DE GROENE ETALAGE. Aantrekkelijke, inspirerende en spraakmakende initiatieven uit het domein groen

DE GROENE ETALAGE

Aantrekkelijke, inspirerende en spraakmakende initiatieven uit het domein groen.

1

2

Voorwoord

september 2015

“Jaarlijks komen er tientallen handelsdelegaties naar Utrecht en Houten om de fietsinfrastructuur te bekijken. Veel bedrijven uit de regio weten dat helemaal niet. Waarom bieden we deze delegaties niet gelijk een tour aan door de regio? Langs spraakmakende initiatieven waar bedrijven hun oplossingen tonen!” Deze suggestie van Wouter de Jong, kwartiermaker van het EBU cluster Groen, gaf voor ons de doorslag om deze Groene Etalage in te richten.

Groene Etalage

Er gebeurt al ontzettend veel in de regio: diverse Utrechtse bedrijven hebben ervaring met groene oplossingen. Doordat wij in de regio de ontwikkelkosten al hebben gemaakt, zijn deze oplossingen zowel binnen als buiten Europa direct toepasbaar. We hebben het hier niet alleen over de grote programma’s met bestaande initiatieven waar we aan werken. Ook andere, minder bekende initiatieven zijn van grote exportwaarde voor de regio.

Blikvangers, Gamechangers en Challengers

Net als veel stedelijke regio’s wereldwijd, gaat de regio Utrecht fors groeien de komende jaren. Om leefbare en groene steden voor huidige én toekomstige generaties aantrekkelijk en betaalbaar te maken, staan we voor een enorme opgave. Natuurlijke bronnen raken op, mensen leven langer en de technologie ontwikkelt zich razendsnel. De EBU daagt marktpartijen uit om hiervoor met integrale oplossingen te komen, die schaalbaar zijn naar de rest van de wereld. We helpen groene, gezonde en slimme business cases investeerbaar te maken. Hiervoor verbinden we onder meer partijen en sectoren die elkaar nu nog onvoldoende vinden, om tot een compleet consortium te komen. De rol en ondersteuning van de EBU verschilt per initiatief, business case en per fase: van inspirator tot marktverkenner, consortiumbouwer en ambassadeur.

Irene ten Dam Domeinmanager Groen

In deze Groene Etalage tonen we voorbeelden van aantrekkelijke, inspirerende en spraakmakende initiatieven, uit het domein Groen. De voorbeelden vallen onder de drie actielijnen van dit domein, namelijk: 1) Energie (Energieneutraal wonen en werken) 2) Circulaire economie 3) Healthy Urban Living (HUL)

De voorbeelden in deze etalage hebben een podium verdiend. De vorm van de initiatieven, de fase waarin zij zich bevinden en de uitdagingen waarvoor ze staan, zijn echter voor ieder voorbeeld anders. In grote lijnen zijn de initiatieven onder te verdelen in drie categorieën, namelijk Blikvangers, Gamechangers en Challengers. Blikvangers zijn innovatief, komen boven het maaiveld uit en bereiken de massa. Gamechangers zijn initiatieven die de regels van het spel hebben veranderd en radicale innovatie teweeg brengen. Challengers zijn de maatschappelijke uitdagingen voor de toekomst, opgepakt door de wetenschap of de maatschappij, waar in de toekomst geld mee zal worden verdiend.

Groene voorbeelden gezocht!

Wij weten ook dat deze lijst nooit compleet is, en zijn daarom altijd op zoek naar mooie, nieuwe voorbeelden en initiatieven. Verdient u ook een plek in deze etalage? Of kunt u aanhaken bij een van de lopende initiatieven? Neem dan contact op!

06 - 33 67 92 56 [email protected]

3

Inhoud Initiatiefnaam

Geïnterviewde

Organisatie

Type initiatief

Solar City Dennis Rutges Rutges Vernieuwt Blikvanger Wocozon Roland van der Klauw Waifer Blikvanger Deltaplan Scholen Eke Schins-Derksen Grontmij Gamechanger Duurzaam Industrievereniging Lage Weide

Theo van Oijen

Industrievereniging Lage Weide

Gamechanger

Duurzaam Nationaal Militair Museum

Martin Schellekens

Heijmans

Gamechanger

033-Energie Nul-op-de-meter Herman Schotman 033-Energie Gamechanger One-Stop-Shop Rogier Laterveer Hogeschool Utrecht Gamechanger Smart Solar Charging Baerte De Brey Stedin Gamechanger Testdak Universiteit Utrecht

Wilfried Van Sark

Universiteit Utrecht

Challenger

Testdak Hogeschool Utrecht

Marcel De Reeder

Hogeschool Utrecht

Challenger

FOME-BES

Carolien van Hemel

Utrecht Sustainability Institute

Challenger

Centrum voor Natuur- en Milieueducatie

Hans van Helden

Discover

Blikvanger

Duurzame Verkeersleidingspost ProRail Geerke Versteeg Prorail Blikvanger Nieuwbouw RIVM Sophie Schut Strukton Blikvanger Circulaire sloop Ziekenhuis

Harry Vlastuin

Buro BOOT

Gamechanger

Zelfreinigende Berm Werner Spekkink provincie Utrecht Gamechanger Groene Farmacie

Willem van der Werf

Universitair Medisch Centrum

Challenger

Ziekenhuis Tergooi Jeroen Nagel Utrecht Sustainability Institute Challenger Aanleg fietsinfrastructuur Houten

André Botermans

gemeente Houten

Gamechanger

Optimalisering fietsinfrastructuur Utrecht

Ruud Ditewig

gemeente Utrecht

Gamechanger

Deel E-Bike Pieter Kreukniet Oskam Gamechanger BIO-wasmachine Albert De Vries gemeente Utrecht Challenger Center of Expertise Smart Sustainable Cities Nadia Verdeyen

Hogeschool Utrecht

Energie Circulair Healthy Urban Living

Challenger

4

ENERGIE

5

Vechtzoom, grootste zonnecollectorenpark van Utrecht In 2008 kreeg Rutges Vernieuwt een vraag van Mitros voorgelegd, die niet makkelijk op te lossen was. De woningen in de Utrechtse wijk Vechtzoom waren aan een grondige verbouwing toe. Op verzoek van de gemeente moest daarbij ook verduurzaamd worden. Mitros had hier zelf een aantal plannen voor bedacht, maar die pasten niet binnen het budget. Anders naar de woningen kijken levert oplossingen Rutges Vernieuwt pakte de uitdaging aan en probeerde anders naar de woningen te kijken. Het bedrijf ging aan de slag met respect voor de huidige architectuur. Dennis Rutges: “Daar zitten goede waardes, dus hebben we gekeken naar hoe we dat konden vasthouden en hoe we deze goede waardes konden moderniseren”. En dat heeft een aantal interessante oplossingen voorgebracht. Zo zijn de bakstenen voor de nieuwe gevels gehalveerd (van 10 naar 5 cm), waardoor er meer ruimte was voor hoogwaardige isolatie. Grootste zonnecollectoren park van Utrecht. Normale zonnecollectoren waren te zwaar voor de daken in de wijk. Daarom is naar innovatieve, lichtere collectoren gezocht die alleen in Amerika getest waren. Met de integrale aanpak is een kostenbesparing van 24% gerealiseerd en een verlaging van de CO2 uitstoot met 64%. Daarnaast is de Vechtzoom nu het grootste zonnecollectoren park van Utrecht.

Initiatief Solar City

Geïnterviewde Dennis Rutges

BLIKVANGER Regelgeving en traditioneel denken als drempels Deze innovaties maken dit tot een uniek project, dat niet zonder slag of stoot tot stand kwam. “Je loopt tegen regelgeving aan, tegen traditioneel denken bij de opdrachtgever en de gemeente, maar ook bij ons eigen bedrijf. Dat maakt het soms wel eens spannend”, legt Rutges uit. Innovatie = kwaliteit + acceptatie Daarom is het ook belangrijk om goed samen te werken met verschillende partijen. “Betrek gewoon je stakeholders bij je product of dienst, daar kom je verder mee”. Rutges stelde een innovatieformule op: Innovatie = kwaliteit + acceptatie. Het moet geld opleveren Daarnaast heeft Rutges ook een tip voor het gebruik van duurzame producten: “Duurzaamheid wordt alleen maar fundamenteel en structureel als het ook geld oplevert”. Goed blijven nadenken wat de opbrengsten zijn van duurzame initiatieven ziet hij dan ook als een les voor de toekomst.

Organisatie Rutges Vernieuwt

E-mail [email protected]

6

Zonnestroom voor alle huurders Drie jaar geleden klopten woningcorporaties bij Roland van der Klauw van Stichting Wocozon aan met het idee dat zij iets wilden doen voor hun huurders. Die moesten financieel kunnen profiteren van de zon die scheen op hun huurwoning. Deze uitdaging heeft geleid tot een business model, waarbij grootschalig zonnepanelen worden ingekocht en geplaatst zonder dat het de corporatie of de huurders geld kost. Goede deal voor bewoners De energieprijs voor de huurders is vastgelegd op 18,5 cent per kWh, voor de rest van de huurperiode. Zo vindt er geen inflatiecorrectie of andere vormen van prijsstijging plaats. Een voordelige deal voor de huurders die gemiddeld 120€ per jaar zullen besparen. Daarnaast laten de woningcorporaties zich van hun ‘groene kant’ zien zonder dat zij daarvoor hoeven te investeren. “Wij kopen de zonnepanelen in en wij regelen verder alles. Een win-win-winsituatie”, volgens van der Klauw. Zonnestroom voor alle huurders Na het succes bij enkele huurwoningen in Hoek van Holland heeft hij zijn concept uitgerold naar andere delen van Nederland. Zo heeft hij afgelopen september de financiering voor het project in de provincie Utrecht rond gekregen. “We hebben genoeg financiering om alle woningcorporaties en alle huurders in de provincie te voorzien van zonnestroom”.

Initiatief Wocozon

Geïnterviewde Roland van der Klauw

BLIKVANGER Het is wachten op de woningcorporaties De ambitie van Stichting Wocozon is dan ook om 10% van de grondgebonden woningen van zonnestroom te voorzien. Maar vooralsnog houden de woningcorporaties de kaarten tegen de borst. De woningbouwvereniging in Oudewater is tot op heden de enige woningbouwvereniging in de provincie die deelneemt in het project. De rest heeft wel interesse getoond maar is nog niet overgegaan tot actie. Hij roept dan ook andere woningcorporaties op om deel te nemen aan het project: “Het is echt wachten op de woningcorporaties”. Ja, het kan en mag! Daar zit echter veel onbekendheid en een beetje koudwatervrees: “Kan het wel? Mag het wel? Ja het kan, het mag, er is geld en je hoeft niets te investeren”, benadrukt Van der Klauw. Maar ook bewoners kunnen iets doen om het proces een handje te helpen, volgens Van der Klauw: “Bewoners moeten hun woningcorporatie vragen waarom zij geen 120 euro per jaar voordeel kunnen krijgen”.

Organisatie Waifer


7

Deltaplan voor duurzame renovatie schoolgebouwen Veel schoolgebouwen zijn verouderd en hebben een slecht binnenklimaat. Energiekosten zijn vaak relatief hoog vanwege de opzet van het gebouw, of vanwege slecht inregelen van de installaties. Vanaf 1 januari 2015 is het buitenonderhoud in het basisonderwijs de verantwoordelijkheid van de scholen. Zij zijn dan niet alleen verantwoordelijk voor het onderhoud van de binnenkant van de gebouwen, maar ook voor de buitenkant. In deze problemen en ontwikkelingen ziet een nieuw consortium, het Deltaplan Scholen, een kans. Het Deltaplan Scholen De bedrijven A. Huurdeman en Heilijgers hebben samen met Grontmij nagedacht over oplossingen. Daaruit is het Deltaplan Scholen voortgekomen met het doel om scholen te verduurzamen. Dit levert niet alleen energie(kosten)besparing op, maar ook de kwaliteit van onderwijs is hierdoor te verbeteren. Later is Scholen van Morgen aangehaakt, een organisatie die al een financieringsconcept had opgezet in België. Complex vraagstuk en geringe middelen Het vraagstuk is door de geringe middelen die de scholen hebben een complex vraagstuk, dat het uiterste van de kennis, creativiteit en flexibiliteit van de partners vergt. “Er is normaal gesproken geld voor een sobere en doelmatige onderwijshuisvesting, terwijl er nu vraag is naar een duurzame huisvesting, die afgestemd is op de wensen van de doelgroep”, aldus Eke Schins-Derksen, adviseur maatschappelijk vastgoed bij

Initiatief Deltaplan Scholen

Geïnterviewde Eke Schins-Derksen

GAMECHANGER Grontmij. “De oplossing die wij bieden is op een andere manier kijken naar je onderwijsvastgoed. Bijvoorbeeld niet kijken naar één gebouw, maar meer naar het totaal kijken. En goed kijken hoe je een integrale aanpak van je onderwijshuisvesting kunt realiseren, zodat je het daardoor ook kunt verduurzamen”. Schins-Derksen noemt hierbij bijvoorbeeld duurzame nieuwbouw op locaties, het afstoten van locaties of duurzaam renoveren, waarbij de besparing op de energiekosten opnieuw geïnvesteerd wordt in renovatie. “En door massa te maken, met bijvoorbeeld meer gebouwen kun je weer financiering uit de markt halen”. Nu instappen Het plan kent nu nog een aantal losse eindjes, maar belangrijk is dat de scholen en gemeenten nu instappen. Schins-Derksen: “Ik zou scholen willen uitnodigen om te kijken wat we hebben neergelegd en of het voor hen in potentie iets is. Ik denk dat heel veel scholen en gemeenten tegen hetzelfde probleem aan lopen. Het is een gezamenlijk probleem, omdat de gemeente nog verantwoordelijk is voor nieuwbouw van scholen en het schoolgebouw, uiteindelijk, meestal weer terug gaat naar de gemeente”.

Organisatie Grontmij


ting Verrassende huisves pms logo voor drukwerk met steunkleuren

pms 347

pms process black

pms 200

8

Duurzame initiatieven op industrieterrein Lage Weide Lage Weide is één van de oudste industrieterreinen van Nederland met veel mogelijkheden. Door de centrale ligging en goede ontsluiting via het spoor, de snelweg en het water liggen er kansen op dit bedrijventerrein, vindt ook voorzitter van Industrievereniging Lage Weide (ILW) Theo van Oijen. “Dus maak gebruik van deze ligging en ga kijken hoe de nieuwe economie zich ontwikkelt. Niet stil blijven staan”, is dan ook zijn plan voor het industrieterrein. Hergebruik bouwafval Het industrieterrein speelt op meerdere manieren in op deze nieuwe economische ontwikkelingen. “Wil je concurreren dan moet je daar ook een stukje flexibiliteit in kwijt”, noemt Van Oijen als voorbeeld. Daarom is laatst 10.000m2 kantoor gesloopt om plaats te maken voor een nieuw transportbedrijf. “En het bouwafval vermalen we ter plekke en wordt weer hergebruikt in een ander pand” geeft Van Oijen aan. Samenwerking Maar ook samenwerking biedt kansen. De ILW kan bedrijven ontzorgen bij de keuze die zij moeten maken voor de gezamenlijke inkoop van energie, of voor tips om hun huidige energierekening naar beneden te brengen. “Dan praat je soms al over tientallen procenten energiereductie” licht van Oijen deze doeltreffende methode uit.

GAMECHANGER Zonne-energie Ook ziet de ILW kansen voor de zonne-energie op het industrieterrein. “We hebben grote dakoppervlaktes en daar kun je natuurlijk iets met zonne-energie. Daarnaast zijn er op de langere termijn meer mogelijkheden in bijvoorbeeld warmtekrachtkoppeling”. ILW deelt dan ook de ambitie van de gemeente om in 2020 30% CO2-reductie gerealiseerd te hebben. “Wij hebben de drive om daar aan mee te doen”, stelt de voorzitter. Veel bedrijven sluiten zich al enthousiast aan bij industrievereniging Lage Weide. “De gang zit er goed in.” Daarom roept van Oijen ook andere bedrijven op om zich aan te sluiten. “Er zitten nogal wat kansen in en daar hebben we ook nog andere bedrijven bij nodig”, licht van Oijen toe.

Initiatief

Geïnterviewde

Organisatie

E-mail


Theo van Oijen


[email protected]

9

Duurzaam Nationaal Militair Museum Het Nationaal Militair Museum naast vliegbasis Soesterberg kent een duurzame geschiedenis én toekomst. Toen het Ministerie van Defensie moest bezuinigen en daarom haar musea wilde bundelen, schreef het een aanbesteding uit. De aanbesteding betrof het ontwerp, realisatie, financiering, onderhoud en operationalisering van een nieuw te bouwen museum. Dit zogeheten DBFMO (Design, Build, Finance, Maintain & Operate)-contract zorgt voor een langdurige verstandhouding tussen opdrachtgever en opdrachtnemer. Langdurige samenwerking Het is voor de opdrachtnemer, bouwer Heijmans in dit geval, een uitdaging om een aanbod voor de duur van 25 jaar neer te leggen. Het gebouw een duurzaam karakter geven was dan ook noodzaak. “Duurzaamheid zit daarom ook echt in vraag besloten”, zegt projectdirecteur Martin Schellekens over de bijzondere samenwerkingsvorm. “Na 25 jaar moet het bedrijf het gebouw immers in goede staat opleveren aan Defensie”.

GAMECHANGER Maandelijks vast bedrag Daarnaast bespaart Heijmans op de energiekosten. Dat is een belangrijke post, omdat het bedrijf maandelijks een vast bedrag van Defensie krijgt voor het onderhoud, de energiekosten en de exploitatie. Extra kosten moet het bedrijf zelf betalen, maar als de kosten lager uitvallen mag de bouwer dit voordeel zelf houden. In samenwerking Omdat Heijmans zelf niet alle expertise in huis heeft om het project te draaien, heeft het bedrijf eveneens langdurige contracten met andere bedrijven afgesloten, zoals Vermaat voor de horeca en AAFM voor schoonmaak en beveiliging.

Dak met twee hectare zonnepanelen De duurzame oplossingen laten zich vertalen in bijvoorbeeld een warmte- en koudeopslag en gebruik van duurzame bouwmaterialen. “Maar het meest opvallend is het dak, dat bedekt is met twee hectare aan zonnepanelen. Die liggen daar vanuit maatschappelijke overwegingen en de CO2-doelstellingen van de overheid”, geeft Schellekens aan.

Je nek uitsteken! Schellekens merkt een drempel bij andere bedrijven voor langdurige samenwerking: “Dat vind ik soms wel eens tegenvallen, een risico-averse houding van een aantal bedrijven die er heel traditioneel in zitten”. Dat maakt ook zijn oproep: “Ben je bereid risico’s te nemen, ben je bereid je nek ervoor uit te steken en ook op lange termijn te zien wat dit kan opleveren? Dat mis ik wel eens. Ik vind dat we er allemaal veel innovatiever met elkaar in moeten zitten”.

Initiatief

Geïnterviewde

Organisatie

DuurzaamNationaal Militair Museum

Martin Schellekens

Heijmans


10

Amersfoort naar 2.000 ‘Nul-Op-De-Meter’ woningen Amersfoort had de ambitie de woningvoorraad te vergroenen, waarna de coalitie 033Energie (bouwer, gemeente, Rabobank, Hogeschool Utrecht e.a.) het ‘blok voor blok’ plan heeft uitgevoerd. In dit plan moesten 2.000 woningen minimaal twee energielabels omhoog gaan. Uiteindelijk zijn dit 4.000 woningen geworden. De coalitie die daaromheen is gevormd, had van begin af aan al het idee om haar activiteiten niet bij het project te laten stoppen. Bewoners betrekken bij een flinke ambitie Om in Amersfoort alle woningtypen te verduurzamen is 033Energie opgericht. Maar natuurlijk zijn niet alle oplossingen hetzelfde en toepasbaar op de verschillende woningen. Daarom zijn de 12 verschillende wijken in Amersfoort onderzocht en worden er voor 12 verschillende woningtypen oplossingen gevonden. “En daar betrekken wij huiseigenaren in de wijk bij, zodat we niet alleen maar een concept hebben wat technisch in orde is, maar waar mensen ook nog een keer van zeggen: daar wil ik wonen”, legt Herman Schotman, projectleider van 033Energie uit. “Je wilt ook dat mensen wat te kiezen hebben in zo’n stad”.

GAMECHANGER “Dat is een vrij unieke aanpak”. Met name met de Nul-op-demeter-renovaties waar het project subsidie voor heeft ontvangen van de EBU, ziet Schotman in de toekomst veel mogelijkheden. “2.000 woningen Nul-op-de-meter tussen 2015 en 2020 is nu het plan. Als we die omslag bereikt hebben dendert de trein vanzelf wel door”. Pitch je renovatieconcept! Maar niet alle bedrijven kunnen zomaar instappen. Schotman zoekt eigenlijk alleen maar voorstellen van coalities die deze klus aankunnen. “Een adviseur kan het misschien prima, maar hij moet wel bouwers achter zich hebben staan”. Voor coalities ziet Schotman dan ook meer ruimte: “Pitch bij ons je renovatieconcept! Er zijn namelijk nog heel veel interessante partijen in Nederland voor ons”.

Nul-op-de-meter Deze vorm van co-creatie en de veelheid aan mogelijkheden die dat biedt, maakt 033Energie een bijzonder flexibel project. “We leveren van alleen het bouwmateriaal tot en met complete Nul-op-de-meter-renovaties”, vertelt Schotman.

Initiatief

Geïnterviewde

Organisatie

033-Energie Nul-Op-De-Meter

Herman Schotman

033-Energie

E-mail

[email protected]

11

One Stop Shop ‘Nul-op-de-meter’ Om als Hogeschool Utrecht studenten goed op te leiden, is het van belang ze te verbinden aan bedrijven. Met die gedachte begon Rogier Laterveer het Green Prototyping Platform. Na verloop van tijd is de kennis van dit Platform gebruikt voor de One-Stop-Shop, een samenwerking tussen bedrijven, studenten en docenten. Studenten worden direct vanaf het begin interdisciplinair opgeleid en voorbereid op de arbeidsmarkt. Dat werpt zowel binnen als buiten de Hogeschool Utrecht vruchten af. Waardevolle uitwisseling over duurzaamheid Door het programma worden studenten niet alleen goed voorbereid op de transitie naar duurzaamheid in de bouwsector. Volgens Laterveer levert het ook interessante gesprekken op: “Studenten delen hun kennis en dan zie je dat er discussie komt over wat de verschillende ervaringen zijn”. Daar raken de studenten beter van opgeleid, maar ook de bedrijven halen hier extra kennis uit. “Je merkt dat er ook echt een beweging andersom plaatsvindt; studenten vullen een gat op bij de bedrijven”, volgens Laterveer. Op deze manier is de One Stop Shop erin geslaagd om substantieel informatie over te dragen van bedrijf op instelling en vice versa.

Initiatief One-Stop-Shop

Geïnterviewde Rogier Laterveer

GAMECHANGER Hogeschool Utrecht als centrum van Nul-op-de-meter-renovaties Door dit systeem komt er een unieke expertise in de One-Stop-Shop, waardoor de Hogeschool Utrecht volgens Laterveer kan uitgroeien tot het centrum van de bouwmarkt van Nul-op-de-meter-renovaties. BJW Wonen, het bedrijf van het eerste uur van de One-Stop-Shop is inmiddels een gerenommeerde naam voor deze renovaties. Samenwerking essentieel: regionaal en nationaal Zowel lokale samenwerking als nationale kennisdeling zijn belangrijk, volgens Laterveer: “Om goede producten te kunnen maken voor de particuliere markt moeten de aanbieders de markt goed kennen en aan de koffietafel kunnen zitten. Daarom is het belangrijk dat de aanbieders regionale partijen zijn. Maar je moet nationaal die kennis mobiliseren anders kunnen we in Utrecht niet zover komen”. Die benodigde samenwerking en kennisdeling komt al wel op gang. “Er komen twee studenten van Inholland hier, en twee van Avans. Ik heb inmiddels contact met de TU Delft, want daar zijn ze ook bezig met Nul-op-de-meter totaal renovatieproducten”, licht Laterveer toe. Goede vooruitzichten dus voor de One-Stop-Shop!

Organisatie Hogeschool Utrecht


12

Proeftuin met eerste zongestuurde laadpaal in Lombok De stad Utrecht heeft recentelijk de dieselauto’s van voor 2001 geweerd uit de binnenstad: automobilisten van die auto’s lopen zelfs risico op een boete van 90 euro. Dat maakt auto’s op lokaal opgewekte zonneenergie een bijzonder aantrekkelijke kans voor bewoners. Het feit dat de opbrengsten van de fossiele brandstoffen vaak het land uit vloeien, versterkt dit. Dat vindt ook Baerte de Brey van netbeheerder Stedin: “Je houdt je geld dicht bij huis, en investeert in goede dingen, zoals het milieu”. Vraag en aanbod van energie bij elkaar Een probleem is echter dat auto’s niet altijd rijden als de zon schijnt en de zon niet altijd kan schijnen als men achter het stuur zit. Daarom is het project ‘Smart Grid: rendement voor iedereen’ ooit in het leven geroepen om de zonne-energie in auto’s op te slaan en die energie ook weer terug te brengen in de laadpalen. Smart Solar Charging gaat weer een stap verder. “Die duurzame zonnecellen en dat slimme net gaan we koppelen aan de vervoersbehoefte van de inwoners van Lombok, samen met initiatiefnemer Robin Berg van Lombox”, zegt De Brey. Op deze manier investeert Stedin niet onnodig in netten en worden vraag en aanbod van energie in balans gehouden.

Initiatief Smart Solar Charging

Geïnterviewde Baerte de Brey

GAMECHANGER Behoefte aan een toezichtsvakantie Maar dat gaat niet zonder slag of stoot. Het bedrijfsleven staat inmiddels klaar in de startblokken en heeft de internationale schijnwerpers op zich gericht zoals de top van Nissan. De overheid lijkt echter meer moeite te hebben om zich aan te passen aan de nieuwe ontwikkelingen op de energiemarkt. “Je ontwikkelt iets in zes weken of drie maanden, en dan moet je drie jaar wachten tot je het mag gaan toepassen, omdat de wet moet worden aangepast”, vertelt De Brey. Hij wil overheden dan ook oproepen om ruimte te geven in de vorm van een ‘toezichtsvakantie’. Hierin krijgen zij op een specifieke locatie in een specifiek tijdspad de ruimte om hun nieuwe ontwikkelingen te testen. Hier worden dan wel de randvoorwaarden van de wet nageleefd, maar zal er ruimte zijn voor een andere inhoud.

Organisatie Stedin


13

Duurzaam dak Universiteit Utrecht Bovenop het dak van het Freudenthal-gebouw op het Utrecht Science Park staat een stellage vol met verschillende zonnepanelen. Een droom van wetenschapper Wilfried van Sark, die eindelijk in vervulling gaat. De resultaten die worden opgedaan met de meting gaan niet alleen over het vermogen, zoals bij andere testdaken. Op dit testdak wordt ook de performance van verschillende technieken getest. Dat is wat het uniek maakt. “In Noord-West Europa heb je veel diffuus licht en in Spanje minder. Dus de kleur van het licht is gemiddeld per jaar toch wat anders en dat heeft ook effect op de performance van panelen”, legt Van Sark zijn uitdaging uit. Onderzoeksresultaten delen De oorsprong van zonnecollectoren is per geval verschillend: “Sommige hebben we ingekocht bij leveranciers, en andere hebben we van bedrijven gekregen. Sommige bedrijven zullen we de resultaten direct geven, maar we zullen de prestaties ook vergelijken in een soort samenvattingsvorm en dan ook openbaar maken. We willen dan uitspraken doen over welke technologieën het beste presteren in welke omstandigheden.”

CHALLENGER “Als bedrijven geïnteresseerd in rendement aan de ene kant, maar ook in energieopbrengsten, dan kunnen ze die bij ons laten testen.” Voor vastgoedeigenaren Ook ziet Van Sark een mogelijkheid om panelen te laten testen voor vastgoedeigenaren zoals woningbouwcorporaties: “Die markt hebben we nog niet echt bedacht, maar die kunnen dan wel een paar panelen hier op het dak leggen, en als wij ze goed doormeten, dan meten we wat het rendement zou moeten worden onder goede omstandigheden. Als ze elders worden geïnstalleerd in een andere hoek bijvoorbeeld, dan kunnen wij hier meten wat de opbrengst daar zou moeten zijn.”

Voor leveranciers zonnepanelen Dat maakt het project interessant voor bedrijven; door hun eigen panelen te laten testen. Maar ook voor de maatschappij door de publieke gegevens. Van Sark is dan ook op zoek naar nieuwe bedrijven en hun panelen:

Initiatief Testdak Universiteit Utrecht

Geïnterviewde Wilfried Van Sark

Organisatie Universiteit Utrecht


14

Duurzaam dak Hogeschool Utrecht De technische studenten van de Hogeschool Utrecht worden opgeleid tot beroepsprofessionals in bijvoorbeeld de installatie- energiebranche. Dat doel kan alleen gerealiseerd worden als er goed ingespeeld wordt op de vraag uit de markt. De programmaraad van het duurzaamheidsprogramma, waarbij onder andere Ecofys en RoyalHaskoningDHV betrokken waren, gaf het belang aan dat studenten met toepassingen uit de praktijk werken. Meer studenten met praktijkervaring In samenspraak met bedrijven kwam de Hogeschool Utrecht op het idee om een duurzame energieproeftuin op te zetten. Hier kunnen studenten werken met producten en materialen uit de praktijk. Ze leren hierbij analyseren en onderzoeken in een praktische omgeving. Een boost voor het onderwijs “Bedrijven sponsoren de apparatuur, waardoor het voor het onderwijs direct een boost is”, aldus Marcel de Reeder van de Hogeschool Utrecht. “Je leert studenten kritisch analyseren van componenten en systemen als geheel, voordat ze met conclusies en adviezen komen. Die facetten bij elkaar maken dat ze een goed ingenieur worden”.

CHALLENGER moment zijn we een nieuwe Duurzame Energietuin aan het ontwikkelen met bestaande en nieuwe experimenten. We zijn bijvoorbeeld nu bezig met partners om een test-opstelling voor compacte warmte-opslag te ontwikkelen. Warmte opslaan met behulp van een vaste stof. En koeling op zonne-energie is ook een testen lesopstelling waar we verder in willen ontwikkelen.” Daarnaast komt er een roteerbaar ‘plug en play huis’ voor Nul-op-de-meter-renovatie, waar nieuwe technieken getest kunnen worden als totaalsysteem in een echt huis met badkamer, keuken en zelfs bewoners. “Collega’s en studenten zullen daar tijdelijk in werken of wonen en misschien zelfs slapen”, vertelt De Reeder enthousiast. Partners nodig voor nieuwe experimenteerwoning Voor die woning zijn echter nog wel nieuwe bedrijven voor nodig, die De Reeder bij deze graag oproept om zich te melden bij de Hogeschool Utrecht. “We zoeken nog bedrijven om daar aan mee te doen en in te investeren, want deze woning is straks voor de regio heel belangrijk.”

Nieuwe locatie, nieuwe experimenten Eind 2016 verhuist de duurzame energieproeftuin met alle faciliteiten naar het Utrecht Science Park. De Reeder: “Op dit

Initiatief Testdak Hogeschool Utrecht

Geïnterviewde Marcel De Reeder

Organisatie Hogeschool Utrecht


15

FOME-BES: FomeBes Fibre-optic monitoring van het ondergrondse WKO-systemenenergiepotentieel geoptimaliseerd van bodemenergiesystemen Het principe van warmte- en koudeopslag (WKO) houdt in dat warmte en koude in de grond worden opgeslagen, zodat het op een later moment weer gebruikt kan worden. Om dit goed te laten werken en een bijdrage te leveren aan het behalen van de CO2-reductiedoelstellingen, zijn intelligente bodemenergiesystemen van belang.

CHALLENGER

Om bodemenergiesystemen beter te laten functioneren is inzicht nodig in de exacte locatie van warmte- en koudebellen in de grond. Hierdoor kan het energiepotentieel in de bodem beter worden benut en kunnen financiële rendementen hoger uitvallen. De vraag naar het optimaliseren van de prestaties van WKO-systemen is op dit moment dan ook urgent.

Uniek onderzoeksmateriaal en werkende oplossingen Door glasvezels in de grondlagen van de WKO te plaatsen, kunnen er metingen gedaan worden die waardevol zijn op verschillende manieren. “Het bijzondere aan dit project is dat het aan de ene kant wereldwijd uniek onderzoeksmateriaal oplevert plus innovaties die de bedrijven willen vermarkten, en aan de andere kant zorgt het voor oplossingen in het veld, in de regio”, verduidelijkt Carolien van Hemel van Utrecht Sustainability Institute (USI) de uniciteit van dit project.

Consortium aan de slag met FOME-BES In Utrecht is deze vraag opgepakt door een consortium van kennisinstellingen, bedrijven, de gemeente en de provincie. Binnen het project “Fibre Optic Monitoring van de ondergrondse Energiebalans van BodemEnergieSystemen (FOME-BES)” wordt een nieuw monitoringssysteem ontwikkeld. De stad Utrecht vormt een living lab, met testlocaties op het bedrijventerrein Rijnsweerd, het Utrecht Science Park en het Stationsgebied.

Niet zomaar even georganiseerd Een ander bijzonder aspect aan het project is de manier waarop de uiteenlopende partijen bij elkaar gebracht zijn. Ook de aanjaagfunctie van USI kan daarbij niet onderschat worden, volgens Arno Peekel van Royal HaskoningDHV: “USI heeft dit helemaal getrokken en daar ook echt op geïnvesteerd. Zo’n investering hadden wij als adviesbureau nooit kunnen doen”. Vandaar dat hij graag de rol van dergelijke instituten wil benadrukken.

Inzicht in de werking van WKO-systemen www.fomebes.nl

Initiatief FOME-BES

Geïnterviewde Carolien van Hemel

Organisatie Utrecht Sustainability Institute

Projectpartners


Stichting Kantorenpark Rijnsweerd

16

CIRCULAIR

17

Nieuw circulair ‘Groen Huis’ in Amersfoort Nadat het Centrum voor Natuur en Milieu Educatie (CNME) te Amersfoort in 2011 was afgebrand, schreef de gemeente een aanbesteding uit voor een nieuw pand. Het blijft immers van maatschappelijk belang dat kinderen en volwassen kennis en ervaring opdoen als het gaat om hun natuurlijke omgeving. Samenwerking van 36 ondernemers Discover!, een samenwerkingsverband van 36 ondernemers, heeft deze aanbesteding gewonnen en besloot er meer van te maken dan een educatief geheel. Zo zijn er ook tentoonstellingen en kunnen bezoekers allerhande informatie vinden over het verduurzamen van hun woning, door bijvoorbeeld isolatie of zonnepanelen. Systeem om duurzaamheid te waarderen Zo vormt het Groene Huis, zoals het nieuwe CNME gaat heten, een uniek concept. “Eigenlijk alles wat je met groen associeert zou er kunnen zijn”, zegt Hans van Helden, trekker van Discover!. Naast het feit dat de vakinhoudelijke aspecten over duurzaamheid gaan, wordt het pand zelf ook duurzaam ingericht, door middel van circulair inkopen. Discover! heeft een eigen systeem ontwikkeld om de duurzaamheid van producten te waarderen, waardoor ze het circulair inkopen beter kunnen reguleren. “Je zit dus niet zomaar op een stoel: wij weten waar die stoel vandaan komt, wat zijn vorig leven is geweest, hoe die herbewerkt is en wat er met die stoel gebeurt in de toekomst als die versleten is en uit elkaar gehaald wordt”.

BLIKVANGER De bijzondere samenwerkingsvorm van Discover!, de extra functie die zij hebben gegeven aan het CNME en het circulair inkopen maken dit project dus uniek. Partners welkom! Maar het project is nog niet afgerond. Er is veel input nodig voor de tentoonstellingen volgens Van Helden. “Het is een systeem van wisseltentoonstellingen. Ieder kwartaal gaat het er heel anders uitzien, gedurende tien jaar. Als je er in de lente komt, kom je een heel ander gebouw binnen dan in de winter. Dat is het idee”. Vanuit die gedachte is Discover! dan ook nog op zoek naar andere partners. “We zijn nog geïnteresseerd in partijen die een voorlichtingsdoelstellling hebben. Dat betekent dat zij hun communicatiebudget voor een deel via het Groene Huis kunnen besteden, en daar dus ook eisen voor kunnen stellen”.

Initiatief

Geïnterviewde

Organisatie

E-mail

Centrum voor Natuur- en Milieueducatie

Hans van Helden

Discover

[email protected]

18

Inrichting verkeersleidingspost ProRail circulair ingekocht Na een brand in de verkeersleidingspost van ProRail op station Utrecht Centraal in 2010 werd besloten over te gaan tot nieuwbouw van de post. Hierbij moesten niet alleen mens en techniek gescheiden worden, maar lagen er ook mogelijkheden om duurzame concepten toe te passen. Duurzaamheid een van de pijlers “Duurzaamheid is één van de vier strategische pijlers van ProRail”, vertelt Geerke Versteeg, projectleider Facilitaire Inrichting van de nieuwe post. Dat heeft er mede toe geleid dat de nieuwe verkeersleidingspost is omhuld met Cortenstalen lamellen wat goed her te gebruiken is op het moment dat het van het gebouw wordt afgepeld. De lamellen dienen tevens als natuurlijke zonwering wat veel zonlicht tegen zal houden en dus warmte. Ook zijn de computers geplaatst in een ruimte onder de seinzaal om de warmtelast in de seinzaal zelf te minimaliseren en gericht af te voeren.

BLIKVANGER meubels bij een tweede of derde gebruiksperiode. Daarom houdt ProRail zelf de vinger aan de pols: “We gaan kijken hoe we het interieur goed kunnen onderhouden, en de levensduur hierdoor kunnen verlengen. Als de gebruiksperiode voorbij is gaan we zelf bepalen hoe we dat hoogwaardig gaan hergebruiken. Zo hebben we maximale flexibiliteit”, legt Versteeg uit. Een start maken met circulair inkopen! Dat maakt ook de tip van Versteeg de volgende: “Je moet eigenlijk gewoon gaan beginnen en dat mag ook klein. Anders blijf je in de cirkel hangen van: hoever zijn leveranciers en hoe kunnen we meer zekerheden krijgen? Gewoon doen dus en een start maken met circulair inkopen.”

Circulair interieur Het unieke aan het project is de circulaire inkoop van het interieur van het gebouw. Alle stoelen, tafels, maar ook de vloerbedekking is waar mogelijk circulair ingekocht. Dat is niet altijd makkelijk. “Niet alle leveranciers zijn al zover dat de productielijnen zijn aangepast aan het circulaire model”, vertelt Versteeg. Bedrijven kunnen de producten na gebruik wel innemen, maar kunnen vaak geen zekerheid geven dat het hoogwaardig wordt hergebruikt en wat er gebeurt met de

Initiatief

Geïnterviewde

Organisatie

E-mail

Duurzame Verkeersleidingspost ProRail

Geerke Versteeg

ProRail

[email protected]

19

Nieuw kantoorgebouw met groene beleving voor RIVM De vraag van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) en het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG) voor een nieuw gebouw was een grote uitdaging. De aanbesteding was niet alleen opgebouwd uit een DBFMO-(Design, Build, Finance, Maintain & Operate)contract, wat in dit geval bete-kent dat het consortium 25 jaar verantwoordelijk blijft voor onderhoud van het pand en dienstverlening naar gebruikers. Maar er was ook als eis gesteld dat het vol-deed aan het ‘excellent’ niveau volgens het BREEAM beoordelingsniveau. “Dit in combinatie met laboratoria die in het nieuwe gebouw moeten komen, maakt het tot een complex project”, aldus Sophie Schut, projectdirecteur StruktonHurksHeijmans. Het consortium is een samenwerking van Strukton, Hurks en Heijmans en heeft uiteindelijk met succes ingetekend op de opdracht van het Rijksvastgoedbedrijf, waardoor zij in het najaar van 2015 kunnen starten met bouwen op het Utrecht Science Park. “Als consortium zijn we blij dat we integraal aan deze bijzondere klus mogen werken. Projecten van een dergelijke complexiteit vereisen een innovatieve manier van samenwerken. DBFMO-contracten maken dat mogelijk”, vertelt Schut.

BLIKVANGER ‘excellent’ naar ‘outstanding’. “Daar wordt nu nog aan gerekend en naar gekeken of we alle punten, die nodig zijn voor die classificatie wel kunnen verzamelen”, zegt Schut. Er worden in ieder geval veel maatregelen getroffen om het ‘outstanding’ niveau te bereiken. Zo komt de energie van een windmolen uit de buurt, is er een warmte- en koudeopslag en is de buitenkant van het pand ‘dubbellaags’ met een binnengevel en een buitengevel. Dat heeft gunstige invloed op de beheersing van het binnenklimaat. Ook de ‘groene beleving’ van bezoeker en medewerker is van belang. “Er zijn ontmoetingspleinen op verschillende verdiepingen, waar ook veel aandacht wordt besteed aan groen. Dat maakt dat het gebouw een frisse, groene en open uitstraling heeft”.

Van ‘excellent’ naar ‘outstanding’ De duurzaamheid in dit project is gewaarborgd in het BREEAM keurmerk, dat het consortium zelfs nog hoger wil brengen van

Denken in levensduur Bij het ontwerp en de bouw wordt voortdurend nagedacht over de impact op levensduur en de veranderende wensen van gebruikers. Het consortium investeert in onderhoudsvriendelijkheid en duurzaamheid. “De wereld is niet statisch natuurlijk, de gebruikers die straks in het pand werken, zullen veranderende wensen hebben, dus je blijft wel bezig om dingen aan te passen”, vertelt Schut over de rest van het contract.

Initiatief Nieuwbouw RIVM

Organisatie Strukton

Geïnterviewde Sophie Schut


20

Duurzame sloop ziekenhuis in Amersfoort De gemeente Amersfoort heeft een vraag uitgezet om twee ziekenhuizen te slopen op een duurzame wijze. Ingenieursbureau Buro BOOT heeft die uitdaging met beide handen gegrepen, maar het ging niet zonder slag of stoot, vertelt Harry Vlastuin van het ingenieursbureau. Hoog duurzaamheidsniveau Buro BOOT heeft de sloop ingezet op het BREEAM 4 niveau; een duurzaamheidsniveau dat nog nooit eerder bereikt is bij de sloop van een gebouw. Dat gaat ver en vergt goed nadenken over waar de duurzaamheid allemaal te realiseren is. Buro BOOT wil bijvoorbeeld de gebruikte producten zo hoogwaardig mogelijk recyclen. “Beton moet gewoon weer gebruikt worden voor nieuwbouw en niet ergens onder een of andere weg komen te liggen”, zegt Vlastuin.

GAMECHANGER Een flexibele houding ten opzichte van nieuwe initiatieven is dan ook een belangrijke oproep van Vlastuin aan partijen die actief zijn in deze branche. Daarnaast benadrukt hij dat duurzaam en maatschappelijk verantwoord ondernemen niet dingen zijn die je voor de show moet doen. “We zitten in de economie van de 21e eeuw, deze duurzame werkwijze moet dus rendabel zijn. Dat dit mogelijk is willen wij met dit project laten zien.” www.slooplichtenberg.nl

Kom los van het traditionele verdienmodel De hoge eisen waren niet voor iedereen te overzien. Vlastuin: “Dan zie je toch dat sommige bedrijven zeggen: dat is een te grote uitdaging. Daar schrijf ik me niet in”. Voor deze uitdaging kon Vlastuin dus niet bij alle partijen de handen op elkaar krijgen: ”Mensen moeten af en toe toch even hun verdienmodel los kunnen laten en zeggen: dit gaan we even anders doen. Maar als iedereen zich vasthoudt aan zijn vaste patronen merk je dat het niet werkt”.

Initiatief Circulaire sloop Ziekenhuis

Geïnterviewde Harry Vlastuin

Organisatie Buro BOOT


21

Hemelwater verantwoord verwerkt tot grondwater langs N421 Bij de aanleg van de nieuwe provinciale weg N421 kwam de provincie Utrecht voor een grote uitdaging te staan. De weg moest worden aangelegd in een grondwaterwinningsgebied, wat voor een probleem zorgde. Het hemelwater, dat via het wegdek het grondwater instroomt, is immers vervuild. Een installatie van pompen en kolken moest het wegvloeiende water leiden naar een infiltratiegebied. Vrijheid om tot een oplossing te komen “Allemaal behoorlijk duur”, zegt Werner Spekkink van de provincie Utrecht. De provincie deed de aanbesteding dan ook in een UAV GC- contract (Uniforme Administratieve Voorwaarden Geïntegreerde Contracten), waarin de aannemer veel vrijheid krijgt. Daarnaast kreeg de aannemer een fictieve korting wanneer zij rekening zou houden met bereikbaarheid tijdens de aanleg en duurzaamheid.

GAMECHANGER Overheid, sta open voor vernieuwing en denk mee! Het concept bleek uiteindelijk te werken; het grondwater wordt niet vervuild en er hoeft geen nieuwe leidinginfrastructuur te worden aangelegd. Bovendien leidde dat tot een nominatie voor de Nederlandse Bouwprijs 2015. Spekkink benadrukt met name de meewerkende houding van de provincie, daar waar het bij andere overheden nog wel eens moeilijk gaat. “Zorgen dat die innovatie tot stand komt, heeft deels te maken met hoe je het uitvraagt, maar ligt ook vooral aan openstaan voor wat er wordt aangeboden en meedenken. Dat is een cultuuromslag. Niet denken ‘oh wat eng’ en ‘ik vertrouw het niet’. Dat is dan ook een oproep aan de overheden die aanbestedingen uitzetten: sta open voor vernieuwing en denk mee!”.

Zelfreinigende berm Dura Vermeer heeft daarop de ‘Zelfreinigende Berm’ aangeboden. Bij dit concept reinigen verschillende materialen het hemelwater, waardoor het gewoon de bodem in kan trekken. Het probleem was echter dat dit concept maar één keer eerder gebruikt was in Gelderland en nog niet was uitgetest. “We hebben de aannemer toen gezegd: dit is een goed idee, maar je moet het nog wel aantonen en daar helpen wij je ook mee”, legt Spekkink uit. Op deze manier heeft de provincie de ontwikkeling en de validatie van de innovatie gestimuleerd.

Initiatief Zelfreinigende Berm

Geïnterviewde Werner Spekkink

Organisatie provincie Utrecht


22

Duurzame afvoer medicijnen bij UMCU De productie van medicijnen is een proces dat (inmiddels) aan strenge milieueisen moet voldoen. Deze milieueisen zijn nog niet overal ter wereld even streng, maar daar wordt de regelgeving langzamerhand op aangepast. Wat veel mensen echter niet weten, is dat zij het milieu ook kunnen vervuilen wanneer ze medicijnen gebruiken en uitscheiden. Veel stoffen uit medicijnen komen zo in het rioolwater terecht. De rioolwaterzuiveringsinstallaties kunnen deze medicijnresten er niet uithalen, waardoor ze in het oppervlaktewater terecht komen. Bewustwording creëren Het Universitair Medisch Centrum Utrecht (UMCU) is dan ook bezig om patiënten bewust te maken van deze problematiek. “Bij veel artsen en patiënten waar we presentaties hou-den, zien we de reactie dat ze er nog nooit over nagedacht hebben”, vertelt Tessa Ververs van het UMCU. Maar ook de gezondheidszorg moet een bewustwordingsslag maken. “Je moet ook rekening houden met de veranderingen in de zorg en mensen gaan verleiden om bepaalde keuzes te maken”, zegt Ververs’ collega Willem van der Werf.

Initiatief Groene Farmacie

Geïnterviewde Willem van der Werf

CHALLENGER Ontbrekende informatie Maar de bewustwording is niet de enige factor van het pro-bleem. Van veel medicijnen is namelijk niet bekend wat hun invloed is op het milieu na uitscheiding. “Ik denk dat veel fabrikanten van een nieuw geneesmiddel de ecologische gegevens daarvan helemaal niet hebben. Daar hebben ze het ook nooit op getest”, verklaart Ververs. In tegenstelling tot andere industrieën hoeft dit bij medicijnen namelijk niet gerapporteerd te worden. Daarom is het UMCU met enkele partners hard op zoek naar informatie over de stoffen in de medicijnen. Gezocht: database met ecologische informatie over medicijnen “We zijn echt op zoek naar een goede database met ecologische informatie over medicijnen”, zegt Van der Werf. “Dan kunnen we een conclusie trekken en communiceren naar de voorschrijver van dit medicijn: als je een keuze hebt gebruik dan liever niet dit medicijn, maar juist dat medicijn”.

Organisatie Universitair Medisch Centrum


23

Toekomstbestendig ziekenhuis Tergooi Ziekenhuis Tergooi heeft tijdens de transitie naar een nieuwe locatie geld en tijd besteed om te kijken naar innovatieve, duurzame projecten die ook nog eens geld besparen. Hoge eisen: nieuwe technologieën en TCO De eisen waren hoog: een BREEAM-excellent niveau (het hoogst haalbare niveau in duurzaamheidsclassificatie). Jeroen Nagel van USI licht die uitdaging toe: “Voor een ziekenhuis is het gewoon lastig om daaraan te voldoen. Je moet dan echt op zoek naar nieuwe technologieën die je kunt inzetten”. Naast het duurzaamheidsperspectief wilde de opdrachtgever ook nog eens de goedkoopste optie (Total Cost Ownership (TCO)). “Het was een randvoorwaarde vanuit Ziekenhuis Tergooi om in alle berekeningen dat perspectief te gebruiken”. Dat heeft uiteindelijk geleid tot het onderzoek naar drie nieuwe technologieën. Drie innovaties onderzocht Voor het project zijn dus drie innovaties onderzocht: De mogelijke innovatie om in plaats van twee waterleidingstelsels slechts één koudwaterleidingstelsel te implementeren, onderzoek naar de techniek om de parkeergarage en de technische ruimtes als warmtewisselaars te gebruiken en onderzoek naar het terugwinnen van energie uit medicijnresten in afvalwater.

Initiatief Ziekenhuis Tergooi

Geïnterviewde Jeroen Nagel

CHALLENGER Bijzondere samenwerking “De samenwerking tussen de verschillende partijen in de zoektocht naar innovaties voor deze technologieën was een bijzondere”, legt Ewald Slingerland van Ecofys uit. “Deels zijn de expertises overlappend, en daar ga je natuurlijk de discussie aan met elkaar en dat werkt heel goed, want dan kom je tot een bepaalde consensus”. Maar ook waar de expertises niet overlappen liggen kansen. “Dan breng je extra informatie en kennis over, en ik denk dat ook dat heel goed gewerkt heeft voor het project”, licht Slingerland verder toe. Nagel vult aan: “Innovaties ontstaan vaak op de raakvlakken van verschillende disciplines”. Expertise openstellen Voor toekomstige projecten hebben de heren ook een belangrijke randvoorwaarde geïdentificeerd: “Je hebt eigenlijk mensen nodig die aan het begin van zo’n traject hun expertise openstellen in zo’n consortium”.

Organisatie Utrecht Sustainability Institute


24

HEALTHY URBAN LIVING

25

De unieke fietsinfrastructuur van Houten De fietsinfrastructuur van Houten heeft grootse bekendheid, waardoor internationale handelsdelegaties vaak naar Houten komen om de kunst af te kijken. Een groen laken De unieke stadsplanning van Houten kwam echter niet zomaar tot stand. Toen het oude dorp Houten bijna 50 jaar geleden de opdracht van het Rijk kreeg om uit te breiden was het dorp daar niet over te spreken en wilde alleen groeien als zij haar dorpse karakter kon behouden. Dat zette de gemeente voor de uitdaging: Houten uitbreiden tot stad met een dorps karakter. Het resultaat was een stadsontwerp waarbij de fietsers en natuur centraal stonden: “Dus waar normale steden werden gebouwd als een stad met daarin groene parken, is dit eigenlijk een groen laken, waarin in rood de woonwijken gemaakt zijn”, aldus stedenbouwkundige André Botermans.

GAMECHANGER Langdurige samenwerking als succesfactor De aanbesteding voor deze nieuwe stad is destijds gewonnen door vier bedrijven. De gemeente heeft in de jaren daarop geïnvesteerd in de contacten met deze bedrijven, waardoor een langdurige samenwerking is ontstaan. Door deze toewijding van de partijen heeft het consortium uiteindelijk ook de tweede groeitaak van de jaren ’90 (Houten-Zuid) uitgevoerd. Dit heeft geleid tot een consistente stad. “Je had er niet aan moeten denken dat je hier een ander bureau had gekregen. Dan was dit plan gewoon heel anders geworden”, zegt Botermans.

Veilig fietsen Dit zorgde niet alleen voor een groene stad, maar ook voor een stad waarbij de hoofdwegen fietspaden zijn en auto’s worden omgeleid via een rondweg. Hierdoor is Houten een veilige en milieuvriendelijke stad waar ouders hun kinderen gemiddeld drie jaar eerder zelfstandig naar school laten fietsen dan in andere steden. De stad is dan ook populair als woonplaats, wat terug te zien is in de huizenprijzen.

Denk anders! Maar de langdurige samenwerking is niet de enige tip die Botermans heeft voor andere gemeenten. Zo noemt hij ook dat ‘Out of the Box’ denken belangrijk is voor het proces. Zo is Houten tegen de planologische stroming van die tijd ingegaan door te plannen zonder ‘autodenken’. Toch gaat dat niet zomaar: “Draagvlak creëren en daarin investeren zijn hele belangrijke dingen”, zegt de stedenbouwkundige. “Je inwoners zijn immers ook je stemgerechtigden”.

Initiatief

Geïnterviewde

Organisatie

E-mail

Aanleg fietsinfrastructuur Houten

André Botermans

gemeente Houten

andré[email protected]

26

De innovatieve fietsinfrastructuur van Utrecht Hoe maak je Utrecht klaar voor de uitbreiding van 300.000 naar 400.000 inwoners? En hoe zorg je daarbij voor een aantrekkelijke en groene stad, die bovendien goed bereikbaar is? Welke mobiliteitssystemen passen daarbij? Met die vragen is de gemeente Utrecht aan de slag gegaan. Dat resulteerde in een impuls in fietsinfrastructuur en fietsstallingen. Geen standaardoplossing Utrecht is een fietsstad, geen ontkennen aan. Christien Rodenburg, Senior Adviseur mobiliteitsbeleid bij de gemeente Utrecht: “Utrecht is vrij compact, 43% van de verplaatsingen tot 7,5 kilometer met begin en/of eindpunt Utrecht worden al per fiets afgelegd. Met de komst van de E-bike, kunnen verplaatsingen tot 20 kilometer per fiets worden afgelegd. Wij willen het fietsen in Utrecht graag verder stimuleren, ook op de langere afstanden. Maar er is geen standaardoplossing voor alle gebieden”. Sneller en leuker fietsen De gemeente zorgt voor doorfietsroutes. Fietsers die de binnenstad niet per se in hoeven, worden bijvoorbeeld langs de singels geleid, langs het water. Mensen hebben bovendien geen last van elkaar; de snelle fietsers, inclusief de elektrische fietsers, hebben dan geen last van mensen in het centrum die steeds open afstappen en de mensen in het centrum hebben geen last van ongeduldige fietsers die er snel langs willen. Rodenburg: “Ook de fietsbrug over het Amsterdam-Rijnkanaal maakt een kortsluitroute tussen Leidse Rijn en Utrecht-Centrum. Nu fietsen er al 11.000

GAMECHANGER mensen tussen deze wijk en het centrum en met de brug kunnen dat er nog meer worden, die zich op een prettige en snelle manier verplaatsen”. Naast mooiere routes wordt daarnaast een ergernis aangepakt. Rodenburg: ”Voor een rood verkeerslicht wachten willen we geloofwaardiger maken, de wachttijd moet acceptabel zijn en het moet duidelijk zijn dat het verkeerslicht er niet voor niets staat. Daarvoor zijn we steeds op zoek naar innovaties. Een van de innovaties is van Springlab, The light companion, om het fietsverkeer op een eenvoudige en speelse manier door te laten stromen”. Om de plannen van de gemeente voor de komende vier jaar goed uit te voeren, is er nog wel iets nodig. Rodenburg: “Er ontbreekt nog de nodige kennis, bijvoorbeeld over het route-keuzegedrag”. Innovatie in parkeren “We hebben in 2015 de P-route voor de fiets gemaakt met digitale borden waarop de fietser kan zien hoeveel ruimte er in de verschillende fietsstallingen nog is. Dat systeem is men al gewend bij de auto en wij hebben het vertaald naar de fiets. De Jaarbeursstalling, die we met NS en Prorail hebben gerealiseerd is ook uniek. Het fietsparkeren in de binnenstad is nog een uitdaging, maar daar komen we ook wel uit”. Er wordt hard gewerkt aan extra inpandige plekken en aan optimalisatie en regulering van het aanbod op straat.

Initiatief

Geïnterviewde

Organisatie

E-mail

Optimalisering fietsinfrastructuur

Ruud Ditewig

gemeente Utrecht

[email protected]

27

Duurzame e-bikes voor Lage Weide Zowel de provincie Utrecht als de gemeente Utrecht hebben doelstellingen geformuleerd op het gebied van de reductie van de uitstoot van CO2. Dat betekent volgens Peter Kreukniet van aannemingsbedrijf Oskam onder andere minder auto’s. Daarom is het bedrijf aan de slag gegaan met een systeem om mensen in de omgeving meer op de fiets te krijgen, te beginnen bij de eigen werknemers. En daar zit ook economisch profijt in, want een fietsende werknemer is gezonder, zit beter in zijn vel en kan beter werk afleveren.

oplaadpunten bij bijvoorbeeld openbare gebouwen. Op deze manier werken de partijen mee aan een schonere en gezondere stad, en kunnen deze E-bikes in de toekomst niet alleen ingezet worden voor woon-werkverkeer, maar ook voor winkelverkeer en toerisme. Op die manier worden de auto’s uit de stad geweerd en zijn de mensen gezonder.

Elektrisch oplaadbaar en met GPS E-bikes zijn elektrisch oplaadbare fietsen met een eigen GPS tracking systeem. Zo kunnen de fietsen altijd gevolgd worden, maar kunnen ze tevens als een navigatiesysteem werken voor de fietser zelf.

Doe mee! Toch wil Kreukniet er meer uithalen dan het huidige project te bieden heeft: “Ik wil dan ook bedrijven oproepen om hier aan mee te doen, zodat we dit goed kunnen uitrollen over de hele stad.”

GAMECHANGER

Oplaadpunten uitbreiden De E-bikes worden opgeladen in speciale stallingen die momenteel op vier plekken zijn uitgerold op bedrijventerrein Lage Weide. Als het aan Kreukniet ligt, wordt dat echter veel meer: “Dat moeten er eigenlijk 2000 worden, zodat je op elke hoek van de straat zo’n punt hebt waar die fietsen opgeladen kunnen worden”. Samenwerking met bedrijven en overheid Eneco staat op het punt om deel te nemen aan het project en ook met de gemeente zijn er gesprekken gaande voor

Initiatief Deel E-Bike

Geïnterviewde Pieter Kreukniet

Organisatie Oskam


28

BIO-wasmachine zuivert grondwater stationsgebied Bij de herontwikkeling van het stationsgebied wilde de gemeente Utrecht samen met de ontwikkelaars in dat gebied graag gebruik maken van het grondwater voor een warmte-koude opslag (WKO) diep onder het maaiveld. Een dergelijke installatie die gebruik maakt van het grondwater is goedkoper en duurzamer dan het standaard verwarmen of koelen van gebouwen. Naast een besparing op de energierekening van de gemeente Utrecht en de ontwikkelaars levert dit CO2-reductie op. Verontreinigde bodem en wetgeving Door de verontreinigde bodem en de wetgeving die daar op was gemaakt, was dit niet mogelijk. De gemeente heeft toen met de hulp van juristen en kennisinstellingen onderzoek laten doen naar de effecten van een dergelijke WKO-opslag op de bodemverontreiniging. De technieken bleken bij opschaling van het gebied geen negatieve gevolgen voor de verontreinigingen te hebben. Sterker nog: de circulatie van de WKO-opslag zorgde juist langzamerhand voor een zuiverende werking van het grondwater als in een wasmachine. “Dus wat eerst niet mocht en wat ontwikkelaars op kosten zou jagen, hebben we geregeld binnen de wetgeving door een nieuwe aanpak en opschaling van het gebied”, zegt Albert de Vries van gemeente Utrecht.

Initiatief BIO-wasmachine

Geïnterviewde Albert De Vries

CHALLENGER Internationale aandacht Deze nieuwe aanpak heeft tot aanpassing van de wetgeving geleid zodat er landelijk meer mogelijkheden zijn om het financieel aantrekkelijker te maken voor de ontwikkelaars én om tegelijk de bodem te reinigen. Dat maakt het project uniek, wat zelfs zorgt voor internationale aandacht. “We geven af en toe presentaties aan buitenlandse studenten en er is hier een Chinese delegatie geweest”, gaat De Vries verder. Investeren en samenwerken De Vries kijkt terug op een geslaagd project: “We hebben daar als gemeente actief in kennisopbouw geïnvesteerd en dat heeft ons ook veel opgeleverd. Ik denk dat dat een belangrijke tip is voor andere overheden”. Daarnaast denkt hij dat het gebruik van andermans beschikbare kennis van belang is. “Ga samenwerkingsverbanden aan met de universiteit en juristen die landelijk opereren, dat levert je echt wat op.”

Organisatie gemeente Utrecht


29

Oplossingen voor groene verstedelijking Hogeschool Utrecht Steden krijgen steeds meer te maken met grote uitdagingen en vraagstukken rondom bijvoorbeeld energie en mobiliteit. Deze uitdagingen zijn aangegrepen om een consortium te vormen: Het Center of Expertise Smart Sustainable Cities. Drie actielijnen De oplossingen voor de uitdagingen die steden tegemoet zien, worden gezocht langs drie actielijnen van het Center of Expertise (CoE): 1.) Energieneutrale gebieden, 2.) Gezonde gebieden, gezond gebouwd en 3.) Duurzaam gedrag van mensen en organisatie. Langs deze lijnen worden projecten ontwikkeld die de techniek verder brengen, maar: “Alleen technologie, daar red je het niet mee”, geeft Nadia Verdeyen aan in haar rol als algemeen directeur vanuit de Hogeschool Utrecht voor het Center of Expertise. Daarom is er ook ruime aandacht voor aan sociale processen. Consortium kennisinstellingen en bedrijven Het CoE is een consortium van kennispartners en verschillende bedrijven. De kennisinstellingen kunnen er onderzoek doen en er onderwijs doorgeven, maar ook voor bedrijven zijn er dingen te halen. “Voor bedrijven is het belangrijk om samen te werken aan innovaties en aan het ontwikkelen van nieuwe producten en diensten”, zo stelt Verdeyen.

CHALLENGER Verschillende projecten Het afgelopen jaar heeft het Center of Expertise veel bekendheid gegenereerd. Zo heeft de topsector Energie de hulp van het CoE ingeschakeld bij de werving van studenten voor elektrotechniek en heeft het CoE een bid gewonnen voor een Europees congres. Dit heeft geleid tot verschillende projecten zoals de One-Stop-Shop (ook in deze Etalage) en de touchpoints, een project waarbij mensen spelenderwijs worden gestimuleerd om energiezuinig te leven. Verder groeien in Nul-op-de-meter Komend jaar wil het Center veder groeien in onder andere Nul-op-de-meter renovaties. “Je hebt veel bedrijven nodig voor het realiseren van renovatie bij Nul-op-de-meter woningen, maar dat geldt ook voor de andere twee lijnen”, zegt Verdeyen, die daarmee nieuwe partners oproept om zich te melden bij het Center of Expertise.

Initiatief

Geïnterviewde

Organisatie

E-mail

Center of Expertise Smart Sustainable Cities

Nadia Verdeyen

Hogeschool Utrecht

[email protected]

SMART SUSTAINABLE CITIES

30

31

De wereld om ons heen verandert sneller dan ooit. Dit brengt grote uitdagingen met zich mee. Hoe houden we de zorg betaalbaar en blijven we gezond? Hoe kunnen we snel nieuwe oplossingen vinden voor de energietransitie naar groen en circulaire economie? En de wereldwijde trend van verstedelijking, hoe houden we steden leefbaar? Als Economic Board Utrecht (EBU) geloven wij dat deze uitdagingen ons economische kansen bieden. Wij helpen daarom bedrijven groene, gezonde en slimme business cases investeerbaar te maken. Business cases met oplossingen voor deze uitdagingen. Oplossingen die werken en werk creëren. I: www.economicboardutrecht.nl E: [email protected] T: 030 - 238 28 58

Hier wordt geïnvesteerd in uw toekomst. Dit project is mede mogelijk gemaakt dankzij een bijdrage uit het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling van de Europese Unie.

Een groene, gezonde en slimme regio 32

DE GROENE ETALAGE. Aantrekkelijke, inspirerende en spraakmakende initiatieven uit het domein groen

Recommend Documents