de verzekeringnemers en de begunstigden. 354 201. De kaderrichtlijn bepaalt dat de MCR een betrouwbaarheidsgraad moet hebben van 85 % VaR (‘Value at Risk’) over een periode van één jaar. Dit komt overeen met het nodige kapitaal om een faillissement binnen het jaar tegen te houden met een betrouwbaarheidsgraad van 85 %. 355 202. Bovendien wordt bepaald dat de minimumkapitaalvereiste zich moet bevinden in een corridor die niet lager mag zijn dan 25 % en niet hoger dan 45 % van de SCR. Dit moet voorkomen dat het niveau van de MCR al te dicht in de buurt van de solvabiliteitskapitaalvereiste zou kunnen komen te liggen. 356
350
Art. 138, 1. Solvency II. Art. 138, 2. Solvency II. 352 Art. 138, 3. Solvency II. 353 Art. 128 Solvency II. De belangrijkste berekeningsvoorschriften staan beschreven in art. 248 et seq. Uitvoeringsverordening. 354 Overweging 70 en art. 129, 1. b) Solvency II; J. GAL en D. SEHRBROCK, “Taking Stock of the Solvency II Reform Project: Towards a New European Insurance Supervisory Framework”, E.P.L. 2013, (295) 303. 355 Art. 129, 1. c) Solvency II. 356 Art. 129, 3. Solvency II; K. VAN HULLE, “Solvency II: het einde van het begin” in J. ROGGE (ed.), Solvency II en IFRS. Een nieuwe solvabiliteitsregeling voor de verzekeringssector, Mechelen, Kluwer, 2009, (31) 43. 351
81
203. Naast de procentuele criteria geldt daarenboven dat de MCR bepaalde absolute minima niet mag onderschrijden. Deze ondergrens bedraagt 2.500.000 euro voor schadeverzekeringsondernemingen en 3.700.000 euro voor levensverzekeringsondernemingen. Deze eis wordt aangemerkt als de absolute minimumkapitaalvereiste (‘Absolute Minimum Capital Requirement - AMCR’). 357 204. Verzekeraars becijferen de minimumkapitaalvereiste minstens eenmaal per kwartaal en melden de toezichthoudende autoriteiten de uitkomsten van deze berekening. 358 Het onderschrijden van dit minimumveiligheidsniveau kan leiden tot een zeer ernstige noodmaatregel, namelijk het intrekken van de vergunning. 359 Men kan de intrekking dan evenwel voorkomen door het voorleggen van een plan aan de toezichthouder om het kapitaalniveau terug boven de MCR te brengen binnen een tijdsspanne van 3 maanden. 360
Beleggingen § 1. beleggingsvrijheid 205. Anders dan het huidige regime bevat Solvency II geen kwantitatieve beleggingsgrenzen en -criteria. Men voorziet zelfs in een beleggingsvrijheid waarbij wordt gesteld dat de verzekeringsmaatschappijen niet verplicht kunnen worden om in bepaalde categorieën van activa te beleggen. 361 Dit betekent dat heel wat lidstaten hun regelgeving betreffende beleggingen in bepaalde categorieën van activa en de bijhorende kwantitatieve voorschriften daaromtrent zullen moeten aanpassen. 362 206. De beleggingsvrijheid van Solvabiliteit II houdt tevens in dat men de investeringsbeslissingen van de verzekeringsondernemingen niet mag onderwerpen aan een voorafgaande goedkeuring of zelfs enige kennisgeving. 363
357
Art. 129, 1. d) Solvency II. Art. 129, 4. Solvency II. 359 Overweging 69 en art. 144 Solvency II. 360 Art. 139, 2. Solvency II. 361 Overweging 67, 72 en art. 133, 1. Solvency II. 362 K. VAN HULLE, “Solvency II: een nieuwe solvabiliteitsregeling voor de verzekeringssector”, INSTITUUT FINANCIEEL RECHT (ed.), in Van Alle Markten: Liber Amicorum Eddy Wymeersch, Antwerpen, Intersentia, 2008, (1027) 1037. 363 Art. 133, 2. Solvency II. 358
82
§ 2. prudent person-beginsel 207. De activa die de verzekeringsondernemingen aanhouden, moeten worden belegd en beheerd in overeenstemming met het zogenaamde ‘prudent person-beginsel’. Krachtens dit principe mag de verzekeringsonderneming enkel investeren in instrumenten waarvan zij de betrokken risico’s goed kan inschatten, beheersen en bewaken. De activa moeten bovendien belegd worden zodanig dat de veiligheid, kwaliteit en het rendement van de beleggingsportefeuille gewaarborgd wordt. Indien er investeringen worden aangegaan in activa die tegenover de technische voorzieningen staan, dan moeten deze beleggingen volledig gebeuren in het belang van de verzekeringnemers en begunstigden. 364 208. Dit zeer algemeen geformuleerd voorzichtigheidsbeginsel is uiteraard een erg grote verandering ten opzichte van de voorgaande op regels gebaseerde wetgeving (‘rule based’), die duidelijk dicteert hoeveel in wat mag worden belegd. 365 Het is voor een stuk een uiting van de op principes gebaseerde aanpak (‘principle based’) die Solvency II vooropstelt. 366 209. Hoewel verzekeraars binnen het kader van dit voorzichtigheidsbeginsel over een grote mate van vrijheid beschikken, is het wel zo dat er verschillende kapitaalvereisten worden opgelegd naargelang de soorten van activa waarin geïnvesteerd wordt. Niettegenstaande de beleggingsvrijheid, penaliseert de wetgever dus wel investeringen in risicovollere activa. 367 210. De kapitaalvereisten zullen de verzekeringsondernemingen er bijgevolg toe aanzetten om de geschiktheid van hun investeringsportefeuille in overweging te nemen. Het dient voor hen een incentive te zijn om zelf na te gaan hoe passend of adequaat hun beleggingsportefeuille is en of de verwachte opbrengst van de investering een voldoende compensatie is voor de additionele kost voor het aanhouden van extra kapitaal. 368 Het Solvency II-regime legt op deze manier de verantwoordelijkheid inzake beleggingen bij het bestuur van de individuele verzekeringsmaatschappijen. 369
364
Overweging 71 en art. 132, 2., 3., 4. Solvency II. Art. 20-26 Solvency I. 366 J. GAL en D. SEHRBROCK, “Taking Stock of the Solvency II Reform Project: Towards a New European Insurance Supervisory Framework”, E.P.L. 2013, (295) 305. 367 J. GAL en D. SEHRBROCK, “Taking Stock of the Solvency II Reform Project: Towards a New European Insurance Supervisory Framework”, E.P.L. 2013, (295) 306. 368 P. BECUE, Handboek kredietverzekering, Antwerpen, Intersentia, 2008, 552; T. VANDENABEELE, “Solvency II in a nutshell”, Bank Fin. 2014, (347) 348. 369 B. SCHEP, D. POS en J. SCHOUTEN, Solvency II: heeft u het overzicht nog?, De Brauw, Blackstone, Westbroek, 2015, http://www.debrauw.com/wp-content/uploads/NEWS%20-%20NEWSLETTERS/Insurance/Solvency_II_Heeft_u_het_overzicht_nog_v2.pdf, 8. 365
83
PILAAR II: KWALITATIEVE VEREISTEN EN TOEZICHT Governancevereisten 211. Uit onderzoek is gebleken dat falingen van verzekeringsondernemingen doorgaans eerder te wijten zijn aan foute risicobeslissingen en een gebrek aan deugdelijk bestuur, dan alleen maar een ontoereikendheid aan kapitaal. 370 Het is vanuit die optiek dan ook logisch dat Solvabiliteit II niet enkel een wijziging van de kapitaaleisen doorvoert, maar vertrekt vanuit een nieuwe benadering met organisatorische principes van kwalitatieve aard. 371 § 1. Doelstelling 212. Solvency II stelt dat een doeltreffend governancesysteem van essentieel belang is voor een volwaardig solvabiliteitsstelsel. Het is immers zo dat men bepaalde risico’s dient aan te pakken door middel van governancevereisten in plaats van met kwantitatieve bepalingen. De Solvabiliteit II-richtlijn stelt dat alle verzekeringsondernemingen dienen te beschikken over een robuust governancesysteem dat voorziet in een adequate, transparante organisatiestructuur met een duidelijke verdeling en correcte scheiding van verantwoordelijkheden. Hiermee streeft men naar een gezonde en prudente bedrijfsvoering. 372 § 2. Schriftelijke beleidslijnen 213. Om ervoor te zorgen dat het governancesysteem goed functioneert, dienen verzekeringsondernemingen schriftelijke beleidslijnen vast te leggen waarin duidelijk wordt aangegeven hoe zij verschillende aspecten zullen aanpakken. 373 Deze schriftelijk vastgelegde gedragslijnen moeten door het leidinggevend of bestuursorgaan van de onderneming worden goedgekeurd en ten minste eenmaal per jaar of voorafgaand aan een belangrijke wijziging van het systeem worden herzien. De toezichthouder zal het governancesysteem van de verzekeringsinstellingen in het kader van het controleproces onderzoeken en evalueren. 374
370
CONFERENTIE VAN EUROPESE NATIONALE VERZEKERINGSTOEZICHTHOUDERS, Prudential Supervision of Insurance Undertakings, 2002, http://ec.europa.eu/internal_market/insurance/docs/solvency/impactassess/annex-c02_en.pdf, (‘het Sharma-rapport’); R. DOFF, "A critical analysis of the Solvency II proposals", GPRIIP 2008, (193) 198. 371 F. CHANDELLE en P. DELFOSSE, “ORSA: context en praktische aspecten”, Verz.W. 2012, nr. 10, (30) 32. 372 Overweging 29 en art. 41 Solvency II; H. COUSY en M. DREESSEN, “De bredere effecten van Solvency II in België” in J. ROGGE (ed.), Solvency II en IFRS. Een nieuwe solvabiliteitsregeling voor de verzekeringssector, Mechelen, Kluwer, 2009, (145) 151. 373 H. COUSY, “An outsider’s view on Solvency II”, REDC 2010, (109) 114. 374 Art. 41, 3. Solvency II; K. VAN HULLE, “Solvency II: een nieuwe solvabiliteitsregeling voor de verzekeringssector”, INSTITUUT FINANCIEEL RECHT (ed.), in Van Alle Markten: Liber Amicorum Eddy Wymeersch, Antwerpen, Intersentia, 2008, (1027) 1038.
84
§ 3. Sleutelfuncties 214. De Solvabiliteit II-richtlijn bepaalt dat elke verzekeringsonderneming onder meer over een risicobeheerfunctie, een compliance functie, interne audit en een actuariële functie moet beschikken. Uiteraard zal dit voor vele verzekeraars reeds het geval zijn, maar er moet ook worden nagegaan of voldaan is aan de specifieke eisen die Solvency II hierbij stelt. 375 215. De vermelding van een specifieke functie betekent evenwel niet dat een verzekeraar niet meer vrij kan kiezen hoe dit praktisch wordt ingevuld De verzekeringsinstelling kan in principe zelf beslissen hoe deze functies worden georganiseerd, tenzij dit expliciet anders wordt bepaald in de kaderrichtlijn. Deze functies kunnen worden uitgeoefend door eigen personeel, ze kunnen gebaseerd zijn op advies van externe deskundigen of ze kunnen worden uitbesteed 376 binnen de door de kaderrichtlijn aangeduide grenzen. 377 Het is zelfs mogelijk dat in kleinere en minder complexe verzekeringsondernemingen, behalve wat betreft de interne auditfunctie, meer dan één functie door één persoon of organisatorische eenheid wordt vervuld. 378 216. Solvency II bestempelt de functies die deel uitmaken van de governancestructuur als ‘sleutelfuncties’ en dus als uitermate belangrijk. 379 Daarom dienen de bestuurders met een dergelijke positie in een verzekeringsonderneming steeds te voldoen aan een aantal deskundigheids- en betrouwbaarheidsvereisten (‘fit and proper’). Het houdt in dat ze over voldoende kennis en ervaring moeten beschikken om de onderneming op een gezonde manier te leiden alsook dat ze integriteit hoog in het vaandel dienen te dragen. 380
375
Overweging 30 en art. 41, 3. Solvency II; H. COUSY, “An outsider’s view on Solvency II”, REDC 2010, (109) 114. 376 Art. 13, 28. Solvency II. 377 Overweging 31, 37 en art. 49 Solvency II; J. GAL en D. SEHRBROCK, “Taking Stock of the Solvency II Reform Project: Towards a New European Insurance Supervisory Framework”, E.P.L. 2013, (295) 308. 378 Overweging 32 Solvency II; M.-L. DREYFUSS en P. HENNION, “Kleine en middelgrote verzekeraars: het proportionaliteitsbeginsel zit wel degelijk stevig verankerd in de filosofie van de Solvency II-richtlijn”, Verz.W. 2012, december 2012, (27) 28. 379 Overweging 33 Solvency II. 380 Overweging 34, 35 en art. 42 Solvency II; J. GAL en D. SEHRBROCK, “Taking Stock of the Solvency II Reform Project: Towards a New European Insurance Supervisory Framework”, E.P.L. 2013, (295) 310.
85
a. risicobeheerfunctie 217. Het risicobeheer (‘risk management’) bestaat uit processen, strategieën en rapportageprocedures die nodig zijn om de risico’s waaraan de verzekeraar wordt blootgesteld of blootgesteld zou kunnen worden te meten, beheren, bewaken en rapporteren. 381 b. interne controle 218. Verzekeringsondernemingen dienen over een doeltreffend mechanisme van interne controle te beschikken. Dit systeem omvat in elk geval de administratieve en financiële verslagleggingsprocedures, een intern controlekader, passende rapportageregelingen op alle niveaus en een compliancefunctie. 382 219. In de compliancefunctie wordt aan het bestuurlijk, beleidsbepalend of toezichthoudend orgaan van de verzekeringsonderneming advies uitgebracht aangaande de naleving van de Solvency II-verplichtingen. Ook worden de mogelijke gevolgen van wijzigingen in het rechtskader voor de verrichtingen van de betrokken onderneming beoordeeld en worden de compliancerisico’s vastgesteld. 383 Deze functie zal dus aan belang winnen. 384 c. interne audit 220. De interne audit staat in voor de evaluatie van het intern controlesysteem en de andere onderdelen van de governancestructuur voor wat betreft hun adequaatheid en doeltreffendheid. 385 Hoewel het de verzekeringsonderneming in principe vrij staat hoe men deze functie invult, dient men er wel rekening mee houden dat ze objectief en onafhankelijk moet zijn van de operationele functies. 386 Deze functie mag dus niet worden vervuld door iemand die andere verantwoordelijkheden heeft in de verzekeringsonderneming. 387
381
Art. 44 Solvency II. Art. 46, 1. Solvency II. 383 Art. 46, 2. Solvency II. 384 J. GAL en D. SEHRBROCK, “Taking Stock of the Solvency II Reform Project: Towards a New European Insurance Supervisory Framework”, E.P.L. 2013, (295) 309. 385 Art. 47, 1. Solvency II. 386 Art. 47, 2. Solvency II. 387 J. GAL en D. SEHRBROCK, “Taking Stock of the Solvency II Reform Project: Towards a New European Insurance Supervisory Framework”, E.P.L. 2013, (295) 310. 382
86
d. actuariële functie 221. De actuariële functie coördineert de berekeningen van de technische voorzieningen en beoordeelt de gegevens en de kwaliteit van de gegevens die aangewend worden in de berekeningen van deze provisies. 388 Deze functie wordt uitgeoefend door personen die kennis hebben van de actuariële en financiële wiskunde die in verhouding staat tot de aard, omvang en complexiteit van de risico’s die aan de werkzaamheden van de verzekeringsonderneming verbonden zijn. Zij moeten eveneens over relevante ervaring met de toepasselijke beroepsnormen beschikken. 389
388 389
Art. 48, 1. Solvency II. Art. 48, 2. Solvency II.
87
§ 4. ORSA a. definiëring 222. ORSA (‘Own Risk and Solvency Assessment’) wordt door velen beschouwd als één van de belangrijkste vernieuwingen van Solvency II, gezien het de kwantitatieve en organisatorische elementen van het solvabiliteitsraamwerk bijeenbrengt. 390 Het behelst in wezen een procedé waarbij van de verzekeraar wordt verwacht dat hij zich op regelmatige basis een eigen oordeel vormt van alle risico’s verbonden aan zijn activiteiten en de benodigde solvabiliteits- en kapitaalbehoeften die met de realisatie van zijn objectieven gepaard gaan. Hij moet dit doen in het licht van het huidig risicoprofiel en de toekomstige evolutie ervan. 391 Algemeen gesteld strekt de ORSA tot doel de kapitaalbehoefte te bepalen die de verzekeraar van het faillissement moet behoeden in de uitvoering van zijn bedrijfsplannen in going concern. Men zal hierbij een inschatting maken van de huidige en toekomstige kapitaalbehoeften gelinkt aan het businessplan en de strategie die men volgt. 392 223. De ORSA is een onderdeel van de bedrijfsstrategie en het risicobeheer doordat een holistisch overzicht wordt geboden van alle risico’s die de verwezenlijking van de bedrijfsdoeleinden in gevaar kunnen brengen, vanuit de invalshoek van de huidige en toekomstige kapitaalvereisten. 393 Men voorziet bij deze analyse een grote mate van vrijheid en het dient dan ook eerder te worden aanzien als een management tool dan een extra kapitaalvereiste. Men beoogt aldus de bedrijfsstrategie met de kapitaalplanning te verbinden. 394 224. De raad van bestuur speelt een prominente rol in de sturing van dit proces en in de afweging van de resultaten ervan, die als ondersteuning moeten dienen bij de strategische keuzes en beleidsbeslissingen. 395 Er dient erover gewaakt te worden dat de uitkomst van de ORSA-oefening ook effectief voeding geeft aan het beslissingsproces van het management, door bij te dragen aan de sturing van de onderneming. 396
390
F. CHANDELLE en P. DELFOSSE, “ORSA: context en praktische aspecten”, Verz.W. 2012, nr. 10, (30) 30. Overweging 36 en art. 45 Solvency II; H. DELOBELLE en E. VAN DEN BORRE, “ORSA: een krachtig beheersinstrument”, Rev.banc.fin. 2014, afl. 5, (369) 370. 392 H. DELOBELLE en E. VAN DEN BORRE, “ORSA: een krachtig beheersinstrument”, Rev.banc.fin. 2014, afl. 5, (369) 370. 393 F. CHANDELLE en P. DELFOSSE, “ORSA: context en praktische aspecten”, Verz.W. 2012, nr. 10, (30) 33; H. DELOBELLE en E. VAN DEN BORRE, “ORSA: een krachtig beheersinstrument”, Rev.banc.fin. 2014, afl. 5, (369) 369. 394 F. CHANDELLE en P. DELFOSSE, “ORSA: context en praktische aspecten”, Verz.W. 2012, nr. 10, (30) 33. 395 T. VANDENABEELE, “Solvency II in a nutshell”, Bank Fin. 2014, (347) 352. 396 H. DELOBELLE en E. VAN DEN BORRE, “ORSA: een krachtig beheersinstrument”, Rev.banc.fin. 2014, afl. 5, (369) 370. 391
88
225. Enerzijds is de ORSA nuttig voor het intern beoordelingsproces van de onderneming, gezien men beoogt dat de verzekeraar zelf overgaat tot reflectie betreffende de additioneel aangegane risico’s die niet gedekt zijn door het intern, dan wel gestandaardiseerd model. Anderzijds betreft het een handig instrument voor de toezichthouder, die in kennis gesteld moet worden van het resultaat van de ORSA. 397 b. methode 226. In tegenstelling tot de eerste pijler, waar men de methodologie voorschrijft ter bepaling van de wettelijke kapitaalvereisten (SCR en MCR), vereist het ORSA-proces dat deze kapitaalbehoefte op een geheel eigen manier wordt ingeschat. 398 Hoewel strikt genomen het volgen van de pilaar 1-methodologie dus niet vereist is voor het uitvoeren van de eigen kapitaalsinschatting, is het evident dat een intern model deze taak wel kan vergemakkelijken. 399 Er dient evenwel te worden benadrukt dat het met een ORSA de bedoeling is dat de verzekeraar alle risico’s in rekening brengt, dus ook deze waar in de eerste pijler weinig of geen rekening mee wordt gehouden. 400 c. ORSA-rapport 227. Het ORSA-rapport is de neerslag van enerzijds de zelfbeoordeling en anderzijds de weg er naartoe. Dit dient gedocumenteerd te worden, zodat het proces traceerbeer is en kan onderworpen worden aan een audit. Elke verzekeringsonderneming mag in principe zelf beslissen hoe ze het verslag structureert. 401 De toezichthouder heeft doelbewust geen vast formaat vooropgesteld, omdat het specifiek karakter van het proces net inhoudt dat dit gedocumenteerd wordt volgens de eigen aanpak van de onderneming. 402
397
K. VAN HULLE, “Solvency II: een nieuwe solvabiliteitsregeling voor de verzekeringssector”, INSTITUUT FINANCIEEL RECHT (ed.), in Van Alle Markten: Liber Amicorum Eddy Wymeersch, Antwerpen, Intersentia, 2008, (1027) 1039. 398 M.J.-H. SMITH, “Solvency II: The Ambitious Modernization of the Prudential Regulation of Insurers and Reinsurers across the European Union”, Conn. Ins. L.J. 2010, (357) 380. 399 H. DELOBELLE en E. VAN DEN BORRE, “ORSA: een krachtig beheersinstrument”, Rev.banc.fin. 2014, afl. 5, (369) 371. 400 T. VANDENABEELE, “Solvency II in a nutshell”, Bank Fin. 2014, (347) 352. 401 F. CHANDELLE en P. DELFOSSE, “ORSA: context en praktische aspecten”, Verz.W. 2012, nr. 10, (30) 33. 402 F. CHANDELLE en P. DELFOSSE, “ORSA: context en praktische aspecten”, Verz.W. 2012, nr. 10, (30) 34.
89
Geharmoniseerd verzekeringstoezicht § 1. Toezichtsconvergentie 228. Solvency II introduceert nieuwe solvabiliteitsregels die voorzien in een vergaande harmonisatie en inspelen op de recente ontwikkelingen. Dit kan echter enkel op een efficiente wijze verlopen, indien ook de instrumenten en praktijken van het verzekeringstoezicht geharmoniseerd worden. Het tweede deel van pijler 2 voorziet daarom in een convergentie van de bevoegdheden die aan de nationale toezichthouders toekomen. 403 Hierbij tracht men ook de verschillen tussen de Alpijnse en maritieme tradities verder te doorbreken. 404 § 2. Reikwijdte van het toezicht 229. Het prudentieel toezicht op verzekeringsondernemingen, met inbegrip van het toezicht op het bedrijf dat door middel van bijkantoren en in het kader van vrije dienstverrichting wordt uitgeoefend, behoort tot de uitsluitende bevoegdheid van het thuisland. 405 Het houdt in dat de toezichthoudende autoriteiten van de lidstaat van herkomst zullen nagaan of de onderneming de in de kaderrichtlijn neergelegde prudentiële beginselen in acht neemt. 406 230. Indien de toezichthoudende autoriteiten van de lidstaat van het risico of van de verbintenis redenen hebben om aan te nemen dat de werkzaamheden van een verzekeringsonderneming haar financiële soliditeit kunnen aantasten, stellen zij de toezichthoudende autoriteiten van de lidstaat van herkomst van deze verzekeringsinstelling daarvan in kennis. 407
403 Art. 71 Solvency II; K. VAN HULLE, “Solvency II: een nieuwe solvabiliteitsregeling voor de verzekeringssector”, INSTITUUT FINANCIEEL RECHT (ed.), in Van Alle Markten: Liber Amicorum Eddy Wymeersch, Antwerpen, Intersentia, 2008, (1027) 1039. 404 H. COUSY, “An outsider’s view on Solvency II”, REDC 2010, (109) 114. 405 Overweging 24, art. 13, 8. en 30, 1. Solvency II. 406 Art. 30, 2. Solvency II. 407 Art. 30, 3. Solvency II.
90
§ 3. Algemene toezichtsvoorschriften a. prospectief en risicogebaseerd 231. Solvency II geeft aan dat het toezicht moet gebeuren op basis van een prospectieve en risicogebaseerde benadering, waarbij doorlopend wordt getoetst of de verzekeringsonderneming naar behoren werkt en aan de toezichtvoorschriften voldoet. 408 b. proportionaliteitsbeginsel 232. De richtlijn dient steeds te worden toegepast op een wijze die proportioneel is aan de aard, omvang en complexiteit van de risico’s waarmee de verzekeringsonderneming wordt geconfronteerd. 409 Dit betekent dat naast de vereisten die van toepassing zijn op de verzekeringsinstelling, alsook het toezicht moet voldoen aan een proportionaliteitsbeginsel. Enkel deze benadering wordt geacht een doeltreffend en efficiënt toezicht te garanderen. 410 c. transparantie en verantwoording 233. Teneinde de bescherming van de verzekeringnemers te garanderen, beoogt men met Solvabiliteit II meer transparantie en inzicht te verkrijgen in de verzekeringsinstellingen. Hiervoor moeten de toezichthoudende instanties uiteraard bepaalde gegevens van de verzekeringsondernemingen ontvangen. 411 Deze informatie dient steeds met de nodige vertrouwelijkheid behandeld te worden. Ook de toezichthoudende autoriteiten zelf moeten hun taak op een transparante en verantwoorde wijze uitoefenen en zullen verplicht worden een aantal zaken openbaar te maken. 412
408
Art. 29, 1. Solvency II. Overweging 18 en art. 29, 3. Solvency II. 410 Overweging 19 en art. 34, 6. Solvency II; M.-L. DREYFUSS en P. HENNION, “Kleine en middelgrote verzekeraars: het proportionaliteitsbeginsel zit wel degelijk stevig verankerd in de filosofie van de Solvency IIrichtlijn”, Verz.W. 2012, december 2012, (27) 27. 411 Art. 35 Solvency II. 412 Art. 31 Solvency II. 409
91
§ 4. Toezichtsproces a. beoordeling 234. Solvency II stelt dat de toezichthoudende instanties dienen te beschikken over alle noodzakelijke maatregelen om ervoor te zorgen dat verzekeringsondernemingen de wettelijke en bestuursrechtelijke bepalingen naleven. Men voorziet niet enkel in de mogelijkheid voor toezichthouders om curatief op te treden, zij kunnen dit ook preventief. Hierbij dient de interventieladder (‘supervisory ladder’) steeds gerespecteerd te worden, wat wil zeggen dat de intensiteit van de interventie moet overeenstemmen met de ernst van de inbreuk. 413 235. De kaderrichtlijn voorziet in een specifiek proces waarbij men op regelmatige basis een evaluatie opmaakt omtrent de weerbaarheid van een verzekeringsonderneming tegen veranderingen in de economische omstandigheden. 414 Hierbij gaat men ook na of de vereisten van de drie pijlers worden nageleefd (‘Supervisory Review Process - SRP’). 415 De toezichthoudende autoriteiten beschikken over de nodige bevoegdheden om verzekeringsondernemingen te verplichten zwakke punten of tekortkomingen te verhelpen die in het kader van het prudentieel toezichtsproces worden geconstateerd. 416 236. In het kader van dit toezichtsproces beoordelen de toezichthoudende autoriteiten de adequaatheid en geschiktheid van de strategieën, processen en rapporteringprocedures van de verzekeringsondernemingen en gaat men na of ze voldoen aan de wettelijke en bestuursrechtelijke bepalingen die overeenkomstig deze richtlijn worden vastgesteld. 417 Daarbij worden zowel het vermogen, de risico’s als de kwalitatieve vereisten inzake het governancesysteem beoordeeld. 418
413
Art. 34 Solvency II; J. GAL en D. SEHRBROCK, “Taking Stock of the Solvency II Reform Project: Towards a New European Insurance Supervisory Framework”, E.P.L. 2013, (295) 307. 414 Art. 36, 4. Solvency II. 415 Art. 36, 2. Solvency II. 416 Art. 36, 5. Solvency II. 417 H. COUSY en M. DREESSEN, “De bredere effecten van Solvency II in België” in J. ROGGE (ed.), Solvency II en IFRS. Een nieuwe solvabiliteitsregeling voor de verzekeringssector, Mechelen, Kluwer, 2009, (145) 148. 418 Art. 36, 1. Solvency II; J. GAL en D. SEHRBROCK, “Taking Stock of the Solvency II Reform Project: Towards a New European Insurance Supervisory Framework”, E.P.L. 2013, (295) 307.
92
b. kapitaalopslag 237. Als onderdeel van het toezichtsproces kunnen de toezichthoudende autoriteiten in uitzonderlijke omstandigheden op een gemotiveerde wijze beslissen dat een verzekeringsonderneming extra kapitaal dient aan te houden. Een kapitaalopslag (‘capital add-on’) behelst het recht van de toezichthouder om, indien de omstandigheden dit rechtvaardigen, additioneel kapitaal op te leggen bovenop de solvabiliteitskapitaalvereiste van de eerste pijler. 419 Een dergelijke kapitaaltoeslag verplicht de verzekeraar om meer kapitaal aan te houden voor zolang de oorzaak ervan niet is verholpen. 420 238. Een kapitaalopslag mag enkel worden opgelegd indien het risicoprofiel van de verzekeringsonderneming op een significante wijze afwijkt van de hypothesen in het standaardmodel of intern model waarop de SCR is gebaseerd (‘risk profile capital add-on’) oftewel indien het governancesysteem als ontoereikend wordt beschouwd en dit niet binnen een redelijke tijdsspanne kan verbeterd worden (‘governance capital add-on’). 421 239. Het valt te verwachten dat de eigen visie van de verzekeraar op zijn risicoprofiel en de hieraan verbonden kapitaalinschatting die wordt uitgedrukt in het ORSA-rapport, als basis zal dienen voor de discussie met de toezichthouder wat betreft het bepalen, voorkomen of wegwerken van een eventuele kapitaaltoeslag. 422 240. Volgens de kaderrichtlijn is een kapitaalopslag enkel mogelijk in het geval van ‘uitzonderlijke omstandigheden’. Het komt erop neer dat het een maatregel is die men enkel kan aanwenden indien alle andere toezichtsmaatregelen ondoeltreffend of ongeschikt worden geacht. Dit moet steeds worden beoordeeld in de context van de specifieke situatie van de verzekeringsonderneming. 423 De kapitaalopslag dient in principe te worden opgevat als een ultieme remedie die moet worden voorafgegaan door een intensieve dialoog tussen de toezichthouder en de verzekeringsonderneming. 424
419
Art. 37 Solvency II. Overweging 28 Solvency II. 421 H. DELOBELLE en E. VAN DEN BORRE, “ORSA: een krachtig beheersinstrument”, Rev.banc.fin. 2014, afl. 5, (369) 371; J. GAL EN D. SEHRBROCK, “Taking Stock of the Solvency II Reform Project: Towards a New European Insurance Supervisory Framework”, E.P.L. 2013, (295) 308. 422 H. DELOBELLE en E. VAN DEN BORRE, “ORSA: een krachtig beheersinstrument”, Rev.banc.fin. 2014, afl. 5, (369) 371. 423 Overweging 26-27 Solvency II. 424 H. COUSY en M. DREESSEN, “De bredere effecten van Solvency II in België” in J. ROGGE (ed.), Solvency II en IFRS. Een nieuwe solvabiliteitsregeling voor de verzekeringssector, Mechelen, Kluwer, 2009, (145) 158. 420
93
PILAAR III: RAPPORTERINGSVEREISTEN Toelichting 241. In het Solvency I-tijdperk is de rapportering met betrekking tot het prudentieel toezicht vrijwel eenvoudig. Er is in beginsel enkel sprake van een verplichting tot officiële prudentiële verslaggeving gericht aan de toezichthouder. 425 242. De derde pijler van Solvency II voorziet dat er op een uitgebreidere en nauwkeurigere wijze gerapporteerd zal moeten worden. Er is hierbij sprake van een dubbele rapportage. Men moet enerzijds bepaalde informatie beschikbaar stellen aan de toezichthouder (‘prudential reporting’), maar anderzijds ook aan het publiek (‘public disclosure’). 426
Openbaarmaking van informatie 243. Verzekeringsondernemingen zijn verplicht om jaarlijks een rapport te publiceren waarin bepaalde informatie bekend wordt gemaakt omtrent hun solvabiliteit en financiële positie (‘Solvency and Financial Conditions Report - SFCR’). Dit openbaar verslag geeft de activiteiten weer die de verzekeringsonderneming uitoefent en de resultaten die men heeft bereikt. 427 Voorafgaand aan de publicatie moet dit rapport steeds worden goedgekeurd door de bevoegde toezichthouder. 428 244. Deze jaarlijkse publieke rapportage behelst een verslag dat wordt opgesteld in een vooraf vastgestelde structuur en bevat zowel kwalitatieve als kwantitatieve informatie. Het omvat volgens de kaderrichtlijn essentiële gegevens over de solvabiliteit en de financiële conditie van de verzekeringsonderneming. Het gaat onder meer om een beschrijving van de activa, de technische voorzieningen, de structuur en het bedrag van het eigen vermogen... 429 245. De verzekeringsondernemingen dienen de publieke informatie tussentijds steeds aan te passen in het geval er zich gewichtige gebeurtenissen voordoen die duidelijk van invloed zijn op de informatie die in de jaarrapportage bekend wordt gemaakt. 430 425
A. DUCHÊNE, “Financiële en prudentiële rapporteringen in het Solvency II tijdperk: hoe flexibel zijn de maatschappijen?”, Bank Fin. 2014, afl. 5, (374) 375. 426 T. VANDENABEELE, “Solvency II in a nutshell”, Bank Fin. 2014, (347) 353. 427 Overweging 38 en art. 51 Solvency II; K. VAN HULLE, “Solvency II: een nieuwe solvabiliteitsregeling voor de verzekeringssector”, INSTITUUT FINANCIEEL RECHT (ed.), in Van Alle Markten: Liber Amicorum Eddy Wymeersch, Antwerpen, Intersentia, 2008, (1027) 1041. 428 Art. 55, 2. Solvency II. 429 Art. 51, 1. Solvency II. De inhoud van dit openbaar verslag wordt verder verduidelijkt in art. 290 et seq. Uitvoeringsverordening. 430 Art. 54 Solvency II.
94
246. De verzekeringsinstellingen beschikken in bepaalde gevallen over de mogelijkheid om aan de toezichthouder toestemming te vragen om bepaalde zaken niet publiek te maken. Men kan om een dergelijke ontheffing van de publicatieplicht vragen, wanneer het gaat om concurrentiegevoelige gegevens of indien de openbaarmaking zou conflicteren met een plicht tot geheimhouding jegens derden. 431 Een dergelijke ontheffing moet evenwel steeds in het rapport worden vermeld met inbegrip van de reden ervan. 432 247. Deze obligatoire publieke rapportage brengt een aantal belangrijke gevolgen met zich mee. Het ter beschikking stellen van financiële informatie aan investeerders en andere belanghebbende partijen zal ongetwijfeld de marktdiscipline sterk verhogen. 433 Bovendien is transparantie een belangrijke factor om het vertrouwen van de stakeholders in de sector te versterken. De publieke informatieverstrekking is eerder gericht aan de kapitaalmarkten dan de polishouders, gezien deze laatsten via andere technieken worden geïnformeerd. 434 248. Aan de basis van deze uitvoerige openbaarmakingsvereisten ligt het idee om de markt enigszins vrij te laten werken, maar dan wel te voorzien in afdoende informatieverstrekking gericht aan de marktparticipanten (‘freedom with publicity doctrine’). 435
431
Art. 53, 1. Solvency II; B. SCHEP, D. POS en J. SCHOUTEN, Solvency II: heeft u het overzicht nog?, De Brauw, Blackstone, Westbroek, 2015, http://www.debrauw.com/wp-content/uploads/NEWS%20%20NEWSLETTERS/Insurance/Solvency_II_Heeft_u_het_overzicht_nog_v2.pdf, 13. 432 Art. 53, 2. Solvency II. 433 J. GAL en D. SEHRBROCK, “Taking Stock of the Solvency II Reform Project: Towards a New European Insurance Supervisory Framework”, E.P.L. 2013, (295) 312; M.J.-H. SMITH, “Solvency II: The Ambitious Modernization of the Prudential Regulation of Insurers and Reinsurers across the European Union”, Conn. Ins. L.J. 2010, (357) 383. 434 J. GAL en D. SEHRBROCK, “Taking Stock of the Solvency II Reform Project: Towards a New European Insurance Supervisory Framework”, E.P.L. 2013, (295) 313. 435 A. SWARUP, “A well intentioned folly: the macroeconomic implications of Solvency II”, Economic Affairs 2012, (17) 18.
95
Toezichtsrapportage 249. De afwezigheid van een gemeenschappelijk rapportagesysteem in de EU heeft geleid tot onverantwoord hoge kosten voor verzekeringsondernemingen met grensoverschrijdende werkzaamheden. Solvency II voorziet thans in een uniforme regeling. 436 250. Opdat de toezichthouders hun taak van toezicht zouden kunnen uitoefenen, dienen zij uiteraard alle informatie te verkrijgen die hiervoor noodzakelijk is. 437 Deze gegevens dienen door de verzekeringsondernemingen aan de toezichthoudende instanties te worden verstrekt door middel van een vertrouwelijk verslag dat hen exclusief ter beschikking wordt gesteld (‘Regulatory Supervisory Report - RSR’). 438 251. Om tegemoet te komen aan de toezichtsdoeleinden, bevat deze rapportage heel wat meer details dan het publiek verslag betreffende de solvabiliteit en financiële toestand.439 Ook de informatie die te vertrouwelijk wordt geacht om openbaar te maken, moet worden opgenomen in de rapportage aan de toezichthouder. Het ORSA-rapport is tevens een onderdeel van deze verslaggeving. 440 De verzekeringsonderneming dient zich ervan te vergewissen dat de informatie toegankelijk, in alle essentiële opzichten volledig, vergelijkbaar, in de tijd gezien consistent, correct, relevant, betrouwbaar en begrijpelijk is. 441 De informatie die verstrekt wordt aan de toezichthouders op nationaal niveau, wordt jaarlijks gebundeld en doorgestuurd naar EIOPA, die op haar beurt zal zorgen voor een overzichtelijke publicatie van een aantal gegevens op Europees niveau. 442 252. Wat betreft de kwantitatieve informatie en de financiële cijfers van de verzekeringsonderneming die beschikbaar moeten worden gesteld, hanteert men gestandaardiseerde rapporteringsmodellen (‘Quantitative Reporting Templates - QRT’s’). Deze modellen zorgen voor een sterk verminderde werklast van het rapportageproces. Ze zijn bovendien geharmoniseerd over de ganse Europese Unie, wat het voordeel biedt van de vergelijkbaarheid. 443
436
K. VAN HULLE, “Solvency II: een nieuwe solvabiliteitsregeling voor de verzekeringssector”, INSTITUUT FINANCIEEL RECHT (ed.), in Van Alle Markten: Liber Amicorum Eddy Wymeersch, Antwerpen, Intersentia, 2008, (1027) 1041. 437 Overweging 23 Solvency II. 438 Art. 35, 1. Solvency II. 439 De inhoud van deze rapportage wordt verder beschreven in art. 304 et seq. Uitvoeringsverordening. 440 B. SCHEP, D. POS en J. SCHOUTEN, Solvency II: heeft u het overzicht nog?, De Brauw, Blackstone, Westbroek, 2015, http://www.debrauw.com/wp-content/uploads/NEWS%20-%20NEWSLETTERS/Insurance/Solvency_II_Heeft_u_het_overzicht_nog_v2.pdf, 13. 441 Art. 35, 4. Solvency II. 442 Art. 52 Solvency II. 443 T. VANDENABEELE, “Solvency II in a nutshell”, Bank Fin. 2014, (347) 353.
96
Groepstoezicht en groepsondersteuning GROEPSTOEZICHT Principe 253. De wijze waarop het toezicht op verzekeringsgroepen 444 wordt uitgeoefend, is van doorslaggevend belang voor het succes van de interne markt en Solvabiliteit II. 445 Daarom hanteert men in het nieuwe regime niet langer een systeem van aanvullend groepstoezicht, maar een op zichzelf staand volwaardig groepstoezicht, naast het toezicht op de individuele ondernemingen die deel uitmaken van de groep. Het groepstoezicht wordt aldus een zelfstandig onderdeel van het verzekeringstoezicht, dat bestaat naast het solotoezicht. 446 254. Een belangrijk gegeven hierbij is dat men verzekeringsgroepen niet meer gaat aanzien als een loutere optelling van de individuele eenheden, maar als een economische entiteit op zich. Het groepstoezicht dient bijgevolg te voldoen aan nagenoeg dezelfde eisen als het toezicht op de ondernemingen die tot de groep behoren. Zo zal ook een MCR en een SCR opgesteld moeten worden op groepsniveau. Dit kan zowel op basis van het standaardmodel als een door de groepstoezichthouder goedgekeurd intern model. Het is bovendien zo dat ook een kapitaalopslag mogelijk is op groepsniveau. 447 255. Tevens dient de groep een eigen risico- en solvabiliteitsbeoordeling (ORSA) door te voeren, moet men op niveau van de groep voldoen aan de governancevereisten en sleutelfuncties 448 en dient men eveneens jaarlijks een eigen rapport openbaar te maken inzake de solvabiliteit en financiële toestand van de groep (SFCR). 449
444
Art. 212, 1. c) Solvency II. Overweging 3 Solvency II. 446 J. GAL en D. SEHRBROCK, “Taking Stock of the Solvency II Reform Project: Towards a New European Insurance Supervisory Framework”, E.P.L. 2013, (295) 313. 447 Overweging 100-102 en art. 218 et seq. Solvency II. 448 Overweging 110 en art. 246 Solvency II. 449 Art. 256 Solvency II; K. VAN HULLE, “Solvency II: het einde van het begin” in J. ROGGE (ed.), Solvency II en IFRS. Een nieuwe solvabiliteitsregeling voor de verzekeringssector, Mechelen, Kluwer, 2009, (31) 36. 445
97
Groepstoezichthouder 256. Voor elke verzekeringsgroep zal een individuele toezichthoudende autoriteit worden aangesteld die over concrete bevoegdheden beschikt op het gebied van de coördinatie en uitoefening van het groepstoezicht. 450 Deze groepstoezichthouder 451 moet worden aangeduid volgens de procedures zoals beschreven in de kaderrichtlijn. In principe zal het de toezichthouder zijn waar de moederonderneming is gevestigd. 452 257. De groepstoezichthouder is verantwoordelijk voor alle belangrijke aspecten van het groepstoezicht en krijgt daartoe een aantal bevoegdheden. Zo coördineert deze instantie de informatiedoorstroming van en naar andere betrokken toezichthouders, beoordeelt ze de financiële positie van de groep, en ziet ze toe op de naleving van de regels omtrent de solvabiliteit, risicoconcentratie, intragroepsverrichtingen en het governancesysteem op groepsniveau. De groepstoezichthouder plant en coördineert tevens vergaderingen tussen de betroken toezichthouders, zowel op regelmatige basis als in noodsituaties. 453 258. Er wordt verondersteld dat het werken met een groepstoezichthouder de kosten van compliance voor verzekeringsondernemingen zal doen verminderen. 454 Daarenboven komt er zo een betere samenwerking tussen de verschillende toezichthouders tot stand. Hierdoor kan een duidelijker beeld van de financiële situatie van de verzekeringsgroep gevormd worden, zodanig dat groepsbrede risico’s niet over het hoofd worden gezien. 455
450
Overweging 104, 111, 112 en art. 247, 1. Solvency II. Art. 212, 1. d) Solvency II. 452 Art. 247, 2. Solvency II. 453 Art. 248, 1. Solvency II. 454 M.J.-H. SMITH, “Solvency II: The Ambitious Modernization of the Prudential Regulation of Insurers and Reinsurers across the European Union”, Conn. Ins. L.J. 2010, (357) 382. 455 H. COUSY en M. DREESSEN, “De bredere effecten van Solvency II in België” in J. ROGGE (ed.), Solvency II en IFRS. Een nieuwe solvabiliteitsregeling voor de verzekeringssector, Mechelen, Kluwer, 2009, (145) 162. 451
98
College van toezichthouders 259. Om de samenwerking te bevorderen, is de groepstoezichthouder verplicht om zijn verantwoordelijkheden uit te oefenen in overleg en samenspraak met de plaatselijke toezichthouders (‘host supervisors’) van de lidstaten waar de ondernemingen van de groep gevestigd zijn. Zij worden vertegenwoordigd in een college van toezichthouders (‘college of supervisors’). 456 Dit betreft een permanente maar flexibele structuur voor de samenwerking en coördinatie tussen de toezichthoudende autoriteiten van de betrokken lidstaten, die wordt voorgezeten door de groepstoezichthouder. 457
GROEPSONDERSTEUNING Principe 260. In het oorspronkelijk voorstel van de kaderrichtlijn werd voorzien in een regime van groepssteun (‘group support’). Dit betreft een innovatief idee dat de mogelijkheid voorzag voor een moederonderneming om onder voorwaarden een gedeelte van de solvabiliteitskapitaalvereiste van een dochteronderneming te dekken via een juridisch verbindende toezegging, die voorafgaandelijk wordt goedgekeurd door de groepstoezichthouder. 458 261. Het stelsel van groepsondersteuning moest een dochtervennootschap dus toelaten om binnen een verzekeringsgroep een gedeelte van het verschil tussen haar MCR en SCR te dekken middels een verbintenis van de moedervennootschap, waarbij deze laatste aan haar dochter de nodige financiële middelen ter beschikking stelt in geval van financiële moeilijkheden. Een dochtervennootschap zou aldus kunnen functioneren met een vermogen dat slechts gelijk is aan de MCR, waarbij het verschil met de SCR vervolgens wordt gedekt door een van de moedervennootschap uitgaande steunverklaring. 459
456
Overweging 113, 114 en art. 248-251 Solvency II; K. VAN HULLE, “Solvency II: een nieuwe solvabiliteitsregeling voor de verzekeringssector”, INSTITUUT FINANCIEEL RECHT (ed.), in Van Alle Markten: Liber Amicorum Eddy Wymeersch, Antwerpen, Intersentia, 2008, (1027) 1042. 457 Art. 212, 1. e) en 248, 2. Solvency II. 458 H. COUSY, “An outsider’s view on Solvency II”, REDC 2010, (109) 115; K. VAN HULLE, “Solvency II: het einde van het begin” in J. ROGGE (ed.), Solvency II en IFRS. Een nieuwe solvabiliteitsregeling voor de verzekeringssector, Mechelen, Kluwer, 2009, (31) 36. 459 H. COUSY en M. DREESSEN, “De bredere effecten van Solvency II in België” in J. ROGGE (ed.), Solvency II en IFRS. Een nieuwe solvabiliteitsregeling voor de verzekeringssector, Mechelen, Kluwer, 2009, (145) 162; K. VAN HULLE, “Solvency II: een nieuwe solvabiliteitsregeling voor de verzekeringssector”, INSTITUUT FINANCIEEL RECHT (ed.), in Van Alle Markten: Liber Amicorum Eddy Wymeersch, Antwerpen, Intersentia, 2008, (1027) 1044.
99
262. De opzet van een dergelijk systeem is om hiermee het kapitaalbeheer in groepen te vergemakkelijken en flexibiliseren teneinde te vermijden dat te veel kapitaal in de groep zou worden geïmmobiliseerd in de diverse groepsondernemingen. Het systeem gaat ervan uit dat de moederonderneming het kapitaal moet kunnen centraliseren en aanwenden op de economisch meest verantwoorde wijze. 460
Onenigheid 263. De verzekeringsondernemingen zelf waren grote voorstanders van de invoering van een dergelijke regeling van groepsondersteuning. Zij verwezen daarbij vooral naar de voordelen voor alle betrokken partijen van een optimalisering van het kapitaal binnen verzekeringsgroepen. Het waren voornamelijk de ontvangende lidstaten, die geen thuisbasis zijn van verzekeringsgroepen, die heel wat bezwaren hadden. 461 De macht van de solo toezichthouder zou namelijk in een grote mate worden verschoven naar de groepstoezichthouder.462 264. De regeling van groepssteun werd onder druk van een aantal lidstaten uiteindelijk geschrapt uit de finale kaderrichtlijn. Zij zagen een dergelijke overheveling van het beheer over het kapitaal van hun verzekeraars naar entiteiten gelegen in andere landen niet zitten.463 265. De schrapping hiervan heeft tot heel wat scherpe kritiek geleid. Volgens sommigen is hiermee een belangrijk instrument ter optimalisering van het kapitaal binnen een verzekeringsgroep van tafel geveegd. De Commissie is steeds haar voorstel inzake groepsondersteuning blijven verdedigen. Uiteindelijk werd bij wijze van compromis voorzien in een herzieningsclausule, waarbij wordt bepaald dat de Commissie uiterlijk op 31 december 2018 een verslag zal uitbrengen aan het Europees Parlement en de Raad met eventuele voorstellen tot herziening. In dit verslag moet de Commissie een evaluatie doen van de baten van een versterking van het groepstoezicht en het kapitaalbeheer binnen een verzekeringsgroep. 464
460
J. GAL en D. SEHRBROCK, “Taking Stock of the Solvency II Reform Project: Towards a New European Insurance Supervisory Framework”, E.P.L. 2013, (295) 314; K. VAN HULLE, “Solvency II: het einde van het begin” in J. ROGGE (ed.), Solvency II en IFRS. Een nieuwe solvabiliteitsregeling voor de verzekeringssector, Mechelen, Kluwer, 2009, (31) 37. 461 Art. 13, 9. Solvency II. 462 K. VAN HULLE, “Solvency II: het einde van het begin” in J. ROGGE (ed.), Solvency II en IFRS. Een nieuwe solvabiliteitsregeling voor de verzekeringssector, Mechelen, Kluwer, 2009, (31) 39. 463 H. COUSY en M. DREESSEN, “De bredere effecten van Solvency II in België” in J. ROGGE (ed.), Solvency II en IFRS. Een nieuwe solvabiliteitsregeling voor de verzekeringssector, Mechelen, Kluwer, 2009, (145) 162. 464 Art. 242, 2. Solvency II; K. VAN HULLE, “Solvency II: het einde van het begin” in J. ROGGE (ed.), Solvency II en IFRS. Een nieuwe solvabiliteitsregeling voor de verzekeringssector, Mechelen, Kluwer, 2009, (31) 40.
100
Kritische evaluatie 266. Het is onmogelijk om op voorhand de precieze gevolgen van zulk een ruim en complex regulerend kader zoals Solvency II ten volle in te schatten. Het is evenwel zo dat er reeds een aantal kritische bemerkingen bij gesteld kunnen worden.
KOSTPRIJS 267. De invoering van de nieuwe solvabiliteitsregeling zal met omvangrijke initiële opstartkosten gepaard gaan. De totale kostprijs voor de verzekeringssector om zich aan te passen aan de nieuwe regelgeving wordt geraamd op ongeveer 2 tot 3 miljard euro. Additioneel wordt geschat dat de jaarlijkse administratieve kosten zullen toenemen met ongeveer 300 à 500 miljoen euro. 465 Deze kostenraming van de Europese Commissie dateert evenwel van 2007. Men mag verwachten dat dit uiteindelijk een pak hoger zal uitvallen. 466 Zo blijkt bijvoorbeeld uit een studie van 2010 dat de kosten voor de verzekeringssector in het Verenigd Koninkrijk alleen al rond de 1,8 miljard euro zouden bedragen. 467 268. Men kan zich afvragen of de voordelen die het nieuwe regime biedt, uiteindelijk zullen opwegen tegen deze gigantische kostprijs. Men zou de aanpassingskosten evenwel kunnen aanschouwen als een overgangseffect die enkel in de eerst komende jaren zal leiden tot een daling van het financiële resultaat. Bovendien wordt gesteld dat het overgrote deel van de kosten besteed zal worden aan personeel, waardoor er heel wat duurzame en hooggekwalificeerde banen zouden bijkomen. 468 269. Men vreest dat de verzekeringnemers uiteindelijk de rekening voorgeschoteld zullen krijgen. De vele nieuwe verplichtingen kunnen initieel inderdaad resulteren in hogere prijzen voor de consumenten-verzekeringnemers, maar men verwacht dat dit op lange termijn zal stabiliseren door het concurrentieversterkend effect van de harmonisatie. 469
465
SEC 2007/870 Begeleidend document bij het voorstel voor een richtlijn van het Europees Parlement en de Raad betreffende de toegang tot en uitoefening van het verzekerings- en het herverzekeringsbedrijf, 51. 466 A. SWARUP, “A well intentioned folly: the macroeconomic implications of Solvency II”, Economic Affairs 2012, (17) 22. 467 ERNST & YOUNG, Solvency II: cost benefit analysis, 2011, http://hb.betterregulation.com/external/Solvency%20II%20Cost%20Benefit%20Analysis.pdf, 7. 468 Advies van het Europees Economisch en Sociaal Comité over het Voorstel voor een richtlijn van het Europees Parlement en de Raad betreffende de toegang tot en uitoefening van het verzekerings- en het herverzekeringsbedrijf, Pb.C. 30 augustus 2008, afl. 224, 11-17. 469 H. COUSY en M. DREESSEN, “De bredere effecten van Solvency II in België” in J. ROGGE (ed.), Solvency II en IFRS. Een nieuwe solvabiliteitsregeling voor de verzekeringssector, Mechelen, Kluwer, 2009, (145) 163.
101
270. Daarenboven zou men deze prijsverhogingen ook kunnen beschouwen als een premie voor een impliciete verzekering tegen insolvabiliteit. Solvency II is voor een groot stuk ontworpen met het oog op consumentenbelangen, dus is het vanuit die optiek logisch dat zij ook voor een deel meebetalen aan de implementatie van het nieuwe systeem. 470
PRINCIPLE BASED APPROACH 271. De Europese wetgever heeft geopteerd voor een op principes gebaseerde aanpak (‘principle based approach’). In tegenstelling tot een op regels gebaseerd regime (‘rule based approach’), dat voornamelijk bestaat uit gedetailleerde wetgeving, wordt op principes gebaseerd recht veeleer gekarakteriseerd door vagere beginselen en begrippen. Men legt in de kaderrichtlijn dan ook eerder de nadruk op doelstellingen en finaliteiten, dan verzekeringsondernemingen te verplichten strikt regel na regel toe te passen. 471 272. Een op principes gebaseerd normgeheel biedt het voordeel op rigide regels dat ze de toezichthoudende autoriteiten toelaat om op te treden met heel wat meer speelruimte, flexibiliteit en ruimte voor dialoog. Hierdoor kan voldoende rekening worden gehouden met de specifieke omstandigheden en het risicoprofiel van de verzekeringsinstelling in kwestie. Men kan zich evenwel afvragen of de toezichthouders de verhoogde werklast, die uit deze vaagheid en flexibiliteit voortvloeit, wel aankunnen. 472 273. De essentie van op principes gebaseerde regelgeving, is dat de wetgever een kader opzet van veelomvattende grondbeginselen, en vervolgens de niet te onderschatten verantwoordelijkheid tot interpretatie en implementatie hiervan overlaat aan het bestuur van de verzekeringsondernemingen. In het licht van de crisis en haar financiële schandalen kan men zich afvragen of deze besturen wel sterk genoeg zijn om dit soort responsabiliteit te dragen. In ieder geval kan men stellen dat deze op principes gebaseerde aanpak enkel kans op slagen heeft, indien ze vergezeld wordt van een robuust governancesysteem. 473
470
H. COUSY en M. DREESSEN, “De bredere effecten van Solvency II in België” in J. ROGGE (ed.), Solvency II en IFRS. Een nieuwe solvabiliteitsregeling voor de verzekeringssector, Mechelen, Kluwer, 2009, (145) 163. 471 H. COUSY en M. DREESSEN, “De bredere effecten van Solvency II in België” in J. ROGGE (ed.), Solvency II en IFRS. Een nieuwe solvabiliteitsregeling voor de verzekeringssector, Mechelen, Kluwer, 2009, (145) 149. 472 J. GAL en D. SEHRBROCK, “Taking Stock of the Solvency II Reform Project: Towards a New European Insurance Supervisory Framework”, E.P.L. 2013, (295) 301. 473 H. COUSY, “An outsider’s view on Solvency II”, REDC 2010, (109) 114; H. COUSY en M. DREESSEN, “De bredere effecten van Solvency II in België” in J. ROGGE (ed.), Solvency II en IFRS. Een nieuwe solvabiliteitsregeling voor de verzekeringssector, Mechelen, Kluwer, 2009, (145) 152.
102
274. Een laatste kanttekening bij de toepassing van brede principes is de grote rechtsonzekerheid die ermee gepaard gaat. Vanzelfsprekend zorgen de vage normen voor heel wat onduidelijkheid, gezien ze op verschillende manieren geïnterpreteerd kunnen worden. 474
KLEINE EN GESPECIALISEERDE VERZEKERAARS 275. Hoewel zeer kleine verzekeraars genieten van een uitsluitingsregeling, zijn er toch nog heel wat kleine en middelgrote entiteiten die wel onderworpen zullen worden aan de zware eisen van Solvency II. Sommigen vrezen dat een minimale schaalgrootte nodig zal zijn om aan al deze verplichtingen te kunnen voldoen. In dat geval zou opgaan in grotere structuren voor deze kleinere ondernemingen de enige overlevingskans betekenen. De hiermee gepaard gaande verdwijning van een aantal verzekeraars, zou een concurrentievermindering in de hand kunnen werken, met uiteindelijk tariefverhogingen tot gevolg. 475 276. Solvency II hecht heel wat belang aan diversificatie en voorziet hierbij in een beloning door middel van lagere kapitaalvereisten. 476 Kleinere verzekeraars zullen hiervan meestal niet kunnen genieten, gezien ze doorgaans gespecialiseerd zijn in een bepaalde niche. 477 Zij zullen bijgevolg ook op dit vlak een concurrentieel nadeel ondervinden ten aanzien van de grotere verzekeraars, wat wederom kan leiden tot een golf van fusies en overnames. 478 277. De voorkeur van de meeste verzekeraars zal uitgaan naar het hanteren van een intern model, gezien het gebruik ervan doorgaans leidt tot lagere kapitaaleisen dan bij een toepassing van de standaardformule. Dergelijk intern model is evenwel niet eenvoudig te verwezenlijken. Het zijn vooral de kleine verzekeraars die hiervoor een beroep zullen moeten doen op erg dure externe consultants. Bovendien is het zo dat als de uitkomsten sterk afwijken van de standaardformule, men mag verwachten dat een goedkeuring van dit model door de toezichthouder niet vanzelfsprekend zal zijn. 479 474
M. WANDT en D. SEHRBROCK, “Legal aspects of the Solvency II Framework Directive”, C. VAN SCHOUBROECK, W. DEVROE, K. GEENS, J. STUYCK (eds.) in Over Grenzen: Liber amicorum Herman Cousy, Antwerpen, Intersentia, 2011, (923) 931. 475 A. SWARUP, “A well intentioned folly: the macroeconomic implications of Solvency II”, Economic Affairs 2012, (17) 22. 476 Art. 104, 4. Solvency II; H. COUSY en M. DREESSEN, “De bredere effecten van Solvency II in België” in J. ROGGE (ed.), Solvency II en IFRS. Een nieuwe solvabiliteitsregeling voor de verzekeringssector, Mechelen, Kluwer, 2009, (145) 153. 477 K. EHRLICH, Positions of European insurers on Solvency II, 2011, www.munichre.com/site/corporate/get/documents_E-2117330557/mr/assetpool.shared/Documents/5_Touch/_Publications/30207052_en.pdf, 2. 478 E. JANSSEN, “Solvency II. Erg lovenswaardige doelstellingen”, Verz.W. 2008, afl. 2, 1-15 februari 2008, (26) 27; H. COUSY, “An outsider’s view on Solvency II”, REDC 2010, (109) 113. 479 I. RAMBOER, “Gevolgen voor gespecialiseerde verzekeraars”, Verz.W. 2012, mei 2012, (6) 7.
103
278. Gezien het ontwikkelen en het verkrijgen van goedkeuring zo’n zware last is, vreest men dat enkel grote verzekeringsmaatschappijen in staat zullen zijn om zo’n intern model aan te wenden. 480 Hierdoor zouden zij opnieuw een concurrentievoordeel verkrijgen ten opzichte van de kleinere verzekeraars. 481 279. Men zou evenwel kunnen stellen dat gespecialiseerde verzekeringsondernemingen vaak dichter bij de verzekerden staan en hun tak beter beheersen dan de grote gediversifieerde multibrancheverzekeraars. 482 Bovendien heeft de markt nood aan nicheverzekeraars met een beperkte grootte, maar een hoge specialisatiegraad. Zij zijn belangrijk voor zowel consumenten als verzekeringsmakelaars, gezien ze zorgen voor diversiteit in het aanbod. 483 Vanuit die optiek zou de consument-verzekeringnemer uiteindelijk de dupe zijn van een consolidatiegolf, wat lijnrecht indruist tegen de voornaamste doelstelling van Solvency II, namelijk het beschermen van deze actoren. 484 280. De preambule van de kaderrichtlijn erkent deze problematiek en bepaalt daarom uitdrukkelijk dat het regime niet te belastend mag zijn voor kleine, middelgrote en gespecialiseerde verzekeraars. 485 Dit moet voornamelijk worden verwezenlijkt door een correcte toepassing van het evenredigheidsbeginsel, dat een algemene beschikking heeft doorheen het gehele solvabiliteitsraamwerk. 486 Men kan stellen dat het positief is dat de wetgever zich bewust is van deze problematiek en bijgevolg ook in maatregelen voorziet. Of dit ook werkelijk de nodige tegemoetkomingen zal bieden aan kleine verzekeringsondernemingen moet evenwel nog worden afgewacht.
480
J. GAL en D. SEHRBROCK, “Taking Stock of the Solvency II Reform Project: Towards a New European Insurance Supervisory Framework”, E.P.L. 2013, (295) 305. 481 H. COUSY, “An outsider’s view on Solvency II”, REDC 2010, (109) 112. 482 SEC 2007/870 Begeleidend document bij het voorstel voor een richtlijn van het Europees Parlement en de Raad betreffende de toegang tot en uitoefening van het verzekerings- en het herverzekeringsbedrijf, 51; M.J.-H. SMITH, “Solvency II: The Ambitious Modernization of the Prudential Regulation of Insurers and Reinsurers across the European Union”, Conn. Ins. L.J. 2010, (357) 392. 483 L. LOWET, “Solvency II: ver van mijn bed?”, Vrijuit 2012, afl. 1, (14) 17. 484 I. RAMBOER, “Gevolgen voor gespecialiseerde verzekeraars”, Verz.W. 2012, mei 2012, (6) 7. 485 Overweging 19, 20, 59 en 66 Solvency II. 486 Art. 29 Solvency II; M.-L. DREYFUSS en P. HENNION, “Kleine en middelgrote verzekeraars: het proportionaliteitsbeginsel zit wel degelijk stevig verankerd in de filosofie van de Solvency II-richtlijn”, Verz.W. 2012, december 2012, (27) 27; H. COUSY en M. DREESSEN, “De bredere effecten van Solvency II in België” in J. ROGGE (ed.), Solvency II en IFRS. Een nieuwe solvabiliteitsregeling voor de verzekeringssector, Mechelen, Kluwer, 2009, (145) 153.
104
ONDERSCHRIJVINGSBELEID 281. Wat de kapitaalvereisten betreft, is de onderliggende gedachte dat de verzekeraar vertrekt vanuit een begroting van de risico’s en vervolgens hiervan een evaluatie opmaakt, zodanig dat men op basis van het opgestelde risicoprofiel de kapitaalbehoeften van de verzekeringsonderneming kan determineren. 487 Men beoogt hiermee de verzekeraars aan te sporen een beter risicobeleid en een adequate beheersing van hun risico's te ontwikkelen. Desgevallend zullen de ondernemingen beloond worden met lagere solvabiliteitseisen. Deze deugdelijke cirkel zou moeten uitmonden in een ‘race to the top’, waarbij verzekeraars elkaar beconcurreren door hun risicobeheersing te optimaliseren. 488 282. Men kan zich evenwel afvragen of het voorgestelde systeem er niet voor zal zorgen dat men omgekeerd gaat redeneren en zo het kapitaal als uitgangspunt wordt genomen om vervolgens het risicobeleid uit te stippelen. 489 In dit geval zouden de nieuwe regels jammerlijk hun doel voorbijschieten, gezien het onderschrijvingsbeleid dan wijzigt in die zin dat men vanuit een attitude van ‘prudent underwriting’ allerlei moeilijke risico’s gaat afstoten. 490 Deze beslissingsvorm kan er dus voor zorgen dat verzekeringsondernemingen bepaalde zware en moeilijk verzekerbare risico’s niet meer zullen verzekeren. 491
INTERNE MODELLEN 283. Banken hebben in het verleden interne modellen aangewend om hun eigen middelen drastisch te verminderen. Dit heeft in die sector voor heel wat problemen gezorgd, en men zou kunnen aannemen dat het bij verzekeraars niet anders zal zijn. Sommigen waarschuwen er zelfs voor dat de grote verzekeringsgroepen uiteindelijk zelf in staat zullen zijn hun vereiste middelen te bepalen, aangezien geen enkele toezichthouder zich de batterij specialisten zal kunnen veroorloven zoals waarover de grote verzekeringsmaatschappijen beschikken. 492
487
H. COUSY en M. DREESSEN, “De bredere effecten van Solvency II in België” in J. ROGGE (ed.), Solvency II en IFRS. Een nieuwe solvabiliteitsregeling voor de verzekeringssector, Mechelen, Kluwer, 2009, (145) 154. 488 M. FLAMÉE en P. SCHUERMANS, “Europese controle: wondermiddel voor het oplossen van toezichtconflicten in de verzekering? Een blik achter de schermen”, T.Verz. 2006, (78) 82. 489 H. COUSY, “An outsider’s view on Solvency II”, REDC 2010, (109) 112. 490 H. COUSY en M. DREESSEN, “De bredere effecten van Solvency II in België” in J. ROGGE (ed.), Solvency II en IFRS. Een nieuwe solvabiliteitsregeling voor de verzekeringssector, Mechelen, Kluwer, 2009, (145) 155. 491 E. JANSSEN, “Solvency II. Erg lovenswaardige doelstellingen”, Verz.W. 2008, afl. 2, 1-15 februari 2008, (26) 27. 492 L. LOWET, “De financiële crisis en de verzekeringssector: Tout va bien madame la marquise?”, Bank Fin. 2009, (162) 168.
105
284. Het is inderdaad zo dat het controleren van interne modellen voor de toezichthouders een erg zware taak is. Men voorziet evenwel in een harmonisatie van de criteria ter goedkeuring en bovendien worden er bij de nationale toezichthouders extensieve trainingen georganiseerd aangaande deze modellen. 493 Daarenboven wordt beweerd dat net de verschillende aard van de verzekeringssector ervoor zorgt dat interne modellen er beter zullen werken. Banken worden immers geconfronteerd met risico’s die men veel moeilijker kan voorspellen en zijn inherent instabieler dan verzekeringsondernemingen. 494 Deze modellen passen ook volledig in de doelstelling van Solvency II om tot een betere beoordeling van risico’s te komen. 495 Alhoewel het hiermee niet de bedoeling is om de kapitaalvereisten te verlagen, kan het wel zo zijn dat deze lager uitvallen dankzij een goed risicobeheer. 496
PRODUCTAANBOD 285. Uit navraag blijkt dat verzekeraars, onder invloed van de nieuwe toezichtsregeling, heel wat nieuwe verzekeringsproducten zullen ontwikkelen en tegelijkertijd de verkoop van andere stopzetten. 497 Solvency II zal zorgen voor een verschuiving in het productaanbod waarbij kapitaalintensieve producten plaats maken voor minder kapitaalintensieve. 498 286. Het is evenwel zo dat de creatie van nieuwe producten niet onmiddellijk een voordeel oplevert voor de consument. De zoektocht naar lagere kapitaalseisen kan ertoe leiden dat verzekeringsinstellingen onder druk van Solvency II meer risico’s zullen doorschuiven naar de polishouders, waardoor de risicodekking verkleind. Verzekeringsondernemingen kunnen echter ook hun risico’s verminderen door het aanwenden van risicolimiteringstechieken en diversificatie. 499
493
M.J.-H. SMITH, “Solvency II: The Ambitious Modernization of the Prudential Regulation of Insurers and Reinsurers across the European Union”, Conn. Ins. L.J. 2010, (357) 394. 494 M.J.-H. SMITH, “Solvency II: The Ambitious Modernization of the Prudential Regulation of Insurers and Reinsurers across the European Union”, Conn. Ins. L.J. 2010, (357) 393. 495 E. JANSSEN, “Solvency II. Erg lovenswaardige doelstellingen”, Verz.W. 2008, afl. 2, 1-15 februari 2008, (26) 27. 496 M.J.-H. SMITH, “Solvency II: The Ambitious Modernization of the Prudential Regulation of Insurers and Reinsurers across the European Union”, Conn. Ins. L.J. 2010, (357) 391; T. VANDENABEELE, “Solvency II in a nutshell”, Bank Fin. 2014, (347) 349. 497 DELOITTE, Solvency II Survey 2013: strategic and operational impacts of Solvency II on the Belgian insurance sector, 2013, www2.deloitte.com/content/dam/Deloitte/be/Documents/financial-services/be-fsi-Solvency_II_Survey_2013_Insurance_brochure-lres.pdf, 15. 498 K. EHRLICH, Positions of European insurers on Solvency II, 2011, www.munichre.com/site/corporate/get/documents_E-2117330557/mr/assetpool.shared/Documents/5_Touch/_Publications/30207052_en.pdf, 1. 499 DELOITTE, Solvency II Survey 2013: strategic and operational impacts of Solvency II on the Belgian insurance sector, 2013, www2.deloitte.com/content/dam/Deloitte/be/Documents/financial-services/be-fsi-Solvency_II_Survey_2013_Insurance_brochure-lres.pdf, 16.
106
RISICOLIMITERINGSTECHNIEKEN 287. Solvency II erkent het risicomatigende en stabiliserende effect van herverzekeringen bij het berekenen van de kapitaalvereisten. Dit inzicht zou aanleiding kunnen geven tot heel wat meer vraag naar herverzekeringen. 500 In dezelfde gedachtelijn kan verwacht worden dat ook andere risicolimiteringstechnieken, zoals effectisering, zullen worden aangewend om de risico's te mitigeren. 501 De meeste verzekeringsinstellingen geven aan dat Solvency II hen ertoe aanzet om van risicolimiteringstechnieken gebruik te maken. 502
INVESTERINGSSTRATEGIE 288. De Europese verzekeringssector beschikt gezamenlijk over investeringen ter waarde van ongeveer 8.500 miljard euro. We kunnen dus stellen dat verzekeringsondernemingen erg belangrijke institutionele investeerders zijn. 503 289. In het huidige regime zijn regels opgenomen die vanuit een prudentieel oogpunt maximale percentages opleggen aan welbepaalde categorieën van investeringen. Solvency II lijkt op dit vlak de weg in te slaan van deregulering, vermits de kwantitatieve voorschriften worden vervangen door een eerder vaag prudent person-beginsel. De verzekeringsinstellingen zullen op het vlak van beleggingspolitiek dus over een ruime vrijheid beschikken. De verantwoordelijkheid inzake investeringen wordt op die manier in handen van het bestuur gelegd. Deze aanpak wordt in bepaalde literatuur fel bekritiseerd, gezien men in een post-crisis sfeer toch vaak oproept tot meer regulering. 504
500
K. EHRLICH, Positions of European insurers on Solvency II, 2011, www.munichre.com/site/corporate/get/documents_E-2117330557/mr/assetpool.shared/Documents/5_Touch/_Publications/30207052_en.pdf, 2; A. SWARUP, “A well intentioned folly: the macroeconomic implications of Solvency II”, Economic Affairs 2012, (17) 22. 501 SEC 2007/870, Begeleidend document bij het voorstel voor een richtlijn van het Europees Parlement en de Raad betreffende de toegang tot en uitoefening van het verzekerings- en het herverzekeringsbedrijf, 42. 502 DELOITTE, Solvency II Survey 2013: strategic and operational impacts of Solvency II on the Belgian insurance sector, 2013, www2.deloitte.com/content/dam/Deloitte/be/Documents/financial-services/be-fsi-Solvency_II_Survey_2013_Insurance_brochure-lres.pdf, 16. 503 INSURANCE EUROPE, European Insurance in Figures, Brussel, 2014, www.insuranceeurope.eu/uploads/Modules/Publications/statisticsno50europeaninsuranceinfigures.pdf, 31. 504 H. COUSY en M. DREESSEN, “De bredere effecten van Solvency II in België” in J. ROGGE (ed.), Solvency II en IFRS. Een nieuwe solvabiliteitsregeling voor de verzekeringssector, Mechelen, Kluwer, 2009, (145) 156.
107
290. De hervorming zal evenwel een significante invloed hebben op het beleggingsbeleid van de verzekeringsinstellingen in die zin dat men minder risicovol gaat beleggen. 505 Dit is voornamelijk het geval omwille van de kapitaalvereisten die verbonden worden aan de verschillende soorten activa waarin de verzekeringsonderneming investeert. Deze zijn hoger voor wat als meer riskant wordt beschouwd, hetgeen erop neerkomt dat risicovolle beleggingen worden ontmoedigd. De nieuwe regelgeving stimuleert zo een conservatief beleggingsbeleid, doordat sommige beleggingen minder aantrekkelijk worden vanwege de kapitaalvereisten. 506 Nadelig is dat dit zich ook kan vertalen in minder beleggingsinkomsten voor de verzekeringsondernemingen, hetgeen men mogelijk zal compenseren door hun verzekeringsproducten duurder te prijzen. 507 291. Daar verzekeraars volgens het nieuwe kader meer kapitaal moeten aanhouden naarmate hun risico’s stijgen, wordt aangenomen dat dit hen zal aansporen om hun beleggingsportefeuille te herschikken door het inwisselen van risicovollere voor minder risicovolle investeringen. 508 Indien de verzekeraars opmerken dat het potentieel hogere rendement van aandelenbeleggingen niet opweegt tegen de kosten van het aanhouden van meer kapitaal, zullen ze overwegen om meer vastrentende effecten aan te kopen. 509 Op korte termijn zouden de Europese aandelenmarkten daar een negatieve weerslag van kunnen ondervinden. 510
505
DELOITTE, Solvency II Survey 2013: strategic and operational impacts of Solvency II on the Belgian insurance sector, 2013, www2.deloitte.com/content/dam/Deloitte/be/Documents/financial-services/be-fsi-Solvency_II_Survey_2013_Insurance_brochure-lres.pdf, 16. 506 D. VAN BRAGT en T. POSSEN, “Impact Solvency II op het beleggingsbeleid van verzekeraars”, Financial Investigator 2014, afl. 3, (46) 46. 507 K. EHRLICH, Positions of European insurers on Solvency II, 2011, www.munichre.com/site/corporate/get/documents_E-2117330557/mr/assetpool.shared/Documents/5_Touch/_Publications/30207052_en.pdf, 4. 508 SEC 2007/870 Begeleidend document bij het voorstel voor een richtlijn van het Europees Parlement en de Raad betreffende de toegang tot en uitoefening van het verzekerings- en het herverzekeringsbedrijf, 46. 509 H. COUSY, “An outsider’s view on Solvency II”, REDC 2010, (109) 114. 510 E. JANSSEN, “Solvency II. Erg lovenswaardige doelstellingen”, Verz.W. 2008, afl. 2, 1-15 februari 2008, (26) 27.
108
TITEL 4. ALGEMEEN BESLUIT
109
292. De basisprincipes van Solvency I dateren reeds van begin de jaren 70. Ze voorzien in een erg simplistisch model van kapitaalvereisten, waarbij onvoldoende rekening wordt gehouden met de door de verzekeraars werkelijk aangegane risico’s. Men spitst zich er enkel toe op het verzekeringsrisico, dat zich op de passiefzijde van de balans afspeelt. Daarnaast wordt er te weinig aandacht besteed aan kwalitatieve aspecten zoals het deugdelijk bestuur van de verzekeringsonderneming. Dit is een groot tekort, gelet op het feit dat uit onderzoek is gebleken dat de falingen van verzekeringsmaatschappijen doorgaans eerder te wijten zijn aan verkeerde risicobeslissingen en een gebrek aan deugdelijk bestuur. 293. Bovendien is het aanvullend groepstoezicht van Solvabiliteit I, doordat het geen oog heeft voor de economische realiteit van verzekeringsgroepen, onvoldoende aangepast aan de huidige financiële markten. Naast de erg zware administratieve lasten die hierbij voor de groep gepaard gaan, creëert dit gefragmenteerd groepstoezicht het gevaar dat belangrijke risico’s met betrekking tot de groep in haar geheel onopgemerkt blijven. 294. Gezien Solvency I slechts voorziet in een minimumharmonisatie van de solvabiliteitsregels, hebben de lidstaten de kans aangegrepen om de bovenstaande tekorten voor een stuk zelf aan te pakken op het nationale niveau. Dit heeft geleid tot een erg gediversifieerd landschap aan prudentiële regels, met een ondermijning van de interne verzekeringsmarkt tot gevolg. Gezien deze regulatoire desintegratie de concurrentie tussen de lidstaten belemmert, is men tot het besluit gekomen dat een eengemaakt solvabiliteitsraamwerk noodzakelijk is. 295. Het Solvency II-project wordt gekenmerkt door een erg langzame totstandkoming. De financiële crisis heeft gezorgd voor tal van nieuwe inzichten en institutionele hervormingen, wat het ontwikkelproces bijkomend heeft vertraagd. Positief aan de regelgeving is dat men dankzij de erg lange reflectieperiode de verschillende beleidsopties voldoende heeft overwogen en de bijhorende mogelijke gevolgen goed heeft doordacht. 296. Er werden verschillende kwantitatieve impactstudies georganiseerd naar de mogelijke effecten van de solvabiliteitsregeling. Het feit dat belanghebbenden en betrokken partijen bij de totstandkoming van Solvabiliteit II uitvoerig werden geconsulteerd, biedt het voordeel van een kwalitatief sterke regulering en zorgt uiteindelijk voor een betere toepassing van de wetgeving. Het resultaat is dat Solvabiliteit II tot de meest verfijnde en genuanceerde solvabiliteitsregelingen in het verzekeringsbedrijf ter wereld behoort.
110
297. Het moge duidelijk zijn dat Solvency II het toezichtskader op ingrijpende wijze zal veranderen. Het regime behelst geen loutere aanvulling op zijn voorganger maar een volledige herwerking van de basis. We kunnen wel degelijk spreken van een paradigma shift, gezien de gehele procesketen van de verzekeringsondernemingen erdoor geraakt zal worden. De beoogde hervorming is zodanig ingrijpend dat men zelfs is overgegaan tot het integreren van maar liefst veertien verzekeringsgerelateerde richtlijnen in één enkele richtlijn. 298. De Solvabiliteit II-richtlijn stelt het voorzien in een adequate bescherming van de verzekeringnemers en de begunstigden voorop als de centrale doelstelling. Onverminderd deze primaire opzet schrijft de kaderrichtlijn voor dat de toezichthoudende autoriteiten bij het uitoefenen van hun taken het mogelijke effect van hun beslissingen op de Europese financiële systemen in overweging dienen te nemen. De verzekeringnemers, verzekerden en begunstigden zullen onder Solvency II uiteindelijk kunnen genieten van een verbeterde bescherming door een algemene verhoogde weerbaarheid van de verzekeringssector. Daarenboven beoogt men een verdere integratie van de Europese interne verzekeringsmarkt te verwezenlijken. Men wil hiermee in heel Europa voor alle consumenten-verzekeringnemers eenzelfde beschermingsniveau tot stand te brengen en hen toegang verschaffen tot een zo breed mogelijk gamma aan verzekeringsproducten. 299. De solvabiliteitsbenadering van Solvency I, die gebaseerd is op de onderschreven risico’s, wordt vervangen door een holistische risicobenadering. Hierbij wordt voor het bepalen van de solvabiliteitsvereisten rekening gehouden met de gehele balans, inclusief risicolimiteringstechnieken en diversificatie. Met deze aanpak beoogt men alle risico’s waarmee verzekeringsondernemingen geconfronteerd worden in rekening te brengen en hen zo aan te sporen om deze risico’s naar behoren te meten en beheren. Verzekeringsondernemingen worden er onder Solvency II toe gedreven om zelf inzicht te verkrijgen en te verschaffen in de risico’s gerelateerd aan hun werkzaamheden. 300. Solvabiliteit II voert niet enkel een wijziging van de kapitaaleisen door, maar vertrekt vanuit een nieuwe benadering met organisatorische principes van kwalitatieve aard. Het is immers zo dat men bepaalde risico’s dient aan te pakken door middel van governancevereisten in plaats van met kwantitatieve bepalingen. Men streeft een gezonde en prudente bedrijfsvoering na door te stellen dat alle verzekeringsondernemingen dienen te beschikken over een robuust governancesysteem dat voorziet in een adequate, transparante organisatiestructuur met een duidelijke verdeling en correcte scheiding van verantwoordelijkheden.
111
301. Solvency II voorziet thans in een dubbele rapportage, waarbij men zowel aan de toezichthouder als aan het publiek bepaalde gegevens beschikbaar moet stellen. De verplichting tot het openbaar maken van financiële informatie zal de marktdiscipline verhogen. Bovendien verwacht men dat het gemeenschappelijk rapportagesysteem gericht aan de toezichthouders zal leiden tot een flinke kostenbesparing voor ondernemingen met grensoverschrijdende werkzaamheden. 302. In Solvency II hanteert men niet langer een systeem van aanvullend groepstoezicht, maar een op zichzelf staand volwaardig groepstoezicht, naast het toezicht op de individuele ondernemingen die deel uitmaken van de groep. Men aanziet verzekeringsgroepen hierbij niet langer als een loutere optelling van de individuele eenheden, maar als een economische entiteit op zich. Het groepstoezicht moet bijgevolg voldoen aan nagenoeg dezelfde eisen als het toezicht op de ondernemingen die tot de groep behoren. 303. Er wordt verondersteld dat het werken met een groepstoezichthouder de kosten van compliance voor verzekeringsondernemingen zal doen verminderen. Daarenboven zal de verbeterde samenwerking tussen toezichthouders ervoor zorgen dat een duidelijker beeld gevormd kan worden van de financiële situatie van verzekeringsgroepen, zodanig dat groepsbrede risico’s niet over het hoofd worden gezien. 304. Het veranderingsproces dat met Solvency II gepaard gaat, zal bij de verzekeraars voor aardig wat lasten zorgen. Zij zullen zowel hun beleggings- als onderschrijvingsbeleid dienen aan te passen aan de nieuwe regelgeving. Men kan zich afvragen of de voordelen die het nieuwe regime biedt uiteindelijk zullen opwegen tegen de gigantische kostprijs. Men verwacht dat de verzekeringnemers uiteindelijk de rekening voorgeschoteld zullen krijgen. Dit zal op lange termijn evenwel stabiliseren, gezien het concurrentieversterkend effect van de harmonisatie. Het is vooral op lange termijn dat men de vruchten zal kunnen plukken van dit nieuwe solvabiliteitsraamwerk.
112
305. Vooral kleine verzekeraars ervaren Solvency II eerder als een bedreiging. Zij zullen doorgaans niet genieten van de lagere kapitaalvereisten ten gevolge van diversificatie of het aanwenden van interne modellen. Er wordt zelfs gevreesd dat een minimale schaalgrootte nodig zal zijn om aan al deze zware verplichtingen te kunnen voldoen. In dat geval zou opgaan in grotere structuren voor deze kleinere ondernemingen de enige overlevingskans betekenen. De hiermee gepaard gaande verdwijning van een aantal verzekeringsinstellingen zou een concurrentievermindering in de hand kunnen werken, met uiteindelijk tariefverhogingen tot gevolg. De kaderrichtlijn voorziet daarom in een proportionaliteitsbeginsel, dat als een algemene beschikking geldt doorheen het gehele solvabiliteitsraamwerk. Of dit de nodige tegemoetkomingen zal bieden aan de kleine verzekeringsondernemingen moet evenwel nog worden afgewacht. 306. Voor de jurist wekken de omslachtige formuleringen en definities van Solvency II vaak de indruk van een moeilijk verifieerbare complexiteit, waarbij met zeer veel factoren rekening moet worden gehouden. Men zou hierbij de bedenking kunnen maken of men met deze hervorming geen beweging maakt van extreem simplisme naar overmatige complexiteit. De ingewikkelde bewoordingen en vage principes van de kaderrichtlijn creëren vaak meer vragen dan ze er beantwoorden. In ieder geval zal het succes van Solvency II grotendeels afhangen van de implementatie van het systeem en de werking van de toezichthouders. Aan goede voornemens zeker geen gebrek, nu moet men ze ook nog waarmaken.
113
BIBLIOGRAFIE 1. WETGEVENDE EN REGLEMENTAIRE BEPALINGEN A. Europeesrechtelijke normen Verdrag van Rome tot oprichting van de Europese Economische Gemeenschap van 25 maart 1957, Pb.C. 24 december 2002, afl. 325, 33-184 (geconsolideerde versie van het Verdrag tot oprichting van de Europese Economische Gemeenschap). Europese Akte van 28 februari 1986, Pb.L. 29 juni 1987, afl. 169, 1. Geconsolideerde versie van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie, Pb.C. 26 oktober 2012, afl. 326, 47-390. Verordening (EU) nr. 1094/2010 van het Europees Parlement en de Raad van 24 november 2010 tot oprichting van een Europese toezichthoudende autoriteit (Europese Autoriteit voor verzekeringen en bedrijfspensioenen), tot wijziging van besluit nr. 716/2009/EG en tot intrekking van besluit 2009/79/EG van de Commissie, Pb.L. 15 december 2010, afl. 331, 48-83. Richtlijn 73/239 van de Raad van 24 juli 1973 tot coördinatie van de wettelijke en bestuursrechtelijke bepalingen betreffende de toegang tot en de uitoefening van de directe verzekeringen met uitzondering van de levensverzekeringsbranche en de uitoefening daarvan, Pb.L. 16 augustus 1973, afl. 228, 3-19. Richtlijn 73/240 van de Raad van 24 juli 1973 houdende de opheffing van de beperkingen op het recht van vestiging op het gebied van het directe verzekeringsbedrijf met uitzondering van de levensverzekeringsbranche, Pb.L. 16 augustus 1973, afl. 228, 20-22. Richtlijn 79/267 van de Raad van 5 maart 1979 tot coördinatie van de wettelijke en bestuursrechtelijke bepalingen betreffende de toegang tot het directe levensverzekeringsbedrijf, en de uitoefening daarvan, Pb.L. 13 maart 1979, afl. 63, 1-18. Richtlijn 88/357 van de Raad van 22 juni 1988 tot coördinatie van de wettelijke en bestuursrechtelijke bepalingen betreffende het directe verzekeringsbedrijf, met uitzondering van de levensverzekeringsbranche, tot vaststelling van bepalingen ter bevordering van de daadwerkelijke uitoefening van het vrij verrichten van diensten en houdende wijziging van Richtlijn 73/239/EEG, Pb.L. 4 juni 1988, afl. 172, 1-14.
114
Richtlijn 90/619 van de Raad van 8 november 1990 tot coördinatie van de wettelijke en bestuursrechtelijke bepalingen betreffende het directe levensverzekeringsbedrijf, tot vaststelling van de bepalingen ter bevordering van de daadwerkelijke uitoefening van het vrij verrichten van diensten en houdende wijziging van Richtlijn 79/267/EEG, Pb.L. 29 november 1990, afl. 330, 50-61. Richtlijn 92/49 van de Raad van 18 juni 1992 tot coördinatie van de wettelijke en bestuursrechtelijke bepalingen betreffende het directe verzekeringsbedrijf, met uitzondering van de levensverzekeringsbranche, en houdende wijziging van de Richtlijnen 73/239/EEG, Pb.L. 11 augustus 1992, afl. 228, 1-23. Richtlijn 92/96 van de Raad van 10 november 1992 tot coördinatie van de wettelijke en bestuursrechtelijke bepalingen betreffende het directe levensverzekeringsbedrijf en tot wijziging van de Richtlijnen 79/267/EEG en 90/619/EEG, Pb.L. 9 december 1992, afl. 360, 1-27. Richtlijn 98/78/EG van het Europees Parlement en de Raad van 27 oktober 1998 betreffende het aanvullend toezicht op verzekeringsondernemingen in een verzekeringsgroep, Pb.L. 5 december 1998, afl. 330, 1-12. Richtlijn 2002/12 van het Europees Parlement en de Raad van 5 maart 2002 tot wijziging van Richtlijn 79/267/EEG van de Raad op het gebied van de solvabiliteitsmargevereisten voor levensverzekeringsondernemingen, Pb.L. 20 maart 2002, afl. 77, 11-16. Richtlijn 2002/13 van het Europees Parlement en de Raad van 5 maart 2002 tot wijziging van Richtlijn 73/239 van de Raad op het gebied van de solvabiliteitsmargevereisten voor schadeverzekeringsondernemingen, Pb.L. 20 maart 2002, afl. 77, 17-22. Richtlijn 2006/48/EG van het Europees Parlement en de Raad van 14 juni 2006 betreffende de toegang tot en de uitoefening van de werkzaamheden van kredietinstellingen (herschikking), Pb.L. 30 juni 2006, afl. 177, 1-200. Richtlijn 2009/138 van het Europees Parlement en de Raad van 25 november 2009 betreffende de toegang tot en de uitoefening van het verzekerings- en herverzekeringsbedrijf, Pb.L. 17 december 2009, afl. 335, 1-55. Richtlijn 2012/23/EU van het Europees Parlement en de Raad van 12 september 2012 tot wijziging van Richtlijn 2009/138/EG (Solvabiliteit II) wat de datum van omzetting, de datum van toepassing en de datum van intrekking van bepaalde richtlijnen betreft (Quick Fix I), Pb.L. 14 september 2012, afl. 249, 268-269.
115
Richtlijn 2013/58/EU van het Europees Parlement en de Raad van 11 december 2013 tot wijziging van Richtlijn 2009/138/EG (Solvabiliteit II) wat betreft de datum van omzetting en de datum van toepassing daarvan en de datum van intrekking van bepaalde richtlijnen (Quick Fix II), Pb.L. 18 december 2013, afl. 341, 1-3. Richtlijn 2014/51/EU van het Europees Parlement en de Raad van 16 april 2014 tot wijziging van de Richtlijnen 2003/71/EG en 2009/138/EG, alsmede de Verordeningen (EG) nr. 1060/2009, (EU) nr. 1094/2010 en (EU) nr. 1095/2010 wat de bevoegdheden van de Europese toezichthoudende autoriteit (Europese Autoriteit voor verzekeringen en bedrijfspensioenen) en de Europese toezichthoudende autoriteit (Europese Autoriteit voor effecten en markten) betreft, Pb.L. 22 mei 2014, afl. 153, 1-61. Gedelegeerde Verordening (EU) 2015/35 van de Commissie van 10 oktober 2014 tot aanvulling van Richtlijn 2009/138/EG van het Europees Parlement en de Raad betreffende de toegang tot en uitoefening van het verzekerings- en het herverzekeringsbedrijf, Pb.L. 17 januari 2015, afl. 12, 1-797. COM/1997/398 def. Verslag aan het Comité voor het verzekeringswezen betreffende de noodzaak van verdere harmonisatie van de solvabiliteitsmarge. COM/2000/617 def. Voorstel voor een richtlijn van het Europees Parlement en de Raad tot wijziging van Richtlijn 79/267/EEG van de Raad op het gebied van de solvabiliteitsmargevereisten voor levens-verzekeringsondernemingen. COM/2000/634 def. Voorstel voor een richtlijn van het Europees Parlement en de Raad tot wijziging van Richtlijn 73/239/EEG van de Raad op het gebied van de solvabiliteitsmargevereisten voor schadeverzekeringsondernemingen. COM/2007/361 def. Voorstel voor een Richtlijn van het Europees Parlement en de Raad betreffende de toegang tot en uitoefening van het verzekerings- en herverzekeringsbedrijf - Solvabiliteit II. COM/2008/119 def. Gewijzigd voorstel voor een richtlijn van het Europees Parlement en de Raad betreffende levensverzekering betreffende de toegang tot en uitoefening van het verzekerings- en het herverzekeringsbedrijf. SEC/2007/870, Begeleidend document bij het voorstel voor een richtlijn van het Europees Parlement en de Raad betreffende de toegang tot en uitoefening van het verzekerings- en het herverzekeringsbedrijf. Advies van het Europees Economisch en Sociaal Comité over het Voorstel voor een richtlijn van het Europees Parlement en de Raad betreffende de toegang tot en uitoefening van het verzekerings- en het herverzekeringsbedrijf, Pb.C. 30 augustus 2008, afl. 224, 11-17.
116
B. Belgische normen Wet van 9 juli 1975 betreffende de controle op verzekeringsondernemingen, BS 29 juli 1975, 9267. Wet van 2 augustus 2002 betreffende het toezicht op de financiële sector en de financiële diensten, BS 4 september 2002, 39121. Wet van 2 juli 2010 tot wijziging van de wet van 2 augustus 2002 betreffende het toezicht op de financiële sector en de financiële diensten en van de wet van 22 februari 1998 tot vaststelling van het organiek statuut van de Nationale Bank van België, en houdende diverse bepalingen, BS 28 september 2010, 59140. K.B. van 22 februari 1991 houdende het algemeen reglement betreffende de controle op de verzekeringsondernemingen, BS 11 april 1991, 7483. K.B. van 26 mei 2004 tot wijziging op het vlak van solvabiliteitsvereisten van de wet van 9 juli 1975 betreffende de controle der verzekeringsondernemingen, BS 28 mei 2004, 41850. K.B. van 3 maart 2011 betreffende de evolutie van de toezichtsarchitectuur voor de financiële sector, BS 9 maart 2011, 15623. Verslag aan de Koning bij K.B. 3 maart 2011 betreffende de evolutie van de toezichtsarchitectuur voor de financiële sector, BS 9 maart 2011, 15623.
117
2. RECHTSLEER BARREZEELE, K., “Solvency II goedgekeurd. Nu nog de uitvoeringsmaatregelen”, Verz.W. 2009, afl. 17, 19-22. BECUE, P., Handboek kredietverzekering, Antwerpen, Intersentia, 2008, 878 p. BELLANDO, J.L., BOUCHAERT, H. en SCHOR, A.-D., L’assurance dans le marché unique, Parijs, La Documentation française, 1994, 212 p. BIKKER, J.A., BRINKHOFF, J. en WESSELING, A.A.T., “De nieuwe Europese financiële toezichthouders”, O&F 2011, afl. 4, 31-46. BINON, J.-M., “La réforme européenne du controle prudentiel de l’assurance après la crise financière de 2008-2009: à défi global, réponse globale?” in C.-A. VAN OLDENEEL (ed.), Hervorming van het toezicht op de financiële sector (Twin Peaks), Mechelen, Kluwer, 2011, 83-114. BOURGEOIS C., “De internationale financiële organisaties: mondialisering van de markt en verdieping van de controle”, Bank Fin. 2014, afl. 6, 477-498. CADONI, P. en SHARMA P., “Why do supervisors want the use test and how to measure it?”, Bank Fin. 2008, afl.8, 454-458. CHANDELLE, F. en DELFOSSE, P., “ORSA: context en praktische aspecten”, Verz.W. 2012, nr. 10, 30-36. CLAASSENS, H. en COUSY, H., “Het algemeen kader van de richtlijnen van de derde generatie” in X., Het Europa van de verzekeringen: de richtlijnen van de derde generatie, Antwerpen, Maklu, 1992, 35-61. CLAASSENS, H. en COUSY, H., “Het juridisch kader van de interne verzekeringsmarkt: overzicht en stand van zaken”, T.B.H. 1989, 907-934. COUSY, H., “An outsider’s view on Solvency II”, REDC 2010, 109-116. COUSY, H., “De Europese interne verzekeringsmarkt: Realiteit, fictie of symbool?”, Inaugurele rede, Centrum voor Postdoctoraal onderwijs, Publicaties van de faculteit der rechtsgeleerdheid, K.U. Nijmegen, nr. 12, 1997, 32 p. COUSY, H., “De grote oriëntaties van het verzekeringsrecht” in J. ROGGE (ed.), Liber Amicorum René Van Gompel, Brussel, Story-Scientia, 1998, 127-156.
118
COUSY, H., en DREESSEN, M., “De bredere effecten van Solvency II in België” in J. ROGGE (ed.), Solvency II en IFRS. Een nieuwe solvabiliteitsregeling voor de verzekeringssector, Mechelen, Kluwer, 2009, 145-165. COUSY, H., “Le marché intérieur de l’assurance en Europe. Aspects structurels et juridiques”, RDAI 1994, 297-319. COUSY, H., “Recente ontwikkelingen in het verzekeringsrecht” in Recht in Beweging. Verslag van de 15e VRG-alumnidag, Antwerpen, Maklu, 2008, 549-569. COUSY, H., “The European internal Insurance market anno 2003” in D. HEREMANS, S. PROOST, J. STUYCK en E. TERRYN (eds.), Current developments in European Integration, Leuven, Universitaire Pers Leuven, 2004, 91-114. COUSY, H., “Toegang tot autoverzekering in een competitieve omgeving” WAEYS (ed.), Verzekeringenrecht, Antwerpen, Maklu, 1998, 83-101.
in E. BRE-
DELOBELLE, H. en VAN DEN BORRE, E., “ORSA: een krachtig beheersinstrument”, Rev.banc.fin. 2014, afl. 5, 369-373. DE SMET, B. “Why insurers differ from banks”, Rev.banc.fin. 2010, afl. 6, 315-320. DEWATRIPONT, M., ROCHET, J. en TIROLE, J., Balancing the banks: global lessons from the financial crisis, Princeton, Princeton University Press, 2010, 160 p. DOFF, R., "A critical analysis of the Solvency II proposals", GPRIIP 2008, 193-206. DREYFUSS, M.-L. en HENNION P., “Kleine en middelgrote verzekeraars: het proportionaliteitsbeginsel zit wel degelijk stevig verankerd in de filosofie van de Solvency II-richtlijn”, Verz.W. 2012, december 2012, 27-29. DUBUISSON, B., “Le consommateur européen face au marché unique de l’assurance: mythes et réalités”, T.Verz. 1992, 401-437. DUCHÊNE, A., “Financiële en prudentiële rapporteringen in het Solvency II tijdperk: hoe flexibel zijn de maatschappijen?”, Bank Fin. 2014, afl. 5, 374-380. DUICKERSLOOT, A.P.W., Europese integratie, verzekeringsbedrijf en systemen van overheidstoezicht, Amsterdam, Amsterdam, Universiteit van Amsterdam, 1995, 235 p. FABOZZI, F., JONES, F. en MODIGLIANI, F., Foundation of financial markets and institutions, Prentice Hall, 2009, 719 p.
119
FLAMÉE, M. en SCHUERMANS, P., “Europese controle: wondermiddel voor het oplossen van toezichtconflicten in de verzekering? Een blik achter de schermen”, T.Verz. 2006, 7884. FONTAINE, M., Verzekeringsrecht, in het Nederlands vertaald door K. BERNAUW, Brussel, Larcier, 2011, 706 p. GAEREMYNCK, A., “Een evaluatie van het K.B. van 17/11/1994 op de jaarrekening van verzekeringsondernemingen”, T.Acc. 1995, 18-31. GAL, J. en SEHRBROCK D., “Taking Stock of the Solvency II Reform Project: Towards a New European Insurance Supervisory Framework”, E.P.L. 2013, 295-316. GATZERT, N. en WESKER, H., “A comparative assessment of Basel II/III and Solvency II”, GPRIIP 2012, 539-570. HAZEU, C.A., “De crisis, de bank en de wet”, TvOF 2011, 138-148. HINTJENS, K., “De algemene controle op het verzekeringswezen” in X., Kluwer’s Verzekeringshandboek, Mechelen, Kluwer, 2009, losbl. I.2.4-1 - I.2.4-78. JANSSEN, E., “Solvency II. Erg lovenswaardige doelstellingen”, Verz.W. 2008, afl. 2, 1-15 februari 2008, 26-28. JANSSEN, R., “Basel II: lessons for insurers”, Rev.banc.fin. 2004, afl. 7, 417-422. LOWET. L., “De financiële crisis en de verzekeringssector: Tout va bien madame la marquise?”, Bank Fin. 2009, 162-170. LOWET, L., “De Minimis Non Curat Praetor: How the Solvency II Directive Exempts the Very Small Insurers”, Bank Fin. 2010, 294-299. LOWET, L., “Solvency II: ver van mijn bed?”, Vrijuit 2012, afl. 1, 14-17. MARETTE, J., “Contrôle de l’assurance et Marché Unique” in X., Het Europa van de verzekeringen: de richtlijnen van de derde generatie, Antwerpen, Maklu, 1992, 85-96. OTTOW, A., “An internal insurance market before the end of the century?”, C.M.L.Rev 1992, 511-536. OTTOW, A., “Het Europese toezicht op de financiële markten”, Regelmaat 2011, afl. 4, 202-212. PIETERS, M., “De nieuwe toezichtsarchitectuur voor de Belgische financiële sector: invoering van het ‘Twin Peaks'-model”, Bank Fin. 2011, afl. 5, 291-298.
120
RAMBOER, I., “Gevolgen voor gespecialiseerde verzekeraars”, Verz.W. 2012, mei 2012, 67. SCHUERMANS, L., Grondslagen van het Belgisch verzekeringsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2008, 852 p. SCHUERMANS, P., “Solvency II en IFRS-normen - rol van CEIOPS” in J. ROGGE (ed.), Solvency II en IFRS. Een nieuwe solvabiliteitsregeling voor de verzekeringssector, Mechelen, Kluwer, 2009, 51-62. SEHRBROCK, D. en WANDT, M., “Legal aspects of the Solvency II Framework Directive”, C. VAN SCHOUBROECK, W. DEVROE, K. GEENS, J. STUYCK (eds.) in Over Grenzen: Liber amicorum Herman Cousy, Antwerpen, Intersentia, 2011, 923-936. SMITH, M.J.-H., “Solvency II: The Ambitious Modernization of the Prudential Regulation of Insurers and Reinsurers across the European Union”, Conn. Ins. L.J. 2010, 357-398. STEENLANT, J. en VANHEES, H., “Vrije vestiging en dienstverlening in de verzekeringssector - de arresten van 28 januari en 4 december 1986 van het Hof van Justitie”, RW 19871988, 105-118. STEENNOT, R. “De bescherming van de consument door de Autoriteit voor Financiële Diensten en Markten en het vrijwillig moratorium op de commercialisering van bijzonder ingewikkelde gestructureerde producten” in VAN OLDENEEL C.-A. (ed.), Hervorming van het toezicht op de financiële sector (Twin Peaks), Mechelen, Kluwer, 2011, 115-147. SWARUP, A. “A well intentioned folly: the macroeconomic implications of Solvency II”, Economic Affairs 2012, 17-23. TISON, M. en VANDENDRIESSCHE, E., “Kroniek financieel recht (1 september 2007 - 1 oktober 2011)”, TRV 2011, 603-664. TISON, M., “Naar een geïntegreerde toezichthouder op de financiële sector: de CBFA”, BFR 2003, 247-249. VAN BRAGT, D.
en POSSEN, T., “Impact Solvency II op het beleggingsbeleid van verzekeraars”, Financial Investigator 2014, afl. 3, 46-48. VAN GOMPEL, R., “Considérations générales sur le contrôle des entreprises d’assurances dans le cadre de l’évolution de la réglementation européenne”, T.Verz. 1994, 326-340. VAN GOMPEL, R., “Introduction” in J. ROGGE (ed.), Solvency II en IFRS. Een nieuwe solvabiliteitsregeling voor de verzekeringssector, Mechelen, Kluwer, 2009, 13-29.
121
VAN HAERSOLTE, J.C., “The proof of the pudding…: het nieuwe EU-toezichtstelsel voor de financiële sector”, NtEr 2011, 179-187. VAN HAERSOLTE, J.C. en VAN MEERTEN, H., “Zelfrijzend Europees bakmeel: de voorstellen voor een nieuw toezicht op de financiële sector”, NtEr 2010, afl. 2, 33-42. VAN HULLE, K., “Invloed van de financiële crisis op de nieuwe solvabiliteitsregeling van de (her)verzekeringsondernemingen”, C. VAN SCHOUBROECK, W. DEVROE, K. GEENS, J. STUYCK (eds.) in Over Grenzen: Liber amicorum Herman Cousy, Antwerpen, Intersentia, 2011, 911-922. VANDENABEELE, T., “Solvency II in a nutshell”, Bank Fin. 2014, 347-354. VAN DEN HURK, A.J.A.D., “Solvency II, enkele aspecten van het nieuwe toezichtsregime voor verzekeraars”, Bb 2010, afl. 23, 171-174. VAN HULLE, K., “Solvency II: een nieuwe solvabiliteitsregeling voor de verzekeringssector”, INSTITUUT FINANCIEEL RECHT (ed.), in Van Alle Markten: Liber Amicorum Eddy Wymeersch, Antwerpen, Intersentia, 2008, 1027-1046. VAN HULLE, K., “Solvency II: het einde van het begin” in J. ROGGE (ed.), Solvency II en IFRS. Een nieuwe solvabiliteitsregeling voor de verzekeringssector, Mechelen, Kluwer, 2009, 31-50. VAN WELIE, D., “Solvency II - de derde impactstudie en geleerde lessen van voorgaande studies”, De Actuaris 2007, maart 2007, 11-14. VAUGHAN, E.J. en VAUGHAN, T., Fundamentals of Risk and Insurance, John Wiley & Sons Inc., 2007, 720 p. VEEKMANS, K., “Bank-, beurs- en verzekeringswezen: vrijmaking van de interne markt en supervisie in Europa en de Verenigde Staten”, Jura Falc. 2004-2005, 145-166. WINDELS, P., “An introduction to the Solvency II standard formula”, Rev.Banc.Fin. 2014, afl. 5, 361-368. WOUTERS, J., “Legal aspects of the internal market for financial services. Freedom of establishment, freedom to provide services and aspects of conlict of laws concerning Financial services” in D. HEREMANS, S. PROOST, J. STUYCK en E. TERRYN (eds.), Current developments in European Integration, Leuven, Universitaire Pers Leuven, 2004, 15-90.
122
3. INTERNETPUBLICATIES ASSURALIA, Werkgelegenheid in het verzekeringswezen in 2013, Brussel, 2013, www.assuralia.be/fileadmin/content/documents/sociale%20zaken%20%28niet%20CAO%29/tewerkstelling/NL_tewerkstelling_2013.pdf, 25 p. COMMITTEE OF WISE MEN, Initial report of the Committee of Wise Men on the Regulation of the European Securities Markets, Brussel, 2000, http://ec.europa.eu/finance/securities/docs/lamfalussy/wisemen/initial-report-wise-men_en.pdf, 47 p. CONFERENTIE VAN EUROPESE NATIONALE VERZEKERINGSTOEZICHTHOUDERS, Prudential Supervision of Insurance Undertakings, 2002, http://ec.europa.eu/internal_market/insurance/docs/solvency/impactassess/annex-c02_en.pdf, 112 p. CONFERENTIE VAN EUROPESE NATIONALE VERZEKERINGSTOEZICHTHOUDERS, Solvency of Insurance Undertakings, 1997, https://eiopa.europa.eu/CEIOPS-Archive/Documents/Reports/report_dt_9704.pdf, 110 p. DE LAROSIÈRE GROEP, Report of the High Level Group on Financial Supervision in the EU, Brussel, 2009, http://ec.europa.eu/finance/general-policy/docs/de_larosiere_report_en.pdf, 86 p. DELOITTE, Solvency II Survey 2012: where are insurers heading?, 2012, www.deloitte.com/multifiledownload?solutionName=deloitte.com&fileIds=06e07faac3b97310VgnVCM3000001c56f00a STFL, 28 p. DELOITTE, Solvency II Survey 2013: strategic and operational impacts of Solvency II on the Belgian insurance sector, 2013, www2.deloitte.com/content/dam/Deloitte/be/Documents/financial-services/be-fsi-Solvency_II_Survey_2013_Insurance_brochure-lres.pdf, 20 p. EHRLICH, K. Positions of European insurers on Solvency II, 2011, www.munichre.com/site/corporate/get/documents_E-2117330557/mr/assetpool.shared/Documents/5_Touch/_Publications/302-07052_en.pdf, 4 p. ERNST & YOUNG, Solvency II: cost benefit analysis, 2011, http://hb.betterregulation.com/external/Solvency%20II%20Cost%20Benefit%20Analysis.pdf, 225 p. EUROPESE COMMISSIE, Solvency II - Reflections on the general outline of a framework directive and mandates for further technical work, Brussel, 2003, http://ec.europa.eu/internal_market/insurance/docs/markt-2539-03/markt-2539-03_en.pdf, 44 p.
123
INSURANCE EUROPE, European Insurance in Figures, Brussel, 2014, www.insuranceeurope.eu/uploads/Modules/Publications/statisticsno50europeaninsuranceinfigures.pdf, 72 p. INSURANCE EUROPE, Why insurers differ from banks, Brussel, 2014, www.insuranceeurope.eu/uploads/Modules/Publications/why_insurers_differ_from_banks.pdf, 65 p. NATIONALE BANK VAN BELGIË, Jaarverslag 2011: Financiële stabiliteit en prudentieel toezicht, Brussel, 2011, www.nbb.be/doc/ts/publications/nbbreport/2011/nl/t1/verslag2011_tiii.pdf, 100 p. NATIONALE BANK VAN BELGIË, Jaarverslag 2013, Brussel, 2013, www.nbb.be/doc/ts/Publications/NBBreport/2013/NL/T1/verslag2013_volledig.pdf, 337 p. NATIONALE BANK VAN BELGIË, Jaarverslag 2014, Brussel, 2014, www.nbb.be/doc/ts/Publications/NBBreport/2014/NL/T1/verslag2014_volledig.pdf, 320 p. SCHEP B., POS D. en SCHOUTEN J., Solvency II: heeft u het overzicht nog?, De Brauw, Blackstone, Westbroek, 2015, http://www.debrauw.com/wp-content/uploads/NEWS%20%20NEWSLETTERS/Insurance/Solvency_II_Heeft_u_het_overzicht_nog_v2.pdf, 26 p.
124
