De groei voorbij Jaap van Duijn september 2007
1
Een welvaartsexplosie
Na WO II is de welvaart meer gestegen dan in de 300 jaar daarvoor Oorzaken: inhaalslag, technologische verandering en bevolkingsgroei Onze ‘gouden eeuw’ stelt de Gouden Eeuw in de schaduw Groeivoet is in de loop der decennia geleidelijk aan afgenomen 2
Afnemende groei periode
groei
1949-1956 1957-1965 1966-1973 1974-1980 1981-1990 1991-2000 2001-2006
5,3% 4,4 4,9 2,5 2,3 3,2 1,4
beroepsbev. arbeidsprod. 0,7% 1,1 0,7 0,8 0,4 2,1 0,7
4,4% 3,6 5,2 2,3 1,9 1,5 2,2
3
De kosten van economische groei
Verkeersintensiteit nu 4,4 maal zo groot als 40 jaar geleden Uitstoot van broeikasgassen een van ‘s werelds grootste problemen Geluidshinder sterk onderschat probleem Nederlands cultuurlandschap al op veel plaatsen verdwenen; Nederland is een overvol land 4
Het dichtstbevolkte land van Europa Nederland België Ver. Koninkrijk Duitsland Zwitserland Denemarken Ierland
482 inw. per km² 343 248 231 182 126 58 5
De komende twintig jaar zal alles anders worden
De bevolking van West-Europa gaat stabiliseren en op termijn dalen De productiviteitsgroei zal verder afnemen (uitgewerkt raken Digitale Revolutie) Groei verplaatst zich naar ‘emerging markets’ West-Europese economieën zullen uiteindelijk gaan stagneren (zo niet krimpen) 6
Bevolkingsdaling in Nederland?
Bevolking nu 16.384.000; max. omvang 17 mln, daarna daling Geboortevoet daalt nog steeds: nieuw laagterecord van 11,3 in 2006 Emigratie neemt sterk toe: nieuw record van 128.000 in 2006 Potentiële beroepsbevolking gaat dit jaar al krimpen (10 mln tussen 20 en 65 jaar) 7
Japan en Duitsland zijn onze voorlanden
Japanse bevolking is eerder dan verwacht (in 2005 al) gaan dalen De Japanse beroepsbevolking krimpt al jaren De Duitse bevolking daalt sinds 2004 (nu ruim 82 mln mensen) Nergens gaat de bevolking zoveel krimpen als in Oost-Europa (10% in de komende 20 jaar) 8
Toekomstige groei in Nederland maximaal 1½%
Over een hele conjunctuurcyclus (7-11 jaar) zal de groei maximaal 1½% zijn Bij een constante beroepsbevolking bepaalt de arbeidsproductiviteit de groei Tijdelijk kan meer arbeidsmarktparticipatie soelaas bieden Op termijn zal de beroepsbevolking echter dalen; de economische groei zal dan naar nul tenderen 9
Het einde van een tijdperk (1)
Er is een toenemende voorkeur voor vrije tijd Bedrijven groeien nog wel, maar voornamelijk door fusies en overnames, en in het buitenland Via schaalvergroting proberen organisaties productiviteitsgroei te realiseren Consumenten gaan steeds meer hun eigen diensten leveren 10
Het einde van een tijdperk (2)
Ondernemers zijn vervangen door managers Professionals worden slechter beloond dan managers
De maatschappij is sterk risico-avers geworden
Met regels wordt alles dichtgetimmerd
De top kent zichzelf exorbitante inkomens toe 11
Hebben we dit al eens eerder meegemaakt?
Na de Gouden Eeuw volgde de Eeuw van Verval Vrijwel alle verschijnselen van toen doen zich nu ook weer voor Nederland was het rijkste land op aarde, maar de welvaart stagneerde In de provincie Holland daalde de bevolking met 15% 12
West-Europa is het derde wiel aan de wagen
Oost-Azië is het groeicentrum van de wereld geworden Noord-Amerika is innovatiever dan Europa Groei is wereldwijd het laagst in West-Europa en Japan De opleving van de Vijfde Kondratieff gaat deels aan ons voorbij 13
Welzijn belangrijker dan materiële welvaart
Het BBP is een gebrekkige welvaartsmaatstaf De negatieve effecten van economische groei worden niet meegenomen Sommige negatieve effecten leiden zelfs tot meer BBP-groei De echte schaarsten zijn een schoon milieu, natuur, rust en ruimte 14
De focus op ‘groei’ is van recente datum
De term ‘economische groei’ komt bij de klassieke economen niet voor Zij spraken liever van vooruitgang, maar zagen deze altijd als tijdelijk Tot de jaren zestig dachten economen in termen van cyclische bewegingen De laatste halve eeuw is historisch volstrekt uniek geweest 15
Toekomstige groei zal anders moeten zijn
Aan meer spullen is nauwelijks nog behoefte Groei die een sterk ruimtebeslag met zich meebrengt, is onwenselijk Hetzelfde geldt voor groei, die de vervoersstromen sterk doet toenemen Innovaties van het Digitale Tijdperk voldoen wel aan de eisen 16
De attitude van bestuurders moet veranderen
Bestuurders van (lokale) overheden zijn op groei ingesteld Gevolg: teveel bedrijventerreinen en straks teveel woningen Ook bij ondernemingen is alles op groei (van de winst per aandeel) gericht Die groei is voor grote ondernemingen steeds moeilijker te realiseren 17
Nederland is een diensteneconomie geworden
74% van de toegevoegde waarde komt van de dienstensector Er werken meer mensen in de zakelijke dienstverlening dan in industrie + landbouw Ook in de zorg werken meer mensen dan in de industrie en de landbouw samen Veel diensten worden ook niet bedreigd door de globalisering 18
Onderwijs, onderwijs, onderwijs
Hoge lonen worden gerechtvaardigd door hoogwaardige diensten Die moeten komen van een goedopgeleide beroepsbevolking Goed opgeleid zijn vereist kwalitatief goed onderwijs Goed onderwijs is ook het beste integratieinstrument 19
De opgave voor de komende twintig jaren
Materiële welvaart hoogstens handhaven Terugwinnen wat verloren is gegaan: natuur, milieu, rust en ruimte Een economie die hoogwaardige diensten levert Een economie waarin ‘vooruitgang’ belangrijker wordt dan ‘groei’
20
